Í2’È-A-SOS-SG01;Î
1
8
0
5
-
A
-
S
O
S
-
S
G
0
2
SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GEOGRAFIE
Graad 5
A member of the FUTURELEARN group
Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geografie
1805-A-SOS-SG02
Í2%È-A-SOS-SG02EÎ
Graad 5
Aangepas vir KABV
M Lübcker E van Emmenes
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE .................................................................................................................. 4 VOORWOORD .................................................................................................................... 6 INLEIDING........................................................................................................................... 6 JAARPLAN ......................................................................................................................... 7 EENHEID 1: Wêreldkaart en kompasrigtings ................................................................ 10 Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol .......................... 11 AKTIWITEIT 1 ................................................................................................... 12 Les 2: Die sewe kontinente ....................................................................................... 13 AKTIWITEIT 2 ................................................................................................... 14 Les 3: Agt punte op ’n kompas .................................................................................. 14 Les 4: Agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n wêreldkaart .................................... 16 AKTIWITEIT 3 ................................................................................................... 17 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 1 .......................................................... 18 EENHEID 2: Afrika, ons kontinent .................................................................................. 19 Les 5: Ligging van Afrika op ’n wêreldkaart en aardbol ............................................. 20 Les 6: Oseane rondom Afrika .................................................................................... 22 Les 7: Konsepte van lande en grense ....................................................................... 23 AKTIWITEIT 4 ................................................................................................... 24 Les 8: Ligging van die lande in Afrika ........................................................................ 25 AKTIWITEIT 5 ................................................................................................... 27 Les 9: Lande met ’n kuslyn ........................................................................................ 27 Les 10: Madagaskar en Zanzibar .............................................................................. 28 Les 11: Suid-Afrika se buurlande .............................................................................. 29 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 2 .......................................................... 33 EENHEID 3: ’n Fisiese kaart van Afrika.......................................................................... 34 Les 12: Hoe om ’n fisiese kaart te lees ...................................................................... 35 Les 13: Afrika se hoogste pieke ................................................................................ 38 Les 14: Afrika se drie grootste mere.......................................................................... 39 Les 15: Afrika se groot riviere .................................................................................... 40 Les 16: Suidelike Afrika se beroemde watervalle ...................................................... 42 Les 17: Afrika se groot woestyne .............................................................................. 43 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 3 .......................................................... 44 EENHEID 4: Beelde van Afrika........................................................................................ 45 Les 18: Foto’s van natuurtonele en landskappe in Afrika .......................................... 46 Les 19: Gebruik ruitverwysings op ’n kaart om ligging te bepaal ............................... 48 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 4 .......................................................... 49
1
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
EENHEID 5: Fisiese kenmerke van Suid-Afrika............................................................. 51 Les 20: ’n Fisiese kaart van Suid-Afrika .................................................................... 52 Les 21: Aanduiding van hoogte ................................................................................. 54 AKTIWITEIT 6 ................................................................................................... 55 Les 22: Fisiese verskynsels....................................................................................... 56 Les 23: Benoeming van belangrike plekke ................................................................ 57 Les 24: Waar riviere ontstaan en uitmond ................................................................. 60 Les 25: Konsep van rivierstelsels .............................................................................. 61 Les 26: Hoofriviere van Suid-Afrika ........................................................................... 63 AKTIWITEIT 7 ................................................................................................... 64 EENHEID 6: Fisiese kenmerke en menslike aktiwiteite ................................................ 65 Les 27: Menslike aktiwiteite in verskillende fisiese omgewings ................................. 66 Les 28: Invloed van menslike aktiwiteite op die fisiese omgewing ............................ 67 HERSIENINGSOEFENING EENHEID 5 – 6 ..................................................... 69 EENHEID 7: Water, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika ......................................... 72 Les 29: Elemente van die weer en neerslag ............................................................. 73 Les 30: Meting van temperatuur en reënval asook meetinstrumente ........................ 75 AKTIWITEIT 8 ................................................................................................... 77 Les 31: Bepaling en beskrywing van windrigting ....................................................... 78 Les 32: Weerkaarte en weerstoestande .................................................................... 79 AKTIWITEIT 9 ................................................................................................... 80 EENHEID 8: Klimaat, reënval en natuurlike plantegroei ............................................... 82 Les 33: Reënval in Suid-Afrika .................................................................................. 83 Les 34: Reënvalpatrone ............................................................................................ 84 Les 35: Verskil tussen weer en klimaat ..................................................................... 85 Les 36: Verskillende klimate in Suid-Afrika ............................................................... 86 Les 37: Klimaat van eie omgewing ............................................................................ 87 AKTIWITEIT 10 ................................................................................................. 87 Les 38: Wat is natuurlike plantegroei? ...................................................................... 87 Les 39: Wat is die verband tussen klimaat, natuurlike plantegroei en natuurlewe?... 88 Les 40: Die Savanna-grasveld .................................................................................. 89 AKTIWITEIT 11 ................................................................................................. 91 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 7 – 8 .................................................... 92 EENHEID 9: Minerale en mynbou in Suid-Afrika ........................................................... 94 Les 41: Minerale as ’n nie-hernieubare hulpbron ...................................................... 95 Les 42: Die belangrikste minerale wat in Suid-Afrika ontgin word en hul gebruike.... 96 Les 43: Hoe steenkool gevorm word ......................................................................... 98 Les 44: Die gebruike van steenkool .......................................................................... 99 Les 45: Ligging van mineraal- en steenkoolmyne ................................................... 101 AKTIWITEIT 12 ............................................................................................... 102
2
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
EENHEID 10: Mynbou en mynbou-omgewings ........................................................... 103 Les 46: Wat is mynbou en maniere van mynbou..................................................... 104 Les 47: Oopgroef-/oppervlakmynbou en skag-/diepvlakmynbou ............................. 105 Les 48: Besoedeling, afval en rioolafval .................................................................. 108 Les 49: Gesondheids- en veiligheidsrisiko’s vir mynwerkers ................................... 110 HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 9 – 10 ................................................ 112 WOORDELYS ................................................................................................................. 114 BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................... 119
3
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Om te verseker dat alle konsepte wat in die Handleiding gedek word deeglik verstaan en toegepas kan word, is daar ʼn aktiwiteit na elke les. Alle aktiwiteite in die handleiding moet hersien en weer vir die toetse en eksamens geoefen word. Daar is ook ʼn aantal aanlyn toetse, vasvrae en aktiwiteite beskikbaar vir ekstra hersiening.
JAARPLAN
WEEK
EENHEID EN LES
DATUM
DATUM
BEGIN
VOLTOOI
KWARTAAL 1 Eenheid 1: Wêreldkaart en kompasrigtings Week 1
Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol
Week 1
Les 2: Die sewe kontinente
Week 2
Les 3: Agt punte op ’n kompas
Week 2
Les 4: Agt rigtings vanaf ʼn bepaalde punt op ’n wêreldkaart
Week 3
Hersieningsoefening: Eenheid 1
Eenheid 2: Afrika, ons kontinent Week 4
Les 5: Ligging van Afrika op ʼn wêreldkaart en aardbol
Week 5
Les 6: Oseane rondom Afrika
Week 6
Les 7: Konsepte van lande en grense
Week 7
Les 8: Ligging van die lande in Afrika
Week 8
Les 9: Lande met ’n kuslyn
Week 9
Les 10: Madagaskar en Zanzibar
Week 10
Les 11: Suid-Afrika se buurlande
Week 10
Hersieningsoefening: Eenheid 2
Eenheid 3: ’n Fisiese kaart van Afrika Week 11
Les 12: Hoe om ʼn fisiese kaart te lees
Week 12
Les 13: Afrika se hoogste pieke
Week 13
Les 14: Afrika se drie grootste mere
Week 14
Les 15: Afrika se groot riviere
7
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Week 15
Les 16: Suidelike Afrika se beroemde watervalle
Week 16
Les 17: Afrika se groot woestyne
Week 17
Hersieningsoefening: Eenheid 3
Eenheid 4: Beelde van Afrika Week 18
Les 18: Foto’s van natuurtonele en landskappe in Afrika
Week 19
Les 19: Gebruik ruitverwysings op ’n kaart om ligging te bepaal
Week 20
Hersieningsoefening: Eenheid 4
KWARTAAL 2 Eenheid 5: Fisiese kenmerke van Suid-Afrika Week 20
Les 20: ʼn Fisiese kaart van Suid-Afrika
Week 21
Les 21: Aanduiding van hoogte
Week 22
Les 22: Fisiese verskynsels
Week 23
Les 23: Benoeming van belangrike plekke
Week 24
Les 24: Waar riviere ontstaan en uitmond
Week 25
Les 25: Konsep van rivierstelsels
Week 26
Les 26: Hoofriviere van Suid-Afrika
Eenheid 6: Fisiese kenmerke en menslike aktiwiteite Week 27
Les 27: Menslike aktiwiteite in verskillende fisiese omgewings
Week 28
Les 28: Invloed van menslike aktiwiteite op die fisiese omgewing
Week 29
Hersieningsoefening: Eenheid 5 – 6
KWARTAAL 3 Eenheid 7: Water, klimaat en plantegroei van Suid-Afrika Week 30
Les 29: Elemente van die weer en neerslag
Week 31
Les 30: Meting van temperatuur en reënval asook meetinstrumente
Week 32
Les 31: Bepaling en beskrywing van windrigting
Week 33
Les 32: Weerkaarte en weerstoestande
8
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid 8: Klimaat, reënval en natuurlike plantegroei Week 34
Les 33: Reënval in Suid-Afrika
Week 34
Les 34: Reënvalpatrone
Week 35
Les 35: Verskil tussen weer en klimaat
Week 36
Les 36: Verskillende klimate in Suid-Afrika
Week 36
Les 37: Klimaat van eie omgewing
Week 37
Les 38: Wat is natuurlike plantegroei?
Week 37
Les 39: Wat is die verband tussen klimaat, natuurlike plantegroei en natuurlewe?
Week 38
Les 40: Die Savanna-grasveld
Week 39
Hersieningsoefening: Eenheid 7 – 8
KWARTAAL 4 Eenheid 9: Minerale en mynbou in Suid-Afrika Week 40
Les 41: Minerale as ’n nie-hernieubare hulpbron
Week 40
Les 42: Die belangrikste minerale wat in Suid-Afrika ontgin word en hul gebruike
Week 41
Les 43: Hoe steenkool gevorm word
Week 41
Les 44: Die gebruike van steenkool
Week 41
Les 45: Ligging van mineraal- en steenkoolmyne
Eenheid 10: Mynbou en mynbou-omgewings Week 42
Les 46: Wat is mynbou en maniere van mynbou
Week 42
Les
47:
Oopgroef-/oppervlakmynbou
en
skag-/
ondergrondse mynbou Week 43
Les 48: Besoedeling, afval en rioolafval
Week 44
Les
49:
Gesondheids-
en
veiligheidsrisiko’s
vir
mynwerkers Week 45
Hersieningsoefening: Eenheid 9 – 10
9
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
1
EENHEID 1: Wêreldkaart en kompasrigtings LEERDOELWITTE
Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen:
Verstaan en werk met ʼn verskeidenheid hulpmiddels – insluitend kaarte, data en foto’s
Ken die ligging van die ewenaar asook die Noord- en Suidpool, op ʼn kaart of aardbol
Identifiseer en ken die posisies van die sewe kontinente
Identifiseer die agt hoofwindstreke op ʼn kompas
Gebruik hierdie hoofwindstreke en identifiseer die agt rigtings vanaf ʼn bepaalde punt op ʼn kaart
INLEIDING Hierdie eenheid dek ʼn bestudering van die aardbol en jou plek in die wye wêreld. Jy leer oor die sewe kontinente, hoe ons wêreld verdeel is, hoe om ʼn kompas te gebruik en wat die agt hoofwindstreke van ʼn kompas is. BELANGRIKE TERMINOLOGIE •
Ewenaar
•
Halfrond
•
Kontinent
•
Kompas
•
Wêreldkaart
Maak seker jy verstaan al die nuwe konsepte. Teken vir jouself ’n aardbol en skryf alles neer wat belangrik is om te onthou. 10
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
1
Les 1: Ligging van die ewenaar, Noord- en Suidpool op ’n aardbol DEFINIEER Ewenaar: ’n denkbeeldige lyn op die aardbol wat die aarde in noord en suid verdeel Halfrond: ʼn helfte van die wêreld wat deur die ewenaar verdeel word, gewoonlik die Noordelike Halfrond en die Suidelike Halfrond
Mense het eers gedink die aarde is plat, soos Figuur 1.1 hieronder, en dat jy sal afval as jy te ver seil.
Figuur 1.1: http://www.spu.edu/depts/uc/response/autumn2k7/images/globalization-large.jpg
Vandag weet ons die aarde is rond, soos ʼn strandbal, sonder rande. Die ewenaar is ʼn denkbeeldige lyn wat die aarde in twee gelyke dele verdeel. Die boonste deel word die Noordelike Halfrond genoem en die onderste deel word die Suidelike Halfrond genoem. Suid-Afrika lê suid van die ewenaar en is dus deel van die Suidelike Halfrond.
Noordelike Halfrond Ewenaar
Suidelike Halfrond
Halfrond
Figuur 1.2: http://images.tutorvista.com/cms/images/67/picture-of-hemisphere.png
11
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
1
Die Noordpool en Suidpool is die punte van hulle onderskeie halfronde. So die noordelikste punt van die aardbol is die Noordpool en die suidelikste punt is die Suidpool.
Ewenaar
Figuur 1.3: http://www.polaris.iastate.edu/NorthStar/Unit1/Graphics/Pic2-3aSphere.jpg
AKTIWITEIT 1 Gebruik die woorde uit die volgende lys om die diagram hieronder te benoem: Ewenaar, Noordelike Halfrond, Suidelike Halfrond, Suidpool, Noordpool.
Figuur 1.4
[5 PUNTE]
12
Š Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
1
Les 2: Die sewe kontinente DEFINIEER Kontinent: ʼn groot landmassa op die aardbol wat uit verskeie lande bestaan
KERNINHOUD Die wêreld is in sewe kontinente verdeel en ’n ander naam vir kontinente is vastelande. Dit is groot stukke grond waarop verskeie lande aangetref word.
Hier is ’n kaart waarop die sewe kontinente aangedui word.
Figuur 1.5
13
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
1
AKTIWITEIT 2 Kyk na die kaart hier onder. Skryf die naam van die kontinent langs elke nommer neer.
Figuur 1.6: https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/originals/3e/65/db/3e65dbaa340f2cdf7e14d28b570c5c6f.jpg
1. Noord-Amerika 2. Suid-Amerika 3. Europa 4. Asië 5. Afrika 6. Australië 7. Antarktika [7 PUNTE] Les 3: Agt punte op ’n kompas DEFINIEER Kompas: ’n instrument wat gebruik word om rigting te bepaal KERNINHOUD Ons gebruik ’n kompas om rigting aan te dui. In die ou tyd, voor daar iets soos ’n kompas was, het mense die sterre gebruik om rigting te bepaal. ’n Kompas kan sestien verskillende rigtings aandui. Hierdie jaar is egter net agt van die rigtings belangrik. 14
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
1
’n Kompas het ’n naald wat altyd noord wys, dit word magnetiese noord genoem. Magnetiese Noord is die noordelike rigting waarin die naald van 'n kompas wys, geleë in 'n spesifieke gebied naby die Noordpool. Dit beteken ʼn kompas sal altyd noord wys en ons kan die rigting bepaal waarin ons reis deur dit as ʼn verwysing te gebruik. Op ’n kompas word afkortings vir die verskillende rigtings gebruik. Kyk na die prentjie hier onder.
Figuur 1.7: http://cnx.org/resources/c165cfe2e174e1531c87c96efe5e1518a872c68b/graphics1.png
Die agt rigtings en afkortings wat gebruik word is: N
– Noord
NO – Noordoos O – Oos SO – Suidoos S
– Suid
SW – Suidwes W – Wes NW – Noordwes
Noord, oos, suid en wes is die vier hoofrigtings en die ander is tussenin-rigtings.
15
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
1
WENK ’n Maklike manier om die vier hoofrigtings te onthou, is met hierdie rympie:
“NET ONS SAL WEET!” Aangesien N en S die belangrikste is, begin die volgende vier punte met hierdie rigtings, gevolg deur die rigting wat die naaste daaraan is, byvoorbeeld NW of SW. Les 4: Agt rigtings vanaf ’n bepaalde punt op ’n wêreldkaart DEFINIEER Wêreldkaart: ’n plat voorstelling van die wêreld; met een oogopslag sien jy die hele wêreld
Hier onder is ’n voorstelling van die aarde. Ons moet rigting vanaf enige gegewe punt op ’n kaart kan bepaal, daarom is daar gewoonlik ’n klein kompassie op kaarte. Op ’n kaart is noord altyd bo.
N
Figuur 1.8
16
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
1
AKTIWITEIT 3
Bestudeer die kaart van die wêreld. Bestudeer die bostaande wêreldkaart (Figuur 1.8). Verbeel jou jy bly in die huisie in Afrika.
Beantwoord die vrae deur te sê in watter rigting van jou huis af die volgende is:
1.
Watter kontinent is noord van jou huis in Afrika?
(1)
2.
Watter kontinent is suid van jou huis?
(1)
3.
Watter kontinent is oos van jou huis?
(1)
4.
Watter kontinent is wes van jou huis?
(1)
5.
Watter kontinent is noordoos van jou huis?
(1)
6.
Watter kontinent is noordwes van jou huis?
(1) [6 PUNTE]
17
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
1
HERSIENINGSOEFENING: EENHEID 1
1.
Noem die sewe kontinente waaruit die wêreld bestaan.
(7)
2.
Kyk na die volgende rooster. Gebruik die agt kompaspunte waarvan jy geleer het en beskryf die rigting vanaf die huis in die middel.
Figuur 1.9
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h) (8) [15 PUNTE] 18
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
2
EENHEID 2: Afrika, ons kontinent LEERDOELWITTE
Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen:
Weet wat die ligging van Afrika op ʼn wêreldkaart is
Benoem en vind die oseane wat Afrika omring
Verstaan die konsep van ʼn land met grense
Ken die verskillende lande van Afrika, met betrekking tot die res
Verstaan die konsepte en gee voorbeelde van lande wat landgeslote is of ʼn kuslyn het
Weet watter lande is N, S, of langs die ewenaar
Verstaan die konsep van ʼn eiland
Vergelyk Madagaskar, ʼn land en ʼn eiland; met Zanzibar, ʼn eiland wat deel is van Tanzanië
Lys en dui die groot stede van Afrika op ʼn kaart aan – Kaïro, Lagos, Johannesburg en Nairobi ingesluit
Lys en dui Suid-Afrika se buurlande op ʼn kaart aan: Botswana, Lesotho, Mosambiek, Namibië, Swaziland en Zimbabwe
Verstaan die konsep van hoofstede en ken die hoofstede van Suid-Afrika en buurlande
INLEIDING
In hierdie eenheid leer ons waar Afrika op die wêreldkaart is en watter lande en oseane rondom Afrika is. Ons leer ook van kuslyne, grense en eilande.
19
© Impaq
Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie
Eenheid
2
Alle lande het ʼn hoofstad, wat die belangrikste stad in die land is. Dit is nie noodwendig die grootste stad in die land nie, maar dit is in die algemeen die middelpunt van handel of die regering.
Lande wat grense deel, staan bekend as buurlande. Ons ondersoek Suid-Afrika se buurlande en wat hulle hoofstede is. BELANGRIKE TERMINOLOGIE •
Oseaan
•
Grens
•
Ligging
•
Kuslyn
•
Eiland
•
Hoofstad
Les 5: Ligging van Afrika op ’n wêreldkaart en aardbol
As ons na die wêreldkaart kyk lyk dit of Afrika in die middel is, maar as ons na die aardbol kyk is dit nie regtig die geval nie. Dit is egter belangrik om te onthou dat die wêreld rond is en dat ʼn kaart maar net ʼn plat voorstelling van hierdie aardbol is. Daar is dus nie regtig ʼn middel nie. Afrika is die tweede grootste kontinent en Asië is die grootste. As jy die kaart hier onder bestudeer sal jy sien waar in die wêreld Afrika geleë is.
20
© Impaq