Gr 12 afrikaans huistaal fasiliteerdersgids taalkunde by Impaq

Í2,È-A-AHT-FG01>Î

T -

AFRIKAANS HUISTAAL FASILITEERDERSGIDS: TAALKUNDE Graad 12

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Huistaal Fasiliteerdersgids: Taalkunde

1812-A-AHT-FG01

Í2,È-A-AHT-FG01>Î

Graad 12

Aangepas vir KABV

A Archer T Mc Geer

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE .................................................................................................................. 4 VOORWOORD .................................................................................................................... 5 ROOSTER EN TYDSBESTUUR ......................................................................................... 6 ASSESSERINGSVEREISTES .......................................................................................... 10 STUDIEWENKE ................................................................................................................ 10 ANDER NUTTIGE INLIGTING .......................................................................................... 12 JAARPLAN ....................................................................................................................... 13 EENHEID 1: ’n Nuwe begin ............................................................................................. 14 Les 1: Informatiewe luister......................................................................................... 14 AKTIWITEIT 1 ....................................................................................................... 15 Les 2: Begripslees ..................................................................................................... 15 AKTIWITEIT 2 ....................................................................................................... 17 Les 3: Transaksionele skryfwerk: Dialoog ................................................................. 18 AKTIWITEIT 3 ....................................................................................................... 19 Les 4: Taalleer: Skryftekens ...................................................................................... 20 AKTIWITEIT 4 ....................................................................................................... 21 EENHEID 2: Voorseisoen ................................................................................................ 23 Les 5: Informele bespreking ...................................................................................... 23 AKTIWITEIT 5 ....................................................................................................... 25 Les 6: Begripslees ..................................................................................................... 25 AKTIWITEIT 6 ....................................................................................................... 25 Les 7: Beredenerende opstel .................................................................................... 26 AKTIWITEIT 7 ....................................................................................................... 26 Les 8: Taalleer: Leestekens ...................................................................................... 26 AKTIWITEIT 8 ....................................................................................................... 28 EENHEID 3: Bly of ry? ..................................................................................................... 30 Les 9: Evaluerend luister ........................................................................................... 30 AKTIWITEIT 9 ....................................................................................................... 31 Les 10: Begripslees ................................................................................................... 33 AKTIWITEIT 10 ..................................................................................................... 33 Les 11: Transaksionele teks: Resensie ..................................................................... 34 AKTIWITEIT 11 ..................................................................................................... 35 Les 12: Taalleer: Klankleer ........................................................................................ 35 AKTIWITEIT 12 ..................................................................................................... 36 EENHEID 4: Sonstraaltyd ................................................................................................ 38 Les 13: Onvoorbereide toespraak ............................................................................. 38 AKTIWITEIT 13 ..................................................................................................... 41 Les 14: Begripslees en taal: Visuele tekste ............................................................... 41 AKTIWITEIT 14 ..................................................................................................... 42 Les 15: Transaksionele teks: Formele brief ............................................................... 43 AKTIWITEIT 15 ..................................................................................................... 49

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Les 16: Taalleer: Morfologie ...................................................................................... 49 AKTIWITEIT 16 ..................................................................................................... 50 EENHEID 5: Reis na die maan ........................................................................................ 52 Les 17: Voorbereide toespraak ................................................................................. 52 AKTIWITEIT 17 ..................................................................................................... 54 Les 18: Opsomming .................................................................................................. 54 AKTIWITEIT 18 ..................................................................................................... 55 Les 19: Beskrywende opstel...................................................................................... 56 AKTIWITEIT 19 ..................................................................................................... 57 Les 20: Taalleer: Taalverskynsels ............................................................................. 57 AKTIWITEIT 20 ..................................................................................................... 58 EENHEID 6: Die huis is waar die hart is ......................................................................... 59 Les 21: Onderhoud .................................................................................................... 59 AKTIWITEIT 21 ..................................................................................................... 60 Les 22: Begripslees ................................................................................................... 60 AKTIWITEIT 22 ..................................................................................................... 60 Les 23: Transaksionele teks: Die toespraak .............................................................. 61 AKTIWITEIT 23 ..................................................................................................... 61 Les 24: Taalleer: Betekenisleer ................................................................................. 61 AKTIWITEIT 24 ..................................................................................................... 62 EENHEID 7: Lag met ’n traan .......................................................................................... 64 Les 25: Debat ............................................................................................................ 64 AKTIWITEIT 25 ..................................................................................................... 65 Les 26: Opsomming .................................................................................................. 66 AKTIWITEIT 26 ..................................................................................................... 66 Les 27: Verhalende opstel ......................................................................................... 67 AKTIWITEIT 27 ..................................................................................................... 67 Les 28: Taalleer: Selfstandige naamwoorde ............................................................. 67 AKTIWITEIT 28 ..................................................................................................... 68 EENHEID 8: Kindwees ..................................................................................................... 69 Les 29: Gesprekvoering ............................................................................................ 69 AKTIWITEIT 29 ..................................................................................................... 69 Les 30: Begripslees: Visuele tekste ........................................................................... 70 AKTIWITEIT 30 ..................................................................................................... 70 Les 31: Transaksionele teks: Formele verslag .......................................................... 71 AKTIWITEIT 31 ..................................................................................................... 72 Les 32: Taalleer: Byvoeglike naamwoorde ................................................................ 72 AKTIWITEIT 32 ..................................................................................................... 73 EENHEID 9: Die lewenspel .............................................................................................. 75 Les 33: Onvoorbereide toespraak ............................................................................. 75 AKTIWITEIT 33 ..................................................................................................... 75 Les 34: Begripslees ................................................................................................... 75 AKTIWITEIT 34 ..................................................................................................... 76 Les 35: Geskrewe onderhoud ................................................................................... 76 AKTIWITEIT 35 ..................................................................................................... 78 © Impaq

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Les 36: Taalleer: Werkwoorde................................................................................... 79 AKTIWITEIT 36 ..................................................................................................... 80 EENHEID 10: Lewende water .......................................................................................... 82 Les 37: Paneelbespreking ......................................................................................... 82 AKTIWITEIT 37 ..................................................................................................... 83 Les 38: Begripslees ................................................................................................... 83 AKTIWITEIT 38 ..................................................................................................... 83 Les 39: Tydskrifartikel ............................................................................................... 84 AKTIWITEIT 39 ..................................................................................................... 85 Les 40: Taalleer: Voornaamwoorde en bywoorde ..................................................... 85 AKTIWITEIT 40 ..................................................................................................... 86 EENHEID 11: Drome tot die einde .................................................................................. 88 Les 41: Bekendstelling van ’n spreker ....................................................................... 88 AKTIWITEIT 41 ..................................................................................................... 89 Les 42: Visuele tekste ............................................................................................... 89 AKTIWITEIT 42 ..................................................................................................... 89 Les 43: Transaksionele teks: Die onderhoud ............................................................ 89 AKTIWITEIT 43 ..................................................................................................... 90 Les 44: Taalleerhersiening ........................................................................................ 90 AKTIWITEIT 44 ..................................................................................................... 90 EENHEID 12: Die einde in sig ... ..................................................................................... 92 Les 45: Opsomming .................................................................................................. 92 AKTIWITEIT 45 ..................................................................................................... 93 Les 46: CV en dekbrief .............................................................................................. 94 AKTIWITEIT 46 ..................................................................................................... 96 Les 47: Taalhersiening: Soorte sinne ........................................................................ 96 AKTIWITEIT 47 ..................................................................................................... 96 EENHEID 13: Verandering ............................................................................................... 98 Les 48: Opsomming .................................................................................................. 98 AKTIWITEIT 48 ..................................................................................................... 98 Les 49: Koerantberig ................................................................................................. 99 AKTIWITEIT 49 ................................................................................................... 101 Les 50: Taalhersiening: Sinsleer ............................................................................. 101 AKTIWITEIT 50 ................................................................................................... 103 EENHEID 14: Hersiening ............................................................................................... 104 Les 51: Taalhersiening ............................................................................................ 104 AKTIWITEIT 51 ................................................................................................... 104 Les 52: Hersiening – Vraestel 1 .............................................................................. 105 AKTIWITEIT 52 ................................................................................................... 105 Les 53: Hersiening – Vraestel 3 .............................................................................. 108 AKTIWITEIT 53 ................................................................................................... 108 BYLAE A – ASSESSERINGSRUBRIEKE ...................................................................... 109 WOORDELYS ................................................................................................................. 112

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat die leerder aan die einde van die les moet weet. Geneem uit KABV.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting anders as die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik

AKTIWITEIT Vrae wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

VOORWOORD In hierdie fasiliteerdersgids gaan elke faset van die kandidate se Afrikaans Huistaal-studie behandel word. Elke les word afsonderlik hanteer, sodat daar duidelike onderskeid tussen luister en praat, lees en kyk, skryf en aanbied, en die praatproses is. Deur die jaar sal daar van die kandidate verwag word om verskillende portefeuljetake te voltooi, wat die jaarpunt sal uitmaak. Die jaarpunt tel uiteindelik 25% van die totale punt vir Afrikaans Huistaal. Die portefeuljetake kan in die portefeuljeboek gevind word. Alle ander aktiwiteite is daar gestel om die kandidate te help met die voorbereiding vir eksamens. Buiten die taalaspek, gaan 12 gedigte, die roman Droomdelwers en die drama Siener in die suburbs behandel word. In elkeen van die bogenoemde genres moet die kandidate uiteindelik langvrae sowel as kontekstuele vrae kan beantwoord. Hierdie afdelings word in vraestel 2 van die eksamen geassesseer. Vraestel 1 gaan fokus op leesvaardigheid, kennis van visuele tekste, vermoë om op te som en taalkennis. Vraestel 3 is uitsluitlik ’n skryfvraestel waar alle vorme van geskrewe werk (opstelle en transaksionele tekste) geassesseer word. Vraestel 4 word voor die Eindeksamen afgehandel, want dit is eintlik net ’n samestelling van al die mondelingpunte deur die jaar. Die kandidate moet elke aktiwiteit in die handleiding getrou voltooi nadat die gegewe leerwerk hanteer is. Gaan na die tyd saam die kandidate deur die antwoorde. Die antwoorde is in die fasiliteerdersgids vervat.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

ROOSTER EN TYDSBESTUUR Elke eenheid moet volledig voltooi word. Die tyd wat die kandidate aan ’n spesifieke les afstaan, word deur die inhoud bepaal. Gebruik die onderstaande beplanning as riglyn vir studies. AFRIKAANS HUISTAAL GRAAD 12 KWARTAAL 1

Eenheid 1

Week Week 1+2

Luister en praat Informatiewe luister

Lees en kyk Kenmerke van tekste 1 uur Letterkunde: Gedig “Allerliefste ek stuur vir jou 'n rooiborsduif”

Skryf en aanbied Transaksionele teks Dialoog/ onderhoud

Taalstruktuur en -konvensies Geïntegreerde taaloefening Fokus op: Skryftekens

Beplanning: 1 uur

2 uur

Skryf: 1 uur

1,5 uur Letterkunde: Roman Terminologie Eenheid 2

Eenheid 3

Week 3+4

Week 5+6

Informele besprekings

2,5 uur Leesbegrip + strategieë

Opstel: Beredeneerd/arg.

1 uur

Leesoefening

Beplanning: 1 uur

Geïntegreerde taaloefening Fokus op: Leestekens

1 uur

Skryf: 1,5 uur

1,5 uur

Luisterbegrip: Evaluerend

Letterkunde: Gedig “Marilyn Monroe: Foto in rou” 1,5 uur Letterkunde: Roman Hoofstuk 1 – 4 2,5 uur Leesbegrip: Woord + sin

Transaksionele teks

Geïntegreerde taaloefening

1 uur

Leesoefening

Resensie

Fokus op: Klankleer

1 uur

Beplanning: 1 uur

1 uur

Letterkunde: Gedig “As jy weer skryf” 1,5 uur Letterkunde: Roman Hoofstuk 5 – 7 2,5 uur

Skryf: 1 uur

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid 4

Week 7+8

Onvoorbereide toespraak 1 uur

Visuele tekste 1 uur Letterkunde: Gedig “Kan ek jou dogtertjie wees” 1,5 uur Letterkunde: Roman

Transaksionele teks Formele brief Formele assessering

Geïntegreerde taaloefening Fokus op: Morfologie 2 uur

Beplanning: 1 uur Skryf: 1 uur

Hoofstuk 8 – 10 Langvraag 1 oefen 2,5 uur Eenheid 5

Week 9 + 10

Voorbereide Toespraak 1 uur Formele assessering

Opsomming

Beskrywende opstel

1 uur

Beplanning: 1 uur

Letterkunde: Gedig “S.O.S.” 1 uur Letterkunde: Roman

Skryf: 1,5 uur Formele assessering

Geïntegreerde taaloefening Fokus op: Taalverskynsels 1,5 uur

Hoofstuk 11 – 13 Langvraag 2 2,5 uur Eenheid 6

Week 11 + 12

Onderhoud

KWARTAAL 2 Leesbegrip + strategieë

Transaksionele teks

1 uur

Toespraak

Geïntegreerde taaloefening Fokus op: Betekenisleer

Letterkunde: Gedig “'n Klein beriggie” 1,5 uur

Beplanning: 1 uur

2 uur

Skryf: 1 uur

Letterkunde: Drama Toneel 1 2,5 uur Eenheid 7

Week 13 + 14

Debat

Opsomming

Verhalende opstel

1 uur

Beplanning: 1 uur

Letterkunde: Gedig “Paddas” 1,5 uur

Skryf: 1,5 uur

Letterkunde: Drama Toneel 2 2,5 uur

Geïntegreerde taaloefening Fokus op: Woordsoorte Selfstandige naamwoorde 1,5 uur

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid 8

Week 15 + 16

Beplanning: 1 uur

Geïntegreerde taaloefening Fokus op: Woordsoorte Byvoeglike naamwoord

Skryf: 1 uur

2 uur

Leesbegrip

Transaksionele teks

Leesoefening

Onderhoud

Geïntegreerde taaloefening Fokus op: Woordsoorte

1 uur

Beplanning: 1 uur

Werkwoorde

Letterkunde: Gedig “Kwatryne” en “Die bulldozers, hulle’t gekom” 2 uur

Skryf: 1 uur

2 uur

Gesprekvoering

Visuele tekste

1 uur

1 uur Letterkunde: Gedig “Finis” 1,5 uur

Transaksionele teks Verslae: Formeel/informeel

Letterkunde: Drama Toneel 3 – 4 2,5 uur Eenheid 9

Week 17 + 18

Onvoorbereide toespraak 1 uur Formele assessering

Letterkunde: Drama Toets: Kontekstuele vrae 2,5 uur Eenheid 10

Week 21 + 22

Paneelbespreking

KWARTAAL 3 Leesbegrip + strategieë

Transaksionele teks

1 uur

Leesoefening

Tydskrifartikel

1 uur

Beplanning: 1 uur

Geïntegreerde taaloefening Fokus op: Woordsoorte Voornaamwoord + bywoord

Skryf: 1 uur

2 uur

Visuele tekste

Transaksionele teks

1 uur

Onderhoud

Geïntegreerde taaloefening Fokus op: Woordsoorte

Letterkunde: Gedig “Drieankerbaai ...” 1,5 uur

Beplanning: 1 uur

Letterkunde: Roman Hersieningsvrae 2,5 uur Eenheid 11

Week 23 + 24

Bekendstelling van spreker Formele assessering 1 uur

Letterkunde: Roman Hersieningsvrae 2,5 uur

Skryf: 1 uur

Telwoord/lidwoord/ voorsetsels/tussenwerpsel 2 uur

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid 12

Week 25 + 26

Moderering – mondeling

Opsomming

1 uur

1 uur Letterkunde: Gedig “Skeepsverslag ... ” 1,5 uur

Transaksionele teks Curriculum vitae + dekbrief

Geïntegreerde taaloefening

Beplanning: 1 uur

Enkelvoudige sinne

Fokus op: Sinsleer

Skryf: 1,5 uur

Letterkunde: Drama Hersieningsvrae 2,5 uur Eenheid 13

Week 27 + 28

Moderering – mondeling (verwys na die portefeuljeboek)

Leesbegrip Leesoefening 1 uur Letterkunde: Gedig Hersiening: Gedigte 1,5 uur

Transaksionele teks

Geïntegreerde taaloefening

Koerantberig

Fokus op: Sinsleer

Beplanning: 1 uur

Saamgestelde sinne

Skryf: 1 uur

2 uur

Letterkunde: Drama Hersieningsvrae 2,5 uur KWARTAAL 4 Eenheid 14

Week 31 + 32

Vraestel 2 hersien

Vraestel 3 hersien

Vraestel 1 hersien

Week 33 + 34

Vraestel 2 hersien

Vraestel 3 hersien

Vraestel 1 hersien

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Elke eenheid beslaan twee weke. Kandidate moet in ’n week 4,5 uur aan Afrikaans Huistaal spandeer. Dit is dus nodig dat die twee weke van elke eenheid soos volg ingedeel word: Eerste week van ’n eenheid Les in handleiding Soort les Les 1 van elke eenheid Mondeling/praat/luister Les 2 van elke eenheid Begripsleer/visuele interpretasie van leesstukke Les 3 van elke eenheid Poësie: ’n Gedig word behandel Les 4 van elke eenheid Prosa/drama: Doen die leeswerk van die les Tweede week van ’n eenheid Les in handleiding Soort les Les 4 (vervolg) van elke Prosa/drama: Doen en merk die eenheid vrae van die spesifieke les Les 5 van elke eenheid Skryfwerk

Les 6 van elke eenheid

Taalleer

Tyd 1 uur 1 uur 1,5 uur 1 uur

Tyd 1,5 uur Beplanning: 1 uur Skryf: 1 uur – 1,5 uur soos aangedui in les 1,5 uur

ASSESSERINGSVEREISTES In Afrikaans Huistaal gaan daar formele assesserings (wat deel vorm van die kandidate se jaarpunte) en informele assesserings (inoefeninge as deel van die kandidate se voorbereiding) gedoen word. Die take vir formele assesserings kan in die portefeuljeboek gevind word, maar sekere aspekte daarvan word in die handleiding verduidelik (bv. hoe om ’n opstel te skryf). Die kandidate se finale assesseringspunt en take word deeglik in die portefeuljeboek uiteengesit.

STUDIEWENKE Elke afdeling van Afrikaans Huistaal het sy unieke manier om te leer. Oefening van elke afdeling bly egter die beste. Onthou om die volgende by elke afdeling te doen: Begripsleer: Kandidate moet altyd eers hul vrae deurlees en identifiseer presies wat gevra word en hoeveel punte elke vraag tel. Dan moet hulle die antwoorde uit die teks d.m.v. soeklees vind. Die vrae is gewoonlik in dieselfde volgorde as die leesstuk se paragrawe. Doen ekstra oefeninge indien moontlik.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Opsomming: Kandidate moet die opsomming presies doen volgens die stappe wat in die handleiding aan hul geleer word. Kandidate moet nooit meer woorde gebruik as wat hulle mag nie, aangesien hul punte vir die gebruik van te veel woorde sal verloor. Taalleer: Baie van die probleme wat kandidate met taalleer ondervind, ontstaan omdat hulle nie die werk ken nie. Ken elke deel van die taalleer soos dit in die handleiding uiteengesit is en oefen dit baie. Doen ekstra oefeninge indien moontlik. Die uiteensetting van die eksamenvraestelle is as volg: VRAESTEL 1 2 UUR 70 PUNTE Afdeling A: Leesbegrip  ’n Verskeidenheid tekste kan gebruik word, insluitend visuele en/of grafiese tekste.  Kandidate behoort die impak van tegnieke soos die gebruik van lettertipe en -grootte, opskrifte en byskrifte, ens., te identifiseer en te verduidelik.  Punte: 30 Afdeling B: Opsomming  Kandidate moet ’n teks van ongeveer 350 woorde in 80 – 90 woorde opsom.  Die opsomming moet in paragraafvorm wees.  Die opsomming word gemerk soos wat dit by in les 18 uiteengesit is.  Punte: 10 Afdeling C: Taalstruktuur en -konvensies (binne konteks geassesseer)  Taalleervrae vanuit ’n leesstuk, spotprent, inligtingsteks, ens.  Punte: 30 VRAESTEL 2 2½ UUR 80 PUNTE Afdeling A: Poësie  Gesiene gedigte (kontekstuele vrae/opstelvrae oor vier gesiene gedigte waarvan twee beantwoord moet word).  Een ongesiene gedig (kontekstuele of opstelvrae)  Punte: Gesiene gedigte = 20. Ongesiene gedig = 10 Afdeling B: Roman  Opstelvraag OF kontekstuele vrae.  Die kandidaat moet een opstelvraag en een stel kontekstuele vrae uit óf afdeling B óf C beantwoord. © Impaq

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

  

Indien die kandidaat in afdeling B die opstelvraag doen, móét die kandidaat in afdeling C die kontekstuele vrae doen. Opstel: 400 – 450 woorde Punte: 25

Afdeling C: Drama  Opstelvraag OF kontekstuele vrae.  Die kandidaat moet een opstelvraag en een stel kontekstuele vrae uit óf afdeling B óf C beantwoord.  Indien die kandidaat in afdeling B die opstelvraag doen, móét die kandidaat in afdeling C die kontekstuele vrae doen.  Opstel: 400 – 450 woorde  Punte: 25 VRAESTEL 3 2½ UUR 100 PUNTE Afdeling A: Opstel  Een opstel  Verhalend/beskrywend/argumenterend/bespiegelend/beredenerend  400 – 450 woorde  Punte: 50 Afdeling B: Transaksionele tekste  Twee tekste word geskryf.  Vriendskaplike/formele of informele briewe aan die pers/formele briewe (versoek/ klagte/aansoek/bedanking/gelukwensing/simpatie/sakebrief)/curriculum vitae en dekbrief/huldeblyk/agenda en notule (vra as ’n kombinasie)/formele of informele verslag/resensie/koerantberig/tydskrifartikel/geskrewe formele of informele toespraak/dialoog/geskrewe onderhoud.  180 – 200 woorde  Punte: 2 × 25 = 50

ANDER NUTTIGE INLIGTING Kandidate sal in verskeie boekwinkels ekstra werkboeke kan bekom, soos X-kit en studieleidingsboeke van hul voorgeskrewe werke. Elkeen van die boeke kan nog meer inligting, veral rakende die voorgeskrewe werke, gee. Daar word egter volledige aantekeninge in die handleidings verskaf, wat genoeg sal wees om die graad 12-jaar goed te slaag. Kandidate hoef dus nie ekstra uitgawes aan te gaan vir ekstra inligting en notas nie.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

JAARPLAN EENHEID

TITEL

’n Nuwe begin

Voorseisoen

Bly of ry?

Sonstraaltyd

Reis na die maan

Die huis is waar die hart is

Lag met ’n traan

Kindwees

Die lewenspel

Lewende water

Drome tot die einde

Die einde in sig ...

Verandering

Hersiening

DATUM BEGIN

DATUM VOLTOOI

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

EENHEID 1: ’n Nuwe begin LEERDOELWITTE

   

Nadat die kandidate hierdie eenheid voltooi het, moet hulle die volgende kan doen: Die luisterproses hersien. Die verskillende kenmerke van leestekste raaksien en kan onderskei. Die dialoog/onderhoud as transaksionele teks beplan en aanbied in ’n sinvolle skryfstuk. ’n Geïntegreerde taaloefening voltooi waar die fokus geplaas sal word op die gebruik en funksie van die verskillende skryftekens.

In hierdie eenheid word die luisterproses hersien. Die kandidate moet hierdie vaardighede kan toepas wanneer ’n luisterbegrip voltooi word. Daar word gekyk na die verskillende soorte leestekste wat tot en met graad 11 tydens begripslees behandel is. Die eenheid bevat ook ’n taalhersieningsoefening wat al die vorige taalwerk integreer, maar ook weer klem plaas op die gebruik van die verskillende skryftekens.



Wenke  Die luisterproses is baie belangrik.  ’n Dialoog is baie keer die makliker opsie om as langer transaksionele teks in vraestel 3 te kies. Maak seker die kandidaat ken die vereistes van hoe ’n dialoog lyk. Elke taaloefening in elke eenheid fokus op ’n spesifieke deel van taalleer. Maak seker die kandidaat doen elke deel, want dan is hy/sy in geheel voorbereid vir die eksamen.

Les 1: Informatiewe luister Luister is sentraal in die leer van alle vakke. Deur doeltreffende informatiewe luisterstrategieë kan jy inligting insamel en dele wat pas, bymekaarsit. Die onderrig van luistervaardighede word bepaal deur die soort mondelinge teks en die luisteraar se doel. Informatiewe luister is die vaardigheid om vir spesifieke inligting te luister. Luister vir spesifieke inligting Tydens dié les gaan jy doeltreffend luister, eerder as om net te hoor, want dit is die sleutel tot enige intelligente reaksie op die wêreld rondom ons. Volg die onderstaande stappe tydens die luisterproses.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Pre-luister  Lees deur die vrae en bepaal die konteks waarin die luisterteks afspeel.  Kyk na die spesifieke woordkeuses en hoe dit by die onderwerp pas.  Voorspel waaroor die inhoud gaan handel.  Aktiveer bestaande kennis oor die onderwerp.  Bestudeer die vrae in detail en maak seker jy verstaan wat by elke vraag gevra word, sodat jy weet waarna om te luister.  Bepaal die luisterdoel: om inligting te versamel. Watter inligting wil die spesifieke luisterteks weergee? Tydens luister  Luister aandagtig terwyl die leesstuk die eerste keer voorgelees word. Terwyl daar gelees word, ontleed die: o Boodskap- EN o Spreker o Spreker se bewyse, argumente en emosionele trant.  Skryf notas in potlood neer by die verskillende vrae wat moontlik tot die antwoord kan lei.  Maak afleidings en bevestig voorspellings.  Besin oor die inligting in die leesstuk en evalueer jou moontlike antwoorde en moontlike probleme. Post-luister Beantwoord die vrae.

AKTIWITEIT 1 Lees 'n teks uit ’n tydskrif aan die kandidate voor. Die kandidate moet soveel inligting as moontlik herhaal nadat dit gelees is. Jy kan vrae aan die kandidaat vra om insig te toets.

Les 2: Begripslees Hierdie les handel oor die leesproses en -strategieë wat gebruik word om literêre en nieliterêre tekste te verstaan en te waardeer. Die leesproses Die volgende drie leesaktiwiteite help jou om die struktuur en taalkenmerke van die teks in besonderhede te ontleed.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Pre-lees stel die teks bekend. Dit aktiveer assosiasies en vorige kennis. Volg die volgende stappe tydens pre-lees:  Vluglees en soeklees tekskenmerke: titels, opskrifte, subopskrifte, onderskrifte, visuele elemente en grafiese inligting, byvoorbeeld lettertipe en nommers, uitleg, ikone, illustrasies, grafieke, tabelle, kaarte, diagramme, tuimelkieslyste, sleutelwoordsoektogte, ens.  Maak voorspellings deur die inligting te gebruik wat jy uit vluglees en soeklees verkry het.  Hanteer belangrike woordeskat wat onbekend mag wees. Tydens lees moet jy:  ’n Begrip van die teks kry.  Die betekenis van onbekende woorde en beelde uitvind.  Leesbegripstrategieë gebruik om: verbintenisse te skep, begrip te verstaan, inligting in die teks te kry om vrae te kan beantwoord, afleidings te maak, hoofgedagtes te identifiseer en taalstrukture te herken. Post-lees stel jou in staat om die teks as geheel te beskou en daarop te reageer:  Beantwoord die vrae oor die teks.  Evalueer, kom tot gevolgtrekkings en verwoord jou eie opinie.

Kandidate moet tussen die volgende aspekte kan onderskei. 



       

Feit en mening: Feite word op statistiek en bewyse gebaseer terwyl menings ’n opinie van ’n saak is. Direkte en geïmpliseerde betekenis: Direkte betekenis is die direkte woorde en hul betekenis, terwyl geïmpliseerde betekenis die onderliggende betekenis is, wat die persoon eintlik wou sê. Denotasie (denotatiewe betekenis): Letterlike betekenis van woorde. Konnotasie (konnotatiewe betekenis): Figuurlike betekenis van woorde. Die rede waarom sekere inligting weggelaat is: Om spanning te bou/om juis die teendeel te wys/om kontras uit te wys/om die leser self ’n opinie te laat vorm. Manipulerende taal: Woorde wat gebruik word om ’n persoon te manipuleer om die spreker se standpunt in te sien/te aanvaar. Emosiebelaaide taal: Taal wat vol emosie is, soos “Dit breek my!” i.p.v. “Dit maak my seer.” Partydigheid: Die spreker is duidelik ten gunste van ’n spesifieke persoon/groep mense. Stereotipering: ’n Spesifieke eienskap word aan ’n hele groep mense toegeken, of hul dit verdien of nie. Afleidings maak: Die leser moet self die eintlike opinie/betekenis kan aflei.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 2 1.1 1.2 2.

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Mening, die gebruik van die woord “Sommiges”. Mening, die strate “wemel” van bedelaars. Sy impliseer dat dit elke persoon se verskoning is/dat dit darem snaaks is dat almal glo na Worcester op pad is/dat Worcester werklik ’n interessante dorp moet wees aangesien almal soontoe gaan (sarkasties). (Ironie moet altyd verduidelik word, deur gebruik te maak van die woord “maar”.) Die bedelaar vra net ’n paar sent, maar wil daarmee ’n hele gesin voed wat onmoontlik is. Die persoon noem ’n presiese bedrag van R9,50 wat glo twee kaartjies sal koop, terwyl dit werklik maar ’n klein bedrag is, wat moontlik eerder ander dinge, soos drank, sal kan koop. Deur die alleenplasing van die paragraaf as ’n enkelwoordparagraaf. Moedeloosheid Konnotatief. Die mense bly nie letterlik aan die verkeerde kant van die land nie, dit verwys net na die misdadigers in die land. Luiheid om werklik seker te maak of goedgelowigheid. Sy aksent is té Amerikaans en die vuil broek wat nie by ’n miljoenêr se seun pas nie. Mense is te na gekom, van hul geld beroof. Hy beeld homself uit as ’n karakter wat skaam kry omdat hy bedel: “die skaamte”. a) Aaneenskakelend (Albei paragrawe handel oor Vlokkie.) “… van jou gesig hou ek net niks nie.” (Die dubbele ontkenning kort.) Mense wat heeldag rondslenter/rondloop/rondhang in die strate./Langsaam en sonder doel rondloop, op jou gemak en lui. Dit word bepaal deur hoe hulle voel. Hy is eerlik oor wat hy met die geld wil doen. Die dame is nie ’n belangrike vrou nie, maar die woorde “mevrou” word net gebruik om haar te oortuig om geld vir die bedelaar te gee. Bedelaars kan nie kieskeurig wees nie. (Enige soortgelyke antwoord) Sodra die vriendin ’n bedelaar sien wat haar nader, vra sy geld voor die bedelaar haar kan vra. Die skip vaar op die oop see, maar die wind is uit sy seile geneem en hy dobber maar net rond. (Enige sin waar wind in die seile letterlik bedoel word.)

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Les 3: Transaksionele skryfwerk: Dialoog Prosesskryf Die onderrig van skryf behels ’n proses. Gedurende prosesskryf moet jy die volgende kan doen:  Beplan/pre-skryf  Skryf ’n konsep  Hersien  Redigeer  Proeflees  Aanbied Beplan/pre-skryf  Besluit op die doel van die teks en die gehoor waarvoor jy gaan skryf.  Bepaal die formaat, styl en standpunt van die skryfwerk.  Maak ’n breinkaart, spinnekopdiagramme, lys of vloeidiagramme van al jou idees. Skryf ’n konsep  Skryf al jou hoof- en ondersteunende idees van jou beplanning neer.  Skryf ’n eerste poging en hou jou doel, gehoor, onderwerp en genre in gedagte.  Lees jou eerste poging krities deur en verander waar jy dink dit is nodig.  Verander van jou beskrywende woorde, frases en uitdrukkings, sodat die regte stemming geskep kan word en jou skryfstuk lewendig en interessant is. Hersiening, redigering, proeflees en aanbieding  Verfyn nou jou woordkeuse, sin- en paragraafstrukture.  Skakel dubbelsinnigheid, woordoortolligheid, sleng en beledigende taal uit.  Evalueer die inhoud, styl en register van jou skryfstuk.  Kyk of jou leestekengebruik, spelling en taalgebruik korrek en gepas is.  Berei jou finale weergawe voor.  Bied die finale teks aan vir informele assessering. Dialoog

   

 Twee of meer mense voer ’n gesprek met mekaar.  Spreekbeurte vind plaas in die orde waarin die gesprek gevoer word en vanuit die spreker se perspektief/oogpunt. Elke spreekbeurt word op ’n volgende reël geskryf. Gebruik ’n dubbelpunt na die naam van elke spreker, maar geen aanhalingstekens nie. Ekstra inligting word tussen hakies aangedui (voordat die spreker praat), bv.: Anna (met dringendheid): ... Skets ’n scenario/situasie voordat die dialoog geskryf word.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde



Eenheid

Dialoë is ’n goeie begin vir ’n skryfprogram omdat dit gesproke Afrikaans is. Dit hoef nie net ’n gesprek tussen mense te wees nie, jy kan selfs ’n dialoog tussen twee diere of twee voorwerpe neerpen. Trek ’n vertikale lyn langs die sprekers se name en skryf dan hul woorde só dat dit netjies in ’n blokvorm aangebied word. Dit is die formaat van die dialoog.

Byvoorbeeld Slak: Oppas! Kyk mooi waar jy met jou groot pote trap! Rooijakkals: Wie se pieperige stemmetjie is dit? Slak: Gmff. Jou lummel! As jy nog een tree met jou linkerpoot gee, trap jy my skulp stukkend. Rooijakkals: Wie se skulp? Oooo, nou sien ek jou, ou Slakkie. Slak: Uiteindelik! Jy weet seker my skulp is my woning óók. Daarsonder kan ek nie leef nie. Rooijakkals: Nou hoe kan jy met jou woning op jou rug rondloop? Slak: Jy sien, my skulp is hard en beskerm my liggaam. Rooijakkals: Hoe so? Slak: Ek kan my spiervoet en my kop in my skulp intrek. Die res van my lyf bly altyd in my skulp. Jy kan maar sê ek het ’n permanente woning op my rug. Wat van jou? Waar skuil jy? Rooijakkals: …

AKTIWITEIT 3 Kandidate kies een van die onderwerpe en beplan, skryf ’n konsep, redigeer en skryf ’n finale dialoog van 180 – 200 woorde. Assesseer na aanleiding van die rubriek vir transaksionele tekste in die bylae. NB: Alle aspekte van beplanning tot die finale produk MOET gedoen word. In die Eindeksamen in vraestel 3, kry hul vir elkeen van die aspekte punte. Hulle moet dit dus nie afskeep nie.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Les 4: Taalleer: Skryftekens Skryftekens

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

Koppelteken (-) Redes vir die gebruik van die koppelteken: Om die opeenhoping van klinkers te voorkom, bv. na-aap. Om dubbelsinnigheid te vermy, bv. ru-gare (teenoor “rugare”, wat na die are in jou rug verwys). By aardrykskundige name waar ’n windrigting saam met ’n plek gevoeg word, bv. Suid-Afrika/Wes-Kaap. Samestellings met eiename, bv. Naudé-huis, oud-Springbok, voor-BTW-prys. Koppelings van lang samestellings, bv. woonstelblok-parkeerterrein (die koppelteken word tussen die twee begrippe geskryf). Samestellings met afkortings, simbole, syfers en getalle, bv. A-span, model C-skool. Herhalingsamestellings, bv. sing-sing, speel-speel. Gekoppelde bepalings, bv. sieps-en-braaiboud. Verbindings met -hulle, bv. ma-hulle. Koppelteken as weglating van ’n woord, bv. vark- en hoenderhok, i.p.v. varkhok en hoenderhok. Koppeling met die woord “en”, bv. kaas-en-wynonthaal. Telwoorde, bv. tweeduisend-en-tagtig. Woorde van vreemde herkoms, bv. mise-en-scène, ad hoc-komitee.

Deelteken (ë, ö, ï) Redes vir die gebruik van die deelteken: 1. Dui ’n nuwe lettergreep aan. 2. Nie by woorde wat eindig op “ieel”, “ieer” of “ieet” nie, bv. finansieel. 3. Indien die woord verbuig word, gebruik jy wel die deelteken, bv. finansiële. Kappie (ê, ô) Redes vir die gebruik van die deelteken.  Dui ’n lang uitgerekte vokaal aan, bv. wêreld.  Die kappie verleng die vokaal, bv. affêre, brûe, sekondêr, maar nie by ster en vlermuis nie. Ver word bo vêr verkies, wat ter wille van tradisie erken word.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Klemtekens/aksenttekens Daar word twee tekens onderskei: 1. Gravis (ˋ) Die gravis word gebruik om verwarring uit te skakel, bv. appèl en appel. Dit word ook gebruik by woorde van vreemde herkoms, bv. crèche en enkellettergrepige woorde soos nè. 2. Akuut (´) Die akuut dui beklemtoning aan, bv. géén. Afkappingsteken (’) Redes vir die gebruik van die afkappingsteken: 1. Die meervoud en verkleining van letters, bv. a’s en a’tjie. 2. Die meervoud en verkleining van selfstandige naamwoorde wat eindig op beklemtoonde “a”, “i”, “o” en “u”, bv. pa’s, Israeli’tjie, skadu’s. 3. Die meervoud en verkleining van persoonsname en vanne, wat eindig op die onuitgesproke letters “e” en “s”, bv. Marais’s, Cilliers’tjie. 4. Om elisie (die wegval van ’n klank) aan te dui, bv. g’n (geen), daar’s (daar is). 5. Die meervoud en verkleining van letters, getalle en syfers, bv. a’s, 11’s, 9’tjie.

Kandidate moet navorsing doen en kyk watter uitsonderings daar op elke reël is. Die uitsonderings is baie keer juis die woorde waarmee ’n mens tydens skryfwerk en spelling sukkel! Indien moontlik, kry ’n Afrikaanse Woordelys en Spelreëls (AWS) en/of Skryf Afrikaans van A tot Z (Dalene Müller) in die hande.

AKTIWITEIT 4

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Aktrises (Moet in die meervoud wees) Party Dit word gebruik as weglatingsteken in die plek van die woord “parkeer”. Die ekstra inligting as vraag waarom almal Worcester toe gaan word ingelas. Dit is ’n samestelling met ’n eienaam. beeld Hy benodig presies R9,50 vir die treinkaartjies. Dit is ’n eienaam (naam van ’n plek). Dit is ’n koppeling van ’n Aardrykskundige naam en ’n windrigting. Binnelanders/inwoners Emigreer (Onthou dit so: emigreer = exit, immigreer = incoming) pa’s (Woorde wat eindig op beklemtoonde vokale kry ’n afkappingsteken in die meervoudsvorm. Dus sal “oupa” nie ’n ’s kry nie, want die “a” is nie beklemtoon nie – beklemtoon beteken dit is ’n lang klank.)

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

13. 14. 15.1 15.2 16.

kern = plaas, bepaler = wingerd onoorredende/flou/oninspirerende (Die antoniem moet weer in die sin kan pas/konteks) Daar is ’n klein belegginkie wat hy in Amerika het. Hy het die klein sakie by die polisie gaan aanmeld. Die akuutteken want dit is vir beklemtoning. (Onthou dit as volg: ’n Hoofletter “A” se eerste strepie is na regs, dus in die rigting waarin die akuut lê. Die “v” van gravis se eerste strepie is na links, dus in die rigting waarin die gravis lê.

Akuut: é 17. 18. 19. 20.

Eenheid

Gravis: è

Aksent in paragraaf 8 beklemtoon die woord “die”. Dit verleng die “e”-vokaal in die woord. Te skree/te skreeu/bitsig sê. Samestelling met ’n getal.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

EENHEID 2: Voorseisoen LEERDOELWITTE

   

Nadat die kandidate hierdie eenheid voltooi het, moet hulle die volgende kan doen: ’n Informele bespreking hou oor die onnatuurlike seisoene, reënpatrone, hitte, ens., wat ons beleef. ’n Begripsleesoefening voltooi. ’n Beredenerende/argumenterende opstel skryf. ’n Geïntegreerde taaloefening voltooi wat op leestekens fokus.

Die doel van hierdie eenheid is om die kandidate bekend te stel aan informele besprekings sodat hulle leer om ’n mening op grond van feite te stel. Die kandidate gaan ’n begripsleesoefening doen, leer hoe om ’n beredenerende opstel te beplan en te skryf, sowel as ’n taaloefening voltooi waar die fokus op leestekens is.

Les 5: Informele bespreking Praat Kandidate gaan in hierdie eenheid leer hoe om gemaklik, geredelik en akkuraat te praat. Dit is een van die belangrikste vaardighede vir hul persoonlike en professionele lewe in die toekoms. In die vorige grade het hulle reeds die meeste van die basiese praattegnieke geleer, daarom word net dié tegnieke waarmee kandidate nog nie vertroud is nie, behandel. Die praatproses Tydens die praatproses moet jy die volgende praatproses- en kommunikasiestrategieë insluit:  Beplanning, navorsing, organisering.  Voorbereiding en aanbieding. Beplanning, navorsing en organisering Jy moet die vaardighede van beplanning, navorsing en organisering vir mondelinge aanbiedings deur die volgende demonstreer:  Die gebruik van gepaste register, styl en toon (volgens gehoor, doel, konteks en tema).  Die gebruik van toepaslike taal.  Kritiese taalbewustheid demonstreer deur feite weer te gee, menings uit te spreek, denotatiewe en konnotatiewe betekenis te herken en geïmpliseerde betekenis te verduidelik.  Uitdrukking gee aan waardes en houdings en bewustheid van partydigheid, stereotipering, gevoels-, oorredings- en manipulerende taal toon.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde



Eenheid

Bronne en verwysingsmateriaal soos woordeboeke en tesourusse gebruik om effektiewe en presiese woordeskat te kies en aanbiedings te lewer deur gebruik te maak van notas en rekwisiete, oudio- en/of visuele hulpmiddels en grafieke om die aanslag en akkuraatheid van aanbiedings te verhoog.

Voorbereiding en aanbieding Jy moet mondelinge-aanbiedingsvaardighede inoefen en demonstreer deur die volgende te doen:  Direk met die gehoor te praat.  Na ’n wye verskeidenheid bronne verwys wat geraadpleeg is, insluitend ’n reeks feite en voorbeelde volgens die vereistes van die taak en erkenning aan die geraadpleegde bronne gee.  ’n Doeltreffende inleiding gee en ’n gevolgtrekking maak, idees ontwikkel en argumente op ’n duidelike en logiese manier saamstel sodat die toespraak op die man af is en afwykings, onnodige herhaling en clichés vermy word.  Organisatoriese strukture soos chronologie, onderwerp, oorsaak-gevolg, vergelykkontrasteer en probleemoplossing gebruik om in te lig en te oorreed.  Korrekte intonasie en frasering gebruik.  ’n Duidelike argument aanbied en dit volhou deur verskillende gepaste bewyse te kies (bv. statistiek, getuigskrifte, spesifieke gevalle) wat geloofwaardig, geldig en relevant is.  Gepaste aanspreekvorme en herhalings (dames en here; ek wil beklemtoon dat ...) gebruik.  Gepaste woordkeuse, taalstrukture en -konvensies gebruik.  Verbale en nieverbale tegnieke (bv. toon, stemprojeksie en -modulasie, volume, tempo, frasering, oogkontak, gesigsuitdrukkings, gebare, liggaamstaal) in aanbiedings gebruik. Informele bespreking/gesprek

     

Die volgende stappe moet gedoen word tydens die informele bespreking of gesprek: Inisieer en hou die gesprekke vol. Pas beurtnemingskonvensies toe. Gee vir elke persoon in die groep ’n kans om sy/haar mening te lug. Verdedig ’n standpunt met feite, sonder om aggressief of emosioneel te raak. Onderhandel altyd sodat ’n kompromie bereik kan word. Vul gapings in en moedig ander sprekers aan om ook hul opinie te gee. Deel idees en ervarings en toon begrip van konsepte. Kandidate moet voor die tyd navorsing doen oor die klimaatveranderingspatrone en seisoenveranderings en onnatuurlike weerpatrone wat die wêreld tans ervaar. Die navorsing gaan nodig wees om ’n standpunt te kan regverdig en te verdedig.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 5 Informele besprekingspunt: Die natuur gee vir ons die eerste tekens dat die wêreld besig is om te vergaan. Stem jy saam of nie? Die kandidate moet ’n besprekingsgroep hou en die stelling bespreek. Die bespreking kan in klasverband gedoen word.

Les 6: Begripslees

Die leesproses soos uiteengesit in les 2 is van toepassing.

AKTIWITEIT 6 1. 2. 3. 4.1 4.2 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Geen reën of ligte reën en geen vloede nie. Wanneer iets geklassifiseer word as ’n “La Niña” is dit wanneer daar ernstige afwykings in die weer is. Konnotatief – dit is nie letterlike bokke nie, maar verwys na iemand wat die skuld vir die weer kry. Feit – “… nie minder nie as 12 siklone …” Bewering – opinie van persoon. Normaal of abnormaliteit is nie deur navorsing gestaaf nie. ’n Intense laagdrukstelsel waar vog in die sentra van die sikloon bymekaarkom. Die gevolg is droë toestande. Die watertemperature begin afkoel omdat die son verder noordwaarts beweeg. As die warm effek sterk genoeg is, gaan die reënval vroeg ophou en kan die winter vinnig begin. Vloede in Australië, droogte in Suid-Amerika en Rusland en baie reën in Namibië. Oeste kry dus droogteskade, wat daartoe kan lei, dat daar vanjaar nie ’n oorskot grane gaan wees nie. Die toestand waarin die grond/gras/weiding is. Oorsaak: swak weiding – Gevolg: lae pryse vir lewende hawe. Die koper gaan duurder vir die produk betaal. Die skrywer is die bestuurder van Santam se afdeling wat met gespesialiseerde oesversekering werk. Hy is dus ’n kenner op die gebied.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Les 7: Beredenerende opstel

Die skryfproses soos uiteengesit in les 3 moet hersien word.

Argumenterende/beredenerende opstel Argumenterende opstelle stel ’n argument vir óf teen iets (“Waarom vroue beter bestuurders as mans is”). Beredenerende opstelle gee argumente vir én teen iets weer en die skrywer se standpunt word gewoonlik in die slot gestel (“Is vrouens beter bestuurders as mans? Ja en nee, maar my standpunt is ja”).  Argumenterende opstelle bevat subjektiewe redenering; die verdediging of aanval van ’n saak word enduit volgehou; dit is eensydig; die slot stel die skrywer se standpunt duidelik.  Beredenerende opstelle is meer gebalanseerd; dit bevat beide kante van ’n argument; die struktuur word deeglik en versigtig beplan; dis hoofsaaklik objektief, maar die skrywer kan ook persoonlik raak; dit bevat goed gemotiveerde en ondersteunende stellings; die slot gee ’n sterk aanduiding van die skrywer se mening.

AKTIWITEIT 7 Merk kandidaat se opstel hoofsaaklik vir taalfoute (spelling, woordeskatfoute en sinskonstruksiefoute). Kandidate moet die beplanning en die finale poging inhandig. Alle foute moet dan ter wille van inoefening vir die Eindeksamen oorgeskryf word.

Les 8: Taalleer: Leestekens Maak seker kandidate raak nie deurmekaar met leestekens en skryftekens nie. Leestekens help om die leser te lei wanneer hy/sy lees: moet daar gestop word of moet daar net ’n pouse ingewerk word? Vraagtekens lei die leser om aan die einde van die sin met ’n hoër intonasie (stem) te praat en ’n uitroepteken wys dat daar emosie gebruik moet word.

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Leestekens word gebruik om lees te vergemaklik.

Punt (.) Die punt word gebruik: 1. Aan die einde van ’n sin/stelling. 2. By afkortings, bv. a.g.v. Komma (,) Die komma word gebruik: 1. In reekse en lyste, bv. Die motor is vinnig, rooi, nuut en lig op brandstof. 2. Voor en na parentese/ekstra inligting, bv. Mnr. Swart, die skoolhoof, is siek. 3. Na ’n aanspreekvorm, bv. Piet, sal jy asseblief …? 4. Tussen twee gesegdes/werkwoorde, bv. Wat sy sing, ken ek nie. 5. Voor voegwoorde want, maar, mits, al, gevolglik, bv. Ek hou hiervan, want … (Let wel: Geen komma voor “omdat” nie, tensy dit ’n lang sin is.) Geen komma voor “en” nie – daar is wel uitsonderings.) Kommapunt (;) 1. Dit skei twee gedagtes binne ’n sin. 2. Dit word gebruik tussen ’n reeks neweskikkende hoofsinne of bysinne, bv. Daar is fout met die internet; die tegnikus sal dit kom herstel. Dubbelpunt (:) Die dubbelpunt word gebruik: 1. Voor ’n verduideliking, bv. Bespaar water: moenie die kraan laat loop terwyl jy tande borsel nie. 2. Voor ’n lys van artikels, bv. Hy bestel die volgende: wors, lamsvleis en kaas. 3. By die direkte rede, bv. Esra sê: “Ek is baie …” Vraagteken (?)  Die vraagteken word aan die einde van ’n direkte vraag gebruik: Wat is jou naam?  Daar is drie soorte vraagsinne: 1. Algemene vraagsin, waarop die antwoord altyd “ja” of “nee” is. 2. Spesifieke vraagsin, wat ’n spesifieke antwoord vereis, bv. “Wat eet die kat?” 3. Retoriese vrae kry ook vraagtekens, al word ’n antwoord nie verwag nie. Uitroepteken (!) Die uitroepteken word gebruik om ’n uitroep van ontsteltenis, dringendheid, versoeke, bevele, opgewondenheid, blydskap en waarskuwings aan te dui, bv. Eina!

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Aandagstreep (–) (langer as ’n koppelteken) Die aandagstreep word gebruik om: 1. Aandag te vestig op dit wat volg, bv. Ek het ure gestudeer en al wat ek kry is – mooi so! 2. Om parentese (inlassin) aan te dui, bv. Die man – mooi en jonk – dra swart skoene. Asterisk (*)  Die sterretjie (*) verwys na ’n aantekening wat elders in die stuk is.  Dit kan ook op ’n skeiding dui.  Drie sterretjies aan die einde van ’n leesstuk kan aandui dat tyd verloop het of dat ’n gedagtesprong plaasgevind het. Hakies en parentese ()  Die hakies rondom ’n frase/woord beteken dit is ekstra inligting, bv.: Piet sal Donderdag (oor twee dae) in Suid-Afrika land.  Kommas of aandagstrepe kan ook gebruik word: Piet sal Donderdag, oor twee dae, in Suid-Afrika land. Piet sal Donderdag – oor twee dae – in Suid-Afrika land.

AKTIWITEIT 8 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Dit is ’n samestelling met ’n getal “... somerreënvalgebiede, terwyl die …” re-ën-val Dit is ’n naam van die oseaan. Dit is ’n saamgestelde bepaling/een begrip. Wat was een van die groot sondebokke vanjaar vir die warmer-as-normaal-wat in die Indiese Oseaan? Australiërs en Afrikane (Afrikaners verwys na Afrikaanssprekendes) nie (Moenie die hele betekenis van die woord gee nie, slegs wat die premorfeem beteken) Is ’n hoëdrukstelsel ongunstig vir reën? Die sikloonseisoen eindig darem gewoonlik teen Maart/April, wanneer die watertemperature begin afkoel, omdat die son verder noordwaarts begin beweeg met die winterseisoen. (Dui parantese aan.) 28

Fasiliteerdersgids G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

11. 12.

13. 14. 15.1 15.2 15.3 15.4 16. 17.1 17.2 17.3 18. 19.

Eenheid

Sikloonseisoene (die maklikste is om die woord in die meervoud te sit). Hierdie situasie kan egter voordelig wees vir reënval oor die Wes-Kaap; dit kan veroorsaak dat koue fronte weer vinniger noordwaarts kan begin soos wat die sisteme as geheel effens noordwaarts skuif. vinnigste (Slegs die oortreffende trap word vereis) Wat van die res van die somerseisoen? geleenthede/kanse gevolg afneem tot gevolg hê ’n Verduideliking gaan volg in verband met watter tekens daar vir kanse vir reën is. Suid-Amerikaner Rus Namibiër Die koppelteken staan in die plek van die woord “-oes”. Daar geskied ernstige probleme vir grootskaalse bemarking van vee!