Í2%È-A-SOS-FG01vÎ
2
0
0
5
-
A
-
S
O
S
-
F
G
0
1
SOSIALE WETENSKAPPE FASILITEERDERSGIDS: GESKIEDENIS
Graad 5
A member of the FUTURELEARN group
Sosiale Wetenskappe Fasiliteerdersgids: Geskiedenis
Aangepas vir KABV
S Grimsley E van Emmenes
2005-A-SOS-FG01
Í4%È-A-SOS-FG01xÎ
Graad 5
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Inhoudsopgawe
Leselemente................................................................................................................................................. 6 Rooster en tydsbestuur............................................................................................................................ 7 Assesseringsvereistes...............................................................................................................................8 Studiewenke en -metodes........................................................................................................................ 9 Ander nuttige inligting.............................................................................................................................. 9 Voorwoord.................................................................................................................................................. 10 Jaarplan........................................................................................................................................................11 Eenheid 1: Jagter-versamelaars en herders in Suider-Afrika....................................................13 Les 1: Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry..................................................... 13 Aktiwiteit 1................................................................................................................................................................ 14
Les 2: Inligting vanaf stories....................................................................................................................................14 Les 3: Inligting vanaf voorwerpe............................................................................................................................14 Aktiwiteit 2................................................................................................................................................................ 14
Les 4: Inligting vanaf rotstekeninge...................................................................................................................... 15 Aktiwiteit 3................................................................................................................................................................ 15
Les 5: Inligting vanaf boeke...................................................................................................................................... 15 Eenheid 2: San-jagter-versamelaar-samelewing in die Latere Steentydperk......................16
Les 6: Hoe die San in hul omgewing geleef het................................................................................................ 16
Les 7: Uitvinding van die pyl en boog.................................................................................................................. 17 Les 8: Sosiale organisasie in die San-samelewing.......................................................................................... 17 Les 9: Plantmedisyne.................................................................................................................................................. 17 Aktiwiteit 4.................................................................................................................................................................17
Les 10: San-gelowe en -godsdiens.........................................................................................................................18 Aktiwiteit 5................................................................................................................................................................ 18
Les 11: Rotstekeninge.................................................................................................................................................18
Aktiwiteit 6................................................................................................................................................................ 19 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 19
Š Impaq
3
Fasiliteerdersgids
Eenheid 3: Herdersamelewing van die Khoi-Khoi in die Latere Steentydperk...................21
Les 12: Herderlike leefwyse..................................................................................................................................... 21
Les 13: Hoe die San en Khoi-Khoi dieselfde grond gedeel het.................................................................. 21 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 22
Eenheid 4: Die eerste landbouers in Suider-Afrika......................................................................24
Les 14: Interaksie met die Khoisan.......................................................................................................................24 Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 24
Eenheid 5: Die opperhoofskap van die eerste Afrika-boere......................................................26 Les 15: Plaasopstalle en boeredorpies................................................................................................................ 26
Les 16: Landbou: Gesaaides en lewende hawe................................................................................................ 27 Les 17: Sosiale, politieke en ekonomiese strukture....................................................................................... 27 Les 18: ’n Kultuur van samewerking: Die rolle van mans en vroue........................................................ 27 Les 19: Rol van die opperhoof................................................................................................................................. 27 Les 20: Die rol van beeste..........................................................................................................................................28
Hersieningsoefening..............................................................................................................................................28
Eenheid 6: Gereedskap en wapens van yster en koper............................................................... 30
Les 21: Metaalwerk......................................................................................................................................................30 Les 22: Pottebakkery...................................................................................................................................................30
Les 23: Handel................................................................................................................................................................ 31
Les 24: Godsdiens en medisyne.............................................................................................................................. 31 Hersieningsoefening...............................................................................................................................................31
Eenheid 7: ’n Antieke Afrika-samelewing: Egipte..........................................................................33 Les 25: Die Nylrivier en hoe dit nedersettings beïnvloed het................................................................... 33 Aktiwiteit 7................................................................................................................................................................ 33
Eenheid 8: Die leefwyse in antieke Egipte........................................................................................35
Les 26: Sosiale struktuur in antieke Egipte....................................................................................................... 35 Les 27: Oortuigings en godsdiens.......................................................................................................................... 35 Les 28: Farao’s................................................................................................................................................................ 36
Les 29: Sfinkse, piramides en tempels................................................................................................................. 37 4
© Impaq
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Les 30: HiĂŤrogliewe..................................................................................................................................................... 37 Aktiwiteit 8................................................................................................................................................................ 37
Les 31: Wiskunde en sterrekunde......................................................................................................................... 37 Aktiwiteit 9................................................................................................................................................................38
Les 32: Medisyne en dokters...................................................................................................................................38
Les 33: Gevallestudie: Toetankamen se graf.....................................................................................................38 Aktiwiteit 10.............................................................................................................................................................38
Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 39
Eenheid 9: Erfenisroete deur die provinsies van Suid-Afrika...................................................41 Les 34: Die provinsies en hul hoofstede op ’n kaart...................................................................................... 41 Aktiwiteit 11............................................................................................................................................................. 42
Eenheid 10: Wat is erfenis?...................................................................................................................43 Les 35: Erfenis in plekke van belang....................................................................................................................43
Les 36: Erfenis in voorwerpe...................................................................................................................................44 Les 37: Erfenis in mense se prestasies................................................................................................................44 Les 38: Erfenis in die name van plekke...............................................................................................................44 Hersieningsoefening..............................................................................................................................................44
Š Impaq
5
Fasiliteerdersgids
Leerdoelwitte Wat die leerder aan die einde van die les moet
weet. Geneem uit KABV.
Leselemente
Belangrike terminologie
Wenke
Nuwe terminologie om die
Enige inligting anders as
begrip van die vak as deel van die les uit te brei.
die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.
Aktiwiteit Definieer Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.
Vrae wat voltooi moet word
ten einde die kennis van die voltooide les te toets.
Vir die nuuskieriges Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei
die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig
word om te verken. Vir die begaafde leerder:
Kerninhoud
Studeer/Hersiening
Beklemtoon die kern
Tyd wat spandeer
van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n
spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.
6
word om die inhoud te
bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter
voorbereiding vir die toets of eksamen.
uitgebreide oefeninge.
Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes*
(LSOB): Verduidelik die
noodsaaklikheid om die
basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.
*LSEN in algemene taalgebruik.
© Impaq
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Rooster en tydsbestuur
Volgens die KABV-beleid moet 3 (drie) uur per week aan Sosiale Wetenskappe bestee word. ’n
Kwartaal van 10 weke kry dus 30 uur. Die tydstoewysing vir Geskiedenis is dus 15 uur per kwartaal van 10 weke, en Geografie ook 15 uur per kwartaal van 10 weke. Dit bring mee dat leerders 1½ uur per week aan Geskiedenis moet afstaan. Jy sal wel vind dat party opdragte
vinniger sal gaan as ander.
Die lesindeling is as volg. Kwartaal 1: Dertien lesse en sommiges het aktiwiteite – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit leerders moet een Geskiedenisles per week doen, en in enige drie weke twee lesse vir daardie
week.
Kwartaal 2: Elf lesse – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit leerders moet een
Geskiedenisles per week doen, en in een week twee lesse. Aan die einde van die eenheid is daar hersieningsoefeninge.
Kwartaal 3: Nege lesse – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit leerders moet een Geskiedenisles
per week doen.
Kwartaal 4: Tien lesse – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit leerders moet een Geskiedenisles
per week doen. Aangesien kwartaal 4 gewoonlik baie kort is, sal dit baie help as leerders twee
tot drie lesse per week kan voltooi; of selfs, indien moontlik, reeds in kwartaal 3 met kwartaal 4 se lesse kan begin.
© Impaq
7
Fasiliteerdersgids
Assesseringsvereistes
Die aanbevole assesseringsprogram is soos volg:
Kwartaal 1 Kwartaal 2
Kwartaal 3
Kwartaal 4
Geskiedenis Geografie Geskiedenis Geografie Geskiedenis Geografie Geskiedenis
Geografie
Toets Toets Opdrag en eksamen Opdrag en eksamen Projek Opdrag Eksamen Eksamen
Deurlopende assessering 75%
Novembereksamen 25%
Inligting oor die projek sal per e-pos en op die vakforum aan ouers en fasiliteerders gekommunikeer word. Dit kan die volgende insluit: ● ● ●
● ● ● ●
● ● ●
Skryf kort antwoorde op die vrae Skryf paragrawe Doen navorsing en skryf ’n klein stukkie neer Lees en som op Luister en notuleer Teken waarnemings aan Beantwoord vrae (kort en langer antwoorde) Stel vrae Voltooi vraag- en antwoordbladsye Maak diagramme/tekeninge en byskrifte
● ●
● ● ● ● ● ● ● ●
●
Pas, sorteer, lys, beskryf en vergelyk tekste, grafieke, kaarte, foto’s en prente Maak verbindings tussen oorsake en gevolge Identifiseer ooreenkomste en verskille Lees, voltooi en/of teken kaarte Werk met data Vind en werk met bronne Vergelyk kruisverwysings en inligting Verskaf verduidelikings Identifiseer en bespreek kwessies Maak modelle, plakkate of grafieke Interpreteer foto’s en skryf byskrifte
Kodes en persentasies vir optekening en rapportering:
8
Kode 7 6 5 4 3 2 1
Beskrywing van bevoegdheid Uitstaande prestasie Verdienstelike prestasie Beduidende prestasie Voldoende prestasie Gemiddelde prestasie Basiese prestasie Nie bereik nie
Persentasie 80 – 100 70 – 79 60 – 69 50 – 59 40 – 49 30 – 39 0 – 29
© Impaq
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Studiewenke en -metodes
Geskiedenis moet soos ’n storie geleer word. Moedig leerders aan om ná elke eenheid dit wat hulle geleer het vir jou in ’n storie oor te vertel.
Ná sommige lesse is daar ’n aktiwiteit wat seker maak leerders verstaan die inhoud van die
les. Gaan die aktiwiteite weer deur saam met leerders ter voorbereiding vir die eksamens. Van die lesse wat nie ’n aktiwiteit het nie, word in ’n hersieningsoefening ná die eenheid gedek.
Elke aktiwiteit en hersieningsoefening moet so volledig as moontlik voltooi word en die vrae moet in volsinne beantwoord word.
Ander nuttige inligting
Geskiedenis gaan oor inligting versamel en die interpretasie daarvan. Help leerders om soveel as moontlik bykomende inligting te versamel en deur te lees as agtergrond voor die lesse
behandel word. Jy sal opmerk dat daar min of meer een les per week geskeduleer is, maar die tye is 1½ uur per week. Genoeg tyd is vir eie navorsing ingeruim.
Probeer ook om betroubare bronne op die internet te gebruik, waar moontlik. Baie organisasies
en projekte verskaf nuttige aanlyn inligting. Vergelyk verskillende webtuistes om te sien of
feitelike inhoud met mekaar ooreenstem.
Die leerdoelwitte word volgens ’n vasgestelde standaard deur die Departement van Basiese
Onderwys opgestel om te verseker dat leerders sekere kriteria bereik en belangrike vaardighede aanleer.
Leerders sukkel gereeld om gebeurtenisse chronologies te orden. Hoe vinniger leerders leer hoe
om dit te doen, hoe beter. Stel ’n tydlyn ná elke eenheid op om leerders te help om gebeurtenisse chronologies te orden. Dit is ’n noodsaaklike vaardigheid in Geskiedenis.
© Impaq
9
Fasiliteerdersgids
Voorwoord
Hierdie gids is slegs vir die fasiliteerder bedoel en nie vir leerders nie. Dit word saam met die graad 5-handleiding gebruik.
Die aktiwiteite se antwoorde word hierin verskaf, alhoewel daar sommige aktiwiteite is
waarop daar nie ’n spesifieke antwoord kan wees nie. Dit sal pertinent onder die aktiwiteit genoem word.
Probeer om waar moontlik eers ’n gesprek met leerders te voer oor die les wat behandel gaan
word. Praat sommer oor die algemeen oor die onderwerpe om leerders se voorkennis te toets. Elke les het ’n kort inleiding waarop jy verder kan uitbrei, indien moontlik. Jy sal dalk baie leidende vrae aan die begin moet stel om leerders te interesseer.
10
© Impaq
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Jaarplan
Hou die volgende in gedagte wanneer jy jou jaar beplan:
● ●
●
Wees realisties en buigsaam
Hou jou ander vakroosters in gedagte
Laat genoeg tyd om vir toetse en eksamens te studeer
Kwartaal
Eenheid en les
Datum begin
Datum voltooi
Eenheid 1: Jagter-versamelaars en herders in Suider-Afrika Les 1: Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry Les 2: Inligting vanaf stories Les 3: Inligting vanaf voorwerpe
Les 4: Inligting vanaf rotstekeninge Les 5: Inligting vanaf boeke
Eenheid 2: San-jagter-versamelaar-samelewing in die Latere Steentydperk
1
Les 6: Hoe die San in hul omgewing geleef het Les 7: Uitvinding van die pyl en boog
Les 8: Sosiale organisasie in die San-samelewing Les 9: Plantmedisyne
Les 10: San-gelowe en -godsdiens Les 11: Rotstekeninge
Eenheid 3: Herdersamelewing van die Khoi-Khoi in die Latere Steentydperk
Les 12: Herderlike leefwyse Les 13: Hoe die San en Khoi-Khoi dieselfde grond gedeel het
Eenheid 4: Die eerste landbouers in Suider-Afrika
Les 14: Interaksie met die Khoisan
Eenheid 5: Die opperhoofskap van die eerste Afrika-boere
2
Les 15: Plaasopstalle en boeredorpies
Les 16: Landbou: Gesaaides en lewende hawe
Les 17: Sosiale, politieke en ekonomiese strukture Les 18: ’n Kultuur van samewerking: Die rolle van mans en vroue Les 19: Rol van die opperhoof Les 20: Die rol van beeste
© Impaq
11
Fasiliteerdersgids Eenheid 6: Gereedskap en wapens van yster en koper 2
Les 21: Metaalwerk
Les 22: Pottebakkery Les 23: Handel
Les 24: Godsdiens en medisyne
Eenheid 7: ’n Antieke Afrika-samelewing: Egipte
Les 25: Die Nylrivier en hoe dit nedersettings beïnvloed het Eenheid 8: Die leefwyse in antieke Egipte
3
Les 26: Sosiale struktuur in antieke Egipte Les 27: Oortuigings en godsdiens Les 28: Farao’s
Les 29: Sfinkse, piramides en tempels Les 30: Hiërogliewe
Les 31: Wiskunde en sterrekunde Les 32: Medisyne en dokters
Les 33: Gevallestudie: Toetankamen se graf
Eenheid 9: Erfenisroete deur die provinsies van Suid-Afrika
Les 34: Die provinsies en hul hoofstede op ’n kaart Eenheid 10: Wat is erfenis?
Les 35: Erfenis in plekke van belang 4
Les 36: Erfenis in voorwerpe
Les 37: Erfenis in mense se prestasies
Les 38: Erfenis in die name van plekke
Les 39: Erfenis en veranderde identiteite Les 40: Erfenis en inheemse medisyne
Les 41: Erfenis in argitektuur Les 42: Natuurlike erfenis en inheemse kennisstelsels Les 43: Erfenis in kuns
12
© Impaq
Eenheid 1 Jagter-versamelaars
en herders in SuiderAfrika
Leerdoelwitte Aan die einde van die eenheid moet leerders die volgende kan doen: ●
Gebruik ’n verskeidenheid bronne om inligting oor die verlede te verkry.
●
Versamel inligting vanaf teks, foto’s en prente.
●
Verkry inligting vanaf liedjies, gedigte en onderhoude met mense.
●
Gebruik meer as een soort bron, bv. boeke, tydskrifte, koerante en die internet.
Inleiding In hierdie eenheid leer leerders van die eerste mense wat in Suider-Afrika gewoon het, naamlik
die San-jagters of ook genoem die Boesman. Ná hulle het die Khoi-Khoi-herders na Suider-
Afrika gekom. Jagters is mense wat jag vir hulle kos en herders is mense wat vee aanhou en
vir hulle sorg. Dit is belangrik om die verskil tussen die jagters en herders te beklemtoon en deeglik te verduidelik om verwarring te verhoed.
Les 1 Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry
Gesels met leerders oor hoe ons inligting oor die San en Khoi-Khoi kan verkry; onthou om te noem dat hulle nie kon lees of skryf nie. Die inligting wat ons het kom van verskillende bronne
af, soos foto’s, stories en rotstekeninge. Ons het ook inligting oor hierdie groepe gekry deur na
hulle volksverhale te luister of daarvan te lees.
© Impaq
13
Fasiliteerdersgids Aktiwiteit 1 1.
Wat doen die San-man in figuur 1.3.1?
2.
Wat doen die San-mans in figuur 1.3.2?
Die man jag vir kos. (2)
Die mans probeer ’n vuur maak. (2) [4]
Les 2 Inligting vanaf stories Daar het nog tot onlangs ’n paar groepies jagter-versamelaars in verskillende dele van Suider-
Afrika gebly. Mense wat bekend staan as etnograwe – dit beteken hulle gaan bly saam met die
jagter-versamelaars en bestudeer die wyse waarop hulle lewe – het die groep mense bestudeer en daarna boeke oor hul ervarings geskryf. So het ons inligting gekry vanaf stories oor die San en Khoi-Khoi.
Les 3 Inligting vanaf voorwerpe
Voorwerpe wat gevind is oor die San en Khoi-Khoi is deur argeoloë bestudeer en hulle kon ’n paar dinge uitvind van die jagter-versamelaars. So weet ons hulle het ’n pyl en boog gebruik om
mee te jag. Ons weet die Khoi-Khoi het potte gebruik om melk in te bêre. Die feit dat hulle melk in houers gebêre het, het ons vertel dat hulle vee soos koeie aangehou het. Daar is prente van
voorwerpe waarvan ons inligting kan kry in die handleiding. Aktiwiteit 2 1.
Uit watter soort materiaal dink jy is die voorwerpe in figuur 1.6.1 gemaak?
2.
Uit watter soort materiaal dink jy is die voorwerpe in figuur 1.6.2 gemaak?
14
Klip en been
(1)
Klei (1) [2] © Impaq
G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Les 4 Inligting vanaf rotstekeninge
1
Rotstekeninge is ’n belangrike deel van die San en Khoi-Khoi se geskiedenis. Alles wat met hulle gebeur het en wat vir hulle belangrik was, het hulle op rotse en klippe geteken. Aktiwiteit 3 1.
Watter soort toneel beeld die rotstekening in figuur 1.8 uit?
’n Jagtoneel (1)
2.
Watter soort wapens het hulle gebruik?
3.
Watter soort dier dink jy word in hierdie rotstekening uitgebeeld?
Spiese/pyl en boog (Enige ander relevante antwoord) (1)
Renoster/seekoei (Enige ander relevante antwoord) (1) [3]
Les 5 Inligting vanaf boeke Hierdie les loop hand aan hand met les 2, want die boeke wat ons lees is deur etnograwe geskryf of deur ander mense wat gehoor het wat etnograwe beleef het. Dit is belangrik vir leerders om
te weet dat stories iets kan wees wat iemand vertel of dat dit in boeke neergepen kan word.
© Impaq
15
Eenheid 2
San-jagter-versamelaarsamelewing in die Latere Steentydperk
Leerdoelwitte Aan die einde van die eenheid moet leerders die volgende kan doen: ● ● ●
Verstaan hoe die San hul omgewing gebruik het om te oorleef.
Bespreek hoe die pyl en boog tot meer doeltreffende jagsessies bygedra het.
Verstaan sosiale orde: alles is regverdig en gelykop in ’n groep opgedeel.
• • •
Plantmedisyne
Oortuigings en geloof
Rotskuns
Inleiding Hierdie eenheid handel net oor die San. Al hul gebruike en hoe hulle geleef het, asook wat vir hulle belangrik en heilig was. Die San was die eerste mense in Suider-Afrika. Ons kan van hulle
leer deur na foto’s te kyk, geskrifte te lees, voorwerpe soos hul rotstekeninge te ondersoek en stories te luister of te lees wat handel oor hulle leefwyses. In elke les kyk ons afsonderlik na
hoe ons inligting gekry het.
Les 6 Hoe die San in hul omgewing geleef het
Die San het in klein groepies saamgewoon en alles wat hulle nodig gehad het, het hulle uit die
natuur gekry. Dit is belangrik vir leerders om te weet dat hulle nie die natuur beskadig het nie, met ander woorde hulle het nie goed afgekap en plante uitgehaal wat hulle nie kon gebruik nie.
Hulle het die natuur baie goed geken en hul kennis van plante was uitstekend. Ons sê hulle het in harmonie met hulle omgewing saamgeleef.
16
© Impaq