Gr 12 afrikaans huistaal fasiliteerdersgids letterkunde by Impaq

Í2,È-A-AHT-FG02LÎ

T -

AFRIKAANS HUISTAAL FASILITEERDERSGIDS: LETTERKUNDE Graad 12

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Huistaal Fasiliteerdersgids: Letterkunde

1812-A-AHT-FG02

Í2,È-A-AHT-FG02LÎ

Graad 12

Aangepas vir KABV

A Archer T Mc Geer

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

INHOUDSOPGAWE VOORWOORD .................................................................................................................... 3 STUDIEWENKE .................................................................................................................. 3 LESELEMENTE .................................................................................................................. 5 JAARPLAN ........................................................................................................................ 6 EENHEID 1: Roman – Droomdelwers ............................................................................... 8 Les 1: Literêre begrippe................................................................................................. 8 AKTIWITEIT 1 ....................................................................................................... 8 Les 2: Inleiding tot die roman ........................................................................................ 9 AKTIWITEIT 2.1: Hoofstuk 1 ................................................................................. 9 AKTIWITEIT 2.2: Hoofstuk 2 ............................................................................... 10 AKTIWITEIT 2.3: Hoofstuk 3 ............................................................................... 11 AKTIWITEIT 2.4: Hoofstuk 4 – 7 ......................................................................... 12 AKTIWITEIT 2.5: Hoofstuk 8 – 12 ....................................................................... 13 AKTIWITEIT 2.6: Hoofstuk 13 ............................................................................. 14 Les 3: Bestudering van langvrae ................................................................................. 15 AKTIWITEIT 3: Langvrae .................................................................................... 15 EENHEID 2: Drama – Siener in die suburbs .................................................................. 18 Les 1: Literêre begrippe............................................................................................... 18 AKTIWITEIT 1 ..................................................................................................... 18 Les 2: Die lees van ’n drama ....................................................................................... 19 AKTIWITEIT 2 ..................................................................................................... 19 Les 3: Belangrike agtergrondinligting en literêre terme ............................................... 19 AKTIWITEIT 3 ..................................................................................................... 19 Les 4: Bedryf 1 (bl. 13 – 15) ........................................................................................ 20 AKTIWITEIT 4 ..................................................................................................... 20 Les 5: Bedryf 1 (bl. 16 – 17) ........................................................................................ 20 AKTIWITEIT 5 ..................................................................................................... 20 Les 6: Bedryf 1 (bl. 18 – 21) ........................................................................................ 21 AKTIWITEIT 6 ..................................................................................................... 21 Les 7: Bedryf 1 (bl. 22 – 26) ........................................................................................ 21 AKTIWITEIT 7 ..................................................................................................... 21 Les 8: Bedryf 1 (bl. 27 – 32) ........................................................................................ 22 AKTIWITEIT 8 ..................................................................................................... 22 Les 9: Bedryf 2 (bl. 33 – 37) ........................................................................................ 23 AKTIWITEIT 9 ..................................................................................................... 23 Les 10: Bedryf 2 en 3 (bl. 38 – 42) .............................................................................. 23 AKTIWITEIT 10 ................................................................................................... 23 Les 11: Bedryf 3 (bl. 43 – 47) ...................................................................................... 24 AKTIWITEIT 11 ................................................................................................... 24 Les 12: Bedryf 3 (bl. 48 – 53) ...................................................................................... 25 Les 13: Bedryf 3 (bl. 54 – 56) ...................................................................................... 25 AKTIWITEIT 13 ................................................................................................... 25

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Les 14: Bestudering van langvrae ............................................................................... 26 AKTIWITEIT 14 ................................................................................................... 26 EENHEID 3: Poësie .......................................................................................................... 29 Les 1: Literêre begrippe............................................................................................... 29 AKTIWITEIT 1 ..................................................................................................... 31 Les 3: “Marilyn Monroe: foto in rou” (Joan Hambidge) ................................................ 33 AKTIWITEIT 2 ..................................................................................................... 37 AKTIWITEIT 3 ..................................................................................................... 42 AKTIWITEIT 4 ..................................................................................................... 45 AKTIWITEIT 5 ..................................................................................................... 49 Les 7: “’n klein beriggie” (Vincent Oliphant) ................................................................. 50 AKTIWITEIT 6 ..................................................................................................... 53 Les 8: “Paddas” (D.J. Opperman)................................................................................ 54 AKTIWITEIT 7 ..................................................................................................... 57 Les 9: “Finis” (Lina Spies) ............................................................................................ 60 AKTIWITEIT 8 ..................................................................................................... 63 Les 10: “Kwatryne” (Ina Rousseau) ............................................................................. 64 AKTIWITEIT 9 ..................................................................................................... 68 Les 11: “Die bulldozers, hulle’t gakom” (Adam Small) ................................................. 70 AKTIWITEIT 10 ................................................................................................... 72 Les 12: “Drieankerbaai, 19 Julie 1965” (Meyer van Rensburg) ................................... 73 AKTIWITEIT 11 ................................................................................................... 76 Les 13: “Skeepsverslag, Titanic” (M.M. Walters) ......................................................... 77 AKTIWITEIT 12 ................................................................................................... 80 BYLAE A ..................................................................................................................... 81 BYLAE B ..................................................................................................................... 83 BRONNELYS ............................................................................................................. 94

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

VOORWOORD In hierdie handleiding word elke faset van graad 12 Afrikaans Huistaal-letterkunde behandel. Poësie en prosa word in die handleiding apart gehou om dit makliker te maak om terug te gaan na die aspekte waarvan die kandidate miskien al ’n bietjie vergeet het. In die jaarplan word poësie en prosa geïntegreer en om die beurt behandel. Hou by die jaarplan om seker te maak dat al die werk wat per kwartaal behandel moet word wel gedek is teen die tyd wat toetse en eksamens geskryf word. Wanneer dit by die formele assesseringstake kom, word daar deurlopend van die kandidate verwag om portefeuljetake te voltooi wat jou jaarpunt sal uitmaak. Die jaarpunt tel uiteindelik 25% van die totale punt vir Afrikaans Huistaal. Die take kan in die portefeuljeboek gevind word. Alle ander aktiwiteite is daar om die kandidate te help met die voorbereiding vir toetse en eksamens. Hierdie jaar word 12 gedigte, die roman Droomdelwers en die drama Siener in die suburbs behandel. In elkeen van die bogenoemde genres moet die kandidate uiteindelik langvrae sowel as kontekstuele vrae kan beantwoord. Die volgende literêre werke word behandel:  Steyn, E. 2015. Droomdelwers. Heritage Uitgewers. Kaapstad.  Du Plessis, P.G. 1971. Siener in die suburbs. Tafelberg Uitgewers. Kaapstad. Hierdie afdelings word in vraestel 2 van die eksamen geassesseer. Vraestel 1 gaan fokus op leesvaardigheid, kennis van visuele tekste, vermoë om op te som en taalkennis. Vraestel 3 is uitsluitlik ’n skryfvraestel waar alle vorme van geskrewe werk (opstelle en transaksionele tekste) geassesseer word. Vraestel 4 word voor die Eindeksamen afgehandel, want dit is eintlik net ’n samestelling van al die mondelingpunte deur die jaar. Die kandidate moet elke aktiwiteit in die handleiding getrou voltooi nadat die gegewe leerwerk hanteer is. Gaan na die tyd saam die kandidate deur die antwoorde.

STUDIEWENKE Vir elke afdeling van Afrikaans Huistaal kan die kandidate ’n unieke manier gebruik om te leer, maar dit bly belangrik om alles wat geleer word oor en oor in te oefen. Onthou om die volgende by elke afdeling te doen: Poësie: Elke gedig word in detail ontleed. Ken die gedigte en hul ontleding tesame met die poësieterme. Die terme is van toepassing op alle gedigte, so as die kandidaat dit leer en verstaan, sal hy/sy beter doen. Prosa: Die roman en die drama móét gelees word. Die kandidate moet al die karakters ken, hul van mekaar kan onderskei, die gebeure in die verhaal kan identifiseer, konflik kan © Impaq

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

raaksien en karakterontwikkeling kan aandui. Die temas van die roman word in die handleiding opgesom. By die drama moet daar ook aandag aan die teksaanwysings gegee word. BAIE BELANGRIK OM TE ONTHOU: In vraestel 2 moet die kandidate ’n keuse uitoefen: Die kandidate moet ’n stel langvrae asook ’n stel kontekstuele vrae beantwoord. Indien die kandidaat besluit om die roman se langvrae te doen, móét hy/sy die drama se kortvrae doen, en anders om. Indien die kandidaat twee stelle kortvrae doen, sal een stel nie gemerk word nie – hy/sy verloor dus 25 punte.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat die leerder aan die einde van die les moet weet. Geneem uit KABV.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting anders as die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik

AKTIWITEIT Vrae wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

JAARPLAN EENHEID

DATUM BEGIN

LES KWARTAAL 1 Droomdelwers Les 1: Literêre begrippe Les 2: Inleiding tot die roman Siener in die suburbs Les 1: Literêre begrippe Les 2: Die lees van ’n drama Les 3: Belangrike agtergrondinligting en literêre terme Poësie

Les 1: Literêre begrippe Les 2: “Allerliefste, ek stuur vir jou ’n rooiborsduif” Les 3: “Marilyn Monroe: foto in rou” Les 4: “As jy weer skryf” Les 5: “Kan ek jou dogtertjie wees?” Les 6: “S.O.S.” KWARTAAL 2 Droomdelwers Les 3: Bestudering van langvrae Siener in die suburbs Les 4: Bedryf 1 (bl. 13 – 15) Les 5: Bedryf 1 (bl. 16 – 17) Les 6: Bedryf 1 (bl. 18 – 21) Les 7: Bedryf 1 (bl. 22 – 26) Les 8: Bedryf 1 (bl. 27 – 32) Les 9: Bedryf 2 (bl. 33 – 37) Les 10: Bedryf 2 en 3 (bl. 38 – 42) Les 11: Bedryf 3 (bl. 43 – 47) Poësie Les 7: “’n klein beriggie” Les 8: “Paddas” Les 9: “Finis” Les 10: “Kwatryne” Les 11: “Die bulldozers, hulle’t gakom”

DATUM VOLTOOI

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

1 2 3

KWARTAAL 3 Siener in die suburbs Les 12: Bedryf 3 (bl. 48 – 53) Les 13: Bedryf 3 (bl. 54 – 56) Les 14: Bestudering van langvrae Poësie Les 12: “Drieankerbaai, 19 Julie 1965” Les 13: “Skeepsverslag, Titanic” KWARTAAL 4 Hersiening van die roman Droomdelwers. Hersiening van die drama Siener in die suburbs. Hersiening van alle gedigte.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

EENHEID 1: Roman – Droomdelwers LEERDOELWITTE Nadat die kandidaat hierdie eenheid voltooi het, moet hy/sy die volgende kan doen: Die roman, Droomdelwers, bestudeer om kontekstuele en langvrae te beantwoord.

Maak seker die kandidaat lees die hele Droomdelwers. Daar is egter gespesifiseerde bladsye by die aktiwiteite. Die eerste leeswerk is ’n inleiding tot die verstaan van die hele roman. Kyk na alle aspekte van die antwoorde.

Baie belangrik: Die kandidaat moet die literêre begrippe en inligting oor die roman in die handleiding goed ken.

Les 1: Literêre begrippe

AKTIWITEIT 1

1. 2. 3. 4. 5.

6. 7. 8. 9. 10. 11.

12. © Impaq

Die landelike bestaan en dorpslewe word die sentrale idee./Twee samelewings word as mikrodorpsgemeenskappe uitgebeeld. Droomdelwers handel oor die stryd tussen ryk en arm om besit van Vlaktevlei. ’n Eerstepersoonverteller (Oom Kêppies) en ’n derdepersoonsverteller. Oom Kêppies Die tema is die verwoestende effek van hebsug en geldgierigheid, soos gesien in die Redelinghuyse se vasberadenheid om ’n hele gemeenskap te ontneem ten einde hul eie selfsugtige belange te bevorder. Om dit van die verhaalteks te onderskei. Om uit te beeld dat hy ’n bruin inwoner van Vlaktevlei is. Tyd, plek, atmosfeer fiktiewe dorp ’n Glottale brei-r (“glottale” beteken dat die klank in jou keel plaasvind)/ ’n eiesoortige uitspraak/Weskusuitdrukkings of -segswyses. Soutmansdal:  Tussen die grootpad en die see.  Geen teerstrate, munisipale kantore, winkels.  Daar is ’n poskantoor, slaghuis, algemene handelaar, bank en ’n kafee. See, klippe, bokkoms, soutpanne, flaminke 8

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

13. 14.

15.

16. 17. 18. 19. 20.

Eenheid

Hulle besit die hotel wat buite die dorp is, die Kleinkloof agter die hotel en die Agterkloof. Ons lees van selfone, viertrekbakkies, minirokke. Die vroue gaan met hoede kerk toe en roomys kos R12. Die hoofkarakter, Leendra, is weens amnestie drie jaar vroeër uit die tronk vrygelaat. Dit gebeur gewoonlik met belangrike gebeurtenisse soos presidentsverkiesings en -verjaarsdae. Op bl. 170 sê Gilbert sy oupagrootjie het die kerk en skool in 1906 gestig, en dan sê die televisiewoordvoerder die Vlaktevleiers leef al nege-en-negentig jaar op geleende grond. Daarvolgens is dit die jaar 2005. Plat karakters is eendimensioneel, enkelvoudig, voorspelbaar en toon nie ontwikkeling nie. Hierdie karakters is gewoonlik stereotipes/karikature. Ronde karakters is tweedimensioneel, lewensgetrou, oortuigend, in staat tot verrassing en toon groei of ontwikkeling. Gerald se sielestryd oor die liefdesdriehoek./Leendra se botsende gevoelens vir Samuel. Leendra en die Redelinghuyse./Jamaina en Rebekka. Die oomblik wat Leendra op Soutmansdal aankom. Die sout kry via die Bybelse verwysing ’n simbool van menslike deug (“sout van die aarde”). Sy is ongeveer 27 jaar oud. Sy is skraal gebou met lang rooi hare en sy het sproete op haar wit vel. Sy het groen oë en ’n breë mond. Sy word beskryf as ’n “vurige rissipit”. Sy aard na haar pa en sy rook sigarette. Na skool het sy vir meer as ’n jaar by die ontvangs van Soutmans Hotel gewerk. Sy het sewe jaar tronkstraf vir moord uitgedien, maar sy is vir tien jaar gevonnis. Sy het na haar vrylating in die kantoor by Van Hellberg Soutmyn gewerk.

Les 2: Inleiding tot die roman

AKTIWITEIT 2.1: Hoofstuk 1

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Leendra van Hellberg Kaapse stasie Leendra was in die tronk, daarom het sy geen bagasie nie. Leendra het nog nie die antwoorde op baie vrae oor dinge wat in die verlede gebeur het nie. Lucia Lucia is die soort mens vir wie alles perfek moet wees. Hendrik van Hellberg Jamaina is in haar skik want sy is nie gelukkig in Vlaktevlei nie en sy kan nie wag om die kleindorpse bestaan agter te laat nie.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

16.

17.

Eenheid

Sielie is hoog bo die southope besig om met haar lappoppe, wat sy self gemaak het, te speel. Silwerkruis-gevangenis, selnommer 1288 Die beplanning van The West Coast Holiday Resort. Na Dwarsmandal Gretel is die kuns en kultuur-onderwyseres by Vlaktevlei se skooltjie. In die Groen Hokkie. Oom Phil het al haar ouers se meubels verkoop om haar pa se skuld te delg nadat haar ouers oorlede is. Dit bring woede in Leendra na vore, want sy het baie onverwerkte emosies. Leendra storm see se kant toe, daar waar sy en Sielie in hulle kinderdae met die vissies in die rotspoele gespeel het en waar massas flaminke saamdrom in die vlak water van die vleilande. Dan merk pastoor Gerald haar op en gesels met haar. Sy rustige bewegings bring ’n kalmte oor haar, soveel so dat sy sê sy “het pas ’n engel ontmoet ... Een sonder skoene. En sonder skanse.” Daar was ’n ontploffing by die steengroef, niemand weet hoekom nie, en Hennerik en sy vrou is albei dood.

AKTIWITEIT 2.2: Hoofstuk 2

3. 4. 5.

Die munisipale kantore op Dwarsmansdal is die plek waar Leendra en Gilbert mekaar die eerste keer raakloop. (Gilbert se besoek aan die munisipale kantore beklemtoon die gebeure om die mense van Vlaktevlei te verskuif en dit is die oorsaak van Gilbert se slegte bui wanneer hy Sielie aan sy Porche sien vat. Gilbert het gesukkel om die nuwe stadsklerk te laat verstaan dat hulle dringend die mense van Vlaktevlei moet verskuif.) Leendra ontmoet Gretel deur Gerald by haar ateljee in Vlaktevlei en so vind Leendra uit dat Gretel familie van die Redelinghuyse is. Gretel hoor die nuus oor Vlaktevlei by die hotel wanneer sy die skildery van die koekemakranka vir Rudie neem. Leendra ervaar Gretel se ateljee as ’n skuiling teen die dinge wat haar pla. Gerald nooi Leendra om die orrel in die kerk te gebruik in die plek van haar ma se orrel wat oom Phil verkoop het. So word die kerk dan ook vir Leendra ’n skuilplek. Samuel se wilde ryery in sy rooi bakkie op Soutmansdal se grondpaaie het hom in indirekte kontak met Leendra gebring. Eers het hy haar amper raakgery en toe het hy haar in die verbyry vol modder gespat. Samuel van der Sandt word beskryf as ’n aantreklike man met ’n geharde voorkoms van iemand wat in die buitelug lewe, maar met ’n sagte en vriendelike persoonlikheid wat hom gemaklik laat gesels met die mense wat hy in die dorp teëkom. Samuel blyk vatbaar te wees vir Patricia se sexy, oordrewe sjarme. Die leser kry dadelik die idee oor ’n moontlike liefdesdriehoek wat tussen Leendra, Samuel en Patricia kan ontstaan. Hierdie liefdesdriehoek gaan moontlik kontrasteer met die

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

10. 11.

12.

Eenheid

vorige liefdesdriehoek tussen Leendra, Ferdinand en Gilbert, wie se jaloerse liefde sewe jaar gelede daartoe gelei het dat Leendra per ongeluk vir Ferdinand doodgeskiet het toe sy eintlik vir Gilbert wou konfronteer. Die konfliksituasie is wanneer Gretel besef wat haar suster Minette en dié se seun, Gilbert, beplan. Alhoewel Rudi (Minette se man) deel van die aanvanklike beplanning was, kom die leser agter dat hy ongemaklik voel oor hierdie planne omdat hy reeds besef het hoe Gretel daarop sal reageer en omdat hy ’n sagte plekkie vir sy skoonsuster het. Boeta tree beskermend teenoor Sielie op en is eintlik heimlik verlief op haar. Hy is ongemaklik oor sy gevoelens, want hy besef om sy liefde teenoor Sielie te wys eintlik onvanpas is, aangesien Sielie as gevolg van die destydse traumatiese gebeure vasgesteek het op 11-jarige ouderdom. ’n Tipiese weskusplant. a) Sielie maak ’n Sussie-pop. b) Dit dui op haar aanvaarding van Leendra wat teruggekom het, al hakkel sy nog wanneer sy met Leendra probeer praat. Die ateljee is nie met vir Gretel ’n skuiling waar sy ’n nuwe lewe kon begin na haar man se dood nie, maar dit bied ook vir ander mense ’n plek van rus en verwelkoming, soos vir Leendra.

AKTIWITEIT 2.3: Hoofstuk 3 Gerald se pad kruis met Rebekka en sy gewetenswroeging oor sy verliefdheid op die vreemde vrou, staan sentraal. 1.

2. 3. 4.

Gerald het nog nie besluit of hy die beroep na Atlantis gaan aanvaar nie. Rebekka se aankoms maak Jamaina ook ongeduldig omdat sy onbewustelik begin besef dat daar iets aan die gebeur is tussen haar man en die nuwe inkommer, nl. Rebekka. Oom Kêppies se woorde laat die leser besef dat daar ’n definitiewe aangetrokkenheid tussen Gerald en Rebekka is. (Sien vraag 1.) Leendra besef dat Samuel die man was vir wie haar pa die dag van die ontploffing gewag het. Samuel voel aan dat daar meer skuil agter wat by die hotel en ook by die steengroef gebeur het. Hy wonder oor hierdie raaisels en ten spyte van Patricia se waarskuwings, word hy nie negatief teenoor Leendra ingestel nie. Samuel is nie grootpraterig nie en het ’n sagter kant tot sy persoonlikheid. Daar is iets aan hom wat haar ontsenu, maar sy weet nie wat dit is nie. Daar is ook ’n onverwagte deernis in sy oë en hy hanteer Sielie op ’n mooi manier. Gretel vertel vir Leendra dat haar man destyds gedink het die straf wat Leendra opgelê was, onregverdig was. Gretel kies om aan die kant van die Vlaktevleiers te wees, in plaas van haar familie wanneer sy vir Gerald vertel wat sy weet oor die Redelinghuyse se planne vir Vlaktevlei.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

10. 11. 12.

13.

14.

Eenheid

Rudi ervaar innerlike konflik rondom sy gevoelens vir Gretel en haar verwerping van die Redelinghuys-gesin se planne. Dit dui daarop dat Rudi nie heeltemal gemaklik is met Gilbert en Minette se planne nie. Samuel bring die lappop wat onder die vloerplanke in die murasie begrawe was, saam met die appelkooskleurige klippe wat ook daar begrawe was, in verband met Sielie se poppe. Hy besef dat Sielie die sleutel hou wat die gebeure van die verlede kan ontsluit. Gerald se innerlike konflik is as gevolg van sy romantiese gevoelens vir Rebekka. Sy uiterlike konflik handel oor die verskuiwing van Vlaktevlei se mense waarvan Gretel hom bewus gemaak het. Sielie wou daarmee vertel van iemand anders wat daar in die murasie begrawe mag wees. Die sewe ibisse is simbolies van die sewe jaar wat sedert die ontploffing verloop het en van die raaisels rondom die gebeure van daardie dag. Dramatiese ironie is merkbaar wanneer Gerald sy eie versoeking as hy op Rebekka verlief raak, met die van die Bybelse koning Dawid vergelyk. Oom Kêppies het ook vroeër in die verhaal sy seun met Dawid vergelyk en beskryf hoe ’n aantreklike en besonderse mens hy is. Oom Kêppies vergelyk die sonde van versoeking met die skemerte wat nadersluip totdat jy jou skielik in die donkerte bevind. Gerald se sondige gedagtes oor Rebekka word ook uitgebeeld deur beeldspraak (wanneer die aantrekkingskrag tussen hom en Rebekka vergelyk word met dié van ’n magneet, en die Bybelse Salomo se beskrywings van die lippe van die vreemde vrou wat aangehaal word). Die kursiewe teks weerspieël die karakters se gedagtes en beklemtoon die innerlike konflik wat hulle ervaar.

AKTIWITEIT 2.4: Hoofstuk 4 – 7

Die sensitiewe manier waarop Samuel vir Sielie help hom om haar vertroue te wen. Sielie gaan wys vir Samuel waar sy die granietklippe gekry het. Leendra raak bewus van sy sensitiewe kant en vind ook so uit wat hy van haar ouers gedink het. Leendra vertrou Samuel steeds nie heeltemal nie omdat hy nie van die begin af eerlik met haar was oor sy ontmoeting met haar ouers nie. Hulle is skielik danig met Gerald deur hom hartlik by die hotel te verwelkom sodat hy aan die Redelinghuys-gesin se kant kan kom. Hulle was egter van die begin af nie van plan om Gerald of enige ander gemeenskapsleiers van Vlaktevlei na die vergadering met belanghebbendes by die hotel te nooi nie. Hy probeer Leendra omkoop om saam met hom na die partytjie te gaan, deur te dreig dat oom Phil sal moet betaal vir die skade wat Sielie sy kar aangerig het. Hy suggereer ook dat hy weet van iemand wat voor die ontploffing by haar pa was. Dis duidelik dat Gilbert steeds gevoelens vir Leendra het. Gilbert probeer om vir Jamaina om te koop deur te insinueer dat sy die tjek wat hy vir haar gegee het, vir persoonlike gebruik kan hou. 12

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

7. 8.

Eenheid

Gerald se innerlike konflik is geleë in sy gevoelens vir Rebekka en sy gewete wat hom daaroor pla wanneer hy moet besluit wat hy gaan doen rakende die situasie in Vlaktevlei en die werksaanbod in Atlantis. Sy uiterlike konflik is geleë rondom sy rol as gemeenskapsleier en die Redelinghuyse se pogings om hom aan hulle kant te kry. Die konflik tussen hom en Jamaina oor die beroep na Atlantis word ook meer intens wanneer sy te kenne gee dat sy ontevrede is oor sy besluit om te bly. Dit maak Jamaina vatbaar vir Gilbert se manipulasie oor die tjek wat hy vir haar gegee het. Vos Philander kan as die antagonis beskou word wanneer sy politieke opruiery tot gevolg het dat mense hom, in plaas van Gerald, as die leier in die stryd van die Vlaktevleiers begin sien. Die tema van geldgierigheid en hebsug kom sterk na vore wanneer dit blyk dat Gilbert en die ander Redelinghuyse sover sal gaan om mense te probeer omkoop om hulle sin te kry. Dit kan as die moontlike rede beskou word waarom Jamaina Gilbert se tjek vir persoonlike doeleindes aanvaar. Dit bring ook die tema van skuld en onskuld na vore. Vos Philander en sy trawante beskuldig die Redelinghuyse daarvan dat hulle nie die mense uit Vlaktevlei sou verdryf het as die inwoners wit was nie. Gerald worstel in sy gedagtes oor sy liefde vir Rebekka en daar word Bybelse verse gebruik om sy gemengde gevoelens te verwoord, asook aanhalings uit Hooglied om te toon hoe intens sy liefde is. Die korter hoofstukke suggereer die versnelde intrige namate die konflik ontvou, teenoor die langer eerste drie hoofstukke wat as eksposisie dien.

AKTIWITEIT 2.5: Hoofstuk 8 – 12

Mario Martinelli is ’n skatryk man, maar met die gemoedelikheid en sensitiwiteit van sy Italiaanse herkoms wat hom ’n sjarmante karakter maak. Hy ry ’n swart Jaguar en besit ’n villa in Florence. Uit sy onderhandelinge met die Redelinghuyse is dit duidelik dat hy ’n knap sakeman is. Sy rykdom word dus gekoppel aan sy goeie besigheidsin, want hy gaan nie meer as wat nodig is vir prospekteerregte betaal nie. Ja, ek stem saam met hierdie stelling. In hierdie gedeelte leer ons van Gerald se wellustige liefde vir Rebekka. Dit is ironies dat hy voor Rebekka op die strand aankom waar sy seuns aan die verdrink is, maar saam met die ander mense magteloos op die strand staan en toekyk totdat Rebekka opdaag en in die water spring om die seuns te red. Johnny Cupido, Rebekka se man, maak weer sy opwagting en rand Rebekka aan. Hy vertrek weer, maar ’n telefoonoproep van Johnny aan Rebekka waarin hy sê hy het werk gekry en dat hy haar en hul seun by hom soek, lei daartoe dat Gerald vir Rebekka vertel dat hy haar liefhet. Rebekka swig vir ’n oomblik en laat toe dat Gerald haar soen, maar dan druk sy hom weg en sê dat sy dit nie kan doen nie.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

6. 7.

8. 9.

Eenheid

Jamaina steek nie haar frustrasie en woede teenoor Gerald weg wanneer hy besluit om in Vlaktevlei aan te bly nie. Haar vermoedens oor hoe Gerald oor Rebekka voel, lei daartoe dat sy Gilbert se skenking vir haarself gebruik. Dit maak dat sy in die strik trap wat Gilbert daarmee vir haar gestel het. Haar houding verander drasties wanneer ons lees hoe diep in die skuld sy by Rebekka is, wat haar kinders gered het. Jamaina se selfversekerdheid faal ook wanneer sy besef sy sal aan haar personeel by die skool moet verduidelik wat sy met die skenking gedoen het. Wanneer sy en Gerald saam op die bankie by die hospitaal sit, bestaan die moontlikheid van versoening vir die eerste keer tussen man en vrou. Gilbert se herinneringe kom na vore uit sy dronkenskap en gesprek met Samuel. Uit sy gedagtes tydens die partytjie oor wat hy tydens die verhoor getuig het, tesame met sy konfrontasie met sy ma, kan ons aflei dat hy onder eed gelieg het. Sy ma het hom waarskynlik beïnvloed. Sielie daag by die partytjie op in ’n silwer minirok. Sy wil nie huis toe gaan voordat sy nie koek geëet het nie. Die manier waarop Samuel vir Leendra tydens die partytjie met Sielie help, maak dat sy bewus word van Samuel se sensitiewe kant. Samuel begin bewus word van sy gevoelens vir Leendra en nooi haar om saam met hom na Kleinkloof toe te gaan. Daar aangekom, maak Patty weer haar opwagting en ry dinge tussen die twee in die wiele. Sielie onthou deur middel van ’n gesprek met Sielie-pop hoe die “oom” wat haar ma en pa in die kamertjie ingesleep het, die plek aan die brand gesteek het. a) Die naam van die graniet is Dream Dolorosa. b) Dit is simbolies van die smart wat vasgevang lê in Leendra se groen oë. Dit sinspeel daarop dat hulle hul drome bou op die smart van die plek waar sy haar ouers verloor het.

AKTIWITEIT 2.6: Hoofstuk 13

1. 2. 3. 4.

5. 6.

Sielie onthou dat oom Phil die man is wat haar ouers vermoor het. Oom Phil pleeg selfmoord. Vince Makuba en sy trawante skiet per ongeluk vir Rebekka dood – die koeël was eintlik vir Rudie Redelinghuys bedoel. Die Italianer, Mario, word geïnspireer deur sy nuwe liefde Gretel en sy ervaring van Vlaktevlei – hy vra Gretel om te trou en besluit om Vlaktevlei uit te koop. Hierdie kooptransaksie verseker ’n baie beter toekoms vir Vlaktevlei, want dit gaan gepaard met ’n nuwe granietmyn. Leendra en Samuel trou aan die einde van die verhaal. Ja, Leendra het vir oom Phil vergewe. Sy neem blomme na die plek waar oom Phil selfmoord gepleeg het – dit suggereer dat sy vir oom Phil vergewe het.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Les 3: Bestudering van langvrae Kandidate moet die formaat van ’n literêre opstel baie goed ken. Kandidate maak dikwels die fout om vooraf te besluit dat hulle in die eksamen die roman se langvraag en die drama se kortvrae gaan beantwoord. Kandidate moet deeglik voorbereid wees vir beide die roman én die drama se langvrae, sodat hulle tydens die eksamen kan bepaal watter een makliker gaan wees om te beantwoord om sodoende die maksimum hoeveelheid punte te kry.

AKTIWITEIT 3: Langvrae

Baie belangrik: Die opstel moet NOOIT opskrifte hê nie! Die opskrifte word in die voorbeeld gegee slegs om die verduideliking van die formaat te vergemaklik.

Bespreek die drie lewensfases van Leendra van Hellberg wat in die verhaal uitgebeeld word in ’n opstel van 400 – 450 woorde.

ANTWOORD In die roman Droomdelwers van Esta Steyn is die hoofkarakter Leendra van Hellberg. Daar word in die besonder na die drie lewensfases van hierdie karakter verwys. Die eerste lewensfase fokus op die gebeure van sewe jaar gelede wat daartoe gelei het dat sy per ongeluk haar vriend doodgeskiet het. Dit word deur middel van terugflitse in haar gedagtes na die verlede vertel, maar ook deur ander karakters se dialoog. Leendra was as jong, onskuldige meisie deur Ferdinand meegevoer. Gilbert was verlief haar, maar aangesien sy ma sterk teen hulle verhouding gekant was, het daar niks anders as ’n liefdesdriehoek tussen die drie karakters ontwikkel nie. Leendra is baie kwaad vir die Redelinghuyse wat haar verkeerdelik van diefstal beskuldig het. Ferdinand het teen haar gedraai en dit het aanleiding tot die skietery gegee waartydens sy per ongeluk vir Ferdinand doodgeskiet het. Sy het as gevolg van die Redelinghuyse se valse getuienis 10 jaar tronkstraf gekry. Haar tweede lewensfase fokus op die gebeure en haar ervarings in die Silwerkruisgevangenis. Daar het sy gevoelens van haat, woede en vergeldingsdrang (wraak) ervaar. Hierdie gebeure word ook deur middel van terugflitse in haar gedagtes vertel. Ons weet egter dat sy in sel 1288 was. Daar is beperkte inligting oor haar ervarings en gevoelens wat sy met ’n paar karakters deel. Sy is kwaad vir die Redelinghuyse wat haar in die tronk laat beland het. Sy is ook kwaad omdat oom Phil nooit vir haar kom kuier of haar gekontak het nie. Sy het in die tronk baie tyd gehad om te wonder oor wat werklik sewe jaar gelede met © Impaq

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

die ontploffing waarin haar ouers oorlede is, gebeur het. Sy het ook baie oor die gebeure by die hotel nagedink. Die derde lewensfase fokus op Leendra se terugkeer na Soutmansdal nadat sy amnestie verleen is en vroeër uit die tronk vrygelaat is. Leenda is nou vry, maar haar woede en vergeldingsdrang asook haar vrae oor wat werklik daardie dag gebeur het, maak dat sy nog nie heeltemal vry voel nie. Sy ervaar later uiterlike konflik met die Redelinghuyse en oom Phil oor die gebeure van die verlede. Haar vermoede lei ook aanvanklik tot uiterlike konflik met Samuel. Leendra ervaar innerlike konflik oor haar negatiewe gevoelens. Ons leer ook dat Leendra ’n baie goeie verhouding met die werkers by die soutmyn het en dit dui daarop dat sy empatie toon vir ander en haar nie blind staar teen haar eie omstandighede wat haar bitter maak nie. Sy word as ’n tronkvoël gebrandmerk en sukkel om werklik vry te kom van die stigma wat voormalige gevangenes dikwels beleef wanneer hulle terugkeer na hul gemeenskap. Daar is egter mense wat haar ondersteun en haar geleidelik help om haar gevoelens te verwerk om uiteindelik bevry te word van die verlede wanneer die waarheid oor oom Phil bekend word. Vir die eerste keer ervaar Leendra vryheid wanneer sy in die hospitaal wag vir nuus oor Boeta wat deur oom Phil geskiet is. Sy weet uiteindelik wat die waarheid oor haar ouers se dood is. 2.

In die roman Droomdelwers ervaar Gerald, die pastoor van Vlaktevlei, innerlike en uiterlike konflik. Bespreek hierdie konflik asook die geloofwaardigheid van die uitbeelding van Gerald se karakter, in ’n opstel van 400 – 450 woorde.

ANTWOORD In die roman Droomdelwers is Gerald die pastoor van Vlaktevlei. Hy speel ’n belangrike rol in die roman omdat hy Leendra nie as ’n tronkvoël brandmerk nadat sy na die gemeenskap terugkeer nie. Gerald ervaar uiterlike konflik wanneer hy moet besluit of hy die beroep na Atlantis gaan aanvaar of nie. Dit bemoeilik sy besluit wanneer hy uitvind dat die Redelinghuys-gesin die inwoners van Vlaktevlei wil verskuif, want hy voel hy moet die gemeenskap ondersteun in hierdie moeilike tyd. Hierdie situasie lei ook tot uiterlike konflik tussen hom en Jamaina, wat baie graag na die stad wil terugtrek. Hierdie konflik word tot ’n hoogtepunt gedryf deur ’n liefdesdriehoek wanneer Gerald op die nuwe inkommer in Vlaktevlei, naamlik Rebekka, verlief raak. Gerald se innerlike konflik is nie alombekend in die roman nie. Slegs sy pa en Jamaina het agtergekom dat hy romantiese gevoelens teenoor Rebekka koester. Die naaste wat Gerald daaraan kom om sy skuld te openbaar, is wanneer hy vir Leendra vertel dat hy ook met skuldgevoelens sukkel. Omstandighede maak dat Gerald vir Rebekka laat gaan en met sy vrou versoen word. Rebekka storm eers op ’n dramatiese manier in die see in om Gerald © Impaq

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

en Jamaina se seuns van verdrinking te red, terwyl Gerald en Jamaina net staan en toekyk. Dit maak dat Jamaina teenoor Gerald erken dat sy Gilbert se skenking vir eie gewin gebruik het en dat hy haar bystaan wanneer sy die personeel van die skool daarvan inlig en van haar pos by die skool moet bedank. Sy vra uiteindelik vir Gerald of hy gevoelens vir Rebekka koester en sê sy dat sy sal weggaan as hy Rebekka as vrou wil neem. Rebekka swig egter nie voor Gerald nie en sê dat daar niks goed daarvan sal kom indien hulle ’n romantiese oomblik deel nie. Gerald aanvaar haar besluit en bely sy sonde voordat hy teruggaan en met sy vrou versoen word. Rebekka word egter doodgeskiet deur opstokers wat Rudie Redelinghuys wou skiet. In Gerald se preek by haar begrafnis, sê hy dat haar dood deur God bedoel is as ’n toets vir almal om te sien of liefde kan seëvier. Ons leer Gerald ken as iemand wat baie vroom is en vir ander omgee. Sy pa vergelyk hom met die Bybelse koning Dawid. Gerald worstel in sy gedagtes oor sy liefde vir Rebekka – want daar word Bybelse verse gebruik om sy gemengde gevoelens te verwoord, asook aanhalings uit Hooglied om te toon hoe intens sy liefde is. Die konflik wat hy dus ervaar, speel af teen die agtergrond van die voortbestaan van Vlaktevlei en die verdeeldheid tussen Gerald en Jamaina oor sy besluit om nie meer die beroep na Atlantis te aanvaar nie. Gerald se karakter is ongeloofwaardig omdat hy as pastoor veronderstel is om bewus te wees dat dit selde gebeur dat ’n man wat homself aan gesinsgeweld skuldig maak, wel verander. Gerald het sy posisie as pastoor misbruik om Rebekka te probeer verlei – net soos wat Dawid vir Batseba verlei het, het hy vir Rebekka probeer verlei en is hy dus nie so vroom soos die openbare indruk wat mense van hom het nie. OF Gerald se karakter is geloofwaardig, omdat ons almal op een of ander manier skuld het en dus nie die reg het om enige mens te veroordeel nie.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

EENHEID 2: Drama – Siener in die suburbs LEERDOELWITTE Nadat die kandidaat hierdie eenheid voltooi het, moet hy/sy die volgende kan doen: Kontekstuele vrae en langvrae oor die drama, Siener in die Suburbs, beantwoord.

Maak seker die kandidaat lees die hele Siener in die suburbs. Daar is egter gespesifiseerde bladsye by die aktiwiteite. Die eerste leeswerk is ’n inleiding tot die verstaan van die hele drama. Kyk na alle aspekte van die antwoorde.

Baie belangrik: Die kandidaat moet die literêre begrippe en inligting oor die drama in die handleiding goed ken. Die kandidaat moet ook na bylae B verwys, wat ook in die fasiliteerdersgids is.

Les 1: Literêre begrippe

AKTIWITEIT 1

Omdat die agterblad stel dit is ’n “goor oerwoud van stinkende straatjies, gangetjies en vullisemmers” weet die leser dat dit ’n armoedige ruimte gaan wees en die woord “oerwoud” beklemtoon dat dit nie maklik is om daar te oorleef nie. Die agterblad sê dat die karakters geen hoop of vooruitsigte vir die toekoms het nie. Dit kan wees dat die ruimte en die karakters ’n direkte invloed op mekaar het. Weer eens word die idee van die oerwoud en dat dit moeilik is om te oorleef aan die leser voorgestel met: “Maar elkeen in homself”. Tog is elke karakter steeds “’n hele mens, met sy eie liefde en haat”. Onwaar. Wanneer Louw sê Afrikaanse teater moet “eietyds, met geweld, rou, verskriklik” wees, bedoel hy dat die teks die leser altyd tot nadenke moet stem en dat dit gewoonlik bewerkstellig word deur iets wat die leser skok. Dit moet ook nie net nadenke vir die onthalwe van nadenke wees nie, maar moet steeds “groot liefde en begrip” bevat.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Les 2: Die lees van ’n drama

AKTIWITEIT 2

2. 3.

Ma – eenvoudig/sondig Giel – drinker/dobbelaar/arm Tjokkie – siener/diep/ambagsman (oorpak) Tiemie – mooi/bederf/ambisieus/modieus Fé wil slegs ’n vriendskaplike verhouding met Tiemie hê omdat sy in Tjokkie belangstel en Tiemie wil gebruik om nader aan hom te kom. Tjokkie – aangesien die titel Siener in die suburbs is en die uiteensetting van karakters noem dat Tjokkie kan “sien” (die toekoms of verlede soos ’n fortuinverteller), weet ons dat hy die siener in die titel is.  Giel wil hê Ma moet met hom trou, maar sy wil nie.  Tiemie weet nie wie haar pa is nie – innerlike konflik.  Tiemie “wil goed trou” en dit beteken dat sy direk teenoor Ma staan, wat nie wil trou nie en ook nie in haar eerste huwelik goed getrou het nie (anders sou hulle nie in die suburbs gewees het nie).  Jakes was een keer vir 10 maande getroud en wil vir Tiemie hê – sal Tiemie dink hy is goed genoeg om mee te trou?

Les 3: Belangrike agtergrondinligting en literêre terme 3.1

AKTIWITEIT 3

     

Semi (’n huis wat in twee verdeel is). Oudhoenderhok wat met behulp van ’n paar sinkplate gepromoveer het tot ’n houten kolekamer. ’n Wasgoeddraad met wasgoedjies (let op die verkleining vir emotiewe effek) wat op ’n Vrydagaand gou uitgespoel moes word vir Saterdag (nie baie klere nie). Die enkelmotorhuis met verweerde houtdeure waarop die verf jare gelede groen was (nie geld vir nuwe verf nie). Daar is krom en haastig met groen verf “do not park in front of this gate” geskryf (nie geld vir ’n netjiese kennisgewing nie). Daar word aan ’n 1948-Buick sonder wiele gewerk (nie geld vir ’n nuwe motor nie – die verhaal speel in 1970 af, so die motor is 22 jaar oud).

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Les 4: Bedryf 1 (bl. 13 – 15) 3.1

AKTIWITEIT 4

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

“blykbaar” Tjokkie is op die verhoog. Hy lê onder ’n motor en werk. ’n Geraamde spreuk wat lui: “Wat is ’n huis sonder ’n vader?”. a) ’n Nuwe domkrag b) Giel is in ’n finansiële verknorsing. Giel tree huiwerig en onbeslis op. Giel wil eintlik hê Tjokkie moet sy muurteks koop. Tjokkie stel nie daarin belang om Giel se geraamde spreuke te koop nie. Sy ma en Giel woon al jare lank saam. Giel sê hy en Ma het ’n reine liefde vir mekaar. Volgens Giel wil Ma nie met hom trou nie omdat sy dan die oorlogspensioen wat sy kry, sal verbeur. Tjokkie beweer Giel bly by Ma omdat sy pensioen kry – daar is darem ’n permanente inkomste, al is die nie baie nie. Tjokkie mag befoeterd wees aangesien hy meer vir sy losies en kos in die huis betaal as Giel. Tjokkie se sienery is die vertrekpunt van die hele drama. Tjokkie moet almal se moeilikheid “reg sien”.

Les 5: Bedryf 1 (bl. 16 – 17) 3.1

AKTIWITEIT 5

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Tjokkie mors nie sy geld op die perde nie. Hy beskou sy gawe om te sien as ’n talent wat die Here vir hom gegee het. Daar is verskeie “klotte” wat Tjokkie se talent wil misbruik en nou voel sy talent vir hom soos ’n straf. Om in ’n slegte bui te wees. ’n Ander woord wat ook baie in die teks voorkom wat dieselfde beteken, is “befoeterd”. Tot Maandag. Giel het sy geld op ’n swak perd verwed en nou het hy niks geld nie. Giel weier om aanspreeklikheid vir sy dade en foute te aanvaar. Giel probeer Tjokkie oortuig dat dit ’n klein gunsie is wat hy vra.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Les 6: Bedryf 1 (bl. 18 – 21) 3.1

AKTIWITEIT 6

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Tjokkie verwys na Giel wat een van sy geraamde spreuke aan Ma wil verkoop. Daar word vermoed dat oorlede Pa nie dood is nie; dalk ly hy aan bomskok en loop hy nog iewers in die Noorde rond. Tjokkie is befoeterd en dit is die eerste teken dat hy gaan sien. Nadat Tjokkie gesien het, is hy soos ’n lap. Hy is moeg, deurmekaar en depressief. Giel probeer Ma “sag” maak, want hy wil haar ompraat om Tjokkie te laat sien en om ’n muurteks by hom te koop. Giel kan die kansellap verkoop waaraan Ma borduur. Ma kan nog een van sy spreuke koop. Tjokkie kan voorspel watter perd gaan wen sodat hy geld op daardie perd kan wed.

Les 7: Bedryf 1 (bl. 22 – 26) 3.1

AKTIWITEIT 7

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Jakes is aggressief en hou daarvan om skoor te soek en te baklei. Hy is ’n boelie. Jakes is ’n operateur en hulle kry op Vrydae geld. Jakes het ’n meisie swanger gemaak. Giel skuld die Jood geld en as hy nie die geld betaal nie, gaan hy sy masjien verloor. Dit beteken jy is verantwoordelik vir haar swangerskap. Tiemie Tjokkie erken dat hy nie saam met Jakes in dieselfde huis sal kan woon nie. Jakes weet alles van Tiemie af. Hy hou selfs boek van haar menstruasie (“haar tyd”). Tiemie sê eintlik dat Jakes ’n houvas op haar het en dat sy vir hom bang is. Tjokkie voel Ma sal verstaan, want sy was al in dieselfde posisie (Tiemie is ’n buite-egtelike kind). Die opeenstapeling van die vrae beklemtoon die vrae en emosies wat uitgedruk word. Verwarring/verwyte Vroue leef met dwarsklappe en kleintjies. Volgens Tiemie is vroue op 30 oudgebaar. 21

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

13. 14. 15.

Eenheid

Tiemie wil nie geïgnoreer word nie; sy wil erken word as ’n volwaardige vrou en mens. Tiemie wil nie in die suburbs verdwyn nie. Sy wil uitstaan. Ma se drome vir Tiemie is ironies, want sy droom dat Tiemie so goed sou vaar dat sy haar eie mense nie meer wil ken nie. Ma het dieselfde probleem gehad; sy is ook maar net ’n mens en kan nie Tiemie verwyt oor iets wat sy ook self gedoen het nie.

Les 8: Bedryf 1 (bl. 27 – 32) 3.1

AKTIWITEIT 8

2. 3. 4. 5.

6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Daar het slegs ’n paar uur verloop tussen die eerste bedryf en die tweede bedryf. Die eerste bedryf het op ’n Vrydagmiddag afgespeel. Die tweede bedryf is die Vrydagaand. Fé sou graag swanger wou wees, terwyl Tiemie haar moontlike swangerskap vrees en verwens. Tjokkie dink dit is mooi en iets waaraan hy moet vashou, maar hy is hartseer dat mense dit misbruik. Hy kry seer, want hy krap in die seerplek wat deur die sienery veroorsaak is en verwyt homself dat alles sy skuld is. Tjokkie weet hy kan nie sommer met sy talent speel nie, maar buiten dit weet hy ook nie of hy kan lieg nie. Hy is ook ’n baie verantwoordelike persoon en wil altyd die regte ding doen. Jakes het gaan eet en nog drank gaan kry. ’n Motorfiets Tjokkie gluur Jakes net aan; hy is beslis nie van plan om ’n motorfiets te koop nie. Jakes sê dat hy altyd ’n bok vir liefde is. Jakes is baie oppervlakkig as hy glo dat die lewe net uit drank en liefde bestaan. Hy skuld die Jood geld en moet dringend ’n plan maak om hom te betaal. Tiemie is moontlik swanger met Jakes se kind.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Les 9: Bedryf 2 (bl. 33 – 37) 3.1

AKTIWITEIT 9

1. 2. 3.

4. 5. 6. 7. 8.

Tiemie is moontlik swanger en hy verwyt Jakes daarvoor. Jakes kan nie vir Tiemie of ’n baba sorg nie. Solank Giel by Ma slaap, kan hy nie kommentaar oor Jakes en Tiemie lewer nie. Giel is skynheilig en het dubbele standaarde: daar is standaarde vir hom en dan is daar ander standaarde vir die kinders. Hy maak nie sy opinie op homself van toepassing nie. Versagting/eufemisme Ja, die kru taal pas by Jakes se karakter, want hy het ’n gebrek aan enige verfyndheid en hy is ’n onafgeronde persoon. “Tang” verwys na die laerklasmense en die “dandies” verwys na diegene wat op die “tang” neersien. Jakes is besig om Tjokkie te dwing om dagga te rook. Tjokkie is aan die “block-’n-tackle” opgehys terwyl sy been onder die motor vasgedruk is.

Les 10: Bedryf 2 en 3 (bl. 38 – 42) 3.1

AKTIWITEIT 10

Tjokkie sien ’n baksteenuur met ’n blomakkertjie voor Tiemie se venster. Twee keer kom ’n man en plant ’n saadjie in die beddinkie, maar wanneer hy terugkom, kry hy niks in die bedding nie. ’n Ouer man plant ’n saadjie in die beddinkie. Wanneer die jonger man kom, sien hy iets groei in die beddinkie. Hy dink dit is syne. Die implikasie daarvan is dat Tiemie by iemand anders as by Jakes geslaap het. Die jonger man verwys na Jakes – hy dink die saadjie is syne. Tiemie sê verskeie kere dat Tjokkie lieg, dat sy net by Jakes geslaap het. Jakes is ontsteld, maar hy onthou dat Tjokkie gedreig het om te lieg. Ma sê herhaaldelik vir Jakes dat dit dalk iets anders beteken. Daar is eende op ’n dam. Hulle kom bymekaar en vlieg. Almal is bruin. Daar is een vaal een, wat voor almal verby vlieg. Dit verwys na die perdwedrenne. Tjokkie val op die grond neer. Tjokkie se visioene vorm die motoriese moment van die drama. Tjokkie het aanvanklik gesê hy gaan lieg. Giel belowe Ma om altyd by haar te staan en altyd vir haar lief te wees. 23

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

Eenheid

Hy sal sy geld op die skimmelperd sit. Hy sal ook sy tas pak en loop, vir ingeval Pa wel terugkom. Die lewe is volgens Giel ’n dobbelspel en ’n mens moet gedurig ’n kans waag. Hoe groter die moeilikheid waarin ’n mens verkeer, hoe groter is die risiko’s. Fé sal dan saam met die mense oor Ma skinder. Die skinderstories wat oor Ma vertel word – dat sy maklik saam met mans slaap en dat Tiemie ’n buite-egtelike kind is. Die een soort liefde maak seer, die ander soort liefde is goed. Ma wonder of die liefde enigsins die moeite werd is. Ma is ongelukkig en voel ontnugter.

Les 11: Bedryf 3 (bl. 43 – 47) 3.1

AKTIWITEIT 11 1. 2. 3.

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

11. 12. 13. 14.

15.

Tiemie is al een wat kan weet of Tjokkie gelieg het of nie. Tjokkie tree dieselfde op as die vorige kere wat hy gesien het: hy is “stukkend binnekant” en het baie seergekry. Giel verseker Ma dat hy glo Tjokkie het gelieg, maar nogtans het hy sy geld op die skimmelperd gesit waarvan Tjokkie gepraat het. Hy sê hy glo Tjokkie het gelieg, maar nogtans het hy sy klere gepak sodat hy vinnig kan vlug as Pa wel terugkom. Liefde is daar of hy is nie daar nie. Dit is soos eerlikheid of slegtigheid. Dit help nie om daaroor te redeneer nie. Ma vra vir Giel om by haar te bly. Tjokkie is in ’n dwaal en lyk “dik”. Jakes skud aan Tjokkie om hom wakker te maak. Jakes wil vir Ma ’n guns vra. Jakes wil in Ma se huis kom bly wanneer hy en Tiemie getroud is. Hy het die nuwe motorfiets gekoop en hy het vir die drank betaal wat hy, Giel en Ma uitgedrink het. Jakes dreig om Tjokkie nog “reg te sien” (waarskynlik omdat Tjokkie gelieg het). Hy sê vir Fé dat Tjokkie hom amper “skoon verkeerd” gelieg het. Hy is onrustig en praat oor sy planne om met Tiemie te trou. Jakes is seker dat Tiemie vir hom lief is. Ma sê Tiemie hoef nie met Jakes te trou as sy nie wil nie. Tiemie moet vanself met hom wil trou. Jakes is van mening dat Tiemie met hom sal trou solank Ma nie inmeng nie. Sybil het geweet dat Jakes ’n kind wil hê, maar hy kon haar nie swanger maak nie. Sybil het Jakes gespot en gesê hy is nie ’n man nie en sy gaan vir haar ’n regte man soek, ’n man wat vol “juice” is. Hy en Ma.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Les 12: Bedryf 3 (bl. 48 – 53) 3.1

AKTIWITEIT 12

1. 2. 3. 4. 5.

6. 7. 8.

9. 10. 11. 12.

Tiemie sê dat sy nog nie seker is of sy wel swanger is nie. Jakes mag nie met Tiemie trou nie, want hy is ’n tang en nie goed genoeg vir Ma se kinders nie. Die straat ken vir Ma beter as vir Jakes. Dis ironies dat sy dink hy is nie goed genoeg vir haar dogter nie, terwyl sy self in die suburbs bly en ’n reputasie het. Tiemie is naïef. Jakes vertel dat Sybil geweet het hy wil ’n kind hê. Hy kon dit nie regkry om haar swanger te maak nie. Daarom wou sy ’n ander man soek. Jakes kon dit nie hanteer nie, want hy het skaam gevoel omdat hy haar nie kon swanger maak nie. Sy het hom gedurig daaroor gespot, daarom het hy haar geslaan. Jakes se gewelddadigheid en aggressiwiteit. Natty Tatty, die perd waarop Giel geld gewed het, wen. Ma is bang Pa kom terug, want dis twintig jaar sedert sy hom laas gesien het en sy ken hom nie meer nie. As hy terugkom, sal hy ook sien dat sy ’n ander man het (Giel). Die pa van Tiemie se kind is een van die “dandies” by haar werk. Die baba wat Tiemie moontlik verwag. a) Jakes vergelyk vir Tiemie met Sybil en Ma. b) Tiemie is baie ontsteld en sê herhaaldelik dat sy nie soos Ma is nie. Tjokkie is magteloos en kan niks verander aan wat hy gesien het nie.

Les 13: Bedryf 3 (bl. 54 – 56) 3.1

AKTIWITEIT 13

2. 3. 4.

Jakes het net ’n “klas ma” vir sy baba gesoek. Jakes het aspris probeer om Tiemie swanger te maak en haar nie in die saak geken nie. ’n Skakelhuis/’n huis wat in twee verdeel is en waarvan een muur met die bure gedeel word. Tiemie wil nie met ’n tang trou nie./Tiemie wil uit die suburbs kom en Jakes gaan haar daar hou. Jakes volg Tiemie in die huis in en geluide gee te kenne dat hy haar aanrand (en vermoor). Tjokkie pleeg selfmoord deur die domkrag los te draai en onder die

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

motor in te kruip sodat die motor hom plat druk. Die spanningslyn word versterk deur Ma wat vir Giel vra om haar te help, want Jakes gaan vir Tiemie vermoor, maar Giel sê net hy is jammer en hy los Ma alleen. Dit verwys na Ma se woorde dat sy vasgevang is tussen verskillende soorte liefde, waarvan party altyd seermaak.

Les 14: Bestudering van langvrae Kandidate moet die formaat van ’n literêre opstel baie goed ken. Kandidate maak dikwels die fout om vooraf te besluit dat hulle in die eksamen die roman se langvraag en die drama se kortvrae gaan beantwoord. Kandidate moet deeglik voorbereid wees vir beide die roman én die drama se langvrae, sodat hulle tydens die eksamen kan bepaal watter een makliker gaan wees om te beantwoord om sodoende die maksimum hoeveelheid punte te kry. 3.1

AKTIWITEIT 14

Baie belangrik: Die opstel moet NOOIT opskrifte hê nie! Die opskrifte word in die voorbeeld gegee slegs om die verduideliking van die formaat te vergemaklik.

Siener in die suburbs is ’n drama waarin die intrige ’n baie belangrike rol speel. Bespreek hierdie stelling in ’n opstel van 400 – 450 woorde.

ANTWOORD In Siener in die suburbs word die bitter lewe in die arm voorstede van ’n groot stad uitgebeeld. Hierdie drama speel af in die agterplaas van Ma se huis in ’n vervalle armblankevoorstad. Tjokkie is heldersiende en word die “siener in die suburbs” genoem. Hy kan in die toekoms en die verlede in sien. Vir Tjokkie is hierdie gawe nie ’n seën nie omdat sy huismense sy gawe anders beskou en ander betekenisse daaraan heg. Ma is ’n oorlogsweduwee en baie berug in die buurt. Haar grootste vrees is dat Pa nie regtig in die oorlog oorlede is nie en dat hy sal terugkom. Sy is egter van mening dat hy hulle sommer net gelos en verdwyn het. Giel is Ma se kêrel en bly al baie jare by haar. Hy teer op haar omdat sy ’n oorlogspensioen ontvang. Dit is ook waarom Ma nog nie met Giel wou trou nie, aangesien sy die oorlogspensioen sal verloor.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Giel is al ewig in die moeilikheid by ’n Jood vir wie hy geld skuld. Giel verkoop muurtekste wat hy verkoop en dis die masjien wat Giel gebruik om die tekste te maak wat die Jood wil terugvat. Hy verkoop sy muurtekste hoofsaaklik in kroeë en aan Ma. Hy stel egter net in perde en drank belang. Hy wil graag hê Tjokkie moet “sien” watter perd op Turffontein die komende Saterdag gaan wen. Tiemie is Tjokkie se suster en sy is bitter oor haar lewe. Sy wil graag ’n lewe buite die suburbs hê. Sy het ’n goeie werk en gaan stilletjies met die mans by haar werk uit. Sy het egter ’n kêrel, Jakes – die “tang” van die suburbs. Jakes het Tiemie swanger gemaak en wil sekerheid oor haar swangerskap hê. Jakes en Giel dring daarop aan dat Tjokkie moet sien, maar hy wil nie. Fé is ’n vriendin en smeek Tjokkie om te lieg oor Tiemie en Jakes sodat Tiemie en Jakes se verhouding tot ’n einde kan kom. Terwyl Tjokkie onder sy 1948-Buick lê en werk, draai Jakes en Giel die domkrag los en druk Tjokkie onder die motor vas. Daarna kry hulle hom met die “block-’n-tackle” agter die kraag aan sy oorpak beet en hys hom soos ’n masjien van onder die motor uit. As hy steeds weier om te sien, forseer Jakes hom om dagga te rook en onder die invloed van dagga, sien hy. Tjokkie se visioene openbaar dat Jakes nie die pa van Tiemie se baba is nie, maar dat ’n ander man die vader van haar ongebore baba is. Hy sien ook ’n vaal perd gaan die derde wedren wen en dat oorlede Pa uit die Noorde sal terugkeer. Jakes glo Tjokkie lieg, maar Giel besluit om al sy geld op die vaal perd te wed. Die perd wen daardie Saterdag. Jakes is dan oortuig dat Tjokkie die waarheid praat oor die pa van Tiemie se ongebore baba en dreig om die “dandy” wat die pa van haar kind is, by haar werk te gaan uitpluk. Jakes sit Tiemie dan agterna in die huis in en vermoor haar. Giel kom met sy tas uitgestap en verlaat Ma in haar oomblik van krisis. Tjokkie kruip onder sy motor in en pleeg selfmoord. Wat Tjokkie dus voorspel het, vorm ’n noue verband met die werklikheid aan die einde van die drama. Tjokkie en Tiemie sterf en word deur die dood met hulle pa verenig. Giel het finansiële sekuriteit en Ma bly stoksielalleen aan die einde agter. Die siener in die suburbs (Tjokkie) bring net tragedie vir diegene wat in sy visioene is en omdat hy nie hierdie skuld kan verwerk nie, pleeg hy selfmoord en word sy “talent” sy vloek.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

In die drama Siener in die suburbs kom die “sien”-motief sterk na vore. Skryf ’n opstel van 400 – 450 woorde waarin jy hierdie stelling bespreek.

ANTWOORD In die drama Siener in die suburbs het Tjokkie die gawe om in die toekoms en in die verlede te kan sien. Hy moet “sien”, want almal se hoop is op hom gevestig. Dit is hoe die “sien”motief in die drama, Siener in die suburbs, ontstaan. Giel begin die hele gemors deur die opmerking dat Tjokkie “bedonnerd” genoeg is om te sien. Hy vra dan vir Tjokkie om ’n “klein sientjie” te sien sodat hy weet op watter perd hy die komende Saterdag moet wed. Hy vra dan vir Ma om vir Tjokkie “’n shot oor oorle Pa” te laat sien, maar sy sê dat die sienery Tjokkie te seer maak en dat sy hom nie gaan vra om te sien nie. Die hele huisgesin dring daarop aan dat Tjokkie moet sien. Eers Giel en dan Fé, aangesien sy ter wille van Tiemie sekerheid wil hê. Dan Giel en Jakes gesamentlik omdat hulle wil hê Tjokkie moet indirek hulle probleme vir hulle oplos. Wanneer Tjokkie deur Giel en Jakes gedwing word om te sien, veroorsaak Tjokkie se visioen geweldige probleme en spanning vir almal. Daar heers groot twyfel en kommer oor Tjokkie en of hy werklik gesien het. Dan ook of Tjokkie lieg oor dit wat hy werklik gesien het, of oor dele daarvan lieg om Tiemie teen Jakes te beskerm. Tjokkie is verward na die gesienery, wat suggereer dat wat hy gesien het, wel die waarheid was. Dit kan ook wees dat net ’n gedeelte van wat hy gesien het die waarheid was. Hierdie onsekerheid dra sterk by tot die spanningslyn. Tjokkie word kwaad omdat sy gesin hom net misbruik. Hy voel dat hy elke keer wanneer hulle iets verbrou, dit moet “reg sien”. Hieroor ervaar Tjokkie geweldige innerlike konflik. Tjokkie beskou sy talent as ’n heilige roeping, maar ook as ’n “verbrande talent” wat vir hom baie probleme veroorsaak. Sy gesinslede wil hê Tjokkie moet na willekeur sien, maar dit werk nie heeltemal so nie. Volgens Tjokkie bring sy talent vir hom net pyn. Die pyn nadat hy gesien het, is vir hom nog erger as die gekarring voor die tyd dat hy moet sien. Tjokkie word ’n slagoffer van sy talent: sy gawe om te sien bring vir hom niks anders as frustrasie, konflik en selfverwyt nie. Hy voel hulpeloos, maar weet ook hy kan niks daaraan doen, behalwe om homself seer te maak nie. Dit verklaar ook waarom hy aan die einde, wanneer Tiemie hom smeek om vir Jakes te sê hy het gelieg oor die pa van haar ongebore kind, niks aan die saak kan verander nie. Tjokkie kan niks anders doen as om te sê dat alles sy skuld is nie. Dit is dan ook juis hierdie rede wat veroorsaak dat hy aan die einde van die drama selfmoord pleeg deur die motor op hom te laat val.