Gr 12 afrikaans huistaal handleiding taalkunde by Impaq

Í2,È-A-AHT-SG01fÎ

T -

AFRIKAANS HUISTAAL HANDLEIDING: TAALKUNDE Graad 12

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Huistaal Handleiding: Taalkunde

1812-A-AHT-SG01

Í2,È-A-AHT-SG01fÎ

Graad 12

Aangepas vir KABV

A Archer T Mc Geer

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE .................................................................................................................. 4 VOORWOORD .................................................................................................................... 5 JAARPLAN ......................................................................................................................... 6 EENHEID 1: ’n Nuwe begin ............................................................................................... 7 Les 1: Informatiewe luister ............................................................................................. 7 AKTIWITEIT 1 ......................................................................................................... 8 Les 2: Begripslees ......................................................................................................... 8 AKTIWITEIT 2 ....................................................................................................... 10 Les 3: Transaksionele skryfwerk: Dialoog ................................................................... 12 AKTIWITEIT 3 ....................................................................................................... 13 Les 4: Taalleer: Skryftekens ........................................................................................ 14 AKTIWITEIT 4 ....................................................................................................... 15 EENHEID 2: Voorseisoen ................................................................................................ 17 Les 5: Informele bespreking ........................................................................................ 17 AKTIWITEIT 5 ....................................................................................................... 19 Les 6: Begripslees ....................................................................................................... 20 AKTIWITEIT 6 ....................................................................................................... 20 Les 7: Beredenerende opstel ...................................................................................... 22 AKTIWITEIT 7 ....................................................................................................... 23 Les 8: Taalleer: Leestekens ........................................................................................ 23 AKTIWITEIT 8 ....................................................................................................... 25 EENHEID 3: Bly of ry? ..................................................................................................... 26 Les 9: Evaluerend luister ............................................................................................. 26 AKTIWITEIT 9 ....................................................................................................... 27 Les 10: Begripslees ..................................................................................................... 28 AKTIWITEIT 10 ..................................................................................................... 28 Les 11: Transaksionele teks: Resensie ....................................................................... 31 AKTIWITEIT 11 ..................................................................................................... 33 Les 12: Taalleer: Klankleer .......................................................................................... 33 AKTIWITEIT 12 ..................................................................................................... 34 EENHEID 4: Sonstraaltyd ................................................................................................ 36 Les 13: Onvoorbereide toespraak ............................................................................... 36 AKTIWITEIT 13 ..................................................................................................... 39 Les 14: Begripslees en taal: Visuele tekste ................................................................. 39 AKTIWITEIT 14 ..................................................................................................... 40 Les 15: Transaksionele teks: Formele brief ................................................................. 42 AKTIWITEIT 15 ..................................................................................................... 47 Les 16: Taalleer: Morfologie ........................................................................................ 47 AKTIWITEIT 16 ..................................................................................................... 49

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

EENHEID 5: Reis na die maan ........................................................................................ 51 Les 17: Voorbereide toespraak ................................................................................... 51 AKTIWITEIT 17 ..................................................................................................... 53 Les 18: Opsomming .................................................................................................... 53 AKTIWITEIT 18 ..................................................................................................... 55 Les 19: Beskrywende opstel ........................................................................................ 56 AKTIWITEIT 19 ..................................................................................................... 57 Les 20: Taalleer: Taalverskynsels ............................................................................... 57 AKTIWITEIT 20 ..................................................................................................... 58 EENHEID 6: Die huis is waar die hart is ......................................................................... 60 Les 21: Onderhoud ...................................................................................................... 60 AKTIWITEIT 21 ..................................................................................................... 61 Les 22: Begripslees ..................................................................................................... 62 AKTIWITEIT 22 ..................................................................................................... 62 Les 23: Transaksionele teks: Die toespraak ................................................................ 64 AKTIWITEIT 23 ..................................................................................................... 64 Les 24: Taalleer: Betekenisleer ................................................................................... 65 AKTIWITEIT 24 ..................................................................................................... 66 EENHEID 7: Lag met ’n traan .......................................................................................... 67 Les 25: Debat .............................................................................................................. 67 AKTIWITEIT 25 ..................................................................................................... 68 Les 26: Opsomming .................................................................................................... 69 AKTIWITEIT 26 ..................................................................................................... 69 Les 27: Verhalende opstel ........................................................................................... 70 AKTIWITEIT 27 ..................................................................................................... 70 Les 28: Taalleer: Selfstandige naamwoorde ............................................................... 71 AKTIWITEIT 28 ..................................................................................................... 71 EENHEID 8: Kindwees ..................................................................................................... 73 Les 29: Gesprekvoering .............................................................................................. 73 AKTIWITEIT 29 ..................................................................................................... 73 Les 30: Begripslees: Visuele tekste ............................................................................. 74 AKTIWITEIT 30 ..................................................................................................... 74 Les 31: Transaksionele teks: Formele verslag ............................................................ 76 AKTIWITEIT 31 ..................................................................................................... 77 Les 32: Taalleer: Byvoeglike naamwoorde .................................................................. 77 AKTIWITEIT 32 ..................................................................................................... 78 EENHEID 9: Die lewenspel .............................................................................................. 81 Les 33: Onvoorbereide toespraak ............................................................................... 81 AKTIWITEIT 33 ..................................................................................................... 81 Les 34: Begripslees ..................................................................................................... 82 AKTIWITEIT 34 ..................................................................................................... 82 Les 35: Geskrewe onderhoud ..................................................................................... 84 AKTIWITEIT 35 ..................................................................................................... 86 Les 36: Taalleer: Werkwoorde ..................................................................................... 86 AKTIWITEIT 36 ..................................................................................................... 88 © Impaq

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

EENHEID 10: Lewende water .......................................................................................... 90 Les 37: Paneelbespreking ........................................................................................... 90 AKTIWITEIT 37 ..................................................................................................... 91 Les 38: Begripslees ..................................................................................................... 92 AKTIWITEIT 38 ..................................................................................................... 92 Les 39: Tydskrifartikel.................................................................................................. 94 AKTIWITEIT 39 ..................................................................................................... 94 Les 40: Taalleer: Voornaamwoorde en bywoorde ....................................................... 95 AKTIWITEIT 40 ..................................................................................................... 96 EENHEID 11: Drome tot die einde .................................................................................. 98 Les 41: Bekendstelling van ’n spreker ......................................................................... 98 AKTIWITEIT 41 ..................................................................................................... 99 Les 42: Visuele tekste ................................................................................................. 99 AKTIWITEIT 42 ..................................................................................................... 99 Les 43: Transaksionele teks: Die onderhoud ............................................................ 101 AKTIWITEIT 43 ................................................................................................... 102 Les 44: Taalleerhersiening ........................................................................................ 103 AKTIWITEIT 44 ................................................................................................... 103 EENHEID 12: Die einde in sig ....................................................................................... 105 Les 45: Opsomming .................................................................................................. 105 AKTIWITEIT 45 ................................................................................................... 106 Les 46: CV en dekbrief .............................................................................................. 107 AKTIWITEIT 46 ................................................................................................... 109 Les 47: Taalhersiening: Soorte sinne ........................................................................ 110 AKTIWITEIT 47 ................................................................................................... 110 EENHEID 13: Verandering ............................................................................................. 113 Les 48: Opsomming .................................................................................................. 113 AKTIWITEIT 48 ................................................................................................... 113 Les 49: Koerantberig ................................................................................................. 115 AKTIWITEIT 49 ................................................................................................... 116 Les 50: Taalhersiening: Sinsleer ............................................................................... 117 AKTIWITEIT 50 ................................................................................................... 119 EENHEID 14: Hersiening ............................................................................................... 121 Les 51: Taalhersiening .............................................................................................. 121 AKTIWITEIT 51 ................................................................................................... 119 Les 52: Hersiening – Vraestel 1 ................................................................................ 122 AKTIWITEIT 52 ................................................................................................... 119 Les 53: Hersiening – Vraestel 3 ................................................................................ 129 AKTIWITEIT 53 ................................................................................................... 119 WOORDELYS ................................................................................................................. 130

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat die leerder aan die einde van die les moet weet. Geneem uit KABV.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting anders as die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik

AKTIWITEIT Vrae wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

VOORWOORD In hierdie handleiding gaan elke faset van jou Afrikaans Huistaal-studie behandel word. Elke les word afsonderlik hanteer, sodat daar duidelike onderskeid tussen luister en praat, lees en kyk, skryf en aanbied, en die praatproses is. Deur die jaar sal daar van jou verwag word om verskillende portefeuljetake te voltooi, wat jou jaarpunt sal uitmaak. Jou jaarpunt tel uiteindelik 25% van jou totale punt vir Afrikaans Huistaal. Die portefeuljetake kan in die portefeuljeboek gevind word. Alle ander aktiwiteite is daar gestel om jou te help met die voorbereiding vir die eksamens. Buiten die taalaspek, gaan 12 gedigte, die roman Droomdelwers en die drama Siener in die suburbs behandel word. In elkeen van die bogenoemde genres moet jy uiteindelik langvrae sowel as kontekstuele vrae kan beantwoord. Hierdie afdelings word in vraestel 2 van die eksamen geassesseer. Vraestel 1 gaan fokus op leesvaardigheid, kennis van visuele tekste, vermoë om op te som en taalkennis. Vraestel 3 is uitsluitlik ’n skryfvraestel waar alle vorme van geskrewe werk (opstelle en transaksionele tekste) geassesseer word. Vraestel 4 word voor die Eindeksamen afgehandel, want dit is eintlik net ’n samestelling van al jou mondelingpunte deur die jaar. Vir elke afdeling van Afrikaans Huistaal kan jy ’n unieke manier gebruik om te leer, maar dit bly belangrik om alles wat jy leer oor en oor in te oefen. Onthou om die volgende by elke afdeling te doen: Begripslees: Lees altyd eers jou vrae deur en identifiseer presies wat van jou verwag word. Let op hoeveel punte elke vraag tel en maak seker dat jy genoeg skryf om daardie punte te verdien. Die antwoorde word d.m.v. soeklees uit die teks gevind. ’n Groot wenk is om te onthou dat die vrae se antwoorde gewoonlik op mekaar sal volg, so as jy die eerste en die derde vraag se antwoord gekry het, maar sukkel met die tweede vraag se antwoord, sal daardie antwoord waarskynlik naby aan die antwoorde wees wat jy reeds gekry het. Opsomming: Doen die opsomming presies volgens die stappe in die handleiding. Moet nooit die getal woorde wat jy gebruik oorskry nie, aangesien jy punte vir die gebruik van te veel woorde sal verloor. Gee spesiale aandag aan taalstrukture en -konvensies sodat jy nie onnodig punte verloor nie. Oefen, oefen, oefen! Voltooi elke aktiwiteit in die handleiding getrou nadat die gegewe leerwerk hanteer is. Jou fasiliteerder sal saam jou die antwoorde nagaan.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

JAARPLAN EENHEID

TITEL

’n Nuwe begin

Voorseisoen

Bly of ry?

Sonstraaltyd

Reis na die maan

Die huis is waar die hart is

Lag met ’n traan

Kindwees

Die lewenspel

Lewende water

Drome tot die einde

Die einde in sig ...

Verandering

Hersiening

DATUM BEGIN

DATUM VOLTOOI

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

EENHEID 1: ’n Nuwe begin LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen:    

Die luisterproses kan hersien. Die verskillende kenmerke van leestekste kan raaksien en kan onderskei. Die dialoog/onderhoud as transaksionele teks beplan en aanbied in ’n sinvolle skryfstuk. ’n Geïntegreerde taaloefening voltooi waar die fokus geplaas sal word op die gebruik en funksie van die verskillende skryftekens.

In hierdie eenheid gaan jy die luisterproses hersien. Hierdie vaardighede sal jy moet kan toepas wanneer jy ’n luisterbegrip voltooi. Daar word gekyk na die verskillende soorte leestekste wat jy tot en met graad 11 tydens begripslees behandel het. Die eenheid bevat ook ’n taalhersieningsoefening wat al die vorige taalwerk integreer, maar ook weer klem plaas op die gebruik van die verskillende skryftekens.



Wenke  Die luisterproses is baie belangrik.  ’n Dialoog is baie keer die makliker opsie om as langer transaksionele teks in vraestel 3 te kies. Maak seker jy ken die vereistes van hoe ’n dialoog lyk. Elke taaloefening in elke eenheid fokus op ’n spesifieke deel van taalleer. Maak seker jy doen elke deel, want dan is jy in geheel voorbereid vir die eksamen.

Les 1: Informatiewe luister Luister is sentraal in die leer van alle vakke. Deur doeltreffende informatiewe luisterstrategieë kan jy inligting insamel en dele wat pas, bymekaarsit. Die onderrig van luistervaardighede word bepaal deur die soort mondelinge teks en die luisteraar se doel. Informatiewe luister is die vaardigheid om vir spesifieke inligting te luister. Luister vir spesifieke inligting Tydens dié les gaan jy doeltreffend luister, eerder as om net te hoor, want dit is die sleutel tot enige intelligente reaksie op die wêreld rondom ons. Volg die onderstaande stappe tydens die luisterproses. Pre-luister  Lees deur die vrae en bepaal die konteks waarin die luisterteks afspeel.  Kyk na die spesifieke woordkeuses en hoe dit by die onderwerp pas. © Impaq

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

   

Eenheid

Voorspel waaroor die inhoud gaan handel. Aktiveer bestaande kennis oor die onderwerp. Bestudeer die vrae in detail en maak seker jy verstaan wat by elke vraag gevra word, sodat jy weet waarna om te luister. Bepaal die luisterdoel: om inligting te versamel. Watter inligting wil die spesifieke luisterteks weergee?

Tydens luister  Luister aandagtig terwyl die leesstuk die eerste keer voorgelees word. Terwyl daar gelees word, ontleed die: o Boodskap- EN o Spreker o Spreker se bewyse, argumente en emosionele trant.  Skryf notas in potlood neer by die verskillende vrae wat moontlik tot die antwoord kan lei.  Maak afleidings en bevestig voorspellings.  Besin oor die inligting in die leesstuk en evalueer jou moontlike antwoorde en moontlike probleme. Post-luister Beantwoord die vrae.

AKTIWITEIT 1 Jou fasiliteerder gaan vir jou ’n kort teks uit ’n tydskrif voor lees. Probeer om soveel inligting as moontlik aan die fasiliteerder te herhaal nadat dit gelees is.

Les 2: Begripslees Hierdie les handel oor die leesproses en -strategieë wat gebruik word om literêre en nieliterêre tekste te verstaan en te waardeer. Die leesproses Die volgende drie leesaktiwiteite help jou om die struktuur en taalkenmerke van die teks in besonderhede te ontleed. Pre-lees stel die teks bekend. Dit aktiveer assosiasies en vorige kennis. Volg die volgende stappe tydens pre-lees:  Vluglees en soeklees tekskenmerke: titels, opskrifte, subopskrifte, onderskrifte, visuele elemente en grafiese inligting, byvoorbeeld lettertipe en nommers, uitleg,

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

ikone, illustrasies, grafieke, tabelle, kaarte, diagramme, tuimelkieslyste, sleutelwoordsoektogte, ens. Maak voorspellings deur die inligting te gebruik wat jy uit vluglees en soeklees verkry het. Hanteer belangrike woordeskat wat onbekend mag wees.

 

Tydens lees moet jy:  ’n Begrip van die teks kry.  Die betekenis van onbekende woorde en beelde uitvind.  Leesbegripstrategieë gebruik om: verbintenisse te skep, begrip te verstaan, inligting in die teks te kry om vrae te kan beantwoord, afleidings te maak, hoofgedagtes te identifiseer en taalstrukture te herken. Post-lees stel jou in staat om die teks as geheel te beskou en daarop te reageer:  Beantwoord die vrae oor die teks.  Evalueer, kom tot gevolgtrekkings en verwoord jou eie opinie.

Jy moet tussen die volgende aspekte kan onderskei. 



       

Feit en mening: Feite word op statistiek en bewyse gebaseer terwyl menings ’n opinie van ’n saak is. Direkte en geïmpliseerde betekenis: Direkte betekenis is die direkte woorde en hul betekenis, terwyl geïmpliseerde betekenis die onderliggende betekenis is, wat die persoon eintlik wou sê. Denotasie (denotatiewe betekenis): Letterlike betekenis van woorde. Konnotasie (konnotatiewe betekenis): Figuurlike betekenis van woorde. Die rede waarom sekere inligting weggelaat is: Om spanning te bou/om juis die teendeel te wys/om kontras uit te wys/om die leser self ’n opinie te laat vorm. Manipulerende taal: Woorde wat gebruik word om ’n persoon te manipuleer om die spreker se standpunt in te sien/te aanvaar. Emosiebelaaide taal: Taal wat vol emosie is, soos “Dit breek my!” i.p.v. “Dit maak my seer.” Partydigheid: Die spreker is duidelik ten gunste van ’n spesifieke persoon/groep mense. Stereotipering: ’n Spesifieke eienskap word aan ’n hele groep mense toegeken, of hul dit verdien of nie. Afleidings maak: Die leser moet self die eintlike opinie/betekenis kan aflei.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 2 Lees die teks deur en beantwoord die vrae wat volg. Bekkige bedelaars amuseer én frustreer met stories en versoeke – Mariana Malan

5. 6.

7. 8.

9. 10.

11.

12.

13. 14.

Die Kaap se strate wemel van akteurs wie se stories die manne van Maak ’n Las ore sal aansit. Sommige daarvan is so oorspronklik dat ’n mens hulle selfs die geld gun wat die liegstories hulle in die sak bring. Parkeerterreine is gewilde bedelplekke. Hier word ’n ieder en ’n elk ’n paar rand gevra om petrol in te gooi, om ’n trein te haal Worcester toe (hoekom is almal altyd op pad Worcester toe?) of ’n paar sent om vir die gesin kos te koop. Een van die verbeeldingrykste stories kom egter van die Tygervallei-sentrum. ’n Jong man met rooierige hare nader mense om vir hom R9,50 te gee. Dis die presiese bedrag wat hy nodig het om vir hom en sy suster treinkaartjies na Stellenbosch te koop. Hulle is sonder geld omdat hulle op Bellville se stasie van honderde dollars en hul paspoorte beroof is. Hy praat met ’n Amerikaanse aksent en hy vertel dat hulle van San Diego in Amerika kom. Buitelanders. Hy en sy suster is hier saam met hul pa, wat as deel van ’n konsortium onderhandel om ’n bekende wingerdplaas in die omgewing te koop. By die aanhoor van hierdie oortuigende inligting sak ’n mens se moed in jou skoene omdat nog beleggingsmoontlikhede daarmee heen is en nog buitelanders met die verkeerde kant van ons land se mense kennis gemaak het. Die man verseker dié wat hy nader dat die saak by die polisie in Bellville aangegee is. In die meeste gevalle sal niemand sommer gaan navraag doen of dit wel die waarheid is nie. Die man het egter onlangs ’n kollega met dié storie genader. Sy nuussin is dadelik geprikkel, maar aangesien hy self ’n tyd lank in Amerika gewoon het, het hy ook effens gewonder oor die Amerikaanse aksent. Net ’n bietjie té Amerikaans, het hy gereken. En daardie vuil broek. Die kind van ’n miljoenêr? Op sy aanbeveling het die TygerBurger se kantoor navraag by die polisie in Bellville gedoen. Niemand met die naam Smithy (só het die man homself voorgestel) het enige saak van hierdie aard aangemeld nie. Dalk was daar êrens ’n misverstand en dis moeilik om alles as onsin af te maak, maar dit lyk tog of die man met ’n goeie storie vele mense ingeloop het. ’n Ander kollega vertel dat ’n man op ’n parkeerterrein in Bellville haar ’n moersleutel aangebied het in ruil vir ’n paar rand om petrol te koop. In ’n oomblik van swakheid kon sy nie anders as om hom iets toe te snou nie. Die eerste deel van die stuk gereedskap se naam is toe sommer in ’n ander konteks gebruik. ’n Karakter wat in Bellville se strate oorbekend is, is Ou Vlokkie, soos hy homself noem. Wanneer hy bedel, is dit altyd net ’n skamele “ou 50-sentjies”. Sy versoek word vinnig opgevolg met: “Ag, die skaamte van Ou Vlokkie, die skaamte.” Die einste Vlokkie skroom nie om jou te roskam as jy niks wil gee nie. Vir die uwe het hy ná ’n afjak toegevoeg: “Antie, van jou gesig hou ek net niks.” Die meeste mense skrik hulle lam as hy skielik sy gesig aan die passasierskant van die motor druk en sy geldjie vra, maar eintlik is hy onskadelik en deel van die groot aantal slenteraars en bedelaars in die stadskern van Bellville.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

15. 16. 17. 18.

19. 20.

21.

22.

Eenheid

Vlokkie se ander streek is dat hy gek is na een van TygerBurger se verslaggewers. As hy haar sien, roep hy altyd: “Hallo, Bokkie!” wat “Bokkie” natuurlik terstond op die vlug laat slaan. Reaksie. ’n Mens se reaksie op bedelary hang in ’n groot mate af van hoe jy die dag voel. Soms gee jy, ander kere baklei jy met die bedelaars en soms jak jy hulle af. Daar is kere dat ’n mens eenvoudig voel jy moet maar gee. Een bedelaar in die omgewing van “die oog” op Bellville se kerkplein het die uwe eendag getakel met ’n unieke versoek. Pleks van die gewone onsin, het hy op die man af gevra: “Mevrou, ek sal nou nie lieg nie. Ek soek vyf rand vir wyn.” Reg of verkeerd, teen eerlikheid het “mevrou” geen verweer nie. Wanneer iemand ook seep, tandepasta of ’n tandeborsel versoek, kan ’n mens dit moeilik weier. As jy egter Lux aanbied en die bedelaar verkies Palmolive, wonder jy wat van die Engelse spreekwoord “beggars can’t be choosers” geword het. ’n Vriendin se raad is eenvoudig. As jy iemand uit die hoek van jou oog op jou sien afpyl, draai om en kyk hom of haar in die oog. Dan vra jy doodluiters: “Jong, het jy nie dalk vir my ’n rand of twee nie. Ek het dit nodig vir petrol (of vir my drie kinders by die huis, of wat ook al).” Dis gewaarborg om die wind uit enige bedelaar se seile te haal. En wie weet, dalk is jy eendag gelukkig om ook só ’n paar sent ekstra te maak. (Kortstraat, Bellville, 6 Oktober 2000)

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

13. 14.

Dui aan of die volgende stellings feite of menings is. Motiveer jou antwoord deur uit die teks aan te haal. 1.1 Al die bedelaars in die Kaap se strate is oorspronklik. 1.2 Daar is slegs enkele bedelaars in die Kaap se strate. Wat impliseer die skrywer met die parentese in paragraaf 2 waar sy vra hoekom almal altyd op pad Worcester toe is? Verduidelik die ironie in die woorde in paragraaf 2 “… ’n paar sent om vir die gesin kos te koop …”. Waarom word die verhaal in paragraaf 3 as die “verbeeldingrykste storie” gesien? Hoe word die inhoud van paragraaf 5 beklemtoon? Watter emosie ervaar die aanhoorder van die storie in paragraaf 6? Word die frase “met die verkeerde kant van ons land se mense kennis gemaak” denotatief of konnotatief bedoel? Motiveer jou antwoord. Watter universele eienskap van mense word in paragraaf 7 aangespreek? Noem twee dinge wat die aanhoorder in paragraaf 9 laat wonder het of die spreker wel die waarheid praat. Wat beteken die uitdrukking in paragraaf 10: “… mense ingeloop het …”? Watter karaktereienskap van homself gebruik Vlokkie in paragraaf 12 om die mense te oortuig as hy bedel? Wat is die verbinding tussen paragraaf 12 en 13? a) Aaneenskakelend b) Kontrasterend c) Redegewend Korrigeer die taalkundige fout van Vlokkie se sin in paragraaf 13. Lei af wat die betekenis van die woord “slenteraars” is, soos dit in paragraaf 14 gebruik word. 11

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

15. 16. 17. 18. 19. 20.

Eenheid

Wat bepaal mense se reaksie op bedelaars (volgens die leesstuk)? Watter oortuigingsmeganisme het die bedelaar in paragraaf 18 gebruik om geld te kan kry? Waarom is die woorde “mevrou” in paragraaf 19 tussen aanhalingstekens? Vertaal die aanhaling “beggars can’t be choosers” in goeie Afrikaans. Hoe manipuleer die vriendin, volgens paragraaf 21, enige bedelsituasie? Gebruik die konnotatiewe frase “wind uit … seile neem” in paragraaf 22 denotatief in jou eie verklarende sin.

Les 3: Transaksionele skryfwerk: Dialoog Prosesskryf Die onderrig van skryf behels ’n proses. Gedurende prosesskryf moet jy die volgende kan doen:  Beplan/pre-skryf  Skryf ’n konsep  Hersien  Redigeer  Proeflees  Aanbied Beplan/pre-skryf  Besluit op die doel van die teks en die gehoor waarvoor jy gaan skryf.  Bepaal die formaat, styl en standpunt van die skryfwerk.  Maak ’n breinkaart, spinnekopdiagramme, lys of vloeidiagramme van al jou idees. Skryf ’n konsep  Skryf al jou hoof- en ondersteunende idees van jou beplanning neer.  Skryf ’n eerste poging en hou jou doel, gehoor, onderwerp en genre in gedagte.  Lees jou eerste poging krities deur en verander waar jy dink dit is nodig.  Verander van jou beskrywende woorde, frases en uitdrukkings, sodat die regte stemming geskep kan word en jou skryfstuk lewendig en interessant is. Hersiening, redigering, proeflees en aanbieding  Verfyn nou jou woordkeuse, sin- en paragraafstrukture.  Skakel dubbelsinnigheid, woordoortolligheid, sleng en beledigende taal uit.  Evalueer die inhoud, styl en register van jou skryfstuk.  Kyk of jou leestekengebruik, spelling en taalgebruik korrek en gepas is.  Berei jou finale weergawe voor.  Bied die finale teks aan vir informele assessering.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Dialoog  

    



Twee of meer mense voer ’n gesprek met mekaar. Spreekbeurte vind plaas in die orde waarin die gesprek gevoer word en vanuit die spreker se perspektief/oogpunt. Elke spreekbeurt word op ’n volgende reël geskryf. Gebruik ’n dubbelpunt na die naam van elke spreker, maar geen aanhalingstekens nie. Ekstra inligting word tussen hakies aangedui (voordat die spreker praat), bv.: Anna (met dringendheid): ... Skets ’n scenario/situasie voordat die dialoog geskryf word. Dialoë is ’n goeie begin vir ’n skryfprogram omdat dit gesproke Afrikaans is. Dit hoef nie net ’n gesprek tussen mense te wees nie, jy kan selfs ’n dialoog tussen twee diere of twee voorwerpe neerpen. Trek ’n vertikale lyn langs die sprekers se name en skryf dan hul woorde só dat dit netjies in ’n blokvorm aangebied word. Dit is die formaat van die dialoog.

Byvoorbeeld Slak: Oppas! Kyk mooi waar jy met jou groot pote trap! Rooijakkals: Wie se pieperige stemmetjie is dit? Slak: Gmff. Jou lummel! As jy nog een tree met jou linkerpoot gee, trap jy my skulp stukkend. Rooijakkals: Wie se skulp? Oooo, nou sien ek jou, ou Slakkie. Slak: Uiteindelik! Jy weet seker my skulp is my woning óók. Daarsonder kan ek nie leef nie. Rooijakkals: Nou hoe kan jy met jou woning op jou rug rondloop? Slak: Jy sien, my skulp is hard en beskerm my liggaam. Rooijakkals: Hoe so? Slak: Ek kan my spiervoet en my kop in my skulp intrek. Die res van my lyf bly altyd in my skulp. Jy kan maar sê ek het ’n permanente woning op my rug. Wat van jou? Waar skuil jy? Rooijakkals: …

AKTIWITEIT 3 Kies EEN van die onderstaande onderwerpe en beplan, skryf ’n konsep, redigeer en skryf ’n finale dialoog van 180 – 200 woorde. NB: Alle aspekte van beplanning tot die finale produk MOET gedoen word. In vraestel 3 van die eksamen kry jy vir elkeen van die aspekte punte. Moet dit dus nie afskeep nie.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

2. 3.

Eenheid

Hasie en Skilpad leef nou in die tegnologiese era. Hul besluit om weer ’n wedren te hou om te kyk wie die vinnigste is. Skryf die dialoog neer wat voor die tyd tussen hul plaasvind. Jy is Rooikappie se ma en wil nie hê sy moet die wilde bos ingaan net om kos vir haar ouma te neem nie. Skryf die dialoog neer wat tussen julle plaasvind. Jy wil na ’n ander skool se matriekafskeid toe gaan en jou ouers weier. Skryf die dialoog neer waarin jy hul oortuig waarom hulle jou wel moet toelaat om te gaan.

Les 4: Taalleer: Skryftekens Skryftekens

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

Koppelteken (-) Redes vir die gebruik van die koppelteken: Om die opeenhoping van klinkers te voorkom, bv. na-aap. Om dubbelsinnigheid te vermy, bv. ru-gare (teenoor “rugare”, wat na die are in jou rug verwys). By aardrykskundige name waar ’n windrigting saam met ’n plek gevoeg word, bv. Suid-Afrika/Wes-Kaap. Samestellings met eiename, bv. Naudé-huis, oud-Springbok, voor-BTW-prys. Koppelings van lang samestellings, bv. woonstelblok-parkeerterrein (die koppelteken word tussen die twee begrippe geskryf). Samestellings met afkortings, simbole, syfers en getalle, bv. A-span, model C-skool. Herhalingsamestellings, bv. sing-sing, speel-speel. Gekoppelde bepalings, bv. sieps-en-braaiboud. Verbindings met -hulle, bv. ma-hulle. Koppelteken as weglating van ’n woord, bv. vark- en hoenderhok, i.p.v. varkhok en hoenderhok. Koppeling met die woord “en”, bv. kaas-en-wynonthaal. Telwoorde, bv. tweeduisend-en-tagtig. Woorde van vreemde herkoms, bv. mise-en-scène, ad hoc-komitee.

Deelteken (ë, ö, ï) Redes vir die gebruik van die deelteken: 1. Dui ’n nuwe lettergreep aan. 2. Nie by woorde wat eindig op “ieel”, “ieer” of “ieet” nie, bv. finansieel. 3. Indien die woord verbuig word, gebruik jy wel die deelteken, bv. finansiële. Kappie (ê, ô) Redes vir die gebruik van die deelteken.  Dui ’n lang uitgerekte vokaal aan, bv. wêreld.  Die kappie verleng die vokaal, bv. affêre, brûe, sekondêr, maar nie by ster en vlermuis nie. Ver word bo vêr verkies, wat ter wille van tradisie erken word. © Impaq

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Klemtekens/aksenttekens Daar word twee tekens onderskei: 1. Gravis (ˋ) Die gravis word gebruik om verwarring uit te skakel, bv. appèl en appel. Dit word ook gebruik by woorde van vreemde herkoms, bv. crèche en enkellettergrepige woorde soos nè. 2. Akuut (´) Die akuut dui beklemtoning aan, bv. géén. Afkappingsteken (’) Redes vir die gebruik van die afkappingsteken: 1. Die meervoud en verkleining van letters, bv. a’s en a’tjie. 2. Die meervoud en verkleining van selfstandige naamwoorde wat eindig op beklemtoonde “a”, “i”, “o” en “u”, bv. pa’s, Israeli’tjie, skadu’s. 3. Die meervoud en verkleining van persoonsname en vanne, wat eindig op die onuitgesproke letters “e” en “s”, bv. Marais’s, Cilliers’tjie. 4. Om elisie (die wegval van ’n klank) aan te dui, bv. g’n (geen), daar’s (daar is). 5. Die meervoud en verkleining van letters, getalle en syfers, bv. a’s, 11’s, 9’tjie.

Doen navorsing en kyk watter uitsonderings daar op elke reël is. Die uitsonderings is baie keer juis die woorde waarmee jy tydens skryfwerk en spelling sukkel! Indien moontlik, kry ’n Afrikaanse Woordelys en Spelreëls (AWS) en/of Skryf Afrikaans van A tot Z (Dalene Müller) in die hande.

AKTIWITEIT 4 Die onderstaande vrae is gebaseer op die leesstuk “Bekkige bedelaars amuseer én frustreer met stories en versoeke” in aktiwiteit 2. Anders as by begripslees, sal jy nie die antwoorde in die leesstuk kry nie en kan jy in die eksamen tyd bespaar deur net na die leesstuk terug te gaan indien jy nie die konteks van ’n woord verstaan nie of as jy ’n sinoniem of antoniem moet gee, om seker te maak dat dit wel binne konteks van die leesstuk korrek is. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Gee die vroulike vorm van “akteurs” in paragraaf 1. Gee ’n sinoniem vir die woord “Sommige” in paragraaf 1. Waarom is die koppelteken gebruik in die woord “parkeerterreine en -strate” in paragraaf 2? Verklaar die gebruik van die parentese in paragraaf 2. Waarom is die woord “Tygervallei-sentrum” met ’n koppelteken geskryf? Gee die basis van die woord “verbeeldingrykste” in paragraaf 3.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

16. 17. 18. 19. 20.

Eenheid

Verskaf die korrekte vorm van die woord tussen hakies: Hy (nodig) presies R9,50 vir die treinkaartjies. Waarom is die woord “Stellenbosch” met ’n hoofletter gespel? Waarom is die woord “Suid-Amerika” met ’n koppelteken gespel? Gee die antoniem vir die woord “Buitelanders” in paragraaf 5. As ’n persoon in die buiteland wil gaan bly, emigreer of immigreer hy? Gee die korrekte meervoud vir die woord “pa” in paragraaf 6. Wat is die kern en bepaler van die woord “wingerdplaas” in paragraaf 6? Verskaf die korrekte antoniem vir die woord “oortuigende” in paragraaf 6 – moet nie die woord onoortuigende gebruik nie. Verskaf die korrekte vorm van die woord tussen hakies: 15.1 Daar is ’n klein (belegging) wat hy in Amerika het. 15.2 Hy het die klein (saak) by die polisie gaan aanmeld. Watter aksentteken is in paragraaf 8 gebruik en hoekom? Vraag 16 verwys na aksentteken. Hoe verskil dit van die woord “aksent” in paragraaf 8? Verklaar die gebruik van die kappie in die woord “miljoenêr” in paragraaf 9. Skryf die frase “… toe te snou nie” in meer informele taal. Wat is die reël vir die gebruik van die koppelteken in paragraaf 12?

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

EENHEID 2: Voorseisoen LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen:    

’n Informele bespreking kan hou oor die onnatuurlike seisoene, reënpatrone, hitte, ens., wat ons beleef. ’n Begripsleesoefening voltooi. ’n Beredenerende/argumenterende opstel skryf. ’n Geïntegreerde taaloefening voltooi wat op leestekens fokus.

Die doel van hierdie eenheid is om jou bekend te stel aan informele besprekings sodat jy leer om jou opinie op grond van feite te stel. Jy gaan ’n begripsleesoefening doen, leer hoe om ’n beredenerende opstel te beplan en te skryf, sowel as ’n taaloefening voltooi waar die fokus op leestekens is.

Les 5: Informele bespreking Praat Jy gaan in hierdie eenheid leer hoe om gemaklik, geredelik en akkuraat te praat. Dit is een van die belangrikste vaardighede vir jou persoonlike en professionele lewe in die toekoms. In die vorige grade het jy reeds die meeste van die basiese praattegnieke geleer, daarom word net dié tegnieke waarmee jy nog nie vertroud is nie, behandel. Die praatproses Tydens die praatproses moet jy die volgende praatproses- en kommunikasiestrategieë insluit:  Beplanning, navorsing, organisering.  Voorbereiding en aanbieding. Beplanning, navorsing en organisering Jy moet die vaardighede van beplanning, navorsing en organisering vir mondelinge aanbiedings deur die volgende demonstreer:  Die gebruik van gepaste register, styl en toon (volgens gehoor, doel, konteks en tema).  Die gebruik van toepaslike taal.  Kritiese taalbewustheid demonstreer deur feite weer te gee, menings uit te spreek, denotatiewe en konnotatiewe betekenis te herken en geïmpliseerde betekenis te verduidelik.  Uitdrukking gee aan waardes en houdings en bewustheid van partydigheid, stereotipering, gevoels-, oorredings- en manipulerende taal toon.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde



Eenheid

Bronne en verwysingsmateriaal soos woordeboeke en tesourusse gebruik om effektiewe en presiese woordeskat te kies en aanbiedings te lewer deur gebruik te maak van notas en rekwisiete, oudio- en/of visuele hulpmiddels en grafieke om die aanslag en akkuraatheid van aanbiedings te verhoog.

Voorbereiding en aanbieding Jy moet mondelinge-aanbiedingsvaardighede inoefen en demonstreer deur die volgende te doen:  Direk met die gehoor te praat.  Na ’n wye verskeidenheid bronne verwys wat geraadpleeg is, insluitend ’n reeks feite en voorbeelde volgens die vereistes van die taak en erkenning aan die geraadpleegde bronne gee.  ’n Doeltreffende inleiding gee en ’n gevolgtrekking maak, idees ontwikkel en argumente op ’n duidelike en logiese manier saamstel sodat die toespraak op die man af is en afwykings, onnodige herhaling en clichés vermy word.  Organisatoriese strukture soos chronologie, onderwerp, oorsaak-gevolg, vergelykkontrasteer en probleemoplossing gebruik om in te lig en te oorreed.  Korrekte intonasie en frasering gebruik.  ’n Duidelike argument aanbied en dit volhou deur verskillende gepaste bewyse te kies (bv. statistiek, getuigskrifte, spesifieke gevalle) wat geloofwaardig, geldig en relevant is.  Gepaste aanspreekvorme en herhalings (dames en here; ek wil beklemtoon dat ...) gebruik.  Gepaste woordkeuse, taalstrukture en -konvensies gebruik.  Verbale en nieverbale tegnieke (bv. toon, stemprojeksie en -modulasie, volume, tempo, frasering, oogkontak, gesigsuitdrukkings, gebare, liggaamstaal) in aanbiedings gebruik.

Informele bespreking/gesprek

     

Die volgende stappe moet gedoen word tydens die informele bespreking of gesprek: Inisieer en hou die gesprekke vol. Pas beurtnemingskonvensies toe. Gee vir elke persoon in die groep ’n kans om sy/haar mening te lug. Verdedig ’n standpunt met feite, sonder om aggressief of emosioneel te raak. Onderhandel altyd sodat ’n kompromie bereik kan word. Vul gapings in en moedig ander sprekers aan om ook hul opinie te gee. Deel idees en ervarings en toon begrip van konsepte.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Doen voor die tyd navorsing oor die klimaatveranderingspatrone en seisoenveranderings en onnatuurlike weerpatrone wat die wêreld tans ervaar. Jy gaan die navorsing nodig hê om jou standpunt te kan regverdig en te verdedig.

AKTIWITEIT 5 Informele besprekingspunt: Die natuur gee vir ons die eerste tekens dat die wêreld besig is om te vergaan. Stem jy saam of nie?

(Bron: goo.gl/iGn0Hr)

Bestudeer artikels, statistieke, nuusberigte, die web, ens., om inligting rakende die onderwerp te versamel. 1. Kry ’n groep vriende/jou gesin/maats bymekaar as deel van jou besprekingsgroep. 2. Lees een van die artikels wat jy gekry het as inleiding tot julle informele bespreking. 3. As voorsitter van die besprekingsgroep moet jy leiding neem en alle lede van die groep ’n geleentheid gee om hul mening te lug. 4. Probeer om elke mening met jou navorsing te staaf of verkeerd te bewys. 5. Kyk of jul groep tot ’n aanvaarde slotsom vir alle lede kan kom. 6. Ten slotte: As jy met die stelling saamstem, moet jy kyk watter oplossings julle kan uitdink wat elke mens in die wêreld redelik maklik kan doen om te help, sodat ons saam ons wêreld kan red. 7. Plak alle navorsing in jou werkboek.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Les 6: Begripslees

Die leesproses soos uiteengesit in les 2 is van toepassing.

AKTIWITEIT 6 Lees die artikel aandagtig deur en beantwoord die vrae wat volg. Reënvalpatrone steeds deurmekaar

LANDBOUNUUS – Geen twee jare is uit ’n klimaatsoogpunt dieselfde nie. 1.

Die 2010/11-somerseisoen is gekenmerk deur uitermate swaar reën en vloede in die somerreënvalgebied terwyl die huidige seisoen byna die teenoorgestelde is wat reënval betref. Beide seisoene is egter geklassifiseer as La Niña of koeler as normale seeoppervlaktemperature in die sentrale Stille Oseaan, alhoewel 2010/11 darem ietwat sterker ontwikkel was.

Een van die groot sondebokke vanjaar was die kolle van warmer-as-normaal-water in die Indiese Oseaan wat verantwoordelik was vir ’n reeks tropiese siklone baie naby aan die ooskus van sentraal en suidelike Afrika.

Sedert die begin van Januarie 2012 was daar nie minder as 12 siklone tussen Afrika en Australië nie. Dit is egter nie ’n abnormale getal nie, maar wat abnormaal was is die feit dat nege hiervan oor Madagaskar was of in die Mosambiekkanaal inbeweeg het. Gewoonlik neig die siklonale aktiwiteite meer na die sentrale Indiese Oseaan nader aan Australië en kom slegs een of twee siklone naby genoeg aan Afrika om ernstige ontwrigting van die normale reënvalpatrone te veroorsaak.

Siklone is baie intense laagdrukstelsels wat vog na die kern van die sikloon konsentreer met swaar reën in hierdie gebied, maar wat die droë uitgereënde of dalende lug neersit as ’n hoogdrukstelsel. ’n Hoogdrukstelsel is ongunstig vir reën met die gevolg dat die grootste gedeelte van suidelike Afrika droë toestande ervaar het in die laaste paar maande.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Die sikloonseisoen eindig darem gewoonlik teen Maart/April wanneer die watertemperature begin afkoel omdat die son verder noordwaarts begin beweeg met die winterseisoen. Ongelukkig beweeg tropiese vog wat die bron is van somerreënval ook weer verder noordwaarts en begin die kanse vir somerreënval dan ook afneem.

Hierdie situasie kan egter voordelig wees vir reënval oor die Wes-Kaap, want dit kan veroorsaak dat koue fronte weer vinniger noordwaarts kan begin beweeg soos wat die sisteme as geheel effens noordwaarts skuif.

Wat vir die res van die somerseisoen? Daar is steeds twee moontlikhede naamlik dat die effek van die siklone vinnig verswak en dat daar nog genoeg van die somerreënval seisoen oor is om goeie somerreënval voor die winter te gee. Intussen het die huidige La Niña-verskynsel begin verswak en is nou baie naby aan neutraal. Indien hierdie verwarmingseffek sterk genoeg is, kan dit veroorsaak dat reënval vroeg kan ophou en dat die winter vinnig kan begin.

Daar is egter een of twee tekens wat aandui dat die kanse vir reën nog steeds goed is in die volgende maande voor die winter: Die vloede in suidoos Australië gedurende die eerste week of twee van Maart, die droogte in gedeeltes van Suid-Amerika en Rusland asook die baie reën wat Namibië gekry het. Hierdie is nog tipiese tekens dat die La Niña-verskynsel se invloed nog nie verstreke is nie en indien die effek van tropiese laagdrukstelsels en siklone oor die Indiese Oseaan begin afneem, daar nog somerreënval kan voorkom.

Intussen het landboutoestande oor die grootste gedeelte van die somerreënvalgebied baie verswak. Die somergraanoes en veral die mielie- en sojaboonoes kry groot droogteskade en die kanse is goed dat daar vanjaar nie surplus somergrane geproduseer gaan word nie.

10.

Weidingstoestande is ook swak en met die kuddebouproses van die afgelope paar seisoene kan die beskikbare weiding teenoor die aantal vee oor groot gedeeltes van die land buite verhouding wees. Dit kan ernstige probleme skep as grootskaalse bemarking van vee moet geskied wanneer die voedings- en weidingsbronne uitgeput is, wat die prys van lewende hawe kan laat daal. Met die min mielies gaan die prys van voer vanjaar baie duur wees en boere moet dit in gedagte hou. (Artikel deur Johan van den Berg, Bestuurder: Gespesialiseerde Oesversekering/Santam Landbou, Bloemfontein)

1. 2. 3. 4.

5. 6. © Impaq

Paragraaf 1 maak die aanname dat die “huidige seisoen” die teenoorgestelde as die vorige is. Hoe sal die huidige seisoen se weer lyk? Wat kan afgelei word van die betekenis van die woord “La Niña” in paragraaf 1, as in ag geneem word dat “albei as ’n La Niña geklassifiseer is”? Word die uitdrukking “sondebokke” in paragraaf 2 as denotatief of konnotatief bedoel? Motiveer jou antwoord. Is die volgende stellings feite of bewerings? Motiveer jou antwoord. 4.1 Daar was in Januarie 2012 net 12 siklone in Afrika en Australië. 4.2 Die nege siklone in Madagaskar was normaal. Verduidelik na aanleiding van paragraaf 4 wat jy onder “sikloon” verstaan. Wat is die gevolg van hoogdrukstelsels? 21

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Eenheid

Wat is die hoofoorsaak dat die sikloonseisoen in Maart/April eindig? Wat gaan die hoofoorsaak wees, volgens paragraaf 7, dat die winter vinnig begin? Noem die twee tekens vir goeie reën. Landboutoestande het verswak. Skryf in jou eie woorde wat die gevolg van die swak landboutoestande, volgens paragraaf 9, gaan wees. Wat beteken die woord “weidingstoestande” in paragraaf 10? Verklaar die oorsaak en gevolg van die weidingsprobleme op lewende hawe. Stel dit in jou eie woorde. Boere moet kan beplan. As die prys van mielies duur is, wat is volgens jou die gevolge op die koper? Bewys uit die teks dat die skrywer se opinie wel as belangrik beskou kan word.

Les 7: Beredenerende opstel

Die skryfproses soos uiteengesit in les 3 moet hersien word.

Argumenterende/beredenerende opstel Argumenterende opstelle stel ’n argument vir óf teen iets (“Waarom vroue beter bestuurders as mans is”). Beredenerende opstelle gee argumente vir én teen iets en die skrywer se standpunt word gewoonlik in die slot gestel (“Is vrouens beter bestuurders as mans? Ja en nee, maar my standpunt is ja”).  Argumenterende opstelle bevat subjektiewe redenering; die verdediging of aanval van ’n saak word enduit volgehou; dit is eensydig; die slot stel die skrywer se standpunt duidelik.  Beredenerende opstelle is meer gebalanseerd; dit bevat beide kante van ’n argument; die struktuur word deeglik en versigtig beplan; dis hoofsaaklik objektief, maar die skrywer kan ook persoonlik raak; dit bevat goed gemotiveerde en ondersteunende stellings; die slot gee ’n sterk aanduiding van die skrywer se mening.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 7 Kies EEN van die onderstaande onderwerpe en hanteer die volledige skryfproses deur óf ’n argumenterende óf ’n beredenerende opstel van 400 – 450 woorde oor een van die onderstaande onderwerpe te skryf. 1. 2. 3. 4.

Elke mens het ook sy seisoene. Die mens verwoes sy eie wêreld. Om groen te leef, kan nie die tyd terugdraai nie. Dit is my ouers se skuld …

Les 8: Taalleer: Leestekens Leestekens word gebruik om lees te vergemaklik.

Punt (.) Die punt word gebruik: 1. Aan die einde van ’n sin/stelling. 2. By afkortings, bv. a.g.v. Komma (,) Die komma word gebruik: 1. In reekse en lyste, bv. Die motor is vinnig, rooi, nuut en lig op brandstof. 2. Voor en na parentese/ekstra inligting, bv. Mnr. Swart, die skoolhoof, is siek. 3. Na ’n aanspreekvorm, bv. Piet, sal jy asseblief …? 4. Tussen twee gesegdes/werkwoorde, bv. Wat sy sing, ken ek nie. 5. Voor voegwoorde want, maar, mits, al, gevolglik, bv. Ek hou hiervan, want … (Let wel: Geen komma voor “omdat” nie, tensy dit ’n lang sin is. Geen komma voor “en” nie – daar is wel uitsonderings.) Kommapunt (;) 1. Dit skei twee gedagtes binne ’n sin. 2. Dit word gebruik tussen ’n reeks neweskikkende hoofsinne of bysinne, bv. Daar is fout met die internet; die tegnikus sal dit kom herstel. Dubbelpunt (:) Die dubbelpunt word gebruik: 1. Voor ’n verduideliking, bv. Bespaar water: moenie die kraan laat loop terwyl jy tande borsel nie. 2. Voor ’n lys van artikels, bv. Hy bestel die volgende: wors, lamsvleis en kaas. 3. By die direkte rede, bv. Esra sê: “Ek is baie …” © Impaq

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

Vraagteken (?)  Die vraagteken word aan die einde van ’n direkte vraag gebruik: Wat is jou naam?  Daar is drie soorte vraagsinne: 1. Algemene vraagsin, waarop die antwoord altyd “ja” of “nee” is. 2. Spesifieke vraagsin, wat ’n spesifieke antwoord vereis, bv. “Wat eet die kat?” 3. Retoriese vrae kry ook vraagtekens, al word ’n antwoord nie verwag nie. Uitroepteken (!) Die uitroepteken word gebruik om ’n uitroep van ontsteltenis, dringendheid, versoeke, bevele, opgewondenheid, blydskap en waarskuwings aan te dui, bv. Eina! Aandagstreep (–) (langer as ’n koppelteken) Die aandagstreep word gebruik om: 1. Aandag te vestig op dit wat volg, bv. Ek het ure gestudeer en al wat ek kry is – mooi so! 2. Om parentese (inlassin) aan te dui, bv. Die man – mooi en jonk – dra swart skoene. Asterisk (*)  Die sterretjie (*) verwys na ’n aantekening wat elders in die stuk is.  Dit kan ook op ’n skeiding dui.  Drie sterretjies aan die einde van ’n leesstuk kan aandui dat tyd verloop het of dat ’n gedagtesprong plaasgevind het. Hakies en parentese ()  Die hakies rondom ’n frase/woord beteken dit is ekstra inligting, bv.: Piet sal Donderdag (oor twee dae) in Suid-Afrika land.  Kommas of aandagstrepe kan ook gebruik word: Piet sal Donderdag, oor twee dae, in Suid-Afrika land. Piet sal Donderdag – oor twee dae – in Suid-Afrika land.

Doen navorsing en kyk watter uitsonderings daar op elke reël is. Die uitsonderings is baie keer juis die woorde waarmee jy sukkel tydens skryfwerk en spelling! Indien moontlik, kry ’n Afrikaanse Woordelys en Spelreëls (AWS) en/of Skryf Afrikaans van A tot Z (Dalene Müller) in die hande.

Handleiding G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde

Eenheid

AKTIWITEIT 8 Lees weer die leesstuk “Reënvalpatrone steeds deurmekaar” by aktiwiteit 6 en beantwoord die volgende taalvrae. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

16. 17.

18. 19.

Waarom word die woord “2010/11-somerseisoen” met ’n koppelteken geskryf? Daar kort ’n komma in paragraaf 1. Skryf die woord voor en na die komma neer en plaas die komma op die regte plek. Verdeel die woord “reënval” in paragraaf 1 in lettergrepe. Verklaar waarom die woorde “Stille Oseaan” in paragraaf 1 met ’n hoofletter geskryf is. Verduidelik die gebruik van die koppelteken in die woord “warmer-as-normaalwater” in paragraaf 2. Verander die sin in paragraaf 2 na ’n spesifieke vraagsin, sodat die antwoord die volgende is: ’n Tropiese sikloon baie naby aan die ooskus van sentraal en suidelike Afrika. Wat word inwoners van Australië en Afrika genoem? Wat beteken die premorfeem “ab-” in die woord “abnormaal” in paragraaf 3? Herskryf die laaste sin van paragraaf 4 oor in ’n algemene vraagsin. Herskryf die eerste sin van paragraaf 5 en voeg al die kommas in soos dit benodig word. Verander die woord “sikloonseisoen” in paragraaf 5 na ’n samestellende afleiding. Herskryf die eerste sin van paragraaf 6 en vervang die voegwoord met die regte leesteken. Gee die oortreffende trap van “vinniger” in paragraaf 6. Korrigeer die voorsetsel in die sin wat in paragraaf 7 vetgedruk is, sodat dit taalkundig korrek is. Gee die korrekte sinonieme vir die volgende woorde: 15.1 moontlikhede (paragraaf 7) 15.2 effek (paragraaf 7) 15.3 verswak (paragraaf 7) 15.4 drie woorde vir “veroorsaak” (paragraaf 7) Wat is die funksie van die dubbelpunt in paragraaf 8? Wat word ’n inwoner van die volgende lande genoem? 17.1 Suid-Amerika (paragraaf 8) 17.2 Rusland (paragraaf 8) 17.3 Namibië (paragraaf 8) Verklaar die gebruik van die koppelteken in paragraaf 9. Verander die tweede sin van paragraaf 10 na ’n uitroepsin. Begin met: “Daar geskied ernstige probleme …”