Gr 9-Sosiale Wetenskappe-Fasiliteerdersgids Geografie 2 by Impaq

Í2)È-A-SOS-FG02%Î

SOSIALE WETENSKAPPE FASILITEERDERSGIDS: GEOGRAFIE Graad 9

A member of the FUTURELEARN group

Sosiale Wetenskappe Fasiliteerdersgids: Geografie

1809-A-SOS-FG02

Í2)È-A-SOS-FG02%Î

Graad 9

Aangepas vir KABV

Fasiliteerdersgids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

INHOUDSOPGAWE Inleiding ............................................................................................................................... 3 Wat is geografie? ................................................................................................................. 4 Loopbaanskakels en vakintegrasie ...................................................................................... 4 Spesifieke doeleindes van Geografie .................................................................................. 5 Assessering ......................................................................................................................... 6 Projekte................................................................................................................................ 8 Toetse en eksamens ........................................................................................................... 8 Take ..................................................................................................................................... 8 Bloom se Taksonomie ....................................................................................................... 10 Leerprogram ...................................................................................................................... 11 Verklarende notas .............................................................................................................. 13 Eenheid 1: Kaartvaardighede ......................................................................................... 14 Les 1: Oriëntasie ................................................................................................. 14 AKTIWITEIT 1 ............................................................................................ 14 AKTIWITEIT 2 ............................................................................................ 14 AKTIWITEIT 3 ............................................................................................ 14 Les 2: Skaal, afstand en peiling .......................................................................... 15 AKTIWITEIT 4 ............................................................................................ 15 Les 3: Vind plekke op kaarte ............................................................................... 16 AKTIWITEIT 5 ............................................................................................ 16 Les 4: Foto’s van die aarde ................................................................................. 17 AKTIWITEIT 6 ............................................................................................ 17 Les 5: Hoogte bo seevlak op kaarte .................................................................... 18 AKTIWITEIT 7 ............................................................................................ 18 Les 6: Die landskap............................................................................................. 19 AKTIWITEIT 8 ............................................................................................ 19 Les 7: Dwarsdeursnitte ....................................................................................... 20 AKTIWITEIT 9 ............................................................................................ 20 Les 8: Hoe om kaarte te teken en grafieke te lees .............................................. 21 AKTIWITEIT 10 .......................................................................................... 21 Eenheid 2: Ontwikkelingskwessies ................................................................................ 23 Les 10: Ontwikkeling ........................................................................................... 23 AKTIWITEIT 11 .......................................................................................... 23 Les 11: Maniere waarop ontwikkeling gemeet word ........................................... 23 AKTIWITEIT 12 .......................................................................................... 23 Les 12: Faktore wat ontwikkeling beïnvloed........................................................ 23 AKTIWITEIT 13 .......................................................................................... 23 Les 13: Faktore wat ontwikkeling beïnvloed (vervolg) ......................................... 24 AKTIWITEIT 14 .......................................................................................... 24

Fasiliteerdersgids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid 3: Oppervlakkragte wat die aarde vorm .......................................................... 26 Les 15: Struktuur van die aarde .......................................................................... 26 AKTIWITEIT 15 .......................................................................................... 26 Les 16: Rotstipes ................................................................................................ 26 AKTIWITEIT 16 .......................................................................................... 26 Les 17: Endogene kragte (interne kragte) ........................................................... 27 AKTIWITEIT 17 .......................................................................................... 27 Les 18: Landvorme a.g.v. Enogene (interne) kragte ........................................... 27 AKTIWITEIT 18 .......................................................................................... 27 Les 19: Landvorme a.g.v. Eksogene (eksterne) kragte ....................................... 28 AKTIWITEIT 19 .......................................................................................... 28 Les 20: Erosie ..................................................................................................... 29 AKTIWITEIT 20 .......................................................................................... 29 Les 21: Ontwikkeling van landvorme .................................................................. 30 AKTIWITEIT 21 .......................................................................................... 30 Les 22: Grondwater ............................................................................................ 30 AKTIWITEIT 22 .......................................................................................... 30 Les 23: Karsttopografie ....................................................................................... 31 AKTIWITEIT 23 .......................................................................................... 31 Les 24: Winderosie en afsetting .......................................................................... 32 AKTIWITEIT 24 .......................................................................................... 32 Les 25: See-erosie .............................................................................................. 32 AKTIWITEIT 25 .......................................................................................... 32 Les 26: Landvorme kenmerkend van see-erosie ................................................ 33 AKTIWITEIT 26 .......................................................................................... 33 Les 27: Kuslynpatrone ........................................................................................ 34 AKTIWITEIT 27 .......................................................................................... 34 Les 28: Gletservorming ....................................................................................... 34 AKTIWITEIT 28 .......................................................................................... 34 Les 29: Alpynse gletsers ..................................................................................... 35 AKTIWITEIT 29 .......................................................................................... 35 Eenheid 4: Hulpbrongebruik en volhoubaarheid .......................................................... 36 Les 30: Tipes natuurlike hulpbronne ................................................................... 36 AKTIWITEIT 30 .......................................................................................... 36 Les 31: Hoe hulpbronne gebruik word ................................................................ 36 AKTIWITEIT 31 .......................................................................................... 36 Les 32: Gevolge van onverstandige hulpbrongebruik ......................................... 36 AKTIWITEIT 32 .......................................................................................... 36 Les 33: Volhoubare hulpbrongebruik .................................................................. 37 AKTIWITEIT 33 .......................................................................................... 37 Les 34: Poog om volhoubaarheid te bereik ......................................................... 38 AKTIWITEIT 34 .......................................................................................... 38 Les 35: Voedselbronne ....................................................................................... 38 AKTIWITEIT 35 .......................................................................................... 38 Les 36: Die rol wat wetenskap en tegnologie in voedselproduksie speel ............ 39 AKTIWITEIT 36 .......................................................................................... 39 Les 37: Volhoubare boerdery – toepaslike tegnologieë en boertegnieke ............ 39 AKTIWITEIT 37 .......................................................................................... 39

Fasiliteerdersgids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Leerprogram (sillabus) en oorsig van die jaarplan EENHEID/KWARTAAL 1: Kaartvaardighede • Oriëntering • Skaal, afstand en peiling • Vind plekke op kaarte • Foto’s van die aarde • Hoogte bo seevlak op kaarte • Die landskap • Dwarsdeursnitte • Hoe om kaarte te teken en grafieke te lees • ŉ Praktiese benadering EENHEID/KWARTAAL 2: Ontwikkelingsprobleme • Definieer ontwikkeling • Meet ontwikkeling • Die Menslike Ontwikkelingsindeks • Faktore wat ontwikkeling beïnvloed • Geleenthede vir ontwikkeling • Alternatiewe ontwikkeling • Volhoubare ontwikkeling EENHEID/KWARTAAL 3: Oppervlakkragte wat die aarde vorm • Struktuur van die aarde • Rotstipes • Endogene kragte en landvorme • Eksogene kragte en landvorme • Erosie • Ontwikkeling van landvorme • Grondwater en karsttopografie • Wind en afsetting • See-erosie en die gevolglike landvorme • Kuslynpatrone • Gletservorming/Alpynse gletsers EENHEID/KWARTAAL 4: Hulpbrongebruik en volhoubaarheid • Hernubare en nie-hernubare hulpbronne • Hoe hulpbronne gebruik word • Gevolge van onverstandige hulpbrongebruik • Volhoubare hulpbrongebruik • Poog om volhoubaarheid te bereik • Voedselbronne • Wetenskap en tegnologie in die voedselproduksieproses • Volhoubare boerdery

Fasiliteerdersgids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Tipe vrae ’n Groot verskeidenheid vrae kan in toets- en eksamenvraestelle ingesluit word. •

Kortvrae o Meervoudige keuse vrae o Waar/onwaar o Kies die korrekte woord tussen hakies o Pas twee kolomme bymekaar o Benoem diagramme/kaarte o Lees van kaarte/grafieke af o Noem/lys (verskynsels ...) • Definisies o ’n Definisie is ’n kort, saaklike beskrywing van ’n term of begrip, deur gebruik te maak van een of meer feite in ’n kort sin. o Gewoonlik twee punte per korrekte definisie, ongeag die hoeveelheid feite. • Beskryf/Bespreek/Verskaf/Vergelyk/Verduidelik/Analiseer/Evalueer/Ontwerp o Die antwoorde op hierdie tipe vrae bestaan uit kort sinne, gewoonlik een feit per sin. o Gewoonlik twee punte per korrekte feit. o In sommige gevalle kan een punt per feit aan vae redenering toegeken word. • Kort opstelle o Die leerder moet die antwoord in paragraafvorm aanbied. o Dit is veral van toepassing by graad 12. o Maksimum ses (6) feite per kort opstel – twee punte per korrekte feit. o Indien puntsgewys, een punt per korrekte feit. o Leerders mag feite/kernwoorde onderstreep om dit meer “sigbaar” te maak. • Eenvoudige sketse en sketskaarte o Dit is nie nodig om sketse en tekeninge volgens skaal te doen nie, maar die korrekte detail moet vertoon word. o Vermy té klein pogings. o Sketse/tekeninge moet benoem wees. o Soms word punte vir die skets/tekening self toegeken. o Een of twee punte per korrekte byskrif – kyk puntetoekenning. • Akkurate grafieke op assestelsels o Hierdie is tekeninge van die sy-aansig in ŉ grafiekformaat van kontoerkaarte /topgrafiese kaarte/ortofotokaarte. o Gewoonlik een punt vir elke korrekte benoeming van die asse, die begin- en eindpunte en vir elke kurwe op die assestelsel. • Berekeninge o Leerders moet die formules en stappe ken. o Gewoonlik een punt per korrekte stap bv. bereken afstand  (kaartafstand x skaal = werklike afstand). tel drie (3) punte. ▲ WENKE o Die beste manier om sketse en kaarte te leer, is om dit te teken. o Die beste manier om teks te leer is om kort opsommings puntsgewys te maak en om die kernfeite te memoriseer. o Leer is nie ’n maklike taak nie, maar dit moet ’n gereelde aktiwiteit wees.

Fasiliteerdersgids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

VERKLARENDE NOTAS Hierdie memorandum bevat die antwoorde en oplossings op vrae wat in die aktiwiteite van die handleiding verskyn. Ander assesseringsmateriaal (eenheidtoetse en projekte) is in die fasiliteerdersgids ingesluit. Neem kennis van die volgende: •

•

Gebruik hierdie memorandum as ’n antwoordgids en nie as ’n bron om uit die kop geleer te word met die oog op die toetse en eksamens wat volg nie. Sommige van die vrae in die aktiwiteite/projekte kan in die vraestelle herhaal word, maar nie almal nie. Aanvaar ander korrekte feite wat nie in die memorandum (en selfs in die handleiding) verskyn nie, solank dit met die vrae en die instruksies in die vrae verband hou. Fasiliteerders word gewaarsku om nie te vinnig die korrekte antwoorde vir die leerders te gee nie, maar hulle eerder te lei sodat hulle die korrekte feite self uit die lesse en ander bronne kan opspoor. Gee spesiale aandag aan die kaartvaardighede. Saam met die kaartwerk vir graad 9, vorm dit die basis vir die kaartwerk in graad 10 tot 12. Die geheim vir ’n suksesvolle kaartwerkstudie is om kaartwerk oor en oor te oefen sodat die vaardighede en tegnieke deel van die leerder se kennisveld sal word. Volg die riglyne en metodes wat in die lesse bespreek word noukeurig, in plaas daarvan om die korrekte antwoorde in die memorandum op te soek.

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

EENHEID 1: KAARTVAARDIGHEDE LES 1: ORIËNTASIE AKTIWITEIT 1 1.

(a) (b) (c) (d) (e) (f) (g)

F D E A C G B

(7 x 2) = [14]

AKTIWITEIT 2 Punte 1 – 7: Verwys na ŉ atlas vir antwoorde. Dit is belangrik dat leerders die basiese kaart van Suid-Afrika ken.

[39]

AKTIWITEIT 3 1. 2. 3.

Noord-Amerika Asië Europa

Suid-Amerika Australië

(a) (b)

Atlanties Indiese

(a) (b)

Noord/ware noord (2) Antarktika (2)

Kanada

(a) (b)

Middellandse See Rooisee

Stille Suidelike/Antarktiese

(7) (4) (4) (2)

Noordsee Golf van Meksiko

(4)

(b) 180° (2)

(4)

(a) 0° (2)

Afrika (gebruik ŉ atlas om dit te bepaal.)

Afrika Antarktika

(2) [27]

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

LES 2: SKAAL, AFSTAND EN PEILING AKTIWITEIT 4 1.

Let wel: Wanneer die skaal geskryf word, gebruik “verteenwoordig” en NIE “=”. 1.1 1 cm verteenwoordig (50 000 ÷ 100 000)  0,5 km.  1.2 1 cm verteenwoordig (10 000 ÷ 100 000)  0,1 km. 

2.1 2.2

1 cm  verteenwoordig 500 m voor.  1 cm  verteenwoordig 100 m voor. 

●

Meet van afstand begin altyd met die volgende stappe: Kaartafstand cm x skaal = Werklike afstand km Geen km beteken geen punte vir die antwoord.

●

3.1 3.2 3.3 3.4

8,9 cm  x 0,5  = 4,45 km  (aanvaar: 4,3 km – 4,6 km) (aanvaar: 8,6 cm – 9,2 cm) 1,7 cm  x 0,5  = 0,85 km  (aanvaar: 0,7 km – 1 km) (aanvaar: 1,4 cm – 2 cm) 23,1 cm  x 0,5  = 11,55 km  (aanvaar: 11,4 km – 11,7 km) (aanvaar: 22,8 cm – 23,4 cm) 7,5 cm  x 0,5  = 3,75 km  (aanvaar: 3,6 km – 3,9 km) (aanvaar: 7,2 cm – 7,8 cm)

(2) (2) (4) (2) (2) (4)

(4) (4) (4) (4) (16)

(14) 5.1 5.2 5.3

Noord-noordoos  Wes-noordwes  Suid-suidwes 

6.1 6.2 6.3

165°  102°  220°  (Aanvaar 5° enige kant toe.)

(2) (2) (2) (6) (2) (2) (2) (6) [50]

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

LES 3: VIND PLEKKE OP KAARTE AKTIWITEIT 5 1.

Verwys na die sleutel aan die onderkant van die topografiese kaart. Let wel: ● Die pyl van die hoogtemerk het ŉ nommer langsaan wat na hoogte bo seevlak verwys. ● ŉ Hoogtemerk verskyn altyd langs ŉ pad of spoorlyn. (a) (b)

 

(c)



(d)



(e)  (a) – (e) Verwys na die topografiese kaart van Volksrust. 2.

(a) 20° Suid; 20° Oos [LW: Breedtelyn eerste]  (b) 60° Noord; 100° Oos  (c) 30° Suid; 25° Oos 

(5 x 2) = (10) (2) (2) (2) (6)

3.    

Indien koördinate voltooid is, is die puntetoekenning 4. Aanvaar VYF sekondes ('') aan beide kante. Trek een punt vir elke fout af. Geen rigting saam met die koördinate beteken geen punte moet toegeken word nie.

3.1 3.2 3.3

20°00'42'' Suid;  25°17'12'' Oos  20°01'12'' Suid;  25°16'42'' Oos  20°01'36'' Suid;  25°17'48'' Oos 

4.1 4.2

Rioolwerke  Windpomp 

5.1 5.2

27°28'37'' Suid;  29°50'54'' Oos  27°19'30'' Suid;  29°57'35'' Oos 

(4) (4) (4) (12) (2) (2) (4) (4) (4) (8) [40]

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

LES 4: FOTO’S VAN DIE AARDE AKTIWITEIT 6 1.1

(a) (b) (c)

10:00 tot 14:00  Oos – wes  30% tussen vlugstroke  60% tussen foto’s 

(1) (1) (1 + 1) = (2) (4)

Neem kennis: In toetse en eksamens is die puntetoekenning in Geografie in die algemeen 2 punte per feit. Indien bespreking of beskrywing gevra word, word ŉ kort beskrywende sin verlang.

1.2

1.3 1.4

- Wolke  - Lugfoto’s moeilik/onmoontlik met reënerige weer.  - Kies dus ŉ droë seisoen vir lugfoto’s. 

3 x 2 = (6)

Vertikale: Direk gefotografeer met kamera.  Orto: Rekenaarverwerking van vertikale lugfoto’s. 

2 x 2 = (4)

- Sommige kaartinligting verskyn op die foto en vice versa.  - bv. kontoerlyne/straatname, ens. 

2 x 2 = (4)

1.5

ŉ Lugfoto is ŉ direkte beeld van die aardoppervlak wat alles in detail wys, maar die skaal is verwronge omdat sommige punte op die foto nader aan die kamera as ander is.  ŉ Ortofotokaart verwyder die verwronge beeld wat op die lugfoto is.  2 x 2 = (4)

1.6

Volksrust is die hoof dorp  in die ortofotokaart. 

(2)

1.7

1:10 000 

(1)

1.8

Verteenwoordigende breuk/breukskaal

(1)

1.9

(a) 1 cm  stel 0,1 km voor  (b) 1 cm  stel 100 m voor 

(2) (2)

1.10

(a) Spoorweg  (b) Nasionale Deurpad  Sekondêre pad  (c) Bome  Rivier 

(1) (2) (2) [35]

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

LES 5: HOOGTE BO SEEVLAK OP KAARTE AKTIWITEIT 7 1.

As daar geen voorbeeld van hoogte is nie, moet net ŉ halwe punt toegeken word. Kontoerlyn bv. 1720 m  (1) Peilbaken 1885.5 m  (1) Hoogtemerke 241  (1) Puntehoogte 1811 m  (1) (4)

Suid-westelike rigting 

(1)

3.1 3.2

20 m  5m

(1) (1) (2)

4.1 4.2 4.3 4.4

1700 m  1740 m  1720 m  1620 m 

(2) (2) (2) (2) (8)

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

1705 m  1630 m  1680 m  1679 m  1680 m 

(1) (1) (1) (1) (1) (5) [20]

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

LES 6: DIE LANDSKAP AKTIWITEIT 8 1.

Bergspits/Butte/Tafelkop  Valleie  Uitlopers  Waterskeiding  (4) Oostelike deel: Meer geleidelike helling.  Kontoere verder gespasieer.  Westelike deel: Baie steil helling.  Kontoere baie naby gespasieer.  2 x 2 = (4) Hoogste: 1634 meter  Laagste: 1615 meter  (2) Noordwaarts  (1) Standhoudend  (1) - Groot deel nie benut.  - Klein deel in die noord-ooste  is bewerk.  (3)

2. 3. 4. 5. 6. 7. •

Kontoerlyne moet gemerk wees; kontoertussenruime moet konstant wees. a) Vallei: v-vormig na hoër grond.

b) Uitloper: v-vorming na laer grond.

d) Nek/Pas: laer liggingsgebied tussen 2 heuwels

e) Waterval: lyne moet aanmekaar raak waar die rivier (stippellyn) vloei.

c) Mesa / Tafelberg: hoogste sirkel het ŉ wye omtrek.

(5 x 3) = (15) [30]

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

LES 7: DWARSDEURSNITTE AKTIWITEIT 9 1 cm stel 40 m voor/1:4000

Let wel: Die kaartafstand en die wydte van die dwarsaansig mag effens verskil as gevolg van skandering -Kyk notas by vraag 5

(10)

1 cm stel 0,6 km voor

(2)

8,7 cm (1) x 0,6 km (1) = 5,22 km (2)

(4)

J: Nek/pas K: Vallei L: Uitloper M: Krans

(4 x 1) = (4)

1 cm stel 80 m voor



   



 

- Punte kan verskil om die grafiekasse te benoem. - Gee een punt indien die deursnit korrek begin en eindig. - Gee een punt vir elke korrekte “afdeling” van die diagram. - Die maklikste manier om deursnitte te na te sien is om dit op ’n transparant na te trek en bo-oor die een wat gemerk moet word te plaas. (10) [30]

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

LES 8: HOE OM KAARTE TE TEKEN EN GRAFIEKE TE LEES AKTIWITEIT 10 1. 2. 3. 4.

22 °C/23 °C 10 °C 16 °C/16.5 °C Somer (1) –Nov, Des, Jan is somer in die suidelike halfrond

Nov. 115 mm (1) Des. 100 mm (1) Jan. 125 mm (1) Voeg drie syfers by, (1) deel deur drie (1) Gemiddeld: 340 mm (1)

(2) (2) (2) (1) (2) (6) [15]

OPDRAG 1.

27°22’35” Suid   ; 29°51’10” Oos  

(4)

Westelike kant 

(1)

Kaartafstand 4,4 cm  x Skaal 0,5 km  = 2,2 km 

(3)

Kaartafstand 1,8 cm  x Skaal 0,5 km  = 0,9 km  Aanvaar kaartafstand tot 2 cm.

(3)

- Buite die dorp.  - Minder geraas van vliegtuie.  - Naby genoeg om maklik te bereik. 

(2)

(Enige twee)

Tyd = 2,2 km  = 0,028 uur  = 2 minute (afgerond)  80 km/h [Vermenigvuldig desimale van ure met 60 om minute te kry: 0,028 x 60 = 1.68]

7. 8.

(3)

Ja  - Sekondêre paaie wat aan die dorp verbind is. 

(3)

- Baie geleidelik/plat.  - Kontoerlyne ver van mekaar gespasieer.  - Bevoordeel oprigting van aanloopbane. 

(3)

- Omring deur boerderygebied.  - Bewerkte lande.  - Genoeg ruimte vir uitbreiding.  - Selfs vir ’n tweede aanloopbaan.  (Enige drie)

(3)

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

10.

Eenheid

Ja, die lughawe het goeie ligging.  - Buite dorp, minder geraas,  - maar naby genoeg om maklik met paaie te bereik.  - Die gebied is redelik gelyk, bevoordeel oprigting van aanloopbane.  - Daar is ruimte vir uitbreiding na die omliggende landbougrond. 

(5) [30]

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

EENHEID 2: ONTWIKKELINGSKWESSIES LES 10: ONTWIKKELING AKTIWITEIT 11 1. Volhoubare ontwikkeling is ontwikkeling wat die behoeftes van die huidige geslag te bevredig sonder om toekomstige geslagte daarvan te weerhou om hulle behoeftes te bevredig. (3) 2. Wanneer sosiale, omgewings- en ekonomiese ontwikkeling saamwerk, is ontwikkeling volhoubaar. Dit is die drie pilare van volhoubare ontwikkeling. (3) 3. Ekonomiese ontwikkeling kom van ontwikkeling op landbou gebaseer na een wat op nywerhede baseer is. (2) 4. Enige twee: toegang tot gesondheidsdienste, kos, werk en onderrig, behuising en regverdige verdeling van inkomste. (2) [10] LES 11: MANIERE WAAROP ONTWIKKELING GEMEET WORD AKTIWITEIT 12 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

49 miljoen (1) Vigs (1) 19.14 (of 19 per 1000) (1) Suid-Afrika is nr. 93 op die lys van lande dus beteken dit SA is 93ste hoogste figuur i.t.v. geboortes per duisend mense per land. (1) 0.77 of 1 dokter per 1000 mense (1) 17.36 sterftes (of 17 per 1000) (1) Suid-Afrika (die figuur ‘1’ by ‘land vergelyking’ toon dit.) (1) 17.8% of 18% (1) 5.6 miljoen mense. (1) Suid-Afrika (1) [10]

LES 12: FAKTORE WAT ONTWIKKELING BEÏNVLOED AKTIWITEIT 13 1. Natuurlike en mensgemaakte faktore 2. Klimaat, ligging en hulpbronne. 3. 3.1 ŉ Ingeslote land 3.2 Die grootste heerskappye is met seeroetes omring. 3.3 Hoë bergreekse of sonder enige gaanbare riviere, lang kuste of goeie natuurlike hawens (enige twee) bv. Malawi, Bolivia, Rwanda, Afghanistan, enige ander.

(2) (3) (1) (1) (3) [10]

Fasiliteerdergids G09 ~ Sosiale Wetenskappe: Geografie

Eenheid

LES 13: FAKTORE WAT ONTWIKKELING BEÏNVLOED (VERVOLG) AKTIWITEIT 14

1. Kolonialisme is die uitbreiding van ’n land se heerskappy (mag) oor grondgebied buite sy grense. (2) 2. Kolonialisme het ook die verspreiding van tale, letterkunde en kulture aangemoedig. (enige twee) (2) 3. Enige relevante punte bv. koloniale magte het areas wat ryk aan minerale is, uitgebuit, het goedkoop arbeid gebruik en werkers het geen beloning/wins ontvang nie omdat dit wat ontgin is terug na die ‘moederland’ gestuur is. Kolonialisme was baseer op die idee dat die heersende magte se waardes en norme beter as die van die mense in die kolonie was. Daar was geglo dat Afrika mag deur kolonialisme verloor het alhoewel ons nooit sal weet of dit waar is nie. (3) 4. Mensehandel. (2) 5. Swak bestuur, korrupsie en politiese onbestendigheid (3) 6. ’n Handelsoorskot ontstaan wanneer die waarde van ’n land se uitvoere die waarde van die invoere oorskrei. (1) 7. ’n Handelstekort ontstaan wanneer ’n land se invoere die waarde van die uitvoere oorskrei. Dit word ook ’n negatiewe handelsbalans genoem. (enige een) (1) 8. Wanneer EMOL’e (ekonomies meer ontwikkelde land) besigheidswette maak wat tot hulle voordeel is. (2) 9. Met die bespreking van kwessies in terme van gesondheid en die welsynstelsel in Suid-Afrika wat tot armontwikkeling bydra, kan leerders enige iets uit hierdie afdeling gebruik, en meer (d.i. enige iets wat goeie redenasie sin maak – twee kwessies en ŉ beskrywing van elk) bv.: In Suid-Afrika het ons die oorweldigende taak om ’n enorme aantal MIV-positiewe mense te help. Opvoedingsveldtogte en programme het net ’n effense verskil aan die statistiek gemaak en Suid-Afrika het op die oomblik 5 600 000 Vigs-lyers. Dit is nagenoeg 11% van die totale bevolking en hou in gedagte dat dit die ‘amptelike’ syfer is wat op die ‘amptelike’ sensus statistiek baseer is. Dit beteken dat Suid-Afrikaanse belasting betalers maandeliks betaal vir die ARV (antiretrovirale) medikasie wat 11% (of meer, as die aantal onwettige immigrante in die land in ag geneem word) van die bevolking vir die res van hulle lewens moet ontvang. ARV behandeling is uiters doeltreffend om die lewensverwagting van vigs-lyers te verleng en om hulle lewenskwaliteit te verbeter. Dit sal weer sorg dat hierdie deel van die bevolking kan werk. Suid-Afrika se werkloosheidsyfer was egter rondom 25% in 2013. ’n Meer kommerwekkende statistiek is dat meer as 50% van die ouderdomsgroep 20 tot 35 werkloos is. Hierdie is ’n voorbeeld van hoe statistiek die skokkende waarheid kan verbloem. Vyf-en-twintig persent is veel minder kommerwekkend as om te weet dat meer as die helfte van die mense van werkende ouderdom, werkloos is. Om terug te keer na die land se gesondheid en welsyn: doeltreffende bestuur van die nasionale regeringsportefeuljes is ’n aanduiding dat ’n land toegerus is vir ontwikkeling. In Suid-Afrika ontvang miljoene mense toelae en welsynsbystand. Hoe dit ookal sy, ons ekonomie word verwoes deur jong meisies wat moedswillig swanger raak sodat hulle toelae kan ontvang. Lees die volgende artikel: (4) [20]