Gr 9-Afrikaans Huistaal-Handleiding by Impaq

Í2)È-A-AHT-SG01`Î

T -

AFRIKAANS HUISTAAL HANDLEIDING Graad 9

A member of the FUTURELEARN group

Afrikaans Huistaal Handleiding

1809-A-AHT-SG01

Í2)È-A-AHT-SG01`Î

Graad 9

Aangepas vir KABV

I Kritzinger

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

INHOUDSOPGAWE VOORWOORD ........................................................................................................... 5 EENHEID 1.................................................................................................................. 6 LES 1: Die natuur praat ook...................................................................................... 6 Aktiwiteit 1.1: “Vaalvalk” ...................................................................................... 6 Aktiwiteit 1.2: “Die Rooivlerkspreeu” ................................................................... 7 Aktiwiteit 1.3: “Eekhoring” ................................................................................... 9 LES 2: Hoe belangrik is die natuur? ...................................................................... 10 Aktiwiteit 2.1: Voorbereide lees ......................................................................... 10 Aktiwiteit 2.2: Onvoorbereide gesprekvoering ................................................... 11 LES 3: Die natuur help die mens ............................................................................ 11 Aktiwiteit 3.1: Klanke ......................................................................................... 11 Aktiwiteit 3.2: Klankverskynsels ....................................................................... 14 LES 4: Etiek of wen? ............................................................................................... 16 Aktiwiteit 4.1: Leestegnieke ............................................................................... 17 Aktiwiteit 4.2: Hoofgedagtes .............................................................................. 17 Aktiwiteit 4.3: Visuele tekste (spotprent) ........................................................... 18 LES 5: Rondloperdiere ............................................................................................ 19 Aktiwiteit 5.1: Informele brief + koevertadressering ........................................... 19 Aktiwiteit 5.2: Formele brief ............................................................................... 21 LES 6: Natuurfeite ................................................................................................... 24 Aktiwiteit 6.1: Woordsoorte: Hersiening ............................................................ 26 Aktiwiteit 6.2: Selfstandige naamwoord ............................................................. 28 Aktiwiteit 6.3: Byvoeglike naamwoord ............................................................... 31 Aktiwiteit 6.4: Idiomatiese uitdrukkings.............................................................. 32 LES 7: Laat ons lees ................................................................................................ 34 Aktiwiteit 7.1: “Die soet pap”.............................................................................. 38 Aktiwiteit 7.2: “Die telegram” ............................................................................. 38 Aktiwiteit 7.3: Letterkunde dialoog..................................................................... 43 LES 8: So lyk die natuur.......................................................................................... 44 Aktiwiteit 8.1: Die skryfproses ........................................................................... 44 Aktiwiteit 8.2: Beskrywende paragrawe ............................................................. 46 Aktiwiteit 8.3: Beskrywende opstel .................................................................... 48 LES 9: Is die natuur regtig gevaarlik?.................................................................... 50 Aktiwiteit 9.1: Spelling: spelpatrone................................................................... 50 Toetsafbakening................................................................................................ 58 EENHEID 2................................................................................................................ 59 LES 10: Wat is waar? .............................................................................................. 60 Aktiwiteit 10.1: Die fabel: Die wolf en die mens ................................................. 60 Aktiwiteit 10.2: Poësie: “Rondebosch”............................................................... 62 Aktiwiteit 10.3: Poësie: “Die seemeeu”.............................................................. 63 Aktiwiteit 10.4: Poësie: “Eksamenlokaal” .......................................................... 65

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Aktiwiteit 10.5: Poësie: “Man en muis” .............................................................. 68 Aktiwiteit 10.6: Poësie: “See-sonnet” ................................................................ 69 LES 11: So ŉ bek moet jêm kry .............................................................................. 73 Aktiwiteit 11.1: Afkortings .................................................................................. 73 Aktiwiteit 11.2: Spreekwoorde ........................................................................... 74 Aktiwiteit 11.3: Woordeskatuitbreiding .............................................................. 75 Aktiwiteit 11.4: Versamelname .......................................................................... 76 Aktiwiteit 11.5: Voornaamwoorde ...................................................................... 76 Aktiwiteit 11.6: Werkwoorde .............................................................................. 78 LES 12: Is ons afhanklik van die natuur? .............................................................. 80 Aktiwiteit 12.1: Groepbespreking en voorbereide lees ...................................... 80 LES 13: Kom ons toer! ............................................................................................ 81 Aktiwiteit 13.1: Skryfproses ............................................................................... 81 Aktiwiteit 13.2: Advertensies (Plakkate en strooibiljette) ................................... 82 Aktiwiteit 13.2.1: Stelwerk: strooibiljet ............................................................... 84 Aktiwiteit 13.2.2: Mondeling: voorbereide lees .................................................. 84 Aktiwiteit 13.3: Stelwerk: dagboekinskrywing .................................................... 85 Aktiwiteit 13.4: Stelwerk: kennisgewing en agenda ........................................... 85 Aktiwiteit 13.5: Stelwerk: resensie ..................................................................... 87 LES 14: Taal! Taal! Taal! ......................................................................................... 88 Aktiwiteit 14.1: Woordvorming ........................................................................... 89 LES 15: Die ruimte ................................................................................................... 93 Aktiwiteit 15.1: Uitsluitingstegniek ..................................................................... 93 Aktiwiteit 15.2: Afleidings en gevolgtrekkings .................................................... 94 LES 16: Hier ŉ hurk, daar ŉ nurk ........................................................................... 96 Aktiwiteit 16.1: Bywoorde, voegwoorde en tussenwerpsels .............................. 96 LES 17: Die kortverhaal........................................................................................... 99 Aktiwiteit 17.1: Raas maar, dis ons moedertaal ................................................ 99 Eksamenafbakening........................................................................................ 102 EENHEID 3.............................................................................................................. 104 LES 18: Die woordeboek bly bo! .......................................................................... 105 Aktiwiteit 18.1: Woordeskatuitbreiding: woordeboekgebruik ........................... 105 Aktiwiteit 18.2: Voorsetsels en afkortings (leerwerk) ....................................... 106 Aktiwiteit 18.3: Woordeskatuitbreiding ............................................................ 109 Aktiwiteit 18.4: Persoonsname en byvoeglike naamwoorde ........................... 110 LES 19: Luister bly die beste ................................................................................ 112 Aktiwiteit 19.1: Luisteroefening........................................................................ 112 Aktiwiteit 19.2: Voorbereide lees ..................................................................... 114 Aktiwiteit 19.3: Poësie: “Namib” ...................................................................... 114 Aktiwiteit 19.4: Poësie: “Die kondukteur knip kaartjies” ................................... 116 Aktiwiteit 19.5: Eie gedig ................................................................................ 117

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

LES 20: Kom ons toer!!! ........................................................................................ 118 Aktiwiteit 20.1: Toerprogram ........................................................................... 118 Aktiwiteit 20.2: Artikel ...................................................................................... 119 Aktiwiteit 20.3: Berig........................................................................................ 121 Aktiwiteit 20.4: Verhalende opstel ................................................................... 122 Aktiwiteit 20.5: Uitnodiging .............................................................................. 123 LES 21: Lande ........................................................................................................ 124 Aktiwiteit 21.1: Leesproses: feite en menings ................................................. 124 Aktiwiteit 21.2: Hardop lees ............................................................................. 126 LES 22: Laat ons praat! ......................................................................................... 128 Aktiwiteit 22.1: Voorbereide mondeling toespraak .......................................... 128 LES 23: Die taal is maklik...................................................................................... 129 Aktiwiteit 23.1: Taalvaardigheidshersiening .................................................... 129 Aktiwiteit 23.2: Betekenisleer (leerwerk) ......................................................... 131 Aktiwiteit 23.3: Sinonieme, antonieme, homonieme en homofone .................. 132 LES 24: Die bas van die geelhoutboom ............................................................... 133 Aktiwiteit 24.1: Werkkaart ................................................................................ 134 Aktiwiteit 24.2: Die bas van die geelhoutboom ................................................ 137 Toetsafbakening.............................................................................................. 139 EENHEID 4 ............................................................................................................. 140 LES 25: Ken jy jou motor? .................................................................................... 140 Aktiwiteit 25.1: Woordeskatuitbreiding ............................................................ 140 Aktiwiteit 25.2: Instruksies en wenke............................................................... 141 Aktiwiteit 25.3: Padaanwysings ....................................................................... 142 LES 26: Padbuffels gaan aan die pen ry .............................................................. 143 Aktiwiteit 26.1: “Die fietsryer”........................................................................... 143 Aktiwiteit 26.2: Hoofgedagtes .......................................................................... 144 LES 27: Jaagduiwels ............................................................................................. 145 Aktiwiteit 27.1: Onvoorbereide lees en informele groepbespreking................. 145 Aktiwiteit 27.2: Informele groepbespreking ..................................................... 146 LES 28: Kom ons sluit af....................................................................................... 147 Aktiwiteit 28.1: Direkte en indirekte rede ......................................................... 147 Aktiwiteit 28.2: Ontkennende vorm.................................................................. 149 Aktiwiteit 28.3: Sinsleer: Enkelvoudige sinne en saamgestelde sinne ........... 149 Aktiwiteit 28.4: Lydende en bedrywende vorm ................................................ 152 Aktiwiteit 28.5: Taalverskynsels ...................................................................... 153 Aktiwiteit 28.6: Taalvaardigheid....................................................................... 155 Eksamenafbakening........................................................................................ 159 Bylae A .................................................................................................................. 161 Aansoek om ‘n betrekking .............................................................................. 163 Curriculum vitae ............................................................................................. 164

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

Voorwoord Hou jou oë en ore oop vir sake in tydskrifte, koerante, oor die TV of radio wat betrekking het op die temas. Alle formele assesserings kan in die portefeuljeboek gevind word.

KWARTAALBEPLANNING WEEK Week 1 en 2 Week 3 en 4 Week 5 en 6 Week 7 en 8 Week 9 en 10

AKTIWITEITE 1;2 3;4 5;6 7;8 9 en hersiening en leer van toetse

WENKE: Jy het tot aan die einde van graad 8 al feitlik 80% van die taalsillabus in Afrikaans afgehandel. Dit is dus baie belangrik dat jy moet sorg dat jy alle teorie goed onder die knie het wanneer van die werk herhaal word of wanneer daar aanvaar word dat jy die werk moet ken. Lees help natuurlik nog steeds baie – omdat dit jou woordeskat en spelvaardighede verseker verskerp en uitbrei! Vra jou ouers om enige boek/tydskrif (natuurlik Afrikaans) vir jou te koop – ŉ mens hoef nie net storieboeke te lees nie – lees ENIGE IETS waarin jy belangstel!

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

EENHEID 1 LEERDOELWITTE: Die leerder moet aan die einde van die les die volgende aspekte ken: • Lees en kyk: Literêre begrippe  Woordgebruik  Leestekengebruik  Atmosfeer  Woordjie “O”  Rym  Personifikasie  Enjambement  Herhaling

LES 1: Die natuur praat ook LEES EN KYK AKTIWITEIT 1: POËSIE Aktiwiteit 1.1: “Vaalvalk” – W.E.G. Louw DOELSTELLINGS:  Woordgebruik  Leestekengebruik  Atmosfeer • •

•

Woordgebruik: Die digter gebruik sekere woorde met ŉ spesifieke doel: dit pas in die atmosfeer/agtergrond/milieu van die gedig en/of dit pas in die digter/verteller se woordgebruik. Leestekengebruik: ŉ komma: word gebruik om die tempo te vertraag ’n ruspose aan te dui om die woorde langs die komma te beklemtoon of uit te hef ’n sekere ritme aan die gedig te gee ŉ kommapunt: word gebruik wanneer daar ŉ uitbreiding daarna volg d.w.s. die digter wil ŉ sekere saak verder uitbrei of belig Atmosfeer: ŉ digter maak gebruik van leestekens, halfrym (alliterasie en assonansie) en spesifieke woorde om ’n sekere atmosfeer te skep

Lees die gedig, Vaalvalk goed deur. Maak luisteraantekeninge soos wat jou fasiliteerder die gedig aan jou verduidelik.

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

VAALVALK W.E.G. LOUW 1 3 5

Wit is die wêreld van outydse weë, en ŉ treurige wals is die vroemoresee; dou oor die duine, geen windjie wat waai, net ŉ vaalvalk wat sing soos hy draai, soos hy draai...

VRAE: 1 Verduidelik aan hand van die gedig wat met klankskildering bedoel word. 2 Leestekens speel ŉ belangrike rol met betrekking tot die tipografie. Verduidelik die funksies van die volgende leestekens: 2.1 komma in r.2 2.2 kommapunt in r.4 2.3 komma in r.5 2.4 ellips/beletselteken in r.6 3 Hoe sou jy die atmosfeer in dié gedig beskryf? 4 Watter middele het die digter gebruik om die spesifieke atmosfeer in die gedig te skep? (Daar’s drie)

AKTIWITEIT 1: POËSIE Aktiwiteit 1.2: “Die Rooivlerkspreeu” " Lees die gedig Die Rooivlerkspreeu op die volgende bladsy goed deur en beantwoord dan die vrae. Maak luisteraantekeninge soos wat jou onderwyser/es die gedig aan jou verduidelik. DOELSTELLINGS: • Woordjie “O” • Rym • Personifikasie

· Woordjie “O”: · Rym:

· Personifikasie:

Dié woordjie word altyd gebruik om ’n gevoel aan te dui, hetsy dit ŉ gevoel van verbasing/vreugde/teleurstelling/ens., is. Alle rympatrone word met ŉ sekere doel deur die digter gebruik. Ons kry verskillende rympatrone: PAARRYM: aabb KRUISRYM: abab OMARMDE RYM: abba GEBROKE RYM: abca Dit is die beeldspraak waar die digter aan ŉ dooie ding, menslike eienskappe gee, bv. Die wind huil/die son loer oor die toppe.

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

Die Rooivlerkspreeu 1 2 3 4 5 6 7 8

O rooivlerkspreeu, ek hoor jou lied, ŉ diep verhaal van warm verdriet… Ek hoor jou klae, jou stemklank soos in kinderdae, en soek dan hier, dan daar,

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

tot ek jou op die tak gewaar, allenig op die eiketak, so somber-swart, so windverward! Die reënbui en die winterkou... die berg is toe van wolkegrou, die stormweer smoor jou klagte dood: bo in die berg is hongersnood. Die donker kom, die stormwind fluit my hart herhaal ŉ honderd maal die smeking van jou stemgeluid! O rooivlerkspreeu, so somber-swart, so noodverward, ek hoor jou in die noordewind. O bedelaar-kind, verstom, verkluim, in raaisel-dom van koue, wrede wêreldruim!

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

ŉ honderd maal die smeking van jou stemgeluid! O rooivlerkspreeu, so somber-swart, so noodverward, ek hoor jou in die noordewind. O bedelaar-kind, verstom, verkluim, in raaisel-dom van koue, wrede wêreldruim!

Vrae: 1 2 3 4

Wat is ŉ rooivlerkspreeu? Watter atmosfeer is in dié gedig teenwoordig én watter woorde dui dié atmosfeer aan? Benoem die stylmiddel in r.13 én sê wat die funksie daarvan is Wie is in die gedig aan die woord (onthou: nooit die digter nie!)

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

5 6 7

Eenheid

Dui die rymskema van die gedig aan én benoem dit. In r.5 is ŉ voorbeeld van rymdwang. Motiveer dié stelling. Skryf ŉ paragrafie van ongeveer 50 woorde waarin jy ŉ beskrywing van die persoon in die gedig se gevoel gee. Jy gaan hierdie paragraaf vir ŉ leespunt moet voorlees – so skryf so goed en mooi soos jy kan.

AKTIWITEIT 1: POËSIE Aktiwiteit 1.3: “Eekhoring” – Louis Eksteen DOELSTELLINGS: • •

Enjambement Herhaling

ENJAMBEMENT Dit is ŉ tegniek waar een reël oorloop na ŉ ander reël sonder dat daar ’n leesteken gebruik word · Dit verdoesel die rym (d.w.s. ’n mens hoor dan nie ’n pertinente rymklank nie) · Dit gee ’n natuurlike vloei in die gedig, want ’n mens lees nou die reëls aaneen · Dit gee ook ŉ spesifieke visuele vloei aan die gedig Wanneer ŉ mens enjambement aandui, moet jy ten minste die laaste woord van die een reël en die eerste word van die volgende reël neerskryf om aan te dui watter twee reëls loop oor in mekaar. HERHALING Dieselfde element soos ŉ woord, klank, reël, frase of strofe word kort na mekaar of in ’n spesifieke volgorde gebruik. · Dit word vir beklemtoning gebruik · Dit identifiseer (maak erger/meer intens) ’n idee Ondersoek en bespreek die gedig Eekhoring van Louis Eksteen goed en beantwoord dan die vrae:

EEKHORING Louis Eksteen 1 2 3 4 5 6

Hy kon boomklim kon hy nie! Hy kon ŉ kat hond haaraf maak met hierdie suiwer spring - die raak boog van grond oor stam op tak tot by die klou om skurwe dennebol, ai hygend! Hy kón boomklim kon hy nie!

7 8 9 10 11

Maar - nie net hy kon mik en raak: ŉ Seuntjie wat hom uittrek - stadig, agteroor, wanneer hy kettieskiet en hom liggies met ŉ eikel tussen oë op groen grassies van die gras af maak.

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

12 Ai ai! Hy kon ráákskiet kon hy nie! 13 Een boog van grond oor stam op mik 14 ... Hy kon boomklim kon hy nie! 15 Maar ligter as dié ligte boog 16 ŉ akker uit ŉ kettie styfgespan 17 Wat vinniger as die lewe trek 18 - Hy kon raakskiet. Kon hy nie?

VRAE: 1 2 3 4.1 4.2 5 6

Wat word met r.2 bedoel? Lees reëls 3 en 4 hardop. Watter effek het die enjambiese ritme? Gee ŉ voorbeeld van enjambement uit die gedig. Wat beteken r.11? Hoe het dit gebeur? Dui ŉ voorbeeld van herhaling uit die gedig aan en verduidelik die funksie daarvan. Gee die betekenis van hierdie gedig in jou eie woorde weer. LEERDOELWITTE: • •

Die leerder moet aan die einde van die les die volgende aspekte ken: Luister en praat:  Lees  Gesprek

LES 2: Hoe belangrik is die natuur? LUISTER EN PRAAT

AKTIWITEIT 2.1: VOORBEREIDE LEES Jy moet die paragraaf wat jy in vraag 7 by die vrae van die gedig “Die Rooivlerkspreeu” geskryf het, nou voorberei sodat jy dit hardop vir jou fasiliteerder kan lees vir ŉ leespunt. Hierdie is deel van jou formele assessering – taak 1. Dit maak glad nie saak as jy vashaak nie, sorg dat jy verstaan wat jy lees. Jy kry so twee minute om die paragraaf voor te berei. [10]

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

AKTIWITEIT 2.2: ONVOORBEREIDE GESPREKVOERING Ons het nou ŉ paar gedigte gelees en behandel. Praat met jou fasiliteerder/ouer oor die volgende onderwerpe. Lug jou mening, maar belangrik, motiveer waarom jy daardie spesifieke mening huldig. Dit is belangrik dat jy jou mening lug en dat julle in gesprek hieroor moet tree. Jy moet ongeveer TWEE tot DRIE minute neem om jou mening oor die sake te lug en te motiveer. [10]

Dit is belangrik dat ŉ mens altyd moet luister as iemand praat, hom/haar in die oë kyk en nooit iemand in die rede val nie. Jy verwag presies dieselfde gedrag van ander wanneer jy jou mening lug en dit is net goeie maniere. OPDRAG: Praat vir ongeveer twee tot drie minute oor die volgende onderwerpe: o Moet daar dieretuine wees waar diere in hokke besigtig kan word? o Moet diere vir navorsing gebruik word? o Moet troeteldiere soos “mense” in huise hanteer word of soos diere? LEERDOELWITTE: • •

Die leerder moet aan die einde van die les die volgende aspekte ken: Taalleer:  Klankleer (die teorie moet eers 100% onder die knie wees voordat ons na ander taalkonvensies kan kyk) (KLANKE en KLANKVERSKYNSELS)  Dit is ook baie volledig in graad 8 bespreek

LES 3: Die natuur help die mens TAALSTRUKTURE EN -KONVENSIES AKTIWITEIT 3.1: TAALLEER KLANKLEER: Klanke

VOKALE (Wanneer ŉ klank vrylik oor die stembande beweeg en sonder enige versperring uitgespreek word)

Ag, ek is so lus om die boek te skeur

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

ALLE VOKALE IS STEMHEBBEND Geronde vokale (Wanneer die mond gerond is by uitspraak) Bok Deur Muur Roos buk soek

Ongeronde vokale (Wanneer die mond plat is by uitspraak) meer het dak daar is ski

DIFTONGE (Wanneer twee of meer verskillende vokale as een klank uitgespreek word en jou mondvorm verander!)

ALLE DIFTONGE IS STEMHEBBEND haai baie mooi otjie (mens hoor oi) groei

huis goud leeu byt feit

KONSONANTE WYSE VAN VORMING Eksplosiewe Frikatiewe Triller Lateraal Nasale

pos; bas; rat; dan; potjie; berge; kat fiets; wal; slag; Zoeloe; jaag; geel; hak; sjaal; twee; groen; voet; genie/genre raai lank Naam; moeg; bang; mandjie

STEMLOOS

STEMHEBBEND Alle nasale Lateraal Triller Die volgende eksplosiewe: boek; dak; berge

Die volgende eksplosiewe: perd; kat; handjie; potjie; rak; hond (t-klank) Die volgende frikatiewe: voor; fiets; slang; sjaal; groen; geel

Â© Impaq

Die volgende frikatiewe: wiel; Zoeloe; jaag; hak; twee; genie/genre

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

AFFRIKATE STEMLOOS tjek; tsaar

STEMHEBBEND kollege; jellie

Onthou jy nog hoe om die klankbou van ŉ woord aan te dui? Ons kan ook vra: Uit watter klanke is ŉ woord saamgestel? bv.

natuur: KVKVK onthou: VKKKD hoe: KV watter: KVKVK

OPDRAG: Lees die onderstaande gedeelte oor Die natuur help die mens en beantwoord dan die vrae: DIE NATUUR HELP DIE MENS Kan die armadil help om melaatsheid te genees? Ja, want dit is die enigste dier behalwe die mens (en sommige ape) wat hierdie siekte kry. ŉ Paar jaar gelede het wetenskaplikes ontdek dat die armadille in Texas soms melaats geraak het en dat hul lywe gedien het as ‘fabrieke’ om die melaatsheidbakterieë te vervaardig. Navorsers gebruik nou hierdie bakterieë van armadille om ŉ teenmiddel te probeer vind. Die armadille word ook op baie ander maniere in die stryd teen siektes gebruik. Dokters hoop om melaatsheid in Suider-Afrika in die volgende paar jaar uit te roei. Indien hulle dit regkry, sal dit deels te danke wees aan die armadil van Amerika. Wat is boegoe? Boegoe is een van Suid-Afrika se bekendste medisinale plante. Baie boegoesoorte groei wild in die fynbos van die Wes- en Suid-Kaap. Almal is klein struikies en het blare met ŉ skerp geur. Hottentotte het die blare uitgedroog, verpoeier en dit vir wonde en maagklagtes gebruik. Boegoebrandewyn is ŉ middel vir nierprobleme en boegoe-asyn word in beenbreuke, sere en swelsels ingevryf. Olie wat uit boegoe verkry word, kan kieme vernietig. 1

Dui die klankbou van die volgende woorde aan: 1.1 groei 1.2 spesie 1.3 weefsel 1.4 veilige 1.5 hierdie 1.6 maar

Is dit moontlik dat dieselfde vokaal in een woord ŉ klank kan hê en dieselfde vokaal in ŉ ander woord ŉ ander klank? Staaf jou antwoord met voorbeelde.

Benoem die vetgedrukte konsonante na aanleiding van (n.a.v.) die wyse van vorming: 3.1 bekendste 3.2 fynbos 3.3 asyn 3.4 middel

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

Wat is die verskil tussen die twee vetgedrukte klanke in die volgende woorde: dokters/melaatsheid?

Watter ooreenkoms is daar tussen die twee vetgedrukte klanke in die volgende woorde: fynbos/word ?

AKTIWITEIT 3.2: TAALLEER KLANKLEER: Klankverskynsels Jy moet al die klankverskynsels baie goed verstaan voordat jy aangaan! •

ONTRONDING geronde vokale word ongerond uitgespreek

•

OORRONDING ongeronde vokale word oordrewe gerond uitgespreek

•

VOKAALREDUKSIE vokaalklank word verswak na ŉ n-klank toe

•

PALATALISASIE klink of daar ŉ j-klank in ŉ woord is

•

KLANKTOEVOEGING klank word aan basis toegevoeg

•

ASSIMILASIE gelykmaking van klanke a.g.v. die verskillende plekke van klankvorming

•

NASALERING EN VOKALISERING vokale word genasaleer en nasale klank kry vokaalkenmerk: kom gewoonlik voor wanneer ŉ n/m voor ŉ s staan

•

KLANKWEGLATING klank word van basiswoord weggelaat

Handleiding G09 ~ Afrikaans Huistaal

Eenheid

Voëls Lees die onderstaande gedeelte oor Voëls deur en beantwoord dan Opdrag 3 se vrae: Watter voël hang sy kos aan dorings en doringdraad op? Die fiskaal-laksman. Hierdie bekende swart en wit voël staan ook bekend as ŉ janfiskaal. Hy vang groot insekte, akkedisse en soms selfs muise, maar eet hulle nie dadelik nie. Hy het die eienaardige gewoonte om sy kos eers aan dorings of doringdraad op te hang en dit later, wanner hy weer daarvoor lus kry, te kom eet. Wat is ŉ “heuningsuier’? Suikervoëls en suikerbekkies word heuningsuiers genoem, omdat hulle van nektar leef wat in die blomme van proteas, erikas en aalwyne voorkom. Met hul lang, dun snawels kan hulle maklik die nektar onder in die blom bykom. Hul tonge is vol haartjies waarmee hulle die nektar ‘opborsel’ voor hulle dit in hul bekke insuig. Watter voël eet byewas? Die groot-heuningwyser. Hierdie gespesialiseerde eters leef hoofsaaklik van perdebye, bye en larwes, maar eet ook byewas. Hulle is opgemerk waar hulle aan kerse op ŉ preekstoel in ŉ kerk geëet het! Wie is dié ryloper? Die rooiborsbyvreter! Hierdie voël ‘ryloop’ dikwels op gompoue en vang die insekte wat die gompou opjaag. Wanneer hy ŉ by of perdeby vang, gaan sit hy op ŉ tak om dit te eet. Die insek word hard teen die tak gevryf om sy angel en gifsakkie te verwyder voordat die rooiborsbyvreter dit sommer heel insluk. Eet bosluisvoëls bosluise? Nee. Hierdie bekende wit voëls wat die beeste vergesel terwyl hulle wei, eet nie bosluise nie, maar leef van insekte in die gras wat deur die beeste versteur word. Hul naam is dus misleidend. OPDRAG: 1 Wat word bedoel met die klankverskynsel assimilasie? 2 Waarom mag ŉ mens geassimileerd praat, maar nie so skryf nie? 3 Dui aan hoe die volgende woorde geassimileer kan word: 3.1 hierdie 3.2 op ŉ 3.3 in die 4 Gee enige twee voorbeelde uit die stuk waar woorde ontrond kan word. 5.1 Wat verstaan jy onder vokaalreduksie? 5.2 Gee enige voorbeeld uit die stuk van vokaalreduksie. 6 Benoem die klankverskynsel wat in die volgende woord kan voorkom; insekte