Í2’È-A-TEC-SG010Î
1
8
0
8
-
A
-
T
E
C
-
S
G
0
1
TEGNOLOGIE HANDLEIDING
Graad 8
A member of the FUTURELEARN group
Tegnologie Handleiding
1808-A-TEC-SG01
Í2(È-A-TEC-SG012Î
Graad 8
Aangepas vir KABV
FI le Roux JC le Roux J Lubbinge HA Saaiman J Saaiman A Schwartz
Handleiding G08 ~ Tegnologie
Inhoudsopgawe
VOORWOORD..................................................................................................................... 7 INLEIDING........................................................................................................................... 7 STUDIEWENKE .................................................................................................................. 7 VAKINHOUD EN BEPLANNING......................................................................................... 8 KWARTAAL 1 EENHEID 1: Ontwerpvaardighede............................................................ 9 LES 1: Ontwerpproses........................................................................................... 13 Aktiwiteit 1.............................................................................................................. 15 LES 2: Veiligheid.................................................................................................... 15 Aktiwiteit 2.............................................................................................................. 16 KWARTAAL 1: EENHEID 2: Strukture............................................................................. 17 LES 3: Raamstrukture........................................................................................... 18 Aktiwiteit 3.............................................................................................................. 20 LES 4: Struktuurdele in dakkappe......................................................................... 20 Aktiwiteit 4.............................................................................................................. 21 LES 5: Kragte........................................................................................................ 23 Aktiwiteit 5.1........................................................................................................... 25 Aktiwiteit 5.2........................................................................................................... 25 LES 6: Versterking van strukture........................................................................... 26 Aktiwiteit 6.1........................................................................................................... 26 Aktiwiteit 6.2........................................................................................................... 28 Aktiwiteit 6.3........................................................................................................... 29 LES 7: Strukture wat ruimte oorspan..................................................................... 31 Aktiwiteit 7.............................................................................................................. 34 LES 8: Soorte strukture......................................................................................... 34 Aktiwiteit 8.............................................................................................................. 41 LES 9: Strukturele mislukking................................................................................ 41 Aktiwiteit 9.............................................................................................................. 42 KWARTAAL 1: EENHEID 3: Kommunikasievaardighede.............................................. 44 LES 10: Grafiese kommunikasie .......................................................................... 45 Aktiwiteit 10.1......................................................................................................... 52 Aktiwiteit 10.2......................................................................................................... 66 Aktiwiteit 10.3......................................................................................................... 71 Aktiwiteit 10.4......................................................................................................... 71 Aktiwiteit 10.5......................................................................................................... 76 Aktiwiteit 10.6......................................................................................................... 81 Aktiwiteit 10.7......................................................................................................... 89 Aktiwiteit 10.8......................................................................................................... 96 KWARTAAL 1: EENHEID 4: Meganiese stelsels en beheer........................................ 103 LES 11: Eenvoudige meganismes....................................................................... 104 Aktiwiteit 11.......................................................................................................... 105
3
© Impaq
Handleiding G08 ~ Tegnologie
LES 12: Ratte...................................................................................................... 106 Aktiwiteit 12.1....................................................................................................... 107 Aktiwiteit 12.2....................................................................................................... 109 LES 13: Meganismes wat die rigting van beweging verander............................. 110 Aktiwiteit 13...........................................................................................................111 PRAKTIESE ASSESSERINGSTAAK................................................................... 113 KWARTAAL 2: EENHEID 5: Impak van tegnologie en verwerking............................. 126 LES 14: Positiewe impak van tegnologie............................................................. 127 Aktiwiteit 14.......................................................................................................... 129 LES 15: Negatiewe impak van tegnologie........................................................... 131 Aktiwiteit 15.......................................................................................................... 131 LES 16: Vermindering van die negatiewe impak van tegnologie......................... 132 Aktiwiteit 16.......................................................................................................... 132 PRAKTIESE ASSESSERINGSTAAK................................................................... 136 KWARTAAL 3: EENHEID 6: Meganiese stelsels en beheer........................................ 144 LES 17: Eenvoudige meganismes: hefbome....................................................... 145 Aktiwiteit 17.......................................................................................................... 145 LES 18: Ratte...................................................................................................... 152 Aktiwiteit 18.......................................................................................................... 156 LES 19: Impak van tegnologie: mynbou ............................................................. 157 Aktiwiteit 19.......................................................................................................... 158 PRAKTIESE ASSESSERINGSTAAK................................................................... 159 KWARTAAL 4: EENHEID 7: Elektriese stelsels en beheer.......................................... 172 LES 20: Eenvoudige stroombaankomponente.................................................... 173 Aktiwiteit 20.......................................................................................................... 177 LES 21: Korrekte aansluitings............................................................................. 177 Aktiwiteit 21.......................................................................................................... 178 LES 22: Elektriese komponente en hul simbole.................................................. 180 Aktiwiteit 22.......................................................................................................... 180 LES 23: Impak van vooroordeel in tegnologie .................................................... 181 Aktiwiteit 23.......................................................................................................... 183 LES 24: Elektrochemiese selle............................................................................ 184 Aktiwiteit 24.......................................................................................................... 186 LES 25: Fotovoltaïese selle................................................................................. 188 Aktiwiteit 25.......................................................................................................... 188 LES 26: Kragopwekking...................................................................................... 189 Aktiwiteit 26.......................................................................................................... 194 LES 27: Wisselstroom......................................................................................... 195 LES 28: Stroombane met beheerlogika............................................................... 196 PRAKTIESE ASSESSERINGSTAAK................................................................... 200
© Impaq
4
Handleiding G08 ~ Tegnologie
BYLAE A: Belangrike terminologie............................................................................... 206 BYLAE B: Geruite papier............................................................................................... 208 BYLAE C: Isometriese papier........................................................................................ 210 BYLAE D: Tekenblad...................................................................................................... 212 BYLAE E: Muurprop se kleure...................................................................................... 214
5
© Impaq
Handleiding G08 ~ Tegnologie Eenheid
KWARTAAL 1
1
EENHEID 1: Ontwerpvaardighede
Leerdoelwitte Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy jou kennis en begrip omtrent die volgende kan demonstreer Ontwerpproses • Ondersoek • Ontwerp • Maak of vervaardig • Evalueer • Kommunikasie Veiligheid Die hoofoorsake van ongelukke • Algemene veiligheidsmaatreëls vir praktiese tegnologiewerk • Veiligheidsmaatreëls ten opsigte van elektrisiteit • Gas • Veiligheidsmaatreëls ten opsigte van snyapparaat • Veiligheidsmaatreëls ten opsigte van skoonmaakmiddels en medisyne
Inleiding
Tegnologie is die gebruik van kennis, vaardighede en hulpbronne om praktiese oplossings (voorwerpe) te voorsien wat mense se probleme kan oplos of hul behoeftes bevredig. Tegnologie dra by tot menslike ondersteuning of gemak terwyl dit sosiale en omgewingsfaktore in ag neem.
9
© Impaq
Eenheid
1
Handleiding G08 ~ Tegnologie
BELANGRIKE TERMINOLOGIE Analiseer Om ’n probleem, behoefte of item deeglik te bestudeer. Begeerte Gerieflike dinge waarsonder ’n mens wel ’n bevredigende lewe kan lei. Behoefte Noodsaaklike dinge waarsonder ’n mens nie ’n bevredigende lewe kan lei nie (’n vereiste). Benoem Om aantekeninge te maak of beskrywende kommentaar by werk/sketse te skryf.
Beperkings Aspekte wat die omstandighede bemoeilik waarin die werk gedoen moet word, bv. tyd, materiale en koste. Beskryf Om te sê of skryf hoe iets of iemand is. Evalueer Om die gehalte of doeltreffendheid van ’n produk of voorstel te beoordeel. Isometriese projeksie Metode om ’n driedimensionele tekening (3D tekening) gebaseer op hoeke van 30° en 90° te teken.
© Impaq
10
Handleiding G08 ~ Tegnologie Eenheid
1
Kommunikeer Om inligting met ander te deel deur te gesels, skryf, teken of modelle of produkte te gebruik. Kreatief Om iets uit oorspronklike en buitengewone idees te skep. Kunstenaarsvoorstelling Wanneer gevorderde tegnieke soos kleur, tekstuur, skaduwee, en perspektief gebruik word om ’n tekening te maak wat ’n voorwerp realisties voorstel. Maak Om iets te vervaardig (bou). Ondersoek Om ’n probleem, behoefte of begeerte noukeurig te bekyk. Ontwerp Om ’n voorlopige plan of skets te maak (’n moontlike oplossing). Ontwerpproses
Die aktiwiteit om probleme deur idees op te los.
Ontwerpspesifikasies Die kriteria van die finale oplossing, bv. vorm of grootte.
Ontwerpvoorstel ’n Kort stelling van ’n probleem of behoefte. Opname Om navorsing te doen deur vrae te stel.
11
© Impaq
Eenheid
1
Handleiding G08 ~ Tegnologie
Ortografiese projeksie ’n Tweedimensionele tekening (2D tekening) wat gebruik word om ’n werktekening te maak. Dit gee gewoonlik drie verskillende aansigte van dieselfde voorwerp.
Portefeulje ’n Sistematiese en georganiseerde versameling van iemand se werk. Probleem ’n Situasie of persoon of ding wat aandag kort en opgelos moet word. Prototipe Die eerste weergawe van ’n produk waarvan die finale produk ontwikkel word. Vloeidiagram ’n Diagram wat elke stap van die vervaardigings- proses aandui.
Vooroordeel Om ’n persoon of ding op ’n onbillike wyse te ondersteun of teen te staan deur toe te laat dat persoonlike menings jou oordeel beïnvloed. Vraelys ’n Stel vrae om mense se mening oor iets vas te stel.
© Impaq
12
Handleiding G08 ~ Tegnologie Eenheid
1
LES 1: Ontwerpproses Hieronder is ’n voorbeeld van die ontwerpproses met die verskillende stappe wat jy moet volg. STAP 1: Ondersoek 1.1
Identifiseer die probleem (behoefte/begeerte) ……………………………………………………………………………………………………...................
1.2
………………………………………………………………………………………………………………..... Analiseer bestaande produkte ten opsigte van:
Veiligheid
Geskiktheid van materiale
Doeltreffendheid
Koste
Vervaardigingsmetode
1.3 Ondersoekstrategie Doen ondersoek deur die volgende metodes: • Verkry inligting (biblioteeknaslaanstelsel, internet, indekse, tydskrifte, winkelbesoek) • Versamel inligting (vraelyste, dataversamelingsvorms, literatuurondersoeke). • Toets inligting om die verskillende eienskappe te bepaal of te vergelyk. • Sorteer/bevestig inligting Omkring of onderstreep die metode wat jy gebruik het.
STAP 2: Ontwerp 2.1 Ontwerpopdrag (Kort geskrewe idees, insluitend die omskrywing van die probleem, wie beïnvloed word, hoe die produk gebruik gaan word, betroubaarheid en impak op die omgewing.) …………….…..…………………………...........................................................................................….. 2.2 Ontwerpidees (Gebruik die ontwerpopdrag en vryhandsketse om ’n paar oplossings te vind. Kies die beste oplossing.) ………………………………………………………………………………………………………..………… 2.3
Ontwerpspesifikasies (meer omvattend as die ontwerpopdrag) Lys van produkeienskappe/
Materiale
beskrywing
(Waarvan word die
(Besonderhede van grootte,
produk gemaak?)
vorm, kleur, ens.)
Veiligheid
Koste
Standaard waaraan voldoen moet word
13
© Impaq
Eenheid
1
Handleiding G08 ~ Tegnologie
STAP 3: Maak/vervaardig 3.1 Beplanning
3.2
•
•
Formele tekeninge wat
Vervaardigingsproses (hoe dit gemaak word) Formele tekeninge wat afmetings en hoeveelhede
afmetings en hoeveelhede aandui (op aparte papier). •
aandui (op aparte papier). •
Hulpbronlys (Apparaat/gereedskap)
Hulpbronlyste (Apparaat/
....................................................................................
gereedskap)
....................................................................................
................................................ •
Produksievaardighede
................................................
(Vaardighede wat nodig is om produk te vervaardig,
................................................
bv. opmeting.) ................................................................................... ................................................................................... •
Veiligheidsmaatreëls (Demonstreer kennis en begrip van veilige werkpraktyke.) .................................................................................... ....................................................................................
STAP 4: Evalueer 4.1
Wie doen die evaluering? .............................................................................................................................................................
4.2
Hoe word die evaluering gedoen? ..........................................................................................................................................................
4.2.1
Evalueer die produk deur dit te
mm m vergelyk met die:
4.2.2
Evalueer die vervaardigingsproses met mmm
mm
betrekking tot die doeltreffendheid van:
•
ontwerpopdrag
•
werkswyse
•
spesifikasies
•
vaardighede
•
tydsbestuur
STAP 5: Kommunikasie 5.1
Berei aanbieding voor • Bestaande tekeninge • Alle geskrewe dokumentasie (ontwerpopdrag, plakkate, PowerPoint en beredenering van ontwerp)
5.2
Kommentaar op ontwerpproses •
Was die ontwerp/projek suksesvol? ……………………………………………………………….....................................................…
•
Was die ontwerp/projek suksesvol? ………………………………………………………………….….............................................…
•
Noem moontlike verbeteringe. ………………………………………………………….............................................………...…
© Impaq
14
Handleiding G08 ~ Tegnologie Eenheid
1
Aktiwiteit 1 Ontwerpproses Instruksie Probleemstelling: Ontwerp ’n houtvervoermiddel om vyf leerders elke dag oor die rivier na die sokkeroefening te vervoer. Noem die vyf stappe van die ontwerpproses wat jy moet volg wanneer jy ’n nuwe vervoermiddel ontwikkel.
LES 2: Veiligheid 2.
Die hoofoorsake van ongelukke • • •
Onverskillige of onveilige optrede Foute in die meganiese stelsel Foute in die elektriese stelsel
2.1
Algemene veiligheidsmaatreëls vir praktiese tegnologiewerk • Gehoorsaam die veiligheidsmaatreëls wanneer jy met elektriese apparaat, kombuisapparaat en masjinerie werk. • Moenie met skakelaars speel nie. • Hou hande en vingers weg van alle bewegende dele, lemme of snykante van apparaat. • Maak seker dat die masjien afgeskakel en tot stilstand gekom het voordat jy enige verstellings doen.
2.2
Veiligheidsmaatreëls ten opsigte van elektrisiteit • Die elektriese apparaat moet korrek gekonnekteer wees. • Sorg dat jy weet waar die hoofskakelaar is. • Rapporteer enige foute aan elektriese apparaat of kabels. • Maak seker dat alle kabels in ’n werkende toestand en veilig is. • Maak seker dat die krag afgeskakel is voordat die muurprop by die muurskakelaar uitgetrek of ingedruk word. • Maak seker dat jy nooit met elektrisiteit naby water werk nie. • Moenie die muursok met te veel kragproppe oorlaai nie.
2.3 Gas Gaslekkasies kan die volgende ongelukke veroorsaak: • Ontploffings • Brande • Vergiftiging
15
© Impaq
Eenheid
1
Handleiding G08 ~ Tegnologie
Wat om te doen wanneer jy gas ruik: • Maak seker daar geen oop gaskrane nie. • Draai die hoofkraan bo-op die gasbottel toe. • Maak alle vensters en deure oop. • Moenie met ’n oop vlam soos ’n kers of aansteker na die gaslek soek nie. 2.4
Veiligheidsmaatreëls ten opsigte van snyapparaat • Snyapparaat wat in ’n goeie toestand is en reg hanteer word, veroorsaak nie ongelukke nie. • Gebruik die regte snyapparaat vir die regte doel. • Hanteer snyapparaat versigtig. Moenie dit laat val nie. • Moenie jou vinger gebruik om te toets hoe skerp die lem van ’n snyapparaat is nie. • Moenie gereedskap met skerp snykante of punte in jou sak dra nie. • Bêre die snyapparaat op ’n veilige plek nadat jy dit gebruik het. • Wys skerp dele van die snyapparaat na onder of weg van jou as jy • daarmee rondloop. • Moenie met ’n snyapparaat in jou hand hardloop nie.
2.5
Veiligheidsmaatreëls ten opsigte van skoonmaakmiddels en medisyne Skoonmaakmiddels soos spiritus, bensien en paraffien moet: • nooit saam met voedsel gestoor word nie. • buite die bereik van kinders gebêre word. • duidelik gemerk wees. • dig toegemaak word. • van oop vlamme soos sigarette, aanstekers en vure weggehou word aangesien dit dikwels hoogs vlambaar is.
Aktiwiteit 2 Instruksies 1. Noem die DRIE hoofoorsake van ongelukke. 2. Lys VIER veiligheidsmaatreëls wat jy moet nakom wanneer jy ’n mes hanteer. 3. Bedraad ’n muurprop soos hieronder aangedui. • L Lewendig Bruin of rooi (Brown – bottom right) • N Neutraal Blou of swart (Blue – bottom left) • Aard Groen/groen en geel of slegs koperdraad
N
L
N
*Verwys na bylae E vir kleure. © Impaq
16
L
Handleiding G08 ~ Tegnologie Eenheid
KWARTAAL 1
2
EENHEID 2: Strukture
Leerdoelwitte Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy jou kennis en begrip omtrent die volgende kan demonstreer: Raamstrukture • Definisie van raamstrukture • Soorte rame • Doel van struktuurdele in dakkappe Struktuurdele in dakkappe • Soorte struktuurdele in dakkappe • Binte in dakkappe Kragte Versterking van strukture • Triangulasie • Interne kruisverspanstukke Strukture wat ruimte oorspan • Struktuurdele van strukture wat ruimte oorspan Soorte strukture • Brûe • Boë • Kantelbalke Strukturele mislukking
Inleiding
Ons kry elke dag met strukture te doen. In hierdie eenheid word die doel van die verskillende struktuurdele bespreek en hoe kragte daarop inwerk.
17
© Impaq
Eenheid
2
Handleiding G08 ~ Tegnologie
BELANGRIKE TERMINOLOGIE ’n Struktuurdeel is ’n spesifieke komponent wat gebruik word om ’n struktuur te bou, soos ’n kolom, balk of stut. Elke deel verrig ’n spesifieke funksie in die struktuur.
Dakkappe is ’n voorbeeld van ’n binneraam.
Moderne ontwerpers vertoon die raamwerk as deel van die ontwerp.
LES 3: Raamstrukture 3.1
Definisie van raamstrukture
Raamstrukture is verskillende struktuurdele wat saamgevoeg word om ’n raamwerk te vorm wat ’n las kan dra en ondersteuning bied. ’n Raam word van hout, staal of gewapende beton gemaak. Die struktuur ondersteun sy eie gewig en die las wat dit moet dra. © Impaq
18
Handleiding G08 ~ Tegnologie Eenheid
3.2
2
Soorte rame
Binneraam • Die raam is dikwels versteek, bv. dakbalke onder dakteëls of sinkplate. • Die meeste toringgeboue het ’n struktuur aan die binnekant wat onsigbaar is wanneer die konstruksie van buite af bekyk word Buiteraam of sigbare raam • Moderne ontwerpers maak die raamwerk deel van die ontwerp en steek dit nie weg nie.
3.3
Doel van struktuurdele in dakkappe
Dakke word deur driehoekige raamstrukture gestut wat dakkappe genoem word. Die struktuurdele word gewoonlik van hout, staal of gewapende beton gemaak. Elke deel is vir ’n spesifieke doel ontwerp. Alle struktuurdele help om: • kragte in ’n struktuur te weerstaan. • strukture te stut. • strukture te versterk Die tabel vergelyk die voor- en nadele van struktuurdele van staal en hout.
• •
Voordeel
• • • • •
• • Nadeel •
Struktuurdele van staal Sterker as hout. Kan swaarder laste as hout dra. Kan sterk winde weerstaan. Buig nie en trek nie krom nie. ’n Sterk, liggewigmateriaal. Kan vinnig opgerig word. Bestand teen alle weersomstandighede
• • • • • • •
Kan roes. • Moet met ’n roeswerende middel soos verf of versinking (galvanisering) behandel • word. Kan mettertyd verswak
19
Struktuurdele van hout Goedkoper as staal. Ligter as staal. ’n Veelsydige materiaal. Maklik om te gebruik. Goeie isoleereienskappe. Het ’n aantreklike natuurlike afwerking. Duursaam
Moet met kreosoot of vernis teen insekte en vog behandel word. Kan verrot as dit aan water en sonlig blootgestel word.
© Impaq