Gr 10-Afrikaans Huistaal-Fasiliteerdersgids Taalkunde 1 by Impaq

Í2+È-A-AHT-FG01<Î

1 0

T -

AFRIKAANS HUISTAAL FASILITEERDERSGIDS: TAALKUNDE

Graad 10

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Huistaal Fasiliteerdersgids: Taalkunde

1810-A-AHT-FG01

Í2*È-A-AHT-FG01:Î

Graad 10

Aangepas vir KABV

M Keyter

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE ........................................................................................................................... 3 VOORWOORD ............................................................................................................................ 5 JAARPLAN .................................................................................................................................. 9 EENHEID 1 SPREI JOU VLERKE Les 1: Luisteroefening ............................................................................................................. 10 AKTIWITEIT 1 ............................................................................................................... 13 Les 2: Soorte sinne ................................................................................................................. 14 AKTIWITEIT 2 ............................................................................................................... 14 Les 3: Skryf ’n paragraaf ......................................................................................................... 15 AKTIWITEIT 3 ............................................................................................................... 15 AKTIWITEIT 4 ............................................................................................................... 16 AKTIWITEIT 5 ............................................................................................................... 17 Les 4: Leestekens .................................................................................................................... 18 AKTIWITEIT 6 ............................................................................................................... 19 Les 5: Leesstrategieë............................................................................................................... 19 AKTIWITEIT 7 ............................................................................................................... 20 Les 6: Grondbeginsels ............................................................................................................ 21 AKTIWITEIT 8 ............................................................................................................... 21 Les 7: Klankleer ...................................................................................................................... 22 AKTIWITEIT 9 ............................................................................................................... 23 Les 8: Sinsleer .......................................................................................................................... 24 AKTIWITEIT 10 ............................................................................................................. 24 Les 9: Die skryfproses ............................................................................................................. 25 AKTIWITEIT 11 ............................................................................................................. 32 AKTIWITEIT 12 ............................................................................................................. 32 AKTIWITEIT 13 ............................................................................................................. 33 EENHEID 2 DIERE EN HUL MANIERE Les 10: Skryftekens ................................................................................................................. 60 AKTIWITEIT 14 ............................................................................................................. 60 Les 11: Hoofletters .................................................................................................................. 61 AKTIWITEIT 15 ............................................................................................................. 61 Les 12: Woordvorming ............................................................................................................ 63 AKTIWITEIT 16 ............................................................................................................. 63 Les 13: Opsomming (Précis) ................................................................................................... 64 AKTIWITEIT 17 ............................................................................................................. 66 Les 14: Herkoms van die Afrikaanse woordeskat ................................................................. 68 AKTIWITEIT 18 ............................................................................................................. 68 EENHEID 3 MUSIEK Les 15: Spelling ........................................................................................................................ 70 AKTIWITEIT 19 ............................................................................................................. 70

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Les 16: Woordeskat/woordsoorte .......................................................................................... 71 AKTIWITEIT 20 ............................................................................................................. 72 Les 17: Soorte werkwoorde .................................................................................................... 73 AKTIWITEIT 21 ............................................................................................................. 73 Les 18: Woordsoorte ............................................................................................................... 74 AKTIWITEIT 22 ............................................................................................................. 74 EENHEID 4 OPEN SESAME! Les 19: Betekenisonderskeidinge .......................................................................................... 76 AKTIWITEIT 23 ............................................................................................................. 76 Les 20: Sinonieme en antonieme ........................................................................................... 77 AKTIWITEIT 24 ............................................................................................................. 78 AKTIWITEIT 25 ............................................................................................................. 78 Les 21: Sinsleer ........................................................................................................................ 79 AKTIWITEIT 26 ............................................................................................................. 79 AKTIWITEIT 27 ............................................................................................................. 80 AKTIWITEIT 28 ............................................................................................................. 80 AKTIWITEIT 29 ............................................................................................................. 81 AKTIWITEIT 30 ............................................................................................................. 81 HERSIENINGSVRAESTELLE MEMORANDUMS .................................................................... 85 Hersieningsvraestel 1 ................................................................................................................ 87 Hersieningsvraestel 2 ................................................................................................................ 89 BYLAE A: ASSESSERINGSRUBRIEK: OPSTEL .................................................................... 91 BYLAE B: ASSESSERINGSRUBRIEK: TRANSAKSIONELE TEKSTE .................................. 93 BIBLIOGRAFIE EN VERWYSINGS .......................................................................................... 94 BYLAE C: VISUELE GELETTERDHEID................................................................................... 95 BIBLIOGRAFIE EN VERWYSINGS ....................................................................................... 116

Â© Impaq

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

JAARPLAN KWARTAAL 1

LES 1. Luisteroefening 2. Soorte sinne 3. Skryf ’n paragraaf 4. Leestekens 5. Leesstrategieë 6. Grondbeginsels 7. Klankleer 8. Sinsleer 9. Die skryfproses 10. Skryftekens 11. Hoofletters 12. Woordvorming 13. Opsomming (précis) 14. Herkoms Afrikaanse woordeskat 15. Spelling 16. Woordsoorte 17. Soorte werkwoorde 18. Woordsoorte 19. Betekenisonderskeiding 20. Sinonieme/antonieme 21. Sinsleer 22. Hersiening

DATUM

BEGIN

VOLTOOI

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

EENHEID 1 Sprei jou vlerke Les 1: Luisteroefening LEERDOELWITTE Nadat leerders hierdie lesse voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen: • • • • • • • • • •

Luister na inligting. Deelneem aan gesprekke. Jou idees en menings uitspreek en na ander s’n luister en dit respekteer. Afleidings en gevolgtrekkings maak en motiveer. Hoofgedagtes van sinne. Effektiewe sinsbou. Skakeling van sinne onderling. Kerngedagtes van paragrawe. Verband tussen paragrawe. Ondersoek van paragrawe in leesstuk.

FASILITEERDER: Bespreek die onderstaande fases van die luisterproses met die leerders. Maak seker dat hulle die kommunikasieproses verstaan. Dis veral belangrik wanneer die mondelinge assessering gedoen gaan word. KERNINHOUD In hierdie aktiwiteit fokus ons op die luisterproses. Lees deur die onderstaande inligting en voer dan die opdragte uit.

VAARDIGHEID: LUISTER EN PRAAT Die luisterproses bestaan uit drie fases, naamlik: Pre-luister • Bepaal die doel van die luisteropdrag (bv. om meer inligting te bekom). • Maak seker dat jy die betekenis van woorde verstaan. • Probeer om te voorspel wat gaan gebeur.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Tydens die luisteraktiwiteit • Ontleed die boodskap en die spreker se doel daarmee. • Skep bepaalde betekenisse en assosiasies. • Maak afleidings, vra vrae. Post-luisteraktiwiteit • Vra vrae om die standpunt van die spreker te verstaan. • Som die aanbieding kortliks op. • Ontleed en evalueer krities wat gehoor is. • Besin oor die aanbieding. Om ’n goeie luisteraar te wees, beteken jy moet die kommunikasieproses verstaan. Harold D Lasswell meen dat die kommunikasieproses uit die volgende vrae bestaan: Wie → sê wat → waardeur → aan wie → met watter gevolg? In die kommunikasieproses is die boodskap 13% van belang en die boodskapper 86%. Vir sommige mense is dit baie lekker om rond te rits, plekke en besienswaardighede te besoek wat hulle nog nie vantevore ervaar het nie. Daarenteen is daar ook mense wat niks daarvan hou om hulle bekende omgewings te verlaat nie. Die leesstuk “Oos wes tuis bes” vertel van so ’n persoon. FASILITEERDER: PRE-LUISTER: Gesels eers met die leerders oor die volgende: • Wat beteken die uitdrukking “Oos wes tuis bes”? • Is dit maklik om sommer van die huis af weg te gaan en vakansie te gaan hou? • Waar sal jy graag eendag wil woon en hoekom? LUISTERPROSES: Die leesstuk “Oos wes tuis bes” word TWEE KEER aan die leerders voorgelees. EERSTE KEER: Die leerders luister net om agtergrondinligting te bekom. TWEEDE KEER: Die leerders mag notas op rofwerkpapier maak. Nadat die leesstuk vir die TWEEDE KEER deurgelees is, lees die vrae in die handleiding saam met hulle. Die leerders mag nog nie die vrae beantwoord nie. POST-LUISTERAKTIWITEIT: Laat die leerders die vrae in hul werkboeke voltooi. Bespreek moontlike uitvalle en merk volgens memorandum.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Oos wes, tuis bes Hier is ek gebore en hier wil ek sterwe. So sê Fred Downes, wat al sy hele lewe lank in die huis agter hom bly. Hy het dit in 1952 vir R3 450 gekoop en dis nou byna ’n half miljoen werd. 1. Oos wes, tuis bes. Só glo Fred Downes van Shropshire in Brittanje. En hy bewys dit – Fred bly al sy lewe lank, ’n hele 92 jaar, in dieselfde huis. 2. Fred is in die landelike kothuis naby Church Stretton gebore. Die enigste kere wat hy uit die agtiende eeuse huis met sy twee slaapkamers weg was, was toe hy in die leër was tydens die Tweede Wêreldoorlog en ’n kort vakansie wat hy in 1946 in Noord-Wallis gehad het. Fred Downes 3. Fred, wat vyftien jaar lank as ’n tuinier gewerk en nooit getrou het nie, het altyd sy vakansies in sy tuin deurgebring eerder as om na besienswaardighede in Wallis te gaan kyk. 4. “Ek het my vakansie tot op ’n punt geniet, maar ons het baie rondgeskarrel om saam met my suster, Beatrice, na plekke te gaan kyk. Toe besluit ek ek is baie gelukkiger in my tuin by die huis. 5. “My familie het nog altyd hier gewoon en ek het besluit om hier te bly. Ek is gebore in die kamer bokant die een waarin ek nou staan en het nooit getrou nie. Daar was nooit enige rede waarom ek moes trek nie.” 6. Die huis het tot vroeg in die jare veertig nie eens lopende water gehad nie. Fred onthou nog goed hoe hulle dit moes aandra. 7. “Die lewe was maar moeilik toe ek jonk was. My pa is in 1910 dood toe ek net agtien maande oud was en my ma moes ses kinders alleen grootmaak. 8. “Ek en my suster was die jongste en die welsyn wou ons wegvat en grootmaak. My ma het geweier en gesê: ‘As julle dan twee van my kinders gaan vat, vat die oudste twee sodat ek ten minste vir hulle kan verduidelik wat aangaan.’” 9. Fred-hulle het die huis tot in 1952 gehuur. Toe besluit die eienaars om dit te verkoop. “Ons het dit vir 300 pond (R3 450) gekoop en nou is dit 50 000 pond (R460 000) werd,” vertel Fred. 10. Een van die vernaamste redes waarom hy nooit getrek het nie, is sy tuin van bykans ’n halwe hektaar. Daaruit het hy vroeër goed geld gemaak. Hy het aarbeie gekweek en die vars vrugte en konfyt wat hy gemaak het, verkoop. 11. Maar nou is hy oud en sy eens spogtuin is net ’n massa onkruid. Maar Fred gaan nie trek nie. Hy wil doodgaan in die huis waarin hy gebore is. Uit: Huisgenoot

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

FASILITEERDER: Lees die vrae saam met die leerders voordat hulle die leesstuk vir die derde keer hoor. Die leerders vergelyk hulle aantekeninge en beantwoord die onderstaande vrae in ’n oefenboek.

AKTIWITEIT 1 Gebruik nou jou aantekeninge en beantwoord die onderstaande vrae in jou oefenboek.

1.1. 1.2. 1.3. 1.4.

1.5. 1.6. 1.7.

Waar woon Fred Downes? (1) Hoe lank woon hy al in dieselfde huis? (1) Saam met wie het Fred eers “rondgeskarrel” en vakansie gehou? (1) Vul die korrekte antwoord in: Hy het (1.4.1) ____________ gekweek en die vars (1.4.2) ______________ en (1.4.3) ______________ wat hy gemaak het, verkoop. (3) Wat dink jy bedoel die skrywer met die titel “Oos wes tuis bes”? (1) Wat is jou mening oor die “ou man” wat nou wil doodgaan in die huis waarin hy gebore is? (1) Stem jy saam dat dit reg is dat welsynmense kinders van hul ouers wegneem? Gee ’n rede vir jou antwoord. (2) [10]

Antwoorde: 1.1. Shropshire in Brittanje. 1.2. 92 jaar. 1.3. Sy suster, Beatrice. 1.4.1 aarbeie 1.4.2 vrugte 1.4.3 konfyt 1.5. Eie antwoord, bv. dis die lekkerste by jou eie huis. 1.6. Eie antwoord, bv. oumense is baie verknog aan hul eie huisie. 1.7. Leerders se eie perspektief. Ja of nee met goeie motivering, bv. Ja, hulle gee vir die kind ’n beter heenkome. Nee, daar is te veel probleme en mishandleing van kinders deesdae in tehuise ook. OF Enige aanvaarbare antwoord.

(1) (1) (1)

(3) (1) (1)

(2) [10]

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Les 2: Soorte sinne

FASILITEERDER: Lees die notas in die handleiding saam met die leerders deur. Dis ’n inleiding tot die skryfproses. Leerders moet verstaan dat BEPLANNING altyd belangrik is by skryfstukke. Les 2 in die handleiding bespreek die tema “Soorte sinne”. Wys vir die leerders die belangrikheid van ’n KERNWOORD uit. Leerders voltooi AKTIWITEIT 2. Merk volgens memorandum. AKTIWITEIT 2

Antwoorde: 2.1.1 Stelsin 2.1.2 Uitroepsin 2.1.3 Stelsin 2.1.4 Vraagsin 2.1.5 Bevelsin 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5

Was ek en my suster die jongste? Het Fred-hulle die huis tot in 1952 gehuur? Was die lewe maar moeilik toe ek jonk was? Was daar ooit enige rede waarom ek moes trek? Is een van die vernaamste redes waarom hy nooit getrek het nie, sy tuin? Of … Is sy tuin een van die ...

2.3.1 Het Haandrik met sy eerste kraai die stellasie gebreek? 2.3.2 Aitsa, Haandrik het die Idols gewen! 2.3.3 Haandrik, jy het uitgeval! OF Haandrik, val uit! 2.3.4 O, Heng, en hoe klink dit toe? 2.3.5 Tot volgende keer, Haandrik. OF Enige aanvaarbare antwoord.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Les 3: Skryf ’n paragraaf AKTIWITEIT 3 FASILITEERDER: Lees saam met die leerders deur die kerninhoud in die handleiding. Doen nou stap vir stap die aktiwiteit van hoe om ’n paragraaf te beplan. Verduidelik AKTIWITEIT 3 aan die leerders. Daar moenie sommer net sinne geskryf word nie. Die kernwoorde moet help om ’n paragraaf saam te stel oor “Moeder”. Die leerders mag “Moeder” ook verander na “Ma”, indien hulle dit so verkies. Merk die opdrag volgens die onderstaande rubriek.

ASSESSERINGSTABEL VIR DIE PARAGRAAF 5 (Uitstekend)

4 (Baie goed)

3 (Goed)

2 (Gemiddeld)

1 (Swak)

Taalversorging • 5 punte vir drie/vier foute; • 4 punte vir vyf/ses/sewe foute; • 3 punte vir agt/nege foute; • 2 punte vir tien/elf/twaalf foute; • 1 punte vir meer as twaalf foute. Inhoud Formaat (sinne volg logies op mekaar; 8 – 10 reëls lank) Kreatiwiteit en versorging (moeite) Totaal

20 ÷ 2 = 10

FASILITEERDER: Die leerders behoort nou ’n goeie idee te hê van wat ’n kernsin is. Lei die leerders nou om uit die leesstuk “Oos wes tuis bes” die nodige kernsinne te vind en neer te skryf (Aktiwiteit 4). Merk n.a.v. die memorandum hieronder.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 4

4.1 4.2 4.3 4.4

Fred is in die landelike kothuis naby Church Stretton gebore. My familie het nog altyd hier gewoon en ek het besluit om hier te bly. Die huis het tot vroeg in die jare veertig nie eens lopende water gehad nie. Die lewe was maar moeilik toe ek jonk was.

FASILITEERDER: Verduidelik nou die prosesskryf aan die leerders. Die pre-skryf is ’n breinkaart. Dit help om idees oor die onderwerp te versamel. Skryf dan ’n eerste konsep (rofwerk). Hier beplan die leerders of die inligting in die teks vervat, korrek is en volgens die opdrag, naamlik 8 – 10 reëls. Met meer formele assessering sal ’n hoeveelheid woorde aangedui word in die opdrag. Hersien en redigeer die teks. (Kyk na spelling, leestekengebruik, ens.) Skryf dan die finale skryfstuk oor en merk n.a.v. die memorandum hieronder.

BELANGRIK: BEPLANNING VAN DIE PROSESSKRYF Die prosesskryf gaan nou volledig aan jou verduidelik word.

Die vyf stappe wat gevolg kan word is die volgende: • Versamel idees (pre-skryf) • Skryf ’n konsep (eerste probeerslag) • Hersien • Redigeer • Bied aan

Gebruik die onderstaande kontrolelys om jou te help met die beplanning van jou paragraaf:

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

/

Kriteria om paragraaf te kontroleer Sinne begin met ’n hoofletter en eindig met ’n punt. Elke sin bevat ’n werkwoord. Sinne volg logies opmekaar. Verbindingswoorde dra by tot die samehang. Die inleiding bevat die kerngedagte. Al die ander sinne hou verband met die kerngedagte. Leestekengebruik en spelling is korrek. Ek het die opdrag maklik reggekry. AKTIWITEIT 5 ASSESSERINGSTABEL VIR DIE PARAGRAAF

5 (Uitstekend)

4 (Baie goed)

3 (Goed)

2 (Gemiddeld)

1 (Swak)

20 ÷ 2 = 10

FASILITEERDER: Fotostateer die rubriek en plak dit in die leerders se werkboek na elke paragraaf voltooi is voordat die volgende paragraaf aangepak word. Sodoende kan leerders sien wat die foute was waarop hulle met die tweede en derde paragraaf kan verbeter.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Les 4: Leestekens LEERDOELWITTE Nadat leerders hierdie lesse voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen:

• • • • • • •

Die identifisering en toepassing van leestekens. Die tegnieke van soeklees, vluglees, studielees. Woordherkenning. Oordeel oor die geldigheid van argumente binne teksverband. Die maak van afleidings en gevolgtrekkings. Onderskei tussen feite, menings, bewerings. Herkenning van verwysings. STUDEER/HERSIENING

Wanneer ons praat, praat ons nie op een stemtoon of spreek alles in een asemteug uit nie. In die skryftaal neem leestekens die plek van natuurlike ruspunte in. Deur die korrekte leestekens op die korrekte plekke te gebruik, kan ons sekere afleidings maak t.o.v. die gemoedstoestand van die spreker: is hy opgewonde, hartseer, bly, ens.? Emosies word deur stemtoon en stembuiging gereflekteer. Lees eers die onderstaande leesstuk “Motorfiets moleste” deur vir agtergrondinligting. Daarna gaan elke leesteken volledig bespreek word.

FASILITEERDER: Bespreek die verskillende leestekens in die handleiding met die leerders. Maak seker dat die leerders dit verstaan voordat daar na die volgende een aanbeweeg word. Die manier van vraagstelling is toepassing. (Aktiwiteit 6). In sekere gevalle moet leerders die reël verduidelik. Daarom is dit belangrik dat hulle dit ken en kan toepas. Merk die leerders se antwoorde na aanleiding van die onderstaande memorandums.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 6

Antwoorde: 6.1.1 Sy volgende geskenkie was ’n rybroek, leerbaadjie en skoene. 6.1.2 “Liefie”, sê sy, “jy weet ek is te bang om op die motorfiets te klim.” 6.1.3 Sy sê: “Liefie, jy weet ek is te bang om op die motorfiets te klim.” 6.1.4 My ideale man sal hom met die fyner dinge van die lewe, die van fynproewerkok, besig hou. 6.1.5 “Jy kan óf saamry, óf bly.” 6.1.6 “Ek sal môre, Saterdag, saam met jou gaan ry.” 6.1.7 Die motorfietsryer, Jaap Swanepoel, is my held. 6.1.8 Sy het aanvanklik gevoel dat, as sy agterop die motorfiets klim, dit haar sal verneder. 6.1.9 “Het jy gedink ek hou daarvan om agterop ’n motorfiets te ry?” 6.1.10 “Klim!” 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5

Daar volg ’n verduideliking na die dubbelpunt – sy moet aandui wat sy gaan kies. ’n Gedagte word ingevoeg (parentese). Dui ontsteltenis aan. Die gedagtes is nie voltooi nie. Daar volg ’n verduideliking na die dubbelpunt.

Les 5: Leesstrategieë FASILITEERDER: Bespreek die verskillende LEESTEGNIEKE (soeklees, studielees), asook die res van die inligting met die leerders.

vluglees

Maak seker dat hulle die inhoud verstaan om in staat te wees om ’n goeie begripsoefening te kan doen. Voordat AKTIWITEIT 7 aangepak word, lees eers die leesstuk saam met die leerders deur, asook die vrae. Hersien die ander lesse waarvan vermeld word, sodat die leerders presies weet wat gevra word. Voltooi dan die aktiwiteit in die werkboek en merk volgens die onderstaande memorandum.

Fasiliteerdersgids G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 7

Antwoorde: 7.1 120 km/h (1) 7.2 Soeklees (1) 7.3 “Moleste” (1) 7.4 Die skrywer se houding, ontsteltenis, word daardeur beklemtoon. (2) 7.5 “moontlik” (1) 7.6.1 Die persoon wat voor sit. 7.6.2 Met vuiligheid bespat. 7.6.3 ’n Langbroek/jean 7.6.4 “Gladiator” verwys na ’n swaardvegter wat in die Romeinse tyd vir vermaak van die toeskouers in die arena teen iemand anders of teen ’n dier geveg het. Die meeste leerders gaan waarskynlik hier verwys na die fliek of ou TV-program. Wat belangrik is, is dat hulle moet besef dat dit die krag/ vaardigheid is wat hier ter sprake is. 7.6.5 ’n Vet vrou. (5) 7.7 Mening. Daar is motorfietse wat bagasieruimte het. (2) 7.8 Sy sê die wit perd is van yster aanmekaar gesit. (1) 7.9 Geen x dalk (2) 7.10 Sy veralgemeen deur te dink dat alle vroue soos sy voel. (1) 7.11 Beklemtoon haar ontsteltenis. (1) 7.12 “ridder” x “wit perd” (2) 7.13 Aaneenskakelend Albei paragrawe handel oor die skryfster se gevoel van weersin teenoor die motorfietsryery en die ongerief wat dit haar veroorsaak. (1) 7.14.1 Vraagsin 7.14.2 Uitroepsin 7.14.3 Stelsin (3) 7.15 Klem val op “Van die lente …” (1) [25]