Gr 12-First Additional Language-Study Guide Literature 2 by Impaq

Í2,È-E-EAT-SG02lÎ

A T -

AFRIKAANS EERSTE ADDISIONELE TAAL HANDLEIDING: LETTERKUNDE Graad 12

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Eerste Addisionele Taal Handleiding: Letterkunde

1 8 1 2 - E - E AT- S G 0 2

Í2,È-E-EAT-SG02lÎ

Graad 12

Aangepas vir KABV

M du Plessis

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

INHOUDSOPGAWE VOORWOORD .................................................................................................................... 3 LESELEMENTE .................................................................................................................. 4 JAARPLAN ......................................................................................................................... 5 EENHEID 1: Roman – Die Pro ........................................................................................... 6 Les 1: Aantekeninge ......................................................................................................... 6 AKTIWITEIT 1.1 ............................................................................................................. 7 AKTIWITEIT 1.2 ............................................................................................................. 7 Les 2: “Virusse en bakterieë” (bl. 1 – 11) ........................................................................ 14 AKTIWITEIT 2 .............................................................................................................. 15 Les 3: “Mikrofiete en fikofiete” (bl. 12 – 20) ..................................................................... 16 AKTIWITEIT 3 .............................................................................................................. 17 Les 4: “Briofiete” (bl. 21 – 24) ......................................................................................... 17 AKTIWITEIT 4 .............................................................................................................. 18 Les 5: “Pteridofiete” (bl. 28 – 36) .................................................................................... 18 AKTIWITEIT 5 .............................................................................................................. 19 Les 6: “Spermatofiete” (bl. 37 – 45) ................................................................................ 19 AKTIWITEIT 6 .............................................................................................................. 20 Les 7: “Invertebrata” (bl. 46 – 47) ................................................................................... 21 AKTIWITEIT 7 .............................................................................................................. 21 Les 8: “Invertebrata (nog ’n paar)” (bl. 48 – 58) .............................................................. 21 AKTIWITEIT 8 .............................................................................................................. 22 Les 9: “Vertebrata” (bl. 59 – 63) ...................................................................................... 23 AKTIWITEIT 9 .............................................................................................................. 23 Les 10: “Vertebrata (Aves)” (bl. 64 – 66)......................................................................... 23 AKTIWITEIT 10 ............................................................................................................ 24 Les 11: “Vertebrata (Mammalia)” (bl. 67) ........................................................................ 24 AKTIWITEIT 11 ............................................................................................................ 24 Les 12: “Selkerne en nukleïensure” (bl. 68 – 73) ............................................................ 25 AKTIWITEIT 12 ............................................................................................................ 25 Les 13: “Seldeling” (bl. 74 – 82) ...................................................................................... 26 AKTIWITEIT 13 ............................................................................................................ 26 Les 14: “Genetika” (bl. 83 – 89) ...................................................................................... 27 AKTIWITEIT 14 ............................................................................................................ 27 Les 15: “Voortplanting van die mens (st. 10-werk)” (bl. 90 – 100) .................................. 27 AKTIWITEIT 15 ............................................................................................................ 28 EENHEID 2: Poësie .......................................................................................................... 29 Les 16: “Thumela” (Elmé Barnard) ................................................................................. 30 AKTIWITEIT 16 ............................................................................................................ 36 Les 17: “Woonstelbewoner” (Sheila Cussons) ................................................................ 37 AKTIWITEIT 17 ............................................................................................................ 40

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Les 18: “Kontak” (Theo de Jager) ................................................................................... 41 AKTIWITEIT 18 ............................................................................................................ 43 Les 19: “Kinderland” (S.V. Peteren) ................................................................................ 44 AKTIWITEIT 19 ............................................................................................................ 46 Les 20: “Things that go bump in the night” (Rosa Keet).................................................. 47 AKTIWITEIT 20 ............................................................................................................ 49 Les 21: “Bicycle sonder ’n slot” (Koos Kombuis) ............................................................. 49 AKTIWITEIT 21 ............................................................................................................ 52 Les 22: “Woorde” (Vincent Oliphant) .............................................................................. 52 AKTIWITEIT 22 ............................................................................................................ 55 Les 23: “Skoolseunblues” (Johan van Wyk).................................................................... 56 AKTIWITEIT 23 ............................................................................................................ 58 Les 24: “Die hanswors” (S.J. Pretorius) .......................................................................... 59 AKTIWITEIT 24 ............................................................................................................ 61 Les 25: “Wespark” (Elisabeth Eybers) ............................................................................ 62 AKTIWITEIT 25 ............................................................................................................ 65 BYLAE: LITERÊRE TERME ............................................................................................. 67 BRONNELYS .................................................................................................................... 70

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

JAARPLAN WEEK

DATUM BEGIN

LES KWARTAAL 1

3 4 5 6 7 8

Prosa: Die Pro: Les 1 Poësie: Les 16: “Thumela” (Elmé Barnard) Prosa: Die Pro: Les 2 Poësie: Les 17: “Woonstelbewoner” (Sheila Cussons) Prosa: Die Pro: Les 3 Poësie: Les 18: “Kontak” (Theo de Jager) Prosa: Die Pro: Les 4 Poësie: Les 19: “Kinderland” (S.V. Petersen) Prosa: Die Pro: Les 5 Prosa: Die Pro: Les 6 Poësie: Les 20: “Things that go bump in the night” (Rosa Keet) Prosa: Die Pro: Les 7

Prosa: Die Pro: Les 8 Poësie: Les 21: “Bicycle sonder ’n slot” (Koos Kombuis) Prosa: Die Pro: Les 9

Prosa: Die Pro: Les 10 en 11

Prosa: Die Pro: Les 12

Poësie: Les 22: “Woorde” (Vincent Oliphant)

KWARTAAL 2 1

2 3 4 5 6

Prosa: Die Pro: Les 13 Poësie: Les 23: “Skoolseunblues” (Johan van Wyk) Prosa: Die Pro: Les 14 Poësie: Les 24: “Die hanswors” (S.J. Pretorius) Prosa: Die Pro: Les 15 Poësie: Les 25: “Wespark” (Elisabeth Eybers) TOETS Prosa: Die Pro: Hersiening (les 1 – 7) Poësie: Hersiening (les 16 – 20) Prosa: Die Pro: Hersiening (les 8 – 15) Poësie: Hersiening (les 21 – 25)

Slegs hersiening word in kwartaal 3 en 4 gedoen.

DATUM VOLTOOI

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

EENHEID 1: Roman – Die Pro LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: Die roman, Die Pro, bestudeer ten einde kontekstuele vrae te voltooi.

Jy moet die hele roman lees. Kyk na alle aspekte van die antwoorde in die fasiliteerdersgids. Wanneer jy die roman klaar gelees het, kan jy ook die film oor die roman kyk. Neem kennis: Jy kan nie slegs die film kyk en verwag om die roman te verstaan en in die eksamen te slaag nie! Die film se feite stem nie ooreen met dié van die boek nie. Jy moet die roman lees en al die aktiwiteite voltooi.

Les 1: Aantekeninge LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort jy: • In staat te wees om die belangrikheid van die boekomslag en flapteks van ’n literêre teks te verstaan. • Agtergrondkennis oor die skrywer te verbreed.

BIOGRAFIE: Leon de Villiers Leon de Villiers is op 25 Julie 1960 in Pretoria gebore. Hy studeer aan die Universiteit van Pretoria waar hy sy BA- en BAHons-graad in politieke wetenskappe en internasionale politiek verwerf. Hy voltooi sy diploma in Hoër Onderwys waarna hy ’n geskiedenisonderwyser word. Hy besluit egter in 1993 dat hy eerder ’n voltydse skrywer wil word. Sy eerste jeugroman Aliens en engele word in 1996 gepubliseer en ontvang die Sanlam Debuut-prys, Scheepers-prys vir Jeugliteratuur. Hy ontvang die M.E.R.-prys vir sy tweede roman, Die pro (1997).

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 1.1 Die lees van ’n roman (enige literêre teks) begin reeds met die buiteblad. Sommige mense koop juis boeke omdat hulle van die omslag hou. Ons gaan dus eers na die omslag van die boek (voorblad en agterblad) kyk. Daar is nie noodwendige ’n regte en verkeerde interpretasie van die omslag nie. Wees egter bedag daarop dat hierdie eerste interpretasie jou leeservaring kan beïnvloed. Beantwoord die vrae oor die buiteblad en omslag van Die Pro. 1. Wat dink jy van die boek se voorblad en agterblad? Lyk dit vir jou soos ’n roman wat jongmense sal wil lees? 2. Wat op die voorblad gee vir jou ’n aanduiding dat die verhaal in ’n seeruimte afspeel? 3. Kan jy die gesig van ’n persoon op die voorblad sien? Watter emosies dink jy kan die persoon dalk in die roman ervaar? 4. Wat dink jy beteken die woord “Pro” in die titel? 5. Waarom dink jy word die pryse waarmee die boek bekroon is op die voorblad geplaas? 6. Evalueer die omslag op grond van die kriteria hieronder. Motiveer waarom jy die omslag so evalueer. Kriteria Oorspronklikheid Trefkrag Kleur Beelde (images)

AKTIWITEIT 1.2 Die flapteks is soms deel van die omslag van ’n boek en dit verwys na die gedeelte wat vir die leser ’n kort opsomming oor die inhoud van die boek gee, sonder om die storie te verklap. By Die Pro is dit ’n uittreksel uit die verhaal wat op die eerste bladsy verskyn. Lees die uittreksel. 1. 2. 3. 4.

Stem hierdie uittreksel ooreen met sommige van die aspekte wat in aktiwiteit 1.1 bespreek is? Watter gevolgtrekkings maak jy van Tiaan? Hoe sal jy sy gemoedstoestand evalueer? Wie is Dirkie? Watter belangrike tema in die roman word in die laaste paragraaf uitgelig?

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Die onderstaande inligting sal jou help om die roman beter te verstaan. Al die aspekte wat bespreek word, sal egter eers duidelik verstaanbaar wees as jy die roman klaar gelees het. ALGEMENE BEGRIPPE BY DIE ROMAN LITERÊRE TEORIE Fiksie staan direk teenoor die realiteit. Wanneer ons ’n storie lees, beteken dit ons is besig met ’n narratief wat deur die skrywer opgemaak is en nie die realiteit as basis het nie. Skrywers laat ons ’n nuwe wêreld betree wanneer ons ’n boek lees – ’n wêreld waarvan ons nooit sou geweet het nie. ’n Skrywer kan hierdie betrokkenheid van die leser verder voer en die leser tot nadenke stem wanneer dit by politieke, ekonomiese, sosiale of maatskaplike kwessies kom. JEUGLITERATUUR Jeugliteratuur is die literatuur waar die protagonis gewoonlik ’n tiener is. Jeugliteratuur het ’n paar kenmerke: die verhaal is nie te lank nie en dit beskryf wat die tiener beleef wanneer hy die “grootmenswêreld” moet betree. Hierdie oorgang van tiener na ’n volwassene word gewoonlik op die protagonis afgedwing. INTRIGE Aan die begin van die roman leer die leser vir Tiaan Nothnagel ken deur middel van ’n dagboek wat hy in sy Biologiewerkboek skryf. Hy vertel van sy lewe in graad 11 en ook van die tye saam met sy vriend, Dirkie. Die omstandighede rakende Dirkie se dood word eers aan die einde van die roman geopenbaar. Tiaan gaan deur ’n rouproses ná Dirkie se dood. Die rouproses behels ontkenning, woede, onderhandeling, depressie en uiteindelik aanvaarding. Geyer help Tiaan deur die proses van dagboekinskrywings indirek aan die gang te sit. Yvette is aan die begin ’n simpatieke vriendin en word later Tiaan se meisie. KONFLIK • Tiaan en sy ma: Sy wil hê hy moet sy gedrag verander en meer sosiaal wees. Tiaan wil eerder onttrek. • Albert en sy pa: Albert wil vir Jasmine en Kevin na die plaas nooi, maar sy pa sal dit nie duld nie omdat hulle bruin is, en Moslems daarby. VERTELLER Die vertelperspektief is die hoek waaruit die verteller die karakters, ruimte en gebeure waarneem. Daar word tussen drie soorte vertellers onderskei: • Eerstepersoonsverteller: Self ’n karakter in die verhaal (gewoonlik die hoofkarakter) Gebruik voornaamwoorde “ek”, “ons”, “my”

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

•

Eenheid

Tweedepersoonsverteller: Hierdie perspektief is nie algemeen nie en is wanneer die verteller die leser by die teks betrek en die verhaal in die tweede “ jy”-persoon vertel word. Derdepersoonsverteller/alomwetende verteller: Is nie ’n karakter in die verhaal nie. Die verteller verwys na die karakters deur hul name of voornaamwoorde (hy, sy, of hulle) te gebruik. Hierdie soort verteller ken al die karakters se gedagtes en ook hulle geskiedenis.

NB: Onthou dat die outeur nie die verteller is nie. Die verteller is die persoon wat aan die woord is. In Die Pro is ’n eerstepersoonsverteller aan die woord. SIMBOLIEK • See voor Dirkie se dood: Simbool van pret, vryheid en vriendskap. • See na Dirkie se dood: Simbool van verlies, hartseer en bedreiging. • Biologiehandboek: Simbool van Tiaan se ontwikkeling – die inskrywings van Henko Wiese ontwikkel van “beginner” tot “amateur”. KONTRAS • Dirkie: Ekstrovert, praat maklik met mense. • Tiaan: Introvert, praat nie sommer met mense nie. TEMAS Die tema van ’n roman verwys na die sentrale idee van die roman. Dit is die algemene insig oor die lewe wat die roman by die leser wil aanwakker. Met ander woorde, wat kan ons uit die roman leer? Dit is belangrik om die boodskappe en temas in tekste te kan identifiseer om sodoende die teks beter te kan verstaan. In Die Pro word die leser tot sekere insigte gebring ten opsigte van verlies en hoe om dit te verwerk. Wat is die hooftemas in Die Pro? •

Liefde Tiaan se verliefdheid op Jasmin: Dit is gebaseer op ’n fisieke aantrekking omdat Jasmine ’n baie mooi meisie is. Tiaan het haar glad nie geken toe hy op haar verlief geraak het nie. Dit is dus die uiterlike wat sy aandag getrek het en nie haar persoonlikheid nie. Tiaan en Albert steek hulle gevoelens vir Jasmine weg omdat die gemeenskap baie konserwatief is oor romantiese verhoudings wat die kleur-, taal- en godsdiensgrense oorskry. Hulle is ook doodgewone tieners wat bang is vir verwerping en spot. Tiaan se verhouding met Yvette: Hulle verhouding is gebaseer op gedeelde ervarings: die verlies van ’n baie goeie vriend, Dirkie. Die kanse dat hulle verhouding meer suksesvol sou wees as bv. Tiaan en Jasmine s’n, is as gevolg van vriendskap

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

en ’n emosionele band wat later tot wedersydse fisiese aangetrokkenheid groei. Hulle agtergrond is dieselfde en hulle verhouding sou die gemeenskap se goedkeuring wegdra. •

Vriendskap Dirkie: Hy was ’n waaghals, het gemaklik met mense oor die weg gekom en het daarvan gehou om die middelpunt van die geselskap te wees. Tiaan: Hy waag nie maklik kanse nie en reik ook nie sommer na mense uit nie. Hy verkies om eerder op die agtergrond te wees. Hermann: Hy help Tiaan om uit sy dop te kruip omdat hy ook ’n buitestander is (hy kom eers laat in sy skoolloopbaan op Vlakberg aan). Hy het ’n ongekompliseerde geaardheid en sy vriendskap met Tiaan help vir Tiaan om te sien dat die lewe aangaan en dat vriendskappe met ander mense moontlik is.

•

Verlies Die tema van verlies word deurgaans deur die roman volgehou. Dirkie se dood dwing Tiaan, sy beste vriend, en Corré, sy broer, om verlies te verwerk. Kyk weer na die karaktereienskappe van jeugliteratuur en hoe hierdie tema daarby aansluit. Die tema van verlies dra by tot die intrige omdat die leser wonder of Tiaan ooit weer branderplank sal ry. Tiaan kyk ook anders na die see ná Dirkie se dood en moet hierdie siening verander om Dirkie se dood te verwerk. Corré probeer om Dirkie se dood te verwerk deur dinge te doen om soos Dirkie te wees: hy dra ’n oorbel, skeer al sy hare af en luister na Dirkie se musiek. Hy trek in Dirkie se kamer in en gebruik Dirkie se bodyboard. Dit laat Corré nader aan Dirkie voel.

TYD ’n Geskrewe werk speel altyd binne ’n bepaalde tyd en agtergrond af. Tydsverloop in ’n verhaal dra daartoe by om die stemming, ironiese wendings en die afloop van die verhaal uit te wys. Daar is drie tye teenwoordig: 1. Leestyd: Hoe lank duur dit om ’n verhaal te lees. 2. Verteltyd: Letterlike aantal bladsye waaruit ’n teks bestaan. 3. Vertelde tyd: Die tyd waarin die verhaal afspeel; die totale gebeure van die verhaal. Dit sluit die hede, verlede en toekoms in en kan deur middel van terugflitse wys hoe die verlede ’n invloed op die hede of toekoms het. KARAKTERS Karakters speel nie almal ’n ewe groot rol in ’n verhaal nie. Die protagonis – die hoofkarakter – dra die fokus en kom dikwels teen ’n antagonis te staan. Daar is karakters wat met die ontwikkeling van die verhaal help en stereotipies voorgestel word (plat karakters) en dan is daar karakters wat meer op die voorgrond is en wat wel uniek kan wees en selfs deur die verhaal kan verander (ronde karakters). © Impaq

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Karakters word as volg uitgebeeld: • Voorkoms • Persoonlikheid • Agtergrond • Motivering • Verhoudings • Konflik • Groei en verandering DIE PRO – KARAKTERS KARAKTERS Albert Bambi Branderplankryers Christien Corré Dirkie Lawrence Dokter Gouws Dominee Jordaan Dominee Oberholzer Dustin Ed Nothnagel

Geyer Henko Wiese Hermann Hugo Jasmine

KARAKTERTREKKE Hy sit langs Tiaan in die bus. Hy kom glad nie met sy pa oor die weg nie. Hy loop weg van die huis af. Hy doen dinge saam met Tiaan en Yvette. Hy verklap ook Tiaan se geheim. Sy reël die matriekafskeid en trek “pouerig” aan. James, Alex en Attie. Sy was Dirkie se vriendin ten tye van sy dood. Hy is Dirkie se jonger broer. Hy begin rook, skeer sy hare poenskop, luister die hele dag na Dirkie se musiek en baklei met sy ma ná Dirkie se dood. Hy is Tiaan se beste vriend wat in ’n fratsongeluk in die see sterf. Die dokter wat Dirkie dood verklaar het. Tiaan wens hy kon eerder by hom katkiseer. Dit is ook die dominee wat Dirkie se begrafnis hanteer het. Tiaan is in die dominee se katkisasieklas. Hulle sit baie vas omdat Tiaan voel hy verstaan hom nie. Hy is ’n baie aantreklike seun wat saam met Gustav fiets ry. Hy is ook Jasmine se vriend. Tiaan se pa wat baie min praat. Hy besit sy eie boumateriaalwinkel. Hy is ’n afgetrede joernalis wat Tiaan aanmoedig om opsommings te maak om sy Biologiepunte te verbeter. Hy moedig ook vir Tiaan aan om nie van sy probleme weg te hardloop nie. Tiaan het twee jaar in ’n ry sy Biologiehandboek gekry. Hy is die nuwe inwoner in die dorp wat aan die einde van graad 11 Tiaan se vriend word. Dit is Tiaan se hond, ’n Weimaraner. Sy is die Moslem-meisie op wie Tiaan verlief raak in sy graad 9-jaar.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Kevin Farat Klein Dawid Kruiwa Louis Ma Nothnagel Meneer Brits Meneer en mevrou Farat Mevrou Beukes Oom Francois Stoffel Tannie Ella Tiaan Nothnagel Tryna Welma Voges “Windgat” Marius Yvette

Eenheid

Hy is Jasmine Farat se broer teen wie Tiaan skaak speel. Hy leen ook sy boeke vir Tiaan. Hy is Tiaan se neef. Hy is die onderhoof en Tiaan se vorige Biologie-onderwyser in graad 10. Hy en Tiaan is gedurig in konflik. Hy het ook voor Dirkie se dood met hom konflik gehad. Hy is ’n leerling by die skool wat Tiaan se wetsuit wil koop. Tiaan se ma, wat baie praat. Sy karring aan Tiaan om meer uit te kom. Hy is die atletiekafrigter en aardrykskunde-onderwyser. Jasmine se oupa en ouma. Tiaan se nuwe Biologie-onderwyseres in graad 11. Tiaan hou baie van haar. Tiaan se oom en Dewald se pa. Dit was Dirkie Lawrence se hond, ’n Jack Russell. Sy is Louis se ma. Tiaan is die verteller. Hy rou oor sy beste vriend se dood. Hy sukkel om dit te verwerk en om sy lewe weer op dreef te kry. Sy is die haarkapper. Sy is ’n leerder by die skool wie se pa aan ’n hartaanval sterf. Hy is die seun wat ’n meisie met ’n spies raakgegooi het tydens die atletiek. Sy is aanvanklik Tiaan se vriendin en word later sy meisie.

DIE PRO – WOORDESKAT WOORD bodyboard lift strip surfer wetsuit Barrel-ride Demonies Dreadlocks Flippen IK-toets Krepeer Ontpop Putty

VERDUIDELIKING Lyfplank Saamrygeleentheid Vererg, kwaad word. Branderplankryer Duikpak Term in branderplankry om die manier te beskryf waarop die brander ’n tonnel vorm wanneer dit breek. Beteken duiwel of bose gees. Haarstyl waarvolgens die hare in talle klein poniestertjies gedraai is, veral gewild onder aanhangers van die Rastafariese geloof. Eufemisme vir ’n vloekwoord. Toets wat ontwerp is om iemand se verstandelike vermoëns te bepaal. Beteken om swaar te kry, in ellende te verkeer, agteruitgaan. Ontwikkeling van moontlike potensiaal begin toon. Engelse woord vir “stopverf”, ’n sagte buigbare mengsel wat gebruik word om gate toe te stop. Die woord word ook figuurlik gebruik.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Rassis Rondslenter The Hobbit Trieks

Eenheid

Aanhanger van rassisme. ’n Denkrigting wat van die veronderstelling uitgaan dat bevoegdheid en karaktereienskappe deur ras bepaal word en dat een ras meerderwaardig is en die reg het om ander te oorheers. Doelloos ronddwaal. Die naam van die roman deur J.R.R. Tolkien oor ’n denkbeeldige ras dwergmensies wat in gate woon. Afgelei van die Engelse woord tricks wat “toertjies” beteken.

DIE PRO – STADIUMS VAN ROU ’n Rouproses volg na die ernstige verlies van ’n geliefde. Dokter Elisabeth Kübler-Ross het die volgende vyf stadiums beskryf wat waargeneem kan word wanneer iemand deur ’n rouproses gaan. Een stadium word nie noodwendig “afgehandel” voor die volgende stadium volg nie. Die proses begin gewoonlik met ontkenning en word grootliks met aanvaarding voltooi. STADIUM

TER VERDUIDELIKING

Ontkenning Wanneer iemand uitvind dat ’n geliefde gesterf het, volg daar gewoonlik ’n skokreaksie wat kan behels dat die nuus onwerklik voel en dat die wete nie insink nie. Woede Die mense wat agterbly, is kwaad vir God, die hele wêreld of die persoon wat gesterf het. Hierdie woede kan baie keer gerig wees op mense of situasies wat onder normale omstandighede nie ’n woede-reaksie sou uitlok nie. Onderhandeling Die mense wat agterbly probeer om met die noodlot/ God te onderhandel. Vrae word gevra oor wat anders gedoen kon word om die tragedie te verhoed of hoe die verhouding anders kon wees. Depressie Simptome is lusteloosheid, sosiale onttrekking, versteurde slaappatrone, ens. Aanvaarding Die verlies word aanvaar en die persoon is daartoe in staat om met sy/haar lewe aan te gaan.

Tiaan skryf nog vir ’n jaar ná Dirkie se dood aan hom. Hy weier om Dirkie se besittings te gaan haal.

Tiaan skryf vir Dirkie hoe kwaad hy vir hom is omdat hy altyd so windmakerig en waaghalsig was.

Tiaan wonder of hy nie iets kon doen om Dirkie se dood te verhoed nie, bv. om daardie dag die wyn by Dirkie te gevat het. Tiaan slaap baie en onttrek hom van alles en almal. Tiaan gaan haal Dirkie se besittings. Hy skryf vir Dirkie dat hy weer ’n vriend gemaak het. Hy groet Dirkie aan die einde van die roman.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Les 2: “Virusse en bakterieë” (bl. 1 – 11) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort jy: • Die hoofstuk deeglik te lees. • Die opsomming te lees. • Die kontekstuele vrae in jou werkboek te beantwoord. • Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan. Ons leer Tiaan, ’n moderne, sewentienjarige seun (wat sy beste vriend, Dirkie aan die dood afgestaan het), ken in die vorm van dagboekinskrywings. Hy raak verlief op ’n Moslemmeisie, Jasmine. Tiaan worstel met sy skoolwerk, onderwysers en het selfverwyte oor Dirkie se dood. Die vak Biologie (dit beteken “die studie van die lewende wêreld”) speel ’n belangrike rol in die roman en word die metafoor vir Tiaan se ontwikkeling. Vir die afgelope twee jaar kry Tiaan elke keer Henko Wiese se Biologiehandboek en probeer hy deur middel van humor die “lewende wêreld” baas te raak. “Pro” verwys na ’n professionele, vaardige persoon. Tiaan praat van dinge wat hy en Dirkie gedoen het en die groot verlies waarmee hy moet saamleef. Die roman is aan twee families opgedra: “Die Van Tonders, die Standers en die siele van die see”. Hierdie families is vir die skrywer bekend en belangrik. “Die siele van die see” verwys na mense wat baie lief vir die see is, wat sorgvry is en die natuur geniet. Waardes Die letterkundeteks weerspieël sekere waardes (ras, klas, kultuur, omgewingsbewaring, vryheid van spraak, kultuur, ens.). Hoe meer jy met die teks vertroud raak, hoe meer sal jy van hierdie aspekte bewus raak. Voer ’n gesprek oor hierdie aspekte, bv. Is dit moeilik om met iemand ’n verhouding te hê wat ’n ander kultuur as jy het? Wat is jou standpunt rondom omgewingsbewaring?

Opsomming Op 25 Januarie begin Tiaan met dagboekinskrywings in sy Biologiewerkboek. Hy en sy ma het baklei omdat hy sy duikpak aan sy vriend Louis wou verkoop. Tiaan laat sy hond Hugo, wat ’n Weimaraner is, skelm in die nag in sy kamer slaap. Die gewese joernalis Geyer het hom op Vlakberg kom vestig sonder sy vrou. Hy maak aan Tiaan die voorstel dat hy humor by sy opsommings moet voeg. Tiaan en Geyer het op die strand ontmoet en begin gesels oor Tiaan se hond. Tiaan vind uit dat sy pa en Geyer gedurende ’n visvangsessie begin gesels het. Geyer gaan teen Tiaan se pa kom skaak speel. Tiaan is bly dat sy Biologie-onderwyseres mevrou Beukes is. Sy vorige onderwyser, die nuwe adjunkhoof, word Kruiwa genoem. Toe Tiaan in graad 10 was, het hy Henko Wiese © Impaq

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

se graad 10-biologiehandboek gekry. Binne die handboek het daar gestaan: “Biologie vir Beginners”. In graad 11 kry Tiaan weer toevallig Henko Wiese se handboek. Binne die handboek staan daar: “Biologie vir Amateurs”. Tiaan wonder of daar in sy matriekhandboek die boodskap: “Biologie vir Pro’s” sal staan. Albert, Yvette en Tiaan was daardie middag saam na die vlei om vir Yvette die flaminke te gaan wys. Dit herinner Tiaan aan die keer toe hy en Dirkie as gevolg van die hooggety geforseer was om deur die bosse huis toe te loop. Dirkie was baie mal oor Yvette. Tiaan besef hoekom – Yvette is regtig ’n baie mooi meisie. Hy wonder of Yvette en Riaan ’n verhouding het. Tiaan wil nie langs die see gesien word nie, want sy vriende karring aan hom dat hy moet kom branderplank ry. Tiaan en Albert sit altyd langs mekaar in die skoolbus. Tiaan kom agter dat Albert op ’n manier anders is daardie jaar. Welma Voges se pa sterf aan ’n hartaanval en Tiaan is nie baie gelukkig met die manier hoe die skoolhoof die afkondiging in die saal gemaak het nie. Tiaan vergelyk die adjunkhoof, Kruiwa, met ’n virus omdat hy kinders so graag verneder. Die kinders praat oor alles wat Desember gebeur het, maar bly stil sodra hulle Tiaan sien. Tiaan weet nie of hy aan die slaap gaan raak nie, want sy kamer ruik pure see.

AKTIWITEIT 2

1. 2.

4. 5. 6. 7.

Die skuinsgedrukte deel op bladsy 1 bevat feite en humor oor Biologie. Gee ’n voorbeeld van humor uit die stuk. Wie se idee was dit dat Tiaan Biologie interessant vir homself moet probeer maak? Waar het Tiaan hierdie persoon ontmoet? Wie is hierdie persoon? Kyk na die verskillende tipografieë van die hoofstuk. Wat is die inhoud van die volgende? 3.1 Vetgedrukte opskrif en paragrawe aan die begin van die hoofstuk. 3.2 Die teks wat ná die datum volg. 3.3 Die skuinsgedrukte dialoog (bl. 7). Op wie het Tiaan ’n ogie? Waarom hou Tiaan nie van Kruiwa nie? Wat is vreemd oor die feit dat Tiaan nie saam met Albert-hulle wil gaan surf nie? Vanuit watter karakter se perspektief word die verhaal vertel? Watter soort verteller is dit?

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Les 3: “Mikrofiete en fikofiete” (bl. 12 – 20) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort jy: • Die hoofstuk deeglik te lees. • Die opsomming te lees. • Die kontekstuele vrae in jou werkboek te beantwoord. • Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan.

Opsomming Daar is stories in die dorp oor perlemoenstropery, smokkelaars en bendes wat moontlik daaragter sit. James en Alex smeek Tiaan om te gaan duik, maar hy wil nie. Tiaan onthou die dag toe hy en Dirkie drie ekstra perlemoene uitgehaal het en Dirkie hom skrikgemaak het. Albert het vir Tiaan gesê hy dink sy pa smokkel met perlemoen. Tiaan wens die atletiek wil klaarkry. Hy dink aan die ongeluk by die atletiekbyeenkoms of Franschhoek, toe Marius ’n spies deur ’n meisie se voorarm gegooi het. Hy het opgegooi weens skok en geweier om die 800 m daarna te hardloop. Tiaan word weer kwaad as hy terugdink aan Kruiwa wat hom en Dirkie die vorige jaar van dwelmssmokkelary op die skoolterrein beskuldig het. Tiaan is bly dat hy en mevrou Beukes goed oor die weg kom. Sy dink nie hy is dom omdat sy hare blond is en hy branderplank ry nie. Hy kry 65% vir sy Biologietoets. Tiaan kan nie ophou om aan Jasmine te dink nie. Hy dink nie sy ma sal daarvan hou as die Farats by hom kom kuier nie, aangesien hulle ’n ander geloof beoefen. Tiaan is nie gelukkig met die katkisasieklasse by dominee Oberholzer nie, want hy voel hy kan nie met hom oor dinge praat nie. Tiaan kan nie verstaan hoekom mense nie kan praat oor goed wat werklik belangrik is nie – goed soos ongelukke en hoekom party vroeg doodgaan. Tiaan wil hierdie dinge weet. Die dominee dink weer Tiaan probeer snaaks wees met sy vrae oor God wat hy nie verstaan nie. Albert is in dieselfde katkisasieklas maar lyk soos ’n dikbek blaasoppie oor naweke. Net Yvette dink nie die katkisasieklas is simpel nie en Tiaan voel sy is die enigste wat darem ’n bietjie dink oor wat in die lewe aangaan.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 3

1. 2. 3. 4. 5.

Wat dink Tiaan sal sy ma se reaksie wees as hy vir Jasmine huis toe nooi? Om watter rede dink Tiaan is Yvette nie te simpel nie? Tiaan is nie baie positief ingestel teenoor die lewe en mense nie. Noem ses voorbeelde om hierdie stelling te bewys. Waarom wil Tiaan nie vir Kruiwa vertel waarom hy nie meer surf nie? Tiaan kan nie verstaan waarom mense nie kan praat oor goed wat belangrik is nie. Lees weer die laaste paragraaf op blady 19. Wat sou jy sê pla werklik vir Tiaan?

Les 4: “Briofiete” (bl. 21 – 24) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort jy: • Die hoofstuk deeglik te lees. • Die opsomming te lees. • Die kontekstuele vrae in jou werkboek te beantwoord. • Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan. Opsomming Biologie is deesdae die enigste vak waarin Tiaan se punte nie meer daal nie. Tiaan ken Jasmine se rooster uit sy kop uit. Sy is ook slim en speel hokkie baie goed. Sy is ’n stil meisie wat die hele tyd in die bus sit en lees. Tiaan dink hy moet meer gereeld die biblioteek besoek, want dalk sal hy daar vir Jasmine raakloop. Tiaan het dikwels op die strand met Hugo gaan stap in die hoop dat hy Jasmine sou sien. Tiaan was al vantevore by Geyer se huis en het teen hom skaak gespeel. Geyer raak meer ontspanne wanneer hy drank drink, in teenstelling met Dirkie wat aggressief geword het. Dirkie se pa het die vorige jaar Bellville toe getrek en sy hond, Stoffel, ’n Jack Russel, is op die strand deur Louis se Dobermann doodgebyt. Tiaan het al twee keer van daardie hondegeveg gedroom. Tiaan wonder wat Dirkie te sê sou hê as hy hoor Tiaan hou van ’n Engelse Moslem-meisie. Corré is Dirkie se jonger broer en is in graad 9. Corré het sy hare soos sy boetie s’n geskeer. Tiaan skrik hom dood toe hy hom sien – hy dink Corré is Dirkie.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Dirkie se ma wil sy duikpak en surfer-tydskrifte vir Tiaan gee, maar hy gaan haal dit nie. Tiaan voel niemand los hom uit nie. Albert wil hê Tiaan moet ook begin fiets ry, maar hy wil nie. Tiaan voel hy kan niks doen nie, of die hele wêreld weet dit. Hy skryf: “LOS MY NET UIT! LOS JULLE ALMAL MY NET UIT! DIT IS MY LEWE, LOS MY NET UIT!” (bl. 27) Tiaan besef dat hy nie op iemand kan skreeu nie. Hy wens soms dat hy ’n boetie of sussie gehad het wat die aandag van hom kon aflei.

AKTIWITEIT 4

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Waaruit kan jy aflei dat Tiaan dolverlief op Jasmine is? Waarom het Dirkie “’n boggerop van ’n jaar” gehad? Hoe reageer Dirkie se broer Corré op sy dood? Waarom dink jy wil Tiaan nie Dirkie se nuwe duikpak en surfer-tydskrifte gaan haal nie? Hoe wil Tiaan hê die mense moet hom behandel? Wat is ironies aan Dirkie se naam? Waarom dink jy is almal bekommerd oor Tiaan?

Les 5: “Pteridofiete” (bl. 28 – 36) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort jy: • Die hoofstuk deeglik te lees. • Die opsomming te lees. • Die kontekstuele vrae in jou werkboek te beantwoord. • Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan. Opsomming Tiaan wonder wat van Henko Wiese geword het. Hy steek sy rapport tot aan die einde van die vakansie weg en toe sy ouers die rapport sien, is hulle baie kwaad. Hulle beboet Tiaan met R20 vir elke vak waarin hy minder as 60% gekry het (R100 in totaal). Tiaan het weer die vakansie by Peet se Pizzas gewerk. Twee ouens van die Paarl nooi hom om te gaan branderplank ry, maar hy wys dit van hand. Kevin, Dustin en Gustav ry nou almal fiets en speel hokkie. © Impaq