Gr 8-Eerste Addisionele Taal-Handleiding by Impaq

Í2(È-E-EAT-SG01VÎ

A T -

AFRIKAANS EERSTE ADDISIONELE TAAL HANDLEIDING Graad 8

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Eerste Addisionele Taal Handleiding

1 8 0 8 - E - E AT- S G 0 1

Í2(È-E-EAT-SG01VÎ

Graad 8

Aangepas vir KABV

T Mc Geer

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE ................................................................................................................................................. 6 VOORWOORD ................................................................................................................................................... 8 JAARPLAN ........................................................................................................................................................ 9 EENHEID 1 ....................................................................................................................................................... 11 WEEK 1-2: Die lewe is… ................................................................................................................................ 11 Les 1: Luister met begrip ........................................................................................................................ 11 AKTIWITEIT 1: ....................................................................................................................................... 13 Les 2: Jeugverhaal ................................................................................................................................. 13 AKTIWITEIT 2: ....................................................................................................................................... 14 3.1 Les 3: Verhalende opstel.................................................................................................................. 16 AKTIWITEIT 3 ........................................................................................................................................ 18 Les 4: Taalstrukture ................................................................................................................................ 19 AKTIWITEIT 4: ....................................................................................................................................... 21 WEEK 3-4: So bêk moet jêm kry! .................................................................................................................. 23 Les 5: Luister: Mondelinge aanbieding .................................................................................................. 23 AKTIWITEIT 5: ....................................................................................................................................... 25 Les 6: Begripslees: Toespraak en visuele tekste ................................................................................... 26 AKTIWITEIT 6: ....................................................................................................................................... 26 Les 7: Mondelinge aanbieding ............................................................................................................... 29 AKTIWITEIT 7: ....................................................................................................................................... 30 Les 8: Taalstrukture ................................................................................................................................ 30 AKTIWITEIT 8: ....................................................................................................................................... 32 WEEK 5-6: Sport is koning! ........................................................................................................................... 34 Les 9: Groepbespreking ......................................................................................................................... 34 AKTIWITEIT 9 ........................................................................................................................................ 35 Les 10: Kortverhaal  Lindiwe se plan ................................................................................................... 36 AKTIWITEIT 10: ..................................................................................................................................... 37 Les 11: Gedig  “Skaatsplankryer” ......................................................................................................... 38 AKTIWITEIT 11: ..................................................................................................................................... 39 Les 12: Informele brief ............................................................................................................................ 40 AKTIWITEIT 12: ..................................................................................................................................... 42 Les 13: Taalstrukture .............................................................................................................................. 43 AKTIWITEIT 13: ..................................................................................................................................... 43 WEEK 7-8: Droom jou drome ........................................................................................................................ 45 Les 14: Groepbespreking  tydskrifartikel .............................................................................................. 45 AKTIWITEIT 14: ..................................................................................................................................... 46 Les 15: Begripslees  tydskrifartikel ....................................................................................................... 46 AKTIWITEIT 15: ..................................................................................................................................... 47 Les 16: Gedig  “Sefapano” ................................................................................................................... 48 AKTIWITEIT 16: ..................................................................................................................................... 50 Les 17: Transaksionele skryfstuk  tydskrifartikel .................................................................................. 50 AKTIWITEIT 17: ..................................................................................................................................... 51 Les 18: Taalstrukture .............................................................................................................................. 52 AKTIWITEIT 18: ..................................................................................................................................... 54 WEEK 9-10: Diere-maniere ............................................................................................................................ 55 Les 19: Onderhoud ................................................................................................................................. 55 AKTIWITEIT 19: ..................................................................................................................................... 56 Les 20: Begripslees  Boekverslag ........................................................................................................ 57 AKTIWITEIT 20: ..................................................................................................................................... 58

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Les 21: Gedig  “Die kameelperd” ......................................................................................................... 59 AKTIWITEIT 21: ..................................................................................................................................... 60 Les 22: Transaksionele teks: Verslag .................................................................................................... 60 AKTIWITEIT 22: ..................................................................................................................................... 63 Les 23: Taalstrukture .............................................................................................................................. 63 AKTIWITEIT 23: ..................................................................................................................................... 65 EENHEID 2 ....................................................................................................................................................... 67 WEEK 1-2: Liewe Aarde ................................................................................................................................. 67 Les 24: Luister met begrip: Aanwysings ................................................................................................ 67 AKTIWITEIT 24: .................................................................................................................................... 68 Les 25: Begripslees: Landkaart .............................................................................................................. 69 AKTIWITEIT 25: ..................................................................................................................................... 70 Les 26: Gedig  “Die lasdier”.................................................................................................................. 71 AKTIWITEIT 26: ..................................................................................................................................... 72 Les 27: Aanwysings skryf ....................................................................................................................... 72 AKTIWITEIT 27: ..................................................................................................................................... 73 Les 28: Taaloefening .............................................................................................................................. 74 AKTIWITEIT 28: ..................................................................................................................................... 75 WEEK 3-4: Plaas toe ....................................................................................................................................... 76 Les 29: Paneelbespreking ...................................................................................................................... 76 AKTIWITEIT 29: ..................................................................................................................................... 77 Les 30: Televisie-advertensie en strokiesprent ...................................................................................... 78 AKTIWITEIT 30: ..................................................................................................................................... 78 Les 31: Gedig  “Vrees van die arbeider” .............................................................................................. 80 AKTIWITEIT 31: ..................................................................................................................................... 81 Les 32: Transaksionele teks: Dialoog .................................................................................................... 81 AKTIWITEIT 32: ..................................................................................................................................... 82 Les 33: Taaloefening .............................................................................................................................. 82 AKTIWITEIT 33: ..................................................................................................................................... 84 WEEK 5-6: Toor met woorde ......................................................................................................................... 87 Les 34: Luister met begrip: Onderhoud .................................................................................................. 87 AKTIWITEIT 34: ..................................................................................................................................... 88 Les 35: Drama: Die Boodskap ............................................................................................................... 89 AKTIWITEIT 35: .................................................................................................................................... 95 Les 36: Gedig  “Liewe Heksie in die woud” .......................................................................................... 96 AKTIWITEIT 36: ..................................................................................................................................... 98 Les 37: Begripslees: Onderhoud ............................................................................................................ 99 AKTIWITEIT 37: ...................................................................................................................................100 Les 38: Transaksionele skryfwerk: Onderhoud ....................................................................................102 AKTIWITEIT 38: ..................................................................................................................................103 Les 39: Taaloefening ............................................................................................................................103 AKTIWITEIT 39: ...................................................................................................................................104 WEEK 7-8: Nog meer diere… .......................................................................................................................106 Les 40: Luister met begrip: Koerantberig .............................................................................................106 AKTIWITEIT 40: ...................................................................................................................................107 Les 41: Kortverhaal  Klere vir die diere ..............................................................................................107 AKTIWITEIT 41: ...................................................................................................................................108 Les 42: Gedig  “Die Haantjie” .............................................................................................................110 AKTIWITEIT 42: ...................................................................................................................................110 Les 43: Transaksionele teks: Resensie ...............................................................................................111 AKTIWITEIT 43: ...................................................................................................................................113

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Les 44: Taaloefening ............................................................................................................................113 AKTIWITEIT 44: ...................................................................................................................................114 WEEK 9-10: Junie-eksamen ........................................................................................................................116 EENHEID 3 .....................................................................................................................................................118 WEEK 1-2: Kommunikasie ...........................................................................................................................118 Les 45: Luister met begrip: Dialoog .....................................................................................................118 AKTIWITEIT 45: ...................................................................................................................................119 Les 46: Lees: Toneelstuk .....................................................................................................................119 AKTIWITEIT 46: ...................................................................................................................................121 Les 47: Gedig  “S.O.S.” ......................................................................................................................121 AKTIWITEIT 47: ...................................................................................................................................122 Les 48: Langer Transaksionele skryfstuk: Dialoog ..............................................................................123 AKTIWITEIT 48: ...................................................................................................................................124 Les 49: Taaloefening ............................................................................................................................124 AKTIWITEIT 49: ...................................................................................................................................125 WEEK 3-4: Wat kos die lewe? .....................................................................................................................128 Les 50: Luister met begrip: Brief aan die pers .....................................................................................128 AKTIWITEIT 50: ...................................................................................................................................130 Les 51: Koerantberig ............................................................................................................................130 AKTIWITEIT 51: ...................................................................................................................................131 Les 52: Gedig  “Ek is soos ŉ mielie”...................................................................................................132 AKTIWITEIT 52: ...................................................................................................................................133 Les 53: Transaksionele teks: Brief aan die pers ..................................................................................133 AKTIWITEIT 53: ...................................................................................................................................135 Les 54: Taaloefening ............................................................................................................................135 AKTIWITEIT 54: ...................................................................................................................................136 WEEK 5-6: Natuurterapie .............................................................................................................................138 Les 55: Mondelinge aanbieding ...........................................................................................................138 AKTIWITEIT 55: ..................................................................................................................................140 Les 56: Kortverhaal ..............................................................................................................................140 AKTIWITEIT 56: ...................................................................................................................................141 Les 57: Gedig  “Skilpad se huis” ........................................................................................................142 AKTIWITEIT 57: ...................................................................................................................................144 Les 58: Transaksionele teks: Formele brief .........................................................................................145 AKTIWITEIT 58: ...................................................................................................................................145 Les 59: Taaloefening ............................................................................................................................146 AKTIWITEIT 59: ...................................................................................................................................147 WEEK 7-8: Oud maar nog nie koud….........................................................................................................149 Les 60: Luister vir inligting: Storievertelling ..........................................................................................149 AKTIWITEIT 60: ...................................................................................................................................150 Les 61: Kortverhaal  Modderdonker Christiaan..................................................................................151 AKTIWITEIT 61: ...................................................................................................................................151 Les 62: Gedig  “Ouetehuis” ................................................................................................................153 AKTIWITEIT 62: ...................................................................................................................................154 Les 63: Taalhersiening .........................................................................................................................155 AKTIWITEIT 63: ...................................................................................................................................156 WEEK 9-10: Onthou jy nog… ......................................................................................................................158 Les 64: Luister na kortverhaal ..............................................................................................................158 AKTIWITEIT 64: ...................................................................................................................................160 Les 65: Kortverhaal  Literêre teks ......................................................................................................160 AKTIWITEIT 65: ...................................................................................................................................161 Les 66: Gedig  “Ek kan nie meer onthou nie”.....................................................................................162

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

AKTIWITEIT 66: ...................................................................................................................................163 Les 67: Strokiesprent ...........................................................................................................................163 AKTIWITEIT 67: ...................................................................................................................................164 Les 68: Beskrywende opstel ................................................................................................................164 AKTIWITEIT 68 ....................................................................................................................................166 Les 69: Leesbegrip en taal ...................................................................................................................166 AKTIWITEIT 69: ...................................................................................................................................167 EENHEID 4 .....................................................................................................................................................168 WEEK 1-2: Dief in die nag ............................................................................................................................168 Les 70: Lees met begrip: Koerantberig ................................................................................................168 AKTIWITEIT 70: ...................................................................................................................................169 Les 71: Begripslees: Koerantberig .......................................................................................................170 AKTIWITEIT 71: ...................................................................................................................................171 Les 72: Gedig  “Kabeldiewe” ..............................................................................................................172 AKTIWITEIT 72: ...................................................................................................................................174 Les 73: Lang transaksionele stuk: Koerantberig ..................................................................................174 AKTIWITEIT 73: ...................................................................................................................................175 Les 74: Hersieningsoefening: Taal .......................................................................................................175 AKTIWITEIT 74: ...................................................................................................................................176 WEEK 3-4: Skryf en dig… ............................................................................................................................178 Les 75: Lees met begrip: Koerantberig ................................................................................................178 AKTIWITEIT 75: ...................................................................................................................................179 Les 76: Literêre teks  Kortverhaal ......................................................................................................180 AKTIWITEIT 76: ...................................................................................................................................181 Les 77: Gedig  “God die digter” ..........................................................................................................182 AKTIWITEIT 77: ...................................................................................................................................183 Les 78: Lang transaksionele stuk: Dagboekinskrywing .......................................................................183 AKTIWITEIT 78: ...................................................................................................................................184 Les 79: Hersieningsoefening: Taal .......................................................................................................184 AKTIWITEIT 79: ...................................................................................................................................185 WEEK 5-6: Tegnologie .................................................................................................................................187 Les 80: Hardoplees en mondelinge dialoog .........................................................................................187 AKTIWITEIT 80: ...................................................................................................................................189 Les 81: Begripslees: Dialoog................................................................................................................189 AKTIWITEIT 81: ...................................................................................................................................189 Les 82: Gedig  “Kontak” .....................................................................................................................190 AKTIWITEIT 82: ...................................................................................................................................192 Les 83: Lang Transaksionele stuk: Joernalistieke verslag ...................................................................193 AKTIWITEIT 83: ...................................................................................................................................194 Les 84: Hersieningsoefening: Taal .......................................................................................................195 AKTIWITEIT 84: ...................................................................................................................................196 WEEK 7-8: Eksamen kom ............................................................................................................................197 Les 85: Mondeling ................................................................................................................................197 Les 86: Begripsleesoefening ................................................................................................................197 AKTIWITEIT 86: ...................................................................................................................................198 Les 87: Letterkunde ..............................................................................................................................199 AKTIWITEIT 87: ...................................................................................................................................200 Les 88: Opstel en transaksionele skryfstukke ......................................................................................200 AKTIWITEIT 88: ...................................................................................................................................201 Les 89: Taalhersiening .........................................................................................................................201 AKTIWITEIT 89: ...................................................................................................................................202

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

BYLAE A: Literêre terme ..............................................................................................................................204 WOORDELYS ................................................................................................................................................205

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

JAARPLAN EENHEID 1

LES

WEEK 1–2

Die lewe is...

3–4

So bêk moet jêm kry!

5–6

Sport is koning!

7–8

Droom jou drome

9 – 10

Diere-maniere

1–2

Liewe aarde

3–4

Plaas toe

5–6

Toor met woorde

7–8

Nog meer diere...

9 – 10

Junie-eksamen

1–2

Kommunikasie

3–4

Wat kos die lewe?

5–6

Natuurterapie

7–8

Oud, maar nog nie koud!

9 – 10

Onthou jy nog…

1–2

Dief in die nag

3–4

Skryf en dig

5–6

Tegnologie

7–8

Eksamen kom!

DATUM

BEGIN

VOLTOOI

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

EENHEID 1 WEEK 1-2: Die lewe is… LEERDOELWITTE: Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy in staat wees om die volgende te doen:  Luister met begrip na ŉ luistertoets.  Die kenmerke van ŉ jeugverhaal ken.  Die skryfproses gebruik om ŉ verhalende opstel te skryf vir formele

assessering wat deel vorm van jou jaarpunt.  Hersiening doen van verskillende taalstrukture.

INLEIDING Elke opdrag is baie belangrik omdat dit jou vir formele assessering voorberei. In hierdie eenheid gaan jy leer om met begrip te luister na ŉ teks; jy gaan die kenmerke van ŉ jeugverhaal leer; jy gaan ŉ verhalende opstel skryf en ten slotte gaan jy hersiening van verskillende taalstrukture doen. Les 1: Luister met begrip DEFINIEER:

Luister met begrip: Die aksie waar jy luister na ŉ teks, sodat jy kennis en insig in die teks het. Luisteronderrig is ŉ proses wat bestaan uit drie fases. Al die stappe sal nie altyd gebruik word nie. Luisteraktiwiteite sal jou help om besonderhede te onthou en om ’n boodskap te evalueer. Post-luister kan beteken dat jy deur ŉ bespreking reageer op dit wat jy gehoor het.

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

KERNINHOUD:

Jy moet die volgende doen tydens luister: 1. Pre-luister – Voor jy begin luister. Dit sal jou bekendstel aan die situasie, sodat jy jou vorige kennis van die onderwerp kan gebruik om beter te verstaan, naamlik:  Stimuleer/aktiveer agtergrondkennis voordat daar geluister word.  Voorspel waaroor ’n teks mag gaan op grond van die titel.  Behandel enige deurslaggewende woordeskat waarmee jy nie vertroud is nie.  Die fasiliteerder mag ’n pre-luister vraag stel om jou aandag te kry.  Jy moet fisies voorbereid te wees met, byvoorbeeld, potlood en skryfblok om notas te neem. 2. Tydens luister – vraagstelling, herkenning, soek verbande, maak aantekeninge, interpretasie.  Ontleed: • die boodskap, • die spreker, • die spreker se bewyse  Skep assosiasies – wat pas by wat.  Bepaal betekeniswoorde, uitdrukkings, idiome, ens.  Stel vrae.  Maak afleidings en bevestig voorspellings – wat dink jy gaan gebeur?  Besin oor die stuk – stem jy saam/verskil jy van die persoon? Wat is jou opinie?  Evalueer of jy dink dit is ŉ goeie/swak leesstuk, ens. 3.        

Post-luister volg na die luisterervaring. Jy moet nou: vra vrae. die spreker se standpunt bespreek. die aanbieding mondelings opsom. aantekeninge hersien. die inligting van mondeling- na skriftelike vorm oordra, bv. gebruik inligting om ’n diagram te skets. ontleed en evalueer dit wat gehoor is, krities. verbind nuwe inligting met vorige kennis. maak afleidings; evalueer; gee eie mening; reageer krities. VIR DIE NUUSKIERIGES: Lees op oor David Kramer, waar hy grootgeword het, waarvan hy hou, watter liedjies hy al geskryf het, en waar hy al orals opgetree het. Dit sal jou ’n beter insig gee wanneer jy na een van sy liedjies as luisteroefening moet luister.

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

AKTIWITEIT 1: Luister na die liedjie “Die hande van my” deur David Kramer. Die liedjie gaan aan jou voorgelees of aan jou gespeel word. Beantwoord dan die volgende luistervrae vir begrip: Vrae: 1. Watter gevoel dink jy voel die sanger as hy die liedjie begin met die woord “Ag”? 2. Dink jy die sanger weet regtig nie waar hy sy hande gekry het nie? Waarom vra hy waar hy sy hande gekry het? 3. Wat bedoel die sanger as hy sê sy hande word oud, “maar daar’s nog nie fout”? 4. Skryf die volgende woorde uit die lied oor in die korrekte Standaardafrikaans: 4.1. hulle’t 4.2. vammy 4.3. slat 5. Dui die verskil/kontras aan in die woorde “Doodmaakhande die, kan bid in die kerk”. 6. Was die persoon ooit ryk? Motiveer jou antwoord uit die liedjie. 7. Hoe het die persoon geld gekry? 8. Hoe bewys die sanger in die liedjie dat die hande van ŉ ou man is?

Les 2: Jeugverhaal DEFINIEER: Jeugverhaal: ŉ Verhaal waar die hoofkarakter of tema handel oor die jeug/jongmense. KERNINHOUD: Tydens die lees van die jeugverhaal moet die volgende leesproses in gedagte onthou word: Pre-leesstrategieë: Voor die lees van die verhaal moet jy eers kyk na die:  Tekskenmerke soos die titels, opskrifte, onderskrifte, illustrasies.  Dele van ’n boek – titelbladsy, flapteks, inhoudsopgawe, hoofstukke, woordelys, indeks, bylae, voetnotas, ens. Volgende gaan jy die verhaal lees. Identifiseer die hoofkarakter, bykarakters, ruimte waarin die verhaal afspeel, die tyd waarin die verhaal afspeel, konflik/bakleiery tussen karakters en ook of daar ŉ tema of Les te leer is uit die verhaal. Nadat jy die verhaal gelees het, gaan jy vrae oor die verhaal beantwoord.

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

AKTIWITEIT 2: Lees die verhaal, “Die lewe is nie fair nie!” en beantwoord die vrae wat volg: Die lewe is nie fair nie! (Verwerk uit Ita, 26 Desember 2012)

1. Skoorvoetend kom Pieter nader geloop aan die skoolhek, sonder haas, want hy weet die tweede klok het klaar gelui en hy is laat… al weer! 2. “Haal uit jou dagboekie!” beveel die prefek wat hekdiens doen, en moeg, gee-nie-om-nie, haal Pieter dit uit vir die inskrywing dat hy moet strafklas bywoon. Hy gee nie om nie. Dis ver om te loop van die huisie waar hy woon en hy weet die prefek is vroeg en betyds afgelaai in sy ma se duur BMW.

PASSOP!

Die lewe is nie fair nie! Hanteer dit!

3. Sy skoene is stukkend onder die sool en hy hoop net nie hul moet weer skoene uittrek net na opening as hul moet aantree vir gewigstootuitdunne nie, dan gaan die kinders sien hy het die stuk karton ingepas oor die gat binne sy skoen. 4. Die periodes strek langsaam tot pouse, huiswerk is gedoen, maar hy is so moeg. En waarom probeer hy opgewonde lyk, omdat hy Wiskunde dadelik verstaan? Hy weet geld vir studies na skool is daar nie en hy weet ook nie waar hy gaan werk nie. Hy begin droom oor sy begeerte om ŉ rekenaar tuis te hê, want hy is so mal oor Rekenaarstudie. 5. In die Biologie-klas is hy baie bewus van sy stukkende tas as hy langs Liesl inskuif agter die lang bank heel voor in die klas. Uit die hoek van sy oog sien hy hoe die sonlig deur die venster haar ligte nekhare onder haar poniestert belig in fyn haartjies nes sy. Hy probeer oplet maar kan nie help om te dink hoe sou sy in sy arms voel nie. Hy voel hoe sy nek bloedrooi word as haar donkerblou oë huiwerig na sy kant toe loer. Gelukkig lui die klok en kop onderste-bo pak hy boeke in. 6. Hy kry sy sit langs die hoofpawiljoen op die stukkie gras net vlak by die snoepie. As hy hier sit, dink die kinders darem hy het snoepiegeld. Sy maag grom al klaar, want vanmôre was dit net ŉ stuk brood met konfyt, daar was nie meer margarien nie. “Yes, ek sê, wat het ons weer vanmôre hier?” kom lê die woorde moedeloos om sy skouers as hy sien dis Vic en sy trawante. Vic het tweede gekom met gewigstoot by die Huissport toe hy hom gewen het. Vic ruk sy duur iPhone uit en wys vir sy vriende die

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

tweet wat hy van sy meisie gekry het. Hy dink Liesl is syne, net omdat hul saam aan die taak moes werk vir die Engelse mondeling. En met woede dink Pieter aan hoe onregverdig alles is. “Vat ŉ zol man,” probeer Vic die ding aan hom afsmeer en toe hy die prefek sien aankom, gooi hy dit vinnig voor Pieter se voete neer en maak dat hy wegkom. 7. “Wat dink jy doen jy?” vra die snoepie-prefek vir Pieter en hy voel hoe hy wit word, want nou het hy dik moeilikheid. “Right, laat ons maar stap, jy ken die pad!” sê die prefek en met sy moed in sy skoene, stap hy agterna na die hoof se kantoor. “Luister Brits, ek is nie lus vir mannetjies wat dink hul kan maak net wat hulle wil nie!” brom ou Ore agter sy Lessenaar waarop HOOF in ŉ duidelike naambordjie staan. Pieter probeer verduidelik, maar die hoof wil nie luister nie en hy moet na skool strafklas toe gaan. Hy weet nou gaan dit eers behoorlik neuk, want as sy pa sien hy is laat, is die duiwel los. Hy het vroeg al gesê hy moet gou maak, want hy moet al die bottels gaan inruil by die kafee op die hoek vir geld. 8. Die klas na skool duur ŉ ewigheid, en toe dit vieruur is, laat spat hy pad-af na hul huisie onder net langs die treinspoor. Doodmoeg, voetseer, natgesweet en honger kom hy later by sy huis. Twee leë vensters voor, sonder gordyne, kyk koud na hom met net die malva langs die stoeptrappies om hom te verwelkom. So sag moontlik sluip hy yskas toe en kry darem nog die laaste stuk polonie onder in die laai. Hy loop so sag moontlik sitkamer toe en sien sy pa se maag uitloer onder die gat in sy T-hemp en hoor met verligting hoe sy pa snork. Hy sien die oorsaak van sy snork in die leë Klipdrift bottel op die vloer. 9. Sy ma is lankal weg. Hy weet nie waarnatoe nie, net eendag gehuil en vir sy pa geskree sy het genoeg gehad. Pa wil nie werk nie, gaan kry net elke keer iets nuuts as loodgieter êrens vir so ŉ week se geld. Dis nou al baie meer as ŉ week wat hy nie werk nie. 10. Pieter stamp die voordeur met opset hard toe as hy met die Checkers-sak vol leë bottels by die stoeptrappies afstrompel kafee toe. 11. Maar sy pa sien nie die nat sout op sy wange nie, weet nie van die seer diep binne waar sy hart eers was nie. 12. “Die lewe is so unfair!” skop hy met mening na die stukkende bottel buite die voorhekkie. Vrae: 1. Gee een woord uit paragraaf 1 wat bewys dat Pieter nie by die skoolhek wil wees nie. 2. Wat sê die woorde “al weer” oor Pieter, en hoeveel keer hy laat was? 3. Waar woon Pieter?

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.

Eenheid

Watter kontras is daar tussen Pieter se lewe en dié van die prefek? Watter aanduiding is daar in paragraaf 3 dat Pieter arm is? In watter vak, volgens paragraaf 4, is Pieter baie goed? Wat is Pieter se groot begeerte/droom? Karakteriseer Liesl volgens paragraaf 5. (Skryf 20-25 woorde om die karakter van Liesl te beskryf.) Watter woord in paragraaf 5 wys vir ons dat Pieter bloos? Watter gevoel/emosie toon Pieter as hy “kop-onderstebo” loop? Waarom sit Pieter graag by die snoepie? Gee vier opeenvolgende woorde uit paragraaf 6 wat aandui dat Pieter honger is. Met wie is Pieter in konflik? Watter skoolreël breek Vic? Waarom wil Pieter nie strafklas sit nie? Wat is Pieter se van? Waarom dink jy is die hoof se bynaam “Ore”? Gee vier woorde uit paragraaf 8 wat Pieter beskryf? Watter kos kry Pieter uiteindelik? Waarom slaap Pieter se pa? Verduidelik waar Pieter se ma is en waarom sy daar is? Watter woord in paragraaf 11 dui aan dat daar ŉ verandering/wending plaasvind? Dink jy Peter het ŉ reg om te voel dat “die lewe so unfair” is? Motiveer jou antwoord.

Les 3: Verhalende opstel DEFINIEER: Verhalende opstel: ’n Verhalende opstel handel oor die aanbieding van ’n reeks gebeure in ’n sinvolle volgorde. KERNINHOUD: Die volgende is moontlike kenmerke van ’n verhalende opstel:         

Skryf ’n storie/’n gebeurtenis uit die verlede/fiksie. Gebruik ’n oortuigende storielyn. Gebruik gewoonlik die verlede tyd, maar baie skrywers gebruik die teenwoordige tyd om ’n gevoel van die hede te skep. Die inleidingsparagraaf moet boeiend wees. Dink oor ’n punt wat gemaak word. Gebruik ’n ongewone/snaakse/verrassende einde. Verseker volgehoue belangstelling met jou styl, retoriese meganismes en stygende spanningslyn. Beklemtoon sensoriese besonderhede; wat jy sien, hoor, voel, ruik en proe. Gebruik beskrywende elemente.

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Onthou: • ŉ Verhalende opstel gaan oor iets wat gebeur het en dit vertel ŉ storie. (Dit behels dus karakterisering en 'n spesifieke storielyn). • Die storie kan denkbeeldig wees; jy kan skryf as ŉ dier, engel, gogga, ens. • Jy kan ook 'n reeks gebeure beskryf. (Dit is wanneer jy oor iets skryf wat in jou eie lewe of in iemand anders se lewe gebeur het). • Die een gebeurtenis volg die ander (chronologies) op. • Die inhoud is boeiend en interessant. • Maak jou karakters oortuigend, sodat die Leser hulle kan glo, bv. wie vertel jou verhaal – ŉ tiener, bejaarde, bekommerde moeder, ŉ dwelmverslaafde? Bestudeer die volgende voorbeeld van ŉ verhalende opstel. Die opstel gaan reël-vir-reël aan jou gegee word met ŉ verduideliking, sodat jy verstaan waarom dit so geskryf is. Onthou egter dat jy jou eie opstel aan die hand van die voorbeeld kan skryf, maar dat dit opstel in paragraafvorm moet wees! OPSTEL Titel: Gebruik, misbruik, opgebruik…

VERDUIDELIKING Die titel is vaag, tog trek dit die aandag van die Leser. Die Leser weet nie wie of wat is gebruik nie, en ook nie waarom nie. Die ellips skep spanning, sodat die Leser verder wil lees.

Dit was ŉ pikdonker nag.

Begin jou eerste paragraaf met ŉ beskrywing. Gebruik intensiewe vorme.

Die wolke het kwaai saamgepak, gereed vir aksie.

Nogsteeds beskryf jy, maar maak van die dooie dinge, soos wolke, lewendig – kwaai.

Skielik het die eerste druppels my lyf getref. Die water rondom my het wit skuimpunte gemaak, gewoel, gewemel en gewoeker.

Verander die woordorde, praat in die eerste persoon “my” maar moet nie weggee wie jy is nie. Beskryf verder, verwys weer na “my” en gebruik alliterasie van ŉ klank, bv. die wklank.

Dit word al hoe harder, rowwer – ek word rondgegooi, gebruik, misbruik – ek kan nie meer nie!

Bou op na ŉ hoogtepunt met jou beskrywende woorde, eindig met ŉ uitroepteken om jou emosie te wys.

En dan… stilte… doodse stilte…

Verander die storie, van rowwe water na stilte. Beklemtoon die stilte met kort sinne en ellips.

Alleen!

Skryf iewers ŉ enkele woord as paragraaf.

Ek is weer weggegooi – misbruik, opgebruik. Nie meer goed genoeg nie.

Herhaal iewers jou titel, sodat die Leser onthou waarvan jy praat.

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Drie dae later hoor ek iets… ŉ geluid!

Begin weer die spanning bou, verwys nog na “ek” en gebruik uitroeptekens of vraagtekens.

Hy kom stadig oor die sand na my toe aangestap. Saag in die hand, soek hy rond. Wat wil hy hê? Waarna soek hy?

Vertel verder die storie, gebruik herhaling van bv. klanke (s) en vraagsinne. Verwys weer na “my”, maar moet nog nie weggee wie jy is nie. Betrek weer die titel. Bou weer spanning met ellips.

Hy tel my versigtig op, kyk na my van alle kante af. Miskien kan ek tog weer ŉ nut hê! Miskien weer gebruik word… Ek is oorgedoen, nuutgeskape, herwin – ek gaan weer gebruik word. Ek het weer ŉ doel! Ek gaan die son in die oë kyk op ŉ koppie – Getsemané. Ek gaan ŉ baie belangrike persoon dra… ondersteun. Ek was gebruik, misbruik… maar nooit opgebruik!

In die slot moet jy tot ŉ punt kom. Jy moet verduidelik wie en wat jy is, sonder om dit net reguit te sê, soos “Ek is die kruis waarop Christus sterf”. Die Leser moet dit self aflei. Eindig waar jy jou titel weer betrek in jou slot.

AKTIWITEIT 3: Verhalende opstel

Beplan deur middel van die onderstaande skryfproses ŉ verhalende opstel van 180-210 woorde oor EEN van die onderstaande onderwerpe. Gebruik die volgende stappe van die skryfproses: Stap 1: Beplanning/Pre-skryf  Besluit op die doel van die teks en die gehoor vir wie daar geskryf word.  Bepaal die formaat, styl en standpunt waaroor jy gaan skryf.  Hou ’n dinkskrum deur gebruik te maak van kopkaarte, spinnekopdiagramme, lyste of vloeidiagramme.  Raadpleeg relevante bronne soos woordeboeke en navorsing om inligting en idees te kry. Stap 2: Skryf ’n konsep  Gebruik hoof- en ondersteunende idees vir effektiewe beplanning.  Skryf ’n eerste poging en hou die doel, gehoor, onderwerp en genre (verhalende opstel) in gedagte.  Kies gepaste beskrywende woorde, frases en uitdrukkings wat die regte stemming skep en die teks duidelik en treffend oordra.  Kies ’n eie-taal (persoonlike styl) en toon om by die gehoor en doel van die teks te pas.  Toon jou eie standpunt deur waardes, oortuigings en ondervindings te verduidelik.

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal



Eenheid

Lees die eerste poging (konsepweergawe) deur en kry terugvoer van ’n maat/ouer/voog.

Stap 3: Hersiening, redigering, proeflees en aanbieding van finale weergawe  Verfyn jou woordkeuse, sin- en paragraafstrukture (voeg addisionele inligting by, gebruik gepaste verbindingswoorde) soos deur jou maat/ouer/voog aanbeveel is.  Skenk aandag aan opeenvolging en skakeling tussen paragrawe.  Gebruik leestekens, spelling en taalgebruik korrek en gepas.  Berei jou finale weergawe voor.  Bied die finale verhalende opstel aan. Onderwerpe: 1. Die vrou in die rivier… 2. Dit is my laaste brief aan jou… 3. Hy is my beste vriend. Die fasiliteerder sal die rubriek met jou bespreek sodat jy ŉ goeie begrip het van hoe en waarop jy geassesseer gaan word. Les 4: Taalstrukture DEFINIEER: Bywoord: ŉ Woord wat die werkwoord beskryf. Lees- en skryftekens: Tekens wat help met die spelling en lees van woorde. Enkelvoudige sin: ŉ Sin wat net een werkwoord het. Basis: Eenvoudigste vorm van ŉ woord in Afrikaans wat nogsteeds betekenis het. Voegsels: Byvoegsels by die basis (voor of agter) om die woordeskat uit te brei. KERNINHOUD: Bywoorde: Die bywoord beskryf die werkwoord, bv. Die man hardloop vinnig (wyse), in die aand (tyd), om die baan (plek). Bywoord van tyd: nou-nou, gister Bywoord van wyse: gesels-gesels, vinnig, stadig Bywoord van plek: op die sokkerveld, Winburg, in die Lees- en skryftekens:  Punt – aan die einde van sinne en by afkortings.  Uitroepteken – druk bevel of emosie uit, bv. Eina!  Vraagteken – aan die einde van ŉ vraagsin, bv. Waar woon jy?  Komma – Tussen lyste van items, bv. Ek eet pap, melk, suiker en botter. – Na aanspreekvorms, bv. André, roep asseblief jou ma. – Tussen twee werkwoorde, bv. Terwyl ek lag, sing sy.  Dubbelpunt – na iemand se direkte woorde of om iets te verduidelik, bv. Lebo sê:

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

         

Eenheid

“Ek hou van sport.” Kommapunt – skei twee gedagtes, bv. Ek hou van karre; sy ry graag perd. Aandagstreep – vestig aandag op ekstra inligting. Afkappingsteken – by meervoud van alfabetletters en afkap van woorde wat eindig op beklemtoonde vokale, bv. a’s, b’tjie, ma’s, pa’tjie. Aanhalingstekens – Dui direkte woorde aan of dat woorde aangehaal uit ander tekste is. Hakies – gee ekstra inligting, bv. Die man (lank en mooi) stap oor die straat. Ellips – die Leser moet self die idee/gedagte voltooi, bv. Dit was doodstil… Koppelteken – koppel dele van woorde aan mekaar tot een begrip, bv. ma-hulle. Deelteken – dui ŉ nuwe lettergreep aan, bv. fi-nan-si-ë-le. Klemteken – beklemtoon ŉ deel van ŉ woord, bv. appèl Kappie – verleng die vokaal, bv. blêr.

Enkelvoudige sin: Dit is ŉ sin wat net EEN werkwoord het. Die enkelvoudige sin bestaan uit:  Onderwerp (Die persoon/saak wat die aksie uitvoer)  Gesegde (Die aksie)  Voorwerp (Dit waarop die aksie oorgaan)  Byvoeglike bepaling (Woorde wat die onderwerp of voorwerp beskryf)  Bywoordelike bepaling (Woorde wat die gesegde beskryf) Bv.: Die bruingebrande man skop die groot bal aanhoudend. Onderwerp: Die man Byvoeglike bepaling: bruingebrande Gesegde: skop Bywoordelike bepaling: aanhoudend Voorwerp: die bal Byvoeglike bepaling: groot Sinsoorte:  Stelsinne, bv. Dit is my vrou.  Bevelsin, bv. Kom hier!  Vraagsin, bv. Waar is my kos?  Uitroepsin, bv. Eina, die vuur is warm! Voorvoegsels: Byvoegsels aan basisse/woorde om hul te verander, bv.:  Agtervoegsels – word agter aan basisse/woorde gevoeg, bv. vroulik  Voorvoegsels – word voor aan basisse/woorde gevoeg, bv. onpaar.

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

AKTIWITEIT 4: Lees die onderstaande leesstuk deur en beantwoorde die taalvrae wat volg: Hoe gemaak met dié platsakmaand na Kersfees? (SARIE, Januarie 2013)

Jy gee te veel geld uit tydens die feestige Kersvakansie en gaan die nuwe jaar platsak binne. Oorleef dit só, sê René Roux van Sanlam Persoonlike Finansies.  Open ’n spaarrekening en betaal maandeliks met ’n debietorder geld daarin. Gebruik dit vir begin-van-die-jaaruitgawes.  Al die winkels het dié tyd van die jaar uitverkopings. Geskenke en Kersversierings word dikwels teen ’n groot afslag (soms tot 70%) verkoop. Koop nou reeds vir volgende Kersfees.  Pak gesonde kos in werk toe. Jy gaan op duur, ongesonde wegneemetes spaar, ja. En ook sommer van oortollige vakansiegewig ontslae raak.  Vergeet van duur restaurante en ander vermaakplekke. Pak ’n piekniekmandjie, gaan stap in die park en hou ŉ gesellige piekniek met die kinders en honde. Nooi jul vriende saam. Vrae: 1. Gebruik die sin: “Jy gee te veel geld uit tydens die feestige Kersvakansie” en beantwoord die volgende vrae: 1.1 Is die sin enkelvoudig of saamgesteld? 1.2 Dui die onderwerp van die sin aan. 1.3 Dui die gesegde van die sin aan 1.4 Dui die voorwerp van die sin aan. 1.5 Is “te veel” in die sin ŉ voorbeeld van ŉ byvoeglike bepaling of ŉ bywoordelike bepaling? Waarom sê jy so? 1.6 Watter tipe bepaling is “feestige”? Gebruik die sin “Open ŉ spaarrekening” om die volgende vrae te beantwoord: 2.1 Waarom is die sin ŉ enkelvoudige sin? 2.2 Dui die gesegde in die sin aan. 2.3 Brei die sin uit deur ŉ byvoeglike bepaling by te voeg 2.

3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Gebruik die sin “Al die winkels het die tyd van die jaar uitverkopings” om die volgende vrae te beantwoord: Dui aan watter sinstipe dit is. Verander die sin na ŉ vraagsin. Verander die sin na ŉ bevelsin. Ontken die sin. Brei die sin verder uit deur ŉ bywoord van wyse by te voeg.

Handleiding G08 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

3.6 Dui die onderwerp van die sin aan. 3.7 Brei die onderwerp uit deur middel van ŉ byvoeglike bepaling. 4. 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7

Gebruik die sin “Jy gaan op duur, ongesonde wegneemetes spaar, ja” en beantwoord die volgende vrae: Dui die onderwerp van die sin aan. Dui twee byvoeglike bepalings aan. Skryf die twee byvoeglike bepalings van vraag 4.2 se antonieme neer. Dui die voorwerp van die sin aan. Dui die gesegde aan. Ontken die sin. Skryf die sin oor in die verlede tyd.

Gebruik die laaste paragraaf: “Vergeet van duur restaurante en ander vermaakplekke. Pak ’n piekniekmandjie, gaan stap in die park en hou ŉ gesellige piekniek met die kinders en honde. Nooi jul vriende saam” en beantwoord die vrae wat volg: 5.1 Dui die basisse van die volgende woorde aan: 5.1.1 vergeet 5.1.2 kinders 5.1.3 honde 5.2 Verander die woord in hakies deur ŉ voorvoegsel of agtervoegsel aan te voeg na die korrekte vorm: 5.2.1 Die man is vreeslik (vergeet) 5.2.2 Hy het ŉ (duur) Les geleer. 5.2.3 Daar is twee (park) in ons woonarea. 5.2.4 Ek het by my ma twee klein (honde) gekry. 5.2.5 Die (nooi) sê dat ons 19:00 daar moet wees. 5.