Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
Besit en gepubliseer deur Optimi, deel van Optimi Central Services (Edms) Bpk. Impalalaan 7, Doringkloof, Centurion, 0157 info@optimi.co.za www.optimi.co.za
© Optimi
Afgesien van enige billike gebruik vir die doel van navorsing, kritiek of resensie soos toegelaat onder die Wet op Outeursreg, mag geen gedeelte van hierdie boek in enige vorm of op enige manier elektronies of meganies, insluitend fotokopiëring, bandopname, of enige inligtingstoring-en-herwinningstelsel, gereproduseer of versend word sonder die uitgewer se skriftelike toestemming nie.
Die uitgewer dra geen verantwoordelikheid vir die voortbestaan of akkuraatheid van URL’e van eksterne webwerwe of webwerwe van derde partye waarna daar in hierdie publikasie verwys word nie, en waarborg nie dat enige inhoud op sulke webwerwe akkuraat of toepaslik is, of sal bly nie.
Daar is gevalle waar ons nie die kopiereghouer kon kontak of opspoor nie. Die uitgewer is bereid om enige foute of weglatings so gou as moontlik reg te stel indien die saak onder ons aandag gebring word.
Reg.nr.: 2011/011959/07
Afrikaans Eerste Addisionele Taal
Handleiding: Taalkunde
Graad 10
Aangepas vir KABV
M Keyter
LESELEMENTE
LEERDOELWITTE
Wat die leerder aan die einde van die les moet weet. Geneem uit die KABV.
BELANGRIKE TERMINOLOGIE
Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van hierdie les uit te brei.
DEFINIEER
Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.
BELANGRIK
Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.
WENKE
Enige inligting anders as die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.
VIR DIE NUUSKIERIGES
Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.
*LSEN in algemene taalgebruik
AKTIWITEIT
Sample
Vrae oor die les wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.
OEFENING
Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.
KERNINHOUD
Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les wat verstaan moet word
STUDEER / HERSIENING
Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die Eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.
Handleiding
G10 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal:Taalkunde
VOORWOORD
AANVULLENDE BRONNE
Dit is raadsaam om ’n goeie tweetalige en Afrikaanse verklarende woordeboek aan te skaf.
Geen ander voorgeskrewe boeke hoef aangekoop te word nie, aangesien ALLE werk in hierdie handleiding ingeskryf is
Welkom by Afrikaans Eerste Addisionele Taal graad 10. Ons wens jou sukses toe en hoop dat jy die handleiding sal geniet. Hierdie handleiding is ontwikkel om aan al die vereistes van die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (NKABV) of (CAPS), te voldoen.
Die kursus betaan uit:
Afrikaans Eerste Addisionele Taal Graad 10 – Handleiding: Taalkunde
Afrikaans Eerste Addisionele Taal Graad 10 – Fasiliteerdersgids: Taalkunde
Daar is vier temas in die boek:
• Kwartaal 1: In die sportwêreld
• Kwartaal 2: Afrikaanse musiek rock
• Kwartaal 3: Slaan misdaad hok
• Kwartaal 4: Die lewe is ’n strokie
Die doel van die lesreekse is om die leerders se taalvaardighede soos Luister en Praat, Lees en Kyk: Begrip en Letterkunde, Skryf en Aanbied, asook geïntegreerde Taalstrukture enkonvensies te ontwikkel sodat die leerders in enige opset, soos die behoefte ontstaan, ook in Afrikaans kan kommunikeer.
Die lesreekse is rondom ’n verskeidenheid interessante leestekste soos koerantberigte, advertensies, strokiesverhale, liedjies, dialoë, prente en foto’s opgebou sodat leerders se verbeelding voortdurend geprikkel word.
Aangesien Lees en Kyk: Begrip en Letterkunde die meeste aandag moet geniet, word sterk klem op begrips- en leesvaardighede gelê.
In die handleiding sal voor elke taalopdrag ’n breedvoerige verduideliking wees. Die taalstrukture word dan met ’n geïntegreerde aktiwiteit ingeskerp sodat taalstrukture in konteks toegepas kan word
In graad 10 is dit noodsaaklik dat die taalvaardigheid volgens die tydstoekenning per tweeweeksiklus in die NKABV onderrig word. Daarom is die benadering van hierdie handleiding soos volg: Luister en praat
Lees en pyk: Begrip en letterkunde
Les 1: Praat oor sportfoto’s
JAARPLAN
KWARTAAL 1 1 – 2
Taalstrukture en -konvensies
Les 2: Taal: Hoofletters en spelling
Les 3: Leesbegrip: Koerantartikel
Les 4: Skryf ’n paragraaf
Les 5: Luisterbegrip
Les 6: Taal in konteks: Woordeskat en samestellings
Letterkunde
Poësie: Letterkunde terme (OLP – Welkomles)
Prosa: Die Pro: Aantekeninge (OLP Resources)
Taalstrukture en -konvensies
3 – 4
Les 7: Woordeskat
Les 8: Taal in konteks: Voorsetsels
Les 9: Lees en kyk: Visuele lees
Les 10: Skryf ’n vriendskaplike brief
Les 11: Lees: Die opsomming/précis
Les 12: Taal: Voegwoorde
Letterkunde
Poësie: “Die tweegeveg” (Breyten Breytenbach)
Prosa: “Virusse en bakterieë”
Taalstrukture en -konvensies
Les 13: Taal: Woordvorming
Les 14: Taal in konteks: Stelsinne, feite en menings in die teenwoordige tyd
Les 15: Taal: Selfstandige naamwoorde
Les 16: Taal in konteks: Byvoeglike naamwoorde
Les 17: Skryf ’n verbeeldingsteks: ’n Gedig
Letterkunde
Poësie: “Dis al” (Jan F.E. Cilliers)
Prosa: “Mikrofiete en fikofiete”
Taalstrukture en -konvensies
Les 18: Luister en praat: Groepbesprekings
Les 19: Skryf: Vul ’n vorm in
Les 20: Taal in konteks: Gevoelstaal, stereotipering en veralgemening
Les 21: Taal in konteks: Direkte en indirekte rede
Les 22: Taal: Soorte werkwoorde
G10 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal:Taalkunde
Les 23: Skryf ’n verhalende opstel
Poësie: “Palimpses” (Johann de Lange)
Prosa: “Briofiete”
Les 24: Luister en praat: Liriek
Les 25: Lees ’n advertensie
Les 26: Skryf ’n resensie
Letterkunde
Taalstrukture en -konvensies
Les 27: Taal in konteks: Deelwoorde, homofone en homonieme
Les 28: Skryf: Ontwerp ’n plakkaat
Letterkunde 9 – 10 Prosa: “Pteridofiete”
KWARTAAL 2 11 – 12
Taalstrukture en -konvensies
Les 29: Praat: Pas en bespreek foto’s
Les 30: Luister en praat: ’n Liedjie
Les 31: Skryf ’n paragraaf oor ’n literêre teks
Les 32: Taal in konteks: Stam, afleiding, samestellende afleiding (woordbou) en sinsoorte
Les 33: Skryf ’n voorbereide toespraak
Letterkunde
13 – 14
Poësie: “boekmerk” (Marlise Joubert)
Prosa: “Spermatofiete”
Taalstrukture en -konvensies
Les 34: Enkelvoudige sinne: Bywoordelike bepalings van tyd, wyse en plek
Les 35: Skryf: Maak ’n advertensie
Les 36: Luister en praat: Hardoplees
Les 37: Lees ’n visuele teks: Spotprent
Les 38: Skryf ’n aanbeveling of ’n verslag
Letterkunde
15 – 16
15 – 16
Poësie: “’n Mite” (Kobie Korf)
Prosa: “Invertebra”
Taalstrukture en -konvensies
Les 39: Taal in konteks: Spelling: Los of vas
Les 40: Taal in konteks: Woordorde en woordkeuse
Les 41: Taal in konteks: Ontkenning
Les 42: Taal in konteks: Hersiening
Poësie: “hartbreek” (Susan Smith)
Prosa: “Invertebra (nog ’n paar)” Sample
Letterkunde
Les 43: Luister en praat: Onderhoud
Les 44: Aandagtige lees
Les 45: Skryf oor ’n persoonlike ervaring
Les 46: Taal in konteks: Sinonieme, antonieme, paronieme en woorde wat verwar
Les 47: Skryf ’n formele brief
Voorbereiding vir die eksamen:
• Hersien poësie
Letterkunde
• Hersien prosa (tot en met “Invertebra (nog ’n paar)”)
Junie-eksamen
Les 48: Praat: Bespreek prente
Les 49: Praat: Gesels oor eie ervarings
Les 50: Praat: Lees hardop
Prosa: “Vertebrata”
Les 51: Skryf ’n beskrywende opstel
Les 52: Taal: Voornaamwoorde
Les 53: Luister na ’n toespraak
Prosa: “Vertebrata (Aves)”
Les 54: Taal: Byvoeglike naamwoorde
Les 55: Luister na debatprosedures
Les 56: Skryf ’n uitnodiging
Prosa: “Vertebrata (Mammalia)”
Prosa: “Selkerne en nuklïensure”
Les 57: Taal in konteks: Hersiening
Letterkunde
Letterkunde
en -konvensies
Letterkunde
Les 58: Luister en praat: Hou ’n vergadering
Les 59: Skryf ’n kennisgewing, agenda en notule
Letterkunde
Prosa: “Seldeling”
Prosa “Genetika”
Les 60: Taal: Die infinitief
Taalstrukture en -konvensies
Les 61: Taal in konteks: Woordeboekgebruik
G10 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal:Taalkunde
Les 62: Taal in konteks: Afkortings en akronieme
Letterkunde
Prosa: “Voortplanting van die mens (gr. 12-werk)”
KWARTAAL 4
Taalstrukture en -konvensies
Les 63: Praat: Bespreek strokies
Les 64: Aandagtige lees: ’n Koerantberig
31 – 32
33 – 34
Les 65: Skryf ’n brief aan die pers
Prosa hersiening
Letterkunde
Taalstrukture en -konvensies
Les 66: Taal in konteks: Woordeskat en lettergrepe
Les 67: Luister na ’n liedjie
Les 68: Lees strokiesprente
Voorbereiding vir die eksamen: Hersien poësie
Letterkunde
Taalstrukture en -konvensies
Les 69: Skryf ’n brief van waardering/bedanking
Les 70: Taalhersiening
35 – 36
Letterkunde
37 – 38
Voorbereiding vir die eksamen: Hersien prosa
Taalstrukture en -konvensies
Voorbereiding vir die eksamen: Hersien vraestel 1 en 3 39 – 40 Novembereksamen
*Bykomende notas en opgedateerde lesplanne is aanlyn beskikbaar op die Optimi Learning Portal (OLP). Verwys na OLP vir alle ander lesinhoud.
Sample
EENHEID 1 In die sportwêreld
LEERDOELWITTE
Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen:
oor sport en die rol van sport in die samelewing praat;
na ’n teks luister en ontbrekende woorde invul;
’n visuele teks in kan verduidelik;
Luister en praat
na ’n liedjie luister om betekenis te verstaan;
Lees en kyk: Begrip en letterkunde
Skryf en aanbied
Taalstrukture en -konvensies
Sample
deelneem aan ’n groepbespreking om eie mening en standpunt in te neem;
na ’n literêre teks te luister en karakters te identifiseer;
na ’n liriek te luister vir waardering;
tekens en beskrywings by mekaar pas;
’n artikel vir inligting en begrip lees en vrae daaroor beantwoord;
inligting op te som;
advertensies te lees en te geniet;
in ’n paragraaf kan verduidelik hoe ’n stophorlosie werk;
skryf van ’n vriendskaplike brief, ’n verbeeldingteks (gedig); invul van ’n vorm; ’n verhalende opstel; ’n resensie; en die ontwerp van ’n plakkaat;
spelling en hoofletters inoefen;
voegwoorde reg gebruik en woordeskat uitbrei;
met voorsetsels werk;
met woordvorming deur afleiding, samestelling en samestellende afleiding werk;
samestellings vorm;
stelsinne, feite en menings in die teenwoordige tyd, selfstandige naamwoord (meervoud, verkleining en geslag), byvoeglike naamwoorde;
gevoelstaal, stereotipering en veralgemening;
direk en indirekte rede en korrekte leestekens;
soorte werkwoorde (tye, verwarrende werkwoord, hulpwerkwoord, deeltjiewerkwoord);
homofone en homonieme.
INLEIDING
In graad 10 – 12 gaan jy voortbou op die mondelinge vaardighede wat in vroeër grade ontwikkel is. Die doel is om meer selfvertroue te kry en makliker op vrae te reageer Jy sal ook beter verstaan wat gepas is en wat nie. Hierdie aktiwiteit is ontwikkel om informele en formele praataktwiteite te oefen. Die nodige woordeskat en taalstrukture word ontwikkel sodat alle leerders aan hierdie praatvorme kan deelneem. Die leeromgewing of klas moet ondersteunend en ontspanne wees
Les 1: Praat oor sportfoto’s
KERNINHOUD
Hierdie aktiwiteit is ’n informele bespreking/gesprek. Die doel hiervan is om idees, opinies en standpunte te deel. Die fasiliteerder sal sekere vrae stel om jou te help om kommunikasie vol te hou. Let op na taal, gebare en oogkontak. Toon belangstelling deur om op ’n gepaste wyse te reageer. Let op na die daaglikse taalhandelinge in sekere situasies. Sien die volgende ikoon: VIR DIE NUUSKIERIGES.
Voorbeelde van taalhandelinge
VIR DIE NUUSKIERIGES
Lees die onderstaande voorbeelde van taalhandelinge. Dit kan jou help om daaglikse mondelinge kommunikasie in Afrikaans te verbeter.
VRA TOESTEMMING/VERSOEK
• Kan ek ...?
• Mag ek ...?
• Is dit moontlik om ...?
• Is dit reg as ...?
Sample
• Is dit goed as ek ...?
• Gee jy om as ...?
• Ek vra toestemming om ...
• Laat my asseblief toe ...
• Vergun my om ...
• Veroorloof my
• Sal jy my toelaat om ...?
GESPREK ONDERBREEK
• Verskoon my, mag ek ...?
• Jammer, dink jy ek kan ...?
• Verskoon my, weet jy dalk ...?
• Ekskuus, maar kan jy my help ...?
HULP AANBIED
• Mag ek jou help?
• Kan ek jou help?
• Soek jy iets?
• Het jy hulp nodig?
• Wat kan ek vir jou doen?
APOLOGIE / VERSKONING AANBIED
• Jammer.
• Ek is jammer omdat ...
• Ek is spyt omdat ...
• Vergewe my, asseblief.
• Ek bied verskoning aan vir ...
• Ek vra om verskoning vir ...
• Vergewe my.
• Verskoon my.
• Ekskuus.
• Verskoon my, asseblief.
ADVIES/RAAD GEE
• Ek dink nie jy moet ...
• Jy behoort dit ...
• Jy behoort dit nie ...
• As ek jy was, sou ek ...
• As ek in jou posisie was, sou ek ...
• As ek in jou skoene was, sou ek ...
• Jy moet dit maar liewer doen ...
• Jy moenie ...
• Wat jy ook al doen, moet net nie ...
VERMOEDE UITSPREEK
• Dit mag .... nodig hê.
HULP VRA
• Kan jy my asseblief help met ...?
• Sal jy my asseblief help om ...?
• Ek het hulp nodig met ...
• Ek benodig hulp ...
• Help my asseblief ...
• Verleen hulp aan ...
• Help my om asseblief ...
KLA OOR IETS
• Ek is jammer, maar ...
Sample
• Hy mag daar wees.
• Dit lyk soos ’n
• Miskien het hy ...
• Miskien sal hulle ...
• Dit is moeilik om te sê, maar ek dink hulle ...
• Ek is nie baie seker nie, maar ...
• Jammer om jou te pla, maar ...
• Dalk het jy vergeet om ...
• Ek dink jy het vergeet om ...
• Verskoon my, maar ...
• Moontlik bestaan daar ’n misverstand oor ...
• Moenie my verkeerd verstaan nie, maar ek dink ons behoort ...
VOORKEUR UITSPREEK
• Sal jy daarvan hou ...
• Ek wil liewer / liefs ...
• Hoekom het ons nie ...?
• Wel, ek verkies ... Wat dink jy?
• Wat dink jy moet ons doen?
• As dit van my afhang, moet ons ...
• Ek dink ons moet na .... gaan.
NIE PRESIESE INLIGTING GEE NIE
• Daar is omtrent ...
• Daar is ongeveer ...
• Daar is ’n groot aantal ...
• Voorspel dat ...
• Dit is ’n voorbeeld van ...
• Hulle is soort van ...
• Dit is moeilik om te bepaal, maar ...
• Ek is nie seker nie, maar ek dink ...
IEMAND GROET
• Voor ’n lang reis, vakansie of uitstappie
• Geniet die reis / vakansie.
• Veilig reis.
• Geniet jou vakansie.
• Geniet dit in / by (plek se naam).
• Wanneer vriende of familie van ’n reis terugkom
• Hoe was julle vakansie?
• Het julle dit in ... geniet?
• Hoe was die reis / uitstappie / toer?
AKTIWITEIT 1
EVALUEER/BEOORDEEL JOUSELF
• Dit het goed gewerk / was effektief omdat
• Ek het dit goed gedoen omdat
• Dit sou beter gewees het indien ek ...
• Dit kan verbeter word deur ...
• Vooruitgang is / is nie sigbaar / voor die hand liggend omdat .
• Dit slaag omrede ...
Kyk vlugtig na die foto’s op die volgende bladsy en beantwoord die onderstaande vrae in jou werkboek.
1.1 Watter sportsoort verteenwoordig elke spreker?
1.2 Noem soveel ander sportsoorte as waaraan jy kan dink
1.3 Aan watter bekende Suid-Afrikaanse sportsterre kan jy dink?
1.4 Noem uitmuntende sportpersone van ander lande van wie jy weet
1.5 Het jy ’n spesifieke sportheld of rolmodel? Indien wel, hoekom bewonder jy hierdie persoon?
1.6 Uitmuntende beroepsportpersone verdien besonder baie geld. Dink jy hulle behoort soveel betaal te word. Hoekom sê jy so?
1.7 Wat is die vernaamste redes waarom daar geld is om beroepspelers soveel te betaal?
1.8 Sê ook of jy met die sprekers saamstem of nie. ONTHOU: Menings moet goed gemotiveer word.
Alle leerders moet regdeur die skooljaar verplig word om aan een skoolsport deel te neem.
Sport gee jou geleentheid om jou talente te ontwikkel. Dit leer spanwerk, dissipline, verdraagsaamheid en vertroue.
