Gr 9-Afrikaans Eerste Addisionele Taal-Fasiliteerdersgids by Impaq

Í2(È-E-EAT-FG01.Î 1

A T -

AFRIKAANS EERSTE ADDISIONELE TAAL FASILITEERDERSGIDS

Graad 9

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Eerste Addisionele Taal Fasiliteerdersgids

1 9 0 9 - E - E AT- F G 0 1

Í3)È-E-EAT-FG011Î

Graad 9

Aangepas vir KABV

M Brink

MS Steynberg

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

INHOUDSOPGAWE INHOUDSOPGAWE ............................................................................................................ 1 LESELEMENTE .................................................................................................................. 6 VOORWOORD .................................................................................................................... 7 EENHEID 1 .......................................................................................................................... 8 WEEK 1 – 2 ......................................................................................................................... 8 Les 1: Lees en kyk: Leesbegrip .................................................................................... 8 Aktiwiteit 1 .................................................................................................................. 9 Les 2: Taalstrukture en -konvensies: Naamwoorde, woordorde ................................... 9 Aktiwiteit 2.1 ............................................................................................................. 13 Aktiwiteit 2.2 ............................................................................................................. 16 Les 3: Skryf en aanbied: ’n Advertensie ..................................................................... 16 Aktiwiteit 3 ................................................................................................................ 17 Les 4: Luister en praat: Hardoplees ............................................................................ 17 Aktiwiteit 4 ................................................................................................................ 18 WEEK 3 – 4 ....................................................................................................................... 20 Les 5: Lees en kyk: ’n Kortverhaal en 'n gedig ........................................................... 20 Les 5.1: Lees en kyk: ’n Kortverhaal ........................................................................... 20 Aktiwiteit 5.1: Kortverhaal: “Die kraai en die jakkals” ............................................... 22 Les 5.2: Lees en kyk: Poësie ...................................................................................... 23 Aktiwiteit 5.2: Gedig: “By die robot in Eerstelaan” .................................................... 27 Les 6: Luister en praat: Voorbereide lees ................................................................... 32 Aktiwiteit 6 ................................................................................................................ 32 Les 7: Taalstrukture en -konvensies: Afkortings, akronieme en idiome ...................... 33 Aktiwiteit 7.1 ............................................................................................................. 33 Aktiwiteit 7.2 ............................................................................................................. 35 Les 8: Skryf en aanbied: ’n vriendskaplike brief .......................................................... 37 Aktiwiteit 8 ................................................................................................................ 38 WEEK 5 – 6 ....................................................................................................................... 39 Les 9: Lees en kyk: ’n Kortverhaal: “Onsigbaar” ......................................................... 39 Aktiwiteit 9 ................................................................................................................ 39 Les 10: Luister en praat: Rolspel ................................................................................ 44 Aktiwiteit 10 .............................................................................................................. 44 Les 11: Skryf en aanbied: ’n Verslag .......................................................................... 44 Aktiwiteit 11 .............................................................................................................. 44 Les 12: Taalstrukture en -konvensies: Voegwoorde ................................................... 45 Aktiwiteit 12 .............................................................................................................. 46 WEEK 7 – 8 ....................................................................................................................... 48 Les 13: Luister en praat: Onderhoude ........................................................................ 48 Aktiwiteit 13 .............................................................................................................. 48 Les 14: Lees en kyk: ’n Volksverhaal: “Die houtkapper” ............................................. 49

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Aktiwiteit 14 .............................................................................................................. 51 Les 15: Skryf en aanbied: ’n CV met ’n dekbrief ......................................................... 52 Aktiwiteit 15 .............................................................................................................. 53 Les 16: Taalstrukture en -konvensies: Werkwoorde en die deeltjiewerkwoord ........... 55 Aktiwiteit 16.1 ........................................................................................................... 57 Aktiwiteit 16.2 ........................................................................................................... 59 WEEK 9 – 10 ..................................................................................................................... 60 Les 17: Luister en praat: Hardoplees .......................................................................... 60 Aktiwiteit 17.1: Lees ’n koerantberig ......................................................................... 60 Aktiwiteit 17.2: Advertensies in ’n koerant ................................................................ 60 Les 18: Lees en kyk: ’n Fabel: “Die pratende skedel” ................................................. 61 Aktiwiteit 18 .............................................................................................................. 62 Les 19: Taalstrukture en -konvensies: Die lydende en bedrywende vorm en voornaamwoorde ........................................................................................................ 64 Aktiwiteit 19.1 ........................................................................................................... 65 Aktiwiteit 19.2 ........................................................................................................... 68 Les 20: Skryf en aanbied: ’n Nuusberig ...................................................................... 68 Aktiwiteit 20 .............................................................................................................. 69 EENHEID 2 ........................................................................................................................ 70 WEEK 1 – 2 ....................................................................................................................... 70 Les 21: Lees en kyk: ’n Fabel en ’n opsomming ......................................................... 70 Aktiwiteit 21.1: Die grys papegaai en die groen ringnek .......................................... 71 Aktiwiteit 21.2 ........................................................................................................... 72 Les 22: Taalstrukture en -konvensies: Die direkte en indirekte rede, samestellings, afleidings, voorsetsels en telwoorde ........................................................................... 72 Aktiwiteit 22.1 ........................................................................................................... 73 Aktiwiteit 22.2 ........................................................................................................... 74 Aktiwiteit 22.3 ........................................................................................................... 76 Aktiwiteit 22.4 ........................................................................................................... 77 Les 23: Skryf en aanbied: ’n dagboekinskrywing ........................................................ 78 Aktiwiteit 23 .............................................................................................................. 78 Les 24: Luister en praat: ’n Luisteroefening ................................................................ 78 Aktiwiteit 24 .............................................................................................................. 78 WEEK 3 – 4 ....................................................................................................................... 81 Les 25: Luister en praat: Voorbereide lees ................................................................. 81 Aktiwiteit 25 .............................................................................................................. 81 Les 26: Lees en kyk: ’n Gedig: “Ek het 'n huisie by die see” ....................................... 82 Aktiwiteit 26 .............................................................................................................. 82 Les 27: Taalstrukture en -konvensies: Byvoeglike naamwoorde ................................ 85 Aktiwiteit 27.1 ........................................................................................................... 86 Aktiwiteit 27.2 ........................................................................................................... 88 © Impaq

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Aktiwiteit 27.3 ........................................................................................................... 89 Les 28: Skryf en aanbied: ’n Resensie ....................................................................... 90 Aktiwiteit 28 .............................................................................................................. 91 WEEK 5 – 6 ....................................................................................................................... 92 Les 29: Luister en praat: ’n Luisteroefening ................................................................ 92 Aktiwiteit 29 .............................................................................................................. 92 Les 30: Lees en kyk: ’n Kortverhaal (“Die twee reisigers”) .......................................... 93 Aktiwiteit 30 .............................................................................................................. 93 Les 31: Taalstrukture en -konvensies: Sinonieme, antonieme, homonieme, homofone, soorte sinne en die ontkenningsvorm. ........................................................................ 97 Aktiwiteit 31.1 ........................................................................................................... 98 Aktiwiteit 31.2 ......................................................................................................... 100 Les 32: Skryf en aanbied: ’n Advertensie ................................................................. 101 Aktiwiteit 32 ............................................................................................................ 101 WEEK 7 – 8 ..................................................................................................................... 102 Les 33: Lees en kyk: ’n Volksverhaal en ’n gedig ..................................................... 102 Aktiwiteit 33.1: Volksverhaal: “Nyoka se toorsteen” ............................................... 102 Aktiwiteit 33.2 ......................................................................................................... 105 Les 34: Luister en praat: Voorbereide lees ............................................................... 108 Aktiwiteit 34 ............................................................................................................ 108 Les 35: Skryf en aanbied: ’n Formele brief ............................................................... 108 Aktiwiteit 35 ............................................................................................................ 109 Les 36: Taalstrukture en -konvensies: Selfstandige naamwoorde, paronieme, neologismes ............................................................................................................. 109 Aktiwiteit 36 ............................................................................................................ 110 HERSIENINGSWERK ..................................................................................................... 111 Les 37: Toets ............................................................................................................ 111 Aktiwiteit 37 ............................................................................................................ 111 HALFJAAREKSAMEN.................................................................................................... 117 EENHEID 3 ...................................................................................................................... 118 WEEK 1 – 2 ..................................................................................................................... 118 Les 38: Luister en praat: Rolspel .............................................................................. 118 Aktiwiteit 38 ............................................................................................................ 118 Les 39: Lees en kyk: Visuele begrip ......................................................................... 118 Aktiwiteit 39 ............................................................................................................ 118 Les 40: Taalstrukture en konvensies: Deelwoorde ................................................... 119 Les 41: Skryf en aanbied: ’n E-pos ........................................................................... 121 Aktiwiteit 41 ............................................................................................................ 121 WEEK 3 – 4 ..................................................................................................................... 123 Les 42: Lees en kyk: ’n Kortverhaal en ’n gedig ....................................................... 123 Aktiwiteit 42.1: ’n Kortverhaal: “Dis mý beursie” ..................................................... 123 Aktiwiteit 42.2: 'n Gedig: “Omdat”........................................................................... 125

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Les 43: Luister en praat: Rolspel .............................................................................. 128 Aktiwiteit 43 ............................................................................................................ 129 Les 44: Skryf en aanbied: ’n Kort boodskap en ’n beskrywende opstel .................... 129 Aktiwiteit 44.1: ’n Kort boodskap ............................................................................ 129 Aktiwiteit 44.2: ’n Beskrywende opstel ................................................................... 130 Les 45: Taalstrukture en -konvensies: Voorsetsels in vaste verbindings .................. 131 Aktiwiteit 45 ............................................................................................................ 131 WEEK 5 – 6 ..................................................................................................................... 133 Les 46: Luister en praat: ’n Groepbespreking ........................................................... 133 Aktiwiteit 46.1 ......................................................................................................... 133 Aktiwiteit 46.2 ......................................................................................................... 133 Les 47: Lees en kyk: Soeklees en poësie ................................................................. 134 Aktiwiteit 47.1: Soeklees ........................................................................................ 134 Aktiwiteit 47.2: ’n Gedig: “Ek het ’n huisie aan die Rand” ....................................... 137 Les 48: Taalstrukture en -konvensies: Hersiening .................................................... 140 Aktiwiteit 48 ............................................................................................................ 140 Les 49: Skryf en aanbied: ’n Uitnodiging .................................................................. 141 Aktiwiteit 49 ............................................................................................................ 141 WEEK 7 – 8 ..................................................................................................................... 143 Les 50: Lees en kyk: ’n Gedig: “Die laaste renoster” ................................................ 143 Aktiwiteit 50 ............................................................................................................ 143 Les 51: Luister en praat: ’n Voorbereide toespraak .................................................. 146 Aktiwiteit 51 ............................................................................................................ 146 Les 52: Skryf en aanbied: ’n Plakkaat....................................................................... 147 Aktiwiteit 52 ............................................................................................................ 147 Les 53: Taalstrukture en -konvensies: Een woord vir ’n omskrywing........................ 147 Aktiwiteit 53 ............................................................................................................ 147 WEEK 9 – 10 ................................................................................................................... 149 Les 54: Lees en kyk: ’n Gedig: “Selfoon” .................................................................. 149 Aktiwiteit 54 ............................................................................................................ 149 Les 55: Skryf en aanbied: ’n Dialoog ........................................................................ 151 Aktiwiteit 55 ............................................................................................................ 151 Les 56: Luister en praat: Rolspel .............................................................................. 151 Aktiwiteit 56 ............................................................................................................ 151 Les 57: Taalstrukture en -konvensies: Hersiening .................................................... 151 Aktiwiteit 57 ............................................................................................................ 151 EENHEID 4 ...................................................................................................................... 155 WEEK 1 – 2 ..................................................................................................................... 155 Les 58: Luister en praat: ’n Gesprek oor stereotipering, vooroordeling en diskriminasie .................................................................................................................................. 155 Aktiwiteit 58 ............................................................................................................ 155 Les 59: Lees en kyk: Leesbegrip .............................................................................. 156 © Impaq

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Aktiwiteit 59 ............................................................................................................ 156 Les 60: Taalstrukture en -konvensies: Bywoorde ..................................................... 158 Aktiwiteit 60 ............................................................................................................ 159 Les 61: Skryf en aanbied: Soorte opstelle ................................................................ 160 Aktiwiteit 61: Verhalende opstel ............................................................................. 160 WEEK 3 – 4 ..................................................................................................................... 162 Les 62: Lees en kyk: ’n Gedig: “As Lara glimlag” ..................................................... 162 Aktiwiteit 62 ............................................................................................................ 162 Les 63: Luister en praat: Voorbereide lees ............................................................... 164 Aktiwiteit 63 ............................................................................................................ 164 Les 64: Skryf en aanbied: ’n Vriendskaplike brief ..................................................... 164 Aktiwiteit 64 ............................................................................................................ 165 Les 65: Taalstrukture en -konvensies: Hersiening .................................................... 166 Aktiwiteit 65 ............................................................................................................ 166 WEEK 5 – 6 ..................................................................................................................... 167 Les 66: Lees en kyk: ’n Gedig: “Vakansieromanse” ................................................. 167 Aktiwiteit 66 ............................................................................................................ 167 Les 67: Luister en praat: ’n Groepsbespreking ......................................................... 169 Aktiwiteit 67 ............................................................................................................ 169 Les 68: Skryf en aanbied: ’n Advertensie ................................................................. 169 Aktiwiteit 68 ............................................................................................................ 169 Les 69: Taalstrukture en -konvensies: Voorsetsels en voornaamwoorde ................. 170 Aktiwiteit 69 ............................................................................................................ 170 WEEK 7 – 8 ..................................................................................................................... 172 Les 70: Lees en kyk: ’n Gedig: “Eksieperfeksie” ....................................................... 172 Aktiwiteit 70 ............................................................................................................ 172 Les 71: Luister en praat: ’n Voorbereide toespraak .................................................. 175 Aktiwiteit 71 ............................................................................................................ 175 Les 72: Skryf en aanbied: Hersiening ....................................................................... 176 Aktiwiteit 72 ............................................................................................................ 176 Les 73: Taalstrukture en -konvensies: Hersiening .................................................... 177 Aktiwiteit 73 ............................................................................................................ 177 HERSIENINGSWERK ..................................................................................................... 179 Les 74: Hersiening .................................................................................................... 179 JAAREINDEKSAMEN..................................................................................................... 184

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat die leerder aan die einde van die les moet weet. Geneem uit die KABV.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting anders as die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik

AKTIWITEIT Vrae wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.

STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.

Alle leselemente word nie noodwendig in die handleiding gebruik nie. © Impaq

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

VOORWOORD Welkom by graad 9 Afrikaans Eerste Addisionele Taal. Hierdie fasiliteerdersgids is geskryf om aan die Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (KABV) van die Departement van Basiese Onderwys te voldoen. Volgens dié beleid is daar vier afdelings wat in Afrikaans bemeester moet word: 1. Lees en kyk 2. Luister en praat 3. Skryf en aanbied 4. Taalstrukture en -konvensies. Die volgende word van die leerders verwag: • Die leerders moet al die aktiwiteite wat in hierdie vier afdelings behandel word, voltooi. • Die leerders moet baie lees: koerante, tydskrifte en boeke van so ±80 bladsye (verkieslik een per kwartaal) of kortverhale. Dit sal hulle baie met woordeskatuitbreiding, sinskonstruksie en algemene taalgebruik help. • Die leerders moet ook soveel as moontlik na Afrikaans luister. Skakel oor na Afrikaanse televisieprogramme en luister na ’n Afrikaanse radiostasie. • Die werk wat in die handleiding bespreek word, kan ook aangevul word deur addisionele handleidings en werkboeke te gebruik. • Die doel is om die leerders goed vir die eksamen voor te berei. • Sorg dat die leerders die werk verstaan en kan doen voordat die volgende aktiwiteite aangepak word. Die werk moet voltooi en indien nodig herhaal word, totdat die leerders dit verstaan en bemeester het. • Die sinsbougedeeltes is daar om die leerders te help om beter, meer kreatiewe werkstukke te lewer. • Die onderstaande skryfproses moet altyd by kreatiewe skryfwerk gevolg word: o Stap 1: Beplan deeglik met behulp van ’n breinkaart en woordeboek. o Stap 2: Skryf die EERSTE POGING. o Stap 3: Gaan deur die skryfstuk. ▪ Korrigeer spelfoute en verbeter jou sinskonstruksie. ▪ Pas taalreëls toe. ▪ Maak seker dat jou paragrafering reg is. ▪ Hersien jou inleiding, liggaam en slot. o Stap 4: Skryf nou jou FINALE POGING. Al die formele assesseringstake waarvoor die leerders punte kry, is in die portefeuljeboek. Die aktiwiteite in hierdie boek tel nie vir punte nie. Sterkte met die jaar se werk!

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

EENHEID 1 WEEK 1 – 2 Leerdoelwitte In hierdie week gaan die leerders: • ’n Begripsoefening voltooi • Naamwoorde leer ken • Afrikaans se woordorde leer gebruik • ’n Advertensie skryf • Hardoplees

Les 1: Lees en kyk: Leesbegrip Lees die artikel aan die leerders voor. Gaan dan saam met hulle deur die vrae wat volg en laat hulle dit in hul werkboeke beantwoord.

VARKIE WAT GEKRIMP HET Krimpvarkies is diertjies wat jy taamlik versigtig moet optel, anders sit jy nou-nou met ’n hand vol skerp pennetjies. Maar Harriet die krimpvarkie kan jy optel. Harriet het vroeër heel anders gelyk. Toe het sy nog al haar penne gehad, maar nadat sy siek geword het weens ’n sink tekort, het die penne die een na die ander begin uitval. Totdat Harriet op die ou end geen haar, of liewer pen, op haar lyfie meer gehad het nie. In die natuur is ’n krimpvarkie nogal kwesbaar sonder sy ingebore beskerming. Gelukkig is daar vir Harriet en ander krimpvarkies soos sy ’n skuiling in

Greenhalgh, Engeland, wat na hulle omsien. Daar kry hulle baie liefdevolle sorg en aandag van Pauline Rigby. Hulle word gedokter en gevoer totdat hulle weer perdfris is en word dan teruggeplaas in die natuur. Die droogte in Engeland verlede jaar het die krimpvarkies baie sleg getref. Toe hulle uit hul winterslaap wakker word, was die grond droog en hard en baie van hulle het hul pootjies skoon deurgekrap op die harde grond. Die gevolg was dat 139 krimpvarkies verlede jaar in die skuiling beland het. Van hulle het almal, buiten vyf, volkome herstel. Hopelik sal ook Harriet weer binnekort al haar penne hê.

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Aktiwiteit 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

1.6

Hoekom kan ’n mens maar vir Harriet optel? Wat het veroorsaak dat Harriet haar penne verloor het? Watter spesiale diens word in Greenhalgh, in Engeland, aan krimpvarkies verskaf? Watter natuurverskynsel het die toestande van die krimpvarkies veroorsaak? Sê of die volgende stellings WAAR of ONWAAR is en gee ’n rede of haal aan uit die artikel. 1.5.1 Pauline Rigby se behandeling was suksesvol. 1.5.2 Krimpvarkies slaap in die somer. 1.5.3 Vyf krimpvarkies het verlede jaar gevrek. Wat doen Pauline met die krimpvarkies voordat sy hulle weer terugplaas in die natuur?

Memorandum 1.1 Sy het nie meer penne op haar lyf nie – almal het uitgeval. 1.2 ’n Sink tekort het veroorsaak dat al haar penne/hare uitval. 1.3 Bied skuiling vir die krimpvarkies – sien om na hulle. 1.4 Droogte in Engeland. 1.5.1 Waar, van 139 het net vyf dit nie gemaak nie. 1.5.2 Onwaar, “Uit hul winterslaap wakker word”. 1.5.3 Waar, “Almal buiten vyf het herstel”. 1.6 Word gedokter en gevoer tot hulle weer perdfris is.

Les 2: Taalstrukture en -konvensies: Naamwoorde, woordorde 1.

NAAMWOORDE

1.1

Eiename

Eiename is die spesifieke name wat ons vir selfstandige naamwoorde gee. Dit is name wat ons vir mense, plekke, dae, produkte, motors ens. gee. Eiename is name van: • mense (soos Fred en Fransien) • plekke (soos Johannesburg en Durban) • strate (soos Jacksonstraat en Stanza Bopapestraat) Onthou: • koerante (soos Die Beeld, The Star) eiename • motors soos (Dodge, Toyota, Volkswagen) begin altyd • produkte soos (Omo, Fanta, Sunlight Liquid, Colgate) met hoofletters! • die dae van die week: Sondag Maandag Dinsdag Woensdag

Donderdag

Vrydag

Saterdag 9

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

• die maande van die jaar:

1.2

Januarie

Februarie

Maart

April

Mei

Junie

Julie

Augustus

September

Oktober

November

Desember

Selfstandige naamwoorde

Selfstandige naamwoorde is die name wat ons vir dinge gee. Om te toets of ’n woord ’n selfstandige naamwoord is, kan jy ’n lidwoord (’n of die) vooraan die woord sit en sien of dit werk, byvoorbeeld: “man” → die man, ’n man. Selfstandige naamwoorde is woorde vir ...

Mense

Plekke

Diere

Plante

Dinge

dokter kind onderwyser

huis skool winkel

leeu muis bok

boom blomme blaar

motor glas koerant

Selfstandige naamwoorde kan in die meervoudsvorm of verkleiningsvorm geskryf word. 1.2.1

Meervoudsvorm 'n Meervoud wys daar is meer as een. Die meervoudsvorm kry óf ’n “-e” óf ’n “-s”, byvoorbeeld: boom → bome; fiets → fietse; maar ook seun → seuns; voël → voëls. Kyk hoe die spelling van meervoude bepaal word: Woorde met twee verskillende vokale: oe, ui, ei, ens. Woorde kry net ’n meervoudsvorm by. Bv. broek > broeke

Woorde met twee van dieselfde vokale: aa, ee, uu, ens. Hierdie woorde het ’n lang klank. Sodra die meervoudsvorm bykom, word dit ’n korter klank, omdat een van die dubbele vokale wegval.

Woorde met een vokaal: kat, bus, mes, klip, kop Woorde met een/’n kort vokaal se laaste konsonant verdubbel aan die einde van die woord. Bv. kat > katte Klip > klippe

Bv. aap > ape vuur >vure Onthou: Daar is altyd uitsonderings in ’n taal, byvoorbeeld: nag → nagte, vlag → vlae. © Impaq

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

1.2.2

Eenheid

Verkleiningsvorm ’n Verkleiningsvorm wys dat die selfstandige naamwoord baie klein is. Kyk na die maniere wat ons verklein: • -ie • -jie → by woorde wat op ’n t of ’n d eindig, byvoorbeeld: hondjie en katjie • -tjie • -etjie → woorde met een lettergreep wat op ’n g eindig (slang, slangetjie) • pie → woorde wat op ’n m eindig NB Wees versigtig vir woorde wat op ’n g eindig. Die woord koning het twee lettergrepe: ko-ning → koninkie. Die g val heeltemal weg! Ander voorbeelde is: piesang > piesankie, heining > heininkie, piering > pierinkie. MAAR kyk mooi wat gebeur met woorde wat slegs een lettergreep het: slang – slangetjie. Al het die woord meer as een basisvorm werk jy steeds met die laaste basiswoord: boomslang = ’n samevoeging en die verkleiningsvorm sal dus boomslangetjie wees. LEER: Uitsonderings SELFSTANDIGE NAAMWOORD lig skip hawe glas pad baadjie blad koning tuinslang houtheining

MEERVOUDSVORM

VERKLEININGSVORM

ligte skepe hawens glase paaie baadjies blaaie konings tuinslange houtheinings

liggie skippie hawetjie glasie paadjie baadjietjie bladjie koninkie tuinslangetjie houtheininkie

trouring

trouringe

trouringetjie

stad

stede

stadjie

hemp

hemde

hempie

lid

lede

lidjie

gesig

gesigte

gesiggie

nes

neste

nessie

bees

beeste

besie

graf

grafte

graffie

stoof

stowe

stofie

druif

druiwe

druifie

skilpad

skilpaaie

skilpadjie

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

1.2.3

meisie

meisies

meisietjie

posduif

posduiwe

posduifie

skoonheid

skoonhede

skoonheidjie

bad

baddens

badjie

piekniekmandjie

piekniekmandjies

piekniekmandjietjie

Sommige selfstandige naamwoorde het ’n geslag. Slegs selfstandige naamwoorde met ’n hartklop het ’n teenoorgestelde geslagsvorm. SELFSTANDIGE NAAMWOORD mens

beeste klein beeste katte honde skape leeus perde hoenders varke

MANLIK

VROULIK

man seun broer neef oom pa oupa bruidegom wewenaar bul bulkalf mannetjieskat reun ram leeumannetjie hings haan beer

vrou dogter suster niggie tante ma ouma bruid weduwee koei verskalf wyfiekat teef ooi leeuwyfie merrie hen sog

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Aktiwiteit 2.1 Verduidelik die volgende aktiwiteit aan die leerders.

Bron: http://www.vleissentraal.co.za/admin/advertImages/Main/mulati-(B)%20web.jpg

Lees die volgende advertensie aandagtig deur en voltooi dan die tabel. Soortnaam aanbod veiling blesbok gemsbok sebra getal roete pad

Verkleiningsvorm Meervoudsvorm

Skryf nou vyf eiename uit die advertensie neer.

Gee die teenoorgestelde geslag van die volgende diere: 3.1 Rooibokooi 3.2 Koedoebul

ÂŠ Impaq

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Memorandum 1. Soortnaam aanbod veiling blesbok gemsbok sebra getal roete pad

Verkleiningsvorm Meervoudsvorm aanbodjie aanbiedinge veilinkie veilings blesbokkie blesbokke gemsbokkie gemsbokke sebratjie sebras getalletjie getalle roetetjie roetes paadjie paaie

Skryf nou vyf eiename uit die advertensie neer. Enige 5 van die volgende: Mulati Wilddienste, Vrydag, Brits, Rashoop-pad, Mamogalieskraal-pad, Letlabile, Vleissentraal, Peet Kruger, Ockie Goosen, Stefan Greyling, Riempies Victor, Carl Vos, Gustav Strydom, Sonja Strydom.

Gee die teenoorgestelde geslag van die volgende diere: 3.1 Rooibokooi – rooibokram 3.2 Koedoebul – koedoekoei

WOORDORDE

’n Sin moet altyd ’n werkwoord bevat. Dit beteken die kortste moontlike sin kan ’n werkwoord met ’n uitroepteken wees wat dan as ’n bevelsin dien, byvoorbeeld: Eet! of Slaap! Alle ander sinne het ’n werkwoord en ’n onderwerp (subject) nodig. ’n Onderwerp is dit wat bespreek word. Dink maar net hoe vinnig ons die onderwerp verander as iemand by ’n gesprek aansluit en ons wil nie hê hulle moet hoor wat ons sê nie. Die onderwerp sê vir ons WIE of WAT die aksie uitvoer. ’n Sin wat net ’n onderwerp en ’n werkwoord bevat, is ’n enkelvoudige sin (enkel – single). Enkelvoudige sinne: Jan eet. Ek draf. Hulle speel. Ons lees. Die honde byt. ’n Maklike manier om te onthou hoe die woordorde van ’n sin moet lyk, is om “STOMPI” te onthou.

Nou kyk ons na

Sv1TOMPv2I

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

S V1 T O M P V2 I

SUBJECT VERB TIME OBJECT MANNER PLACE VERB INFINITIVE

Eenheid

Onderwerp Hoof-, hulp- of koppelwerkwoord Tyd/Bywoord van tyd Voorwerp Wyse Plek/Bywoord van plek Hoofwerkwoord Infinitief

WIE? WANNEER? MET WIE OF WAT? HOE? WAAR? OM TE / OM ... TE

Wat is die verskil tussen verb1 en verb2? As daar net ’n hoofwerkwoord in die sin is, staan dit in posisie-v1. As daar ’n hulp- of koppelwerkwoord in die sin is, staan dit in posisie-v1 en die hoofwerkwoord staan in posisie-v2. Onthou: • hulpwerkwoorde is: kan, kon, sal, sou, wil, wou, moet, moes, het. • koppelwerkwoorde is: is, was, word, raak, lyk. • hoofwerkwoorde is die doen-woorde waarvan ons al geleer het, soos: swem, drink, eet, praat, vra, sê, gooi, duik ... Uitsondering: wanneer jy “hoef” of “behoort” sien, moet jy weet om nie die woord “om” te gebruik nie. HOEF (have to) Jy hoef nie jou groente te eet nie. Jy hoef nie jou ma te vra nie.

BEHOORT (should) Jy behoort jou groente te eet. Jy behoort jou ma te vra.

Kom ons bou nou goeie sinne. Byvoorbeeld: Jan (S) swem (v1). Wanneer ? (T) Jan swem elke oggend in die swembad. Hoe? (M) Jan swem vinnig. Waar ? (P) Jan swem in die swembad. Hoekom? (I) Jan swem elke oggend in die swembad om fiks te word. Byvoorbeeld: Wanneer? (T) Hoe? (M) Waar? (P) Hoekom? (I)

Lethabo (S) het (v1) gedans (v2). Lethabo het elke oggend gedans. Lethabo het pragtig gedans. Lethabo het in die skoolsaal gedans. Lethabo het elke oggend pragtig in die skoolsaal gedans om die kompetisie te wen.

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Aktiwiteit 2.2 Die leerders brei die volgende sinne uit soos met die voorbeelde hierbo. Let wel dat die volgende memorandum net moontlike antwoorde bevat. Die leerders moet hulle eie sinne maak. 1.

Lerato sal ’n lemoen eet. Wanneer? (T) Hoe? (M) Waar? (P) Hoekom? (I)

Stanley drink ’n koeldrank. Wanneer? (T) Hoe? (M) Waar? (P) Hoekom? (I)

Memorandum 1. Lerato sal ’n lemoen eet. Wanneer? (T) Lerato sal môre ’n lemoen eet. Hoe? (M) Lerato sal ’n lemoen haastig eet. Waar? (P) Lerato sal ’n lemoen in die sitkamer eet. Hoekom? (I) Lerato sal ’n lemoen eet om gesond te wees. 2.

Stanley drink ’n koeldrank. Wanneer? (T) Stanley drink nou ’n koeldrank. Hoe? (M) Stanley drink gou-gou ’n koeldrank. Waar? (P) Stanley drink ’n koeldrank op die stoep. Hoekom? (I) Stanley drink ’n koeldrank om sy dors te les.

Les 3: Skryf en aanbied: ’n Advertensie Behandel nou advertensies met die leerders sodat hulle die volgende aktiwiteit kan voltooi. Advertensies word gebruik om: • iets te verkoop (klere, gebruiksartikels, diere ...) • mense bewus te maak (spesiale aanbiedings, veldtogte, kompetisies, konserte, markte, liefdadigheidsprojekte ...) • ’n diens te adverteer (loodgieters, ekstra lesse ...)

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Advertensies verskyn op verskeie plekke: • in die strate – op lamppale, in mense se posbusse, teen advertensieborde, by mense wat dit uitdeel. • in tydskrifte en koerante. • op televisie. • op die radio. ’n Advertensie moet mense se aandag trek en hulle belangstelling hou. • Kernwoorde en dit wat geadverteer word, moet uitstaan (let op lettertipe en -grootte) • Die teikenmark (vir wie die advertensie bedoel is), moet duidelik wees. • Die adverteerder se kontakbesonderhede moet ook in die advertensie verskyn. • Gebruik kleur effektief, maar onthou dat jy nie vir die versiering punte kry nie. • Jou taalgebruik moet korrek wees. Moenie woorde onnodig herhaal nie.

Aktiwiteit 3 ’n Bekende musikant gaan julle gemeenskap besoek en julle wil die geld gebruik om die algemene sportgronde op te knap. Maak nou ’n advertensie van 90-100 woorde op 'n plakkaat om dit te adverteer. Kyk na die volgende:

Wanneer en waar? Wie is die kunstenaar? Koste? Treffendheid? Slagspreuk? Besonderhede oor kaartjieverkope/besprekings? Kontakbesonderhede? Dit moet op A4-papier wees.

Les 4: Luister en praat: Hardoplees Gaan saam met die leerders deur die volgende belangrike inligting waarna hulle moet oplet wanneer hulle lees: • Toon: word die regte emosie oorgedra (hartseer, blydskap, spanning ...) • Volume: praat jy te hard of te sag? • Tempo: praat jy te vinnig of te stadig? • Stemprojeksie: praat jy duidelik sodat almal jou kan hoor, of mompel jy? • Uitspraak: spreek jy die woorde korrek uit? • Vlotheid: lees jy sonder om vas te haak? • Oogkontak: kyk jy soms op om met jou gehoor oogkontak te maak? • Leestekens: let jy op na kommas, punte, kommapunte, aandagstrepe, uitroeptekens en vraagtekens?

Fasiliteerdersgids G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Komma Punt Kommapunt Uitroepteken Vraagteken Aanhalingstekens

, . ; ! ? “ ”

Dubbelpunt

Aandagstreep

–

wys ’n kort pouse wys ’n lang pouse wys ’n kort pouse net soos die leesteken sê, moet jy dit uitroep dit wat jy lees, moet as ’n vraag gevra word wys dat dit iemand se direkte woorde is; jy moet dus soos dié karakter praat. Aanhalingstekens kan ook gebruik word om jou aandag op die begrip van ’n woord te plaas, byvoorbeeld: hy is mos ’n goeie “vriend” (nie regtig ’n vriend nie!) ’n dubbelpunt wys dat iets gaan volg (’n verduideliking, ’n lys van items, iemand se woorde) wys ’n lang pouse en beklemtoon wat na dit volg

Aktiwiteit 4 Die leerders ontvang nou net die eerste drie paragrawe van die kortverhaal, “Onsigbaar” deur Jaco Jacobs. Die leerders moet kans kry om die drie paragrawe te oefen, voordat hulle dit hardop aan die fasiliteerder voorlees. Lees die betrokke paragrawe eers aan die leerders voor en gaan dan saam met hulle deur die woorde wat onder “woordeskat” behandel word. Dit is belangrik dat die leerders verstaan wat hulle lees. Die leerders gaan later die res van die kortverhaal lees en vrae daaroor beantwoord.

Onsigbaar Jaco Jacobs Vandat ek veertien geword het, het ’n vreemde ding gebeur: Ek is skielik onsigbaar. My ma en pa sien my nie meer raak nie. En dis die Alien se skuld. Die Alien het aan die begin van die jaar in ons huis kom bly. Sy’s die een met die kwylende tandlose mond, (byna) niks hare, ekstra groot kop en superstinkmaak-vermoë. Niemand behoort op veertien ’n laatlam-sussie te kry nie. Laatlammetjies is mal oor aandag. Hulle suig aandag en tyd soos ’n muskiet bloed suig. My ma het die Alien boonop ingeskryf vir ’n babakompetisie. En raai wat – sy het gewen. Dit beteken sy gaan in ’n TVadvertensie wees. My droom was nog altyd om eendag ’n beroemde aktrise te word. En nou gaan die Alien ’n TV-ster wees. Dis nie net by die huis waar ek onsigbaar geword het nie. Dit gebeur deesdae boonop gereeld by die skool ook. Daar is hierdie ou in my klas: Charlie. Hy’s die een met die groen oë, deurmekaar kuif en halwe glimlag. Ek dink hy is slim en snaaks. Ek hou van sy deurmekaar kuif en sy groen oë en sy halwe glimlag. Maar hy sien my nie eens raak nie. Die tweede periode op ’n Vrydag het ons © Impaq