Í2&È-A-SOS-SG019Î
2
0
0
6
-
A
-
S
O
S
-
S
G
0
1
SOSIALE WETENSKAPPE HANDLEIDING: GESKIEDENIS
Graad 6
A member of the FUTURELEARN group
Sosiale Wetenskappe Handleiding: Geskiedenis
2006-A-SOS-SG01
Í4&È-A-SOS-SG01;Î
Graad 6
Aangepas vir KABV
E van Emmenes
G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Inhoudsopgawe
Leselemente................................................................................................................................................. 6 Voorwoord..................................................................................................................................................... 7 Jaarplan.......................................................................................................................................................... 8 Eenheid 1: ’n Afrika-koninkryk lank gelede in Suider-Afrika.................................................. 10 Les 1: Veranderinge in die samelewing in die Limpopo-vallei.................................................................. 11 Les 2: Nedersettings voor Mapungubwe – K2 en Schroda.......................................................................... 13 Aktiwiteit 1................................................................................................................................................................ 14
Eenheid 2: Mapungubwe – die eerste staat in Suider-Afrika.....................................................15 Les 3: Die koning en sy heilige leierskap............................................................................................................ 16
Aktiwiteit 2.................................................................................................................................................................17
Les 4: Die eerste klipommuurde paleis...............................................................................................................18
Les 5: Mapungubwe-heuwel se belangrikheid.................................................................................................19 Les 6: Die eerste formele dorpie............................................................................................................................20 Aktiwiteit 3................................................................................................................................................................20
Les 7: Sosiale klasse van Mapungubwe............................................................................................................... 21 Les 8: Die Goue Renoster en ander artefakte.................................................................................................... 22 Les 9: Handel regoor Afrika en die Indiese Oseaan.......................................................................................24 Les 10: Handelsgoedere.............................................................................................................................................24
Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 26
Eenheid 3: Verandering en kontinuïteit in Ooskushandel..........................................................27 Les 11: Groot-Zimbabwe............................................................................................................................................ 27 Aktiwiteit 4................................................................................................................................................................ 29
Eenheid 4: Europese ontdekkingsreisigers in Asië...................................................................... 30
Les 12: Marco Polo....................................................................................................................................................... 31 Aktiwiteit 5................................................................................................................................................................ 33
Les 13: Marco Polo se invloed op Europese handelaars..............................................................................34
Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 35
© Impaq
3
Handleiding
Eenheid 5: Europese reisigers ontdek Suider-Afrika...................................................................36
Les 14: Redes vir Europese ontdekkingsreise.................................................................................................. 37 Les 15: Leonardo da Vinci.........................................................................................................................................40
Aktiwiteit 6................................................................................................................................................................ 43
Les 16: Galileo Galilei.................................................................................................................................................. 43
Aktiwiteit 7................................................................................................................................................................ 45
Les 17: Nuwe idees en kennis.................................................................................................................................. 45 Les 18: Uitvindings – kruit, die magnetiese kompas en karvele.............................................................. 46 Hersieningsoefening..............................................................................................................................................48
Eenheid 6: Handel en wins....................................................................................................................49 Les 19: Europese handelsroetes na die Ooste via Suider-Afrika..............................................................50
Les 20: Bartolomeus Dias ontmoet die Khoi-Khoi......................................................................................... 51 Les 21: Vasco da Gama se reis................................................................................................................................. 53
Les 22: Die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie................................................................................................ 55
Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 55
Eenheid 7: Demokrasie en burgerskap............................................................................................ 58
Les 23: Hoe mense hulself in ’n demokrasie regeer – ons nasionale regering...................................60
Les 24: 1994 – die eerste demokratiese Suid-Afrikaanse regering........................................................ 61 Projek........................................................................................................................................................................... 63
Les 25: Parlement se rol............................................................................................................................................. 66 Les 26: Die belangrikheid van reëls en wette...................................................................................................68
Les 27: Die regstelsel en gelykheid volgens die wet......................................................................................69 Les 28: Burgers se regte en verantwoordelikhede in ’n demokrasie.....................................................70
Les 29: Die Grondwethof........................................................................................................................................... 73
Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 75
Eenheid 8: Kinderregte en -verantwoordelikhede........................................................................77 Les 30: Die Kinderhandves van Suid-Afrika......................................................................................................79
Hersieningsoefening.............................................................................................................................................. 81
4
© Impaq
G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Eenheid 9: Nasionale simbole sedert 1994......................................................................................83 Les 31: Die landswapen.............................................................................................................................................84
Les 32: Die nasionale vlag......................................................................................................................................... 87 Les 33: Die nasionale volkslied...............................................................................................................................88
Hersieningsoefening..............................................................................................................................................90
Eenheid 10: Mediese wetenskap oor die tyd heen........................................................................92 Les 34: Inheemse genesing in Suid-Afrika......................................................................................................... 93
Les 35: Identifisering en opleiding van nuwe genesers............................................................................... 96 Eenheid 11: Moderne Westerse genesing........................................................................................ 98
Les 36: Die stryd teen pokke en Edward Jenner se rol.................................................................................99
Les 37: Die verband tussen kieme en siektes en Louis Pasteur se rol.................................................101
Les 38: Kieme wat tuberkulose veroorsaak en Robert Koch se rol...................................................... 103 Les 39: Die eerste antibiotika en Alexander Fleming se rol.................................................................... 104
Eenheid 12: Die skakel tussen holistiese en Westerse genesing........................................... 112
Les 40: Die verskil tussen holistiese en Westerse genesing.................................................................... 112 Hersieningsoefening............................................................................................................................................113
Woordelys................................................................................................................................................. 115 Bibliografie..............................................................................................................................................118 Bylae..........................................................................................................................................................119
Š Impaq
5
Handleiding
Leerdoelwitte Wat die leerder aan die einde van die les moet
weet. Geneem uit KABV.
Leselemente
Belangrike terminologie
Wenke
Nuwe terminologie om die
Enige inligting anders as
begrip van die vak as deel van die les uit te brei.
die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.
Aktiwiteit Definieer Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.
Vrae wat voltooi moet word
ten einde die kennis van die voltooide les te toets.
Vir die nuuskieriges Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei
die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig
word om te verken. Vir die begaafde leerder:
Kerninhoud
Studeer/Hersiening
Beklemtoon die kern
Tyd wat spandeer
van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n
spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.
6
word om die inhoud te
bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter
voorbereiding vir die toets of eksamen.
uitgebreide oefeninge.
Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes*
(LSOB): Verduidelik die
noodsaaklikheid om die
basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.
*LSEN in algemene taalgebruik.
© Impaq
G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Voorwoord
Wat is Geskiedenis en hoe word dit aangebied? Geskiedenis is die studie van verandering en ontwikkeling. Geskiedenis sal jou in staat stel om te sien watter impak mense se optrede in die verlede op die hede het, en om verder te verstaan en te evalueer hoe dit die toekoms kan beïnvloed.
Geskiedenis is ’n proses van ondersoek en om vrae oor die verlede te vra:
●●
Wat het gebeur?
●●
Wat was die gebeurtenisse en besluite se impak op die samelewing?
●● ●●
Wanneer het dit gebeur? Waarom het dit gebeur?
Wanneer mense weet wat in die verlede gebeur het, kan hulle uit vorige foute leer en verhoed dat dit weer gebeur. Dit is veral belangrik wanneer maatskaplike, politiese en ekonomiese
besluite in enige samelewing geneem word.
Die spesifieke doelwitte van Geskiedenis is om die volgende te skep:
●● ●● ●● ●● ●● ●●
Belangstelling in en genot van leer oor die verlede.
Kennis, begrip en waardering oor dinge wat in die verlede gebeur het.
Die vermoë om ’n proses van historiese ondersoek te onderneem, en deel te neem aan navorsing en projekte deur die jaar.
Die ontwikkeling van kognitiewe en ander vaardighede wat nodig is vir holistiese opvoedkundige ontwikkeling.
Om ons te help om die hede te verstaan en selfs toekomstige gebeurtenisse te voorspel. Om verantwoordelike burgerskap te verseker.
Jy moet leer hoe om geskiedeniskennis en -vaardighede in brongebaseerde vrae en langer vrae
soos paragrawe en opstelle te kan toepas. Bronne kan spotprente, artikels, gevallestudies,
begripstoetse, foto’s en prentjies insluit. Om bronne te kan interpreteer, moet jy nie net feite
en inhoud memoriseer nie, maar ook leer hoe om kennis toe te pas. Addisionele bronne soos
KABV-voorgeskrewe handboeke kan ook saam met hierdie handleiding gebruik word. © Impaq
7
Handleiding
Jaarplan
Hou die volgende in gedagte wanneer jy jou jaar beplan:
●● ●● ●●
Wees realisties en buigsaam
Hou jou ander vakroosters in gedagte
Laat genoeg tyd om vir toetse en eksamens te studeer
Kwartaal
Eenheid en les
Datum begin
Datum voltooi
Eenheid 1: ’n Afrika-koninkryk lank gelede in Suider-Afrika Les 1: Veranderinge in die samelewing in die Limpopo-vallei Les 2: Nedersettings voor Mapungubwe – K2 en Schroda
Eenheid 2: Mapungubwe – die eerste staat in Suider-Afrika
Les 3: Die koning en sy heilige leierskap Les 4: Die eerste klipommuurde paleis 1
Les 5: Mapungubwe-heuwel se belangrikheid Les 6: Die eerste formele dorpie
Les 7: Sosiale klasse van Mapungubwe
Les 8: Die Goue Renoster en ander artefakte
Les 9: Handel regoor Afrika en die Indiese Oseaan Les 10: Handelsgoedere
Eenheid 3: Verandering en kontinuïteit in Ooskushandel
Les 11: Groot-Zimbabwe
Eenheid 4: Europese ontdekkingsreisigers in Asië
Les 12: Marco Polo Les 13: Marco Polo se invloed op Europese handelaars
Eenheid 5: Europese reisigers ontdek Suider-Afrika
2
8
Les 14: Redes vir Europese ontdekkingsreise Les 15: Leonardo da Vinci Les 16: Galileo Galilei
Les 17: Nuwe idees en kennis Les 18: Uitvindings – kruit, die magnetiese kompas en karvele
© Impaq
G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis Eenheid 6: Handel en wins 2
Les 19: Europese handelsroetes na die Ooste via Suider-Afrika Les 20: Bartolomeus Dias ontmoet die Khoi-Khoi Les 21: Vasco da Gama se reis
Les 22: Die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie Eenheid 7: Demokrasie en burgerskap
Les 23: Hoe mense hulself in ’n demokrasie regeer – ons nasionale regering Les 24: 1994 – die eerste demokratiese SuidAfrikaanse regering Les 25: Parlement se rol
3
Les 26: Die belangrikheid van reëls en wette
Les 27: Die regstelsel en gelykheid volgens die wet Les 28: Burgers se regte en verantwoordelikhede in ’n demokrasie Les 29: Die Grondwethof
Eenheid 8: Kinderregte en -verantwoordelikhede
Les 30: Die Kinderhandves van Suid-Afrika
Eenheid 9: Nasionale simbole sedert 1994
Les 31: Die landswapen
Les 32: Die nasionale vlag
Les 33: Die nasionale volkslied
Eenheid 10: Mediese wetenskap oor die tyd heen
Les 34: Inheemse genesing in Suid-Afrika Les 35: Identifisering en opleiding van nuwe genesers Eenheid 11: Moderne Westerse genesing 4
© Impaq
Les 36: Die stryd teen pokke en Edward Jenner se rol Les 37: Die verband tussen kieme en siektes en Louis Pasteur se rol Les 38: Kieme wat tuberkulose veroorsaak en Robert Koch se rol Les 39: Die eerste antibiotika en Alexander Fleming se rol Eenheid 12: Die skakel tussen holistiese en Westerse genesing Les 40: Die verskil tussen holistiese en Westerse genesing 9
Eenheid 1 ’n Afrika-koninkryk lank gelede in Suider-Afrika
Leerdoelwitte Ná jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy die volgende kan doen: ●● ●● ●● ●●
Ken en verstaan basiese begrippe.
Verstaan en verduidelik veranderinge in die Limpopo-vallei tussen 900 en
1300.
Kennis dra van nedersettings in die Limpopo-vallei voor Mapungubwe. Bestudeer Mapungubwe – inwoners se sosiale struktuur en leefwyse.
●●
’n Begrip toon van argeologie en die belangrikheid van argeologiese studies en
●●
Oefen verskeie kognitiewe vlakke deurlopend: definieer, beskryf, verduidelik,
●●
bewaring van geskiedkundige artefakte.
Beskryf handel wat plaasgevind het. evalueer, ontleed, ens.
Inleiding Hierdie kwartaal en in hierdie eenheid gaan jy van koninkryke in Suider-Afrika leer. Dit gaan
oor die gemeenskappe wat deur middel van koop en verkoop deel van ’n veel groter wêreld
geword het.
Leer die eenheid soos ’n storie. Vertel daarna die storie van Mapungubwe aan jou fasiliteerder. Dit is ’n lekker manier van leer!
10
© Impaq
G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
1
Belangrike terminologie v.C. (BC) | n.C. (AD) | HJ (CE) | VHJ (BCE) ca. (Circa)
Argeoloog Artefak
Les 1 Veranderinge in die samelewing in die Limpopo-vallei
Definieer ca. (Circa): (letterlik: “ongeveer”) word gebruik wanneer die spesifieke datum onbekend
is, bv. Shaka is ca. 1790 gebore (presiese geboortedatum onbekend)
HJ (Huidige Jaartelling): vervang n.C. as ’n neutrale, niegodsdienstige term
n.C. (ná Christus): die manier om na datums te verwys ná die geboorte van Jesus,
bv. Nelson Mandela is in 1918 n.C. gebore
v.C. (voor Christus): die manier om na datums te verwys voor die geboorte van Jesus, bv. Julius Caesar is in 100 v.C. gebore
VHJ (Voor Huidige Jaartelling): vervang v.C. as ’n neutrale, niegodsdienstige term Let wel: Ons gebruik nie meer v.C./n.C. in Geskiedenis nie, maar HJ/VHJ.
Kerninhoud Daar het tussen 900 en 1300 groot veranderings in die Suid-Afrikaanse boerderygemeenskappe gekom. Die boeregemeenskappe was eers klein groepe mense wat saam
gewoon het, maar toe ander boere sien hoe goed die gewasse daar groei en dat daar genoeg kos was, het baie meer mense na die Limpopo-vallei getrek.
© Impaq
11
Mo s
Namibië
a mb
ie k
Handleiding
Suid-Afrika
Suid-Afrika
Figuur 1.1: Mapungubwe, K2 en Schroda se ligging in Suider-Afrika
Ons gaan leer van plekke soos K2, Schroda, Mapungubwe en Groot-Zimbabwe. Die kaart
gee vir ons ’n aanduiding waar die dorpies in die Limpopo-vallei was. Die kaart wys waar
Mapungubwe is asook twee ander nedersettings – K2 en Schroda. Argeoloë beweer dat die
twee nedersettings saamgesmelt het om Mapungubwe te vorm. ’n Nedersetting is ’n plek waar
mense bly en ’n gemeenskap stig.
K2 en Schroda was twee klein nedersettings waar swart boere gebly het. Die boere wat hier gewoon het, was bestaansboere. Dit beteken hulle het net genoeg gewasse geplant waarvan
hulle kon eet en vee aangehou wat in hulle behoeftes kon voorsien. So het die beeste vir hulle
melk gegee en kon hulle die diere slag vir vleis. Die boere het nie hulle gewasse verkoop om aan die lewe te bly nie.
Nadat die boere nie meer nut uit die grond gehad het nie, het hulle na Mapungubwe getrek. Net soos die boere uit Schroda en K2 getrek het, het die inwoners van Mapungubwe getrek.
Argeoloë kon nog nie vasstel waarom hulle getrek het nie.
Die tyd toe Groot-Zimbabwe begin het, is min of meer dieselfde tyd toe Mapungubwe nie meer
inwoners gehad het nie. Die vermoede is dat die mense Groot-Zimbabwe toe getrek het, maar
ons sal seker nooit met sekerheid kan sê nie. Jy sal meer van dié plekke in les 2 en eenheid 2 leer.
12
© Impaq
G06 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis
Les 2 Nedersettings voor Mapungubwe – K2 en Schroda
1
Definieer Argeoloog: ’n persoon wat opgrawings maak om prehistoriese en historiese artefakte of voorwerpe te vind en te bestudeer om hulle te help om die verlede te rekonstrueer
Artefak: ’n voorwerp wat in die verlede gemaak en/of gebruik is, bv. meubels, klere, eetgerei, gereedskap, juwele, ens. Artefakte kan baie waardevolle bronne van inligting vir
geskiedkundiges wees, veral wanneer daar min/geen toegang tot geskrewe inligting is nie
Kerninhoud Baie jare gelede was daar ’n klomp koninkryke in Suider-Afrika, maar inligting oor dié
koninkryke is moeilik verkrygbaar. Hierdie mense het nie alles neergeskryf oor wat hulle gedoen het nie. Argeoloë het eers in die 20ste eeu artefakte van die inwoners ontdek.
Ons kan sekere afleidings oor hulle lewenswyses maak uit die inwoners van K2 en Schroda se
gereedskap, juwele en geboue. Gelukkig is daar van hulle nageslagte wat ons ook meer inligting kan gee deur van hulle verhale en gebruike oor te vertel. Die inligting wat ons sover van die twee plekke het, is soos volg:
In die tydperk van 900 tot 1300 was daar verskeie dorpies in die Limpopo-vallei. Die boere wat in die dorpies gewoon het, was bestaansboere. Hulle het met vee en gewasse geboer sodat hulle
vir hulself en hul gesinne kon sorg. Die boere het yster gebruik vir hulle gereedskap en daarom word daar ook verwys na hierdie tydperk as die Laat-Ystertydperk.
Die klomp dorpies was nie afhanklik van mekaar nie, alhoewel ’n groep dorpies soms deel
van ’n groter dorp gevorm het. Die dorp is dan deur ’n hoofman geregeer en ouer mense was belangriker as jonger mense. Die mans het ook meer mag as die vroue gehad.
© Impaq
13
Handleiding
K2 en Schroda was deel van die dorpies in die Limpopo-vallei. Groot troppe olifante het in die omgewing voorgekom, en natuurlik is die olifante dan gejag. Boere het hulle ivoortande
uitgesny en daarmee begin handeldryf. Hulle het die ivoor geruil vir goedere soos glaskrale en
mooi pottebakkerswerke. Aktiwiteit 1 1.
2.
3.
14
Verduidelik in jou eie woorde wat ’n argeoloog is. Verduidelik in jou eie woorde wat ’n artefak is.
Hoe het ons die inligting van K2 en Schroda gekry?
(1) (1)
(1)
[3]
© Impaq