Gr 11-Landboubestuurspraktyke-Handleiding by Impaq

Í2+È-A-AMP-SG01hÎ

1 1

LANDBOUBESTUURSPRAKTYKE HANDLEIDING Graad 11

A member of the FUTURELEARN group

Landboubestuurspraktyke Handleiding

1 8 11 - A - A M P - S G 0 1

Í2+È-A-AMP-SG01hÎ

Graad 11

Aangepas vir KABV

JC Zandberg

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE ...................................................................................................................... 3 VOORWOORD ........................................................................................................................ 5 JAARPROGRAM .................................................................................................................... 6 EENHEID 1 .............................................................................................................................. 7 Les 1. Mielies – hoofproduksieareas ................................................................................ 7 AKTIWITEIT 1.1 .................................................................................................. 10 Les 2. Mielies – klassifikasie van mielies....................................................................... 11 AKTIWITEIT 1.2 .................................................................................................. 23 Les 3. Mielies – belangrikste kultivars beskikbaar .......................................................... 24 AKTIWITEIT 1.3 .................................................................................................. 29 Les 4. Neem van grondmonsters en profielstudies ........................................................ 30 AKTIWITEIT 1.4 .................................................................................................. 38 Les 5. Grondkaraktertrekke en -eienskappe.................................................................... 39 AKTIWITEIT 1.5 .................................................................................................. 42 Les 6. Grondbewerking en bewerkingsmetodes by mielies ............................................. 43 AKTIWITEIT 1.6 .................................................................................................. 47 Les 7. Besproeiing en waterskedulering by mielies ......................................................... 48 AKTIWITEIT 1.7 .................................................................................................. 51 Les 8. Klimaatvereistes by mielies................................................................................... 52 AKTIWITEIT 1.8 .................................................................................................. 55 Les 9. Grond- en plantontleding by mielies ..................................................................... 56 AKTIWITEIT 1.9 .................................................................................................. 60 Les 10. Bemestingmetodes en -program by mielies ........................................................ 61 AKTIWITEIT 1.10 ................................................................................................ 63 EENHEID 2: Gewasbestuursaspekte .................................................................................. 64 Les 11: Mielies – vestigingspraktyke ............................................................................... 65 AKTIWITEIT 2.1 .................................................................................................. 71 Les 12: Mielies – siektes en plae ..................................................................................... 72 AKTIWITEIT 2.2 .................................................................................................. 80 AKTIWITEIT 2.3 .................................................................................................. 85 Les 14: Mielies – wisselbou ............................................................................................. 86 AKTIWITEIT 2.4 .................................................................................................. 88 Les 15: Instel van implemente en presisieboerdery ....................................................... 89 AKTIWITEIT 2.5 ................................................................................................ 100 Les 16: Manipulering van plante se groei ...................................................................... 101 AKTIWITEIT 2.6 ................................................................................................ 108 Les 17 Gewasbestuursaspekte .................................................................................... 109 AKTIWITEIT 2.7 ................................................................................................ 112

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

EENHEID 3 Diereproduksie ............................................................................................... 113 Les 18: Skaapboerdery – ekonomiese belangrikheid .................................................... 113 AKTIWITEIT 3.1 ................................................................................................ 118 Les 19: Skaapboerdery – Rasstandaarde ..................................................................... 119 AKTIWITEIT 3.2 ................................................................................................ 122 Les 20: Skaapboerdery – teelsisteme ........................................................................... 123 AKTIWITEIT 3.3 ................................................................................................ 126 Les 21 Reproduksie by skaapboerdery ......................................................................... 127 AKTIWITEIT 3.4 ................................................................................................ 131 Les 22: Skaapboerdery – behuising en fasiliteite ......................................................... 132 AKTIWITEIT 3.5 ................................................................................................ 141 Les 23: Skaapboerdery – siektes .................................................................................. 142 AKTIWITEIT 3.6 ................................................................................................ 145 Les 24: Skaapboerdery – dierehantering en fasiliteite ................................................... 146 AKTIWITEIT 3.7 ................................................................................................ 149 Les 25: Basiese veeartsenykundige praktyke ............................................................... 146 AKTIWITEIT 3.8 ................................................................................................ 152 Les 26: Parasitologie .................................................................................................... 153 AKTIWITEIT 3.9 ................................................................................................ 161 Les 27: Skaapboerdery – voeding ................................................................................. 162 AKTIWITEIT 3.10 .............................................................................................. 166 EENHEID 4 Plantreproduksie............................................................................................ 167 Les 28: Rekordhouding ................................................................................................. 167 AKTIWITEIT 4.1 ................................................................................................ 173 Les 29: Wetgewing ........................................................................................................ 174 AKTIWITEIT 4.2 ................................................................................................ 177 AKTIWITEIT 4.3 ................................................................................................ 182 Les 31: Voervloeiprogram ............................................................................................. 183 AKTIWITEIT 4.4 ................................................................................................ 185 Les 32: Drakapasiteit van weiveld en veldsamestelling ................................................. 185 AKTIWITEIT 4.5 ................................................................................................ 192 BIBLIOGRAFIE EN VERWYSINGS .................................................................................... 193

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke90

JAARPROGRAM KWARTAAL

DATUM BEGIN

LES 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 1. 2. 3. 4. 5.

Mielies – hoofproduksieareas Mielies – karaktereienskappe Mielies – kultivars Grondmonsters en grondprofiele Grondkaraktertrekke en -eienskappe Mielies – grondbewerking Mielies – besproeiing Mielies – klimaatvereistes Grond- en plantontleding Bemestingsprogram Gewasbestuursaspekte – Mielies Mielies – siekte en plae Mielies – peste Mielies – wisselbou Plaasimplemente Manipulering van plante Gewasbeskermingsprogram Skaapboerdery – ekonomiese belangrikheid Skape – seleksie van teeldiere Skape – teelsisteme Skape – reproduksie Skape – behuising en nasorg Skaapsiektes Skape – hantering en fasiliteite Basiese veeartsenykunde praktyke Skape – parasitologie Skape – voeding Rekordhouding Produksieverwante wetgewing Weiveldbestuur Voervloeiprogram Drakapasiteit van weiveld

DATUM VOLTOOI

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

EENHEID 1 Gewasproduksie – Mielies Les 1. Mielies – hoofproduksieareas LEERDOELWITTE: Nadat jy hierdie les voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen: 

Die hoofproduksieareas in Suid-Afrika en die potensiële rol in die bedryf.



Die oorsig oor die ekonomiese belangrikheid van mielies in Suid-Afrika te ken en te verstaan.

VIR DIE NUUSKIERIGES: Die Westerse beskawing het waarskynlik die eerste keer met mielies kennis gemaak nadat Columbus in 1492 die Nuwe Wêreld ontdek het. Dit is deur die mees ontwikkelde Indiaanse rasse in die Amerikas verbou. Die Indiane het hierdie graangewas “maiz” genoem. ’n Aanduiding van die werklike ouderdom van die mielie kan verkry word uit fossiele van stuifmeelkorrels wat 60 m benede die huidige stad, Mexiko, opgegrawe is. Hoewel dit na skatting sowat 80 000 jaar oud was, was dit wat morfologiese eienskappe betref, feitlik identies aan die stuifmeel van moderne mielies. Wilde mielies het dus al baie duisende jare bestaan. Al die bekendste endospermtipes van mielies is reeds in die vroegste tye verbou – te wete, duikpit-, blinkpit-, melerige, suiker- en springmielies. Omdat dit oor so ’n wye gebied verbou is, was daar ‘n groot verskeidenheid tipes; onder meer laat tipes met ’n groeiperiode van 11 tot 12 maande wat in die tropiese dele van Suid-Amerika verbou is, en tipes wat in twee maande ryp word wat deur die Mandane van Noord-Dakota verbou is. Van die suidwestelike VSA was tipes wat meer besonder diepgewortel is, en is in dele verbou waar die somerreënval baie laag was. Hierdie eienskappe gebruik ons vandag nog vir die seleksie van nuwe kultivars.

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

Die inheemse volke van Suid-Afrika het reeds mielies verbou lank voor die koms van Jan van Riebeeck. Van Riebeeck het mielies blykbaar vir die eerste keer in 1658 geplant. Die Groot Trek (1836 – 1838) het ’n belangrike rol gespeel in die verspreiding van mielies.

KLASSIFIKASIE Genus: Spesie:

Zea Zea mays

EKONOMIESE BELANGRIKHEID VAN MIELIES 1. 2. 3. 4. 5.

Mielies verdien buitelandse valuta weens uitvoer van mielies. Mielies vorm die stapelvoedsel vir ’n groot deel van die bevolking. Ander nywerhede ontwikkel rondom mielies, want boere spandeer miljoene rande aan brandstof, kunsmis, saad, implemente en lone van arbeiders. Duisende werksgeleenthede word geskep. Ander nywerhede wat direk afhanklik is van mielieverbouing, is:

∗ Meulenaars ∗ Vervaardigers van veevoer ∗ Styselfabrieke ∗ Ontbytkosvervaardigers ∗ Vervaardigers van bio-brandstof soos etanol. Die hoofproduksieareas in Suid-Afrika

KWAZULU

1. 2.

Hoofsaaklik die somerreënstreke. Droëlandverbouing in gebiede met ’n jaarlikse reënval tussen 600 mm en 900 mm.

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

Die belangrikste mielieproduserende gebied in Suid-Afrika is die mielievierhoek. Dié gebied lê tussen die dorpe Zeerust, Christiana, Ladybrand en Ermelo. Sowat 90% van Suid-Afrika se mielies word in dié vierhoek geproduseer. Die produksie wissel tussen 4 miljoen ton in 1984 tot 9 miljoen ton in 2002.

Mielieproduserende lande of wêrelddele Vergelykende syfers oor die lewering van mielies deur die tien top-presteerders verskyn hieronder (gemeet in miljoene tonne) . Kyk onder meer die geweldige verskil in die oeste van Suid-Afrika en die VSA. Tien vernaamste mielieproduseerders Mielieverbouing in Suid-Afrika Land

KERNINHOUD: Suid-Afrika se rykste mieliestreek word die someroesgebied genoem, en die grys gedeelte op die kaart dui hierdie saaigebied aan.

Produksie (in miljoene tonne afgerond tot die naaste miljoen)

VSA

333

Asië

234

China

163

Europa

Afrika

Brasilië

Meksiko

Indonesië

Indië

Frankryk

Argentinië

SuidAfrika

Oekraïene

Wêreld

817

Dit het tradisioneel as ons land se Mieliedriehoek bekend gestaan, volgens sekere bronne ingesluit deur die dorpe Zastron, Mafeking en Machadodorp, waarvan die liggings ook op die kaart te sien is. Ander bronne dui die punte van die driehoek weer aan as Ladybrand in die Vrystaat, Mafikeng in Noordwes en Carolina in Mpumalanga. Tog verskil dit nie veel van die eersgenoemde drie punte nie en die presiese afbakening kan trouens geen geskilpunt meer wees nie. Hierdie someroesgebied is die groot mielieskuur van Suid-Afrika. By baie dorpe in die streek staan groot graansuiers vir die berging van die mielies, asook meulens waar dit gemaal word.

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

Mielies word in hierdie streek gevind omdat die mielie as ’n somergewas hier uitstekend aard –as die weer saamspeel, omdat dit water nodig het. En dan word dit natuurlik ook aangeplant omdat dit so gewild is by Suid-Afrikaners, vir gebruik as mieliepap, stampmielies, mielierys en selfs as springmielies. Mielies is die stapelvoedsel vir baie Suid-Afrikaners.

AKTIWITEIT 1.1 1.1

Noem die vyf bekendste endospermtipes van mielies.

(5)

1.2

Klassifiseer mielies.

(4)

1.3

Bespreek die ekonomiese belangrikheid van mielies.

1.4

In watter gebied lê die mielievierhoek?

(4)

1.5

Wat beteken die term “stapelvoedsel”?

(1)

1.6

Noem enige drie ander produkte wat van mielies gemaak word?

(3)

(13)

TOTAAL: 30

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

Les 2. Mielies – klassifikasie van mielies LEERDOELWITTE: Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen: 

Die klassifikasie van mielies volgens die landboukundige karaktereienskappe van saad en plant te ken,



Die groeikurwe en kritiese periode gedurende die groeistadium van mielies ken.

KARAKTEREIENSKAPPE VAN DIE MIELIE PLANTBESKRYWING ∗ Mielies behoort aan die gras-familie. ∗ Mielies is ’n eenjarige somergewas. ∗ Dit is regop-groeiend. ∗ Ontwikkeling van die plant is hoofsaaklik enkelstammig, hoewel sommige kultivars en tipes in mindere of meerdere mate spruite mag vorm. ∗ ’n Pluim of manlike blom word bo-aan die plant gedra. ∗ Die kop of vroulike blom word ongeveer in die middel van die plant gedra. ∗ Mielies is eensaad-lobbige plante. WORTELSTELSEL ∗ Na plant, ontwikkel kiemwortels uit die mielieplant en hulle funksioneer vir ses weke na plant (d.w.s. tot by 5-blaar stadium). ∗ Tydens die 6-blaar stadium ontwikkel ’n ryklik vertakte bywortelstelsel. ∗ Die bywortels ontstaan uit knope onder die grond. ∗ Kiemwortels is ook bekend as primêre wortels. ∗ Bywortels is ook bekend as sekondêre wortels. ∗ Bywortels strek een meter sywaarts en twee meter afwaarts. ∗ Haarwortels kom voor op die bywortels. ∗ Na die verskyning van die pluim (manlike blom) ontwikkel stutwortels wat die plant stut. Hulle kan ook water en voedingstowwe opneem. Hulle ontwikkel uit twee of drie knope onder die grond.

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

stutwortel

bywortel

ÂŠ Impaq

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

pluim

blaarskyf

knoop lit knoop blaarskede

ogie knoop

Jong mieliekop

knoop

ogie

Litte/knoppe waaruit spruite kan ontwikkel

SKEMATIESE VOORSTELLING VAN MIELIEPLANT

Â© Impaq

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

STAM ∗ Bestaan uit litte en knope. ∗ ’n Lit is geleë tussen twee knope. ∗ ’n Sytak met ’n kop ontwikkel uit die ogie op die agtste knoop van onder af. ∗ Spruite kan uit die onderste knope ontwikkel. ∗ Die stam het 8 tot 21 litte.

Stam

Knoop Blaar

Stuitwortels

Grond – oppervlak

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

BLARE ∗ Die plant het 8 tot 20 blare. ∗ Blare is spiraalsgewys op die stam gerangskik. ∗ ’n Blaar bestaan uit ’n blaarskyf en ’n blaarskede. ∗ Elke blaar het ’n prominente middelnerf met nerwe parallel met die middelnerf. Groeikurwe en kritiese periode gedurende die groeistadium: Blaarskyf

Stam

Middelnerf Parallelle nerwe

blaarskede

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

Die verskillende groeistadia is van 0 tot 10 genommer. Groeistadium 0: Groeistadium 1: Groeistadium 2: Groeistadium 3: Groeistadium 4: Groeistadium 5: Groeistadium 6: Groeistadium 7: Groeistadium 8: Groeistadium 9: Groeistadium 10:

Vanaf plant tot opkom van saad. Vier blare ten volle ontvou (2 weke na opkom) Agt blare ten volle ontvou (4 weke na opkom) 12 blare ten volle ontvou (6 weke na opkom) 16 blare ten volle ontvou (8 weke na opkom) Baardverskyning en stuifmeelstorting (66 dae na opkom) Groenmieliestadium Sagtedeegstadium Hardedeegstadium (Geskik vir kuilvoer) Fisiologies ryp (Koppe begin hang en gereed vir stroop) Biologies ryp – droogwording van die pitte

Foto: Tweeblaarstadium: Let op na die kraag op die tweede blaar.

Foto: Tydens die tweeblaarstadium is die groeipunt steeds onder die grondoppervlakte.

Foto: Eersteblaarstadium: Let op na die ovaalpunt van die eerste blaar. Die eerste vyf blare verdwyn soos die plant ouer word.

GROEISTADIUM 0: ∗ ∗ ∗

Van plant tot opkoms. Plantdiepte beïnvloed die tyd wat die plant neem om op te kom. Te veel kunsmis naby die saad kan saailinge brand.

Handleiding G11 ~ Landboubestuurspraktyke

Eenheid

pluimpie

grondoppervlakte

Koleoptiel

mesokotiel

Wortelskede Seminale wortels

Primêre wortel

Jong mielieplant met goeie wortelontwikkeling (Gebruik van foto met dank aan Pannar)

GROEISTADIUM 1: ∗ ∗ ∗ ∗

Twee weke na opkoms. Vier blare ten volle ontvou. Plante baie vatbaar vir hittebeskadiging. Bewerking naby plant beskadig wortels.