Gr 12 afrikaans huistaal handleiding letterkunde by Impaq

Í2,È-A-AHT-SG02tÎ

T -

AFRIKAANS HUISTAAL HANDLEIDING: LETTERKUNDE Graad 12

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Huistaal Handleiding: Letterkunde

1812-A-AHT-SG02

Í2,È-A-AHT-SG02tÎ

Graad 12

Aangepas vir KABV

A Archer T Mc Geer

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

INHOUDSOPGAWE VOORWOORD .................................................................................................................... 3 STUDIEWENKE .................................................................................................................. 3 LESELEMENTE .................................................................................................................. 5 JAARPLAN ......................................................................................................................... 6 EENHEID 1: Roman – Droomdelwers ............................................................................... 8 Les 1: Literêre begrippe .................................................................................................... 8 AKTIWITEIT 1 ................................................................................................................ 8 Les 2: Inleiding tot die roman ............................................................................................ 9 AKTIWITEIT 2.1: Hoofstuk 1 ........................................................................................ 13 AKTIWITEIT 2.2: Hoofstuk 2 ........................................................................................ 15 AKTIWITEIT 2.3: Hoofstuk 3 ........................................................................................ 15 AKTIWITEIT 2.4: Hoofstuk 4 – 7 .................................................................................. 16 AKTIWITEIT 2.5: Hoofstuk 8 – 12 ................................................................................ 17 AKTIWITEIT 2.6: Hoofstuk 13 ...................................................................................... 18 Les 3: Bestudering van langvrae .................................................................................... 18 AKTIWITEIT 3: Langvrae ............................................................................................. 20 EENHEID 2: Drama – Siener in die suburbs .................................................................. 21 Les 1: Literêre begrippe .................................................................................................. 21 AKTIWITEIT 1 .............................................................................................................. 26 Les 2: Die lees van ’n drama .......................................................................................... 26 AKTIWITEIT 2 .............................................................................................................. 28 Les 3: Belangrike agtergrondinligting en literêre terme ................................................... 28 AKTIWITEIT 3 .............................................................................................................. 30 Les 4: Bedryf 1 (bl. 13 – 15)............................................................................................ 30 AKTIWITEIT 4 .............................................................................................................. 31 Les 5: Bedryf 1 (bl. 16 – 17)............................................................................................ 31 AKTIWITEIT 5 .............................................................................................................. 32 Les 6: Bedryf 1 (bl. 18 – 21)............................................................................................ 32 AKTIWITEIT 6 .............................................................................................................. 33 Les 7: Bedryf 1 (bl. 22 – 26)............................................................................................ 33 AKTIWITEIT 7 .............................................................................................................. 34 Les 8: Bedryf 1 (bl. 27 – 32)............................................................................................ 35 AKTIWITEIT 8 .............................................................................................................. 36 Les 9: Bedryf 2 (bl. 33 – 37)............................................................................................ 36 AKTIWITEIT 9 .............................................................................................................. 37 Les 10: Bedryf 2 en 3 (bl. 38 – 42) .................................................................................. 37 AKTIWITEIT 10 ............................................................................................................ 39 Les 11: Bedryf 3 (bl. 43 – 47).......................................................................................... 39 AKTIWITEIT 11 ............................................................................................................ 40 Les 12: Bedryf 3 (bl. 48 – 53).......................................................................................... 41 AKTIWITEIT 12 ............................................................................................................ 42 Les 13: Bedryf 3 (bl. 54 – 56).......................................................................................... 43

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

AKTIWITEIT 13 ............................................................................................................ 44 Les 14: Bestudering van langvrae .................................................................................. 44 AKTIWITEIT 14 ............................................................................................................ 46 EENHEID 3: Poësie .......................................................................................................... 47 Les 1: Literêre begrippe .................................................................................................. 48 Les 2: “Allerliefste ek stuur vir jou ’n rooiborsduif” (Breyten Breytenbach) ....................... 54 AKTIWITEIT 1 .............................................................................................................. 55 Les 3: “Marilyn Monroe: foto in rou” (Joan Hambidge) .................................................... 56 AKTIWITEIT 2 .............................................................................................................. 60 Les 4: “As jy weer skryf” (Ingrid Jonker) ......................................................................... 61 AKTIWITEIT 3 .............................................................................................................. 64 Les 5: “Kan ek jou dogtertjie wees?” (Antjie Krog) .......................................................... 65 AKTIWITEIT 4 .............................................................................................................. 67 Les 6: “S.O.S.” (Chris Lombard) ..................................................................................... 68 AKTIWITEIT 5 .............................................................................................................. 70 Les 7: “’n klein beriggie” (Vincent Oliphant) .................................................................... 71 AKTIWITEIT 6 .............................................................................................................. 74 Les 8: “Paddas” (D.J. Opperman) ................................................................................... 75 AKTIWITEIT 7 .............................................................................................................. 78 Les 9: “Finis” (Lina Spies) ............................................................................................... 80 AKTIWITEIT 8 .............................................................................................................. 83 Les 10: “Kwatryne” (Ina Rousseau) ................................................................................ 84 AKTIWITEIT 9 .............................................................................................................. 88 Les 11: “Die bulldozers, hulle’t gakom” (Adam Small) .................................................... 89 AKTIWITEIT 10 ............................................................................................................ 91 Les 12: “Drieankerbaai, 19 Julie 1965” (Meyer van Rensburg) ....................................... 92 AKTIWITEIT 11 ............................................................................................................ 95 Les 13: “Skeepsverslag, Titanic” (M.M. Walters) ............................................................ 96 AKTIWITEIT 12 ............................................................................................................ 99 BYLAE A ......................................................................................................................... 100 BYLAE B ......................................................................................................................... 102 BRONNELYS .................................................................................................................. 113

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

VOORWOORD In hierdie handleiding word elke faset van graad 12 Afrikaans Huistaal letterkunde behandel. Poësie en prosa word in die handleiding apart gehou om dit makliker te maak om terug te gaan na die aspekte waarvan jy miskien al ’n bietjie vergeet het. In die jaarplan word poësie en prosa geïntegreer en om die beurt behandel. Hou by die jaarplan om seker te maak dat al die werk wat per kwartaal behandel moet word wel gedek is teen die tyd wat toetse en eksamens geskryf word. Wanneer dit by die formele assesseringstake kom, word daar deurlopend van jou verwag om portefeuljetake te voltooi wat jou jaarpunt sal uitmaak. Jou jaarpunt tel uiteindelik 25% van jou totale punt vir Afrikaans Huistaal. Die take kan in die portefeuljeboek gevind word. Alle ander aktiwiteite is daar om jou te help met die voorbereiding vir toetse en eksamens. Hierdie jaar word 12 gedigte, die roman Droomdelwers en die drama Siener in die suburbs behandel. In elkeen van die bogenoemde genres moet jy uiteindelik langvrae sowel as kontekstuele vrae kan beantwoord. Die volgende literêre werke word behandel:  Steyn, E. 2015. Droomdelwers. Heritage Uitgewers. Kaapstad.  Du Plessis, P.G. 1971. Siener in die suburbs. Tafelberg Uitgewers. Kaapstad. Hierdie afdelings word in vraestel 2 van die eksamen geassesseer. Vraestel 1 gaan fokus op leesvaardigheid, kennis van visuele tekste, vermoë om op te som en taalkennis. Vraestel 3 is uitsluitlik ’n skryfvraestel waar alle vorme van geskrewe werk (opstelle en transaksionele tekste) geassesseer word. Vraestel 4 word voor die Eindeksamen afgehandel, want dit is eintlik net ’n samestelling van al jou mondelingpunte deur die jaar. Voltooi elke aktiwiteit in die handleiding getrou nadat die gegewe leerwerk hanteer is. Jou fasiliteerder sal saam jou die antwoorde nagaan.

STUDIEWENKE Vir elke afdeling van Afrikaans Huistaal kan jy ’n unieke manier gebruik om te leer, maar dit bly belangrik om alles wat jy leer oor en oor in te oefen. Onthou om die volgende by elke afdeling te doen: Poësie: Elke gedig word in detail ontleed. Ken die gedigte en hul ontleding tesame met die poësieterme. Die terme is van toepassing op alle gedigte, so as jy dit leer en verstaan, sal jy beter doen. Prosa: Die roman en die drama móét gelees word. Jy moet al die karakters ken, hul van mekaar kan onderskei, die gebeure in die verhaal kan identifiseer, konflik kan raaksien en

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

karakterontwikkeling kan aandui. Die temas van die roman word in die handleiding opgesom. By die drama moet jy ook aandag aan die teksaanwysings gee. BAIE BELANGRIK OM TE ONTHOU: In vraestel 2 moet jy ’n keuse uitoefen: Jy moet ’n stel langvrae asook ’n stel kontekstuele vrae beantwoord. Indien jy besluit om die roman se langvrae te doen, móét jy die drama se kortvrae doen, en anders om. Indien jy twee stelle kortvrae doen, sal een stel nie gemerk word nie – jy verloor dus 25 punte.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat die leerder aan die einde van die les moet weet. Geneem uit KABV.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting anders as die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik

AKTIWITEIT Vrae wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

JAARPLAN EENHEID

DATUM BEGIN

LES KWARTAAL 1 Droomdelwers Les 1: Literêre begrippe Les 2: Inleiding tot die roman Siener in die suburbs Les 1: Literêre begrippe Les 2: Die lees van ’n drama Les 3: Belangrike agtergrondinligting en literêre terme Poësie

Les 1: Literêre begrippe Les 2: “Allerliefste, ek stuur vir jou ’n rooiborsduif” Les 3: “Marilyn Monroe: foto in rou” Les 4: “As jy weer skryf” Les 5: “Kan ek jou dogtertjie wees?” Les 6: “S.O.S.” KWARTAAL 2 Droomdelwers Les 3: Bestudering van langvrae Siener in die suburbs Les 4: Bedryf 1 (bl. 13 – 15) Les 5: Bedryf 1 (bl. 16 – 17) Les 6: Bedryf 1 (bl. 18 – 21) Les 7: Bedryf 1 (bl. 22 – 26) Les 8: Bedryf 1 (bl. 27 – 32) Les 9: Bedryf 2 (bl. 33 – 37) Les 10: Bedryf 2 en 3 (bl. 38 – 42) Les 11: Bedryf 3 (bl. 43 – 47) Poësie Les 7: “’n klein beriggie” Les 8: “Paddas” Les 9: “Finis” Les 10: “Kwatryne” Les 11: “Die bulldozers, hulle’t gakom”

DATUM VOLTOOI

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

1 2 3

KWARTAAL 3 Siener in die suburbs Les 12: Bedryf 3 (bl. 48 – 53) Les 13: Bedryf 3 (bl. 54 – 56) Les 14: Bestudering van langvrae Poësie Les 12: “Drieankerbaai, 19 Julie 1965” Les 13: “Skeepsverslag, Titanic” KWARTAAL 4 Hersiening van die roman Droomdelwers. Hersiening van die drama Siener in die suburbs. Hersiening van alle gedigte.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

EENHEID 1: Roman – Droomdelwers LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: Die roman, Droomdelwers, bestudeer om kontekstuele en langvrae te beantwoord. Droomdelwers is deur Esta Steyn geskryf, wat bekend is vir haar Weskusverhale. Sy het die TV-reeks Meeulanders geskryf en is ook bekend vir haar roman Kinders van die Sabbatsee. Droomdelwers is ook ’n Weskusverhaal en speel in twee gemeenskappe af: Soutmansdal en Vlaktevlei. Die ruimte wat geskep word, is dié van ’n rustige lewe by die see waar daar min winkels is met straatjies waarin kinders speel. Daar is tipiese wit huisies by die see en mense wat op die strand stap. Maak seker jy lees die bladsye van die roman Droomdelwers, soos gespesifiseer. Die eerste leeswerk is ’n inleiding tot die verstaan van die hele roman. Jy moet egter die hele roman lees. Kyk na alle aspekte van die antwoorde in die fasiliteerdersgids.

Les 1: Literêre begrippe Bestudeer en ken die literêre begrippe in Droomdelwers op bladsy vii – xix in die roman self. Verwys ook na bylae B in die handleiding.

AKTIWITEIT 1 Dié aktiwiteit se antwoorde kan in Droomdelwers op bladsy vii – xix gevind word. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Waarom kan hierdie roman as ’n dorpsroman geklassifiseer word? Waaroor handel Droomdelwers? Watter twee soort vertellers kom in die roman voor? Wie is die fokalisator in Droomdelwers? Wat is die tema van Droomdelwers? Waarom word oom Kêppies se woorde in kursief gedruk? Waarom word oom Kêppies se woorde foneties (soos dit klink) geskryf? Watter drie aspekte vorm die ruimte in ’n verhaal? Kies die korrekte antwoord: Soutmansdal is ’n (regte dorp/fiktiewe dorp) aan die Weskus.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Eenheid

In Droomdelwers is daar baie voorbeelde van Weskusafrikaans. Waaraan word hierdie vorm van Afrikaans gekenmerk? Hoe lyk Soutmansdal? Waarna kom kyk die toeriste van die Soutmans Hotel? Noem die eiendom wat die Redelinghuyse besit. Daar is ’n paar aanduidings uit die roman dat dit die jaar 2005 is. Noem van hierdie aanduidings om die bogenoemde stelling te ondersteun. Verduidelik die verskil tussen plat en ronde karakters. Gee ’n voorbeeld van innerlike konflik uit die roman. Tussen wie vind uiterlike konflik in die roman plaas? Wat is die motoriese moment in Droomdelwers? Verduidelik die simboliek agter die “sout” in hierdie roman. Gee ’n karakterskets van Leendra.

Les 2: Inleiding tot die roman Die roman speel in twee dorpies af – Soutmansdal en Vlaktevlei. Die dorpies in die verhaal is denkbeeldig. Die wit gemeenskap woon in Soutmansdal en die bruin gemeenskap woon in Vlaktevlei. Die twee dorpies is langs die Weskus geleë en mense voer ’n bestaan uit visvang. Tydens die apartheidsjare was daar in die meeste Weskusdorpe aparte woonbuurte vir wit en bruin inwoners. Die gevolg hiervan was dat baie van die bruin mense verdryf is uit die gebiede waar hulle vir baie jare gewoon en ’n bestaan gevoer het. Bruin mense was afhanklik van visvang vir ’n bestaan. Die wit inwoners was ook soms betrokke by die visvangsproses, maar die meeste van hulle was boere en besigheidseienaars. Die Weskus het nie dieselfde ontwikkeling in terme van toerisme gehad as ander dorpe nie. Nadat mense van Kaapstad en ander dele van die land die gebied ontdek het, het trekpleisters vir toeriste in baie gebiede ontwikkel. Veranderinge soos dié veroorsaak konflik tussen inwoners. Die bruin gemeenskap praat ’n eiesoortige Afrikaans wat gepaard gaan met idiomatiese uitdrukkings en unieke segswyses, wat veral opvallend in oom Kêppies se taalgebruik is. Wit Weskussers se taalgebruik is kleurryk, ten spyte van die moderne ontwikkeling in die gemeenskap. Die leefwyse van die Weskusmense word nog in baie gemeenskappe gevind, al het ontwikkeling in die toerismebedryf groot uitbreidings tot gevolg gehad. Daar is steeds klein, wit huisies teen die see, min winkels, strate waarin die kinders speel, lang strande vir stap en baie rotspoele om te verken. Ten spyte van hierdie ontwikkelings en die gevolge van apartheid, is daar tot vandag toe ’n gevoel van samehorigheid.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Hebsug en geldgierigheid is die sentrale tema in hierdie roman. Die konflik is geleë in die stryd tussen ryk en arm om die voortbestaan van Vlaktevlei te beskerm wanneer die ryk Redelinghuyse die arm bruin gemeenskap wil verdryf om ’n luukse vakansieoord daar op te rig. Geldgierigheid dra by tot die spanning in die roman. Daar is ook spanning rondom die waarheid van oom Phil en die ontploffing waarin Leendra se ma en pa oorlede is, asook die gebeure wat veroorsaak het dat Leendra in die tronk beland. Leendra se stryd om uit te vind wat sewe jaar gelede gebeur het, beklemtoon die stryd om reg en geregtigheid te laat seëvier. Daar is dus konflik rondom die toekoms van Vlaktevlei. Ingesluit hierby vind ons die tema van vergifnis en versoening wanneer die waarheid oor die verlede uitkom en daar versoening plaasvind met die oplossing van die konflik rondom die voortbestaan van die gemeenskap. Opsomming van die karakters KARAKTER Ant Sweetie Bonthuys Bassontjie

Berta van Hellberg Boeta Bonthuys Botes Cecilia (Sielie) van Hellberg Clive Morris Darryl Isaacs Denver Douglas Ferdinand Gilbert Redelinghuys

Gretel Grossman

Hendrik van Hellberg

OPSOMMING Oom Bontie se vrou. Sy is ook die eienaar van ’n kafee. Sy woon in Die Bont Huis by die soutmyn. Mara Marais se plaasbestuurder (Karooplaas waar Lucia oom Phil leer ken het en waarheen sy teruggegaan het na haar miskraam). Leendra en Sielie se oorlede ma wat in die ontploffing by die steengroef gesterf het. Sy was Hendrik van Hellberg se vrou. Die seun wat op Sielie verlief is. Hy besit ook ’n stoor vir sweiswerk waar Sielie later bladsout verpak. Die vorige stadsklerk. Leendra se jonger sussie wat emosioneel gestremd is na ’n ontploffing by die steengroef. Die argitek van die nuwe ontwikkeling. Die burgemeester. Pastoor Gerald en Jamaina se ander seun. Hy word ook Dagghie genoem en is een van pastoor Gerald en Jamaina se seuns. Hy is deur Leendra doodgeskiet. Die seun van Rudi en Minette en is die hoofontwikkelaar van West Coast Holiday Resort. Hy is ook al ’n geruime tyd verlief op Leendra. Sy word ook Grietjie genoem. Sy is ’n kunstenaar wat in Vlaktevlei ’n ateljee het en daar skoolhou. Sy is Minette se suster. Haar ateljee word Der Schutz genoem en is ook waar sy bly. Leendra en Sielie se oorlede pa wat in die ontploffing by die steengroef gesterf het. Hy was die eienaar van die soutmyn tot

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Jaap Gouws Jamaina Killian Johnny Cupido Joseph White Koster Kaaiman Leendra van Hellberg

Lucia van Tonder Maria Marias Mario Martinelli

Maurizio Martinelli Minette Redelinghuys

Oom Bontie Bothuys Oom Kêppies Killian

Oubaas Kaaiman Pastoor Gerald Killian Patricia Redelinghuys Phil van Tonder Rachel Kaaiman Rebekka Cupido

Rudi Redelinghuys

Samuel van der Sandt

Tommie Vaatjie © Impaq

Eenheid

hy dit uitverkoop het aan sy swaer (Phil) om die steengroef te begin. Die nuwe stadsklerk. Pastoor Gerald se vrou. Sy is ook die skoolhoof. Rebekka se man wat van die Kaap af kom en gaan. Hy dien op die Streekdiensteraad. Ant Sweetie se helper by die kafee. Hy is ook die koster van die kerk en oom Kêppies se vriend. Dogter van Hendrik van Hellberg. Terug ná 7 jaar in die tronk. Rachel Kaaiman en ander werkers by die soutmyn gee vir Leendra die bynaam Windhond. Oom Phil se nuwe vrou. Lucia van Tonder se ma. Hy is die Italianer, Samuel, se vennoot en mede-eienaar van die nuwe granietmyn. Hy besoek Samuel by sy karavaan en bly in die hotel wanneer hy daar is. Maria se seun en hy raak verloof aan Patty Redelinghuys. Sy is Gilbert se ma en Rudi se vrou. Sy ondersteun Gilbert met die nuwe ontwikkeling. Rudi se oupa, Roedolf, het amper ’n eeu gelede die grond waarop Vlaktevlei gebou is, aan die munisipaliteit verhuur. Voorman by die soutmyn. Sy regte name is Kirstoof Jacobus Killian. Hy is die pa van Gerald Killian (die pastoor). Hy is ook die eerstepersoonsverteller in die roman. ’n Werker by die steengroef wat ná die ontploffing spoorloos verdwyn het. Hy is Koster se broer. Die pastoor van Vlaktevlei. Sy word ook Patty genoem en is Gilbert se sussie. Leendra se oom. (Leendra se ma se broer.) Phil is ook die huidige eienaar van die soutmyn. Koster se vrou en sy werk ook by die soutmyn. Sy is ’n “inkommer” wat deur haar man in Vlaktevlei agtergelaat word. Pastoor Gerald raak verlief op haar. Later werk sy by die hotel. Gilbert se pa en met Minette getroud. Hy is eintlik verlief op Gretel. Hy is ook betrokke by die nuwe ontwikkeling van die vakansieoord. Hy word ook die Klipman genoem. Hy is die “inkommer” en geoloog wat in die Kleinkloof-omgewing kampeer en op soek na graniet is. Rebekka se kunstige seun wat gratis kunsonderrig by Gretel ontvang. Die kroegman by die hotel. 11

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Veronica Daniels Vince Makuba Vos Philader

Eenheid

Die SABC 2-verslaggewer vir My Kontrei. Een van die opstokers van Suidhoekwoonbuurt. Die onderhoof by die skool en die leier van die Vlaktevleiprotes.

Opsomming oor die verskillende ruimtes RUIMTE Ant Sweetie se kafee

OPSOMMING Dit is die middelpunt waar Vlaktevlei en Soutmansdal bymekaar kom. Atlantis Dit is die gemeente waarheen Gerald beroep word. Dwarsmansdal Naburige dorp wat groter is as Vlaktevlei en daar is munisipale kantore. Florence, Italië Die hoofkantoor van Western Mining is hier geleë. Dit is ook Mario, die Italianer, se tuiste. Kaapstad Die stasie en die kantore van Wester Mining is hier geleë. Kerk en pastorie Geleë in Vlaktevlei – waar die bruin inwoners woon en waar die Redelinghuyse hul nuwe vakansieoord wil oprig. Kleinkloof Die ou steengroef is hier, asook die murasie van die huis wat na die ontploffing oorgebly het. Samuel kampeer hier naby die waterpoel. Dit is hier in die agterkloof waar graniet ontdek word en die nuwe granietmyn opgerig word. Mara Marais se Sy is Lucia se ma en die eienaar van Karooplaas. Lucia het Karooplaas oom Phil daar leer ken en het ook na haar miskraam teruggegaan soontoe. Bassontjie is die plaasbestuurder. Pelican Bay Dit is die moontlike terrein vir die nuwe vakansieoord, maar sal drooggelê moet word, wat heeltemal te duur is. Silwerkruis-gevangenis Dit is die tronk in die Vrystaat waar Leendra in sel 1288 aangehou is. Soutmans Hotel Die Redelinghuyse se woonstel is op die boonste verdieping. Die portaal, stoep en kroeg word in die roman genoem. Van Hellberg Soutmyn Daar is ’n kantoor. Oom Phil woon hier. Die Bont Huis (’n ander huis op die werf) is ook hier geleë. Boeta se stoor is hier.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 2.1: Hoofstuk 1 Lees bladsy 3 – 34. Hoofstuk 1 tot 3 word as ’n eenheid behandel. Dit word beskou as ontwikkeling en verloop van die intrige in die roman (eksposisie). Die langer kursiewe teks dui aan dat oom Kêppies Killian (eerstepersoonsverteller) aan die woord is. Sy taalgebruik is tipies van die Weskus-taalstreek. Dit is belangrik om te weet dat die grootste gedeelte van die verhaal deur ’n alwetende derdepersoonsverteller in Standaardafrikaans vertel word, wat kommentaar lewer op gebeure omdat oom Kêppies nie bewus kan wees van alles wat werklik gebeur het, of wat in die gedagtes van die karakters aangaan nie. Tydspronge maak ons bewus daarvan dat daar geheime uit die verlede is wat die verloop van die verhaal gaan beïnvloed. Spanning word opgebou deur die geheime van die verlede wat geleidelik opgehaal word. Leendra is die protagonis. Ons lees in hierdie hoofstuk wat met Leendra se ouers daardie dag by die steengroef gebeur het en watter emosionele knak Sielie gehad het wat maak dat sy hakkel. Dis asof Sielie op elfjarige ouderdom vasgesteek het en nog soos ’n kind optree. Haar poppe is simbolies van haar pogings om vir haarself sin te maak van wat sewe jaar gelede gebeur het. Die antagoniste is die ryk Redelinghuys-gesin van die hotel in Soutmansdal. Die hotel word as die teenpool van die soutmyne en steengroef gebruik. Die wyse waarop die mense van die hotel Vlaktevlei se inwoners wil verdryf, ondersteun hierdie teenstelling. Die fokus in Vlaktevlei is op die kerk, die skool en Gretel se ateljee. Miss Sweetie se Kafee is die ontmoetingsplek vir die mense van Vlaktevlei en Soutmansdal. Vaatjie werk by die hotel, maar woon in Vlaktevlei. Gretel woon in die hotel, maar werk by die skool in Vlaktevlei. Ons leer al die karakters ken, met die uitsondering van die Italianer. Die byname van karakters sluit aan by die spreekwyse van die mense van die Weskus. KARAKTER Leendra van Hellberg Cecilia van Hellberg Hendrik van Hellberg Samuel van der Sandt Patricia Redelinghuys Kroegman in Soutmans Hotel Kirstoof Jakobus Killian Douglas Gretel Grossman Johannes Kaaiman

BYNAAM Leentjies, Rooikop, Juffrou van Helleveeg, Windhond Sielie Hendrik Rooihel Die Klipman, inkommer Patty Vaatjie Oom Kêppies Killian Dagghie Grietjie Koster

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Daar is verskeie spanningslyne:  Leendra se terugkeer en die gebeure van sewe jaar gelede waaroor sy duidelikheid soek.  Gerald se rol as leier in die gemeenskap wat voor ’n keuse gestel word met die beroep na ’n gemeente in Atlantis.  Die Redelinghuyse se plan om Vlaktevlei se mense te verskuif om ’n vakansieoord daar op te rig. Daar is verskeie temas in hierdie hoofstuk, naamlik:  Die styd tussen goed en kwaad.  Leendra se skuld of onskuld.  Leendra se soeke na die waarheid. Die leser kan nie help om te wonder of hierdie verhaal reg en geregtigheid asook vergifnis en versoening gaan bring of nie. Beantwoord die vrae oor hoofstuk 1. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

Wie wag by die busterminus? Waar is hierdie busterminus geleë? Waarom is daar geen bagasie nie? Verduidelik wat bedoel word met: “Net ’n helse vrag uit die verlede.” Met wie is oom Phil getroud? Watter karaktertrekke leer ons hier van oom Phil se nuwe vrou ken? Wie is oom Phil se broer? Verduidelik waarom Jamaina Killian in haar skik is. Waar is Sielie en waarmee is sy besig? Wat is die tronk se naam en die selnommer waarin Leendra aangehou is? Van watter beplanning is daar ter sprake wat die Redelinghuyse en Vlaktevlei beïnvloed? Waarheen gaan die mense van Vlaktevlei verskuif word? Waar werk Gretel? Waar beplan oom Kêppies om te gaan woon? Waarom vererg Leendra haar vir oom Phil? Beskryf die ontmoeting tussen Leendra en pastoor Gerald. Hoe het oom Kêppies se broer en sy vrou gesterf?

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 2.2: Hoofstuk 2 Lees bladsy 35 – 60. Beantwoord die vrae oor hoofstuk 2. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

12.

Waar loop Gilbert en Leendra mekaar raak? Hoe ontmoet Leendra en Gretel mekaar? Hoe sou jy sê ervaar Leendra Gretel se ateljee? Hoe word die kerk ’n skuilplek vir Leendra? Leendra en Samuel het mekaar nog nie fisies ontmoet nie. Hoe is hulle egter tot dusver aan mekaar bekendgestel? Hoe word Samuel van der Sandt beskryf? Watter moontlike liefdesdriehoek is hier te sprake? Verduidelik. Wat sou jy sê lei die konfliksituasie in hierdie hoofstuk in? Lewer kommentaar op die groeiende verhouding tussen Boeta en Sielie. Wat is ’n koekemakranka? Die simboliek van Sielie se poppe waardeur sy die gebeure van die verlede op kinderlike wyse vir haarself probeer verwoord en verwerk, word in hierdie hoofstuk verder gevoer. a) Wat maak Sielie? b) Waarop dui dit? Watter woordspeling vind ons in die Duitse naam van Gretel se ateljee, Der Schultz, wat “die skuiling” beteken? Verduidelik.

AKTIWITEIT 2.3: Hoofstuk 3

Lees bladsy 61 – 86. Belangrike punte wat hier onthou en oordink moet word:  Leendra word beskuldig van diefstal (Ferdinand se juwelemonsters) en word afgedank (by die hotel). Later gaan sy terug hotel toe nadat sy en Ferdinand op die toneel van die ontploffing afgekom het en met Sielie hospitaal toe gejaag het. By die hospitaal is sy met Ferdinand in ’n rusie betrokke.  Gilbert was voor die ontploffing by Hendrik om hom te vertel dat Leendra afgedank is. Oom Phil impliseer in sy gesprek met Samuel dat hierdie rusie dalk iets met die skietery by die hotel te doen kon hê. Oom Phil impliseer ook dat Hendrik selfmoord gepleeg het omdat hy bankrot was en nie die skande dat Leendra van diefstal beskuldig is, sou kon hanteer nie.  Wat is die betekenis van die pop en die appelkooskleurige klippe wat onder die vloerplanke in die murasie begrawe is? Wat beteken dit vir Samuel?

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde



Eenheid

Wanneer Samuel na sy Italiaanse vennoot verwys, besef Leendra hy is die man op wie haar pa voor die ontploffing gewag het. Die vraag is egter waarom hy die feit wegsteek dat hy al vantevore daar was. Gerald kondig die Sondag in die kerk aan dat hy die beroep na Atlantis aanvaar het. Die vraag is egter of hy van plan sal verander noudat Gretel hom ingelig het oor die Redelinghuyse se planne met Vlaktevlei. Hoe gaan sy gevoelens vir Rebekka die gebeure beïnvloed? Hoe gaan die liefdesdriehoeke tussen Leendra, Samuel en Gilbert, asook tussen Rebekka, Gerald en Jamaina ontvou en die verhaal verder vorentoe beïnvloed? Watter rol gaan Boeta en Sielie se gevoelens vir mekaar speel? Wat gaan die gevoel van die mense van Vlaktevlei wees wanneer hulle die nuus oor die Redelinghuyse se planne uitvind?

Beantwoord die vrae oor hoofstuk 3. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Voor watter versoeking kom Gerald te staan? Wat is die moontlike redes vir Jamaina se frustrasie? Leendra en Samuel maak in hierdie hoofstuk persoonlik kennis. Tot watter besef kom Leendra rakende Samuel en haar pa? Watter suggestie is daar geleë in Samuel se reaksie op dit wat oom Phil hom vertel oor die gebeure van die verlede? Watter eienskap van Samuel kan moontlik tot gevolg hê dat Leendra aangetrokke tot hom sal voel? Verduidelik in jou eie woorde wat die versoenende rol wat Gretel in hierdie hoofstuk speel, behels. Bespreek Rudi se innerlike konflik. Wat het Samuel in die murasie ontdek? Verduidelik die konflik wat Gerald ervaar. Watter simboliek is tydens hierdie hoofstuk by Sielie se poppe ter sprake? Watter simboliek is geleë in die slotparagraaf van hierdie hoofstuk wanneer die sewe ibisse skielik voor Samuel opvlieg? Bespreek die dramatiese ironie in Gerald se optrede. Waarmee vergelyk oom Kêppies die sonde van versoeking? Verduidelik die gebruik van die kursiewe teks in hierdie hoofstuk.

AKTIWITEIT 2.4: Hoofstuk 4 – 7 Lees bladsy 87 – 122. In hoofstuk 4 tot 7 word uiterlike konflik in die roman op die spits gedryf wanneer die Vlaktevlei-inwoners uitvind van die Redelinghuyse se planne.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Gerald se innerlike konflik en skuldgevoelens bou op wanneer hy moet besluit of hy van plan gaan verander oor die beroep van Atlantis, en wat hy oor Rebekka gaan doen. Leendra se uiterlike konflik oor die geheime en raaisels van die verlede word ook verder verken namate meer inligting na vore begin kom oor wat werklik daardie dag in die Kleinkloof gebeur het. Beantwoord die vrae oor hoofstuk 4 – 7. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Wat kan as ’n belangrike motoriese moment in die roman beskou word? Waarom kan die Redelinghuyse se gedrag teenoor Gerald as onsensitief en manipulerend beskou word? Hoe kom Gilbert se sterk manipulerende gedrag hier na vore? Verduidelik watter innerlike en uiterlike konflik Gerald hier ervaar. Wie kan in hierdie gedeelte as die antagonis beskou word? Verduidelik waarom jy so sê. Verduidelik watter tema in hierdie gedeelte na vore kom. Watter aspek van rassisme word hier aangeraak? Watter Bybelse verwysings gebruik Gerald in sy preek die Sondag wanneer hy te kenne gee dat hy nie na Atlantis gaan verhuis nie, maar eerder in Vlaktevlei gaan aanbly? Waarom dink jy is hierdie drie hoofstukke korter as dié van hoofstuk 1 tot 3?

AKTIWITEIT 2.5: Hoofstuk 8 – 12

Lees bladsy 123 – 177. In hoofstuk 8 tot 12 leer ons van die aankoms van drie inkommers wat die verloop van die verhaal beïnvloed. Die motoriese moment wat hierdie gedeelte inlei, is die ontdekking van ontginbare graniet. Die innerlike en uiterlike konflik word in hierdie hoofstukke verder ontwikkel met die protesaksies teen die verskuiwing van die Vlaktevleiers as agtergrond. Hierdie gedeelte eindig af met die eerste van verskeie klimakse in die verhaal wanneer Rebekka Gerald en Jamaina se seuns van verdrinking red. Beantwoord die vrae oor hoofstuk 8 – 12. 1. 2. 3. 4.

Beskryf die derde inkommer in die roman, naamlik Mario Martinelli. In hierdie gedeelte leer ons Gilbert ken as iemand wat nie ’n vlekkelose beeld het nie. Stem jy saam met hierdie stelling? Verduidelik. Watter insident lei daartoe dat Gerald indirek sy liefde aan Rebekka verklaar? Verduidelik hoe Jamaina se geldgierigheid en selfbeheptheid verder ontbloot word.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

5. 6. 7. 8. 9.

Eenheid

Wat leer ons van Gilbert se herinneringe van wat destyds gebeur het? Verduidelik die fiasko by die partytjie wat Sielie betref. Verduidelik die liefdesdriehoek tussen Leendra, Samuel en Patty in hierdie gedeelte. Sielie se gesprek met Gretel se vriendin, wat ’n sielkundige is, help nie om tot Sielie se blokkasie deur te dring nie. Wat onthou Sielie egter? Mario se Italiaanse sjarme gee aanleiding tot die kleurryke vergelyking van die regte rou met ’n baie rare soort graniet: a) Wat is die naam van die graniet? b) Wat simboliseer dit?

AKTIWITEIT 2.6: Hoofstuk 13

Lees bladsy 178 – 218. Hierdie hoofstuk dien as die klimaks van die verhaal tot by die ontknoping waar al die verhaallyne saamgetrek en versoen word. Beantwoord die vrae oor hoofstuk 13. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Wat onthou Sielie in hierdie hoofstuk? Wat gebeur uiteindelik met oom Phil? Wat gebeur met Rebekka? Watter verrassingselement is daar aan die einde van die verhaal? Wat gebeur met Leendra en Samuel aan die einde van die verhaal? Dink jy Leendra het oom Phil vergewe? Motiveer jou antwoord.

Les 3: Bestudering van langvrae Bestudeer die formaat van die literêre opstel baie deeglik. Kandidate maak dikwels die fout om vooraf te besluit dat hulle in die eksamen die roman se langvraag en die drama se kortvrae gaan beantwoord. Moenie in hierdie strik trap nie. Maak seker dat jy deeglik voorbereid is vir beide die roman én die drama se langvrae, sodat jy tydens die eksamen kan bepaal watter een vir jou makliker gaan wees om te beantwoord en jy die maksimum hoeveelheid punte kan kry. Ter voorbereiding van die literêre opstel wat jy moet beantwoord, word ’n voorbeeldvraag voorgehou sodat jy presies sal weet wat daar van jou verwag word.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

VRAAG Skryf ’n opstel van 300 tot 350 woorde waarin jy verduidelik waarom twee vroue in hierdie roman, naamlik Jamaina Killian en Mara Marais, as stereotiperende karakters gekarakteriseer kan word. Die formaat van die literêre opstel sal deeglik hieronder bespreek word. Neem kennis dat jy hierdie langvraag ook as ’n moontlike eksamen-/toetsvraag kan verwag. ANTWOORD INLEIDING (Die inleiding word altyd as ’n enkele paragraaf geskryf.) In die roman Droomdelwers, kan Jamaina Killian en Mara Marais as stereotiperende karakters gekarakteriseer word. Stereotipering is veralgemening en is gewoonlik ’n bevooroordeelde beskouing van ’n groep of persoon as tipies of kenmerkend van sy soort. Stereotipering is verkeerd juis omdat dit teen ’n groep diskrimineer. LIGGAAM (Bespreek nou die dele waarvoor punte toegeken word per paragraaf.) Jamaina Killian is pastoor Gerald Killian se vrou – die pastoorspaar van Vlaktevlei. Sy is die skoolhoof van die plaaslike skool en is streng. Gerald was met tye al versigtig vir sy vrou en oom Kêppies sê haar tong “wat so skerp soos ’n blyd kan wees”, is haar grootste probleem. Oom Kêppies beskryf Jamaina as “opgemaak” en sê ook dat sy blind is vir haar eie kinders se foute. Volgens oom Kêppies het Jamaina “nog nooit ’n regte Vlaktevleier geword nie” en is dit die rede waarom sy as ’n buitestaander beskou word. Sy verlang terug stad toe, na die Kaap. Dit wil voorkom asof sy neersien op die inwoners van Vlaktevlei en hulle plattelandse leefwyse – daarvandaan haar buiterstaanderskap. Sy is ’n vrou wat na haar voorkoms omsien – miskien vanweë die feit dat sy ’n belangrike posisie (skoolhoof) bekleë. Dit is duidelik dat Jamaina ver bo die ander vroue van Vlaktevlei uitstaan. Jamaina is baie bly wanneer haar man ’n beroep na Atlantis kry, aangesien sy weer in die stad sal wees en dit haar meer gesiene sal maak as om ’n inwoner van die Vlaktevlei-gemeenskap te wees. Jamaina word gestereotipeer as ’n trotse, hoogmoedige “Mevrou Pastoor” wat die stadslewe, mooi klere, parfuum en geleerde mense moeilik verruil vir die eenvoudige, plattelandse lewe in Vlaktevlei. As gevolg van haar “ek-is-beter-as-julle”-houding, word sy negatief deur die leser en ander karakters in die verhaal gestereotipeer. Mara Marais is Lucia van Tonder se ma. Sy is sewentig jaar oud. Sy word as ’n deftige vrou gestereotipeer en sy word vergelyk met ’n aktrise wat nie kan wag om weer die verhoog te bestyg nie. Sy dra krale wat haar “beplooide nek” versier. Sy word beskryf as ’n dame wie se oogskadu te groen is, lipstiffie te pers is, gekrulde hare te oranje is en haar bont bloes se groen en geel patrone skreeu teen haar skelpienk serp. Sy trek oordadig aan. Sy spog dat die serp “Supergraad-silk” is en dat die wit handdoeke by Stuttafords gekoop is. Mara word as ’n snob gestereotipeer veral omdat sy spog dat sy belangrike mense soos professor Louw (wat die serp vir haar van die Ooste af gebring het) ken. Sy spog ook dat haar vriendekring uit mense bestaan soos regter Van Houweling en ander regters wat sy dikwels by haar huis © Impaq

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

onthaal. Sy spog ook dat haar Abrahaampie twee jaar by Oxford Universiteit was. Sy probeer Leendra afmaak as iemand wie se rooi hare “seker uit ’n bottel kom” en merk ook ongevoelig op dat tronke vandag nie meer dieselfde is as wat dit destyds was nie. Sy wonder of die wit handdoeke gepas is vir iemand wat uit die tronk kom. Mara word gestereotipeer as iemand wat haarself beter ag as ander, daarom is sy nie bang om te sê wat sy wil nie. In die proses maak sy mense se gevoelens seer en gee sy ook nie juis om oor wat ander mense sê of hoe hulle voel nie. Die leser word ook deur die vertelling gemanipuleer om nie van haar te hou nie. SLOT (Skryf altyd jou slotparagraaf as ’n enkele gedagte.) Dit is dus duidelik dat die verteller die mag het om die leser se siening van ’n karakter te beïnvloed deur die stereotipering van hierdie karakters.

Baie belangrik: Jou opstel moet NOOIT opskrifte hê nie! Die opskrifte word in hierdie geval slegs gegee om die verduideliking van die formaat te vergemaklik.

AKTIWITEIT 3: Langvrae

Beantwoord BEIDE van die onderstaande langvrae deeglik, nadat jy die formaat van ’n literêre opstel deeglik bestudeer het. 1.

Bespreek die drie lewensfases van Leendra van Hellberg wat in die verhaal uitgebeeld word in ’n opstel van 400 – 450 woorde.

In die roman Droomdelwers ervaar Gerald, die pastoor van Vlaktevlei, innerlike en uiterlike konflik. Bespreek hierdie konflik asook die geloofwaardigheid van die uitbeelding van Gerald se karakter, in ’n opstel van 400 – 450 woorde.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

EENHEID 2: Drama – Siener in die suburbs LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: Kontekstuele vrae en langvrae oor die drama, Siener in die Suburbs, beantwoord. Siener in die Suburbs is ’n drama deur P.G. du Plessis wat in 1971 gepubliseer is. Die drama is verskeie kere opgevoer en daar is ook ’n rolprent daarvan vervaardig. Die stuk speel af in ’n armoedige suidelike voorstad (suburb) van Johannesburg. Tjokkie is die hoofkarakter en die siener wat die gawe het om waarhede te ontbloot. Dit is hierdie waarhede wat rampspoedige gevolge tot gevolg het. Maak seker jy lees die bladsye van Siener in die suburbs, soos gespesifiseer. Die eerste leeswerk is ’n inleiding tot die verstaan van die drama as geheel. Jy moet egter die hele drama lees. Kyk na alle aspekte van die antwoorde in die fasiliteerdersgids. Deur die loop van die drama gaan jy ’n wye reeks karakters teëkom en meer van hul karaktereienskappe leer. Soos wat jy deur die drama lees, maak vir jouself ’n lys van hul karaktereienskappe. Dit sal jou baie help met die voorbereiding vir langvrae.

Les 1: Literêre begrippe Drama as ’n genre handel nie net oor woorde en taal nie; dit fokus ook op:  Beweging (tempo)  Stem  Die speling tussen lig en donker  Interaksie met ander karakters  Handeling  Opvoering ’n Drama moet anders as ’n roman gelees word en die bogenoemde aspekte kan verlore gaan indien die leser nie daarna oplet nie. Die term “drama” is afkomstig van die Griekse woord drao wat “aktiwiteit” beteken, en afgelei is van die werkwoord “om te doen” of “om op te tree”. Die dramaturg het ’n sekere doel voor oë wanneer hy ’n drama skryf – dat die drama uiteindelik deur akteurs op ’n verhoog voor ’n gehoor opgevoer sal word. Dit is waarom daar teksaanwysings (wat kursief gedruk is) in ’n drama is. Verbeelding is baie belangrik by die lees van ’n drama. Om ’n verhoog en hoe akteurs lyk te visualiseer en om vas te stel op hoeveel verskillende maniere ’n spreekbeurt gesê kan © Impaq

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

word, is belangrike komponente wanneer die drama behandel word. Hier volg nog aspekte wat jou begrip van die teks kan verbeter as jy spesiale aandag daaraan skenk:              

Karakters Toneelaanwysings Innerlike konflik Die manier wat die dramaturg karakters openbaar Verteller Intrige en subintriges Boodskap Stemming (spanning/humor/tragedie/satire) Milieu: Tyd en plek/ruimte Titel Tema Herhaling Dramatiese ironie Bou van die drama

Algemene begrippe by die drama Karakters In ’n drama word karakters deur toneelspelers of akteurs vertolk. In hierdie drama vind ons die onderstaande karakters. KARAKTER KARAKTERISERING Tjokkie Tjokkie is die “siener in die suburbs” – die protagonis. Sy talent is ingrypend in die lewens van die ander karakters. Sy talent veroorsaak innerlike konflik. Tjokkie is ’n hulpelose slagoffer van sy gawe om te sien. Sy talent wek skuldgevoelens by hom op. Aan die einde van die drama lei sy verset teen sy sienerskap tot sy eie ondergang. Hy is die enigste karakter met besliste hoë morele standaarde. Hy verset hom teen sy milieu en teen die bose kringloop van verdorwenheid in die suburbs. Weens sy sienerskap is hy alleen, ’n buitestaander. Tjokkie word ’n lydende figuur (hy werk aan ’n ou motor in die agterplaas). Jakes Hy is die antagonis en die sterkste karakter in die drama. Jakes verteenwoordig nog ’n laer groep mense as die wat reeds in die suburbs woon. Hy lyk soos ’n “tang” en ry op sy motorfiets rond. Hy is die “operator” wat Vrydae geld kry en dan dadelik drank daarmee koop. Hy is algemeen bekend vir sy slegte sedes. Sy lewenshouding is sinies. Jakes is gewelddadig en aggressief. Sy taalgebruik wemel van gewelddadige uitdrukkings omdat hy volgens geweld lewe. Jakes verset hom teen sy doellose bestaan en begeer om van sy agtergrond los te breek. Hy wil met Tiemie trou omdat hy dink sy is van klas en by implikasie sal hy dan nie

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Tiemie

Giel

Fé

Albertus

Eenheid

meer ’n “tang” wees nie. Hy wil ’n kind hê omdat hy van mening is dit sal hom soos ’n man laat voel. Aan die einde van die drama verander sy verset in geweld. Sy is mooi, intelligent, was in die A-klas, het ’n goeie werk en het die potensiaal om uit die omstandighede van die suburbs los te kom. Sy is naïef. Sy is in opstand teen haar omgewing. Sy skaam haar vir die omgewing, daarom wil sy ver van die huis afgelaai word. Sy probeer uit haar omstandighede vlug. Sy vrees swangerskap. Sy is deur die skoolkinders gespot omdat sy nie weet wie haar pa is nie. Ma ontvang ’n oorlogspensioen vandat haar soldateman in die Noorde as vermis aangegee is. Sy is by bang om met Giel te trou (omdat sy die oorlogspensioen kwyt sal wees) en leef sy in sonde saam met hom. Ten spyte van Ma se losbandige lewe is sy lief vir haar kinders en wil hulle beskerm. Sy het egter dubbele standaarde. Aan die einde van die drama word Ma ’n tragiese figuur. Giel het altyd finansiële krisisse, daarom speel hy die perde en verkoop hy muurtekste en spreuke. Hy leef vir geld, maar omdat hy perde speel, het hy altyd finansiële probleme en moet hy vir ander mense vra vir blyplek. Hy wil graag onafhanklik wees. Giel is onbetroubaar en skynheilig, en eintlik net lief vir homself. As hy nie finansieel by iets kan baat nie, stel hy nie daarin belang nie. Hy is nie ’n staatmaker nie. Giel drink graag en dink dat hy deur die verkoop van die sentimentele tekste in die kroeë “opgebreekte huise” kan help herstel. Sy het ’n vriendskaplike verhouding met Tiemie. Sy beweer dat sy vir Tjokkie lief is, sy lê by hom aan en meen sy verstaan hom. Sy sê reguit vir Tjokkie dat sy graag sy baba sou wou verwag. Die enigste werklike intieme oomblik tussen haar en Tjokkie is waar Tjokkie die vloek van sy sienerskap aan haar openbaar. Albertus is die karakter wat vir Tjokkie bystaan en help wanneer hy aan ’n motor werk. Hy gee gereedskap aan en sit skakelaars vir Tjokkie aan. Aan die einde van die drama word hy verwyder om die polisie te gaan roep.

Toneelaanwysings Dit is die skuinsgedrukte dele tussen hakies waarin ons ingelig word oor die uiterlike handeling of die innerlike emosies van ’n karakter. Innerlike konflik Konflik is deel van die intrige (spanning) van ’n drama. Dit is daardie dinge wat karakters wil sê/doen/begeer, maar nie durf doen nie. Net soos die woord “innerlik” impliseer, gaan dit oor die gedagtewêreld binne-in ’n karakter – die vrae wat hy homself vra waarvoor hy nie antwoorde kan kry nie. ’n Voorbeeld hiervan in Siener in die suburbs is Tjokkie wat homself kan vra waarom dit juis hý is wat hierdie talent gekry het om te sien.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Dramaturg Die persoon wat die drama geskryf het. In hierdie geval is die dramaturg P.G. du Plessis. Die verteller Die verteller is gewoonlik ’n derdepersoonsverteller, ’n alomteenwoordige of alwetende verteller wat vir ons die gedagtes van die ander karakters kan gee. In hierdie drama is daar geen verteller nie. Intrige Die patroon waarop gebeure en situasies op mekaar volg wat maak dat die drama later ’n hoogtepunt bereik en uiteindelik ’n boodskap/lewensles het. Boodskap Gewoonlik bied ’n drama nuwe insig in die lewe van die hoofkarakter, die hoofkarakter kom tot ander insigte of ’n uitspraak word gelewer oor wat gebeur as mense ’n bepaalde waarde op ’n sekere wyse nastreef. Stemming Die atmosfeer in die drama. Dit kan opgewek, gespanne, vrolik, ligsinnig, ens. wees. Milieu: Tyd en plek/ruimte Die tyd en ruimte het ’n belangrike funksie. Dit is belangrik om vas te stel hoe die karakters teen die ruimte beweeg en hoe dit aanleiding tot progressie van handeling, konflik, tempo en karakterontwikkeling gee. In Siener in die suburbs kry die milieu ’n universele aanklank omdat dit in enige stad in vandag se tyd kan afspeel. Titel Die titel van die drama is ontleen van Tjokkie se “gawes/vermoë” om “te kan sien”. Hy kan in die toekoms én in die verlede sien. Tema Die tema van Siener in die suburbs is die futiele grype na geluk en ontsnapping uit ’n troostelose situasie, geklee in verskillende liefdesverhoudings. Herhaling Die doel van herhaling is om spanning te skep en om kontras aan te dui. Herhaling word ook aangewend om die belangrikheid van Tjokkie se gawe te beklemtoon. Dramatiese ironie Die leser is van iets bewus terwyl die ander karakters nie daarvan weet nie. Onthou dat ironie beteken dat die teenoorgestelde gebeur as wat verwag word, so dramatiese ironie kom ook voor as iets anders uitdraai as wat die karakters verwag het.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

Die bou van die drama

Verwys ook na les 3 vir verdere inligting oor die bou van die drama. Kyk ook na bylae B. EKSPOSISIE Die leser/kyker word ingelig oor die karakters, die milieu, die agtergrond en huidige omstandighede wat tot aksie lei. Die kern van die eksposisie is Giel se monoloog oor hoe hy “amper ’n Jood gedôner het” en Tiemie se belydenis van haar moontlike swangerskap. MOTORIESE MOMENT Dit bring ’n versnelling van sigbare aksies waardeur karakters in konflik met mekaar kom of ’n innerlike konflik oor ’n keuse ervaar. Tjokkie se visioen vorm die motoriese moment van die drama. ONTWIKKELING/VERWIKKELING Hier is kragte aan die werk wat die “probleem” kompliseer of ingewikkeld maak en die spanning verder verskerp. Dit spruit uit die verskillende reaksies oor Tiemie se moontlike swangerskap. Die ontwikkeling/verwikkeling in Siener in die suburbs is wanneer Jakes en Giel Tjokkie met dagga en geweld bewerk om te “sien” en so Tjokkie se visioen tot gevolg het. KRISISMOMENT Die krisismoment is opgesluit in die karakters se onsekerheid oor die egtheid van Tjokkie se sienery en dit kompliseer die situasie. Hulle moet besluit of hulle moet handel volgens die werklike feite tot hulle beskikking, of hul optrede rig na Tjokkie se voorspelling van moontlike gebeure in die toekoms. As Giel se skimmelperd wen, volg daar ’n uitbarsting van hewige emosies, want nou aanvaar die ander karakters dat hul ergste vrese ook bewaarheid gaan word, soos uitgespel in Tjokkie se visioen. Die krisis ontwikkel, met ’n dreigende Jakes, ’n histeriese Tiemie, Ma wat probeer kalmeer en Giel wat verskonend wegsluip wanneer Ma hom die nodigste het. Daar is ’n paar gebeure wat bydra tot die verskerping van die krisissituasie en een daarvan is die botsing tussen Jakes, Ma en Tiemie. Ma konfronteer vir Jakes oor sy verlede met Sybil en hy erken dat hy Tiemie doelbewus swanger gemaak het sodat hy as iemand “met klas” beskou kan word. KLIMAKS Die klimaks is die emosionele hoogtepunt. Dit is waar die leser spanning ervaar en dit is die oomblik wat die drama die leser boei. In Siener in die suburbs is die klimaks wanneer die geluide in die agtergrond te kenne gee dat Jakes vir Tiemie aanrand en Tjokkie selfmoord pleeg. AFLOOP/SLOT Die afloop of slot is kort – Jakes gee Ma se bebloede kansellap vir haar en vertrek. © Impaq

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 1 Lees net die agterblad van die drama en beantwoord die vrae oor die kommentaar wat W.E.G. Louw in 1971 in Die Burger oor Siener in die suburbs gelewer het. “Dit is mense dié ... wat vasgekeer is in ’n goor oerwoud van stinkende straatjies, gangetjies en vullisemmers. Dit is verknoeide en inmekaar gekoekte lewens, hopeloos, vooruitsigloos. Maar elkeen in homself: ’n hele mens, met sy eie liefde en haat. As ons Afrikaanse teater wil hê, eietyds, met geweld, rou, verskriklik, maar met groot liefde en begrip geskryf, en bowenal met kennis van wat kán, móét en daarom mág, laat dit dan só daar uitsien!” 1. 2. 3.

Watter verwagting dink jy het die voornemende leser van die ruimte in hierdie drama? Watter verwagting dink jy het die voornemende leser van die karakters in hierdie drama? Sê of die volgende stelling waar of onwaar is en gee jou mening as ’n motivering vir jou antwoord: W.E.G. Louw wil hê dat Afrikaanse teater konserwatief moet wees.

Les 2: Die lees van ’n drama

WENKE VIR DIE LEES VAN ’N DRAMA 3.1

Ontleed die karakteruitbeelding. 3.1.1 Tref onderskeid tussen die hoof- en newekarakters in die drama. 3.1.2 Die leser leer die karakters ken deur middel van hul dialoog, handelinge, konflik en die wyses waarop hulle optree in krisissituasies. 3.1.3 Gee aandag aan beide uiterlike en innerlike karaktereienskappe. 3.1.4 Met die loop van die drama vind karakterontwikkeling plaas. Sekere karakters word in diepte uitgelig terwyl anders as vlak karakters beskou kan word.

3.2

Bestudeer die dialoog in diepte. 3.2.1 Die dialoog verklap dikwels die innerlike van karakters. 3.2.2 Die dialoog ondersteun ook uiterlike handelinge van karakters.

3.3

Bepaal die aard van die konflik van die drama. 3.3.1 Identifiseer beide die uiterlike en innerlike konflik van die karakters. 3.3.2 Bestudeer die oorsaak van die konflik en die redes daarvoor.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Letterkunde

3.3.3

Eenheid

Konflik bring sekere gebeure tot gevolg. Neem kennis van die uiteinde van die konflik.

3.4

Bestudeer die intrige van die drama. 3.4.1 Die intrige verwys na die oorsaak en gevolg van die handelinge van die karakters en dui gewoonlik op die storielyn en gebeure van die drama. 3.4.2 Bepaal of handelingsmomente logies op mekaar volg. (Verloop die verhaal chronologies? bv. Begin, middel en afloop van verhaal. Of verloop die verhaal achronologies? bv. Gedurende die verhaal is daar dikwels terugflitse van dit wat in die verlede gebeur het.) 3.4.3 Bepaal of die storielyn voorspelbaar of onvoorspelbaar is. 3.4.4 Bepaal die spanningslyn van die verhaal.

3.5

Bepaal die aard van die handelinge. 3.5.1 Is innerlike en uiterlike handelinge teenwoordig? (Innerlike handelinge word dikwels tussen hakies aangedui. Gedagtes van die karakters word dikwels in skuinsdruk aangedui.) 3.5.2 Bepaal wat die redes agter die karakters se handelinge is.

3.6

Bepaal die fokuspunt van die drama. Identifiseer de kerngebeure en bestudeer die doel daaragter.

3.7

Let op na die milieu van die drama (die milieu verwys na die tyd en ruimte waarin die drama afspeel). 3.7.1 Bepaal die effektiwiteit van die uitbeelding van die milieu. 3.7.2 Bepaal of die kleredrag (veral in die geval van hierdie drama), gewoontes, taalgebruik, ens. by die milieu van die drama in skakel. 3.7.3 Beïnvloed die ruimte die karakters en gebeure? Op watter wyse?

3.8

Stel die aard van die tempo van die drama vas. Stel vas of die tempo van die gebeure vinnig of stadig is.

3.9

Bepaal die tema van die drama. 3.9.1 Bepaal of die tema van die drama duidelik geïdentifiseer kan word. 3.9.2 Stel vas of die drama nuwe insigte ten opsigte van menseverhoudings en lewenswaardes bied.

3.10

In hierdie drama word na ’n bedryf (act in Engels) verwys. Dit verwys na die hoofindelings van die drama.