Í2’È-A-TEC-SG010Î
1
8
0
4
-
A
-
N S
T
-
S
G
0
1
NATUURWETENSKAPPE EN TEGNOLOGIE HANDLEIDING
Graad 4
A member of the FUTURELEARN group
Natuurwetenskappe en Tegnologie Handleiding
1804-A-NST-SG01
Í2$È-A-NST-SG01;Î
Graad 4
Aangepas vir KABV
L Young
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE .................................................................................................................. 3 STUDIEWENKE .................................................................................................................. 4 JAARPLAN ......................................................................................................................... 5 EENHEID 1: Lewe en lewende dinge, en strukture ......................................................... 6 LES 1: Lewende en nie-lewende dinge ....................................................................... 6 Ondersoek 1.1: Boon in ’n bottel ....................................................................... 12 Aktiwiteit 1.1 ...................................................................................................... 14 Aktiwiteit 1.2 ...................................................................................................... 15 LES 2: Wat plante nodig het om te groei ................................................................... 17 Ondersoek 2.1: Groei van ’n plant .................................................................... 20 LES 3: Habitatte van diere ........................................................................................ 21 Aktiwiteit 3.1 ...................................................................................................... 24 Aktiwiteit 3.2 ...................................................................................................... 29 LES 4: Strukture van plante en diere......................................................................... 30 Aktiwiteit 4.1 ...................................................................................................... 32 Aktiwiteit 4.2 ...................................................................................................... 36 LES 5: Strukture vir diereskuilings............................................................................. 39 Aktiwiteit 5.1 .............................................................................................................. 44 EENHEID 2: Materie en materiale, en strukture ............................................................. 45 LES 6: Materiaal om ons ........................................................................................... 46 Aktiwiteit 6.1 ..................................................................................................... 47 Aktiwiteit 6.2 ...................................................................................................... 52 Ondersoek 6.2 .................................................................................................. 56 Studeer/hersiening ............................................................................................ 59 Aktiwiteit 6.3 ...................................................................................................... 60 Ondersoek 6.3 .................................................................................................. 61 LES 7: Vaste stowwe ................................................................................................ 63 Ondersoek 7.1 .................................................................................................. 65 Aktiwiteit 7.2 ...................................................................................................... 67 LES 8: Versterking van materiaal .............................................................................. 68 Ondersoek 8.1 .................................................................................................. 70 LES 9: Sterk raamstrukture ....................................................................................... 72 Navorsingstaak 9.1 ........................................................................................... 76 Aktiwiteit 9.2 ...................................................................................................... 79 EENHEID 3: Energie en verandering, en stelsels en beheer ........................................ 80 LES 10: Energie en energie-oordrag ......................................................................... 81 Aktiwiteit 10.2 .................................................................................................... 84 LES 11: Energie om ons ........................................................................................... 85 Aktiwiteit 11.1 .................................................................................................... 90 1
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Aktiwiteit 11.2 .................................................................................................... 94 LES 12: Beweging en energie in ’n stelsel ................................................................ 96 Aktiwiteit 12.1 .................................................................................................... 97 LES 13: Energie en klank ........................................................................................ 101 Aktiwiteit 13.2 .................................................................................................. 106 Aktiwiteit 13.3 .................................................................................................. 110 EENHEID 4: Planeet Aarde en die ruimte, en stelsels en beheer .............................. 111 LES 14: Planeet Aarde ............................................................................................ 112 Aktiwiteit 14.1 .................................................................................................. 115 ........................................................................................................................ 121 Aktiwiteit 14.2 .................................................................................................. 121 LES 15: Die son ...................................................................................................... 125 Aktiwiteit 15.1 .................................................................................................. 126 LES 16: Die aarde en die son.................................................................................. 130 Aktiwiteit 16.1 .................................................................................................. 133 LES 17: Die maan ................................................................................................... 137 Aktiwiteit 17.1 .................................................................................................. 140 Aktiwiteit 17.2 .................................................................................................. 143 LES 18: Vuurpylstelsels .......................................................................................... 148 Aktiwiteit 18.1 .................................................................................................. 150 VERWYSINGS ................................................................................................................ 153
2
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
JAARPLAN EENHEID LES
DATUM
DATUM
BEGIN
VOLTOOI
Les 1: Lewende en nie-lewende dinge Les 2: Wat plante nodig het om te 1
groei Les 3: Habitatte van diere Les 4: Strukture van plante en diere Les 5: Strukture vir diereskuilings Les 6: Materiaal om ons
2
Les 7: Vaste stowwe Les 8: Versterking van materiaal Les 9: Sterk raamstrukture Les 10: Energie en energie-oordrag Les 11: Energie om ons
3
Les 12: Beweging en energie in ’n stelsel Les 13: Energie en klank Les 14: Planeet Aarde Les 15: Die son
4
Les 16: Die aarde en die son Les 17: Die maan Les 18: Vuurpylstelsel
5
Š Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Eenheid
1
EENHEID 1: Lewe en lewende dinge, en strukture LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen: •
’n Seleksie van lewende en nie-lewende dinge kan sorteer
•
Identifiseer en beskryf die dele van ’n plant
•
Identifiseer en beskryf die dele van ’n dier
•
Groei plante uit sade, meet en teken hulle groei aan
•
Beskryf verskillende habitatte
•
Ontwerp, teken en evalueer ’n diereskuiling
Hierdie eenheid moet in 10 weke voltooi wees. Onthou dat hierdie 10 weke alle assesserings en aktiwiteite uitsluit. Maak dus seker dat jy tyd maak om al die aktiwiteite asook assesserings in die portefeuljeboek te voltooi. In hierdie eenheid gaan jy baie leer van dinge wat jy elke dag raaksien. Let mooi op na wat jy sien, ervaar en hoe dit werk. BELANGRIKE TERMINOLOGIE Aan die einde van elke les is daar belangrike terminologie. Maak seker dat jy die terme ken en dat jy weet wat elkeen beteken. LES 1: Lewende en nie-lewende dinge Wat het jy nodig om hierdie les te voltooi? •
Bone (suikerbone of nierbone)
•
’n Glasbottel
•
’n Papierhanddoek
•
Water
•
Ou tydskrifte 6
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Eenheid
1
1.1 Lewende dinge Wanneer jy moet besluit of iets lewe, waarna gaan jy kyk? Of dit asemhaal? Of dit ’n hartklop het? Alhoewel hierdie vrae nie noodwendig verkeerd is om te vra nie, is dit nie al waarna ’n mens kyk of vas te stel of iets lewendig is of nie.
Lewende dinge kan onderskei word van nie-lewende dinge deur hulle vermoë om al sewe lewensprosesse te kan uitvoer.
Wat is lewensprosesse? Daar is sewe lewensprosesse en kan geïdentifiseer word as voeding, groei, reproduseer, asemhaling, uitskeiding, sintuie en beweging.
Kom ons kyk bietjie wat elkeen van hierdie prosesse beteken.
Voeding Wat is voeding? Dit is ’n vraag wat nie baie gevra word nie omdat ons almal weet wat eet beteken en almal weet dat jy elke dag moet eet. Voeding is die brandstof wat alle lewende dinge nodig het om te kan funksioneer. Onthou dat alle diere nie dieselfde kos eet nie en dat dit nie net diere is wat voedsel inneem nie. Plante neem voedsel uit die grond deur voedingstowe vanaf water en sonlig te verkry.
Waarom het ons voedsel nodig? Ons het voedsel nodig om energie aan al die selle in ons liggame te gee om hulle funksies te verrig. Nuwe selle is nodig om te groei en voedsel gee die boustowwe sodat nuwe selle kan vorm en groei kan meebring.
Ons almal het al gehoor dat jy ’n appel ’n dag moet eet om gesond te bly. Die waarheid daaraan is dat voedsel vir ons liggame beskerming teen siektes bied. Gesonde eetgewoontes kan jou immuunstelsel opbou om jou te beskerm teen byvoorbeeld verkoues, en kan jou ook help om vinniger gesond te word. Gesonde voeding help nie slegs met die beskerming en herstel van siektes, groei en energie nie, maar ook met die herstel 7
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Eenheid
1
van beskadigde weefsel. Voedingstowwe is nodig om dooie selle te vervang, soos wanneer jy val en seerkry – nuwe selle is nodig om die dooie selle te vervang om die wonde te genees.
Groei Vandat jy gebore is, word jou groei gemonitor teenoor jou ouderdom op ’n kaart soos hieronder. Op hierdie kaart kan daar gesien word of jy genoeg groei en genoeg weeg vir jou ouderdom. Hierdie groeikaart kan ook vir jou aandui of jy dalk nie genoeg of die regte voeding kry nie of dalk te veel of van die verkeerde voeding kry.
CDC-groeikaart 8
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Eenheid
1
Alhoewel dit maklik is om jou groei te kan meet en selfs waar te neem, is dit nie altyd so maklik om alle lewende wesens se groei te kan sien nie, byvoorbeeld nuwe selle wat groei. Dit is heeltemal te klein vir die blote oog om waar te neem, maar dit beteken egter nie dat selle nie groei nie. Selfs klein plantjies, bakteria en muf groei! Reproduseer Reproduseer beteken om nuwe lewe voort te bring. ’n Voorbeeld hiervan is dat jy dalk ’n nuwe boetie of sussie kry. Kan jy aan nog voorbeelde van reproduksie dink? Gebruik die prente hieronder om jou te help en maak ’n lysie in die spasie.
1
2
3
Voorbeelde van hoe reproduksie van plaasvind:
Asemhaling Kyk af na jou bors. Sien jy hoe beweeg dit op en af soos wat lug in en uit jou longe beweeg? Respirasie is ’n ander woord vir asemhaling en beteken dat suurstof vanuit die lug met koolstofdioksied in die bloed ruil. Daar is verskillende maniere waarvolgens respirasie plaasvind. Respirasie vind nie net plaas in jou longe soos wat jy asemhaal nie, maar respirasie vind ook in selle plaas. Respirasie vind plaas in beide plant- en dierselle. Gaan doen bietjie navorsing op die internet, in handboeke en selfs tydskrifte om meer te leer oor hierdie verskillende maniere waarvolgens respirasie of asemhaling plaasvind.
9
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Eenheid
1
VIR DIE NUUSKIERIGES Dink ’n bietjie na oor die oorsaak van lugbesoedeling en die invloed wat dit op jou asemhaling het. Uitskeiding Die mens se liggaam skei stowwe uit, naamlik afvalstowwe. Hierdie afvalstowwe vervoer al die onrein stowwe of gifstowwe uit die liggaam sodat jy nie siek word nie en dat jou liggaam ook nie vergiftig word nie. Voorbeelde van hierdie uitskeiding is byvoorbeeld sweet en wanneer jy urineer.
Sintuie Ons gebruik ons sintuie om alles rondom ons waar te neem en ook om op die omgewing te reageer. Daar is vyf sintuie wat ons hiervoor gebruik. Gebruik die prente hieronder om die vyf sintuie te identifiseer.
___________________________
__________________________
_________________________
__________________________
10
Š Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Eenheid
1
__________________________ Deur ons sintuie te gebruik, reageer ons verskillend in verskillende omstandighede. ’n Voorbeeld hiervan is wanneer jy jou “voel”-sintuig (tassintuig) gebruik – wanneer jy voel dat dit koud is, gaan jy ’n baadjie aantrek, maar as jy aan ’n warm plaat raak, gaan jy dadelik jou hand wegruk. Ons sintuie is dus ook daar om ons liggame te beskerm.
VIR DIE NUUSKIERIGES Dink oor hoe jou sintuie gebruik word om jou liggaam te beskerm.
Beweging Dit is nie net mense en diere wat beweeg nie – plante beweeg ook. Fototropisme is wanneer die plantstingel aanpas by die lig waaraan hulle blootgestel word. Positiewe fototropie van plantstingels is wanneer die stingels na die lig toe buig en negatiewe fototropie is wanneer die stingels weg van die lig af buig. Hierdie buiging is beweging van die plantstingel. Net soos wat plante kan beweeg, kan mense en diere ook beweeg. Mense kan hardloop, arms swaai, in die rondte draai en nog baie meer bewegings.
Dit is nie altyd so maklik om lewende dinge te identifiseer nie omdat dit soms vir ons lyk asof daar geen lewensprosesse plaasvind nie. Dinge wat dalk vir jou nie-lewend lyk, soos droë bone, droë gis en selfs ’n bevrugte eier, kan weer “leef” in die regte omstandighede. Hierdie regte omstandighede sluit in die temperatuur, humiditeit en ligintensiteit. Die volgende ondersoek is om hierdie verskynsel vir jou te demonstreer waar iets wat nie-lewend voorkom wel weer kan lewe onder die regte omstandighede.
11
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Eenheid
1
Ondersoek 1.1: Boon in ’n bottel Hierdie ondersoek is eenvoudig, tog fassinerend. Jy gaan sien dat die boontjie weer “lewe” en selfs sien hoe sy wortels en die plantjie in die bottel groei.
Wat gaan jy nodig hê? 1.
’n Suikerboon of nierboon
2.
Glasbottel
3.
Papierhanddoek
4.
Water
Metode 1.
Gooi ’n klien bietjie water in die glasbottel en laat die water die kante van die bottel natmaak deur die bottel in die rondte te swaai.
2.
(1)
Maak die papierhanddoek bietjie klam met die water en sit dit ook in die glasbottel (sommer gefrommel).
(1)
3.
Sit die boon in die glasbottel op die papierhanddoek.
(1)
4.
Spuit elke paar dae bietjie water op die boon.
(1)
5.
Wat neem jy waar? (Wat sien jy?)
________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
12
(2)
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
6.
Eenheid
1
In die spasie hieronder, skets (met ’n opskrif en byskrifte) wat jy sien.
(4) [10] Hierdie wortels wat begin groei na ’n paar dae wys dat die boon wel lewe. Daar het voeding, groei, respirasie, beweging en selfs ’n mate van voortplanting plaasgevind in hierdie ondersoek.
13
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Eenheid
1
Aktiwiteit 1.1 1.
Kyk na al die prente hieronder. Maak ’n regmerkie in elk van die blokkies waar daar lewende dinge is. Gee dan ’n rede vir elkeen oor hoekom jy besluit het dat dit wel lewendig is.
2.
(28)
Maak ’n breinkaart van al die lewensprosesse. Maak seker dat jy weet wat al die lewensprosesse is en ook wat elk van hulle beteken. As jy die breinkaart volledig doen, kan jy dit gebruik vir voorbereiding vir toetse en eksamens. (17) [45] 14
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Eenheid
1
1.2 Nie-lewende dinge Jy weet nou reeds dat lewende dinge die sewe lewensprosesse kan uitvoer. Nie-lewende dinge het nie die vermoë om hierdie lewensprosesse te kan uitvoer nie. Met ander woorde, hulle kan nie eet nie, hulle kan nie groei, reproduseer, asemhaal, sintuie gebruik of beweeg nie.
Dinge wat wel gelewe het kan doodgaan en nou nie-lewend wees. Voorbeelde daarvan is nie net wanneer ons iemand waarvoor ons lief is aan die dood afstaan nie, maar hout wat deel was van ’n lewende boom wat afgekap is en nou dood is en ook droë blare. Aktiwiteit 1.2 1.
Noudat jy weet wat die verskil tussen lewend en nie-lewende dinge is, gebruik ’n ou tydskrif en knip vyf lewende en vyf nie-lewende dinge uit. Plak al die lewende dinge op een vel papier en al die nie-lewende dinge op ’n ander vel papier.
2.
(6)
Nie alle dinge kan met die blote oog gesien word nie en kan mens dit net met ’n mikroskoop waarneem. Noem drie lewende dinge wat ons nie met die blote oog kan sien nie. Jy kan dit navors ook as jy nie weet nie.
(6)
_______________________________________________________________ _______________________________________________________________
3.
Doen bietjie navorsing op die internet oor hoe hierdie lewende dinge lyk wat ons nie met die blote oog kan sien nie. Stoor hierdie prente op jou rekenaar sodat jy weer daarna kan kyk of druk dit uit en plak dit in jou boek.
4.
(5)
In die volgende tabel is paar lewende en nie-lewende dinge wat nie so maklik is om te identifiseer nie. Dink mooi na oor wat dit beteken om lewend of nie-lewend te wees. Klassifiseer elk van die prente as lewend of nielewend en gee ’n rede vir jou antwoord.
15
© Impaq
Handleiding G04 ~ Natuurwetenskappe en Tegnologie
Eenheid
Lewend of nie-
1
Rede
lewend
(8) [25]
16
Š Impaq