Í2’È-A-SOS-SG01;Î
1
8
0
4 -
A
-
S
O
S
-
S
G
0
1
SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GESKIEDENIS
Graad 4
A member of the FUTURELEARN group
Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geskiedenis
1804-A-SOS-SG01
Í2$È-A-SOS-SG015Î
Graad 4
Aangepas vir KABV
S Grimsley E van Emmenes
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE .................................................................................................................. 3 VOORWOORD .................................................................................................................... 5 JAARPLAN ......................................................................................................................... 6 Eenheid 1: Plaaslike geskiedenis ..................................................................................... 8 Les 1: Vind uit wat vandag gebeur in ’n plaaslike gebied ............................................ 9 Les 2: Foto’s vertel ’n storie....................................................................................... 10 Aktiwiteit 1 ......................................................................................................... 12 Les 3: Wat kan ons uit geskrewe bronne leer?.......................................................... 13 Aktiwiteit 2 ......................................................................................................... 14 Les 4: Mense vertel stories en deel ervarings ........................................................... 14 Aktiwiteit 3 ......................................................................................................... 15 Les 5: Voorwerpe is ’n stukkie geskiedenis ............................................................... 15 Eenheid 2: Vind uit wat die geskiedenis van ’n plaaslike gebied is ............................ 17 Les 6: Foto-stories..................................................................................................... 17 Aktiwiteit 4 ......................................................................................................... 18 Les 7: Inligting uit dokumente/geskrewe bronne ....................................................... 19 Aktiwiteit 5 ......................................................................................................... 19 Les 8: Mense vertel stories en deel ervarings ........................................................... 20 Aktiwiteit 6 ......................................................................................................... 20 Les 9: ’n Stukkie geskiedenis in jou hand .................................................................. 21 Aktiwiteit 7 ......................................................................................................... 22 Eenheid 3: Wat is ’n goeie leier? .................................................................................... 23 Les 10: Stel en beantwoord vrae oor die lewe en die eienskappe van goeie leiers... 24 Les 11: Kies ’n leier ................................................................................................... 25 Aktiwiteit 8 ......................................................................................................... 26 Les 12: Eienskappe van goeie leiers ......................................................................... 26 Les 13: Nelson Mandela ............................................................................................ 27 Aktiwiteit 9 ......................................................................................................... 34 Les 14: Mahatma Gandhi .......................................................................................... 34 Aktiwiteit 10 ....................................................................................................... 40 Les 15: Is leiers altyd gewild en volmaak? ................................................................ 40
© Impaq
1
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid 4: Vervoer oor die tyd heen: landvervoer/padvervoer ................................... 42 Les 16: Diere ............................................................................................................. 43 Les 17: Rytuie, waens en koetse............................................................................... 45 Les 18: Fietse ............................................................................................................ 47 Les 19: Stoomenjin en die trein ................................................................................. 48 Les 20: Motors........................................................................................................... 49 Les 21: Algemene vervoer van mense en goedere ................................................... 50 Les 22: Gevallestudie: skade aan die omgewing ...................................................... 50 Aktiwiteit 11 ....................................................................................................... 52 Hersieningsoefening ......................................................................................... 53 Eenheid 5: Vervoer oor die tyd heen (2): watervervoer/skeepsvaart .......................... 54 Les 23: Vlotte, kano’s en rietbote .............................................................................. 55 Les 24: Die eerste seilskepe ..................................................................................... 56 Les 25: Die eerste stoomskepe ................................................................................. 57 Les 26: Moderne watervervoer .................................................................................. 58 Hersieningsoefening ......................................................................................... 59 Eenheid 6: Vervoer oor die tyd heen (3): lugvervoer/lugvaart ..................................... 60 Les 27: Lugballonne en lugskepe .............................................................................. 60 Les 28: Die Wright-broers en die eerste vliegtuig ...................................................... 61 Les 29: Moderne lugvaart .......................................................................................... 62 Hersieningsoefening ......................................................................................... 63 Eenheid 7: Die oudste vorms van menslike kommunikasie ........................................ 64 Les 30: Taal, simbole, liedjies, kuns en dans ............................................................ 64 Les 31: Hoe die San kommunikeer ........................................................................... 65 Hersieningsoefening ......................................................................................... 67 Eenheid 8: Hoe kommunikeer ons vandag?.................................................................. 68 Les 32: Posstelsel ..................................................................................................... 69 Les 33: Radio ............................................................................................................ 70 Les 34: Vroeë tikmasjiene voor die aanvang van elektrisiteit .................................... 71 Les 35: Telegraaf ...................................................................................................... 72 Les 36: Telefoon........................................................................................................ 73 Les 37: Kamera ......................................................................................................... 75 Les 38: Televisie ....................................................................................................... 76 Les 39: Rekenaar ...................................................................................................... 76 Les 40: Die Internet ................................................................................................... 77 Les 41: Selfoon ......................................................................................................... 78 Hersieningsoefening ......................................................................................... 79 WOORDELYS ................................................................................................................... 79 Bibliografie ....................................................................................................................... 83
© Impaq
2
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
JAARPLAN
KW
EENHEID EN LES
DATUM
DATUM
BEGIN
VOLTOOI
Eenheid 1: Plaaslike geskiedenis Les 1: Vind uit wat vandag gebeur in ’n plaaslike gebied Les 2: Foto’s vertel ’n storie Les 3: Wat kan ons uit geskrewe bronne leer? Les 4: Mense vertel stories en deel ervarings
1
Les 5: Voorwerpe is ’n stukkie geskiedenis
Eenheid 2: Vind uit wat die geskiedenis van ’n plaaslike gebied is Les 6: Foto-stories Les 7: Inligting uit dokumente/geskrewe bronne Les 8: Mense vertel stories en deel ervarings Les 9: ’n Stukkie geskiedenis in jou hand
Eenheid 3: Wat is ’n goeie leier? Les 10: Stel en beantwoord vrae oor die eienskappe van goeie leiers
2
Les 11: Kies ’n leier Les 12: Eienskappe van goeie leiers Les 13: Nelson Mandela Les 14: Mahatma Gandhi Les 15: Is leiers altyd gewild en volmaak?
Eenheid 4: Vervoer oor die tyd heen: landvervoer/padvervoer (1) Les 16: Diere Les 17: Rytuie, waens en koetse
3
Les 18: Fietse Les 19: Stoomenjin en die trein Les 20: Motors Les 21: Algemene vervoer van mense en goedere Les 22: Gevallestudie: skade aan die omgewing
© Impaq
6
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid 5: Vervoer oor die tyd heen: watervervoer/skeepsvaart (2) Les 23: Vlotte, kano’s en rietbote Les 24: Die eerste seilskepe Les 25: Die eerste stoomskepe Les 26: Moderne skeepsvaart
Eenheid 6: Vervoer oor die tyd heen: lugvervoer/lugvaart (3) Les 27: Lugballonne en lugskepe Les 28: Die Wright-broers en die eerste vliegtuig Les 29: Moderne lugvaart
Eenheid 7: Die oudste vorme van menslike kommunikasie Les 30: Taal, simbole, liedjies, kuns en dans Les 31: Hoe die San kommunikeer.
Eenheid 8: Hoe kommunikeer ons vandag? Les 32: Posstelsels Les 33: Radio
4
Les 34: Vroeë tikmasjiene voor die aanvang van elektrisiteit Les 35: Telegraaf Les 36: Telefoon Les 37: Kamera Les 38: Televisie Les 39: Rekenaar Les 40: Die Internet Les 41: Selfoon
© Impaq
7
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid
1
Eenheid 1: Plaaslike geskiedenis Leerdoelwitte
Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen:
Navorsing oor die verlede, en dit van toepassing maak op plaaslike geskiedenis. Jy moet ook ’n verskeidenheid tipes inligting oor die verlede vind.
Inligting insamel, byvoorbeeld uit teks, visuele materiaal (foto’s, illustrasies, televisie en rolprente), liedjies, gedigte en onderhoude met mense.
Gebruik ook meer as een tipe skriftelike bron soos boeke, tydskrifte, koerante en webtuistes.
Inleiding
In dié eenheid leer jy om inligting te vind wat handel oor die hede. Wat gebeur in vandag se nuus? Wanneer jy weet hoe om inligting te soek wat van toepassing is op vandag/die hede kan jy dit gebruik om uit te vind oor die geskiedenis van jou eie gebied. Geskiedkundige plekke speel soms ’n belangrike rol in die moderne gemeenskap, soos byvoorbeeld die Stadsaal in jou omgewing. Belangrike terminologie • Hede • Geskrewe bronne • Dokumente • Geskiedkundige • Foto • Onderhoud • Voorwerp © Impaq
8
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid
1
Les 1: Vind uit wat vandag gebeur in ’n plaaslike gebied Definieer Die hede: Die huidige tyd waarin ons (vandag) woon; die hier en nou. Bronne: ’n Persoon/plek/voorwerp waaruit ons inligting kan verkry. Geskrewe bronne: Iets wat met die hand geskryf of gedruk. Geskiedkundige: ’n Persoon wat oor die verlede skryf. Kerninhoud Ons gebruik verskillende bronne om uit te vind oor die hede. Die hede beteken die hier en die nou, met ander woorde vandag. Bronne beskik oor inligting en kan gedrukte materiaal wees, ’n voorwerp of ’n persoon wat baie weet oor ’n onderwerp. Ons onderskei tussen drie tipes bronne: primêre, sekondêre en tersiêre bronne. •
Primêre bron: ’n boek/brief wat deur ’n persoon geskryf is wat persoonlik daar was, soos byvoorbeeld Piet Retief se dagboek wat hy gehou het.
•
Sekondêre bron: is iemand wat die boek/brief lees en dan sy/haar interpretasie daarvan skryf. Byvoorbeeld iemand wat ’n verslag skryf nadat hy/sy Piet Retief se dagboek gelees het.
•
Tersiêre bron: iemand gebruik ’n sekondêre bron om die inligting wat hulle reeds het aan te vul. Om die voorbeeld te gebruik: ’n Persoon gebruik die verslag wat geskryf is oor Retief se dagboek om inligting te kry.
Wanneer geskiedkundiges oor die gebeure van die verlede skryf verkies hulle om primêre bronne te gebruik aangesien hulle die mees akkuraat is en die gebeure behoorlik beskryf. Geskiedkundiges moet egter versigtig wees om nie hulle eie opinies of menings neer te skryf wanneer hulle oor die geskiedenis skryf nie.
In die volgende paar lesse kyk ons na verskeie metodes om inligting in te win oor die hede (vandag). Ons kan inligting kry uit foto’s, geskrewe bronne, stories en onderhoude met mense en ook voorwerpe.
© Impaq
9
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid
1
In die volgende vier lesse bespreek ons elkeen afsonderlik. Na jy die lesse voltooi het, gaan ons dieselfde vaardighede gebruik om meer oor die verlede van ’n plaaslike gebied uit te vind. Belangrike inligting Jy moet ’n projek inhandig aan die einde van die kwartaal vir assessering. Jy gaan jou eie museumuitstalling maak. Soek intussen prente, skryfstukke, stories en voorwerpe wat jy kan gebruik. Les 2: Foto’s vertel ’n storie Definieer Foto: ’n beeld wat vasgelê is op kamera en waarna jy oor en oor kan kyk. Kerninhoud Deur na foto’s te kyk en ’n paar vrae te vra en te beantwoord kan ons inligting insamel. Foto’s kan inligting verskaf oor weersomstandighede, gebeure, mense se emosies, ensovoorts.
Kom ons kyk na ’n paar foto’s en watter inligting ons uit die foto’s kan aflei.
Op die foto kan ons twee mans sien wat ’n ete saam geniet. Hierdie is nie sommer net ’n gesellige kuiertjie nie, hulle is ook besig met werk – die rekenaar op die tafel is oop. Ons kan dus die aflei dat hulle moontlik oor werk gesels, en albei is BRON 1.1: Twee mans wat ’n ete geniet.
ook netjies aangetrek vir werk.
www.bothsidesofthetable.com
© Impaq
10
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid
1
Die persone in die foto is almal skoolkinders, want hulle dra skoolklere. Dit lyk nie of hulle almal in dieselfde skool is nie, want die uniforms verskil. Die foto was geneem op ’n koue dag, want die kinders het truie of baadjies aan en die foto is in http://www.atkv.org.za/jeuginstituut
die buitelug geneem.
Wenke Wanneer jy na ’n foto kyk, fokus op die volgende om inligting in te samel: •
Kwaliteit en kleur van die foto.
•
Mense se kleredrag.
•
Plek waar die foto geneem is.
•
Watter aktiwiteit vind plaas?
•
Selfs die agtergrond kan inligting verskaf
Indien jy oplet na al hierdie faktore sal jy ’n goeie idee vorm van wat gebeur en wie betrokke is.
© Impaq
11
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid
1
Aktiwiteit 1 Bestudeer die foto’s hieronder en beantwoord die vrae:
Foto A
Foto B
Mense wat op perde ry.
’n Man wat ’n tradisionele instrument bespeel.
http://perseveranceendurancehorses.files.word
http://www.mieliestronk.com
press.com
Die volgende vrae is op foto A van toepassing: 1.
a)
Watter natuurlike watermassa verskyn in die agtergrond van die foto?
b)
Watter tipe vervoermiddel gebruik die mense in die foto?
c)
Hoe is die weer in hierdie foto?
Die volgende vrae is op foto B van toepassing: 2.
© Impaq
a)
Sou jy sê dat hierdie ’n baie ou foto is?
b)
Verskaf ’n rede vir jou antwoord.
12
[5]
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
1
Eenheid
Les 3: Wat kan ons uit geskrewe bronne leer? Kerninhoud Ons kan ook inligting insamel uit geskrewe of gedrukte bronne. Voorbeelde van geskrewe bronne is koerante, tydskrifte, advertensies en padtekens.
’n Goeie voorbeeld is padtekens. Kom ons kyk na die volgende padtekens:
Hierdie hoofweg het vier bane. Net na hierdie padteken vurk die hoofweg in twee rigtings. Vir ’n motoris op die pad is dit belangrik om te weet dat indien hy op pad Durban toe is, hy links moet hou en as hy Selby toe wil gaan moet hy binne 150 meter
links
afdraai.
As
hy
op
pad
Bloemfontein is toe moet hy regs hou en na BRON 1.5: Inligtingsbord op ’n snelweg
Roodepoort toe moet hy binne 500 meter draai.
http://img2.ph.126.net/POValrcNlKyQ69A4F
Ons kan ook sien dat die pad wat Durban toe gaan
pd5mQ==/6597565646401848146.jpg
die M2 genoem word, terwyl die pad wat Bloemfontein toe gaan die M1 is. Die padteken is vol inligting vir motoriste, maar ook vir motorfietsryers – kan jy sien dat motorfietse nie aan die regterkant toegelaat word nie?
Hierdie teken word ook langs die hoofweg aangetref en verskaf baie verskillende inligting. Hierdie teken adverteer die nuwe Volvo S60. Daarom kan ons aflei dat nie alle tekens padtekens is nie.
BRON 1.6: Advertensiebord op die hoofweg http://intouchoutdoor.files.wordpress.com/20 13/10/1-2013-09-05-installation-photo-volvog-tsh-0243-sg.jpg?w=470&h=379
© Impaq
13
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid
1
Aktiwiteit 2
Kom ons kyk of jy inligting uit ’n geskrewe bron (’n advertensie) kan kry deur die volgende vrae te beantwoord.
1.
Na watter maatskappy word in die advertensie verwys?
2
Wat word geadverteer?
3.
Waar is die besigheid?
4.
Wat is die besigheid se telefoonnommer?
[4]
BRON 1.7: ’n Besigheidsadvertensie www.midrand.signarama.co.za
Les 4: Mense vertel stories en deel ervarings Definieer Onderhoud: ’n gesprek met iemand voer om inligting in te samel.
Ons kan inligting in win deur stories te lees wat mense geskryf het asook deur ’n onderhoud met iemand te voer. Gedurende ’n onderhoud vra jy vrae aan die ander persoon. Die vrae moet doelgerig en gefokus wees en spesifieke inligting weergee. Hou streng by jou onderwerp en onthou dat die persoon wat jy die onderhoud mee voer sy/haar tyd aan jou afstaan, gebruik dit produktief.
© Impaq
14
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid
1
Aktiwiteit 3
Voer ’n onderhoud met een van jou ouers. Om hierdie aktiwiteit volledig in te handig, skryf eers die vraag, gevolg deur die antwoord, neer.
Voorbeeld van vrae wat gevra kan word: 1.
Wat is jou volle naam?
2.
Wat is jou van?
3.
Wanneer is jy gebore?
4.
Waar is jy gebore?
5.
Waar het jy skool gegaan?
6.
Het jy na skool gaan studeer? Indien ja, waar en watter studierigting?
7.
Is jy getroud?
8.
Wat was jou nooiensvan? (As dit ’n getroude vrou is.)
9.
Het jy kinders? Indien ja, hoeveel?
Dit behoort ’n goeie beginpunt vir jou onderhoud te wees, brei verder uit deur jou eie vrae by te voeg. [10] Les 5: Voorwerpe is ’n stukkie geskiedenis Definieer Voorwerp: iets waaraan jy kan vat en wat jy kan sien.
Ons kan inligting insamel deur na voorwerpe te kyk. Die voorwerp waarna ons gaan kyk is D.F. Malan se skoolwapen. Wat kan jy alles op die skoolwapen sien?
© Impaq
15
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid
1
Die son simboliseer hoop, positiwiteit, groei en ’n nuwe lewe wat uitreik na lig en gesondheid.
Die drie proteas simboliseer Suid-Afrika se erfenis wat gekoester moet word.
Die leuse: “Vir jou Suid-Afrika” verwys na vaderlandsliefde BRON 1.8: Hoërskool D.F. Malan
en burgerskap.
www.dfmalan.com
Vir die nuuskieriges Elke provinsie in ons land het ’n wapen. Kyk of jy jou provinsie se wapen kan opsoek en die betekenis van elke voorwerp kan uitvind.
© Impaq
16
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid
2
Eenheid 2: Vind uit wat die geskiedenis van ’n plaaslike gebied is Leerdoelwitte Nadat die jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen:
Navorsing oor die verlede, en dit van toepassing maak op plaaslike geskiedenis. Jy moet ook ’n verskeidenheid tipes inligting oor die verlede vind.
Inligting insamel, byvoorbeeld uit teks, visuele materiaal (foto’s, illustrasies, televisie en rolprente), liedjies, gedigte en onderhoude met mense.
Gebruik ook meer as een tipe skriftelike bron soos boeke, tydskrifte, koerante en webtuistes.
Inleiding Jy het in Eenheid 1 geleer hoe om inligting in te samel. Nou gaan ons hierdie vaardighede toepas om die geskiedenis van ’n plaaslike gebied te ondersoek. Belangrike terminologie • Navorsing • Plaaslik • Migrasie Les 6: Foto-stories Definieer Navorsing: Om inligting te kry om ons meer oor ’n onderwerp te leer. Plaaslik: Die spesifieke gebied waarin jy woon. Migrasie: Mense of diere wat in groepe van een gebied na ’n ander trek. © Impaq
17
Handleiding G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid
2
Ons kan ’n plaaslike gebied se geskiedenis gebruik om dit beter te leer ken. Ons kan uitvind van ’n gebied se geskiedenis deur inligting te soek in foto’s, prente, deur na boeke, koerante en ander geskrewe bronne te kyk, stories te lees of onderhoude met mense te voer en laastens deur na voorwerpe te kyk en te gaan navors. Aktiwiteit 4 Ons gaan inligting oor Pretoria in Gauteng soek. Werk saam met jou fasiliteerder en vind inligting oor Pretoria. Kyk na foto’s, doen navorsing in boeke, of maak gebruik van die Internet en beantwoord die vrae wat volg. Foto A ’n Foto van die Uniegeboue. Hierdie indrukwekkende gebou is die setel van die SuidAfrikaanse regering. President Jacob Zuma se www.wonderfly.com
kantore kan ook in die Uniegebou gevind word. Foto B Foto van Pretoria, die bome in die hoek links onder dra pragtige pers bloeisels elke jaar en is ook
die
hoofrede
hoekom
Pretoria
die
gebou
ter
“Jakarandastad” genoem word. www.chessaleeinlondon.wordpress. com
Foto C Die
Voortrekkermonument
was
herdenking aan die Groot Trek van 1835 toe die Voortrekkers te voet en met ossewaens oor die www.safarinow.com
berge getrek het.
1.
Wie het die Uniegeboue in Pretoria ontwerp?
2.
Gedurende die lente blom daar ’n sekere boom met baie mooi pers bloeisels. Wat is die naam van die bome in foto B?
3.
Watter gebou kom voor in foto C?
4.
Wie het die gebou in foto C ontwerp?
© Impaq
18
[4]