Gr 9-Afrikaans Eerste Addisionele Taal Handleiding by Impaq

Í2(È-E-EAT-SG01VÎ

A T -

AFRIKAANS EERSTE ADDISIONELE TAAL HANDLEIDING

Graad 9

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Eerste Addisionele Taal Handleiding

1 9 0 9 - E - E AT- S G 0 1

Í3)È-E-EAT-SG01YÎ

Graad 9

Aangepas vir KABV

M Brink

MS Steynberg

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

INHOUDSOPGAWE INHOUDSOPGAWE ............................................................................................................ 1 LESELEMENTE .................................................................................................................. 6 VOORWOORD .................................................................................................................... 7 EENHEID 1 .......................................................................................................................... 8 WEEK 1 – 2 ......................................................................................................................... 8 Les 1: Lees en kyk: Leesbegrip .................................................................................... 8 Aktiwiteit 1 .................................................................................................................. 9 Les 2: Taalstrukture en -konvensies: Naamwoorde, woordorde ................................... 9 Aktiwiteit 2.1 ............................................................................................................. 12 Aktiwiteit 2.2 ............................................................................................................. 14 Les 3: Skryf en aanbied: ’n Advertensie ..................................................................... 15 Aktiwiteit 3 ................................................................................................................ 15 Les 4: Luister en praat: Hardoplees ............................................................................ 16 Aktiwiteit 4 ................................................................................................................ 16 WEEK 3 – 4 ....................................................................................................................... 18 Les 5: Lees en kyk: ’n Kortverhaal en ’n gedig ........................................................... 18 Les 5.1: Lees en kyk: ’n Kortverhaal ........................................................................... 18 Aktiwiteit 5.1: Kortverhaal: “Die kraai en die jakkals” ............................................... 20 Les 5.2: Lees en kyk: Poësie ...................................................................................... 21 Aktiwiteit 5.2: Gedig: “By die robot in Eerstelaan” .................................................... 25 Les 6: Luister en praat: Voorbereide lees ................................................................... 28 Aktiwiteit 6 ................................................................................................................ 28 Les 7: Taalstrukture en -konvensies: Afkortings, akronieme en idiome ...................... 30 Aktiwiteit 7.1 ............................................................................................................. 30 Aktiwiteit 7.2 ............................................................................................................. 32 Les 8: Skryf en aanbied: ’n Vriendskaplike brief ......................................................... 33 Aktiwiteit 8 ................................................................................................................ 34 WEEK 5 – 6 ....................................................................................................................... 35 Les 9: Lees en kyk: ’n Kortverhaal: “Onsigbaar” ......................................................... 35 Aktiwiteit 9 ................................................................................................................ 35 Les 10: Luister en praat: Rolspel ................................................................................ 39 Aktiwiteit 10 .............................................................................................................. 39 Les 11: Skryf en aanbied: ’n Verslag .......................................................................... 39 Aktiwiteit 11 .............................................................................................................. 39 Les 12: Taalstrukture en -konvensies: Voegwoorde ................................................... 39 Aktiwiteit 12 .............................................................................................................. 41 WEEK 7 – 8 ....................................................................................................................... 42 Les 13: Luister en praat: Onderhoude ........................................................................ 42 Aktiwiteit 13 .............................................................................................................. 42 Les 14: Lees en kyk: ’n Volksverhaal: “Die houtkapper” ............................................. 43 Aktiwiteit 14 .............................................................................................................. 45 1

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Les 15: Skryf en aanbied: ’n CV met ’n dekbrief ......................................................... 46 Aktiwiteit 15 .............................................................................................................. 46 Les 16: Taalstrukture en -konvensies: werkwoorde en die deeltjiewerkwoord ........... 48 Aktiwiteit 16.1 ........................................................................................................... 50 Aktiwiteit 16.2 ........................................................................................................... 51 WEEK 9 – 10 ..................................................................................................................... 52 Les 17: Luister en praat: Hardoplees .......................................................................... 52 Aktiwiteit 17.1: Lees ’n koerantberig ......................................................................... 52 Aktiwiteit 17.2: Advertensies in ’n koerant ................................................................ 52 Les 18: Lees en kyk: ’n Fabel: “Die pratende skedel” ................................................. 53 Aktiwiteit 18 .............................................................................................................. 54 Les 19: Taalstrukture en -konvensies: Die lydende en bedrywende vorm en voornaamwoorde ........................................................................................................ 55 Aktiwiteit 19.1 ........................................................................................................... 56 Aktiwiteit 19.2 ........................................................................................................... 59 Les 20: Skryf en aanbied: ’n Nuusberig ...................................................................... 59 Aktiwiteit 20 .............................................................................................................. 60 EENHEID 2 ........................................................................................................................ 61 WEEK 1 – 2 ....................................................................................................................... 61 Les 21: Lees en kyk: ’n Fabel en ’n opsomming ......................................................... 61 Aktiwiteit 21.1: Die grys papegaai en die groen ringnek ........................................... 62 Aktiwiteit 21.2: ’n Opsomming .................................................................................. 62 Les 22: Taalstrukture en -konvensies: Die direkte en indirekte rede, samestellings, afleidings, voorsetsels en telwoorde ........................................................................... 62 Aktiwiteit 22.1: .......................................................................................................... 63 Aktiwiteit 22.2 ........................................................................................................... 64 Aktiwiteit 22.3: Voorsetsels ...................................................................................... 65 Aktiwiteit 22.4: Telwoorde ........................................................................................ 66 Les 23: Skryf en aanbied: ’n Dagboekinskrywing ....................................................... 66 Aktiwiteit 23 .............................................................................................................. 67 Les 24: Luister en praat: ’n Luisteroefening ................................................................ 67 Aktiwiteit 24 .............................................................................................................. 67 WEEK 3 – 4 ....................................................................................................................... 68 Les 25: Luister en praat: Voorbereide lees ................................................................. 68 Aktiwiteit 25 .............................................................................................................. 68 Les 26: Lees en kyk: ’n gedig: “Ek het ’n huisie by die see” ....................................... 69 Aktiwiteit 26 .............................................................................................................. 69 Les 27: Taalstrukture en -konvensies: Byvoeglike naamwoorde ................................ 72 Aktiwiteit 27.1: Trappe van vergelyking .................................................................... 73 Aktiwiteit 27.2 ........................................................................................................... 74 Aktiwiteit 27.3 ........................................................................................................... 75 Les 28: Skryf en aanbied: ’n Resensie ....................................................................... 75 © Impaq

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Aktiwiteit 28 .............................................................................................................. 76 WEEK 5 – 6 ....................................................................................................................... 77 Les 29: Luister en praat: ’n Luisteroefening ................................................................ 77 Aktiwiteit 29 .............................................................................................................. 77 Les 30: Lees en kyk: ’n Kortverhaal: “Die twee reisigers” ........................................... 77 Aktiwiteit 30 .............................................................................................................. 77 Les 31: Taalstrukture en -konvensies: Sinonieme, antonieme, homonieme, homofone, soorte sinne en die ontkenningsvorm ......................................................................... 81 Aktiwiteit 31.1 ........................................................................................................... 81 Aktiwiteit 31.2 ........................................................................................................... 83 Les 32: Skryf en aanbied: ’n advertensie .................................................................... 84 Aktiwiteit 32 .............................................................................................................. 84 WEEK 7 – 8 ....................................................................................................................... 85 Les 33: Lees en kyk: ’n Volksverhaal en ’n gedig ....................................................... 85 Aktiwiteit 33.1: Volksverhaal: “Nyoka se toorsteen” ................................................. 85 Aktiwiteit 33.2: Gedig: “Lisa se klavier” deur Koos Kombuis .................................... 88 Les 34: Luister en praat: Voorbereide lees ................................................................. 90 Aktiwiteit 34 .............................................................................................................. 90 Les 35: Skryf en aanbied: ’n formele brief .................................................................. 90 Aktiwiteit 35 .............................................................................................................. 91 Les 36: Taalstrukture en -konvensies: Selfstandige naamwoorde, paronieme, neologismes ............................................................................................................... 91 Aktiwiteit 36 .............................................................................................................. 92 HERSIENINGSWERK ....................................................................................................... 93 Les 37: Toets .............................................................................................................. 93 Aktiwiteit 37 .............................................................................................................. 93 HALFJAAREKSAMEN...................................................................................................... 97 EENHEID 3 ........................................................................................................................ 98 WEEK 1 – 2 ....................................................................................................................... 98 Les 38: Luister en praat: Rolspel ................................................................................ 98 Aktiwiteit 38 .............................................................................................................. 98 Les 39: Lees en kyk: Visuele begrip ........................................................................... 98 Aktiwiteit 39 .............................................................................................................. 98 Les 40: Taalstrukture en konvensies: Deelwoorde ..................................................... 99 Les 41: Skryf en aanbied: ’n E-pos ........................................................................... 101 Aktiwiteit 41 ............................................................................................................ 101 WEEK 3 – 4 ..................................................................................................................... 103 Les 42: Lees en kyk: ’n Kortverhaal en ’n gedig ....................................................... 103 Aktiwiteit 42.1: ’n Kortverhaal: “Dis mý beursie” ..................................................... 103 Aktiwiteit 42.2: ’n Gedig: “Omdat” ........................................................................... 105 Les 43: Luister en praat: Rolspel .............................................................................. 107 Aktiwiteit 43 ............................................................................................................ 107 Les 44: Skryf en aanbied: ’n Kort boodskap en ’n beskrywende opstel .................... 108 3

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Aktiwiteit 44.1: ’n Kort boodskap ............................................................................ 108 Aktiwiteit 44.2: ’n Beskrywende opstel ................................................................... 108 Les 45: Taalstrukture en -konvensies: Voorsetsels in vaste verbindings .................. 110 Aktiwiteit 45: Voorsetsels in vaste verbindings....................................................... 110 WEEK 5 – 6 ..................................................................................................................... 111 Les 46: Luister en praat: ’n Groepbespreking ........................................................... 111 Aktiwiteit 46.1 ......................................................................................................... 111 Aktiwiteit 46.2 ......................................................................................................... 111 Les 47: Lees en kyk: Soeklees en poësie................................................................. 112 Aktiwiteit 47.1: Soeklees ........................................................................................ 112 Aktiwiteit 47.2: Poësie: “Ek het ’n huisie aan die Rand” ......................................... 114 Les 48: Taalstrukture en -konvensies: Hersiening .................................................... 116 Aktiwiteit 48 ............................................................................................................ 116 Les 49: Skryf en aanbied: ’n Uitnodiging .................................................................. 117 Aktiwiteit 49 ............................................................................................................ 117 WEEK 7 – 8 ..................................................................................................................... 118 Les 50: Lees en kyk: ’n Gedig: “Die laaste renoster” ................................................ 118 Aktiwiteit 50 ............................................................................................................ 118 Les 51: Luister en praat: ’n Voorbereide toespraak .................................................. 120 Aktiwiteit 51 ............................................................................................................ 120 Les 52: Skryf en aanbied: ’n Plakkaat....................................................................... 121 Aktiwiteit 52 ............................................................................................................ 121 Les 53: Taalstrukture en -konvensies: Een woord vir ’n omskrywing ....................... 121 Aktiwiteit 53 ............................................................................................................ 121 WEEK 9 – 10 ................................................................................................................... 123 Les 54: Lees en kyk: ’n Gedig: “Selfoon” .................................................................. 123 Aktiwiteit 54 ............................................................................................................ 123 Les 55: Skryf en aanbied: ’n dialoog ......................................................................... 124 Aktiwiteit 55 ............................................................................................................ 124 Les 56: Luister en praat: Rolspel .............................................................................. 125 Aktiwiteit 56 ............................................................................................................ 125 Les 57: Taalstrukture en -konvensies: Hersiening .................................................... 125 Aktiwiteit 57 ............................................................................................................ 125 EENHEID 4 ...................................................................................................................... 127 WEEK 1 – 2 ..................................................................................................................... 127 Les 58: Luister en praat: ’n gesprek oor stereotipering, vooroordeling en diskriminasie ........................................................................................................ 127 Aktiwiteit 58 ............................................................................................................ 127 Les 59: Lees en kyk: Leesbegrip .............................................................................. 128 Aktiwiteit 59 ............................................................................................................ 128 Les 60: Taalstrukture en -konvensies: Bywoorde ..................................................... 130 Aktiwiteit 60 ............................................................................................................ 130

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Les 61: Skryf en aanbied: Soorte opstelle ................................................................ 131 Aktiwiteit 61: Verhalende opstel ............................................................................. 131 WEEK 3 – 4 ..................................................................................................................... 133 Les 62: Lees en kyk: ’n Gedig: “As Lara glimlag” ..................................................... 133 Aktiwiteit 62 ............................................................................................................ 133 Les 63: Luister en praat: Voorbereide lees ............................................................... 134 Aktiwiteit 63 ............................................................................................................ 134 Les 64: Skryf en aanbied: ’n Vriendskaplike brief ..................................................... 135 Aktiwiteit 64 ............................................................................................................ 136 Les 65: Taalstrukture en -konvensies: Hersiening .................................................... 136 Aktiwiteit 65 ............................................................................................................ 136 WEEK 5 – 6 ..................................................................................................................... 137 Les 66: Lees en kyk: ’n Gedig: “Vakansieromanse” ................................................. 137 Aktiwiteit 66 ............................................................................................................ 137 Les 67: Luister en praat: ’n Groepbespreking ........................................................... 139 Aktiwiteit 67 ............................................................................................................ 139 Les 68: Skryf en aanbied: ’n Advertensie ................................................................. 139 Aktiwiteit 68 ............................................................................................................ 139 Les 69: Taalstrukture en -konvensies: Voorsetsels en voornaamwoorde ................. 139 Aktiwiteit 69 ............................................................................................................ 139 WEEK 7 – 8 ..................................................................................................................... 141 Les 70: Lees en kyk: ’n Gedig: “Eksieperfeksie” ....................................................... 141 Aktiwiteit 70 ............................................................................................................ 141 Les 71: Luister en praat: ’n Voorbereide toespraak .................................................. 143 Aktiwiteit 71 ............................................................................................................ 143 Les 72: Skryf en aanbied: Hersiening ....................................................................... 144 Aktiwiteit 72 ............................................................................................................ 144 Les 73: Taalstrukture en -konvensies: Hersiening .................................................... 145 Aktiwiteit 73 ............................................................................................................ 145 HERSIENINGSWERK ..................................................................................................... 146 Les 74: Hersiening .................................................................................................... 146 JAAREINDEKSAMEN..................................................................................................... 149

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat die leerder aan die einde van die les moet weet. Geneem uit die KABV.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van die les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting anders as die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik

AKTIWITEIT Vrae wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word. STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen. Alle leselemente word nie noodwendig in die handleiding gebruik nie. © Impaq

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

VOORWOORD Welkom by graad 9 Afrikaans Eerste Addisionele Taal. Hierdie handleiding is geskryf om aan die Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (KABV) van die Departement van Basiese Onderwys te voldoen. Volgens dié beleid is daar vier afdelings wat in Afrikaans bemeester moet word: 1. Lees en kyk 2. Luister en praat 3. Skryf en aanbied 4. Taalstrukture en -konvensies. Die volgende word van jou verwag: • Doen al die aktiwiteite wat in hierdie vier afdelings behandel word. • Jy moet lees: koerante, tydskrifte en boeke van so ±80 bladsye (verkieslik een per kwartaal) of kortverhale. Dit sal jou beslis met woordeskatuitbreiding, sinskonstruksie en algemene taalgebruik help. • Jy moet ook soveel as moontlik na Afrikaans luister. Skakel oor na Afrikaanse televisieprogramme en luister na ’n Afrikaanse radiostasie. • Die werk wat in die handleiding bespreek word, kan ook aangevul word deur addisionele handleidings en werkboeke te gebruik. • Die doel is om jou goed vir die eksamen voor te berei. • Jy moet toesien dat jy die werk verstaan en kan doen voordat jy met die volgende aktwiteit begin. Die werk moet voltooi en indien nodig herhaal word, totdat jy dit verstaan en bemeester het. • Die sinsbougedeeltes is daar om jou te help om beter, meer kreatiewe werkstukke te lewer. • Hierdie skryfproses moet altyd by kreatiewe skryfwerk gevolg word: o Stap 1: Beplan deeglik met behulp van ’n breinkaart en woordeboek. o Stap 2: Skryf die EERSTE POGING. o Stap 3: Gaan deur die skryfstuk. ▪ Korrigeer spelfoute en verbeter jou sinskonstruksie. ▪ Pas taalreëls toe. ▪ Maak seker dat jou paragrafering reg is. ▪ Hersien jou inleiding, liggaam en slot. o Stap 4: Skryf nou jou FINALE POGING. Al die formele assesseringstake waarvoor jy punte kry, is in die portefeuljeboek. Die aktiwiteite in hierdie boek tel nie vir punte nie. Sterkte met die jaar se werk!

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

EENHEID 1 WEEK 1 – 2 Leerdoelwitte In hierdie week gaan jy: • ’n Begripsoefening voltooi • Naamwoorde leer ken • Afrikaans se woordorde leer gebruik • ’n Advertensie skryf • Hardoplees

Les 1: Lees en kyk: Leesbegrip Lees die artikel en beantwoord dan die vrae:

VARKIE WAT GEKRIMP HET Krimpvarkies is diertjies

Greenhalgh, Engeland, wat na

wat jy taamlik versigtig moet optel, anders sit jy nou-nou met ’n hand vol skerp pennetjies. Maar Harriet die krimpvarkie kan jy optel. Harriet het vroeër heel anders gelyk. Toe het sy nog al haar penne gehad, maar nadat sy siek geword het weens ’n sink tekort, het die penne die een na die ander begin uitval. Totdat Harriet op die ou end geen haar, of liewer pen, op haar lyfie meer gehad het nie. In die natuur is ’n krimpvarkie nogal kwesbaar sonder sy ingebore beskerming. Gelukkig is daar vir Harriet en ander krimpvarkies soos sy ’n skuiling in

hulle omsien. Daar kry hulle baie liefdevolle sorg en aandag van Pauline Rigby. Hulle word gedokter en gevoer totdat hulle weer perdfris is en word dan teruggeplaas in die natuur. Die droogte in Engeland verlede jaar het die krimpvarkies baie sleg getref. Toe hulle uit hul winterslaap wakker word, was die grond droog en hard en baie van hulle het hul pootjies skoon deurgekrap op die harde grond. Die gevolg was dat 139 krimpvarkies verlede jaar in die skuiling beland het. Van hulle het almal, buiten vyf, volkome herstel. Hopelik sal ook Harriet weer binnekort al haar penne hê.

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Aktiwiteit 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

1.6

Hoekom kan ’n mens maar vir Harriet optel? Wat het veroorsaak dat Harriet haar penne verloor het? Watter spesiale diens word in Greenhalgh, in Engeland, aan krimpvarkies verskaf? Watter natuurverskynsel het die toestande van die krimpvarkies veroorsaak? Sê of die volgende stellings WAAR of ONWAAR is en gee ’n rede of haal aan uit die artikel. 1.5.1 Pauline Rigby se behandeling was suksesvol. 1.5.2 Krimpvarkies slaap in die somer. 1.5.3 Vyf krimpvarkies het verlede jaar gevrek. Wat doen Pauline met die krimpvarkies voordat sy hulle weer terugplaas in die natuur?

Les 2: Taalstrukture en -konvensies: Naamwoorde, woordorde 1.

NAAMWOORDE

1.1

Eiename

Eiename is die spesifieke name wat ons vir selfstandige naamwoorde gee. Dit is name wat ons vir mense, plekke, dae, produkte, motors ens. gee. Eiename is name van: • die mense (soos Fred en Fransien) • die plekke (soos Johannesburg en Durban) • die strate (soos Jacksonstraat en Stanza Bopapestraat) Onthou: • die koerante (soos Die Beeld, The Star) eiename • die motors soos (Dodge, Toyota, Volkswagen) begin altyd • die produkte soos (Omo, Fanta, Sunlight Liquid, Colgate) met • die dae van die week: hoofletters! Sondag Maandag Dinsdag Woensdag

Donderdag

Vrydag

Saterdag •

1.2

die maande van die jaar: Januarie Februarie

Maart

April

Mei

Junie

Julie

Augustus

September

Oktober

November

Desember

Selfstandige naamwoorde

Selfstandige naamwoorde is die name wat ons vir dinge gee. Om te toets of ’n woord ’n selfstandige naamwoord is, kan jy ’n lidwoord (’n of die) vooraan die woord sit en sien of dit werk, byvoorbeeld: “man” → die man, ’n man. 9

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Selfstandige naamwoorde is woorde vir ...

Mense

Plekke

Diere

Plante

Dinge

dokter kind onderwyser

huis skool winkel

leeu muis bok

boom blomme blaar

motor glas koerant

Selfstandige naamwoorde kan in die meervoudsvorm of verkleiningsvorm geskryf word. 1.2.1

Meervoudsvorm 'n Meervoud wys daar is meer as een. Die meervoudsvorm kry óf ’n “-e” óf ’n “-s”, byvoorbeeld: boom → bome; fiets → fietse; maar ook seun → seuns; voël → voëls. Kyk hoe die spelling van meervoude bepaal word: Woorde met twee verskillende vokale: oe, ui, ei, ens. Woorde kry net ’n meervoudsvorm by. Bv. broek > broeke

Woorde met twee van dieselfde vokale: aa, ee, uu, ens. Hierdie woorde het ’n lang klank. Sodra die meervoudsvorm bykom, word dit ’n korter klank, omdat een van die dubbele vokale wegval

Woorde met een vokaal: kat, bus, mes, klip, kop Woorde met een/’n kort vokaal se konsonant verdubbel aan die einde van die woord. Bv. kat > katte Klip > klippe

Bv. aap > ape vuur >vure Onthou: Daar is altyd uitsonderings in ’n taal, byvoorbeeld: nag → nagte, vlag → vlae. 1.2.2

Verkleiningsvorm 'n Verkleiningsvorm wys dat die selfstandige naamwoord baie klein is. Kyk na die maniere wat ons verklein: • -ie • -jie → by woorde wat op ’n t of ’n d eindig, byvoorbeeld hondjie en katjie • -tjie • -etjie → woorde met een lettergreep wat op ’n g eindig (slang, slangetjie) • pie → woorde wat op ’n m eindig

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

NB Wees versigtig vir woorde wat op ’n g eindig. Die woord koning het twee lettergrepe: ko-ning → koninkie. Die g val heeltemal weg! Ander voorbeelde is: piesang > piesankie, heining > heininkie, piering > pierinkie MAAR kyk mooi wat gebeur met woorde wat slegs een lettergreep het: slang – slangetjie. Al het die woord meer as een basisvorm werk jy steeds met die laaste basiswoord: boomslang = ’n samevoeging en die verkleiningsvorm sal dus boomslangetjie wees. LEER: Uitsonderings SELFSTANDIGE NAAMWOORD lig skip hawe glas pad baadjie blad koning tuinslang houtheining

MEERVOUDSVORM

VERKLEININGSVORM

ligte skepe hawens glase paaie baadjies blaaie konings tuinslange houtheinings

liggie skippie hawetjie glasie paadjie baadjietjie bladjie koninkie tuinslangetjie houtheininkie

trouring

trouringe

trouringetjie

stad

stede

stadjie

hemp

hemde

hempie

lid

lede

lidjie

gesig

gesigte

gesiggie

nes

neste

nessie

bees

beeste

besie

graf

grafte

graffie

stoof

stowe

stofie

druif

druiwe

druifie

skilpad

skilpaaie

skilpadjie

meisie

meisies

meisietjie

posduif

posduiwe

posduifie

skoonheid

skoonhede

skoonheidjie

bad

baddens

badjie

piekniekmandjie

piekniekmandjies

piekniekmandjietjie

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

1.2.3 Sommige selfstandige naamwoorde het ’n geslag. Slegs selfstandige naamwoorde met ’n hartklop het ’n teenoorgestelde geslagsvorm. SELFSTANDIGE MANLIK VROULIK NAAMWOORD mens man vrou seun dogter broer suster neef niggie oom tante pa ma oupa ouma bruidegom bruid wewenaar weduwee beeste bul koei klein beeste bulkalf verskalf katte mannetjieskat wyfiekat honde reun teef skape ram ooi leeus leeumannetjie leeuwyfie perde hings merrie hoenders haan hen varke beer sog

Aktiwiteit 2.1 1.

Lees die volgende advertensie aandagtig deur en voltooi dan die tabel.

Bron: http://www.vleissentraal.co.za/admin/advertImages/Main/mulati-(B)%20web.jpg

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Soortnaam aanbod veiling blesbok gemsbok sebra getal roete pad

Eenheid

Verkleiningsvorm Meervoudsvorm

2. 3.

Skryf nou vyf eiename uit die advertensie neer. Gee die teenoorgestelde geslag van die volgende diere: 3.1 Rooibokooi 3.2 Koedoebul

WOORDORDE

’n Sin moet altyd ’n werkwoord bevat. Dit beteken die kortste moontlike sin kan ’n werkwoord met ’n uitroepteken wees wat dan as ’n bevelsin dien, byvoorbeeld: Eet! of Slaap! Alle ander sinne het ’n werkwoord en ’n onderwerp (subject) nodig. ’n Onderwerp is dit wat bespreek word. Dink maar net hoe vinnig ons die onderwerp verander as iemand by ’n gesprek aansluit en ons wil nie hê hulle moet hoor wat ons sê nie. Die onderwerp sê vir ons WIE of WAT die aksie uitvoer. ’n Sin wat net ’n onderwerp en ’n werkwoord bevat, is ’n enkelvoudige sin (enkel – single). Enkelvoudige sinne: Jan eet. Ek draf. Hulle speel. Ons lees. Die honde byt. ’n Maklike manier om te onthou hoe die woordorde van ’n sin moet lyk, is om “STOMPI” te onthou.

Nou kyk ons na

Sv1TOMPv2I

S V1 T O M P V2 I

Onderwerp Hoof-, hulp- of koppelwerkwoord Tyd/Bywoord van tyd Voorwerp Wyse Plek/Bywoord van plek Hoofwerkwoord Infinitief

SUBJECT VERB TIME OBJECT MANNER PLACE VERB INFINITIVE

WIE? WANNEER? MET WIE OF WAT? HOE? WAAR? OM TE / OM ... TE

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Wat is die verskil tussen verb1 en verb2? As daar net ’n hoofwerkwoord in die sin is, staan dit in posisie-v1. As daar ’n hulp- of koppelwerkwoord in die sin is, staan dit in posisie-v1 en die hoofwerkwoord staan in posisie-v2. Onthou: • hulpwerkwoorde is: kan, kon, sal, sou, wil, wou, moet, moes, het. • koppelwerkwoorde is: is, was, word, raak, lyk. • hoofwerkwoorde is die doen-woorde waarvan ons al geleer het, soos: swem, drink, eet, praat, vra, sê, gooi, duik ... Uitsondering: wanneer jy “hoef” of “behoort” sien, moet jy weet om nie “om” te gebruik nie. HOEF (have to) Jy hoef nie jou groente te eet nie. Jy hoef nie jou ma te vra nie.

BEHOORT (should) Jy behoort jou groente te eet. Jy behoort jou ma te vra.

Kom ons bou nou goeie sinne. Byvoorbeeld: Jan (S) swem (v1). Wanneer ? (T) Jan swem elke oggend in die swembad. Hoe? (M) Jan swem vinnig. Waar ? (P) Jan swem in die swembad. Hoekom? (I) Jan swem elke oggend in die swembad om fiks te word. Byvoorbeeld: Wanneer? (T) Hoe? (M) Waar? (P) Hoekom? (I)

Lethabo (S) het (v1) gedans (v2). Lethabo het elke oggend gedans. Lethabo het pragtig gedans. Lethabo het in die skoolsaal gedans. Lethabo het elke oggend pragtig in die skoolsaal gedans om die kompetisie te wen.

Aktiwiteit 2.2 Brei die volgende sinne uit soos julle hierbo met die voorbeelde gemaak het. 1.

Lerato sal ’n lemoen eet. Wanneer? (T) Hoe? (M) Waar? (P) Hoekom? (I)

Stanley drink ’n koeldrank. Wanneer? (T) Hoe? (M) Waar? (P) Hoekom? (I)

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Les 3: Skryf en aanbied: ’n Advertensie Advertensies word gebruik om: • iets te verkoop (klere, gebruiksartikels, diere ...) • mense bewus te maak (spesiale aanbiedings, veldtogte, kompetisies, konserte, markte, liefdadigheidsprojekte ...) • ’n diens te adverteer (loodgieters, ekstra lesse ...) Advertensies verskyn op verskeie plekke: • in die strate (op lamppale, in mense se posbusse, teen advertensieborde, by mense wat dit uitdeel). • in tydskrifte en koerante. • op televisie. • op die radio. ’n Advertensie moet mense se aandag trek en hulle belangstelling hou. • Kernwoorde en dit wat geadverteer word, moet uitstaan (let op lettertipe en -grootte) • Die teikenmark (vir wie die advertensie bedoel is), moet duidelik wees. • Die adverteerder se kontakbesonderhede moet ook in die advertensie verskyn. • Gebruik kleur effektief, maar onthou dat jy nie vir die versiering punte kry nie. • Jou taalgebruik moet korrek wees. Moenie woorde onnodig herhaal nie.

Aktiwiteit 3 ’n Bekende musikant gaan julle gemeenskap besoek en julle wil die geld gebruik om die algemene sportgronde op te knap. Maak nou ’n advertensie van 90 – 100 woorde op ’n plakkaat om dit te adverteer. Kyk na die volgende:

Wanneer en waar? Wie is die kunstenaar? Koste? Treffendheid? Slagspreuk? Besonderhede oor kaartjieverkope/besprekings? Kontakbesonderhede? Dit moet op A4-papier wees.

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

Les 4: Luister en praat: Hardoplees Let op die volgende belangrike inligting wanneer jy lees: • Toon: word die regte emosie oorgedra (hartseer, blydskap, spanning ...) • Volume: praat jy te hard of te sag? • Tempo: praat jy te vinnig of te stadig? • Stemprojeksie: praat jy duidelik sodat almal jou kan hoor, of mompel jy? • Uitspraak: spreek jy die woorde korrek uit? • Vlotheid: lees jy sonder om vas te haak? • Oogkontak: kyk jy soms op om met jou gehoor oogkontak te maak? • Leestekens: let jy op na kommas, punte, kommapunte, aandagstrepe, uitroeptekens en vraagtekens? Komma Punt Kommapunt Uitroepteken Vraagteken Aanhalingstekens

, . ; ! ? “ ”

Dubbelpunt

Aandagstreep

–

wys ’n kort pouse wys ’n lang pouse wys ’n kort pouse net soos die leesteken sê, moet jy dit uitroep dit wat jy lees, moet as ’n vraag gevra word wys dat dit iemand se direkte woorde is; jy moet dus soos dié karakter praat. Aanhalingstekens kan ook gebruik word om jou aandag op die begrip van ’n woord te plaas, byvoorbeeld: hy is mos ’n goeie “vriend” (nie regtig ’n vriend nie!) ’n dubbelpunt wys dat iets gaan volg (’n verduideliking, ’n lys van items, iemand se woorde) wys ’n lang pouse en beklemtoon wat ná dit volg

Aktiwiteit 4 Jy gaan nou die eerste drie paragrawe van die kortverhaal, “Onsigbaar” deur Jaco Jacobs ontvang. Oefen om dit hardop aan jou fasiliteerder voor te lees. Skenk aandag aan die woorde wat onder “woordeskat” behandel word, want dit is belangrik dat jy verstaan wat jy lees. Jy gaan later die res van die kortverhaal lees en dan ook vrae daaroor beantwoord.

Onsigbaar Jaco Jacobs

Vandat ek veertien geword het, het ’n vreemde ding gebeur: Ek is skielik onsigbaar. My ma en pa sien my nie meer raak nie. En dis die Alien se skuld. Die Alien het aan die begin van die jaar in ons huis kom bly. Sy’s die een met die kwylende tandlose mond, (byna) niks hare, ekstra groot kop en superstinkmaak-vermoë. Niemand behoort op veertien ’n laatlam-sussie te kry nie. Laatlammetjies is mal oor aandag. Hulle suig aandag en tyd soos ’n muskiet bloed suig. My ma het die Alien boonop © Impaq

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

ingeskryf vir ’n babakompetisie. En raai wat – sy het gewen. Dit beteken sy gaan in ’n TVadvertensie wees. My droom was nog altyd om eendag ’n beroemde aktrise te word. En nou gaan die Alien ’n TV-ster wees. Dis nie net by die huis waar ek onsigbaar geword het nie. Dit gebeur deesdae boonop gereeld by die skool ook. Daar is hierdie ou in my klas: Charlie. Hy’s die een met die groen oë, deurmekaar kuif en halwe glimlag. Ek dink hy is slim en snaaks. Ek hou van sy deurmekaar kuif en sy groen oë en sy halwe glimlag. Maar hy sien my nie eens raak nie. Die tweede periode op ’n Vrydag het ons Afrikaans. Vandag doen ons mondelinge. Ek gee nie om nie – ek hou nogal van mondelinge. As ek voor ’n groep mense praat, voel dit of ek nie heeltemal onsigbaar is nie. Selfs al trek party van die seuns gesigte of gaap om te wys hoe verveeld hulle is. Ek wys vir die klas hoe om ’n grondboontjiebotter-smoothie te maak. Ek het al die bestanddele saamgebring, en selfs my ma se elektriese menger en een van haar mooi smoothie-glase ook. WOORDESKAT • onsigbaar (invisible) – iets wat niemand kan sien nie. • kwylend (drooling) – wanneer daar spoeg by jou mond uitloop. • superstinkmaak-vermoë (the ability to make a super stinky nappy) • laatlam / laatlammetjie – ’n kind wat lank na die ma se vorige kind gebore word • grondboontjie (peanut) • grondboontjiebotter (peanut butter) • elektriese menger (electric mixer) – ’n toestel wat in die kombuis gebruik word om te meng

Handleiding G09 ~ Afrikaans Eerste Addisionele Taal

Eenheid

WEEK 3 – 4 Leerdoelwitte In hierdie week gaan jy: • ’n Kortverhaal lees en die kenmerke van ’n kortverhaal leer ken • ’n Gedig lees en digterlike aspekte leer ken “Die kraai en die jakkals” • Voorbereid lees • Van afkortings, akronieme en idiome leer • ’n Vriendskaplike brief skryf

Les 5: Lees en kyk: ’n Kortverhaal en ’n gedig Les 5.1: Lees en kyk: ’n Kortverhaal ’n Kortverhaal het net een storielyn en bestaan uit ’n verhalende teks. Daar is verskillende aspekte aan ’n kortverhaal: 1.

Die verteller • Ons kry ’n eerstepersoonsverteller (ek-spreker) wat as ’n karakter by die kortverhaal betrokke is. Hy vertel wat hy gesien, gehoor en beleef het en daarom is sy vertellings beperk tot wat hierdie karakter weet. • Ons kry ’n derdepersoonsverteller wat oral teenwoordig is en alles van al die karakters af weet. Hy weet wat in die verlede gebeur het, wat nou gebeur en ook wat in die toekoms kan gebeur. Hierdie karakters se vertellings is onbeperk.

Die karakters In ’n verhaal is daar ’n hoofkarakter. Ons leer hierdie karakter ken deur: • die dialoog (wat hy van homself sê, wat hy van ander sê, wat ander van hom sê) • die handeling (wat hy doen) • die karakter se naam (watter betekenis kan ’n naam oordra?)

Die tema en boodskap Die tema is die sentrale idee wat die kortverhaal saambind. Die boodskap verwys na die les wat jy uit die verhaal leer.

Klimaks Dit is die opwindendste en belangrikste deel van die storie. Dit is die hoogtepunt.