Gr 5-Sosiale Wetenskappe-Handleiding Geskiedenis 1 by Impaq

Í2’È-A-SOS-SG01;Î

SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GESKIEDENIS

Graad 5

A member of the FUTURELEARN group

Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geskiedenis

1805-A-SOS-SG01

Í2%È-A-SOS-SG017Î

Graad 5

Aangepas vir KABV

S Grimsley E van Emmenes

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE .................................................................................................................. 3 VOORWOORD .................................................................................................................... 5 JAARPLAN ......................................................................................................................... 6 EENHEID 1: Jagter-versamelaars en herders in Suider-Afrika ...................................... 8 Les 1: Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry ........................... 9 AKTIWITEIT 1 ................................................................................................... 10 Les 2: Inligting vanaf stories ...................................................................................... 10 Les 3: Inligting vanaf voorwerpe ................................................................................ 10 AKTIWITEIT 2 ................................................................................................... 13 Les 4: Inligting vanaf rotstekeninge ........................................................................... 10 AKTIWITEIT 3 ................................................................................................... 15 Les 5: Inligting vanaf boeke ....................................................................................... 15 EENHEID 2: San-jagter-versamelaar-samelewing in die Latere Steentydperk ........... 17 Les 6: Hoe die San in hul omgewing geleef het ........................................................ 18 Les 7: Uitvinding van die pyl en boog ........................................................................ 19 Les 8: Sosiale organisasie in die San-samelewing.................................................... 20 Les 9: Plantmedisyne ................................................................................................ 21 AKTIWITEIT 4 ................................................................................................... 23 Les 10: San-gelowe en -godsdiens ........................................................................... 23 AKTIWITEIT 5 ................................................................................................... 24 Les 11: Rotstekeninge ............................................................................................... 24 AKTIWITEIT 6 ................................................................................................... 25 HERSIENINGSOEFENING EENHEID 2 ........................................................... 25 EENHEID 3: Khoikhoi-herdersamelewing in die latere Steentydperk ......................... 26 Les 12: Herderlike leefwyse ...................................................................................... 26 Les 13: Hoe die San en Khoikhoi dieselfde grond gedeel het ................................... 28 HERSIENINGSOEFENING EENHEID 3 ........................................................... 28 EENHEID 4: Die eerste landbouers in Suider-Afrika ..................................................... 30 Les 14: Interaksie met die Khoisan ........................................................................... 30 HERSIENINGSOEFENING EENHEID 4 ........................................................... 32 EENHEID 5: Die leefwyse van vroeë-landbouers in gevestigde opperhoofskappe ... 33 Les 15: Plaasopstalle en boeredorpies ..................................................................... 34 Les 16: Landbou: Gesaaides en lewende hawe ........................................................ 35 Les 17: Sosiale, politieke en ekonomiese strukture................................................... 37 Les 18: ’n Kultuur van samewerking: Die rolle van mans en vroue ........................... 38 Les 19: Rol van die opperhoof................................................................................... 39 Les 20: Die rol van beeste ......................................................................................... 40 1

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

HERSIENINGSOEFENING EENHEID 5 ........................................................... 41 EENHEID 6: Gereedskap en wapens van yster en koper ............................................. 42 Les 21: Metaalwerk ................................................................................................... 42 Les 22: Pottebakkery ................................................................................................. 43 Les 23: Handel .......................................................................................................... 45 Les 24: Godsdiens en medisyne ............................................................................... 45 HERSIENINGSOEFENING EENHEID 6 ........................................................... 46 EENHEID 7: ’n Antieke Afrika-samelewing – Egipte ..................................................... 47 Les 25: Die Nylrivier en hoe dit nedersettings beïnvloed ........................................... 48 AKTIWITEIT 7 ................................................................................................... 50 EENHEID 8: Die leefwyse in die antieke Egiptiese samelewing .................................. 51 Les 26: Sosiale struktuur in antieke Egipte................................................................ 51 Les 27: Opvattings en godsdiens .............................................................................. 53 Les 28: Farao’s.......................................................................................................... 55 Les 29: Sfinks, piramides en tempels ........................................................................ 56 Les 30: Hiërogliewe ................................................................................................... 57 AKTIWITEIT 8 ................................................................................................... 58 Les 31: Wiskunde en sterrekunde ............................................................................. 59 AKTIWITEIT 9 ................................................................................................... 60 Les 32: Medisyne en dokters..................................................................................... 60 Les 33: Gevallestudie: Die graf van Toetankamen .................................................... 61 AKTIWITEIT 10 ................................................................................................. 63 HERSIENINGSOEFENING EENHEID 8 ........................................................... 64 EENHEID 9: Erfenisroete deur die provinsies van Suid-Afrika .................................... 65 Les 34: Die name van die provinsies en hul hoofstede op ’n kaart............................ 65 AKTIWITEIT 11 ................................................................................................. 66 EENHEID 10: Wat is erfenis? .......................................................................................... 67 Les 35: Erfenis in plekke van belang ......................................................................... 67 Les 36: Erfenis in voorwerpe ..................................................................................... 69 Les 37: Erfenis in mense se prestasies ..................................................................... 70 Les 38: Erfenis in die name van plekke ..................................................................... 71 Les 39: Erfenis en veranderde identiteite .................................................................. 72 Les 40: Erfenis en inheemse medisyne ..................................................................... 73 Les 41: Erfenis in argitektuur ..................................................................................... 73 Les 42: Natuurlike erfenis en inheemse kennisstelsels ............................................. 74 Les 43: Erfenis in die kuns ........................................................................................ 75 HERSIENINGSOEFENING EENHEID 10 ......................................................... 76 WOORDELYS ................................................................................................................... 77 BIBLIOGRAFIE ................................................................................................................. 81 2

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

JAARPLAN KWARTAAL 1

EENHEID EN LES

DATUM

BEGIN

VOLTOOI

Eenheid 1: Jagter-versamelaars en herders in Suider-Afrika Les 1: Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry Les 2: Inligting vanaf stories Les 3: Inligting vanaf voorwerpe Les 4: Inligting vanaf rotstekeninge Les 5: Inligting vanaf boeke Eenheid 2: San-jagterversamelaar-samelewing in die later Steentydperk Les 6: Hoe die San in hul omgewing geleef het Les 7: Uitvinding van die pyl en boog Les 8: Sosiale organisasie in die San-samelewing Les 9: Plantmedisyne Les 10: San-gelowe en godsdiens Les 11: Rotstekeninge Eenheid 3: Khoikhoi herdersamelewing Les 12: Herderlike leefwyse Les 13: Hoe San en Khoikhoi dieselfde grond gedeel het Voorbereiding vir kwartaaltoets Eenheid 4: Die eerste Afrika landbouers Les 14: Interaksie met die Khoisan Eenheid 5: Hoe die vroeë-Afrika landbouers in gevestigde opperhoofskappe gelewe het Les 15: Plaasopstalle en boeredorpies Les 16: Landbou: gesaaides en lewende hawe Les 17: Sosiale, politieke en ekonomiese strukture Les 18: ’n Kultuur van samewerking Les 19: Rol van die opperhoof Les 20: Die rol van beeste Eenheid 6: Gereedskap en wapens van yster en koper Les 21: Metaalwerk Les 22: Pottebakkery Les 23: Handel Les 24: Godsdiens en medisyne

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid 7: ’n Antieke Afrika samelewing: Egipte Les 25: Die Nylrivier en hoe dit die nedersetting beïnvloed Eenheid 8: Die leefwyse in die antieke Egipte Les 26: Sosiale struktuur in antieke Egipte Les 27: Opvattings en godsdiens Les 28: Farao’s Les 29: Sfinks, piramides en tempels Les 30: Hiërogliewe Les 31: Wiskunde en sterrekunde Les 32: Medisyne en dokters Les 33: Gevallestudie: Graf van Toetankamen Eenheid 9: Erfenisroete deur die provinsies van Suid-Afrika Les 34: Die name van provinsies en hul hoofstede op ’n kaart Eenheid 10: Wat is erfenis? Les 35: Erfenis in plekke van belang Les 36: Erfenis in voorwerpe Les 37: Erfenis in mense se prestasies Les 38: Erfenis in die name van plekke Les 39: Erfenis en veranderde identiteite Les 40: Erfenis en inheemse medisyne Les 41: Erfenis in argitektuur Les 42: Natuurlike erfenis en inheemse kennisstelsels Les 43: Erfenis in die kuns

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

EENHEID 1: Jagterversamelaars en herders in Suider-Afrika LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen: • • •

’n Verskeidenheid soorte inligting oor die verlede vind. Inligting insamel vanaf teks, foto’s en prente. Inligting kry vanaf liedjies, gedigte en onderhoude met mense. Gebruik meer as een soort skriftelike inligting bv. boeke, tydskrifte, koerante en webruimtes.

INLEIDING In hierdie eenheid leer ons van die eerste mense wat in Suider-Afrika gewoon het. Dit word van jou verwag om te leer hoe om jou eie navorsing oor die San-jagters en Khoikhoiherders te doen, en om hierdie vaardigheid te oefen. BELANGRIKE TERMINOLOGIE • • • •

Steentydperk Jagter Herder Storie

WENKE Ons gaan leer van die San en Khoikhoi – die vroegste inwoners van SuiderAfrika. Saam met sommige lesse is daar ’n aktiwiteit wat gedoen moet word – die aktiwiteit som die werk wat jy moet leer op. Maak seker jy kan elke aktiwiteit doen.

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

Les 1: Hoe ons inligting van jagter-versamelaars en herders verkry DEFINIEER Steentydperk: duisende jare gelede toe mense nog voorwerpe van klip gemaak het. Jagter: ’n persoon wat wilde diere jag vir hul vleis en vel. Herder: ’n persoon wat vee aanhou en omsien na hulle. KERNINHOUD Die eerste inwoners van Suider-Afrika was jagter-versamelaars. Die mans het wilde diere gejag vir kos en die vrouens het plantwortels, neute en bessies bymekaargemaak vir kos. Hulle staan bekend as die San. Ons kan inligting kry deur van bronne gebruik te maak. Daar word onderskei tussen drie tipes bronne naamlik primêre, sekondêre en tersiêre bronne. ’n Primêre bron is soos ’n boek wat deur ’n San-persoon self geskryf is (hy skryf sy eie persoonlike ervarings neer), ons kry dan direk die inligting vanaf die persoon wat self daar was. ’n Sekondêre bron is as iemand weer byvoorbeeld die boek lees en dan ’n verslag daaroor skryf met sy/haar eie interpretasie van die boek en ons verkry op die manier inligting oor die San. ’n Tersiêre is byvoorbeeld ’n persoon wat die sekondêre bron gebruik om nog inligting te verkry om ook ’n boek/verslag of iets soortgelyk te skryf. Ons verkry dan die inligting op so ’n manier dat dit nie regtig meer uit die mond van iemand kom wat persoonlik daar was nie. Die San het 10 000 jaar gelede in suider-Afrika kom woon: ons praat van mense van die Latere Steentydperk. Die Steentydperk is die tydperk waarin mense gereedskap van klippe gemaak het. Die San was jagters – hulle het wilde diere gesoek en hulle doodgemaak vir kos. Daarna het die Khoikhoi ook in Suid-Afrika kom woon, maar hulle het ’n ander leefwyse gehad. Hulle was herders – hulle het vee aangehou en die diere versorg. Ons gaan later in die kwartaal meer oor die San en Khoikhoi leer. Vir nou is dit belangrik om te weet hoe ons inligting oor dié mense verkry het. Ons het inligting gekry vanaf stories, voorwerpe, rotstekeninge en van boeke af. Ons noem dit bronne.

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

VIR DIE NUUSKIERIGES Soek solank op die Internet of uit boeke enige interessanthede op oor die San. Lees bietjie oor hulle leefwyse en wat hulle alles gedoen het. AKTIWITEIT 1 Kyk na die volgende foto’s en prente en beantwoord die vrae: 1. 2.

Wat dink jy doen die twee San-manne in bron 1.1? Wat probeer die manne maak in bron 1.2?

Bron 1.1 http://cnx.org

(2) (2)

Bron 1.2 http://www.expertbotswana.com

[4] Les 2: Inligting vanaf stories DEFINIEER Storie: ’n verhaal van iets wat iemand jou vertel KERNINHOUD Ons kan inligting oor die jagter-versamelaars en herders van die Latere Steentydperk verkry deur stories wat hulle vertel het te lees.

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

Hier volg ’n voorbeeld van ’n storie wat deur die San-mense vertel is.

Kleine Hasie Haaslip Hierdie is ’n tradisionele volksverhaal wat die San vertel oor Moeder Maan se boodskap aan die mens oor lewe na die dood en ook hoe Hasie sy haaslip gekry het. Moeder Volmaan loer oor die skouer van die berg na die mense op die vlakte. Sy sien hoe hulle juig oor haar koms. Sy sien hoe hulle dans. Maar sy weet ook wat skuil in hulle harte; hulle is bang vir die dood. “Ek moet vir my kinders ’n boodskap stuur,” sê sy vir haarself. “dan sal hulle nooit weer hartseer wees nie.” Sy soek met opgewondenheid deur die nag na iemand wat haar boodskap na haar kinders sal neem. Toe sien sy vir Uil, wat besig was om te jag. “Uil!” roep sy. “Sal jy asseblief vir my ’n boodskap aflewer?” “Ek kan nie,” sug Uil, “die nag is kort en die muise is min. Los my uit!” “Nou verstaan ek hoekom jy altyd in die donkerte skuil.” sê Moeder Volmaan met afgryse. “Daar is geen lig of empatie in jou hart nie.” Net toe, kom Jakkals om ’n bos aangedraf. Hy ruik hier en daar en oral, ruik na goed wat niemand anders wil hê sodat hy dit kan eet. “Jakkals!” roep Moeder Volmaan. “Sal jy vir my ’n boodskap aflewer?” Jakkals sit op sy hurke, steek sy neus in die lug en tjank, “Oow! Oow! Moeder Volmaan, kyk hoe ly ek. Kyk met hoe min ek moet oorleef. Moenie meer van my vra nie. Help my eerder, help my. Gee my kos.” “Weg met jou, bedelaar!” sê Moeder Volmaan kwaai. Toe sien sy Hasie in die veld. “Hasie, sal jy ’n boodskap vir my aflewer?” “Ja, ja, Moeder Volmaan.” sê hy. Hy sit penregop op sy kort stertjie en sing: “Ek is Hasie Viervoet, ek is Hasie-hardloop-wild, ek is Hasie Snelvoet, ek is die Wind se eie kind.” “Ek wil jou na my mense stuur,” sê Moeder Volmaan, “na die mans van die veld.” “Ek ken hulle, Moeder.” sê Hasie. Moeder Volmaan praat aan, “Jy moet vir hulle sê: Kyk op na Moeder Maan en wees rustig. Eers is sy soos die horing van ’n eland. Dan word sy rond en vet soos die jagters wanneer daar baie diere is en elke pyl sy merk tref. Dan smelt sy weg totdat daar net die vurkbeentjie van die kraanvoël oorbly. Aan die einde verdwyn sy heeltemal. So is dit met die mens ook. Eers is die mens jonk maar hy groei en word sterk. Dan verouder hy en die lewe syfer uit hom uit. Maar wanneer hy doodgaan sal hy weer lewe – nes ek.” “Is dit al, Moeder?” vra Hasie. “Ja, maar ...,” sê Moeder Volmaan. Maar voor sy kon sê “wag ’n bietjie” is Hasie weg. Hy hardloop so vinnig dat die klippe agter hom spat en die bossies ritsel in sy stof. Hy hardloop en sing: “Ek is Hasie Viervoet, ek is Hasiehardloop-wild, ek is Hasie Snelvoet, ek is die Wind se eie kind.” Oeps! Hy bots so hard met iets dat hy terug op sy agterpote moet sit. “Kyk waar jy hardloop!” sê die ding. Dit was ’n man van die veld. “Ek is opsoek na jou!” sê Hasie vol

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

selfbelang. “Moeder Volmaan het my gestuur. Sy sê jy is Eland se horing. Nee, sy sê jy is Kraanvoël se vurkbeentjie. Ek bedoel, sy sê wanneer jy dood gaan is jy dood en jy sal nie weer lewe nie.” “Ja.” sug die man en hang sy kop. Dit is soos hy nog altyd vermoed het. “Miskien is dit anders om!” roep Hasie agter hom aan, want nou was hy heeltemal verward, maar die man is al klaar weg. Hasie hang sy kop. Hy loer oor sy skouer na Moeder Volmaan se gesig en sien sy is rooi van woede. Hasie glip onder ’n bossie in en hardloop in die skadu na sy lêplek. Maar Moeder Volmaan wag vir hom voor sy skuiling en toe hy om ’n hoë stukkie gras spring gryp sy hom aan die agterpote. “Slegte een! sê Moeder Volmaan. “Jy het drooggemaak!” “Maar Moeder ...,” begin Hasie te smeek. Maar voor hy nog kon sê “Volmaan”, klap sy hom so hard deur die gesig dat sy lip oopskeur. “Jy sal nou vir ewig ’n gesplete lip hê omdat jy nie mooi geluister het na wat ek gesê het nie!” sê Moeder Volmaan. “Ja, Moeder,” se Hasie, “maar hoe kan ek die gemors wat ek gemaak het regstel?” Toe versag Moeder Volmaan se hart. “Gaan,” sê sy, “gaan gou en gee my mense die regte boodskap.” Bron 1.3: Grobbelaar, P. W. (1985). Famous South African folk tales, Cape Town: Human & Rousseau

VIR DIE NUUSKIERIGES Kyk of jy nog stories van die jagter-versamelaars en herders van die latere Steentydperk kan kry. Les 3: Inligting vanaf voorwerpe DEFINIEER Voorwerp: Is iets wat iemand kan sien en aan kan raak. KERNINHOUD Ons kan inligting oor die jagter-versamelaars en herders van die Latere Steentydperk verkry deur te kyk na die voorwerpe wat hulle gemaak het.

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

Hieronder is prente van die voorwerpe wat die jagter-versamelaars gebruik het:

Bron 1.4 http://cnx.org

Bron 1.5 http://cnx.org

Bron 1.4 wys die wapens wat die jagter-versamelaars en herders gebruik het en Bron 1.5 die potte wat die Khoikhoi-herders gebruik het. VIR DIE NUUSKIERIGES Kyk of jy nog voorwerpe van die Jagter-versamelaars en herders van die latere Steentydperk kan kry. AKTIWITEIT 2 1. 2.

Waarvan dink jy is die voorwerpe in bron 1.4 van gemaak? Waarvan dink jy is die voorwerp in bron 1.5 van gemaak?

(1) (1) [2]

Les 4: Inligting vanaf rotstekeninge DEFINIEER Rotstekening: Tekeninge of prente op rotse gemaak KERNINHOUD Ons kan inligting oor die jagter-versamelaars en herders van die Latere Steentydperk verkry deur na rotstekeninge te kyk wat hulle geteken het. Rotstekeninge was hulle manier van kommunikasie en deur die tekeninge kan ons baie inligting kry oor die jagter-versamelaars.

ÂŠ Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

Kom ons kyk na die twee prente hieronder:

Bron 1.6.1 http://kunsbril.blogspot.com

Bron 1.6.2 http://www.antbear.com/bushman-rock-art.htm

Bron 1.7 http://mieliestronk.com

VIR DIE NUUSKIERIGES Kyk of jy nog rotstekeninge van die jagter-versamelaars en herders van die Latere Steentydperk kan kry. Hierdie tekeninge wys vir ons dat wilde diere ’n baie belangrike rol in die San se lewens gespeel het. Dit wys mooi hoe hulle die diere gejag en dan doodgemaak het. Kyk ook mooi na hoe die mense in die tekeninge afgebeeld word: koppe baie klein en die agterstewe baie rond en pertinent uitgebeeld. Bron 1.7 wys hoe hulle hul wapens in die lug hou en dan feesvier as hulle ’n dier klaar gejag het. Want dit het beteken dat hulle nou weer vleis kon eet. In Bron 1.6.1 sien ons die tekening van ’n eland – die eland was vir hulle besonder belangrik. Hulle het geglo dat wanneer hulle ’n eland vind, daar voorspoed en gelukkige tye op hulle wag.

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

AKTIWITEIT 3 Kyk na die eenvoudige rotstekening wat van die San geteken is.

Bron 1.8 http://cnx.org

1. 2. 3.

Wat beeld die rotstekening in bron 1.8 uit van die San? Watter wapens het hulle gebruik? Watter twee diere sien jy in die prentjie?

(1) (1) (1) [3]

Les 5: Inligting vanaf boeke KERNINHOUD Ons kan inligting oor die jagter-versamelaars en herders van die Latere Steentydperk verkry deur boeke te lees wat oor hulle geskryf is. Hier is â&#x20AC;&#x2122;n voorbeelde van sulke boeke:

Bron 1.9.1 http://www.kejafa.co.za

Bron 1.9.2 http://www.awareness.co.za/start-readingbook/Tribes%20web/San/San-p1.htm

ÂŠ Impaq

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

Ons moet gereeld iets wat deur die San geskryf is vele male deurlees om dit te verstaan. Hulle manier van praat en hoe hulle hul emosies uitdruk is baie anders as hoe ons dit doen. Daar is al baie boeke geskryf deur mense wie hulle bestudeer het en dit is baie interessant leesstof. STUDEER/HERSIENING 1.

Som al die belangrike elemente wat jy in Eenheid 1 geleer het op Neem die volgende in ag: • Hoe om inligting te versamel. • Die waarde wat van verskillende bronne gekry kan word. • Hoe om te onderskei of die bron ’n primêre, sekondêre of tersiêre bron is.

Teken ’n breinkaart. ’n Breinkaart sal jou help onthou wat alles jy oor die San tot dusver geleer het. Onthou om inligting oor historiese voorwerpe en rotstekeninge by te voeg. (Vra jou fasiliteerder as jy hulp nodig hê.)

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

EENHEID 2: San-jagterversamelaar-samelewing in die Latere Steentydperk LEERDOELWITTE Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen: • • •

Verstaan hoe die San in hulle omgewing oorleef het. Bespreek hoe die ontdekking van die pyl en boog bygedra het tot meer doeltreffende jag. Sosiale orde verstaan: almal was veronderstel om alles binne ‘n groep te deel. • Plantmedisyne • San-gelowe • Rotskuns

INLEIDING In hierdie eenheid leer ons van die San, hulle gebruike en hoe hulle geleef het, asook wat vir hulle belangrik en heilig was. Die San was van die eerste mense in Suider-Afrika. Ons kan van hulle leer deur na foto’s te kyk, geskrifte te lees, voorwerpe soos hul rotstekeninge te ondersoek en stories te luister of te lees wat handel oor hulle leefwyses. BELANGRIKE TERMINOLOGIE • • • • • • •

Etnografie Nomades Spoorsny Pyl en boog Sosiale organisasie Plantmedisyne Argeoloog

WENKE Gaan elke les goed deur en beantwoord die aktiwiteit se vrae so volledig as moontlik. Beantwoord die vrae in vol sinne.

Handleiding G05 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

Les 6: Hoe die San in hul omgewing geleef het DEFINIEER Etnografie: sistematiese studie van mense en kulture, historiese studie van mense se geskiedenis, woningsgebied, klimaat en habitat. Interaksie van etniese groepe/interaksie met die omgewing Nomades: mense wat rondtrek van plek tot plek agter kos en water aan. Hulle het nie ’n vaste huis nie. KERNINHOUD Ons het nou geleer hoe ons inligting gekry het van die San. Vandag is daar nog mense wat leef soos die San van lank gelede, ons kan inligting kry deur hulle waar te neem. Die proses word etnografie genoem. Die San was in harmonie met hul omgewing. Dit beteken hulle het alles wat hulle nodig gehad het, uit hul omgewing gekry sonder om die omgewing te beskadig. Die San het nooit meer vleis gejag of kos op ’n slag versamel as wat hulle nodig gehad het nie. Die vrouens het net so hard gewerk soos die mans. Hulle werk was om veldheuning en plantkos soos wortels, vrugte en neute te versamel en vir die kinders te sorg. Hulle het rondgetrek opsoek na kos en water, daarom kan ons sê hulle was nomades. Die San het in droë gebiede gewoon wat beteken het dat water die meeste van die tyd baie skaars was. Daarom het hulle allerhande planne gemaak om water in die hande te kry en te bêre. So het hulle byvoorbeeld geleer hoe om water onder die sandoppervlakte te gebruik. Eers krap hulle die sand weg en dan druk hulle ’n rietjie diep onder in die grond. Hulle suig dan die water op en om te verhoed dat daar sand inkom, het hulle ’n bossie gras onder vasgebind wat as filter dien. Die water is dan in leë volstruiseierdoppe gesit. Die gaatjie in die dop is dan met ’n gras- of kleiprop toegemaak. Die eierdoppe is begrawe en wanneer hulle water nodig gehad het, is die eierdoppe weer opgegrawe – die water het ook so koud gebly.

Bron 2.1 http://www.krugerpark.co.za/africa_bushmen.html Die man in die foto drink water uit ’n volstruiseierdop. As jy mooi kyk sal jy sien dat die onderkant van die eierdop vuil is. Dit is bewyse dat die eierdop gebêre was.