Í2,È-E-EAT-FG016Î 1
8
1
2
-
E
-
E
A T -
F
G
0
1
AFRIKAANS EERSTE ADDISIONELE TAAL FASILITEERDERSGIDS: TAALKUNDE Graad 12
A member of the FUTURELEARN group
Afrikaans Eerste Addisionele Taal Fasiliteerdersgids: Taalkunde
1 8 1 2 - E - E AT- F G 0 1
Í2,È-E-EAT-FG016Î
Graad 12
Aangepas vir KABV
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
INHOUDSOPGAWE VOORWOORD .................................................................................................................... 3 LESELEMENTE .................................................................................................................. 5 JAARPLAN ......................................................................................................................... 6 EENHEID 1: ’n Gesonde liggaam huisves ’n gesonde gees .......................................... 7 Les 1: Taal in konteks ...................................................................................................... 7 AKTIWITEIT 1 .............................................................................................................. 7 AKTIWITEIT 2.1 ........................................................................................................... 8 AKTIWITEIT 2.2 ........................................................................................................... 8 AKTIWITEIT 3 .............................................................................................................. 8 AKTIWITEIT 4 ............................................................................................................ 10 Les 2: Taal in konteks .................................................................................................... 11 AKTIWITEIT 5 ............................................................................................................ 11 AKTIWITEIT 6 ............................................................................................................ 12 AKTIWITEIT 7 ............................................................................................................ 12 AKTIWITEIT 8 ............................................................................................................ 12 AKTIWITEIT 9 ............................................................................................................ 13 AKTIWITEIT 10 .......................................................................................................... 13 AKTIWITEIT 11 .......................................................................................................... 13 Les 3: Taal in konteks .................................................................................................... 14 AKTIWITEIT 12 .......................................................................................................... 14 AKTIWITEIT 13 .......................................................................................................... 14 AKTIWITEIT 14 .......................................................................................................... 14 AKTIWITEIT 15 .......................................................................................................... 15 Les 4: Visuele geletterdheid ........................................................................................... 15 AKTIWITEIT 16 .......................................................................................................... 15 AKTIWITEIT 17 .......................................................................................................... 15 EENHEID 2: Die toekoms wag ........................................................................................ 17 Les 5: Taal in konteks .................................................................................................... 17 AKTIWITEIT 18 .......................................................................................................... 17 AKTIWITEIT 19 .......................................................................................................... 19 AKTIWITEIT 20 .......................................................................................................... 19 Les 6: Leesbegrip, taal, opsomming en visuele geletterdheid ........................................ 20 AKTIWITEIT 21 .......................................................................................................... 20 AKTIWITEIT 22 .......................................................................................................... 20 AKTIWITEIT 23 .......................................................................................................... 21 AKTIWITEIT 24 .......................................................................................................... 22 Les 7: Taal in konteks .................................................................................................... 23 AKTIWITEIT 25 .......................................................................................................... 23 AKTIWITEIT 26 .......................................................................................................... 23 AKTIWITEIT 27 .......................................................................................................... 24 Les 8: Skryf .................................................................................................................... 25
© Impaq
1
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
EENHEID 3: Feeste en plesierighede ............................................................................. 26 Les 9: Taal in konteks .................................................................................................... 26 AKTIWITEIT 28 .......................................................................................................... 26 AKTIWITEIT 29 .......................................................................................................... 27 AKTIWITEIT 30 .......................................................................................................... 27 AKTIWITEIT 31 .......................................................................................................... 28 AKTIWITEIT 32 .......................................................................................................... 28 Les 10: Korter transaksionele tekste .............................................................................. 29 AKTIWITEIT 33 .......................................................................................................... 29 AKTIWITEIT 34 .......................................................................................................... 29 EENHEID 4: En nou is ons amper groot ........................................................................ 30 Les 11: Taal in konteks .................................................................................................. 30 AKTIWITEIT 35 .......................................................................................................... 30 AKTIWITEIT 36 .......................................................................................................... 30 Les 12: Taal in konteks .................................................................................................. 31 AKTIWITEIT 37 .......................................................................................................... 31 AKTIWITEIT 38 .......................................................................................................... 31 Les 13: Opsomming ....................................................................................................... 32 AKTIWITEIT 39 .......................................................................................................... 32 Les 14: Leesbegrip en taal in konteks ............................................................................ 32 AKTIWITEIT 40 .......................................................................................................... 32 AKTIWITEIT 41 .......................................................................................................... 33 AKTIWITEIT 42 .......................................................................................................... 33 BYLAE A: TAALSTRUKTURE ......................................................................................... 35 BYLAE B: SKRYFWERK .................................................................................................. 45 BYLAE C: RUBRIEKE ...................................................................................................... 52
© Impaq
2
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
JAARPLAN DATUM DATUM BEGIN VOLTOOI EENHEID 1: ’n Gesonde liggaam huisves ’n gesonde gees Les 1: Taal in konteks Les 2: Taal in konteks Les 3: Taal in konteks Les 4: Visuele geletterdheid EENHEID 2: Die toekoms wag Les 5: Taal in konteks Les 6: Leesbegrip, taal, opsomming en visuele geletterdheid Les 7: Taal in konteks Les 8: Skryf EENHEID 3: Feeste en plesierighede Les 9: Taal in konteks Les 10: Korter transaksionele tekste EENHEID 4: En nou is ons amper groot Les 11: Taal in konteks Les 12: Taal in konteks Les 13: Opsomming Les 14: Leesbegrip en taal in konteks LES
© Impaq
6
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
Eenheid
1
EENHEID 1: ’n Gesonde liggaam huisves ’n gesonde gees LEERDOELWITTE
Nadat die kandidate hierdie eenheid voltooi het, moet hulle die volgende kan doen: Geïntegreerde taaloefeninge voltooi. ’n Opsomming van ’n leesstuk maak. Visuele geletterdheid kan interpreteer en vrae daaroor beantwoord. ’n Begripsleesaktiwiteit voltooi.
Les 1: Taal in konteks LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les behoort die kandidate: ’n Artikel lees en vrae daaroor beantwoord. Sinskonstruksie verstaan en reg toepas. Die proses van om ’n opsomming te maak, verstaan en toepas.
Gaan saam die kandidate deur die antwoorde. Hersien waar nodig.
AKTIWITEIT 1
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
© Impaq
Sportbeoefening sal positief wees. ’n Motiveringspreker praat met mense en motiveer hulle om die beste van ’n situasie te maak. Aktiewe ouers besef die waarde van oefening, hulle is self gemotiveerd, ens. Woorde wek maar voorbeelde trek. Dit is maklik om vir ander mense te sê wat om te doen, maar deur iets self te doen, motiveer jy ander mense. Kinders kan hulle eie vordering meet sonder om hulself met ander te vergelyk. ’n Mens leer om vriende te maak en na ander mense se standpunte te luister. Dit leer jou om geduldig met ander te wees. Rugby, netbal, tennis, sagtebal, sokker, ens. Kandidaat se eie antwoord. (Moet ja/nee antwoord. Dit moet ook duidelik wees dat die kandidaat die gesegde duidelik verstaan.)
7
(1) (1) (1) (1) (1) (1) (2) (2) (2)
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
Eenheid
1
AKTIWITEIT 2.1
Wanneer ek terugkyk na my sportloopbaan, was daar baie veranderings/veranderinge. Dit is regtig stresvol. Wanneer ’n mens aktief is, hoop jy dat jy groot dinge sal bereik. Die tyd vlieg verby en jy onthou hoe lekker dit was om baie verantwoordelikhede te hê. Elke keer is dit opwindend wanneer jy van ’n bekende plek verlaat om aan sport deel te neem.
AKTIWITEIT 2.2 1.
Die kat jaag elke oggend muise in die tuin. S v1 T O P (Slegs een werkwoord, geen manner en geen infinitive)
2.
Die seun wil elke middag televisie in die sitkamer kyk. S v1 T O P v2 (Hulpwerkwoord in posisie 1, geen manner en geen infinitive)
3.
Die mense vra mooi om huis toe te gaan. S v1 M I (Slegs een werkwoord, geen time, geen object, met ’n volle infinitive)
4.
Die juffrou skree elke Maandag op die kinders in die klas om hul huiswerk te doen. S v1 T O P I (Slegs een werkwoord, geen manner, met ’n volle infinitive)
5.
Die seuns speel elke Vrydag sokker op die sokkerveld om die meisies te beïndruk. S v1 T O P I
AKTIWITEIT 3 Kandidate moet hersiening oor sinskonstruksie doen voordat hulle die vrae beantwoord. Sinskonstruksie Die korrekte woordorde in Afrikaans is seker die belangrikste ding wat jy moet leer. Dit verskil van sinskonstruksie in Engels. © Impaq
8
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
Eenheid
1
Belangrik: Woordorde in die enkelvoudige (simple) sin (stelsin) met een gedagte lyk só: Wie (subjek/onderwerp) doen (werkwoord 1) wanneer (tyd) wat (objek/voorwerp) hoe (manier) waar (plek) (werkwoord 2) om ... te (infinitief) = SwwTOMPwwI VOORBEELDE Die gesin / oefen / elke jaar / baie hard / by die dam / om fiks te word vir die Comrades. Wie doen wanneer hoe waar om ... te Subjek ww. 1 tyd manier plek infinitief Die deelnemer / het / verlede week / met ’n ligte hart / van Durban af / gehardloop Wie doen wanneer hoe waar Subjek ww. tyd manier plek ww. (hulpww.) (hoofwerkwoord) Jy kan met enige bywoord of bywoordelike frase (woorde wat vir ons sê wanneer, hoe of waar) begin, MAAR die WERKWOORD/E bly op dieselfde plek. Voltooi die volgende sinne. 1. Elke jaar oefen die gesin baie hard by die dam om fiks te word. By die dam word elke jaar baie hard geoefen om fiks te word. 2. Verlede week het die deelnemer met ’n ligte hart van Durban af gehardloop. Met ’n ligte hart het die deelnemer verlede week van Durban af gehardloop. Van Durban af het die deelnemer verlede week met ’n ligte hart gehardloop. Skryf die volgende sinne in die korrekte woordorde. 3. Die kinders het daardie dag (tyd – wanneer) baie trots (manier – hoe) by die ’49Dodge gestaan. 4. Die vrou het ure lank (T) met groot afwagting (M) langs die pad (P) gesit. 5. Haar ouma bak elke vakansie (T) koekies (O) in die oond (P). 6. Hy sal op Kersdag (T) met sy fiets (M) in die straat af (P) jaag. Skryf nou die sinne 3 – 6 oor, maar begin telkens met die onderstreepte woorde. 3. Daardie dag het die kinders baie trots by die ’49-Dodge gestaan. 4. Met groot afwagting het die vrou ure lank langs die pad gesit. 5. Elke vakansie bak haar ouma koekies in die oond. 6. In die straat af sal hy op die dag van die Comrades met sy rooi fiets jaag.
© Impaq
9
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
Eenheid
1
AKTIWITEIT 4 Maak seker dat die kandidate die belangrike aspekte van opsommings verstaan. Daar is ’n opsomming in elke eksamenvraestel (vraestel 1).
Die puntetoekenning vir ’n opsomming is as volg: 7 punte = 7 feite 3 punte = taalgebruik = 10 in totaal Die kandidaat word gepenaliseer vir taalfoute, spelfoute en as meer as die vereiste getal woorde gebruik is.
Opsomming Kom ons kyk weer na die belangrikste aspekte van opsommings maak. Dit is belangrik dat die belangrikste feite van die teks in die opsomming gegee word. Moet nie net woorde en dele van sinne verwyder om dit korter te maak nie. Jy mag daarmee die hele tema en konteks van die teks verloor. Volg die volgende stappe: 1. Lees die teks aandagtig deur. 2. Skryf jou opsomming neer. 3. Lees weer deur die teks en maak seker dat alle taalgebruik en sinskonstruksie korrek is. 1.
Lees Lees die teks ten minste twee keer. Terwyl jy lees, identifiseer die sentrale tema of onderwerp waaroor die teks gaan. Besluit wat is relevant tot die onderwerp/tema van die teks.
2.
Skryf Skryf jou eerste poging eers rofweg neer. Lees deur jou opsomming en maak seker dat die kern met die oorspronklike teks ooreenstem. Verkort jou opsomming verder en skryf jou finale weergawe.
3.
Hersien opsomming Nadat jy jou opsomming gemaak het, kyk dat daar geen spelfoute is nie en dat die sinskonstruksie reg is. Tel die getal woorde en skryf dit onderaan jou opsomming tussen hakies neer.
© Impaq
10
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
Eenheid
1
’n Volsin het ten minste een werkwoord. Onthou om altyd eers beplanning in potlood te doen. Dit help jou om jou gedagtes te orden en jou woordtelling reg te kry. (Dit is egter nie ’n vereiste om jou beplanning in die eksamen in te handig nie.)
AKTIWITEIT 4: MEMORANDUM 1. Lag help vir asma, diabetes en ekseem. 2. Jy gebruik vyftig spiere om te lag. 3. Vyftien minute se lag verbrand 40 kalorieë. 4. Lag kan chroniese pyn verlig. 5. Wanneer jy lag, baat jou hele lyf daarby. 6. ’n Glimlag kan jou beter laat voel. 7. Lag laat jou nuwe vriende maak. (47 woorde)
Les 2: Taal in konteks LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les behoort die kandidate: Deeglike hersiening van al die taalstrukture te doen: verwarrende woorde, doeblette, paronieme, die toekomende, teenwoordige en verlede tye, woordorde, verkleinwoorde, koppelteken, een woord vir ’n beskrywing.
Die volgende aktiwiteite dien as hersiening. Verwys na bylae A agter in die handleiding/fasiliteerdersgids, waarin al die taalaspekte verduidelik word.
AKTIWITEIT 5 Die woorde in die sinne hieronder kan maklik verwar word. As jy weet wat elkeen beteken, is dit makliker om die regte woord te gebruik. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. © Impaq
kort-kort binnekort kortliks onthou herinner reuk Ruik
(Dikwels, met ’n kort tussenpose) (Oor ’n kort rukkie) (In min woorde) (Nie vergeet nie) (Laat jou dink aan) (Iets wat jy ruik – naamwoord) (Wat jy met jou neus doen – aksiewoord) 11
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
(op) ... vertrou is getrou doodse dodelike Tabak twak ronde rondte
15. 16.
reëlings relings
Eenheid
1
(Op jou reken -rely); getrou (lojaal/hou jou woord) (Soos die dood) (Kan jou laat doodgaan) (Binne ’n sigaret) (Nonsens, kaf) (Verbuiging van “rond”) (Kring, omtrek, besoek wat gereeld afgelê word, deel van ’n wedstryd/beurt) (Handeling van te reël, bepaling, skikking) (Tralie, omheining, leuning van ’n trap)
Let wel: Indien so ’n vraag in ’n toets/eksamen gevra word, moet die antwoorde slegs met hoofletters wees indien die gevraagde woord met ’n hoofletter begin, soos in vraag 7 en 11 hierbo.
AKTIWITEIT 6 My ouers is baie lief vir my. Ek hoef nooit te twyfel aan hulle liefde nie. Ek weet dat hulle my altyd sal liefhê. My ouma, wat oorlede is, het my ook baie liefgehad. Ek was haar geliefde kleinkind. Op die oomblik is ek en my vriend verlief op mekaar. Ons loop soos verliefdes hand aan hand. Hy is my liefling.
AKTIWITEIT 7 Wanneer jy verkoue het, moet jy mooi na jouself kyk. Smeer jou bors met kamferolie. Jou bors raak seer van al die hoes. Omdat dit gewoonlik koud is, moet jy met ’n warmwatersak voor die verwarmer sit. Wanneer jy beter voel, moet jy aan jou gunstelingvriende skryf en in die briewe vir hulle vertel hoe dit met jou gaan. Vriende sal altyd uitsien na ’n brief van jou af. Moenie jouself later verwyt dat jy opgehou het om aan hulle te skryf nie.
AKTIWITEIT 8
1. 2. 3.
© Impaq
a) In die toekoms sal joga jou jonk en soepel hou. b) In die verlede het joga jou jonk en soepel gehou. Vandag het sy longontsteking, daarom is sy in die hospitaal. a) Deur die eeue was joga ’n doeltreffende manier om jou rustig te maak. b) In die toekoms sal joga ’n doeltreffende manier wees om jou rustig te maak. 12
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
4.
a) b)
Eenheid
In die toekoms sal almal joga kan doen. Honderd jaar gelede kon almal joga doen. OF Honderd jaar gelede kon almal joga gedoen het.
AKTIWITEIT 9
1. 2. 3. 4. 5.
Daar is nie verskillende soorte sweet nie. Is termiese sweet die normale sweet wat jy het? Jou liggaam se temperatuur word deur sweet gereguleer. Stressweet word deur emosies veroorsaak. a) liggaampie liggame b) lewetjie lewens c) kliertjie kliere d) handjie hande e) voetjie voete
AKTIWITEIT 10
1. 2.
Voor- en nadele Hoogte- en laagtepunte
AKTIWITEIT 11
1. 2. 3. 4.
Soggens Smiddae Saans Snags
5. 6. 7. 8.
Daagliks Maandeliks Jaarliks Weekliks
Die kandidate moet die taalaspekte in bylae A goed ken en verstaan.
Š Impaq
13
1
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
Eenheid
1
Les 3: Taal in konteks LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les behoort die kandidate: Deeglike hersiening van al die taalstrukture te doen: die infinitief, sinskonstruksie en woordvorme.
AKTIWITEIT 12
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
ly stres onseker (die) belangrikste weet (hoe) spanning hanteer (hanteer: to handle; behandel: to treat) hoër (as) (trappe van vergelyking – vergrotende trap)
AKTIWITEIT 13
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Dit sal jou help om te studeer binne ’n omgewing wat goed georganiseer is. OF Dit sal jou help om binne ’n omgewing wat goed georganiseer is, te studeer. Stap 2 is om te analiseer hoeveel werk jy moet leer. Deur ’n rooster op te stel, sal jy genoeg tyd hê om elke afdeling te leer. Jy behoort realistiese doelwitte te stel. Jy hoef nie met ander leerders te kompeteer nie. Jy behoort net met jouself te kompeteer.
Herinner kandidate daaraan dat “behoort” en “hoef” nie ’n “om” in die infinitief het nie.
AKTIWITEIT 14 Nie alleen moet jy studeer nie, maar jy moet ook ’n sosiale lewe geniet.
© Impaq
14
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
Eenheid
1
AKTIWITEIT 15
1. 2. 3. 4. 5.
moedeloos skoolverlaters toekomsplanne werkloos (-loos: sonder; net soos “moedeloos”) matrikulant (sp) > matriek
Les 4: Visuele geletterdheid LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les behoort die kandidate: Visuele tekste te kan interpreteer.
AKTIWITEIT 16
1. 2. 3. 4.
’n Vrou mag twee piesangs per dag eet. Die pynappel. Kombineer die perskes (twee klein perskes) en ’n klein piesang. Al die porsies kan gehalveer word, dan sal die aanbevole hoeveelheid koolhidrate nie oorskry word nie.
AKTIWITEIT 17
Begripslees 1. Bybelfigure soos Job, Dawid en Saul het ook aan depressie gely. (1) 2. Dit stimuleer jou gedagtes. (1) Dit help om van buierigheid ontslae te raak. (1) ’n Persoon voel meer positief oor homself. (1) ’n Persoon het meer energie. (1) 3. Eie antwoord, bv. Waarskynlik nie, oefening vervang nie die medikasie nie, dit moet aanvullend wees om effektief te wees./Nee, in die teks staan jy moet nie jou medikasie verander sonder om jou dokter te raadpleeg nie. (2)
© Impaq
15
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
Eenheid
1
Taal in konteks 1. Sy het gesê dat oefening belangrik was om jou brein te stimuleer. (2) 2. Hy het geantwoord dat gereelde oefening gehelp het om van buierigheid ontslae te raak. (1) 3. Energieke (1) 4. Stimulasie (1) 5. Om hok te slaan beteken om iets te stop. (1) 6. Stokperdjies is dinge waarin mense belangstel en wat hulle baie geniet om te doen. (Hobbies) (1) 7. ’n Perk wat van hout gemaak is (wooden horse). 8. Behaaglikheid – tevredenheid, genotvol, blyheid (1)
© Impaq
16
Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Taalkunde
Eenheid
2
EENHEID 2: Die toekoms wag LEERDOELWITTE
Nadat die kandidate hierdie eenheid voltooi het, moet hulle die volgende kan doen: Geïntegreerde taaloefeninge voltooi. ’n Opsomming van ’n leesstuk maak. ’n Begripsleesaktiwiteit voltooi.
Les 5: Taal in konteks LEERDOELWITTE Aan die einde van hierdie les behoort die kandidate: Woordsoorte te kan identifiseer. Sinne te kan omskakel van direkte na indirekte rede en andersom.
Verwys na bylae A agter in die handleiding/fasiliteerdersgids, waarin al die taalaspekte verduidelik word.
AKTIWITEIT 18 Die memorandum is slegs ’n riglyn vir korrekte antwoorde, maar moedig die kandidate aan om soveel as moontlik woorde te kry wat pas. 1.
Selfstandige naamwoorde Selfstandige nw. Meervoud kaptein kapteins duiwel duiwels myle myl ratte rat tand tande bord borde kierie kieries enjin engins battery batterye pad paaie vlakte
© Impaq
Verkleining kapteintjie duiweltje myltjie ratjie tandjie bordjie kierietjie engintjie batterytjie paadjie
vlaktes
vlaktetjie
17
Engels captain devil mile cog/gear tooth board (also plate) walking stick engin battery road terrain (open stretches of land)