Gr 12-Landbouwetenskappe-Fasiliteerdersgids by Impaq

Í2,È-A-AGS-FG01-Î

LANDBOUWETENSKAPPE FASILITEERDERSGIDS

Graad 12

A member of the FUTURELEARN group

Landbouwetenskappe Fasiliteerdersgids

1812-A-AGS-FG01

Í2,È-A-AGS-FG01-Î

Graad 12

Aangepas vir KABV

JC Zandberg

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

INHOUDSOPGAWE LES ELEMENTE ........................................................................................................ 3 ROOSTER EN TYDSBESTUUR ................................................................................ 5 ASSESSERINGSVEREISTES ................................................................................... 6 STUDIEWENKE EN -METODES ............................................................................... 6 VOORWOORD .......................................................................................................... 7 JAARPLAN ................................................................................................................ 8 EENHEID 1 Dierevoeding en -spysvertering ........................................................ 10 Les 1: Dierevoeding ................................................................................... 10 Les 2: Die spysverteringstelsel van nie-herkouers .................................... 11 Les 3: Die spysverteringstelsel van herkouers .......................................... 12 EENHEID 2 Dierevoer ............................................................................................. 14 Les 4: Komponente van voer ..................................................................... 14 Les 5: Vitamiene en die verteerbaarheid van voer .................................... 16 Les 6: Gehalte van voer............................................................................. 18 Les 7: Energiewaarde van voer ................................................................. 19 Les 8: Voedingsverhouding ....................................................................... 21 Les 9: Soorte voer ..................................................................................... 22 Les 10: Beplanning van â&#x20AC;&#x2122;n voervloeiprogram ............................................... 24 EENHEID 3 Diereproduksie ................................................................................... 26 Les 11: Diereproduksiestelsels .................................................................... 26 Les 12: Intensiewe boerdery........................................................................ 27 Les 13: Ekstensiewe boerdery ..................................................................... 28 EENHEID 4 Diereskuilings en -bestuur ................................................................ 29 Les 14: Diereskuilings.................................................................................. 29 Les 15: Dieregedrag en -hantering .............................................................. 30 EENHEID 5 Voortplanting by diere ....................................................................... 32 Les 16: Manlike en vroulike voortplantingstelsels ........................................ 32 Les 17: Sinchronisering van bronstigheid en paring .................................... 33 Les 18: Kunsmatige inseminasie ................................................................. 34 Les 19: Embrio-oorplanting en -oordrag (kloning) ....................................... 35 Les 20: Geboorte (parturisie) en gekompliseerde kraam ............................. 37 Les 21: Melkproduksie/laktasie .................................................................... 38 EENHEID 6 Dieresiektes en -beskerming ............................................................. 40 Les 22: Dieregesondheid ............................................................................. 40 Les 23: Dieresiektes .................................................................................... 41 Les 24: Inwendige parasiete (endoparasiete) .............................................. 42 Les 25: Uitwendige parasiete (ektoparasiete).............................................. 43 Les 26: Vergiftiging van diere ...................................................................... 44 Les 27: Die rol van die regering in die beskerming van diere ...................... 45

ÂŠ Impaq

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

EENHEID 7 Landbougenetika ................................................................................ 46 Les 28: Genetiese begrippe......................................................................... 46 Les 29: Oorerflikheidspatrone, variasie en mutasie ..................................... 47 Les 30: Seleksie .......................................................................................... 48 Les 31: Genetiese modifikasie of ingenieurswese ....................................... 49 EENHEID 8 Landbouproduksiefaktore ................................................................ 50 Les 32: Grond .............................................................................................. 50 Les 33: Arbeid ............................................................................................. 51 Les 34: Kapitaal ........................................................................................... 52 Les 35: Bestuur ........................................................................................... 54 EENHEID 9 Bemarking ........................................................................................... 55 Les 36: Bemarking ....................................................................................... 55 Les 37: Prysbepaling en vraag/aanbod ....................................................... 56 Les 38: Markewewig .................................................................................... 57 Les 39: Landboubemarkingstelsels ............................................................. 58 Les 40: Landboubemarkingskettings ........................................................... 59 Les 41: Landbou-entrepreneurskap ............................................................. 61 Les 42: Landbousakeplanne........................................................................ 62

ÂŠ Impaq

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

JAARPLAN EENHEID

1. DIEREVOEDING EN SPYSVERTERING

LES

1 2

(8 ure)

3 2. DIEREVOER (12 ure)

4 5 6 7 8 9 10

3. DIEREPRODUKSIE (4 ure)

4. DIERESKUILINGS EN -BESTUUR

11 12 13 14 15

KWARTAAL 1 Dierevoeding Die spysverteringstelsel van nieherkouers Die spysverteringstelsel van herkouers Komponente van voer Vitamiene en die verteerbaarheid van voer Gehalte van voer Energiewaarde van voer Voedingsverhouding Soorte voer Beplanning van ’n voervloeiprogram Diereproduksiestelsels Intensiewe boerdery Ekstensiewe boerdery Diereskuilings Dieregedrag en -hantering

(4 ure)

5. VOORTPLANTING BY 16 DIERE (16 ure) 17 18 19 20 21 6. DIERESIEKTES EN -BESKERMING (12 ure)

22 23 24 25 26

Manlike en vroulike voortplantingstelsels Sinchronisering van bronstigheid en paring Kunsmatige inseminasie Embrio-oorplanting en -oordrag (kloning) Geboorte (partusie) en gekompliseerde kraam Melkrpoduksie/laktasie KWARTAAL 2 Dieregesondheid Dieresiektes Inwendige parasiete (endoparasiete) Uitwendige parasiete (ektoparasiete) Vergiftiging van diere

DATUM BEGIN

DATUM VOLTOOI

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

EENHEID

LES 27

7. LANDBOUGENETIKA (16 ure)

28 29 30 31

8.LANDBOUPRODUKSI E-FAKTORE (8 ure)

9. BEMARKING (16 ure)

32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42

Â© Impaq

Die rol van die regering in die beskerming van diere Genetiese begrippe Oorerflikheidspatrone, variasie en mutasie Seleksie Genetiese modifikasie of ingenieurswese KWARTAAL 3 Grond Arbeid Kapitaal Bestuur Bemarking Prysbepaling en vraag/aanbod Markewewig Landboubemarkingstelsels Landboubemarkingskettings Landbou-entrepreneurskap Landbousakeplanne

DATUM BEGIN

DATUM VOLTOOI

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

Eenheid

EENHEID 1 Dierevoeding en -spysvertering Les 1: Dierevoeding Aktiwiteit 1 1.

2.1 2.2

2.3

parotis  (onderoorse speekselklier)  sublingualis  (ondertongse speekselklier)  submandibularis  (onderkaakse speekselklier) 

(6)

8 liter  kardiese  fundus-  piloris-gedeelte.  vertering  stoororgaan 

(2)

duodenum  jejenum  ileum 

(3)

lank  gespierd  rasperagtig  baie beweeglik 

(4)

Die bees se dundermlengte is ongeveer 16 keer  dié van sy liggaamslengte of ongeveer 45 m lank.

(3)

(1)

(3)

Die omasum besit talryke bladvormige uitsteeksels of voue/blaaie  wat verhoed dat growwe voedsel verder na die abomasum  kan beweeg. Ons kry vier soorte blaaie naamlik: Primêre blaaie (grootste)  Sekondêre blaaie (kleiner)  Tersiêre blaaie (nog kleiner)  Kwaternêre blaaie (kleinste)  Hierdie blaaie pers die oorblywende growwe voedseldeeltjies saam  en vergruis en rasper  dit tussen die kragtige horingagtige spierkragtige blaaie.  Die voedsel word hier uitgedroog.  (10) 10

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

Eenheid

epiteelweefsel  kring-  lengte  vertering  absorpsie  kapillêre bloedvate  bloed 

7.1 7.2 7.3 7.4 7.5

(8) TOTAAL: 40 Les 2: Die spysverteringstelsel van nie-herkouers Aktiwiteit 2 1.1

’n Suurmedium is ’n voorvereiste vir die werking van die ensiem. 

(2)

1.2

Die Lieberkühn-kripte skei dundermsap af. 

(2)

1.3

Brunner se kliere speel ’n rol in die beskerming van die dundermwand teen die effek van die suur maagsap.  (2)

1.4

Sellulose is ’n kettingvormige polisakkaried en die hoofbestanddeel van plantselwande. 

(2)

Hidrogenase is die byvoeging van ’n waterstof. 

(2)

1.5 2.

Voldoende mineraalvoedsel  Makro- en mikro-elemente word vir groei en voortplanting benodig.  Speeksel voorsien mikrobes van sekere minerale.  Maklik verteerbare koolhidrate  Ongeveer 6% maklik verteerbare koolhidrate (stysels en suikers) word deur die mikrobes vir energie benodig.  Voldoende stikstof  Stikstof vanaf ammoniumverbindings word vir die sintese van mikrobeproteïene gebruik.  (9)

Dit is ’n smaakorgaan. Smaakknoppies stel die dier in staat om tussen smaaklike en minder smaaklike voedsel te onderskei.  Dit help met die kouproses. Voedsel word tussen die tande ingestoot en sodoende word dit verfyn.  Dit help met die slukproses.  Die voedsel word met speeksel gemeng om ’n bolus te vorm.  Dit speel ’n rol by die inname van voedsel. 

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

Eenheid

Die tong speel verder ’n rol om die teenwoordigheid van vreemde voorwerpe in die voedsel vas te stel.  (6) 4.

Gal is ’n geel tot groen,  bitter vloeistof  en bevat geen ensieme nie,  maar is belangrik vir die verteringsproses.  Dit word slegs in die dermkanaal benodig  sodra die spysbry aankom.  Gal word in die galblaas gestoor tot benodig. Senuwee en hormonale  meganismes stimuleer  die galblaas om te ledig in die duodenum.  (10) TOTAAL: 35

Les 3: Die spysverteringstelsel van herkouers Aktiwiteit 3 1.

Die bees se maag besit ’n kapasiteit van 150 liter tot 200 liter  en bestaan uit vier kompartemente  naamlik die rumen (grootpens) 80%,  die retikulum (ruitjies- of netpens) 5%, die omasum (blaarpens) 7%  en die abomasum (ware maag) 8%.  (10)

Die primêre funksie van herkou is die fisieke verfyning van voedsel  wat dit makliker verteerbaar maak vir rumenmikrobes.  Die sekondêre funksie van herkou is die stimulering van speekselvloei  na die rumen  wat die voorraad water en natriumbikarbonaat  (chemiese buffer) in die rumen aanvul.  (6)

Aminosure is die bousteen van proteïenmolekule  wat vir groei, produksie  (bv. wolgroei, melk- en vleisproduksie, ens.), die herstel van verslete weefsels, vorming van ensieme asook ander belangrike funksies in die diereliggaam nodig is.  (5)

Oor ’n tydperk vermenigvuldig die benodigde mikrobes.  Daarom word daar dikwels gebruik gemaak van die herkoutjie,  vars pensmis  of die rumenvloeistof van ’n herkouer  wat reeds aangepas is by ’n bepaalde rantsoen, en dit vir die ander herkouers in te gee om hulle met mikrobes te “inokuleer”.  (5)

Wanneer ’n rantsoen ’n hoë persentasie sellulose  bevat, word ’n hoë persentasie asynsuur  gevorm, wat die bottervetpersentasie  van melk verhoog.  (4)

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

Eenheid

(9) JONG HERKOUERS

• Kalwers is nie werklike herkouers met geboorte nie.  • Kalwers – monogastriese diere • Rumen, retikulum en omasum is gevorm maar nog nie ontwikkel nie.  • Abomasum – grootste deel van maag – beslaan meer as 50% van die totale maag.  • Die retikulo-rumen – ongeveer 35% van die maag • Omasum is 14% van die totale maag

VOLWASSE HERKOUERS • Abomasum vorm ongeveer 14% van totale maagkapasiteit • Retikulo-rumen – 62% • Omasum – 24%

Genoeg mineraalvoedsel  Makro- en mikro-elemente word vir groei en voortplanting benodig.  Speeksel voorsien mikrobes van sekere minerale.  Maklik verteerbare koolhidrate  Ongeveer 6% maklik verteerbare koolhidrate (stysels en suikers)  word deur die mikrobes vir energie benodig.   Genoeg stikstof Stikstof van ammoniumverbindings word vir die sintese van mikrobeproteïene gebruik.  (8)

Dit is die proses waartydens die eindprodukte van vertering  deur die bloedvat- en limfatiese stelsel opgeneem word  vir finale verspreiding aan die liggaamsweefsels.  (3) TOTAAL: 50

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

Eenheid

EENHEID 2 Dierevoer Les 4: Komponente van voer Aktiwiteit 4 1.

Bestanddeel wat deur ’n dier gevreet word en na afloop van fisieke en chemiese vertering voorsien dit in die basiese voedingstowwe wat deur die dier benodig word.  (2)

* * *

Onderhoud Produksie Werkverrigting

* *

Groei Reproduksie (5)

3. VOEDSEL

Water

Droë materiaal

Anorganiese materiaal 

Organiese materiaal

Vitamiene

Ware proteïene 

Stikstofhoudende bestanddele

Nie-stikstofhoudende bestanddele

Nie-proteïen Stikstofhoudende bestanddele

Koolhidrate

Vette en vetagtige stowwe (Enige 10)

* * *

Drinkwater  Metaboliese water Voginhoud van voer

(3)

5.1 Gelei klanke 5.2 Beskerm teen skokke, temperatuurwisselinge en uitdroging.

(1) (3)

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

Eenheid

Geen dier skei ensieme af wat sellulose verteer nie.  Fungi en bakterieë skei ensieme af wat sellulose na sellobiose afbreek.  Laasgenoemde word deur sellobiase afgebreek tot glukose. 

(3)

7.1 Tydens oksidasie van vette ontstaan ’n tekort aan koolhidrate.  Ketone word geproduseer wat ’n toestand bekend as ketose laat ontstaan (ooie = domsiekte, melkkoeie = asteonemie) (4) 7.2 Die bepaling van die vetinhoud m.b.v. eter.

(2)

7.3 Dit is die % van die verteerde proteïen wat vir onderhoud en produksie aangewend word. 

(2)

7.4 Koolhidrate wat in die vorm van glikogeen in die lewer gestoor word.

(2)

Belangrikste energiebron. Belangrik vir vetmesting. Ook ’n reserwe energiebron (glikogeen) Bevorder peristalse. Bevorder normale funksionering van spysverteringstelsel. Gebruik vir vervaardiging van laktose. Tydens verbranding ontstaan hitte – hou liggaamstemperatuur konstant. (Enige 3)

(3)

Yster is ’n bestanddeel van hemoglobien  wat verantwoordelik is vir die suurstofdravermoë van bloed.  Omdat yster in gebonde vorm in die bloedserum voorkom,  is dit betrokke by die vervoer van yster van een deel van die liggaam na ’n ander.  Yster vorm deel van, of aktiveer verskeie ensiemstelsels  in die diereliggaam. Yster vorm deel van ’n bruin ysterbevattende proteïen  wat in die milt, lewer, niere en beenmurg teenwoordig is.  Bou weerstand op teen infeksie,  stres en siektes.  (10) TOTAAL: 50

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

Eenheid

Les 5: Vitamiene en die verteerbaarheid van voer Aktiwiteit 5 1.

Diersoort  Fisieke vorm  Hittebehandeling  Chemiese behandeling  Samestelling van voersoort  Samestelling van rantsoen  Voedingspeil  Ouderdom van plant :  Wanbalans  Soort dier/individualiteit:  (Enige 8)

ii.

(8)

Samestelling

Totale hoeveelheid gevreet

Droë materiaal

90,0%

250 kg ×

Ru-proteïen

12,5%

250 kg ×

Ruvesel

6,0%

250 kg ×

N-vrye-ekstrak

67,5%

250 kg ×

Eter-ekstrak

1,5%

250 kg ×

In mis

90 = 225 kg  100 12,5 = 31,25 kg  100 6 = 15,0 kg  100 67,5 = 168,75 kg  100 1,5 = 3,75 kg  100

Totale hoeveelheid uitgeskei

Droë materiaal

35,5%

Ru-proteïen

6,25%

Ruvesel

8,0%

N-vrye-ekstrak

14,75%

Eter-ekstrak

2,0%

35,5 = 4,26 kg  100 6,25 12 kg × = 0,75 kg  100 8 12 kg × = 0,96 kg  100 14,75 12 kg × = 1,77 kg  100 2 12 kg ×  100 = 0,24 kg 

12 kg ×

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

Eenheid

OPSOMMING: Droë materiaal (kg) 225

Ruproteïene (kg) 31,25

Ruvesel (kg)

N-vrye Ekstrak (kg)

15,0

168,75

Eter Ekstrak (kg) 3,75

4,26 220,74

0,75 30,5

0,96 14,04

1,77 166,98

0,24 3,51

% 220,74 100 × 225 1 = 98,12%

% 14,04 100 × 15,0 1

% 166,98 100 × 168,75 1

% 3,51 100 × 3,75 1

= 93,6%

= 98,9%

= 93,6% (30) (2)

250kg kragvoer 12kg mis Hoeveelheid verteer Verteerbaarheidskoëffisiënt

30,5 100 × 31,25 1 = 97,6%

Dit is minder oplosbaar en daarom minder giftig as ureum. 

Word gebruik as indeks van gehalte van ’n proteïen 

Essensiële aminosure – Dier kan nie hierdie aminosure self produseer nie.  Dit moet voorsien word deur die rantsoen (argenien, lisien, metionien, ens.).  Nie-essensiële aminosure –Dier kan hierdie aminosure self sintetiseer (glisien, alanien sisteien, sistien, ens.).  (4)

’n Voer bevat nooit een soort proteïen van hoë of lae gehalte nie, maar ’n paar proteïene.  ’n Rantsoen met ’n groot verskeidenheid proteïene kan ’n hoër biologiese waarde bevat  as die rantsoen met slegs ’n paar proteïene.  (3)

Metaboliseerbare energie: Dit is die verteerbare energie minus,  die energie in die urien en brandbare gasse.  Dit is dus die hoeveelheid energie van voer  wat deur ’n dier gebruik word vir werkverrigting en die opbou van nuwe produkte. (4)

(2)

Netto energie: Die netto energie is die deel van die ingeneemde energie  wat vir nuttige prosesse soos liggaamsonderhoud en produksie gebruik word.  (2) 8. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. © Impaq

H K D of O N Q M P E B 17

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

10. 11. 12. 13. 14. 15.

Eenheid

C C G C A I

(15) TOTAAL: 70

Les 6: Gehalte van voer Aktiwiteit 6 1. Die biologiese waarde van ’n proteïen is die persentasie  van die verteerde proteïen  wat vir instandhouding en groei benut word.  (3) Die begrip “biologiese waarde” (BW) word as indeks van die gehalte van ’n proteïen gebruik.  ’n Proteïen met ’n hoë BW word gevolglik beskryf as ’n proteïen met ’n hoë gehalte. 

(2)

Vir optimale dierevoeding is die hoeveelheid en die gehalte (voedingswaarde)  van proteïen van ewe groot belang.  Die gehalte van ’n proteïen word bepaal deur sy aminosuursamestelling,  asook die onderlinge verhouding van die aminosure tot mekaar.  (4) 2. Beperkende aminosure: As daar ’n tekort aan een noodsaaklike aminosuur is,  sal dit die proteïene beperk. (2) Ideale proteïene: Die hoogste moontlik BW van enige voedselbron is 100 of 100%.  Dit beteken dat al die proteïene wat ingeneem of geabsorbeer word, tot proteïene in die liggaam geïnkorporeer word. Daar is dus geen tekort of surplus aan aminosure nie.  (3) Aminosure: Die boustene van proteïene.  (1) Biologiese waarde (BW): Die maatstaf van die gehalte van proteïene.  (1) Volledige proteïene: Gewoonlik van dierlike oorsprong,  bevat al die essensiële aminosure  en het ’n hoë biologiese waarde.  (3) Onvolledige proteïene: Gewoonlik van plantaardige oorsprong.  Bevat NIE al die essensiële aminosure in die regte hoeveelheid en verhouding nie.  Het ’n lae biologiese waarde.  (3) Sintetiseer: Die proses om deur ’n chemiese reaksie sekere stowwe om te skakel  na ’n opneembare of toeganklike vorm.  (2)

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

Eenheid

3. Hoëgehalte proteïene (volledige proteïene) Hierdie groep het ’n hoë BW  en kan normale groei by jong enkelmaagdiere bevorder  en in die instandhoudingsbehoeftes van jong en volwasse enkelmaagdiere voorsien.  Dit is meestal proteïene van dierlike oorsprong, byvoorbeeld melkproteïen  (BW = 95), vismeel (BW = 95) en beesvleis (BW = 76).  (5) Laegehalte proteïene (onvolledige proteïene) Hierdie groep kan ’n enkelmaagdier aan die lewe hou,  maar kan nie groei bevorder nie.  Sommige essensiële aminosure ontbreek, of is in klein hoeveelhede teenwoordig.  Die meeste proteïene van plantaardige oorsprong behoort aan hierdie groep, byvoorbeeld mielies  (BW = 60), koring (BW = 67), sojabone (BW = 75).  (5) 4. ’n Mengsel van twee of meer laegehalteproteïene  kan mekaar aanvul om ’n bevredigende BW tot gevolg te hê.  ’n Rantsoen wat dus uit ’n groot verskeidenheid proteïene bestaan,  bevat ’n hoër BW as ’n rantsoen wat slegs uit ’n paar proteïene bestaan.  Daarom kan ’n mens nie die gemiddelde BW van voere  gebruik wanneer mengsels gebruik word nie.  (6) TOTAAL: 40 Les 7: Energiewaarde van voer Aktiwiteit 7 1.

Dit is wanneer ’n stof volledig verbrand word  na sy oksidasieprodukte,  naamlik koolstofdioksied (CO2),  water (H2O) en ander gasse.  Die energie wat as hitte vrygestel word,  word beskou as die bruto energie  of verbrandingshitte.  (7)

Dit is die bruto energiewaarde van ’n voer  minus die energie wat in die mis verlore gaan:  BE – ENERGIEmis = VE  Daar kan dus afgelei word dat nie al die bruto energie vir die liggaam bruikbaar is nie.  Deur bepaling van die verbrandingshitte van die mis  en deur dit af te trek van die bruto energie van die voer,  word die verteerbare energie (VE) verkry.  (7)

Fasiliteerdersgids G12 ~ Landbouwetenskappe

Eenheid

METABOLISEERBARE ENERGIE Dit is die bruto energiewaarde van ’n voer  minus die energie wat verlore gaan  in die mis, urine en die gasagtige eindprodukte van vertering.  BE – (Energiemis + energieurine + energiegasse) = ME  (4) NETTO ENERGIE Dit is die bruto energiewaarde van ’n voer  minus die energie wat verlore gaan  in die mis, urine, spysverteringsgasse en die energie wat verlore gaan as hitte.  BE – (Energiemis + energieurine + energiegasse + hitte-energie) = NE  (4)

Hooi: Voginhoud is 10% = 17 kg x 10% = 1,7 kg  Droë materiaal (DM) = Totale massa wat ingeneem is – Voginhoud = 17 kg – 1,7 kg  = 15,3 kg  Feses: Voginhoud is 50% = 9 kg x 50% = 4.5 kg  Hoeveelheid droë materiaal = Totale massa van feses – Voginhoud (DM) = 9 kg – 4.5 kg  = 4,5 kg  (6)

Verteerbaarheidskoëffisiënt = Droë materiaal ingeneem (kg) – Droë materiaal uitgeskei (kg) Droë materiaal ingeneem (kg)  Verteerbaarheidskoëffisiënt =

15,3 kg – 4,5 kg 15,3 kg

10,8 kg 15,3 kg

100

70,58 = 70,6% 

100 

x 100 



(5)

Die chemiese reaksies wat in lewende selle plaasvind, is oksidasiereaksies  en produseer hitte.  Dit lei tot ’n voortdurende hitteverlies  en maak ’n groot deel uit van die totale chemiese energie  wat ingeneem word.  Die netto energie word uiteindelik gebruik vir liggaamsinstandhouding  en produksie.  (7) TOTAAL: 40