Í2(È-A-EMS-FG01qÎ
1
8
0
8
-
A
-
E
M
S
-
F
G
0
1
EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE FASILITEERDERSGIDS
Graad 8
A member of the FUTURELEARN group
Ekonomiese en Bestuurswetenskappe Fasiliteerdersgids
1808-A-EMS-FG01
Í2(È-A-EMS-FG01qÎ
Graad 8
Aangepas vir KABV
S Loots B Pretorius
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE ......................................................................................................... 4 ROOSTER EN TYDSBESTUUR ................................................................................ 6 ASSESSERINGSVEREISTES ................................................................................... 8 STUDIEWENKE EN -METODES ............................................................................. 12 VOORWOORD ........................................................................................................ 12 HOE OM DIE FASILITEERDERSGIDS TE GEBRUIK ............................................ 13 JAARPLAN .............................................................................................................. 14 EENHEID 1 .............................................................................................................. 17 Les 1: Hersiening .................................................................................................. 17 AKTIWITEIT 1.1 ........................................................................................ 17 Les 2: Die owerheid .............................................................................................. 18 AKTIWITEIT 2.1 ........................................................................................ 19 AKTIWITEIT 2.2 ........................................................................................ 19 Les 3: Die ekonomie – Nasionale Begroting ......................................................... 20 AKTIWITEIT 3.1 ........................................................................................ 21 AKTIWITEIT 3.2 ........................................................................................ 22 Les 4: Die ekonomie – Lewenstandaard ............................................................... 23 AKTIWITEIT 4.1 ........................................................................................ 25 AKTIWITEIT 4.2 ........................................................................................ 25 AKTIWITEIT 4.3 ........................................................................................ 26 AKTIWITEIT 4.4 ........................................................................................ 26 AKTIWITEIT 4.5 ........................................................................................ 27 AKTIWITEIT 4.6 ........................................................................................ 28 Les 5: Finansiële geletterdheid – Rekeningkundige begrippe ............................... 28 AKTIWITEIT 5.1 ........................................................................................ 31 AKTIWITEIT 5.2 ........................................................................................ 31 AKTIWITEIT 5.3 ........................................................................................ 31 AKTIWITEIT 5.4 ........................................................................................ 32 AKTIWITEIT 5.5 ........................................................................................ 33 AKTIWITEIT 5.6 ........................................................................................ 33
© Impaq
1
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
AKTIWITEIT 5.8 ........................................................................................ 35 Les 6: Finansiële geletterdheid – Brondokument .................................................. 35 AKTIWITEIT 6.1 ........................................................................................ 37 AKTIWITEIT 6.2 ........................................................................................ 39 AKTIWITEIT 6.3 ........................................................................................ 39 AKTIWITEIT 6.4 ........................................................................................ 41 OEFENING 1: OOPBOEKTOETS ............................................................. 43 EENHEID 2 .............................................................................................................. 46 Les 7: Hersiening .................................................................................................. 46 Les 8: Finansiële geletterdheid – Oorsig van die rekenkundige siklus .................. 46 AKTIWITEIT 8.1 ........................................................................................ 48 Les 9: Finansiële geletterdheid – Kontantontvangstejoernaal ............................... 48 AKTIWITEIT 9.1 ........................................................................................ 51 AKTIWITEIT 9.2 ........................................................................................ 52 AKTIWITEIT 9.3 ........................................................................................ 53 AKTIWITEIT 9.4 ........................................................................................ 54 AKTIWITEIT 9.5 ........................................................................................ 54 AKTIWITEIT 9.6 ........................................................................................ 57 Les 10: Entrepreneurskap – Produksiefaktore ...................................................... 58 AKTIWITEIT 10.1 ...................................................................................... 59 AKTIWITEIT 10.2 ...................................................................................... 60 AKTIWITEIT 10.3 ...................................................................................... 60 Les 11: Die ekonomie – Markte ............................................................................ 61 AKTIWITEIT 11.1 ...................................................................................... 62 OEFENING 2: OOPBOEKTOETS ............................................................. 63 Les 12: Hersiening vir Junie-eksamen .................................................................. 66 EENHEID 3 .............................................................................................................. 69 Les 13: Hersiening ................................................................................................ 69 Les 14: Finansiële geletterdheid – Kontantontvangstejoernaal ............................. 69 AKTIWITEIT 14.1 ...................................................................................... 71 AKTIWITEIT 14.2 ...................................................................................... 72 Les 15: Finansiële geletterdheid – Kontantbetalingsjoernaal ................................ 72 AKTIWITEIT 15.1 ...................................................................................... 74
© Impaq
2
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
AKTIWITEIT 15.2 ...................................................................................... 74 AKTIWITEIT 15.3 ...................................................................................... 75 AKTIWITEIT 15.4 ...................................................................................... 77 AKTIWITEIT 15.5 ...................................................................................... 77 AKTIWITEIT 15.6 ...................................................................................... 78 AKTIWITEIT 15.7 ...................................................................................... 80 Les 16: Entrepreneurskap – Vorme van eienaarskap ........................................... 82 AKTIWITEIT 16.1 ...................................................................................... 83 AKTIWITEIT 16.2 ...................................................................................... 85 OEFENING 3: OOPBOEKTOETS ............................................................. 86 EENHEID 4 .............................................................................................................. 88 Les 17: Hersiening ................................................................................................ 88 AKTIWITEIT 17 ......................................................................................... 88 Les 18: Entrepreneurskap – Vlakke en funksies van bestuur ............................... 88 AKTIWITEIT 18.1 ...................................................................................... 89 AKTIWITEIT 18.2 ...................................................................................... 90 Les 19: Finansiële geletterdheid – Algemene Grootboek en Proefbalans ............ 90 AKTIWITEIT 19.1 ...................................................................................... 92 AKTIWITEIT 19.2 ...................................................................................... 93 AKTIWITEIT 19.3 ...................................................................................... 94 AKTIWITEIT 19.4 ...................................................................................... 95 AKTIWITEIT 19.5 ...................................................................................... 96 AKTIWITEIT 19.6 ...................................................................................... 98 AKTIWITEIT 19.7 .................................................................................... 100 AKTIWITEIT 19.8 .................................................................................... 102 AKTIWITEIT 19.9 .................................................................................... 104 AKTIWITEIT 19.10 .................................................................................. 105 AKTIWITEIT 19.11 .................................................................................. 106 OEFENING 4: OOPBOEKTOETS ........................................................... 107 Les 20: Eksamenvoorbereiding........................................................................... 112
© Impaq
3
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
12. Elke les is so saamgestel dat leerders rustig daardeur kan werk. Daar is ʼn aktiwiteit aan die einde van elke les. Die lesse het elkeen ʼn tydstoedeling soos deur KABV vereis. 13. Indien u enige navrae het oor die vak kan u gerus die vakdeskundige kontak by Impaq.
Jaarplan EENHEID 1
© Impaq
ONDERWERP
DATUM BEGIN
1
Hersiening
2
Die ekonomie: Owerheid
3
Die ekonomie: Nasionale Begroting
4
Die ekonomie: Lewenstandaard
5
Finansiële geletterdheid: Rekeningkundige begrippe
14
DATUM VOLTOOI
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
2
6
Finansiële geletterdheid: Brondokumente
7
Hersiening
8
Finansiële geletterdheid: Oorsig van die rekeningkundige siklus
9
Finansiële geletterdheid: Kontantontvangstejoernaal (diens)
10 Entrepreneurskap: Produksiefaktore 11 Die ekonomie: Markte 12 Junie-eksamen 3
13 Hersiening
14 Finansiële Geletterdheid: Kontantontvangstejoernaal (Diens) 15 Finansiële Geletterdheid: Kontantbetalingsjoernaal (Diens) 16 Entrepreneurskap: Vorm van Eienaarskap 4
17 Hersiening 18 Entrepreneurskap: Vlakke en funksies van bestuur 19 Finansiële geletterdheid: Algemene grootboek en
© Impaq
15
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Proefbalans (diens) 20 Eksamenvoorbereiding 21 Novembereksamen
Š Impaq
16
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
1
EENHEID 1 Les 1: Hersiening Aan die begin van elke les is daar ʼn hersieningsgedeelte. Die doel van die hersiening is om leerders ʼn oorsig te gee van wat behandel was in die vorige eenheid. Spesifiek in die hersieningsgedeelte gee dit leerders ʼn oorsig van wat behandel was in graad 7. Leerders kan vlugtig daardeur lees om hul geheue te verfris oor wat in die vorige eenheid behandel is.
Daar is tien waar of onwaar vrae wat deur leerders voltooi moet word. Fasiliteerders en leerders moet nie baie tyd spandeer aan die hersiening nie. Fasiliteerders kan mondelings die vrae aan leerders gee of leerders kan hul antwoorde neerskryf.
AKTIWITEIT 1.1: Waar of onwaar
1.1.1
Waar
1.1.2
Onwaar
1.1.3
Waar
1.1.4
Waar
1.1.5
Waar
1.1.6
Waar
1.1.7
Onwaar
1.1.8
Onwaar
1.1.9
Waar
1.1.10 Waar
Die aktiwiteit tel geen punte nie en is slegs vir hersieningsdoeleindes.
© Impaq
17
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
1
Les 2: Die owerheid LEERDOELWITTE Nadat leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen: •
Die betekenis van owerheid te verstaan.
Die verskillende vlakke van die owerheid asook die rolle van elke vlak.
Die rolle van verskillende vlakke van die owerheid met betrekking tot besighede en die gebruik van hulpbronne en dienste.
INLEIDING Dit is belangrik dat leerders al die leerderdoelwitte kan voltooi aan die einde van elke les. Gebruik die definisies om die inhoud beter aan leerders te verduidelik. Dit is belangrik dat fasiliteerders voorbereiding gaan doen oor die les wat behandel word. In die les moet leerders spesifiek onderskeid kan tref tussen die vlakke en take van die owerheid. Die definisies word herhaal sodat fasiliteerders dit aan leerders kan verduidelik. DEFINIEER Demokrasie: Dit is ʼn regeringsvorm waar die leiers en verteenwoordigers van die land deur die bevolking van die land verkies word. Nasionale verkiesing: ʼn Geleentheid waarby die oorhoofse leiers en verteenwoordigers van die land deur die landsburgers verkies word. Infrastruktuur: Fisiese fasiliteite soos paaie, brûe en geboue wat die land se ekonomie benodig om te funksioneer en te groei. Dit sluit ook dienste soos elektrisiteit, water- en riooldienste in.
© Impaq
18
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
1
AKTIWITEIT 2.1 2.1.1. Die antwoord op die vraag is die leerder se eie antwoord. Die leerder moet ten minste tien relevante vrae neerskryf. Voorbeelde van vrae kan wees: •
Wat is die president se daaglikse take?
•
Wat is die president se werksure?
•
Hoe gereeld vergader die president met
Bron: www.rnw.nl.com
sy minister? 2.1.2 Leerder se eie antwoord. Die leerder moet ja of nee se met enige twee relevante redes vir sy antwoord.
AKTIWITEIT 2.2
2.2.1. Nasionale regering, Provinsiale regering en Plaaslike regering. 2.2.2.
Wetgewend:
Dit
handel
oor
die
skep
en
implementering van verskillende wette. •
Uitvoerende: Leiding van die land en sy sake.
•
Regterlike: Verseker dat reg en geregtigheid Bron: www.mup.vladers.net
geskied. 2.2.3
Nasionale regering: Verantwoordelik vir al die algemene bestuur van die land.
•
Provinsiale regering: Elke provinsie het sy eie doelwitte wat bereik moet word om die provinsie en sodoende die land te verbeter.
•
Plaaslike regering: Hulle hanteer kwessies wat op ʼn plaaslike vlak in die onderskeie dorpe en stede hanteer moet word.
© Impaq
19
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
1
Les 3: Die ekonomie – Nasionale Begroting LEERDOELWITTE Nadat leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen: •
Die betekenis en doel van die Nasionale Begroting te verstaan.
•
Die verskil tussen direkte en indirekte belasting te kan identifiseer.
•
Regeringsbesteding op dienste.
•
Die invloed van die Nasionale Begroting op die ekonomiese en die regstelling van ekonomiese ongelykhede.
INLEIDING Dit is noodsaaklik dat fasiliteerders voorbereiding gaan doen vir die les. Goeie voorbeelde van ’n begroting kan vir leerders voorgehou word gedurende die les. Lees meer oor 2016 se Nasionale Begroting op die volgende webtuiste: http://begroting.sake24.com/
Die definisies word herhaal sodat fasiliteerders dit aan leerders kan verduidelik. DEFINIEER Inkomstes: Geld wat jy ontvang vir goedere wat jy verkoop of dienste gelewer. Behoeftes: Basiese goed wat nodig is om te oorleef bv. kos, klere en behuising. Belasting: Geld wat inwoners van ʼn land aan die regering betaal vir die goedere en dienste wat die regering lewer. Direkte belasting: Belasting wat inwoners direk aan die regering betaal vir goedere en dienste gelewer. Indirekte belasting: Belasting wat inwoners indirek aan die regering betaal deur ondernemings en munisipaliteite.
© Impaq
20
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
VIR DIE NUUSKIERIGES Die Nasionale Begroting gebruik ʼn stelsel met ʼn medium termyn uitgawe raamwerk. Die bestedingsplanne word oor ʼn drie jaar tydperk bereken en slegs die eerste jaar se beplanning word in die parlement ingestel. Die ander twee jare se begroting word geprojekteer vir toekomstige planne.
Lees meer oor 2013 se begroting op die volgende webtuiste: http://begroting.sake24.com/ Fasiliteerders kan saam met leerders die webblad gaan besoek.
AKTIWITEIT 3.1
3.1.1.
Deur die invordering van belasting.
3.1.2.
Die Minister van finansies.
3.1.3.
Direkte belasting: •
Inkomstebelasting: Individue betaal ʼn gedeelte van hulle inkomste wat hulle verdien aan belasting.
•
Maatskappybelasting: Maatskappye betaal belasting op die inkomste wat die maatskappy verdien.
Indirekte belasting: •
Belasting op toegevoegde waarde: Belasting wat gehef word op goedere en dienste wat ons koop by ondernemings.
•
Sondebelasting: Belasting wat gehef word op goedere wat ʼn negatiewe invloed het op die verbruiker soos bv. Drank en sigarette.
•
Invoerbelasting: Belasting wat gehef word op goedere wat ons by ander lande koop en invoer na ons land.
•
Munisipale belasting: Belasting wat direk deur munisipaliteite gehef word vir vullisverwydering, riooldienste ens.
3.1.4
© Impaq
R 232,5 miljard
21
1
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
AKTIWITEIT 3.2
3.2.1. Enige 5 van die onderstaande antwoorde. •
Gesondheidsorg
•
Onderwys en opleiding
•
Beskermingsdienste
•
Maatskaplike/Sosiale toelaes
•
Water en sanitasie
•
Vervoernetwerke
•
Behuising
3.2.2.
Enige toepaslike prent van behoeftes wat die regering moet verskaf.
© Impaq
22
1
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
VIR DIE NUUSKIERIGES Wie is tans Suid Afrika se Minister van Finansies ? Antwoord: Pravin Gordhan Wanneer word die begroting hersien en bekend gemaak aan die publiek? Antwoord: Die begroting word jaarliks hersien en word Februarie aan die publiek bekend gemaak. Doen navorsing oor die bogenoemde vrae en stel dan jou eie begroting op vir ʼn maand met jou hoeveelheid sakgeld. Jy moet duidelike inkomstes en uitgawes wys. Antwoord: Die leerder moet duidelik sy/ haar inkomstes en uitgawes wys in die begroting. Les 4: Die ekonomie – Lewenstandaard LEERDOELWITTE Nadat leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen: •
Onderskei tussen selfversorgende-, moderne en landelike gemeenskappe.
•
Impak van ontwikkeling op die omgewing.
•
Werkloosheid
•
Produktiewe gebruik van hulpbronne om ʼn gesonde omgewing te bevorder.
© Impaq
23
1
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
1
INLEIDING Dit is belangrik dat leerders die definisies ken van die les en duidelike onderskeid kan tref. Fasiliteerders kan die definisies as inleiding gebruik vir die les. Leerders moet in aktiwiteite inligting gaan soek op die internet of in tydskrifte en koerante om aktiwiteite te voltooi. Die definisies word herhaal sodat fasiliteerders dit aan leerders kan verduidelik. DEFINIEER Leefstyl: Die wyse waarop mense of gemeenskappe lewe en hulself uitleef. Lewenstandaard: Dit is die mate van toegang wat mense en gemeenskappe besit tot goedere, dienste en welvaart wat hul lewens kan vergemaklik. Selfversorgende gemeenskap: Dit is ʼn gemeenskap wat sonder hulp van buite die gemeenskap hulself kan onderhou en oorleef. Moderne gemeenskappe: Sulke gemeenskappe word gekenmerk aan hul hoë vlak van ontwikkeling en die beskikbaarheid van gespesialiseerde fasiliteite, goedere en dienste. Landelike gemeenskap: Hierdie tipe gemeenskappe kom gewoonlik op die grense van moderne dorpe en stede voor en alhoewel hul in ʼn mate afgesonder is vind daar steeds interaksie plaas en dra hul by tot die land se ekonomie. Volhoubaarheid: Die verantwoordelike gebruik en bestuur van natuurlike hulpbronne om te verseker dat toekomstige generasies die voordele van hierdie hulpbronne kan geniet. Werkloosheid: Dit is ʼn persoon wat nie werk het nie, maar wat wel werk soek en wil werk. Herwinning: Die versameling en dubbele gebruik van reeds gebruikte stowwe en materiale soos bv. plastiek
BELANGRIK Jy moet die verskil tussen lewenstandaard en lewenstyl ken. Al blyk dit om dieselfde te wees is daar ʼn onderskeid tussen die twee terme.
© Impaq
24
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
AKTIWITEIT 4.1
Familie A
Familie B
Bron: www.everyculture.com
Bron: info.live58.org
Familie A •
Die familie het net ʼn beperkte keuse van kos wat hulle moet eet
•
Die familie word net voorsien met die basiese behoeftes om te oorleef
Leerder kan enige ander toepaslike verskille noem. Familie B •
Die familie het ʼn verskeidenheid van kos om van te kies.
Leerder kan enige ander toepaslike verskille noem.
AKTIWITEIT 4.2
Leerder se eie antwoord. Die leerder moet duidelike vergelykings maak tussen sy eie gemeenskap en Thando
se
selfversorgende
gemeenskap.
Die
onderstaande vergelykings moet getref word. • Vervoer
Bron: www.dorcaswomen.com
• Toegang tot basiese dienste • Toegang tot winkelsentrums • Inkomstes
© Impaq
25
1
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
1
AKTIWITEIT 4.3
4.3.1.
Leerder moet ʼn volledige bespreking gee. Nie minder as tien sinne nie.
4.3.2.
Leerder moet duidelike onderskeid kan tref tussen twee verskillende gemeenskappe of lande. Voorbeelde van twee verskillende lande wie se lewenstandaard en lewenstyl verskil is bv. Zimbabwe en Amerika.
AKTIWITEIT 4.4
4.4.1
Voorbeelde van volhoubare energie bronne
Windplase Windplase is turbines wat deur die wind aangedryf word en gebruik word om elektrisiteit te genereer. Dus word wind energie omgeskakel in elektriese energie.
Sonpanele Sonplase is waar ʼn groot hoeveelheid sonpanele opgestel word om sonligenergie op te gaar en om te skakel in elektriese energie wat in groot batterye gestoor word. © Impaq
26
Fasiliteerdersgids G08 ~ Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
Eenheid
1
AKTIWITEIT 4.5 4.5.1. ʼn Persoon verdien geen inkomste nie maar, hy of sy wil graag werk. 4.5.2. 29,8 % ses persent meer as in 2007 4.5.3. Swart mense VIR DIE NUUSKIERIGES Gaan besoek die internet en doen navorsing oor die “Go Green” inisiatief. Bespreek die volgende punte rakende dié inisiatief: Waaroor handel die inisiatief? Die missie van die Go Green-inisiatief is om skole, huise, besighede en organisasies van alle soorte te voorsien met die gereedskap en opleiding wat hulle nodig het om 'n "kultuur van bewaring" te skep in hul gemeenskap. Die doelwitte is om natuurlike hulpbronne te bewaar en te beskerm vir toekomstige geslagte, en menslike gesondheid te beskerm deur middel van omgewingsbestuur. Kry ʼn artikel oor die voordele wat hierdie inisiatief inhou.
•
Verbetering in die lug- en waterkwaliteit.
•
Vermindering in vaste afval.
•
Vermindering in die gebruik van fossielbrandstof.
•
Bewaring en beskerming van water- en bos-ekosisteme.
•
Bevordering van alternatiewe energiebronne.
Gee voorstelle van hoe jy die “Go Green” inisiatief kan implementeer. Gaan lees meer oor die Go Green inisiatief en die implementering daarvan op gogreeninitiative.org
© Impaq
27