Gr 12 afrikaans eerste addisionele taal fasiliteerdersgids letterkunde by Impaq

Í2,È-E-EAT-FG02DÎ 1

A T -

AFRIKAANS EERSTE ADDISIONELE TAAL FASILITEERDERSGIDS: LETTERKUNDE Graad 12

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Eerste Addisionele Taal Fasiliteerdersgids: Letterkunde

1 8 1 2 - E - E AT- F G 0 2

Í2,È-E-EAT-FG02DÎ

Graad 12

Aangepas vir KABV

M du Plessis

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

INHOUDSOPGAWE VOORWOORD .................................................................................................................... 3 LESELEMENTE .................................................................................................................. 4 JAARPLAN ........................................................................................................................ 5 EENHEID 1: Roman – Die Pro ........................................................................................... 6 Les 1: Aantekeninge ...................................................................................................... 6 AKTIWITEIT 1.1 .................................................................................................. 7 AKTIWITEIT 1.2 .................................................................................................. 7 Les 2: “Virusse en bakterieë” (bl. 1 – 11)..................................................................... 15 AKTIWITEIT 2 ................................................................................................... 16 Les 3: “Mikrofiete en fikofiete” (bl. 12 – 20) ................................................................. 17 AKTIWITEIT 3 ................................................................................................... 17 Les 4: “Briofiete” (bl. 21 – 24) ...................................................................................... 18 AKTIWITEIT 4 ................................................................................................... 19 Les 5: “Pteridofiete” (bl. 28 – 36) ................................................................................. 19 AKTIWITEIT 5 ................................................................................................... 20 Les 6: “Spermatofiete” (bl. 37 – 45) ............................................................................. 21 AKTIWITEIT 6 ................................................................................................... 21 Les 7: “Invertebrata” (bl. 46 – 47) ................................................................................ 22 AKTIWITEIT 7 ................................................................................................... 22 Les 8: “Invertebrata (nog ’n paar)” (bl. 48 – 58) ........................................................... 23 AKTIWITEIT 8 ................................................................................................... 24 Les 9: “Vertebrata” (bl. 59 – 63) .................................................................................. 24 AKTIWITEIT 9 ................................................................................................... 25 Les 10: “Vertebrata (Aves)” (bl. 64 – 66) ..................................................................... 25 AKTIWITEIT 10 ................................................................................................. 25 Les 11: “Vertebrata (Mammalia)” (bl. 67)..................................................................... 26 AKTIWITEIT 11 ................................................................................................. 26 Les 12: “Selkerne en nukleïensure” (bl. 68 – 73) ......................................................... 26 AKTIWITEIT 12 ................................................................................................. 27 Les 13: “Seldeling” (bl. 74 – 82) .................................................................................. 27 AKTIWITEIT 13 ................................................................................................. 28 Les 14: “Genetika” (bl. 83 – 89) ................................................................................... 28 AKTIWITEIT 14 ................................................................................................. 29 Les 15: “Voortplanting van die mens (st. 10-werk)” (bl. 90 – 100) ............................... 29 AKTIWITEIT 15 ................................................................................................. 30 EENHEID 2: Poësie .......................................................................................................... 31 Les 16: “Thumela” (Elmé Barnard) .............................................................................. 36 AKTIWITEIT 16 ................................................................................................. 38 Les 17: “Woonstelbewoner” (Sheila Cussons) ............................................................ 39 AKTIWITEIT 17 ................................................................................................. 42 Les 18: “Kontak” (Theo de Jager) ................................................................................ 43 © Impaq

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

AKTIWITEIT 18 ................................................................................................. 45 Les 19: “Kinderland” (S.V. Peteren)............................................................................. 46 AKTIWITEIT 19 ................................................................................................. 48 Les 20: “Things that go bump in the night” (Rosa Keet) .............................................. 49 AKTIWITEIT 20 ................................................................................................. 51 Les 21: “Bicycle sonder ’n slot” (Koos Kombuis) ......................................................... 52 AKTIWITEIT 21 ................................................................................................. 54 Les 22: “Woorde” (Vincent Oliphant) ........................................................................... 55 AKTIWITEIT 22 ................................................................................................. 57 Les 23: “Skoolseunblues” (Johan van Wyk) ................................................................ 58 AKTIWITEIT 23 ................................................................................................. 60 Les 24: “Die hanswors” (S.J. Pretorius) ....................................................................... 61 AKTIWITEIT 24 ................................................................................................. 63 Les 25: “Wespark” (Elisabeth Eybers) ......................................................................... 64 AKTIWITEIT 25 ................................................................................................. 67 BYLAE: LITERÊRE TERME ............................................................................................. 69 BRONNELYS .................................................................................................................... 72

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

VOORWOORD Welkom by Afrikaans Eerste Addisionele Taal graad 12. Al die werk vir die jaar word in die handleidings vervat. Taalkunde en letterkunde het aparte handleidings en fasiliteerdersgidse. Al die werk in beide handleidings moet behandel word soos in die jaarplan aangedui is. In letterkunde word daar tien gedigte asook ’n roman, Die pro, behandel. Dit is belangrik dat die kandidate die gedigte se ontledings, asook alle aspekte van die roman, goed ken. Die letterkundehandleiding is in twee eenhede verdeel: een vir prosa en een vir poësie. Al die letterkunde-aspekte moet teen die einde van kwartaal 2 behandel wees, soos in die jaarplan aangedui is. Verwys na die taalkundehandleiding en portefeuljeboek vir inligting rakende portefeuljetake en eksamens. Let wel dat die kandidaat slegs kontekstuele vrae in vraestel 2 (letterkunde) van die eksamen sal moet beantwoord. Die kandidate moet al die aktiwiteite in die handleiding voltooi. Gaan die antwoorde saam met die kandidate na en doen hersiening waar nodig. ASSESSERINGSVEREISTES Vir elke afdeling van Afrikaans Eerste Addisionele Taal kan die kandidate ’n ander manier gebruik om te leer, maar dit bly belangrik om alles wat geleer word oor en oor in te oefen. Onthou om die volgende by elke afdeling te doen: Poësie: Elke gedig word in detail ontleed. Ken die gedigte en hul ontleding tesame met die poësieterme. Die terme is van toepassing op alle gedigte, so as die kandidate dit leer en verstaan, sal hulle beter presteer. Prosa: Die roman móét gelees word. Die kandidate moet al die karakters ken, hul van mekaar kan onderskei, die gebeure in die verhaal kan identifiseer, konflik kan raaksien en karakterontwikkeling kan aandui.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat die leerder aan die einde van die les moet weet. Geneem uit KABV.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting anders as die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik

AKTIWITEIT Vrae wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

JAARPLAN WEEK

DATUM BEGIN

LES KWARTAAL 1

3 4 5 6 7 8

Prosa: Die Pro: Les 1 Poësie: Les 16: “Thumela” (Elmé Barnard) Prosa: Die Pro: Les 2 Poësie: Les 17: “Woonstelbewoner” (Sheila Cussons) Prosa: Die Pro: Les 3 Poësie: Les 18: “Kontak” (Theo de Jager) Prosa: Die Pro: Les 4 Poësie: Les 19: “Kinderland” (S.V. Petersen) Prosa: Die Pro: Les 5 Prosa: Die Pro: Les 6 Poësie: Les 20: “Things that go bump in the night” (Rosa Keet) Prosa: Die Pro: Les 7

Prosa: Die Pro: Les 8 Poësie: Les 21: “Bicycle sonder ’n slot” (Koos Kombuis) Prosa: Die Pro: Les 9

Prosa: Die Pro: Les 10 en 11

Prosa: Die Pro: Les 12

Poësie: Les 22: “Woorde” (Vincent Oliphant)

KWARTAAL 2 1

2 3 4 5 6

Prosa: Die Pro: Les 13 Poësie: Les 23: “Skoolseunblues” (Johan van Wyk) Prosa: Die Pro: Les 14 Poësie: Les 24: “Die hanswors” (S.J. Pretorius) Prosa: Die Pro: Les 15 Poësie: Les 25: “Wespark” (Elisabeth Eybers) TOETS Prosa: Die Pro: Hersiening (les 1 – 7) Poësie: Hersiening (les 16 – 20) Prosa: Die Pro: Hersiening (les 8 – 15) Poësie: Hersiening (les 21 – 25)

Slegs hersiening word in kwartaal 3 en 4 gedoen.

DATUM VOLTOOI

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

EENHEID 1: Roman – Die Pro LEERDOELWITTE Nadat die kandidate hierdie eenheid voltooi het, moet hulle die volgende kan doen: Die roman, Die Pro, bestudeer ten einde kontekstuele vrae te voltooi.

Die kandidate moet die roman lees. Kyk na alle aspekte van die antwoorde in die fasiliteerdersgids. Wanneer die kandidate die roman klaar gelees het, kan hulle ook die film oor die roman kyk. Neem kennis: Die kandidate kan nie slegs die film kyk en verwag om die roman te verstaan en in die eksamen te slaag nie! Die film se feite stem nie ooreen met dié van die boek nie. Die kandidate moet die roman lees en al die aktiwiteite voltooi.

Les 1: Aantekeninge LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  In staat te wees om die belangrikheid van die boekomslag en flapteks van ’n literêre teks te verstaan.  Agtergrondkennis oor die skrywer te verbreed.

Gebruik hierdie les en aktiwiteite om met die kandidate oor die roman te gesels. ’n Gratis onderwysersgids wat verdere ontleding van die roman en aktiwiteite bevat, is beskikbaar by http://www.tafelberg.com/Books/1029. BIOGRAFIE: Leon de Villiers Leon de Villiers is op 25 Julie 1960 in Pretoria gebore. Hy studeer aan die Universiteit van Pretoria waar hy sy BA- en BAHons-graad in politieke wetenskappe en internasionale politiek verwerf. Hy voltooi sy diploma in Hoër Onderwys waarna hy ’n geskiedenisonderwyser word. Hy besluit egter in 1993 dat hy eerder ’n voltydse skrywer wil word. Sy eerste jeugroman Aliens en engele word in 1996 gepubliseer en ontvang die Sanlam Debuut-prys, Scheepers-prys vir Jeugliteratuur. Hy ontvang die M.E.R.prys vir sy tweede roman, Die pro (1997). © Impaq

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 1.1 Die lees van ’n roman (enige literêre teks) begin reeds met die buiteblad. Sommige mense koop juis boeke omdat hulle van die omslag hou. Ons gaan dus eers na die omslag van die boek (voorblad en agterblad) kyk. Daar is nie noodwendige ’n regte en verkeerde interpretasie van die omslag nie. Wees egter bedag daarop dat hierdie eerste interpretasie jou leeservaring kan beïnvloed. Beantwoord die vrae oor die buiteblad en omslag van Die Pro. 1. Wat dink jy van die boek se voorblad en agterblad? Lyk dit vir jou soos ’n roman wat jongmense sal wil lees? 2. Wat op die voorblad gee vir jou ’n aanduiding dat die verhaal in ’n seeruimte afspeel? 3. Kan jy die gesig van ’n persoon op die voorblad sien? Watter emosies dink jy kan die persoon dalk in die roman ervaar? 4. Wat dink jy beteken die woord “Pro” in die titel? 5. Waarom dink jy word die pryse waarmee die boek bekroon is op die voorblad geplaas? 6. Evalueer die omslag op grond van die kriteria hieronder. Motiveer waarom jy die omslag so evalueer. Kriteria Oorspronklikheid Trefkrag Kleur Beelde (images)

MEMORANDUM 1. Kandidaat se eie interpretasie. Lok ’n gesprek uit rondom sy/haar standpunt. 2. Die skool visse, duikbril. 3. Uitdrukking lyk somber, hartseer, moedeloos. 4. Professioneel, kenner, vaardige persoon, spesialis kenner 5. Aanduiding van hoe die literêre teks evalueer is. Mense ag ook om boeke aan te koop wat pryse ontvang het. 6. Enige antwoord solank die kandidaat dit goed motiveer.

AKTIWITEIT 1.2 Die flapteks is soms deel van die omslag van ’n boek en dit verwys na die gedeelte wat vir die leser ’n kort opsomming oor die inhoud van die boek gee, sonder om die storie te verklap. By Die Pro is dit ’n uittreksel uit die verhaal wat op die eerste bladsy verskyn. Lees die uittreksel.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Fasiliteerder: Hier is nie noodwendig reg of verkeerde antwoorde nie. Die aktiwiteit moet soos ’n gesprek hanteer word en die uiteindelike doel is om die leerder se nuuskierigheid te prikkel. 1. 2. 3. 4.

Stem hierdie uittreksel ooreen met sommige van die aspekte wat in aktiwiteit 1.1 bespreek is? Watter gevolgtrekkings maak jy van Tiaan? Hoe sal jy sy gemoedstoestand evalueer? Wie is Dirkie? Watter belangrike tema in die roman word in die laaste paragraaf uitgelig?

MEMORANDUM 1. 2.

Verwysing na seeruimte: Visse, snorkel, langs see lê, surf Skool: Jeugroman Tiaan is “dik” – kwaad vir almal, wil nie oor surf praat nie. Hy mis vir Dirkie. Hy voel negatief oor die tyd wat hy by die skool moet spandeer (wiskunde en sulke snert). Dirkie was Tiaan se vriend – “sy beste pel”. Dirkie het hom gedrop om alleen agter te bly. Dit blyk dat Dirkie oorlede is. Die tema van hoe om met ’n verlies saam te lewe.

Die onderstaande inligting sal die kandidaat help om die roman beter te verstaan. Al die aspekte wat bespreek word sal egter eers duidelik verstaanbaar wees as hy/sy die roman klaar gelees het. Bespreek alle aspekte van die onderstaande met die kandidaat. ALGEMENE BEGRIPPE BY DIE ROMAN LITERÊRE TEORIE Fiksie staan direk teenoor die realiteit. Wanneer ons ’n storie lees, beteken dit ons is besig met ’n narratief wat deur die skrywer opgemaak is en nie die realiteit as basis het nie. Skrywers laat ons ’n nuwe wêreld betree wanneer ons ’n boek lees – ’n wêreld waarvan ons nooit sou geweet het nie. ’n Skrywer kan hierdie betrokkenheid van die leser verder voer en die leser tot nadenke stem wanneer dit by politieke, ekonomiese, sosiale of maatskaplike kwessies kom. JEUGLITERATUUR Jeugliteratuur is die literatuur waar die protagonis gewoonlik ’n tiener is. Jeugliteratuur het ’n paar kenmerke: die verhaal is nie te lank nie en dit beskryf wat die tiener beleef wanneer

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

hy die “grootmenswêreld” moet betree. Hierdie oorgang van tiener na ’n volwassene word gewoonlik op die protagonis afgedwing. INTRIGE Aan die begin van die roman leer die leser vir Tiaan Nothnagel ken deur middel van ’n dagboek wat hy in sy Biologiewerkboek skryf. Hy vertel van sy lewe in graad 11 en ook van die tye saam met sy vriend, Dirkie. Die omstandighede rakende Dirkie se dood word eers aan die einde van die roman geopenbaar. Tiaan gaan deur ’n rouproses ná Dirkie se dood. Die rouproses behels ontkenning, woede, onderhandeling, depressie en uiteindelik aanvaarding. Geyer help Tiaan deur die proses van dagboekinskrywings indirek aan die gang te sit. Yvette is aan die begin ’n simpatieke vriendin en word later Tiaan se meisie. KONFLIK  Tiaan en sy ma: Sy wil hê hy moet sy gedrag verander en meer sosiaal wees. Tiaan wil eerder onttrek.  Albert en sy pa: Albert wil vir Jasmine en Kevin na die plaas nooi, maar sy pa sal dit nie duld nie omdat hulle bruin is, en Moslems daarby. VERTELLER Die vertelperspektief is die hoek waaruit die verteller die karakters, ruimte en gebeure waarneem. Daar word tussen drie soorte vertellers onderskei:  Eerstepersoonsverteller: Self ’n karakter in die verhaal (gewoonlik die hoofkarakter) Gebruik voornaamwoorde “ek”, “ons”, “my”  Tweedepersoonsverteller: Hierdie perspektief is nie algemeen nie en is wanneer die verteller die leser by die teks betrek en die verhaal in die tweede “ jy”-persoon vertel word.  Derdepersoonsverteller/alomwetende verteller: Is nie ’n karakter in die verhaal nie. Die verteller verwys na die karakters deur hul name of voornaamwoorde (hy, sy, of hulle) te gebruik. Hierdie soort verteller ken al die karakters se gedagtes en ook hulle geskiedenis. NB: Onthou dat die outeur nie die verteller is nie. Die verteller is die persoon wat aan die woord is. In Die Pro is ’n eerstepersoonsverteller aan die woord. SIMBOLIEK  See voor Dirkie se dood: Simbool van pret, vryheid en vriendskap.  See na Dirkie se dood: Simbool van verlies, hartseer en bedreiging.  Biologiehandboek: Simbool van Tiaan se ontwikkeling – die inskrywings van Henko Wiese ontwikkel van “beginner” tot “amateur”.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

KONTRAS  Dirkie: Ekstrovert, praat maklik met mense.  Tiaan: Introvert, praat nie sommer met mense nie. TEMAS Die tema van ’n roman verwys na die sentrale idee van die roman. Dit is die algemene insig oor die lewe wat die roman by die leser wil aanwakker. Met ander woorde, wat kan ons uit die roman leer? Dit is belangrik om die boodskappe en temas in tekste te kan identifiseer om sodoende die teks beter te kan verstaan. In Die Pro word die leser tot sekere insigte gebring ten opsigte van verlies en hoe om dit te verwerk. Wat is die hooftemas in Die Pro? 

Liefde Tiaan se verliefdheid op Jasmin: Dit is gebaseer op ’n fisieke aantrekking omdat Jasmine ’n baie mooi meisie is. Tiaan het haar glad nie geken toe hy op haar verlief geraak het nie. Dit is dus die uiterlike wat sy aandag getrek het en nie haar persoonlikheid nie. Tiaan en Albert steek hulle gevoelens vir Jasmine weg omdat die gemeenskap baie konserwatief is oor romantiese verhoudings wat die kleur-, taal- en godsdiensgrense oorskry. Hulle is ook doodgewone tieners wat bang is vir verwerping en spot. Tiaan se verhouding met Yvette: Hulle verhouding is gebaseer op gedeelde ervarings: die verlies van ’n baie goeie vriend, Dirkie. Die kanse dat hulle verhouding meer suksesvol sou wees as bv. Tiaan en Jasmine s’n, is as gevolg van vriendskap en ’n emosionele band wat later tot wedersydse fisiese aangetrokkenheid groei. Hulle agtergrond is dieselfde en hulle verhouding sou die gemeenskap se goedkeuring wegdra.



Vriendskap Dirkie: Hy was ’n waaghals, het gemaklik met mense oor die weg gekom en het daarvan gehou om die middelpunt van die geselskap te wees. Tiaan: Hy waag nie maklik kanse nie en reik ook nie sommer na mense uit nie. Hy verkies om eerder op die agtergrond te wees. Hermann: Hy help Tiaan om uit sy dop te kruip omdat hy ook ’n buitestander is (hy kom eers laat in sy skoolloopbaan op Vlakberg aan). Hy het ’n ongekompliseerde geaardheid en sy vriendskap met Tiaan help vir Tiaan om te sien dat die lewe aangaan en dat vriendskappe met ander mense moontlik is.



Verlies Die tema van verlies word deurgaans deur die roman volgehou. Dirkie se dood dwing Tiaan, sy beste vriend, en Corré, sy broer, om verlies te verwerk. Kyk weer na die karaktereienskappe van jeugliteratuur en hoe hierdie tema daarby aansluit.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Die tema van verlies dra by tot die intrige omdat die leser wonder of Tiaan ooit weer branderplank sal ry. Tiaan kyk ook anders na die see ná Dirkie se dood en moet hierdie siening verander om Dirkie se dood te verwerk. Corré probeer om Dirkie se dood te verwerk deur dinge te doen om soos Dirkie te wees: hy dra ’n oorbel, skeer al sy hare af en luister na Dirkie se musiek. Hy trek in Dirkie se kamer in en gebruik Dirkie se bodyboard. Dit laat Corré nader aan Dirkie voel. TYD ’n Geskrewe werk speel altyd binne ’n bepaalde tyd en agtergrond af. Tydsverloop in ’n verhaal dra daartoe by om die stemming, ironiese wendings en die afloop van die verhaal uit te wys. Daar is drie tye teenwoordig: 1. Leestyd: Hoe lank duur dit om ’n verhaal te lees. 2. Verteltyd: Letterlike aantal bladsye waaruit ’n teks bestaan. 3. Vertelde tyd: Die tyd waarin die verhaal afspeel; die totale gebeure van die verhaal. Dit sluit die hede, verlede en toekoms in en kan deur middel van terugflitse wys hoe die verlede ’n invloed op die hede of toekoms het. KARAKTERS Karakters speel nie almal ’n ewe groot rol in ’n verhaal nie. Die protagonis – die hoofkarakter – dra die fokus en kom dikwels teen ’n antagonis te staan. Daar is karakters wat met die ontwikkeling van die verhaal help en stereotipies voorgestel word (plat karakters) en dan is daar karakters wat meer op die voorgrond is en wat wel uniek kan wees en selfs deur die verhaal kan verander (ronde karakters). Karakters word as volg uitgebeeld:  Voorkoms  Persoonlikheid  Agtergrond  Motivering  Verhoudings  Konflik  Groei en verandering

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

DIE PRO – KARAKTERS KARAKTERS Albert Bambi Branderplankryers Christien Corré Dirkie Lawrence Dokter Gouws Dominee Jordaan Dominee Oberholzer Dustin Ed Nothnagel

Geyer Henko Wiese Hermann Hugo Jasmine Kevin Farat Klein Dawid Kruiwa Louis Ma Nothnagel Meneer Brits Meneer en mevrou Farat © Impaq

KARAKTERTREKKE Hy sit langs Tiaan in die bus. Hy kom glad nie met sy pa oor die weg nie. Hy loop weg van die huis af. Hy doen dinge saam met Tiaan en Yvette. Hy verklap ook Tiaan se geheim. Sy reël die matriekafskeid en trek “pouerig” aan. James, Alex en Attie. Sy was Dirkie se vriendin ten tye van sy dood. Hy is Dirkie se jonger broer. Hy begin rook, skeer sy hare poenskop, luister die hele dag na Dirkie se musiek en baklei met sy ma ná Dirkie se dood. Hy is Tiaan se beste vriend wat in ’n fratsongeluk in die see sterf. Die dokter wat Dirkie dood verklaar het. Tiaan wens hy kon eerder by hom katkiseer. Dit is ook die dominee wat Dirkie se begrafnis behartig het. Tiaan is in die dominee se katkisasieklas. Hulle sit baie vas omdat Tiaan voel hy verstaan hom nie. Hy is ’n baie aantreklike seun wat saam met Gustav fiets ry. Hy is ook Jasmine se vriend. Tiaan se pa wat baie min praat. Hy besit sy eie boumateriaalwinkel. Hy is ’n afgetrede joernalis wat Tiaan aanmoedig om opsommings te maak om sy Biologiepunte te verbeter. Hy moedig ook vir Tiaan aan om nie van sy probleme weg te hardloop nie. Tiaan het twee jaar in ’n ry sy Biologiehandboek gekry. Hy is die nuwe inwoner in die dorp wat aan die einde van graad 11 Tiaan se vriend word. Dit is Tiaan se hond, ’n Weimaraner. Sy is die Moslem-meisie op wie Tiaan verlief raak in sy graad 9-jaar. Hy is Jasmine Farat se broer teen wie Tiaan skaak speel. Hy leen ook sy boeke vir Tiaan. Hy is Tiaan se neef. Hy is die onderhoof en Tiaan se vorige Biologie-onderwyser in graad 10. Hy en Tiaan is gedurig in konflik. Hy het ook voor Dirkie se dood met hom konflik gehad. Hy is ’n leerling by die skool wat Tiaan se wetsuit wil koop. Tiaan se ma, wat baie praat. Sy karring aan Tiaan om meer uit te kom. Hy is die atletiekafrigter en aardrykskunde-onderwyser. Jasmine se oupa en ouma. 12

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Mevrou Beukes Oom Francois Stoffel Tannie Ella Tiaan Nothnagel Tryna Welma Voges “Windgat” Marius Yvette

Eenheid

Tiaan se nuwe Biologie-onderwyseres in graad 11. Tiaan hou baie van haar. Tiaan se oom en Dewald se pa. Dit was Dirkie Lawrence se hond, ’n Jack Russell. Sy is Louis se ma. Tiaan is die verteller. Hy rou oor sy beste vriend se dood. Hy sukkel om dit te verwerk en om sy lewe weer op dreef te kry. Sy is die haarkapper. Sy is ’n leerder by die skool wie se pa aan ’n hartaanval sterf. Hy is die seun wat ’n meisie tydens die atletiek met ’n spies raakgegooi het. Sy is aanvanklik Tiaan se vriendin en word later sy meisie.

DIE PRO – WOORDESKAT WOORD bodyboard lift strip surfer wetsuit Barrel-ride Demonies Dreadlocks Flippen IK-toets Krepeer Ontpop Putty Rassis Rondslenter The Hobbit Trieks

VERDUIDELIKING Lyfplank Saamrygeleentheid Vererg, kwaad word. Branderplankryer Duikpak Term in branderplankry om die manier te beskryf waarop die brander ’n tonnel vorm wanneer dit breek. Beteken duiwel of bose gees. Haarstyl waarvolgens die hare in talle klein poniestertjies gedraai is, veral gewild onder aanhangers van die Rastafariese geloof. Eufemisme vir ’n vloekwoord. Toets wat ontwerp is om iemand se verstandelike vermoëns te bepaal. Beteken om swaar te kry, in ellende te verkeer, agteruitgaan. Ontwikkeling van moontlike potensiaal begin toon. Engelse woord vir “stopverf”, ’n sagte buigbare mengsel wat gebruik word om gate toe te stop. Die woord word ook figuurlik gebruik. Aanhanger van rassisme. ’n Denkrigting wat van die veronderstelling uitgaan dat bevoegdheid en karaktereienskappe deur ras bepaal word en dat een ras meerderwaardig is en die reg het om ander te oorheers. Doelloos ronddwaal. Die naam van die roman deur J.R.R. Tolkien oor ’n denkbeeldige ras dwergmensies wat in gate woon. Afgelei van die Engelse woord tricks wat “toertjies” beteken.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

DIE PRO – STADIUMS VAN ROU ’n Rouproses volg na die ernstige verlies van ’n geliefde. Dokter Elisabeth Kübler-Ross het die volgende vyf stadiums beskryf wat waargeneem kan word wanneer iemand deur ’n rouproses gaan. Een stadium word nie noodwendig “afgehandel” voor die volgende stadium volg nie. Die proses begin gewoonlik met ontkenning en word grootliks met aanvaarding voltooi. STADIUM

TER VERDUIDELIKING

Ontkenning Wanneer iemand uitvind dat ’n geliefde gesterf het, volg daar gewoonlik ’n skokreaksie wat kan behels dat die nuus onwerklik voel en dat die wete nie insink nie. Woede Die mense wat agterbly, is kwaad vir God, die hele wêreld of die persoon wat gesterf het. Hierdie woede kan baie keer gerig wees op mense of situasies wat onder normale omstandighede nie ’n woede-reaksie sou uitlok nie. Onderhandeling Die mense wat agterbly probeer om met die noodlot/ God te onderhandel. Vrae word gevra oor wat anders gedoen kon word om die tragedie te verhoed of hoe die verhouding anders kon wees. Depressie Simptome is lusteloosheid, sosiale onttrekking, versteurde slaappatrone, ens. Aanvaarding Die verlies word aanvaar en die persoon is daartoe in staat om met sy/haar lewe aan te gaan.

Tiaan skryf nog vir ’n jaar ná Dirkie se dood aan hom. Hy weier om Dirkie se besittings te gaan haal.

Tiaan skryf vir Dirkie hoe kwaad hy vir hom is omdat hy altyd so windmakerig en waaghalsig was.

Tiaan wonder of hy nie iets kon doen om Dirkie se dood te verhoed nie, bv. om daardie dag die wyn by Dirkie te gevat het. Tiaan slaap baie en onttrek hom van alles en almal. Tiaan gaan haal Dirkie se besittings. Hy skryf vir Dirkie dat hy weer ’n vriend gemaak het. Hy groet Dirkie aan die einde van die roman.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Les 2: “Virusse en bakterieë” (bl. 1 – 11) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan. Ons leer Tiaan, ’n moderne, sewentienjarige seun (wat sy beste vriend, Dirkie aan die dood afgestaan het), in die vorm van dagboekinskrywings ken. Hy raak verlief op ’n Moslemmeisie, Jasmine. Tiaan worstel met sy skoolwerk, onderwysers en het selfverwyte oor Dirkie se dood. Die vak Biologie (dit beteken “die studie van die lewende wêreld”) speel ’n belangrike rol in die roman en word die metafoor vir Tiaan se ontwikkeling. Vir die afgelope twee jaar kry Tiaan elke keer Henko Wiese se Biologiehandboek en probeer hy deur middel van humor om die “lewende wêreld” baas te raak. “Pro” verwys na ’n professionele, vaardige persoon. Tiaan praat van dinge wat hy en Dirkie gedoen het en die groot verlies waarmee hy moet saamleef. Die roman is aan twee families opgedra: “Die Van Tonders, die Standers en die siele van die see”. Hierdie families is vir die skrywer bekend en belangrik. “Die siele van die see” verwys na mense wat baie lief vir die see is, wat sorgvry is en die natuur geniet. Dit verwys ook na mense wie se lewens deur die see geëis is. Waardes Die letterkundeteks weerspieël sekere waardes (ras, klas, kultuur, omgewingsbewaring, vryheid van spraak, kultuur, ens.). Hoe meer jy met die teks vertroud raak, hoe meer sal jy van hierdie aspekte bewus raak. Voer ’n gesprek oor hierdie aspekte, bv. Is dit moeilik om met iemand ’n verhouding te hê wat ’n ander kultuur as jy het? Wat is jou standpunt rondom omgewingsbewaring? Opsomming Op 25 Januarie begin Tiaan met dagboekinskrywings in sy Biologiewerkboek. Hy en sy ma het baklei omdat hy sy duikpak aan sy vriend Louis wou verkoop. Tiaan laat sy hond Hugo, wat ’n Weimaraner is, skelm in die nag in sy kamer slaap. Die gewese joernalis Geyer het hom op Vlakberg sonder sy vrou kom vestig. Hy maak aan Tiaan die voorstel dat hy humor by sy opsommings moet voeg. Tiaan en Geyer het op die strand ontmoet en begin oor Tiaan se hond gesels. Tiaan vind uit dat sy pa en Geyer gedurende ’n visvangsessie begin gesels het. Geyer gaan teen Tiaan se pa kom skaak speel.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Tiaan is bly dat sy Biologie-onderwyseres mevrou Beukes is. Sy vorige onderwyser, die nuwe adjunkhoof, word Kruiwa genoem. Toe Tiaan in graad 10 was, het hy Henko Wiese se graad 10-biologiehandboek gekry. Binne die handboek het daar gestaan: “Biologie vir Beginners”. In graad 11 kry Tiaan weer toevallig Henko Wiese se handboek. Binne die handboek staan daar: “Biologie vir Amateurs”. Tiaan wonder of daar in sy matriekhandboek die boodskap: “Biologie vir Pro’s” sal staan. Albert, Yvette en Tiaan was daardie middag saam na die vlei om vir Yvette die flaminke te gaan wys. Dit herinner Tiaan aan die keer toe hy en Dirkie as gevolg van die hooggety geforseer was om deur die bosse huis toe te loop. Dirkie was baie mal oor Yvette. Tiaan besef hoekom – Yvette is regtig ’n baie mooi meisie. Hy wonder of Yvette en Riaan ’n verhouding het. Tiaan wil nie langs die see gesien word nie, want sy vriende karring aan hom dat hy moet kom branderplank ry. Tiaan en Albert sit altyd langs mekaar in die skoolbus. Tiaan kom agter dat Albert daardie jaar op ’n manier anders is. Welma Voges se pa sterf aan ’n hartaanval en Tiaan is nie baie gelukkig met die manier hoe die skoolhoof die aankondiging in die saal gemaak het nie. Tiaan vergelyk die adjunkhoof, Kruiwa, met ’n virus omdat hy kinders so graag verneder. Die kinders praat oor alles wat Desember gebeur het, maar bly stil sodra hulle Tiaan sien. Tiaan weet nie of hy aan die slaap gaan raak nie, want sy kamer ruik pure see.

AKTIWITEIT 2 1. 2.

3.1 3.2 3.3 4. 5. 6. 7.

“Haal jou flagellums van die tafel af as jy eet”. Flagellums is die voortbewegingsmetode van bakterieë – die proses word van toepassing gemaak op die mens). Geyer het hom aangeraai om dit te doen om Biologie interessanter te maak – sy punte was baie swak. Hy het Geyer op die strand ontmoet. Geyer is ’n joernalis wat aan ’n boek werk. Sy vrou het hom verlaat. Tiaan se humoristiese Biologie-opsommings. Tiaan se dagboekinskrywings waar hy met Dirkie kommunikeer. Terugflitse wat met Dirkie en Tiaan gebeur het. In direkte rede geskryf. Hy het ’n ogie op Jasmine. Kruiwa veroorsaak net lyding en vernedering in die lewe van die kinders Tiaan het ’n branderplank en duikpak. Hy het gereeld gaan branderplank ry, maar nou wil hy nie meer enige iets met die see te doen hê nie. Tiaan se perspektief Eerstepersoonsverteller

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Les 3: “Mikrofiete en fikofiete” (bl. 12 – 20) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan.

Opsomming Daar is stories in die dorp oor perlemoenstropery, smokkelaars en bendes wat moontlik daaragter sit. James en Alex smeek Tiaan om te gaan duik, maar hy wil nie. Tiaan onthou die dag toe hy en Dirkie drie ekstra perlemoene uitgehaal het en Dirkie hom skrikgemaak het. Albert het vir Tiaan gesê hy dink sy pa smokkel met perlemoen. Tiaan wens die atletiek wil klaarkry. Hy dink aan die ongeluk by die atletiekbyeenkoms of Franschhoek, toe Marius ’n spies deur ’n meisie se voorarm gegooi het. Hy het opgegooi weens skok en geweier om die 800 m daarna te hardloop. Tiaan word weer kwaad as hy terugdink aan Kruiwa wat hom en Dirkie die vorige jaar van dwelmssmokkelary op die skoolterrein beskuldig het. Tiaan is bly dat hy en mevrou Beukes goed oor die weg kom. Sy dink nie hy is dom omdat sy hare blond is en hy branderplank ry nie. Hy kry 65% vir sy Biologietoets. Tiaan kan nie ophou om aan Jasmine te dink nie. Hy dink nie sy ma sal daarvan hou as die Farats by hom kom kuier nie, aangesien hulle ’n ander geloof het. Tiaan is nie gelukkig met die katkisasieklasse by dominee Oberholzer nie, want hy voel hy kan nie met hom oor dinge praat nie. Tiaan kan nie verstaan hoekom mense nie kan praat oor goed wat werklik belangrik is nie – goed soos ongelukke en hoekom party mense vroeg doodgaan. Tiaan wil hierdie dinge weet. Die dominee dink weer Tiaan probeer snaaks wees met sy vrae oor God wat hy nie verstaan nie. Albert is in dieselfde katkisasieklas, maar lyk soos ’n dikbek blaasoppie oor naweke. Net Yvette dink nie die katkisasieklas is simpel nie en Tiaan voel sy is die enigste een wat darem ’n bietjie dink oor wat in die lewe aangaan.

AKTIWITEIT 3

1. 2. © Impaq

Hy dink sy sal nie daarvan hou nie omdat Jasmine bruin, Engels en ’n Moslem is. Sy dink oor wat in die lewe aangaan 17

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Hy dink Albert is heeltemal gek (bl. 14). Hy kan nie met sy pa gesels nie (bl. 15). Hy dink sy ma kerm (praat te veel) (bl. 15). Hy wens die atletiek wil klaarkry – hy stel nie in medaljes belang nie en wil nie meer skaak speel nie (bl. 18). Hy en ds. Oberholzer wat vir hom katkisasie gee, kom nie goed oor die weg nie (bl. 19). Almal in die katkisasieklas is simpel (bl. 20). Die rede word nie werklik gegee nie. Die uitsteltegniek word gebruik as Tiaan sê hy wil nie sy asem mors om aan Kruiwa te vertel dat hy nie meer surf nie. Kruiwa stel nie werklik belang in die welstand van sy leerders nie – het nie eers die meisie in die hospitaal besoek nie Tiaan verstaan nie hoekom ongelukke met sekere mense gebeur nie en hoekom party mense vroeg doodgaan en ander oud word nie.

Les 4: “Briofiete” (bl. 21 – 24) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan. Opsomming Biologie is deesdae die enigste vak waarin Tiaan se punte nie meer daal nie. Tiaan ken Jasmine se rooster uit sy kop uit. Sy is ook slim en speel hokkie baie goed. Sy is ’n stil meisie wat die hele tyd in die bus sit en lees. Tiaan dink hy moet meer gereeld die biblioteek besoek, want dalk sal hy daar vir Jasmine raakloop. Tiaan het dikwels op die strand met Hugo gaan stap in die hoop dat hy Jasmine sou sien. Tiaan was al vantevore by Geyer se huis en het teen hom skaak gespeel. Geyer raak meer ontspanne wanneer hy drank drink, in teenstelling met Dirkie wat aggressief geword het. Dirkie se pa het die vorige jaar Bellville toe getrek en sy hond, Stoffel, ’n Jack Russel, is op die strand deur Louis se Dobermann doodgebyt. Tiaan het al twee keer van daardie hondegeveg gedroom. Tiaan wonder wat Dirkie te sê sou hê as hy hoor Tiaan hou van ’n Engelse Moslem-meisie. Corré is Dirkie se jonger broer en is in graad 9. Corré het sy hare soos sy boetie s’n geskeer. Tiaan skrik hom dood toe hy hom sien – hy dink Corré is Dirkie.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Dirkie se ma wil sy duikpak en surfer-tydskrifte vir Tiaan gee, maar hy gaan haal dit nie. Tiaan voel niemand los hom uit nie. Albert wil hê Tiaan moet ook begin fietsry, maar hy wil nie. Tiaan voel hy kan niks doen nie, of die hele wêreld weet dit. Hy skryf: “LOS MY NET UIT! LOS JULLE ALMAL MY NET UIT! DIT IS MY LEWE, LOS MY NET UIT!” (bl. 27) Tiaan besef dat hy nie op iemand kan skreeu nie. Hy wens soms dat hy ’n boetie of sussie gehad het wat die aandag van hom kon aflei.

AKTIWITEIT 4

3. 4. 5. 6. 7.

Hy leer haar rooster uit sy kop uit. Hy hou haar heeltyd dop, hy weet wat sy lees. Hy oorweeg om The Hobbit te koop, sodat hulle saam daaroor kan gesels. Hy weet alles van haar af – dat slim is, hokkie speel ens. Hy is jaloers op Dustin. Hy oorweeg om meer biblioteek toe te gaan om haar daar raak te loop. Sy ouers het geskei. Sy pa het Belville toe getrek. Sy hond Stoffel is op die strand doodgebyt. Hy sny sy hare poenskop net soos Dirkie s’n, luister na Dirkie se musiek, trek in sy kamer in. Hy na-aap Dirkie. Dis sy manier om sy broer se dood te verwerk. Dit is vir hom te erg – nog te hartseer. As hy dit gaan haal, word Dirkie se dood ’n finaliteit. Hy is dalk te bang dat dit hom nog meer gaan ontstel. Hulle moet hom net uitlos. Hy wil dit vir hulle uitskreeu. (Wys vir die kandidaat op die hoofletters waarin hy dit skryf.) Dirkie was een van die grootste ouens in standerd 8, maar sy naam is in die verkleinvorm. (Ironie) Hy onttrek hom van almal. Hy wil niks doen nie – nie fietsry nie, wil nie surf nie, bekommerd oor hy nie slaap nie. Hy kom duidelik nie oor die dood van sy vriend Dirkie nie. Hy raak depressief.

Les 5: “Pteridofiete” (bl. 28 – 36) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Opsomming Tiaan wonder wat van Henko Wiese geword het. Hy steek sy rapport tot aan die einde van die vakansie weg en toe sy ouers die rapport sien, is hulle baie kwaad. Hulle beboet Tiaan met R20 vir elke vak waarin hy minder as 60% gekry het (R100 in totaal). Tiaan het weer die vakansie by Peet se Pizzas gewerk. Twee ouens van die Paarl nooi hom om te gaan branderplank ry, maar hy wys dit van die hand. Kevin, Dustin en Gustav ry nou almal fiets en speel hokkie. Tiaan skryf aanmekaar briewe vir Jasmine, maar skeur dit elke keer op. Hy gaan gereeld biblioteek toe, maar loop haar nie raak nie. Hy kan nie verstaan dat hy so bang is om met haar te praat nie. Albert en sy pa sit vas omdat hy eerder hokkie as rugby wil speel. Albert dreig om weg te loop. Tiaan speel vir die o. 19B-rugbyspan. Hy wou eers ophou rugby speel omdat meneer Duvenhage nie wou hê hy moet meer flank speel nie. Kruiwa konfronteer Tiaan oor sy baadjie se knoop wat weg is en oor sy swak punte. Tiaan vererg hom toe Kruiwa op die rugbyveld sê dat Dirkie te veel van ’n James Small-karakter was wat net vir die skool moeilikheid sou maak indien hy Craven-week sou kry. Dominee Oberholzer dreig om Tiaan nie aan te neem nie, as gevolg van sy rebelse houding. Corré begin al hoe vreemder optree.

AKTIWITEIT 5

1. 2. 3. 4.

5. 6. 7. 8.

Hy is met R20 beboet vir elke vak waarin sy punte onder 60% is. R100 van sy swaar verdiende geld wat hy by die pizzarestaurant gemaak het. Sy ma is ’n eiendomsagent en sy pa besit ’n bouwinkel. Tiaan werk smiddae en saans by Peet se Pizzas. Hy is bang vir sy vriende se reaksie as hulle moet agterkom hy hou van haar. Die “nuwe” Suid-Afrika is nog nie op Vlakberg of selfs Stormbaai nie. Brei uit oor: stereotipering, ras- en klasseverskille en hoe dit ’n mens se keuses oor vriende en verhoudinge beïnvloed. Tiaan is bang vir seerkry – hy speel eerder vir die o. 19B-span heelagter, waar hy nie in die skrum moet druk nie. Kruiwa het gesê dat Dirkie te veel ’n “James Small-karakter” was en dat hy net vir die skool sou kon moeilikheid maak. Tiaan was baie lojaal teenoor Dirkie – dit is baie duidelik dat hulle ’n hegte vriendskap gehad het. Dirkie was lief vir die see.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Dan hoef Tiaan ook nie elke dag met die bus by die begraafplaas verby te ry nie (die herinneringe is pynlik vir hom).

Les 6: “Spermatofiete” (bl. 37 – 45) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan.

Opsomming Albert sê vir Tiaan dat Yvette van hom hou. Hy glo dit nie, want Yvette het die vorige jaar vir Dirkie nee gesê toe hy haar na ’n sokkie genooi het. Albert loop van die huis af weg en almal dink Tiaan weet waar hy is. Vrydag bel Albert vir Tiaan en sê dat hy in Pietersburg is en dat hy nie kan deurkom na sy ouers se huis nie. Tiaan en sy pa laat weet Albert se ouers waar hy is. Tiaan dink Albert was gek om weg te loop. Tiaan dink terug aan die uitstappie na Victoriabaai wat hy en Dirkie beplan het, en wat toe nooit gebeur het nie. Hy dink terug hoe hy en Dirkie die vorige Junie by Dirkie se tannie in George gebly het en hoe Dirkie se ma hulle elke dag Victoriabaai toe geneem het om branderplank te ry. Dit was drie van die lekkerste dae in Tiaan se lewe. Attie het nog nie die nuus van Dirkie se dood gehoor nie. Tiaan se ouers verplig hom om Sondagaande KJA toe te gaan. Tiaan dink aan die jaar wat hy en Dirkie beplan het om Amerika toe te gaan en hoe die droom skielik verwoes is. Tiaan dink aan die onregverdigheid van die lewe: Dirkie is dood, Dino Petersen het sy sleutelbeen gebreek en hy is heimlik verlief op Jasmine. Tiaan is jaloers omdat Dustin en Gustav vir Jasmine langs die hokkieveld kan aanmoedig en hy nie kan nie. Hy voel magteloos en smag daarna om sterker te wees en om met meer selfvertroue op te tree.

AKTIWITEIT 6 1.

2. © Impaq

Besoedeling: Vuilmaak van omgewing deur toksiese stowwe, geraas, ens. Ekosisteme: Biologiese sisteem waar verskillende komponente in ’n wisselwerking met mekaar funksioneer. Albert het weggeloop Pietersburg toe. 21

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

4. 5.

Eenheid

Hy en sy Pa baklei aanmekaar. Albert wil hokkie speel – sy pa wil hê hy moet rugby speel. Albert se pa raak fisies met hom: “... en hy gaan hom dood donder as hy vanmiddag huis toe kom”. Dit is ’n metafoor en figuurlike gebruik: Landmyn word ondergronds begrawe en ontplof as iemand daarop trap. Albert se pa is gereed om te ontplof. Hy is baie kwaad, ontsteld en selfs bekommerd. Dit kan ook verwys na sy aggressiewe persoonlikheid. Tiaan en Dirkie is beste vriende, maar verskil ook van mening, dan twis hulle kamstig met mekaar. Dirkie was ’n ekstrovert, ’n sosiale mens wat met almal gesels en grappe gemaak het. Tiaan is ’n introvert wat mense vermy en nie graag wil gesels nie.

Les 7: “Invertebrata” (bl. 46 – 47) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan. Opsomming Tiaan vind fout met alles in sy lewe: waar hulle bly, die weer, sy ouers en rugby. Hy begin wonder of dit nie beter sal wees as hy liewer ophou skryf nie.

AKTIWITEIT 7

2. 3.

Tiaan se magteloosheid maak hom moedeloos en geïrriteerd. Hy is nie eers lus om te skryf nie. “... is daar net êrens ’n manier waarop mens kan terugslaan ... die verdomde goed is te groot ... loop oor jou soos ’n blerrie stoomtrein ... wat voel die see vir my? ... golwe pletter die rotse uitmekaar ... Wat kan ek doen? Ek voel so flippen magteloos! So flippen MAGTELOOS!!!” Wes-Transvaal Kaap: Donker, reën aansukkel, niks om te doen nie, ploeter in modder rond, siek vir die plek, die mense en die see.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

As iemand nie ’n ruggraat het nie, beteken dit hy is nie sterk nie/het nie innerlike krag nie/kan nie besluite neem nie/bang om risiko’s te neem, bv. Tiaan is bang om die risiko te neem om Jasmine na sy huis te nooi. Kandidate moet ook sê of hulle dink Tiaan ag homself as ruggraatloos of nie en die standpunt motiveer.

Les 8: “Invertebrata (nog ’n paar)” (bl. 48 – 58) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan.

Opsomming Tiaan het weer ’n droom oor Dirkie. Dirkie lyk hierdie keer soos Corré. Corré vra vir Tiaan om saam met hom mossels te gaan uithaal, maar hy wil eerder fokus op die eksamen, want hy wil nie weer boetes aan sy ouers betaal oor sy swak punte nie. Tiaan dink aan Dirkie wat nie Biologie wou neem nie, omdat hy nie van Kruiwa gehou het nie. Dan onthou Tiaan die keer toe Dirkie “Slopper die anemoon” vir hom gewys het. Tiaan is vies vir Kruiwa omdat hulle nie gedurende die eksamentyd tuis mag studeer nie. Tiaan dink oor wat hy met sy lewe na skool gaan doen en voel onseker oor die toekoms. Dit is Tiaan se sewentiende verjaarsdag. Sy ma dwing hom om te gaan uiteet. Albert en Yvette gaan ook saam uiteet. Yvette kom vir die eerste keer in Tiaan se kamer en dan bewonder sy een van die plakkate teen sy muur – ’n plakkaat wat ’n verjaarsdaggeskenk van Dirkie was. Tiaan wonder oor die woorde wat Dirkie agter op die plakkaat geskryf het en of Dirkie geweet het hy gaan doodgaan. Tiaan kry sy leerlinglisensie. Hy begin vordering maak in sy poging om nader aan Jasmine te kom. Jasmine se boetie, Kevin, nooi Tiaan na hulle huis toe. Daar ontmoet Tiaan vir Jasmine se oupa en ouma, maar Jasmine is nie daar nie. Tiaan is opgewonde oor die moontlikheid dat hy met Jasmine sal kan praat wanneer hy Kevin se boeke terugneem of as hy daar gaan skaak speel. Tiaan vorder goed op skool en sy punte verbeter.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 8

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Dirkie is nou dood. Alles wat hy dus in die skool geleer het, baat hom nou niks nie. Slopper is ’n anemoon in ’n getypoel. Dirkie het hom so genoem. Daar is die suggestie dat Dirkie geweet het hy gaan doodgaan. “Life is a perfect wave and then somebody steals your surf-board!” Brei uit oor wat dit beteken. Dat iets onversiene jou hele lewe kan verander. Die gebruik van die woorde is funksioneel aangesien dit Tiaan se briewe oortuigend maak, want die taalgebruik is tipiese tienertaal. Tiaan het met Kevin maats gemaak en hy het hulle huis besoek. Sy rapportpunte het verbeter. Hy het sy leerlinglisensie geslaag. (Enige twee)

Les 9: “Vertebrata” (bl. 59 – 63) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan. Opsomming Tiaan raak bevriend met Hermann, ’n graad 11-leerling wat ’n Duitser van Namibië is. Hermann sit langs Tiaan in die skoolbus. Albert ry deesdae met sy motorfiets skool toe. Tiaan gaan speel skaak saam Kevin en hy besef dat Jasmine ook baie skaam is. Tiaan se pa is bekommerd oor Geyer. Tiaan vermoed dat Geyer elke dag en ook snags drink. Tiaan dink terug aan die dag toe hy en Dirkie vir Stoffel begrawe het. Hy wonder waarom Dirkie nooit weer ’n hond wou hê nie. Tiaan wonder of daar iets fout is met hom omdat hy nog nooit oor Dirkie se dood gehuil het nie. Tiaan vra Jasmine uit na die sokkie en vind uit dat sy van Dustin hou. Sy wou saam met Dustin na die skokkie gaan, maar Jasmine se oupa het nee gesê. Tiaan voel dat alles verlore is – alles wat mooi is, breek of verdwyn.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 9

1. 2.

3. 4.

Hermann is ’n Duitser van Namibië en in graad 11. Hy is gaaf, kan lekker gesels, het ’n goeie sin vir humor. Tiaan dink Dirkie sou ook van hom gehou het. Hy het ook ’n hond. Hulle gaan stap saam met die honde op die strand Nee, Tiaan het nog nie oor Dirkie gehuil nie. Ja, Tiaan ervaar skuldgevoelens: “As ek net met my lewe kan aangaan”; “Ek het nie ’n vink se idee wat hier aangaan nie”; “Is daar goed wat ek verkeerd gedoen het? Word ek gestraf vir dinge waarvan ek al vergeet het?”

Les 10: “Vertebrata (Aves)” (bl. 64 – 66) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan.

Opsomming Tiaan gaan besoek Geyer op sy ma se versoek en kom op hom af waar hy probeer selfmoord pleeg. Tiaan is kwaad vir alles en almal – maar veral vir Dirkie wat baie kon “afshow” en as gevolg daarvan dood is. Hy voel hy kan niemand vertrou nie.

AKTIWITEIT 10 1. 2.

Geyer het gesê dat hy ’n lafaard is om nie weer te gaan swem nie. Hy het ook gesê dat Tiaan moet ophou om vir alles weg te hardloop. Geyer het vir hom gepreek. Vir hom gesê hy is ’n loser. Geyer se vrou is nie eens dood nie. Tiaan voel hy weet niks. Hy het nie sy beste vriend voor sy oë sien doodgaan nie. Ja. Hy bly vra waarom Dirkie moes doodgaan. Dirkie was hardkoppig, maar as hy nie was nie, kon nog geleef het. Tiaan voel hy het hom gedrop. Dirkie het vir Tiaan agtergelos om alles te verduidelik. Dirkie het afgeshow, hy was windgat, wou altyd die beste wees en die grootste golwe ry. Hy het die beste grappe vertel.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

Les 11: “Vertebrata (Mammalia)” (bl. 67) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan. Opsomming Tiaan se pa bevestig dat Geyer sal lewe. Tiaan wonder oor baie dinge: of Jasmin al vir enige iemand vertel het dat hy haar uitgevra het en of hy mal is om nog met Dirkie te praat. Tiaan erken dat hy steeds elke dag aan Dirkie dink en dat daar elke dag iets is wat hom aan Dirkie herinner.

AKTIWITEIT 11 1.

2. 3.

Hy voel dat Geyer hom teleurgestel het. Hy het vir Tiaan voorgeskryf hoe hy met sy lewe moet aangaan ná Dirkie se dood, maar kon self nie aangaan met sy lewe nadat sy vrou hom verlaat het nie. Nee, hy skryf oor Dirkie se dood, wat terapeuties is. Tiaan dink aan Dirkie elke keer as hy na die see kyk, rugby speel, bus ry, musiek luister. Hy mis dus vir Dirkie in elke aspek van sy lewe.

Les 12: “Selkerne en nukleïensure” (bl. 68 – 73) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan. Opsomming Tiaan is kwaad vir Albert omdat Albert ’n vertroulike storie oral verkondig het. Dit het gebeur toe Tiaan by Albert op die plaas gaan kuier het en hulle met ’n veldfiets tot naby die kranse gery het. Van daar af het hulle verder geloop. Tiaan vra vir Albert waarom hy weggeloop het. Nadat Tiaan belowe om vir niemand te sê nie, vertel Albert

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

dat hy Kevin en Jasmine na die plaas wou nooi, maar sy pa wou dit nie toelaat nie. Dan besef Tiaan dat Albert op Jasmine verlief is. Tiaan probeer Albert troos deur vir hom te vertel dat Jasmine van Dustin hou. Tiaan vertel egter ook vir Albert dat hy van Jasmine hou en haar saam gevra het na die sokkie. Albert belowe om vir niemand te vertel nie, maar het toe vir Gustav gaan vertel. Nou weet almal dat Tiaan van Jasmine hou, daarom noem hy Albert ’n slangbek. Tiaan verwyt homself oor Dirkie: hy voel hy moes meer met Dirkie gepraat het; dat hy die papsak wyn uit Dirkie se hande moes gryp; dat hy nie Dirkie moes uitlos en stilgebly het nie. Tiaan vra Dirkie om verskoning dat hy nie ’n beter vriend vir hom was nie.

AKTIWITEIT 12 1. 2. 3.

Tiaan is bang hy gaan weer in dieselfde situasie wees waar hy nie vir Hemann sal kan red nie, net soos wat hy nie vir Dirkie kon red nie. Die suggestie is dat Tiaan te laat was om Dirkie te red en dat hy skuldig daaroor voel. Tiaan voel as hy langer in die see gebly het, sou hy Dirkie kon red. Tiaan voel ook hy moes nie Dirkie toegelaat het om soveel wyn te drink nie.

Les 13: “Seldeling” (bl. 74 – 82) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan. Opsomming In die Biologieklas gee Yvette vir Tiaan ’n nota waarin sy skryf dat sy Dirkie verskriklik baie mis. Vir die eerste keer huil Tiaan oor Dirkie. Tiaan steur hom nie daaraan dat almal kan sien hoe hartseer hy oor Dirkie is nie. Tiaan beskryf wat die aand van Dirkie se dood gebeur het: hulle is ná middagete strand toe en al die bekende branderplankryers was daar. Hulle het op ’n duin gesit en wyn drink terwyl Dirkie grappe vertel. Hulle het later weer branderplank gery. Die see was rof en almal het besluit om op te hou branderplank ry, maar Dirkie wou nog ’n laaste paar golwe ry. Later sien hulle vir Dirkie met sy gesig in die water dryf. Hulle het hom gaan haal en Tiaan het

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal: Letterkunde

Eenheid

mond-tot-mond-asemhaling toegepas om Dirkie by te bring. Dokter Gouws het Tiaan van Dirkie af weggetrek en gesê dat Dirkie dood is en dat dit ’n fratsongeluk was.

AKTIWITEIT 13 1. 2. 3. 4.

5. 6. 7. 8.

Dit is al agt maande sedert Dirkie se dood. Tiaan begin in die Biologieklas huil na ’n briefie wat Yvette vir hom gestuur het waarin sy sê dat sy Dirkie mis. Hy het te veel drank gedrink en te lank in die rowwe see gebly. Hy het risiko’s geneem om alleen agter te bly nadat sy vriende uit die see gegaan het. Om sy emosies te wys: om vir Dirkie te sê hoe dit vir hom was en hoe hy voel. Tiaan skryf uiteindelik die dinge neer wat hom pla. Tiaan sukkel om Dirkie se dood te verwerk. Dat hy nie beter na Dirkie gekyk het en gouer by hom was nie. Tiaan het nou vir die ander kinders menslik geword – hy treur oor ’n vriend se dood. Hulle kry hom baie jammer. Tiaan begin al hoe meer vriende word met Hermann en Yvette. Sy ouers hou baie van Hermann. “Maar ek gaan nou ophou skryf en met my ander huiswerk begin.” (bl. 82)

Les 14: “Genetika” (bl. 83 – 89) LEERDOELWITTE Aan die einde van die les behoort die kandidate:  Die hoofstuk deeglik te lees.  Die opsomming te lees.  Die kontekstuele vrae in hul werkboek te beantwoord.  Die aantekeninge by les 1 te lees en te verstaan.

Opsomming Tiaan was tydens die matriekafskeid ’n kelner by Kruiwa se tafel. Hermann sê vir Tiaan dat hy hom nie aan Kruiwa moet steur nie. Geyer is by sy suster in Alberton en kry behandeling vir sy drankprobleem. Tiaan kry nagmerries en wil nie vir sy ouers daarvan sê nie omdat hy bang is hulle begin weer praat oor Tiaan wat ’n sielkundige moet besoek. Tiaan is vir die eerste keer weer na Dirkie se dood in die see. Hy leer Dawid om te snorkel. Dawid raak verstrengel in die kelp en Tiaan en Corré help hom. Dawid verdrink amper vir Tiaan omdat hy paniekerig is, maar gelukkig help Corré deur Dawid te klap om hom so tot © Impaq