Gr 10-Afrikaans Huistaal-Handleiding Taalkunde 1 by Impaq

Í2*È-A-AHT-SG01bÎ

T -

AFRIKAANS HUISTAAL HANDLEIDING: TAALKUNDE Graad 10

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Huistaal Handleiding: Taalkunde

1810-A-AHT-SG01

Í2*È-A-AHT-SG01bÎ

Graad 10

Aangepas vir KABV

M Keyter

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE ................................................................................................................. 3 VOORWOORD .................................................................................................................. 5 JAARPLAN ...................................................................................................................... ..9 EENHEID 1 SPREI JOU VLERKE Les 1: Luisteroefening................................................................................................... 10 AKTIWITEIT 1 ..................................................................................................... 12 Les 2: Soorte sinne ....................................................................................................... 14 AKTIWITEIT 2 ..................................................................................................... 15 Les 3: Skryf ’n paragraaf ............................................................................................... 16 AKTIWITEIT 3 ..................................................................................................... 19 AKTIWITEIT 4 ..................................................................................................... 20 AKTIWITEIT 5 ..................................................................................................... 20 Les 4: Leestekens .......................................................................................................... 22 AKTIWITEIT 6 ..................................................................................................... 27 Les 5: Leesstrategieë .................................................................................................... 27 AKTIWITEIT 7 ..................................................................................................... 30 Les 6: Grondbeginsels .................................................................................................. 31 AKTIWITEIT 8 ..................................................................................................... 33 Les 7: Klankleer ............................................................................................................ 34 AKTIWITEIT 9 ..................................................................................................... 37 Les 8: Sinsleer ............................................................................................................... 39 AKTIWITEIT 10 ................................................................................................... 40 Les 9: Die skryfproses................................................................................................... 41 AKTIWITEIT 11 ................................................................................................... 47 AKTIWITEIT 12 ................................................................................................... 50 AKTIWITEIT 13 ................................................................................................... 52 EENHEID 2 DIERE EN HUL MANIERE Les 10: Skryftekens ....................................................................................................... 80 AKTIWITEIT 14 ................................................................................................... 89 Les 11: Hoofletters ....................................................................................................... 91 AKTIWITEIT 15 ................................................................................................... 96 Les 12: Woordvorming .................................................................................................. 98 AKTIWITEIT 16 ................................................................................................. 104 Les 13: Opsomming (Précis) ...................................................................................... 108 AKTIWITEIT 17 ................................................................................................. 110 Les 14: Herkoms van die Afrikaanse woordeskat ..................................................... 114 AKTIWITEIT 18 ................................................................................................. 121 EENHEID 3 MUSIEK Les 15: Spelling ........................................................................................................... 124 AKTIWITEIT 19 ................................................................................................. 131 Les 16: Woordeskat/woordsoorte ............................................................................. 133 AKTIWITEIT 20 ................................................................................................. 146 © Impaq

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Les 17: Soorte werkwoorde ........................................................................................ 147 AKTIWITEIT 21 ................................................................................................. 159 Les 18: Woordsoorte ................................................................................................... 161 AKTIWITEIT 22 ................................................................................................. 166 EENHEID 4 OPEN SESAME! Les 19: Betekenisonderskeidinge .............................................................................. 168 AKTIWITEIT 23 ................................................................................................. 171 Les 20: Sinonieme en antonieme ............................................................................... 173 AKTIWITEIT 24 ................................................................................................. 173 AKTIWITEIT 25 ................................................................................................. 175 Les 21: Sinsleer ........................................................................................................... 176 AKTIWITEIT 26 ................................................................................................. 178 AKTIWITEIT 27 ................................................................................................. 179 AKTIWITEIT 28 ................................................................................................. 180 AKTIWITEIT 29 ................................................................................................. 182 AKTIWITEIT 30 ................................................................................................. 183 HERSIENINGSVRAESTELLE ...................................................................................... 188 Hersieningsvraestel 1 ................................................................................................... 190 Hersieningsvraestel 2 ................................................................................................... 197 BIBLIOGRAFIE EN VERWYSINGS .............................................................................. 204 BYLAE C: VISUELE GELETTERDHEID ...................................................................... 205 BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................. 224

Â© Impaq

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

JAARPLAN KWARTAAL 1

LES 1. Luisteroefening 2. Soorte sinne 3. Skryf ŉ paragraaf 4. Leestekens 5. Leesstrategieë 6. Grondbeginsels 7. Klankleer 8. Sinsleer 9. Die skryfproses 10. Skryftekens 11. Hoofletters 12. Woordvorming 13. Opsomming (précis) 14. Herkoms Afrikaanse woordeskat 15. Spelling 16. Woordsoorte 17. Soorte werkwoorde 18. Woordsoorte 19. Betekenisonderskeiding 20. Sinonieme/antonieme 21. Sinsleer 22. Hersiening

DATUM

BEGIN

VOLTOOI

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

EENHEID 1 Sprei jou vlerke Les 1: Luisteroefening LEERDOELWITTE Nadat jy die volgende twee lesse voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen:

         

Luister na inligting. Deelneem aan gesprekke. Jou idees en menings uitspreek en na ander s’n luister en dit respekteer. Afleidings en gevolgtrekkings maak en motiveer. Hoofgedagtes van sinne. Effektiewe sinsbou. Skakeling van sinne onderling. Kerngedagtes van paragrawe. Verband tussen paragrawe. Ondersoek van paragrawe in leesstuk. KERNINHOUD Hierdie aktiwiteit fokus ons op die luisterproses. Lees deur die onderstaande inligting en voer dan die opdragte uit.

VAARDIGHEID: LUISTER EN PRAAT Die luisterproses bestaan uit drie fases, naamlik: Pre-luister  Bepaal die doel van die luisteropdrag (bv. om meer inligting te bekom).  Maak seker dat jy die betekenis van woorde verstaan.  Probeer om te voorspel wat gaan gebeur. Tydens die luisteraktiwiteit  Ontleed die boodskap en die spreker se doel daarmee.  Skep bepaalde betekenisse en assosiasies.  Maak afleidings, vra vrae.

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Post-luisteraktiwiteit  Vra vrae om die standpunt van die spreker te verstaan.  Som die aanbieding kortliks op.  Ontleed en evalueer krities wat gehoor is.  Besin oor die aanbieding. Om ŉ goeie luisteraar te wees, beteken jy moet die kommunikasieproses verstaan. Harold D. Lasswell meen dat die kommunikasieproses uit die volgende vrae bestaan: Wie → sê wat → waardeur → aan wie → met watter gevolg? In die kommunikasieproses is die boodskap 13% van belang en die boodskapper 86%. BELANGRIK Vir sommige mense is dit baie lekker om rond te rits, plekke en besienswaardighede te ondersoek wat hulle nog nie vantevore ervaar het nie. Daarenteen is daar ook mense wat niks daarvan hou om hulle bekende omgewings te verlaat nie. Die leesstuk “Oos wes tuis bes” vertel van so ŉ persoon. Pre-luister Voordat die fasiliteerder die leesstuk aan jou gaan voorlees, gesels eers oor die volgende:  Wat beteken die uitdrukking “Oos wes tuis bes”?  Is dit maklik om sommer van die huis af weg te gaan en vakansie te gaan hou?  Wie pas julle huis op en versorg die tuin?  Waarin sal jy graag eendag wil woon? ŉ Groot huis of woonstel?  In watter dorp/land sal jy graag wil woon en hoekom? Luisteraktiwiteit  Luister nou na die leesstuk. Dit gaan TWEE KEER aan jou gelees word.  Luister die EERSTE keer net om ŉ geheelbeeld te vorm.  Lees nou eers die vrae deur.  Moenie dadelik begin antwoord nie.  Hou jou pen gereed sodat jy aantekeninge kan maak wanneer dit vir die TWEEDE keer aan jou gelees gaan word. Post-luisteraktiwiteit  Voltooi al die vrae.  Verstaan jy die spreker se standpunt?

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 1 Gebruik nou jou aantekeninge en beantwoord die onderstaande vrae in jou oefenboek.

1.1. 1.2. 1.3. 1.4.

1.5. 1.6. 1.7.

Waar woon Fred Downes? (1) Hoe lank woon hy al in dieselfde huis? (1) Saam met wie het Fred eers “rondgeskarrel” en vakansie gehou? (1) Vul die korrekte antwoord in: Hy het (1.4.1) ____________ gekweek en die vars (1.4.2) ______________ en (1.4.3) ______________ wat hy gemaak het, verkoop. (3) Wat dink jy bedoel die skrywer met die titel “Oos wes tuis bes”? (1) Wat is jou mening oor die “ou man” wat nou wil doodgaan in die huis waarin hy gebore is? (1) Stem jy saam dat dit reg is dat welsynmense kinders van hul ouers wegneem? Gee ŉ rede vir jou antwoord. (2) [10] STUDEER/HERSIENING

Wanneer mense in ŉ ontspanne atmosfeer verkeer en bekend is met die persone met wie hulle kommunikeer, het hulle gewoonlik nie probleme om ontspanne te praat, te lees en selfs te skryf nie. Maar sodra daar ŉ vreemdheid in die atmosfeer intree, verander die situasie heeltemal: jy raak gespanne en kan nie natuurlik optree nie. Kom ons vergeet van al hierdie ou bagasie wat ons met ons saamdra, ons raak natuurlik en geniet die aktiwiteite wat hierop volg. As ŉ mens ŉ huis bou, is daar ŉ sekere volgorde in die beplanning en voltooiing daarvan. Eers moet daar ŉ plan geteken word, dan boumateriaal aangeskaf word soos in die beplanning voorgeskryf. Dan word die fondasie gegrawe en gegooi en die stene laag vir laag opmekaar gepak. So word die gebou stelselmatig voltooi. As die volgorde nie reg is nie, gaan die huis beslis probleme oplewer, waarskynlik inmekaar tuimel. Bogenoemde beginsel is op skryfwerk van enige aard van toepassing. As daar nie deeglike beplanning vooraf gedoen word nie, kan sukses nie gewaarborg word nie. Die enkele belangrikste bousteen in skryfwerk is die WOORD. Jy moet jouself telkens daarvan vergewis dat die woord wat gebruik word die beste, juisste woord is om in elke spesifieke situasie te gebruik. Elke SIN is om ŉ kernwoord gebou, m.a.w. ŉ sin moet ŉ kernwoord bevat. Kyk na die eerste sin in paragraaf 2 van die leesstuk. © Impaq

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Wat sal gebeur as ons die woord “Fred” uit die sin weglaat? Maak dit sin? Het die sin enige logiese betekenis? Nee. Met ander woorde tot watter gevolgtrekking kom ons? Die kernwoord waarom hierdie sin gebou is, is “Fred”. Alles wat in die sin gesê word, gaan oor Fred.

Oos wes, tuis bes Hier is ek gebore en hier wil ek sterwe. So sê Fred Downes, wat al sy hele lewe lank in die huis agter hom bly. Hy het dit in 1952 vir R3 450 gekoop en dis nou byna ’n half miljoen werd. 1. Oos wes, tuis bes. Só glo Fred Downes van Shropshire in Brittanje. En hy bewys dit – Fred bly al sy lewe lank, ŉ hele 92 jaar, in dieselfde huis. 2. Fred is in die landelike kothuis naby Church Stretton gebore. Die enigste kere wat hy uit die agtiende eeuse huis met sy twee slaapkamers weg was, was toe hy in die leër was tydens die Tweede Wêreldoorlog en ŉ kort vakansie wat hy in 1946 in Noord-Wallis Fred Downes gehad het. 3. Fred, wat vyftien jaar lank as ŉ tuinier gewerk en nooit getrou het nie, het altyd sy vakansies in sy tuin deurgebring eerder as om na besienswaardighede in Wallis te gaan kyk. 4. “Ek het my vakansie tot op ŉ punt geniet, maar ons het baie rondgeskarrel om saam met my suster, Beatrice, na plekke te gaan kyk. Toe besluit ek ek is baie gelukkiger in my tuin by die huis. 5. “My familie het nog altyd hier gewoon en ek het besluit om hier te bly. Ek is gebore in die kamer bokant die een waarin ek nou staan en het nooit getrou nie. Daar was nooit enige rede waarom ek moes trek nie.” 6. Die huis het tot vroeg in die jare veertig nie eens lopende water gehad nie. Fred onthou nog goed hoe hulle dit moes aandra. 7. “Die lewe was maar moeilik toe ek jonk was. My pa is in 1910 dood toe ek net agtien maande oud was en my ma moes ses kinders alleen grootmaak. 8. “Ek en my suster was die jongste en die welsyn wou ons wegvat en grootmaak. My ma het geweier en gesê: ‘As julle dan twee van my kinders gaan vat, vat die oudste twee sodat ek ten minste vir hulle kan verduidelik wat aangaan.’” 9. Fred-hulle het die huis tot in 1952 gehuur. Toe besluit die eienaars om dit te verkoop. “Ons het dit vir 300 pond (R3 450) gekoop en nou is dit 50 000 pond (R460 000) werd,” vertel Fred. 10. Een van die vernaamste redes waarom hy nooit getrek het nie, is sy tuin van bykans ŉ halwe hektaar. Daaruit het hy vroeër goed geld gemaak. Hy het aarbeie gekweek en die vars vrugte en konfyt wat hy gemaak het, verkoop. 11. Maar nou is hy oud en sy eens spogtuin is net ŉ massa onkruid. Maar Fred gaan nie trek nie. Hy wil doodgaan in die huis waarin hy gebore is. Uit: Huisgenoot © Impaq

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Les 2: Soorte sinne KERNINHOUD Hierdie aktiwiteit fokus ons op taal. Dis belangrik om verskillende soorte sinne uit verskeie tekste te kan identifiseer.

Ons onderskei tussen stelsinne, bevelsinne, vraagsinne en uitroepsinne, bv.: Stelsin

Dit sê iets. Voorbeeld: Toe besluit ek ek is baie gelukkiger in my tuin by die huis. (par. 4)

Bevelsin

Eindig met ŉ uitroepteken en beveel iemand om iets te doen/nie te doen nie. Voorbeeld: Fred, jy moet nou trek!

Vraagsin

Dit eindig altyd met ŉ vraagteken. Voorbeeld: Fred, wil jy trek?

Uitroepsin

Dit het gewoonlik ŉ tussenwerpsel en kan ook met ŉ uitroepteken eindig. Voorbeeld: Hy kan darem vir jou snaakse stories vertel! Sjoe, 92 jaar in dieselfde huis!

Seënwenssinne/begroetings: Voorbeeld: Ry veilig! Tot volgende keer! In skriftelike werk moet hierdie soorte sinne voortdurend afgewissel word om eentonigheid te voorkom. Die lengtes van sinne behoort ook te wissel. As alle sinne ewe lank was, sou dit baie eentonig wees. Wanneer spanning, vrees, ens. uitgebeeld word, behoort sinne, en ook woorde, kort te wees.

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 2 Doen hierdie aktiwiteite in jou oefenboek.

2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5

Sê watter van die volgende stelsinne, vraagsinne, bevelsinne of uitroepsinne is: My familie het nog altyd hier gewoon. 92 jaar in dieselfde huis! Hier is ek gebore en hier wil ek sterwe. Het hy vroeër goed geld uit sy tuin gemaak? Fred, jy moet met vakansie gaan!

2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5

Verander die volgende stelsinne in vraagsinne deur slegs die woordorde te wysig: Ek en my suster was die jongste. Fred-hulle het die huis tot in 1952 gehuur. Die lewe was maar moeilik toe ek jonk was. Daar was nooit enige rede waarom ek moes trek nie. Een van die vernaamste redes waarom hy nooit getrek het nie, is sy tuin.

2.3.

Bestudeer die onderstaande strokiesprent en beantwoord die vrae wat volg.

2.3.1 Herskryf die volgende sin in ŉ VRAAGSIN: Haandrik het met sy eerste kraai die stellasie gebreek. 2.3.2 Gebruik ŉ TUSSENWERPSEL en skryf die onderstaande sin in ŉ UITROEPSIN. Haandrik het die Idols gewen. 2.3.3 Verander die volgende sin in ŉ bevelsin: Haandrik het uitgeval. 2.3.4 Skryf ŉ voorbeeld van ŉ VRAAGSIN neer wat in die strokiesprent voorkom. 2.3.5 Jy is die Idols-beoordelaar. Groet Haandrik nou ordentlik sonder om lelik te wees.

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Les 3: Skryf ŉ paragraaf KERNINHOUD Die paragraaf is ’n groter eenheid as die sin, saamgestel uit 'n aantal gedagtes wat oor 'n bepaalde onderwerp handel. Die paragraaf moet 'n afgeronde eenheid vorm. In langer skryfstukke moet paragrawe logies op mekaar volg, die een 'n aanknopingspunt vir die ander. Kyk na die skakeling tussen par. 1 en 2 in die leesstuk. Die laaste woorde in par. 1 is “in dieselfde huis”. Par. 2 begin met: “Fred is in die landelike kothuis naby Church Stretton gebore.” Die paragrawe volg opmekaar – ons noem hierdie soorte paragrawe AANEENSKAKELENDE OF OPEENVOLGENDE PARAGRAWE. VAARDIGHEID: SKRYF EN AANBIED BELANGRIK Paragraaf 10 en 11 is TEENSTELLENDE PARAGRAWE. Die eerste aanduiding hiervan vind ons reeds in die teenstellende voegwoord “Maar” waarmee par. 11 begin. In par. 10 word vertel van hoe Fred tuingemaak het toe hy jonk was, ens. Par. 11 begin met: “Maar nou is hy oud ….”. Ons kry dus te doen met die teenstelling oud teenoor jonk. Net soos ŉ sin om ŉ kernwoord gebou word, word ŉ paragraaf om ŉ kernsin gebou. Die posisie van die kernsin kan aan die begin van die paragraaf, in die middel of aan die einde van die paragraaf voorkom.

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Die volgende is voorbeelde om die posisie van die kernsin te illustreer: 1. Dit het vroeg die oggend begin reën. Al met die voorlangs het die water gestoot. Geleidelik het die stroompies plasse geword en opgedam tot 'n groot, blinkende massa water.

2. So teen vieruur die middag het die wind onrustige warrels begin maak. Later begin dit ruk en pluk. Die wolke het al donkerder geword, gedraai, gekolk, al laer gesak. Skielik het stofwolke die hemel in gepluk ... en toe kom die reën!

3. Dit is skreeuwarm sedert vroegoggend. Al vir die afgelope paar dae. As hierdie hitte vir drie dae aanhou, so sê die oumense, dán kom die reën. Vieruur die middag begin dit reën. Salig! Hoe beskryf 'n mens vir iemand wat nog nooit droogte ervaar het nie, die gevoel van dankbaarheid en nederigheid vir dié gawe: reën.

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Hoe word ŉ paragraaf beplan? Besluit waaroor die paragraaf gaan handel. Gestel jy wil ŉ paragraaf oor “MY MOEDER” skryf, dan moet moeder die kernwoord van die kernsin wees. Enige ander gedagtes sal deel van die res van die paragraaf vorm. Kyk na die volgende skematiese uiteensetting: ŉ Paragraaf kan ook uit ŉ enkele sin bestaan, maar is normaalweg langer. Moenie langdradig wees nie, maar kom tot die punt. Daar moet veral gewaak word teen mooiskrywery, lomp uitdrukkings, ens. Kyk na die volgende: Toe ek daar kom, het ek na haar gesoek. Toe kry ek haar in die kafee. Toe besluit ons om eers koeldrank te drink en toe ons klaar is, het ons besluit om te gaan tennis speel. Laasgenoemde drie sinne kan baie meer effektief gestel word: Daar aangekom, het ek na haar begin soek en haar in die kafee gekry. Ons het besluit om eers koeldrank te drink en daarna te gaan tennis speel. OOK DIE VOLGENDE: Die man met die bles – die bleskopman. Sy het gebloos dat sy so rooi soos ŉ tamatie was. Sy het tamatierooi gebloos.

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 3 Enige skryfwerk moet beplan word. Selfs skrywers wat goed kan skryf en jarelange ondervinding het, beplan hulle werk. Waar kom ons nou vandaan om te dink ons kan sommer neerplak en begin skryf? Dis hoekom ons so sukkel om te skryf en daarom ook nie daarvan hou om te skryf nie. Maak nou ŉ sin met elk van die woorde in die skematiese voorstelling oor ‘MOEDER” hierbo – ses sinne in totaal. Rangskik die sinne in logiese, betekenisvolle volgorde, m.a.w. besluit waar jy jou kernsin gaan plaas: eerste, middel of laaste. Jy kan die vyf woorde wat betrekking het op “moeder” met woorde van jou eie keuse vervang as jy wil. Dit was nie moeilik nie, né? ASSESSERINGSTABEL VIR DIE PARAGRAAF 5 (Uitstekend)

4 (Baie goed)

Taalversorging  5 punte vir drie/vier foute;  4 punte vir vyf/ses/sewe foute;  3 punte vir agt/nege foute;  2 punte vir tien/elf/twaalf foute;  1 punte vir meer as twaalf foute. Inhoud Formaat (sinne volg logies op mekaar; 8 – 10 reëls lank) Kreatiwiteit en versorging (moeite) Totaal

20 ÷ 2 = 10

3 (Goed)

2 (Gemiddeld)

1 (Swak)

Handleiding G10 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 4 Stel nou vas wat die kernsinne van die volgende paragrawe in die leesstuk is en skryf die antwoorde in jou oefenboek. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4.

Paragraaf 2 Paragraaf 5 Paragraaf 6 Paragraaf 7

BELANGRIK: BEPLANNING VAN DIE PROSESSKRYF Die prosesskryf gaan nou volledig aan jou verduidelik word.

Die vyf stappe wat gevolg kan word is die volgende:  Versamel idees (pre-skryf)  Skryf ŉ konsep (eerste probeerslag)  Hersien  Redigeer  Bied aan Gebruik die onderstaande kontrolelys om jou te help met die beplanning van jou paragraaf: /

Kriteria om paragraaf te kontroleer Sinne begin met ŉ hoofletter en eindig met ŉ punt. Elke sin bevat ŉ werkwoord. Sinne volg logies opmekaar. Verbindingswoorde dra by tot die samehang. Die inleiding bevat die kerngedagte. Al die ander sinne hou verband met die kerngedagte. Leestekengebruik en spelling is korrek. Ek het die opdrag maklik reggekry. AKTIWITEIT 5 Lees eers die hele opdrag voor jy begin: 5.1 Skryf drie paragrawe van tussen 8 – 10 reëls elk. Gebruik enige drie van die volgende onderwerpe:  Toe trek ek die skoot af …  Die see. © Impaq