Gr 9-Tegnologie-Handleiding by Impaq

Í2’È-A-TEC-SG010Î

TEGNOLOGIE HANDLEIDING

Graad 9

A member of the FUTURELEARN group

Tegnologie Handleiding

1809-A-TEC-SG01

Í2)È-A-TEC-SG014Î

Graad 9

Aangepas vir KABV

S Jordaan FI le Roux JC le Roux J Lubbinge HA Saaiman JJ Saaiman A Schwartz M Smit

Handleiding G09 ~ Tegnologie

INHOUDSOPGAWE VOORWOORD............................................................................................................ 5 STUDIEWENKE.......................................................................................................... 5 VAKINHOUD EN BEPLANNING................................................................................. 6 KWARTAAL 1: EENHEID 1: Ontwerpvaardighede.................................................... 7 LES 1: Tekenkonvensies.................................................................................. 9 Aktiwiteit 1...................................................................................................... 18 LES 2: Eerstehoekse ortografiese projeksie................................................... 19 Aktiwiteit 2.1................................................................................................... 20 Aktiwiteit 2.2................................................................................................... 24 LES 3: Kunstenaarsvoorstelling...................................................................... 27 Aktiwiteit 3...................................................................................................... 30 LES 4: Isometriese projeksie.......................................................................... 38 Aktiwiteit 4.1................................................................................................... 38 Aktiwiteit 4.2................................................................................................... 42 Aktiwiteit 4.3................................................................................................... 44 KWARTAAL 1: EENHEID 2: Strukture..................................................................... 49 LES 5: Kragte en laste.................................................................................... 50 Aktiwiteit 5.1................................................................................................... 54 Aktiwiteit 5.2................................................................................................... 56 Aktiwiteit 5.3................................................................................................... 58 Aktiwiteit 5.4................................................................................................... 60 LES 6: Eienskappe van materiale................................................................... 60 Aktiwiteit 6...................................................................................................... 65 LES 7: Kosteberekening van produkte ........................................................... 65 Aktiwiteit 7...................................................................................................... 69 Praktiese assesseringstaak............................................................................ 70 KWARTAAL 2: EENHEID 3: Meganiese stelsels en beheer................................... 79 LES 8: Pneumatiese en hidrouliese stelsels................................................... 81 Aktiwiteit 8.1.................................................................................................. 81 Aktiwiteit 8.2.................................................................................................. 84 Aktiwiteit 8.3.................................................................................................. 85 Aktiwiteit 8.4.................................................................................................. 86 LES 9: Hidrouliese pers en hidrouliese domkrag............................................ 87 Aktiwiteit 9..................................................................................................... 90 LES 10: Katrolle en meganiese beheerstelsels.............................................. 91 Aktiwiteit 10................................................................................................... 97 LES 11: Ratte................................................................................................ 99 Aktiwiteit 11.1............................................................................................... 103 Aktiwiteit 11.2............................................................................................... 105 Aktiwiteit 11.3............................................................................................... 108

ÂŠ Impaq

Handleiding G09 ~ Tegnologie

Aktiwiteit 11.4............................................................................................... 108 Praktiese assesseringstaak..........................................................................110 KWARTAAL 3: EENHEID 4: Elektriese en elektroniese stelsels.......................... 116 LES 12: Simbole vir komponente en stroombane..........................................119 Aktiwiteit 12.1.............................................................................................. 125 Aktiwiteit 12.2.............................................................................................. 126 LES 13: Ohm se wet.................................................................................... 126 Aktiwiteit 13.1.............................................................................................. 128 Aktiwiteit 13.2.............................................................................................. 132 LES 14: Weerstande (resistors)................................................................... 132 Aktiwiteit 14.1.............................................................................................. 138 Aktiwiteit 14.2.............................................................................................. 140 LES 15: Elektroniese stelsels...................................................................... 140 Aktiwiteit 15.1.............................................................................................. 147 Aktiwiteit 15.2.............................................................................................. 148 LES 16: Sensors.......................................................................................... 149 Aktiwiteit 16.1.............................................................................................. 152 Aktiwiteit 16.2.............................................................................................. 153 Aktiwiteit 16.3.............................................................................................. 153 Aktiwiteit 16.4 ............................................................................................. 154 LES 17: Stroombaanboutegnieke ............................................................... 155 Praktiese assesseringstaak......................................................................... 156 KWARTAAL 4: EENHEID 5: Verwerking................................................................ 162 LES 18: Verwerking van metale................................................................... 163 Aktiwiteit 18................................................................................................. 166 LES 19: Voedselverwerking......................................................................... 168 Aktiwiteit 19................................................................................................. 172 LES 20: Preservering van voedsel............................................................... 172 Aktiwiteit 20.1.............................................................................................. 176 Aktiwiteit 20.2.............................................................................................. 176 LES 21: Geriefskos...................................................................................... 177 Aktiwiteit 21................................................................................................. 179 LES 22: Verpakking van voedsel.................................................................. 180 Aktiwiteit 22................................................................................................. 185 LES 23: Verwerking van plastiek.................................................................. 185 Aktiwiteit 23................................................................................................. 193 Praktiese assesseringstaak......................................................................... 194

BYLAE A: BYLAE B: BYLAE C: BYLAE D:

ÂŠ Impaq

Belangrike terminologie..................................................................... 199 Geruite papier..................................................................................... 201 Isometriese papier.............................................................................. 203 Weerstandkleurkodes......................................................................... 205

Handleiding G09 ~ Tegnologie

VAKINHOUD EN BEPLANNING EENHEID 1

LES KWARTAAL 1 LES 1: Tekenkonvensies LES 2: Eerstehoekse ortografiese projeksie LES 3: Kunstenaarsvoorstellings LES 4: Isometriese projeksie LES 5: Kragte en laste LES 6: Eienskappe van materiale LES 7: Kosteberekening van produkte ASSESSERINGSTAAK PAT KWARTAAL 2 LES 8: Pneumatiese en hidrouliese stelsels LES 9: Hidrouliese pers en hidrouliese domkrag LES 10: Katrolle en meganiese meganismes LES 11: Ratte ASSESSERINGSTAAK PAT KWARTAAL 3 LES 12: Simbole vir komponente en stroombane LES 13: Ohm se wet LES 14: Weerstande (resistors) LES 15: Elektroniese stelsels LES 16: Sensors LES 17: Stroombaanboutegnieke ASSESSERINGSTAAK PAT KWARTAAL 4 LES 18: Verwerking van metale LES 19: Voedselverwerking LES 20: Preservering van voedsel LES 21: Geriefsvoedsel LES 22: Verpakking van voedsel LES 23: Verwerking van plastiek ASSESSERINGSTAAK PAT

URE 2 2 2 ½ 12 2 2 2 2 7 2 2 4 2 9 2 2 2 2 6

Handleiding G09 ~ Tegnologie Eenheid

KWARTAAL 1

EENHEID 1: Ontwerpvaardighede

Leerdoelwitte

Nadat jy hierdie eenheid voltooi het, moet jy jou kennis en begrip omtrent die volgende kan demonstreer: Kommunikasie • Tekenkonvensies • Eerstehoekse ortografiese projeksie • Kunstenaarsvoorstellings • Isometriese tekeninge

Inleiding

Tekeninge is visuele voorstellings op byvoorbeeld papier, mure, seildoek en klip. Verskillende vorms van tekeninge sluit sketse, foto’s, diagramme en grafieke in. In Tegnologie word tekeninge gebruik om: • Idees in die vorm van ’n aanvanklike skets te ontwikkel wat later tot die finale ontwerp lei. • Idees en ontwerpe deur middel van ’n internasionaal aanvaarde taal te kommunikeer. Wanneer ’n voorwerp ontwerp moet word, moet dit in die vorm van ’n skets of tekening voorgestel word sodat: • Die leser ’n idee vorm van die aard van die voorwerp en hoe die voorwerp lyk. • Spesifieke afmetings van die voorwerp, asook die skaal waarin die tekening geteken is, aan die leser verskaf word.

Eenheid

Handleiding G09 ~ Tegnologie

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Isometriese projeksie ’n Metode om ’n driedimensionele (3D) tekening te maak gebaseer op hoeke van 30°.

Ortografiese projeksie ’n Tweedimensionele (2D) tekening wat gebruik word om ’n werkstekening te maak. Dit gee gewoonlik drie verskillende aansigte van dieselfde voorwerp.

Handleiding G09 ~ Tegnologie Eenheid

Kunstenaarsvoorstelling Wanneer gevorderde tegnieke soos kleur, tekstuur, skaduwees, en perspektief gebruik word om ’n tekening te maak wat ’n voorwerp realisties voorstel.

LES 1: Tekenkonvensies Tekenkonvensies is nodig om idees suksesvol te kommunikeer. Dit stel ’n mens in staat om ’n idee te interpreteer en ’n geheelbeeld van ’n voorwerp te vorm Benodighede • ’n Drukpotlood (clutch pencil) met 0.5 mm HB-lood. • ’n Drukpotlood met 0.3 mm 2H-lood is opsioneel. • Wiskundestel (tekeninstrumente). • Potlood, uitveër, liniaal en ’n stel tekendriehoeke. • A4-papier • 6 mm-dubbelkantkleefband vir die bou van modelle. • Ander materiale en toerusting wat nodig is om die PAT te voltooi, soos uiteengesit in die fasiliteerdersgids. Konvensies sluit in: • Lynsoorte: buitelyne, konstruksielyne, verborge gegewenslyne en middellyne. • Skaal: grootte op papier in vergelyking met die werklike grootte van ’n voorwerp, bv. 1 : 100. • Afmetings: mates van ’n voorwerp se vlakke gemeet in millimeter (mm).

Eenheid

1.1

Handleiding G09 ~ Tegnologie

Soorte lyne vir tekeninge

Die gebruik van die verskillende soorte lyne gee aan die leser ’n duidelike beeld van die voorwerp. Sekere vlakke word beklemtoon, terwyl die ander minder belangrike vlakke verdof word. Bestudeer die onderstaande lynsoorte. 1.1.1

Buitelyne (donker)

Voorbeeld van lyn

Beskrywing

Gebruike

• Dik • Donker • Aaneenlopend

Voorbeeld in tekeninge

• Buitelyne in tekenwerk. • Afronding van ’n tekening

Teken met ’n pacer met 0.5 mm HB-lood. 1.1.2

Konstruksielyne (dof)

Voorbeeld van lyn

Beskrywing

Gebruike

• Baie dun • Lig (dof) • Aaneenlopend

• Vou- of buiglyne • Afmetingslyne • Konstruksielyne

Voorbeeld in tekeninge

Teken met ’n pacer met 0.5 mm 2H-lood. (0.3 mm-lood kan ook gebruik word.) 1.1.3

Verborge gegewens (strepieslyn)

Voorbeeld van lyn

Teken met ’n pacer met 0.5 mm 2H-lood.

Beskrywing

Gebruike

• Dun • Medium (dof) • Onderbroke kortstrepieslyn

• Versteekte besonderhede (ook genoem verborge gegewens of versteekte detail).

Voorbeeld in tekeninge

Handleiding G09 ~ Tegnologie Eenheid

1.1.4 Middellyne (ketting) Voorbeeld van lyn

Teken met ’n pacer met 0.5 mm 2H-lood

1.1.5

Beskrywing

Gebruike

• Dun • Medium (dof) • Onderbroke lank-en-kortstrepieslyne

Voorbeeld in tekeninge

Middellyne

Afmetingslyn vir mates

Voorbeeld van lyn

Teken met ’n pacer met 0.5 mm 2H-lood.

Beskrywing

Gebruike

• Baie dun • Medium (dof), aaneenlopend met pylpunte aan die begin en einde met afmetings

Lengte, breedte en hoogte van ’n voorwerp.

1.1.6 Gegolfde lyne Voorbeeld van lyn Beskrywing

Gebruike

• Medium (dof) • Egalig met vryhand getrek

Voorbeeld in tekeninge

Aanduiding van snitte in ’n as.

Teken met ’n pacer met 0.5 mm 2H-lood.

Eenheid

Handleiding G09 ~ Tegnologie

1.1.7 Horisontaal Beskrywing

Voorbeeld van lyn

Lyn in voorbeeld gebruik

Voorbeeld van lyn

Lyn in voorbeeld gebruik

Voorbeeld van lyn

Lyn in voorbeeld gebruik

Horisontaal verwys na die horison, parallel met die aardoppervlakte

1.1.8 Vertikaal Beskrywing Vertikaal verwys na ’n vlak wat 90°(loodreg) tot die horisontale lyn van die aardoppervlakte is.

1.1.9

Pylpunt

Beskrywing ’n Pylpunt het ’n bepaalde grootte. Dit is gewoonlik

Die pylpunt begin en eindig op ’n verlengingslyn wat die hoeke aandui waartussen gemeet word.

3 mm lank en hang af van die grootte van die tekening. Die breedte of dikte van die pylpunt is 1 mm.

Handleiding G09 ~ Tegnologie Eenheid

Onthou die volgende inligting oor verlengingslyne en afmetingslyne. Beskrywing • Middellyne kan ook as verlengingslyne gebruik word. •

In ortografiese projeksies word verlengingslyne deurgaans toegepas op ’n 90°-hoek tot die afmetingslyn (maatlyn/dimensielyn) of tot die tekenlyne.

•

’n Verlengingslyn begin gewoonlik 2 mm vanaf ’n tekenlyn wat ’n tekening afrond.

•

Verlengingslyne is gewoonlik 12 mm lank.

Verlengingslyne

12 mm

2 mm Mates

•

Die dimensie-aanduider (mate in millimeter) moet 1 mm vanaf die afmetingslyn geskryf word.

•

Die afmetings (mate geskryf in millimeter) moet 3 – 5 mm hoog geskryf word.

•

Afmetings word van links na regs gelees.

Die onderskeie lyne en hul gebruike word in die tekeninge hieronder getoon.

Voorbeeld 1

Buitelyne

B C

Afmetingslyne vir mate Middellyn

Verborge gegewens

Konstruksie

Eenheid

Handleiding G09 ~ Tegnologie

Voorbeeld 2

Centre line

1.2 Skaal Alle tekeninge word volgens ’n bepaalde skaal geteken. ’n Skaal dui die verhouding tussen die tekening en die ware grootte van die voorwerp aan. ’n Skaal word in ’n bepaalde verhouding aangedui, bv. 1 : 2 waar 1 altyd die ware grootte van die voorwerp is en die 2 die grootte van die tekening aandui. Die skale kan ook soos ’n breuk hanteer word, bv: •

1 : 2 kan geskryf word as

dus sal dit

•

2 : 1 kan geskryf word as

dus sal dit 2 keer die ware grootte wees.

Belangrik: 1 is altyd die ware grootte

van die ware grootte wees.

Handleiding G09 ~ Tegnologie Eenheid

Die gebruik van verskillende skale. Belangrik: Die blokkie met die patrone is die ware grootte van die voorwerp. •

1 : 1 Afmetings volgens die werklike grootte van ’n voorwerp geteken.

•

1 : 2 Afmetings is die helfte van die werklike voorwerp se grootte.

•

2 : 1 Afmetings is dubbel die werklike voorwerp se grootte.

Eenheid

•

Handleiding G09 ~ Tegnologie

3 : 1 Afmetings is driedubbel die werklike voorwerp se grootte.

Skale kan op verskillende maniere gebruik word omdat die ware grootte van voorwerpe nie altyd op ’n vel papier gaan pas nie. Dit kan kleiner of groter as die ware grootte van die voorwerp geteken word en dit word skaal genoem.

Voorbeeld 1

Skaal 1 : 2 Skaal 1 : 1 Skaal 2 : 1

Handleiding G09 ~ Tegnologie Eenheid

Voorbeeld 2

I· I R5

22 22

----7-t,---- ----,+7--

�

1:2

Half size Half grootte

1: 1

True size Ware grootte

2: 1

Double size Dubbel grootte

SCALE/SKAAL 1.3 Afmetings Afmetings is die mate van ’n voorwerp in ’n tekening en word net in millimeter (mm) weergegee. Die hoofmate van ’n voorwerp in ’n tekening dui die lengte, hoogte en breedte/ wydte aan. Tweedimensionele tekeninge (2D) gee twee dimensies of vlakke met afmetings weer.