Í2,È-A-AHT-SG01fÎ
1
8
1
2
-
A
-
A
H
T -
S
G
0
1
AFRIKAANS HUISTAAL HANDLEIDING: TAALKUNDE Graad 12
A member of the FUTURELEARN group
Afrikaans Huistaal Handleiding: Taalkunde
1812-A-AHT-SG01
Í2,È-A-AHT-SG01fÎ
Graad 12
Aangepas vir KABV
A Archer T Mc Geer
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE .................................................................................................................. 4 VOORWOORD .................................................................................................................... 5 JAARPLAN ......................................................................................................................... 6 EENHEID 1: ’n Nuwe begin ............................................................................................... 7 Les 1: Informatiewe luister............................................................................................. 7 AKTIWITEIT 1 ......................................................................................................... 8 Les 2: Begripslees ......................................................................................................... 8 AKTIWITEIT 2 ....................................................................................................... 10 Les 3: Transaksionele skryfwerk: Dialoog ................................................................... 12 AKTIWITEIT 3 ....................................................................................................... 13 Les 4: Taalleer: Skryftekens ........................................................................................ 14 AKTIWITEIT 4 ....................................................................................................... 15 EENHEID 2: Voorseisoen ................................................................................................ 17 Les 5: Informele bespreking ........................................................................................ 17 AKTIWITEIT 5 ....................................................................................................... 19 Les 6: Begripslees ....................................................................................................... 20 AKTIWITEIT 6 ....................................................................................................... 20 Les 7: Beredenerende opstel ...................................................................................... 22 AKTIWITEIT 7 ....................................................................................................... 23 Les 8: Taalleer: Leestekens ........................................................................................ 23 AKTIWITEIT 8 ....................................................................................................... 25 EENHEID 3: Bly of ry? ..................................................................................................... 26 Les 9: Evaluerend luister ............................................................................................. 26 AKTIWITEIT 9 ....................................................................................................... 27 Les 10: Begripslees ..................................................................................................... 28 AKTIWITEIT 10 ..................................................................................................... 28 Les 11: Transaksionele teks: Resensie ....................................................................... 31 AKTIWITEIT 11 ..................................................................................................... 33 Les 12: Taalleer: Klankleer .......................................................................................... 33 AKTIWITEIT 12 ..................................................................................................... 34 EENHEID 4: Sonstraaltyd ................................................................................................ 36 Les 13: Onvoorbereide toespraak ............................................................................... 36 AKTIWITEIT 13 ..................................................................................................... 39 Les 14: Begripslees en taal: Visuele tekste ................................................................. 39 AKTIWITEIT 14 ..................................................................................................... 40 Les 15: Transaksionele teks: Formele brief ................................................................. 42 AKTIWITEIT 15 ..................................................................................................... 47 Les 16: Taalleer: Morfologie ........................................................................................ 47 AKTIWITEIT 16 ..................................................................................................... 49
© Impaq
1
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
EENHEID 5: Reis na die maan ........................................................................................ 51 Les 17: Voorbereide toespraak ................................................................................... 51 AKTIWITEIT 17 ..................................................................................................... 53 Les 18: Opsomming .................................................................................................... 53 AKTIWITEIT 18 ..................................................................................................... 55 Les 19: Beskrywende opstel ........................................................................................ 56 AKTIWITEIT 19 ..................................................................................................... 57 Les 20: Taalleer: Taalverskynsels ............................................................................... 57 AKTIWITEIT 20 ..................................................................................................... 58 EENHEID 6: Die huis is waar die hart is ......................................................................... 60 Les 21: Onderhoud ...................................................................................................... 60 AKTIWITEIT 21 ..................................................................................................... 61 Les 22: Begripslees ..................................................................................................... 62 AKTIWITEIT 22 ..................................................................................................... 62 Les 23: Transaksionele teks: Die toespraak ................................................................ 64 AKTIWITEIT 23 ..................................................................................................... 64 Les 24: Taalleer: Betekenisleer ................................................................................... 65 AKTIWITEIT 24 ..................................................................................................... 66 EENHEID 7: Lag met ’n traan .......................................................................................... 67 Les 25: Debat .............................................................................................................. 67 AKTIWITEIT 25 ..................................................................................................... 68 Les 26: Opsomming .................................................................................................... 69 AKTIWITEIT 26 ..................................................................................................... 69 Les 27: Verhalende opstel ........................................................................................... 70 AKTIWITEIT 27 ..................................................................................................... 70 Les 28: Taalleer: Selfstandige naamwoorde ............................................................... 71 AKTIWITEIT 28 ..................................................................................................... 71 EENHEID 8: Kindwees ..................................................................................................... 73 Les 29: Gesprekvoering .............................................................................................. 73 AKTIWITEIT 29 ..................................................................................................... 73 Les 30: Begripslees: Visuele tekste ............................................................................. 74 AKTIWITEIT 30 ..................................................................................................... 74 Les 31: Transaksionele teks: Formele verslag ............................................................ 76 AKTIWITEIT 31 ..................................................................................................... 77 Les 32: Taalleer: Byvoeglike naamwoorde .................................................................. 77 AKTIWITEIT 32 ..................................................................................................... 78 EENHEID 9: Die lewenspel .............................................................................................. 81 Les 33: Onvoorbereide toespraak ............................................................................... 81 AKTIWITEIT 33 ..................................................................................................... 81 Les 34: Begripslees ..................................................................................................... 82 AKTIWITEIT 34 ..................................................................................................... 82 Les 35: Geskrewe onderhoud ..................................................................................... 84 AKTIWITEIT 35 ..................................................................................................... 86 Les 36: Taalleer: Werkwoorde ..................................................................................... 86 AKTIWITEIT 36 ..................................................................................................... 88 © Impaq
2
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
EENHEID 10: Lewende water .......................................................................................... 90 Les 37: Paneelbespreking ........................................................................................... 90 AKTIWITEIT 37 ..................................................................................................... 91 Les 38: Begripslees ..................................................................................................... 92 AKTIWITEIT 38 ..................................................................................................... 92 Les 39: Tydskrifartikel.................................................................................................. 94 AKTIWITEIT 39 ..................................................................................................... 94 Les 40: Taalleer: Voornaamwoorde en bywoorde ....................................................... 95 AKTIWITEIT 40 ..................................................................................................... 96 EENHEID 11: Drome tot die einde .................................................................................. 98 Les 41: Bekendstelling van ’n spreker ......................................................................... 98 AKTIWITEIT 41 ..................................................................................................... 99 Les 42: Visuele tekste ................................................................................................. 99 AKTIWITEIT 42 ..................................................................................................... 99 Les 43: Transaksionele teks: Die onderhoud ............................................................ 101 AKTIWITEIT 43 ................................................................................................... 102 Les 44: Taalleerhersiening ........................................................................................ 103 AKTIWITEIT 44 ................................................................................................... 103 EENHEID 12: Die einde in sig ....................................................................................... 105 Les 45: Opsomming .................................................................................................. 105 AKTIWITEIT 45 ................................................................................................... 106 Les 46: CV en dekbrief .............................................................................................. 107 AKTIWITEIT 46 ................................................................................................... 109 Les 47: Taalhersiening: Soorte sinne ........................................................................ 110 AKTIWITEIT 47 ................................................................................................... 110 EENHEID 13: Verandering ............................................................................................. 113 Les 48: Opsomming .................................................................................................. 113 AKTIWITEIT 48 ................................................................................................... 113 Les 49: Koerantberig ................................................................................................. 115 AKTIWITEIT 49 ................................................................................................... 116 Les 50: Taalhersiening: Sinsleer ............................................................................... 117 AKTIWITEIT 50 ................................................................................................... 119 EENHEID 14: Hersiening ............................................................................................... 121 Les 51: Taalhersiening .............................................................................................. 121 AKTIWITEIT 51 ................................................................................................... 119 Les 52: Hersiening – Vraestel 1 ................................................................................ 122 AKTIWITEIT 52 ................................................................................................... 119 Les 53: Hersiening – Vraestel 3 ................................................................................ 129 AKTIWITEIT 53 ................................................................................................... 119 WOORDELYS ................................................................................................................. 130
© Impaq
3
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
JAARPLAN EENHEID
TITEL
1
’n Nuwe begin
2
Voorseisoen
3
Bly of ry?
4
Sonstraaltyd
5
Reis na die maan
6
Die huis is waar die hart is
7
Lag met ’n traan
8
Kindwees
9
Die lewenspel
10
Lewende water
11
Drome tot die einde
12
Die einde in sig ...
13
Verandering
14
Hersiening
© Impaq
DATUM BEGIN
6
DATUM VOLTOOI
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
Eenheid
1
EENHEID 1: ’n Nuwe begin LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: • • • •
Die luisterproses kan hersien. Die verskillende kenmerke van leestekste kan raaksien en kan onderskei. Die dialoog/onderhoud as transaksionele teks beplan en aanbied in ’n sinvolle skryfstuk. ’n Geïntegreerde taaloefening voltooi waar die fokus geplaas sal word op die gebruik en funksie van die verskillende skryftekens.
In hierdie eenheid gaan jy die luisterproses hersien. Hierdie vaardighede sal jy moet kan toepas wanneer jy ’n luisterbegrip voltooi. Daar word gekyk na die verskillende soorte leestekste wat jy tot en met graad 11 tydens begripslees behandel het. Die eenheid bevat ook ’n taalhersieningsoefening wat al die vorige taalwerk integreer, maar ook weer klem plaas op die gebruik van die verskillende skryftekens.
•
Wenke • Die luisterproses is baie belangrik. • ’n Dialoog is baie keer die makliker opsie om as langer transaksionele teks in vraestel 3 te kies. Maak seker jy ken die vereistes van hoe ’n dialoog lyk. Elke taaloefening in elke eenheid fokus op ’n spesifieke deel van taalleer. Maak seker jy doen elke deel, want dan is jy in geheel voorbereid vir die eksamen.
Les 1: Informatiewe luister Luister is sentraal in die leer van alle vakke. Deur doeltreffende informatiewe luisterstrategieë kan jy inligting insamel en dele wat pas, bymekaarsit. Die onderrig van luistervaardighede word bepaal deur die soort mondelinge teks en die luisteraar se doel. Informatiewe luister is die vaardigheid om vir spesifieke inligting te luister. Luister vir spesifieke inligting Tydens dié les gaan jy doeltreffend luister, eerder as om net te hoor, want dit is die sleutel tot enige intelligente reaksie op die wêreld rondom ons. Volg die onderstaande stappe tydens die luisterproses. Pre-luister • Lees deur die vrae en bepaal die konteks waarin die luisterteks afspeel. • Kyk na die spesifieke woordkeuses en hoe dit by die onderwerp pas. © Impaq
7
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
• • • •
Eenheid
1
Voorspel waaroor die inhoud gaan handel. Aktiveer bestaande kennis oor die onderwerp. Bestudeer die vrae in detail en maak seker jy verstaan wat by elke vraag gevra word, sodat jy weet waarna om te luister. Bepaal die luisterdoel: om inligting te versamel. Watter inligting wil die spesifieke luisterteks weergee?
Tydens luister • Luister aandagtig terwyl die leesstuk die eerste keer voorgelees word. Terwyl daar gelees word, ontleed die: o Boodskap- EN o Spreker o Spreker se bewyse, argumente en emosionele trant. • Skryf notas in potlood neer by die verskillende vrae wat moontlik tot die antwoord kan lei. • Maak afleidings en bevestig voorspellings. • Besin oor die inligting in die leesstuk en evalueer jou moontlike antwoorde en moontlike probleme. Post-luister Beantwoord die vrae.
AKTIWITEIT 1 Jou fasiliteerder gaan vir jou ’n kort teks uit ’n tydskrif voor lees. Probeer om soveel inligting as moontlik aan die fasiliteerder te herhaal nadat dit gelees is.
Les 2: Begripslees Hierdie les handel oor die leesproses en -strategieë wat gebruik word om literêre en nieliterêre tekste te verstaan en te waardeer. Die leesproses Die volgende drie leesaktiwiteite help jou om die struktuur en taalkenmerke van die teks in besonderhede te ontleed. Pre-lees stel die teks bekend. Dit aktiveer assosiasies en vorige kennis. Volg die volgende stappe tydens pre-lees: • Vluglees en soeklees tekskenmerke: titels, opskrifte, subopskrifte, onderskrifte, visuele elemente en grafiese inligting, byvoorbeeld lettertipe en nommers, uitleg,
© Impaq
8
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
Eenheid
1
ikone, illustrasies, grafieke, tabelle, kaarte, diagramme, tuimelkieslyste, sleutelwoordsoektogte, ens. Maak voorspellings deur die inligting te gebruik wat jy uit vluglees en soeklees verkry het. Hanteer belangrike woordeskat wat onbekend mag wees.
• •
Tydens lees moet jy: • ’n Begrip van die teks kry. • Die betekenis van onbekende woorde en beelde uitvind. • Leesbegripstrategieë gebruik om: verbintenisse te skep, begrip te verstaan, inligting in die teks te kry om vrae te kan beantwoord, afleidings te maak, hoofgedagtes te identifiseer en taalstrukture te herken. Post-lees stel jou in staat om die teks as geheel te beskou en daarop te reageer: • Beantwoord die vrae oor die teks. • Evalueer, kom tot gevolgtrekkings en verwoord jou eie opinie.
Jy moet tussen die volgende aspekte kan onderskei. •
•
• • • • • • • •
© Impaq
Feit en mening: Feite word op statistiek en bewyse gebaseer terwyl menings ’n opinie van ’n saak is. Direkte en geïmpliseerde betekenis: Direkte betekenis is die direkte woorde en hul betekenis, terwyl geïmpliseerde betekenis die onderliggende betekenis is, wat die persoon eintlik wou sê. Denotasie (denotatiewe betekenis): Letterlike betekenis van woorde. Konnotasie (konnotatiewe betekenis): Figuurlike betekenis van woorde. Die rede waarom sekere inligting weggelaat is: Om spanning te bou/om juis die teendeel te wys/om kontras uit te wys/om die leser self ’n opinie te laat vorm. Manipulerende taal: Woorde wat gebruik word om ’n persoon te manipuleer om die spreker se standpunt in te sien/te aanvaar. Emosiebelaaide taal: Taal wat vol emosie is, soos “Dit breek my!” i.p.v. “Dit maak my seer.” Partydigheid: Die spreker is duidelik ten gunste van ’n spesifieke persoon/groep mense. Stereotipering: ’n Spesifieke eienskap word aan ’n hele groep mense toegeken, of hul dit verdien of nie. Afleidings maak: Die leser moet self die eintlike opinie/betekenis kan aflei.
9
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
Eenheid
1
AKTIWITEIT 2 Lees die teks deur en beantwoord die vrae wat volg. Bekkige bedelaars amuseer én frustreer met stories en versoeke – Mariana Malan
1.
2.
3.
4.
5. 6.
7. 8.
9. 10.
11.
12.
13. 14.
Die Kaap se strate wemel van akteurs wie se stories die manne van Maak ’n Las ore sal aansit. Sommige daarvan is so oorspronklik dat ’n mens hulle selfs die geld gun wat die liegstories hulle in die sak bring. Parkeerterreine is gewilde bedelplekke. Hier word ’n ieder en ’n elk ’n paar rand gevra om petrol in te gooi, om ’n trein te haal Worcester toe (hoekom is almal altyd op pad Worcester toe?) of ’n paar sent om vir die gesin kos te koop. Een van die verbeeldingrykste stories kom egter van die Tygervallei-sentrum. ’n Jong man met rooierige hare nader mense om vir hom R9,50 te gee. Dis die presiese bedrag wat hy nodig het om vir hom en sy suster treinkaartjies na Stellenbosch te koop. Hulle is sonder geld omdat hulle op Bellville se stasie van honderde dollars en hul paspoorte beroof is. Hy praat met ’n Amerikaanse aksent en hy vertel dat hulle van San Diego in Amerika kom. Buitelanders. Hy en sy suster is hier saam met hul pa, wat as deel van ’n konsortium onderhandel om ’n bekende wingerdplaas in die omgewing te koop. By die aanhoor van hierdie oortuigende inligting sak ’n mens se moed in jou skoene omdat nog beleggingsmoontlikhede daarmee heen is en nog buitelanders met die verkeerde kant van ons land se mense kennis gemaak het. Die man verseker dié wat hy nader dat die saak by die polisie in Bellville aangegee is. In die meeste gevalle sal niemand sommer gaan navraag doen of dit wel die waarheid is nie. Die man het egter onlangs ’n kollega met dié storie genader. Sy nuussin is dadelik geprikkel, maar aangesien hy self ’n tyd lank in Amerika gewoon het, het hy ook effens gewonder oor die Amerikaanse aksent. Net ’n bietjie té Amerikaans, het hy gereken. En daardie vuil broek. Die kind van ’n miljoenêr? Op sy aanbeveling het die TygerBurger se kantoor navraag by die polisie in Bellville gedoen. Niemand met die naam Smithy (só het die man homself voorgestel) het enige saak van hierdie aard aangemeld nie. Dalk was daar êrens ’n misverstand en dis moeilik om alles as onsin af te maak, maar dit lyk tog of die man met ’n goeie storie vele mense ingeloop het. ’n Ander kollega vertel dat ’n man op ’n parkeerterrein in Bellville haar ’n moersleutel aangebied het in ruil vir ’n paar rand om petrol te koop. In ’n oomblik van swakheid kon sy nie anders as om hom iets toe te snou nie. Die eerste deel van die stuk gereedskap se naam is toe sommer in ’n ander konteks gebruik. ’n Karakter wat in Bellville se strate oorbekend is, is Ou Vlokkie, soos hy homself noem. Wanneer hy bedel, is dit altyd net ’n skamele “ou 50-sentjies”. Sy versoek word vinnig opgevolg met: “Ag, die skaamte van Ou Vlokkie, die skaamte.” Die einste Vlokkie skroom nie om jou te roskam as jy niks wil gee nie. Vir die uwe het hy ná ’n afjak toegevoeg: “Antie, van jou gesig hou ek net niks.” Die meeste mense skrik hulle lam as hy skielik sy gesig aan die passasierskant van die motor druk en sy geldjie vra, maar eintlik is hy onskadelik en deel van die groot aantal slenteraars en bedelaars in die stadskern van Bellville.
© Impaq
10
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
15. 16. 17. 18.
19. 20.
21.
22.
Eenheid
1
Vlokkie se ander streek is dat hy gek is na een van TygerBurger se verslaggewers. As hy haar sien, roep hy altyd: “Hallo, Bokkie!” wat “Bokkie” natuurlik terstond op die vlug laat slaan. Reaksie. ’n Mens se reaksie op bedelary hang in ’n groot mate af van hoe jy die dag voel. Soms gee jy, ander kere baklei jy met die bedelaars en soms jak jy hulle af. Daar is kere dat ’n mens eenvoudig voel jy moet maar gee. Een bedelaar in die omgewing van “die oog” op Bellville se kerkplein het die uwe eendag getakel met ’n unieke versoek. Pleks van die gewone onsin, het hy op die man af gevra: “Mevrou, ek sal nou nie lieg nie. Ek soek vyf rand vir wyn.” Reg of verkeerd, teen eerlikheid het “mevrou” geen verweer nie. Wanneer iemand ook seep, tandepasta of ’n tandeborsel versoek, kan ’n mens dit moeilik weier. As jy egter Lux aanbied en die bedelaar verkies Palmolive, wonder jy wat van die Engelse spreekwoord “beggars can’t be choosers” geword het. ’n Vriendin se raad is eenvoudig. As jy iemand uit die hoek van jou oog op jou sien afpyl, draai om en kyk hom of haar in die oog. Dan vra jy doodluiters: “Jong, het jy nie dalk vir my ’n rand of twee nie. Ek het dit nodig vir petrol (of vir my drie kinders by die huis, of wat ook al).” Dis gewaarborg om die wind uit enige bedelaar se seile te haal. En wie weet, dalk is jy eendag gelukkig om ook só ’n paar sent ekstra te maak. (Kortstraat, Bellville, 6 Oktober 2000)
1.
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
13. 14.
© Impaq
Dui aan of die volgende stellings feite of menings is. Motiveer jou antwoord deur uit die teks aan te haal. 1.1 Al die bedelaars in die Kaap se strate is oorspronklik. 1.2 Daar is slegs enkele bedelaars in die Kaap se strate. Wat impliseer die skrywer met die parentese in paragraaf 2 waar sy vra hoekom almal altyd op pad Worcester toe is? Verduidelik die ironie in die woorde in paragraaf 2 “… ’n paar sent om vir die gesin kos te koop …”. Waarom word die verhaal in paragraaf 3 as die “verbeeldingrykste storie” gesien? Hoe word die inhoud van paragraaf 5 beklemtoon? Watter emosie ervaar die aanhoorder van die storie in paragraaf 6? Word die frase “met die verkeerde kant van ons land se mense kennis gemaak” denotatief of konnotatief bedoel? Motiveer jou antwoord. Watter universele eienskap van mense word in paragraaf 7 aangespreek? Noem twee dinge wat die aanhoorder in paragraaf 9 laat wonder het of die spreker wel die waarheid praat. Wat beteken die uitdrukking in paragraaf 10: “… mense ingeloop het …”? Watter karaktereienskap van homself gebruik Vlokkie in paragraaf 12 om die mense te oortuig as hy bedel? Wat is die verbinding tussen paragraaf 12 en 13? a) Aaneenskakelend b) Kontrasterend c) Redegewend Korrigeer die taalkundige fout van Vlokkie se sin in paragraaf 13. Lei af wat die betekenis van die woord “slenteraars” is, soos dit in paragraaf 14 gebruik word. 11
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
15. 16. 17. 18. 19. 20.
Eenheid
1
Wat bepaal mense se reaksie op bedelaars (volgens die leesstuk)? Watter oortuigingsmeganisme het die bedelaar in paragraaf 18 gebruik om geld te kan kry? Waarom is die woorde “mevrou” in paragraaf 19 tussen aanhalingstekens? Vertaal die aanhaling “beggars can’t be choosers” in goeie Afrikaans. Hoe manipuleer die vriendin, volgens paragraaf 21, enige bedelsituasie? Gebruik die konnotatiewe frase “wind uit … seile neem” in paragraaf 22 denotatief in jou eie verklarende sin.
Les 3: Transaksionele skryfwerk: Dialoog Prosesskryf Die onderrig van skryf behels ’n proses. Gedurende prosesskryf moet jy die volgende kan doen: • Beplan/pre-skryf • Skryf ’n konsep • Hersien • Redigeer • Proeflees • Aanbied Beplan/pre-skryf • Besluit op die doel van die teks en die gehoor waarvoor jy gaan skryf. • Bepaal die formaat, styl en standpunt van die skryfwerk. • Maak ’n breinkaart, spinnekopdiagramme, lys of vloeidiagramme van al jou idees. Skryf ’n konsep • Skryf al jou hoof- en ondersteunende idees van jou beplanning neer. • Skryf ’n eerste poging en hou jou doel, gehoor, onderwerp en genre in gedagte. • Lees jou eerste poging krities deur en verander waar jy dink dit is nodig. • Verander van jou beskrywende woorde, frases en uitdrukkings, sodat die regte stemming geskep kan word en jou skryfstuk lewendig en interessant is. Hersiening, redigering, proeflees en aanbieding • Verfyn nou jou woordkeuse, sin- en paragraafstrukture. • Skakel dubbelsinnigheid, woordoortolligheid, sleng en beledigende taal uit. • Evalueer die inhoud, styl en register van jou skryfstuk. • Kyk of jou leestekengebruik, spelling en taalgebruik korrek en gepas is. • Berei jou finale weergawe voor. • Bied die finale teks aan vir informele assessering.
© Impaq
12
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
Eenheid
1
Dialoog • •
• • • • •
•
Twee of meer mense voer ’n gesprek met mekaar. Spreekbeurte vind plaas in die orde waarin die gesprek gevoer word en vanuit die spreker se perspektief/oogpunt. Elke spreekbeurt word op ’n volgende reël geskryf. Gebruik ’n dubbelpunt na die naam van elke spreker, maar geen aanhalingstekens nie. Ekstra inligting word tussen hakies aangedui (voordat die spreker praat), bv.: Anna (met dringendheid): ... Skets ’n scenario/situasie voordat die dialoog geskryf word. Dialoë is ’n goeie begin vir ’n skryfprogram omdat dit gesproke Afrikaans is. Dit hoef nie net ’n gesprek tussen mense te wees nie, jy kan selfs ’n dialoog tussen twee diere of twee voorwerpe neerpen. Trek ’n vertikale lyn langs die sprekers se name en skryf dan hul woorde só dat dit netjies in ’n blokvorm aangebied word. Dit is die formaat van die dialoog.
Byvoorbeeld Slak: Oppas! Kyk mooi waar jy met jou groot pote trap! Rooijakkals: Wie se pieperige stemmetjie is dit? Slak: Gmff. Jou lummel! As jy nog een tree met jou linkerpoot gee, trap jy my skulp stukkend. Rooijakkals: Wie se skulp? Oooo, nou sien ek jou, ou Slakkie. Slak: Uiteindelik! Jy weet seker my skulp is my woning óók. Daarsonder kan ek nie leef nie. Rooijakkals: Nou hoe kan jy met jou woning op jou rug rondloop? Slak: Jy sien, my skulp is hard en beskerm my liggaam. Rooijakkals: Hoe so? Slak: Ek kan my spiervoet en my kop in my skulp intrek. Die res van my lyf bly altyd in my skulp. Jy kan maar sê ek het ’n permanente woning op my rug. Wat van jou? Waar skuil jy? Rooijakkals: …
AKTIWITEIT 3 Kies EEN van die onderstaande onderwerpe en beplan, skryf ’n konsep, redigeer en skryf ’n finale dialoog van 180 – 200 woorde. NB: Alle aspekte van beplanning tot die finale produk MOET gedoen word. In vraestel 3 van die eksamen kry jy vir elkeen van die aspekte punte. Moet dit dus nie afskeep nie.
© Impaq
13
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
1.
2. 3.
Eenheid
1
Hasie en Skilpad leef nou in die tegnologiese era. Hul besluit om weer ’n wedren te hou om te kyk wie die vinnigste is. Skryf die dialoog neer wat voor die tyd tussen hul plaasvind. Jy is Rooikappie se ma en wil nie hê sy moet die wilde bos ingaan net om kos vir haar ouma te neem nie. Skryf die dialoog neer wat tussen julle plaasvind. Jy wil na ’n ander skool se matriekafskeid toe gaan en jou ouers weier. Skryf die dialoog neer waarin jy hul oortuig waarom hulle jou wel moet toelaat om te gaan.
Les 4: Taalleer: Skryftekens Skryftekens
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.
Koppelteken (-) Redes vir die gebruik van die koppelteken: Om die opeenhoping van klinkers te voorkom, bv. na-aap. Om dubbelsinnigheid te vermy, bv. ru-gare (teenoor “rugare”, wat na die are in jou rug verwys). By aardrykskundige name waar ’n windrigting saam met ’n plek gevoeg word, bv. Suid-Afrika/Wes-Kaap. Samestellings met eiename, bv. Naudé-huis, oud-Springbok, voor-BTW-prys. Koppelings van lang samestellings, bv. woonstelblok-parkeerterrein (die koppelteken word tussen die twee begrippe geskryf). Samestellings met afkortings, simbole, syfers en getalle, bv. A-span, model C-skool. Herhalingsamestellings, bv. sing-sing, speel-speel. Gekoppelde bepalings, bv. sieps-en-braaiboud. Verbindings met -hulle, bv. ma-hulle. Koppelteken as weglating van ’n woord, bv. vark- en hoenderhok, i.p.v. varkhok en hoenderhok. Koppeling met die woord “en”, bv. kaas-en-wynonthaal. Telwoorde, bv. tweeduisend-en-tagtig. Woorde van vreemde herkoms, bv. mise-en-scène, ad hoc-komitee.
Deelteken (ë, ö, ï) Redes vir die gebruik van die deelteken: 1. Dui ’n nuwe lettergreep aan. 2. Nie by woorde wat eindig op “ieel”, “ieer” of “ieet” nie, bv. finansieel. 3. Indien die woord verbuig word, gebruik jy wel die deelteken, bv. finansiële. Kappie (ê, ô) Redes vir die gebruik van die deelteken. • Dui ’n lang uitgerekte vokaal aan, bv. wêreld. • Die kappie verleng die vokaal, bv. affêre, brûe, sekondêr, maar nie by ster en vlermuis nie. Ver word bo vêr verkies, wat ter wille van tradisie erken word. © Impaq
14
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
Eenheid
1
Klemtekens/aksenttekens Daar word twee tekens onderskei: 1. Gravis (ˋ) Die gravis word gebruik om verwarring uit te skakel, bv. appèl en appel. Dit word ook gebruik by woorde van vreemde herkoms, bv. crèche en enkellettergrepige woorde soos nè. 2. Akuut (´) Die akuut dui beklemtoning aan, bv. géén. Afkappingsteken (’) Redes vir die gebruik van die afkappingsteken: 1. Die meervoud en verkleining van letters, bv. a’s en a’tjie. 2. Die meervoud en verkleining van selfstandige naamwoorde wat eindig op beklemtoonde “a”, “i”, “o” en “u”, bv. pa’s, Israeli’tjie, skadu’s. 3. Die meervoud en verkleining van persoonsname en vanne, wat eindig op die onuitgesproke letters “e” en “s”, bv. Marais’s, Cilliers’tjie. 4. Om elisie (die wegval van ’n klank) aan te dui, bv. g’n (geen), daar’s (daar is). 5. Die meervoud en verkleining van letters, getalle en syfers, bv. a’s, 11’s, 9’tjie.
Doen navorsing en kyk watter uitsonderings daar op elke reël is. Die uitsonderings is baie keer juis die woorde waarmee jy tydens skryfwerk en spelling sukkel! Indien moontlik, kry ’n Afrikaanse Woordelys en Spelreëls (AWS) en/of Skryf Afrikaans van A tot Z (Dalene Müller) in die hande.
AKTIWITEIT 4 Die onderstaande vrae is gebaseer op die leesstuk “Bekkige bedelaars amuseer én frustreer met stories en versoeke” in aktiwiteit 2. Anders as by begripslees, sal jy nie die antwoorde in die leesstuk kry nie en kan jy in die eksamen tyd bespaar deur net na die leesstuk terug te gaan indien jy nie die konteks van ’n woord verstaan nie of as jy ’n sinoniem of antoniem moet gee, om seker te maak dat dit wel binne konteks van die leesstuk korrek is. 1. 2. 3. 4. 5. 6.
© Impaq
Gee die vroulike vorm van “akteurs” in paragraaf 1. Gee ’n sinoniem vir die woord “Sommige” in paragraaf 1. Waarom is die koppelteken gebruik in die woord “parkeerterreine en -strate” in paragraaf 2? Verklaar die gebruik van die parentese in paragraaf 2. Waarom is die woord “Tygervallei-sentrum” met ’n koppelteken geskryf? Gee die basis van die woord “verbeeldingrykste” in paragraaf 3.
15
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
16. 17. 18. 19. 20.
© Impaq
Eenheid
1
Verskaf die korrekte vorm van die woord tussen hakies: Hy (nodig) presies R9,50 vir die treinkaartjies. Waarom is die woord “Stellenbosch” met ’n hoofletter gespel? Waarom is die woord “Suid-Amerika” met ’n koppelteken gespel? Gee die antoniem vir die woord “Buitelanders” in paragraaf 5. As ’n persoon in die buiteland wil gaan bly, emigreer of immigreer hy? Gee die korrekte meervoud vir die woord “pa” in paragraaf 6. Wat is die kern en bepaler van die woord “wingerdplaas” in paragraaf 6? Verskaf die korrekte antoniem vir die woord “oortuigende” in paragraaf 6 – moet nie die woord onoortuigende gebruik nie. Verskaf die korrekte vorm van die woord tussen hakies: 15.1 Daar is ’n klein (belegging) wat hy in Amerika het. 15.2 Hy het die klein (saak) by die polisie gaan aanmeld. Watter aksentteken is in paragraaf 8 gebruik en hoekom? Vraag 16 verwys na aksentteken. Hoe verskil dit van die woord “aksent” in paragraaf 8? Verklaar die gebruik van die kappie in die woord “miljoenêr” in paragraaf 9. Skryf die frase “… toe te snou nie” in meer informele taal. Wat is die reël vir die gebruik van die koppelteken in paragraaf 12?
16
Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
Eenheid
2
EENHEID 2: Voorseisoen LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: • • • •
’n Informele bespreking kan hou oor die onnatuurlike seisoene, reënpatrone, hitte, ens., wat ons beleef. ’n Begripsleesoefening voltooi. ’n Beredenerende/argumenterende opstel skryf. ’n Geïntegreerde taaloefening voltooi wat op leestekens fokus.
Die doel van hierdie eenheid is om jou bekend te stel aan informele besprekings sodat jy leer om jou opinie op grond van feite te stel. Jy gaan ’n begripsleesoefening doen, leer hoe om ’n beredenerende opstel te beplan en te skryf, sowel as ’n taaloefening voltooi waar die fokus op leestekens is.
Les 5: Informele bespreking Praat Jy gaan in hierdie eenheid leer hoe om gemaklik, geredelik en akkuraat te praat. Dit is een van die belangrikste vaardighede vir jou persoonlike en professionele lewe in die toekoms. In die vorige grade het jy reeds die meeste van die basiese praattegnieke geleer, daarom word net dié tegnieke waarmee jy nog nie vertroud is nie, behandel. Die praatproses Tydens die praatproses moet jy die volgende praatproses- en kommunikasiestrategieë insluit: • Beplanning, navorsing, organisering. • Voorbereiding en aanbieding. Beplanning, navorsing en organisering Jy moet die vaardighede van beplanning, navorsing en organisering vir mondelinge aanbiedings deur die volgende demonstreer: • Die gebruik van gepaste register, styl en toon (volgens gehoor, doel, konteks en tema). • Die gebruik van toepaslike taal. • Kritiese taalbewustheid demonstreer deur feite weer te gee, menings uit te spreek, denotatiewe en konnotatiewe betekenis te herken en geïmpliseerde betekenis te verduidelik. • Uitdrukking gee aan waardes en houdings en bewustheid van partydigheid, stereotipering, gevoels-, oorredings- en manipulerende taal toon.
© Impaq
17