ŚNIADANIE U HERODOTA by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Klaudiusz Kobiela

ŚNIADANIE U HERODOTA

Kraków 2021

Redakcja wydawnicza: Justyna Kowalik-Przybyła Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Zdjęcie na okładce: © Jozef Sedmak | Depositphotos.com Ornament: © Zanna Pesnina | Depositphotos.com

Nakładem Autora wydała Oficyna Wydawnicza „Impuls".

ISBN 978-83-8095-890-6 Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2021

To wszystko wydarzyło się naprawdę. Ale czasami jest więcej takich „naprawdę”, zupełnie różnych. Starałem się wybrać wtedy wersję najbardziej rozpowszechnioną, nie najbardziej prawdopodobną, bo tego ocenić nie potrafię. Dialogi nie są historycznie udokumentowane, ale kto pamięta dzisiaj, co powiedział wczoraj?

Środa, 12.06.2013 W samolocie z Zurychu do Aten podają gorący makaron z jakimś półprzeźroczystym sosem, budzącym różne, dziwne skojarzenia i rozdają szwajcarskie gazety, popularną „Blick”, którą można przeczytać w dziesięć minut i mniej powszechną „Neue Zürcher Zeitung”, którą można czytać i dwa dni, i to nawet omijając reklamy i ogłoszenia o miejscach pracy w bankach lub innych poważnych przedsiębiorstwach szwajcarskich. Na takie ogłoszenia, zwłaszcza na stanowiska menedżerskie, zgłaszają się najczęściej Niemcy, bo z reguły dobrze mówią po niemiecku. Poza tym jest ich dużo, a Szwajcarów jakby coraz mniej. W „Neue Zürcher Zeitung” czytam, że niedobry grecki premier Samaras właśnie wczoraj niespodziewanie rozwiązał państwowe radio i telewizję, od północy zamilkły wszystkie stacje nadawcze, a Grecy będą musieli śledzić ważne wydarzenia na świecie, oglądając głównie reklamy, gwóźdź programu kanałów prywatnych. – Mogą być strajki czy demonstracje, trzy tysiące ludzi straciło dzisiaj pracę. – Odwracam się do Mariusza, który leci z Moniką tym samym samolotem. – Co wy opowiadacie? – wtrąca się Jola, która leci ze mną tym samym samolotem. – Przecież do mariny nie będzie nas wiózł dziennikarz. Ja w każdym razie jadę do mariny taksówką. Ma mnie pod sam jacht zawieźć, bo mnie noga boli. Pozostajemy więc optymistami. I łódki będziemy w marinie odbierać nie od dziennikarzy, tylko od Jorgosa. Jorgos jest dobrym kolegą Andrzeja i daje mu tylko najlepsze, wypasione łódki. Są zawsze dobrze wyposażone, sprawdzone i względnie czyste, co raczej nie jest w Grecji regułą. Jorgos jest tak dobrym przyjacielem Andrzeja, że wyda nam dzisiaj punktualnie nasze łódki, nawet jeśli postanowi poprzeć żądania oburzonych dziennikarzy. Może przecież pójść na demonstrację jutro. Bo i następnego dnia na pewno będzie demonstracja. Dziennikarze będą jeszcze długo oburzeni. Niektórzy z nich opuszczą swoje dawne biura w państwowej ERT po strajku okupacyjnym dopiero po wielu miesiącach, w listopadzie. Ten strajk zakończą niedobrowolnie, będą o to poproszeni przez urzędników państwowych, którzy przebiorą się na tę okazję za rycerzy, z głową w hełmie, w lewej ręce tarcza, a w prawej broń.

• 7 •

Rycerze zostawią swoje rumaki przed szturmowanym właśnie gmachem, bo konie nie lubią chodzić po schodach ani też jeździć windą. Cud i tak się nie zdarzy, rycerze zwyciężą, a cały trud i walka pójdą na marne. Premier Samaras w tym czasie dawno już będzie miał nową, okrojoną ERT, w której nie będzie miejsca dla dziennikarzy, którzy byli długo oburzeni.

2*. Wielu Greków chce dalej oglądać swój dziennik telewizyjny.

1*. Dziennikarze niechętnie rozstawali się ze swoją ERT.

Z lotniska można dojechać do mariny zatłoczonym autobusem linii X96. Należy wysiąść na przystanku, kiedy z okna autobusu widzi się bank ING i hotel Posejdon. Potem przechodzi się przez sześciopasmową jezdnię, po której mają nieustannie jeździć samochody, a zielone światło na zebrze świeci się tylko krótko. Po przedostaniu się na drugą stronę należy tylko uważać, żeby metro nas nie przejechało, które tutaj akurat nie jeździ pod ziemią i skręcić w lewo, po to, żeby dojść do stacji benzynowej Shell i zacząć szukanie wysokich dźwigów budowlanych, które niczym latarnia morska wyznaczają początek mariny Alimos czy Kalamaki, jak się komu bardziej podoba.

3*. Takimi magistralami jeździ się w Atenach na plażę i do mariny Alimos: metrem, autobusem albo taksówką.

4*. Takim ateńskim autobusem nie chcieliśmy jechać, mimo że jest podobno tani, więc pokusa była duża.

• 8 •

Krótka historia naszych czasów 4,5 miliarda lat p.n.e.

Rodzi się nasza Ziemia, gorąca i nieprzytulna.

Krótko potem

Po zderzeniu Ziemi z meteorem, który nazywał się Theia, a był wielkości Marsa, rodzi się Księżyc. Księżyc sprawił, że Ziemia stała się przytulna i możemy na niej mieszkać. Trwało to długo.

235 milionów lat p.n.e.

Z małych jajek wykluwają się pierwsze duże dinozaury.

66 milionów lat p.n.e.

Po kolizji z kolejnym meteorem, tym razem o średnicy około dziesięciu kilometrów, gaśnie na Ziemi życie. Giną dinozaury, ale przeżywają szczurki, takie małe, włochate. Przeżywają nasi praojcowie i prababcie.

300 000 lat p.n.e.

Rodzą się pierwsze homo sapiens, mniej włochate niż szczurki i wyposażone w nową, znacznie lepszą niż praojcowie wersję mózgu.

Teraz długo nie wiadomo, co się dzieje. Około 3300 r. p.n.e.

Rozpoczyna się epoka brązu. Homo sapiens nauczył się wytapiać stop miedzi z cyną i produkować z niego mnóstwo pożytecznych przedmiotów. Do Europy trafiła nowa technologia ze wschodu, z królestwa Sumerów na terenie dawnej Mezopotamii, a dzisiejszego Iraku.

Około 2600 r. p.n.e.

Zaczyna się okres kultury minojskiej, oparty na brązie, właściwie na cynie, którą produkowała Kreta. Przez ponad tysiąc lat to Kreta, nie Bruksela, była stolicą Europy.

• 454 •

Około 2600 p.n.e.

Zielonoludy z Marsa zaczynają budować piramidy w Gizie, w Egipcie. Powstaje gigantyczny cud, jeden z siedmiu antycznego świata. Jedyny, który przetrwa do dzisiaj i to, o zgrozo, nie dzięki religii.

Około 2000 r. p.n.e.

Kadmos przywozi do Grecji fenicki alfabet. Zaczyna się okres pisania wierszy, pamiętników i blogów.

Około 1600 r. p.n.e.

Wybucha wulkan Thera i niszczy życie na wyspie, która teraz nazywa się Santorini. Skutki wybuchu odczuwa przez wiele lat cały basen południowego Morza Śródziemnego. Wybuch Thery kończy, około sto lat później, okres kultury minojskiej.

Około 1600 r. p.n.e.

Znika pod wodą zagadkowa Atlantyda. Nie wiadomo, czy to było wtedy i nie wiadomo, czy Atlantyda naprawdę istniała, jak prawdziwy ląd z krwi i kości, a nie tylko jako produkt wybujałej wyobraźni mistrza Platona.

Około 1600 r. p.n.e.

Mojżesz wyprowadza naród Izraela z Egiptu. Po wielu emocjonujących przygodach dotrą do krainy Kanaan i tam zamieszkają na stałe z niewielkimi przerwami do dzisiaj. Ostatnia przerwa potrwa 1800 lat.

1400 r. p.n.e.

Miastem Argos na Półwyspie Peloponeskim rządzi król Akrizjos. Zginie z ręki swojego wnuka Perseusza, bo tak chciała Pytia.

1260–1180 r. p.n.e

W Azji Mniejszej toczy się wojna trojańska. Ta wojna nie trwała całych osiemdziesięciu lat, ale nikt nie wie dokładnie, kiedy to było. Wiadomo za to, że w niecałe dziesięć lat po jej zakończeniu Odyseusz odwiedził Serifos.

Około 800 r. p.n.e

Homer nie napisawszy jeszcze wszystkiego, co chciał napisać, ginie zamordowany na wyspie Ios.

• 455 •

Około 776 r. p.n.e.

W Grecji Herakles organizuje pierwsze igrzyska olimpijskie. Na trybunie honorowej siedzą Zeus i Apollo, a Hera w czynie społecznym serwuje śmiertelnikom kawę i piwo bezalkoholowe. Igrzysk, o dziwo, nikt nie bojkotuje, ani USA, ani ZSRR. Nie dlatego, żeby powodów brakowało. Nikomu nie przyszło to po prostu do głowy. Do bojkotu trzeba dorosnąć, bez tysiącletniego stażu w organizmach państwowych o bojkocie nie pomyślisz.

Około 750 r. p.n.e.

W Delfach instaluje się pierwsza Pytia, w świątyni Apolla, którą wzniesiono na miejscu, gdzie Apollo pokonał wstrętnego potwora, węża Pytona. Pochowany Pyton długo się rozkładał, wydzielając nieprzyjemny zapach. Pytia wzięła imię od niego, a także od czasownika púthein, czyli gnić.

735 r. p.n.e.

Na tronie Lidii (dzisiejsza Turcja) zasiada Kandaules i jego ponętna żona, Nyssia. Królestwo Kandaulesa przetrwa jeszcze pięć pokoleń i ani jednego dnia dłużej.

597 r. p.n.e.

Nabuchodonozor, król Babilonu, zdobywa Jerozolimę, po czym elitę żydowskiego społeczeństwa skazuje na banicję. Nie na Sybir, tylko do siebie, do Babilonu. Kończy tym okres niepodległego państwa Izrael.

575–570 r. p.n.e.

Polityk, poeta i filozof Solon reformuje państwo ateńskie. Umacnia demokrację, ogranicza władzę arystokracji, a co najgorsze, likwiduje niewolnictwo za długi, stawiając biednego na równej pozycji z bogatym. Biedni mogą nawet zostać politykami, bo za udział w politycznych forach państwo zaczyna wypłacać diety. Solon, niepewny, czy go za taki bałagan nie zamordują, postanawia opuścić Ateny. Udaje się w dalekie podróże, które potrwają całe dziesięć lat, tak jak u Odyseusza.

• 4 56 •

560 r. p.n.e.

Krezus, syn Alyattesa zasiada na tronie królestwa Lidii w Azji Mniejszej. Będzie ostatnim władcą Lidii.

547 r. p.n.e.

Krezus rozpoczyna wojnę z perskim królem Cyrusem Wielkim. W jej wyniku Cyrus zdobywa stolicę Lidii, Sardes, Krezus traci wielkie królestwo, ale nie traci życia. Zostaje asystentem swojego niedawnego wroga Cyrusa.

539 r. p.n.e.

Cyrus Wielki zdobywa Babilon. Pozwala Izraelitom wrócić do Jerozolimy i odbudować własne państwo. W Izraelu rodzą się, jak grzyby po deszczu, Towarzystwa Przyjaźni Persko-Izraelskiej. Żadne nie przetrwa do dzisiaj.

530 r. p.n.e.

Cyrus Wielki ginie w bitwie pod Tymbrą, więc śmiercią szczęśliwą. Perskim imperium będzie rządzić teraz jego syn Kambyses II, któremu uda się zdobyć Egipt, ale nie uda zdobyć się Sudanu. Zginie w niejasnych okolicznościach po siedmiu latach dziwnego rządzenia, a jego następcą będzie Dariusz I, zwany też Wielkim, ale nie ten, którego za dwieście lat pokona Aleksander, zwany Wielkim, to będzie Dariusz III, nie nazywany Wielkim, bo z natury był tchórzliwy.

490 r. p.n.e.

W Halikarnasie, dzisiejszym tureckim Bodrum, rodzi się Herodot. Jak dorośnie, zostanie historykiem, napisze dziewięć tomów Historii, które zachowały się do dzisiaj i mnóstwo innych rzeczy, z których nie przetrwało nic.

428 r. p.n.e.

W Atenach rodzi się Platon, jak dorośnie, wymyśli sobie Atlantydę.

• 457 •

424 r. p.n.e.

Herodot umiera w nieznanych okolicznościach, ale niechętnie, bo chciał pisać dalej. Tak jak każdy pisarz, nawet jeśli napisał już wszystko albo nawet więcej. Tak jak rzeka, która nie chce przestać płynąć.

368 r. p.n.e.

W Halikarnasie (dzisiejszym Bodrum) zaczyna się budowa jednego z antycznych siedmiu cudów świata. Będzie nim grób króla Mauzolosa, czyli po prostu mauzoleum.

357 r. p.n.e.

Król Mauzolos obejmuje władzę nad grecką wyspą Rodos. Rodos staje się więc perskie, choć mało kto o tym wie, że Mauzolos Persem nie był.

356 r. p.n.e.

W Macedonii, w małej miejscowości Pella, rodzi się niemowlę, które jak dorośnie, podbije świat. Będą go nazywać Aleksandrem Wielkim, ale on sam będzie się uważał za boga.

350 r. p.n.e.

Około sto kilometrów na północ od Halikarnasu (Bodrum) architekt Pyteos buduje Priene, miasto idealne. Idealne, bo architekt kieruje się wskazówkami najsławniejszych ówczesnych filozofów i historyków: Arystotelesa, Platona i Tukidydesa. Tak jakby historycy i filozofowie znali się na planowaniu miast! Więc może i Nowe Tychy zaprojektował ludowy filozof?

323 r. p.n.e.

Po podbiciu świata Aleksander umiera w Babilonie, w wieku trzydziestu dwóch lat, na tajemniczą chorobę. Imperium dzielą pomiędzy sobą dawni towarzysze Aleksandra. Rozpoczyna się epoka hellenistyczna, epoka greckiej dominacji. Zakończy ją dopiero Rzym.

• 458 •

305 r. p.n.e.

W ramach dzielenia spuścizny Aleksandra wyspę Rodos oblega macedoński władca Demetrios. Ojciec Demetriosa, Antigonos był kiedyś kumplem Filipa, ojca Aleksandra. Oblężenie nie kończy się zdobyciem wyspy, ale Demetrios jest mimo wszystko zadowolony.

226 r. p.n.e.

Rodos nawiedza kolejne trzęsienie ziemi, które niszczy nie tylko Kolosa, ale i prawie całe miasto. Zrozpaczeni mieszkańcy zabierają się wkrótce do odbudowy, lecz zapominają odbudować Kolosa.

140 r. p.n.e

Idealne miasto Priene niszczy trzęsienie ziemi, a potem pożar. Idealne położenie według nauk Platona przy trzęsieniach ziemi z reguły niewiele pomaga.

59 r.

Apostoł Paweł podróżuje do Rzymu na rozprawę sądową we własnej sprawie i po drodze zatrzymuje się, tak jak wielu innych żeglarzy, w Knidos.

325 r.

Synod nicejski definiuje wiarę chrześcijańską, czyli to, w co wierzymy (albo nie) i dzisiaj.

393 r.

Chrześcijański rzymski cesarz Teodozjusz zakazuje olimpijczykom bawić się w igrzyska olimpijskie, bo to pogańskie zwyczaje. Trochę później, u schyłku XX wieku, przypomną sobie Teodozjusza talibowie w Afganistanie i ajatollahowie w Iranie. I też zakażą sportu, i muzyki, i wszelkiej rozrywki.

589 r.

Filioque: trzeci synod w Toledo uzupełnia wiarę nicejską stwierdzeniem, że Duch Święty pochodzi w równej mierze od Ojca i od Syna. Wywołuje to oburzenie Wschodu. Rozpoczyna się trwająca do dzisiaj schizma między zachodnim a wschodnim Kościołem, religijna zimna wojna.

• 459 •

862 r.

Na zaproszenie narodu zamieszkującego tereny, gdzie mieszkają dzisiaj Rosjanie, przyjeżdża do Nowogrodu wiking Ruryk, żeby zaprowadzić porządek. Zostanie królem, jego potomkowie zostaną Rurykowiczami, a Rosjanie zostaną Rosjanami. I tak zostanie do dzisiaj.

988 r.

Władimir z domu Ruryk przyjmuje chrześcijaństwo bizantyjskie, dwadzieścia dwa lata po Mieszku, który wybrał chrześcijaństwo rzymskie. Europa dzieli się na Europę Zachodnią i Europę Wschodnią.

1054 r.

Następuje wielka schizma, czyli rozłam chrześcijaństwa na kościół ortodoksyjny i kościół katolicki, co było wynikiem wielowiekowego sporu o dokładnie trzy słowa: „...i od Syna”.

1099 r.

Pierwsza krucjata jest dla chrześcijańskich rycerzy bardzo pomyślna, zdobywają Jerozolimę, zakładają nowe europejskie królestwo i przy okazji mordują bardzo wielu niewiernych. Mordują, żeby się Bogowi przypochlebić i nikt nie zastanawia się, czy ten Bóg tego chce. Papież i watykańscy referenci mogliby się Boga o to zapytać, bo mają jego telefon, ale tego nie robią.

1187 r.

Saladyn zdobywa Jerozolimę, chrześcijański świat czuje się poniżony, papież wzywa do świętej wojny, czyli chrześcijańskiego dżihadu.

1202 r.

Czwarta krucjata przeciwko Saracenom zaczyna się mordowaniem chrześcijan przez chrześcijan.

1204 r.

Zdobycie Konstantynopola przez chrześcijan kończy mordowanie chrześcijan przez chrześcijan.

1204 r.

Z Astypalei Włosi, Wenecjanie przepędzają Greków.

• 4 60 •

1291 r.

Królestwo Jerozolimy ostatecznie przestaje istnieć, po zdobyciu przez muzułmanów ostatniego bastionu, twierdzy Akka, położonej ładnie nad morzem. Niedobitki ratują się ucieczką przez to morze, wielu, jak rycerze joannici, ląduje na Cyprze, gdzie rozpoczynają nowe życie, próbując zapomnieć o starych, dobrych czasach.

1309 r.

Rycerze joannici opuszczają Cypr, bo im się tam niespecjalnie podobało, za dużo kłótliwych polityków i intryg, i osiedlają się na Rodos, gdzie im się podobało, ale dopiero, gdy zrobili porządek z autochtonami.

1431–1449 r.

Synod we Florencji mimo dobrych chęci nie likwiduje schizmy między kościołem wschodnim a zachodnim i nie przynosi potrzebnego w obliczu muzułmańskiego zagrożenia sojuszu chrześcijan.

1444 r.

Klęska pod Warną kończy marzenia o Polsce od Bałtyku do Morza Czarnego.

1451 r.

W małej wiosce koło Genui przychodzi na świat Cristoforo Colombo, syn Susanny i Domingo Colombo, być może dziedziczny pretendent do polskiego tronu. Gdy dorósł, zamiast na Wawel pojechał do Ameryki.

1453 r.

Zdobycie Konstantynopola przez muzułmanów kończy epokę chrześcijańskiej dominacji na Bliskim Wschodzie.

1522 r.

Z Astypalei Turcy przepędzają Włochów, Wenecjan. W tym samym roku Sulejman Wspaniały zdobywa Rodos. Rycerze joannici przeprowadzają się na Sycylię, a potem na Maltę.

• 4 61 •

1598 r.

Dynastię Rurykowiczów wypiera dynastia Romanowów. Tę dynastię, zaledwie drugą w historii Rosji, zakończy dopiero Lenin mordem w Jekaterynburgu w 1918 roku.

1794 r.

Rewolucja francuska z powodów ideologicznych znosi niewolnictwo.

1802 r.

Napoleon z powodów praktycznych wprowadza niewolnictwo.

1804 r.

Haiti rękami czarnych partyzantów uzyskuje niepodległość i z powodów ideologicznych znosi niewolnictwo.

1827 r.

W morskiej bitwie pod Navarino Grecy pokonują połączoną armadę turecko-egipską, co przeważa losy wojny. W samej bitwie Grecy nie biorą udziału, zastępują ich chrześcijańscy pomocnicy: Anglia, Francja i Rosja.

1829 r.

Grecja odzyskuje niepodległość.

1830 r.

Wybucha powstanie listopadowe, patriotyczny zryw bez szans na sukces. Giną tysiące młodych Polaków (i Rosjan), ale nie całkiem na darmo, bo tak powstaje bohaterska historia, bez której podręczniki nie miałyby o czym pisać. I polskie, i rosyjskie.

1863 r.

Stany Zjednoczone Ameryki znoszą niewolnictwo.

1888 r.

Mimo niepodległości na wyspie Nisyros wybucha wulkan Stefanos, nie powodując jednak większych strat. Za wybuch wulkanu nie są tym razem obwiniani Turcy.

1912 r.

Włosi przepędzają Turków z Astypalei.

1947 r.

Grecy przepędzają Włochów z Astypalei.

• 462 •

2004 r.

Jan Paweł II przeprasza kościół prawosławny za podłości czwartej krucjaty. Wiara nie zna przedawnienia. I słusznie.

2014 r.

Rosjanie przepędzają Ukraińców z Krymu.

Około 2050 r.

Inteligentne maszyny dominują zbudowany przez człowieka świat. Dążąc do umocnienia swoich wpływów, maszyny prowadzą między sobą wojny, w których człowiek nie bierze już udziału. Wszelkie potrzeby człowieka są zaspokajane przez inteligentne maszyny, więc ludzie nie muszą opuszczać swoich domów, żeby być szczęśliwymi. Rzadkie spacery człowieka poza domem kontrolują maszyny wirtualną smyczą, którą człowiek stosuje chętnie, bo wie, że smycz jest do jego indywidualnych potrzeb dostosowana, na podstawie algorytmów, których i tak nie potrafi zrozumieć.

Spis fotografii Wszystkie zdjęcia bez gwiazdek to nasze własne zdjęcia, ze zbiorów Krzysztofa Gackiewicza, Jacka Simona, Maryli i Krzysztofa Migdałów, Izabelli i Krzysztofa Stańczyków oraz Jolanty i Klaudiusza Kobielów. 1*. Dziennikarze niechętnie rozstawali się ze swoją ERT. Źródło: Ggia [photo], ERT demonstration Agia Paraskeyh Athina, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=41411034 [dostęp: 2.06.2021] ................... 8 2*. Wielu Greków chce dalej oglądać swój dziennik telewizyjny. Źródło: linmtheu [photo], The ERT conundrum, https://www.flickr. com/photos/linmtheu/9039533175 [dostęp: 2.06.2021] .................................... 8 3*. Takimi magistralami jeździ się w Atenach na plażę i do mariny Alimos. Źródło: Christos Vittoratos [photo], Attiki Odos, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=1211043 [dostęp: 2.06.2021] ..................... 8 4*. Takim ateńskim autobusem nie chcieliśmy jechać, mimo że jest podobno tani, więc pokusa była duża. Źródło: X96 Express Bus, https://www.hydradirect.com/x96-bus [dostęp: 2.06.2021] ............................... 8 5*. Tu poluje się na żółtą, czeską taksówkę z dużym, żółtym bagażnikiem. Źródło: Rakoon [photo], Athens International Airport, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=65389758[dostęp: 2.06.2021] .................... 9 6*. Jak po lewej stronie minęliśmy dźwig, to po prawej zaraz pojawiły się maszty. Źródło: Marina Alimos (Kalamaki) – Ausgangspunkt für Expeditionen entlang der Griechischen Küste, https://www.yachtbooker.de/marina-infos/griechenland-marina-alimos-kalamaki [dostęp: 2.06.2021] ...................................................................... 10 7*. Doświadczeni żeglarze biorą taksówkę po to, żeby dojechać z pirsu trzeciego do pirsu ósmego. Źródło: Government signs 57.5-million-euro deal for Alimos marina, https://www.ekathimerini. com/economy/252624/overnment-signs-57-5-million-euro-dealfor-alimos-marina [dostęp: 2.06.2021] .................................................................... 10

• 4 65 •

8. To jest Arion, nasz Arion. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ..................................... 11 9. Odbiór jachtu odbywa się po czesku. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................ 11 10*. Tak wygląda dzisiaj typowy steward na czarterowanym w Offshore Sailing jachcie. Źródło: http://www.stalwartfacilities.in [dostęp: 2020] ....................... 12 11* ...a tak wyglądali stewardzi dawniej – chętnie nosili wąsy i było ich jakby więcej. Źródło: Euan Stretch, Our dad the Titanic hero: Sid the teenage steward saved lives and leapt into sea, https://www.mirror. co.uk/news/uk-news/our-dad-the-titanic-hero-sid-the-teenage-785595 [dostęp: 2.06.2021] ...................................................................................................... 12 12. Organizator Hellady Zdzich. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ............................. 12 13. Achilleasem dowodzi Mariusz, żeglować zaczął chyba już w wannie. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 12 14, 15. Jesteśmy w tajnej psistarii. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ........................... 13 16, 17. Tak będzie pływał po Grecji Peterek z Uherské Hradiště. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 13 18. Kapitan Atlantisa Jacek w pozycji „pół spocznij”. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 14 19. Załoga Atlantisa w pozycji „cała spocznij”. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ..... 14 20. Ryan i Kasia żyją po angielsku, ale żeglują po polsku. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 15 21. Tu, odprężeni, w czasie regat. Ten etap wygrali inni. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 15 22. Jagnię kręci się nad białym popiołem: to jest ulubione danie Greków. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 15 23*. Nasze pierwsze, ale nie ostatnie spotkanie z Mythosem. Źródło: TLCOhio, Athens Tips, Suggestions, Examples to Enjoy, https://boards.cruisecritic.com.au/topic/1048000-athens-tips-suggestions-examples-to-enjoy/ [dostęp: 2.06.2021] ................................................................ 15 24*. Noc w ateńskiej marinie. Źródło: s9-4pr [photo], Sunset in Alimos Marina, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid= 32896824 [dostęp: 2.06.2021] .................................................................................... 16

• 4 66 •

25, 26. Kapitanem na Arionie jest kapitan, czyli Andrzej, który kocha nie tylko morskie żywioły. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ............................... 17 27. Na wodzie stewardowi wolno napełniać kielonek na siedząco. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 18 28. Po udanym wykonaniu zadania steward jest szczęśliwy. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 18 29*. W drodze na Helgoland pomoże Jägermeister. Źródło: Matthias Kröttgen, Sturm in der Nordsee, https://www.hereon.de/innovation_transfer/ communication_media/news/099899/index.php.de [dostęp: 12.06.2021] ..... 19 30*. To też Helgoland. Tu już Jägermeister nie pomoże. Źródło: https://programm.ard.de/TV/Untertitel/Nach-Rubriken/ Dokus--Reportagen/Alle-Dokus/?sendung=282263494698732 [dostęp: 2.06.2021] ....................................................................................................... 19 31, 32. Pierwszy oficer jest prawą ręką kapitana. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 19 33, 34. Drugi oficer Ariona to muza, zaopatrzeniowiec i księgowa w jednej osobie, ale nie jednocześnie. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .......... 21 35, 36. Nasz czujny trzeci oficer jest zawsze na posterunku, nawet jak innym wydaje się, że odpoczywa. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................. 22 37, 38. Nasza dzielna i kochana załoga. Jola organizuje na Arionie imprezy kulturalno-oświatowe, nie tylko zwykłe popijawy. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 22 39, 40. Nasza dzielna i kochana załoga: Maryla bez Krzyśka i Maryla z Krzyśkiem. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ...................................... 23 41, 42. Nasza dzielna i kochana załoga: Krzysiek i Iza i Krzysiek. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 23 43. Ostatnie zapasy przywiozła nyska, ale potem już był tylko system „podaj cegłę”. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ....................................................... 24 44. Parada burtowa po podniesieniu bandery: załogi sąsiednich jachtów były zdziwione. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .................................................. 24 45. Atlantis płynie na Kitnos. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................... 25 46. I Arion płynie na Kitnos. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .................................... 25

• 4 67 •

47*. Port Loutra jest zaciszny, ale bardzo ciasny. Źródło: https://www.hafenführer.at [dostęp: 12.07.2021] .................................. 26 48*. Widok od strony wschodniej, tam jest plaża i ciepła rzeka. Źródło: https://www.greeka.com/cyclades/kythnos/villages/loutra [dostęp: 2.06.2021] ....................................................................................................... 26 49, 50. Merichos by night znany nam tylko z barwnych opowiadań Atlantisa. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 27 51*. Na tych kamieniach stał Krzysiek i wymachiwał oświetloną głową. Źródło: Takeaway [photo], Looking out towards a downpour and the rising sun from the the breakwaters of Loutra harbour, the island of Kythnos, Cyclades, Greece, https://commons.wikimedia. org/w/index.php?curid=6408499 [dostęp: 2.06.2021] ......................................... 28 52*. Wejście do portu Loutra oświetla księżyc, jak go nie ma, trzeba machać głową. Źródło: https://cycladicadventures.com/destination/kythnos [dostęp: 2.06.2021] ....................................................................................................... 28 53, 54. Loutra. W drodze na plażę, którą wybrali sobie bogowie. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 29 55. Siedzącym w betonowych kręgach śmiertelnikom przyglądają się zza firanek bogowie. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ......................................... 30 56. Ciepła rzeka jest skanalizowana. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ...................... 30 57, 58*. Na te atrakcje Loutry zabrakło nam już czasu, na jachcie czekał kapitan, który nie lubi kąpieli w betonowych kręgach. Źródła: Zdjęcie w zbiorach prywatnych; http://www.greek-islands.us/kythnos [dostęp:12.07.2021] ........ 30 59. Arion nudzi się w Loutrze i chciałby wreszcie wyjść w morze. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 31 60, 61. Arion płynie na Serifos. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................ 32 62*, 63*. W Merichos, po drugiej stronie pagórka, jest dużo atrakcji. Źródła: Matt Barrett’s Greece Guides, https://www.greecetravel.com/ [dostęp: 2.06.2021]; http://www.greek-islands.us/kythnos [dostęp: 12.07.2021] ..................................................................................................... 33 64. Port w Livadi jest przepełniony, czyli Austriakom nie należy wierzyć. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ............................................ 34

• 4 68 •

65. Przy tej zachęcająco pustej kei jachtom stawać nie wolno. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 34 66. Tak wygląda z portu Livadi serifowska Chora. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 34 67, 68. Po komendzie: „Tak stoimy” niektórzy czekają niecierpliwie na komendę: „Wydać alkohol załodze”, a inni udają się bez komendy, ale niecierpliwie na rozpoznanie terenu. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .................................... 36 69*, 70*. Port w Livadi od strony morza. Żródła: https://www.notyet-team.de [dostęp: 2020]; Livadi port, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:A@a_Livadi_port_15_Serifos_Greece_-_panoramio.jpg [dostęp: 12.07.2021] ..................................................................................................... 37 71, 72. Na podwórku Blue Bird chętnie pozujemy na rumakach. Jak trzeba będzie je prowadzić, wyłonią się z tła ci wspaniali mężczyźni na swoich wspaniałych maszynach. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ............. 38 73, 74. Liczne przerwy w drodze na Chorę Serifos wykorzystujemy, żeby się policzyć. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ............................................... 38 75, 76. Pocztówkowy kicz, ale tam jest tak naprawdę. Rzeczywistość nie może być kiczem. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ........... 39 77, 78. Chora – biała, czysta i pusta. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ...................... 40 79, 80. Główny kościół Chory, w którym bije się w dzwon i jednocześnie nie. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 40 81*, 82*. Agios Ioannis Theologos mimo bujnej przeszłości wygląda raczej niepozornie. Źródła: Bas Leenders [photo], Serifos Church, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11607365 [dostęp: 2.06.2021]; Greece – Serifos, http://thinkbigadventures. com/2007/09/19/greece-serifos/ [dostęp: 2.06.2021] .......................................... 41 83*. Perseusz był dumny ze swojego zwycięstwa. Źródło: Walter Crane, Drawing of Perseus Slaying Medusa, http://www.reusableart.com/ perseus-03.html [dostęp: 2.06.2021] ........................................................................ 42 84*. Statua Perseusza stoi we Florencji. Źródło: Marie-Lan Nguyen [photo], „Perseus” by Benvenuto Cellini, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=3174111 [dostęp: 2.06.2021] ................................................. 42

• 4 69 •

85*, 86*. Ci, którzy znali Meduzę osobiście, do dzisiaj się kłócą, czy była sexy, czy nie. Źródło: Caravaggio, Medusa, https://commons.wikimedia.org/ wiki/File:Medusa_by_Carvaggio.jpg; http://www.ioarte.org/artisti/ Micus/opere/Gorgone-Medusa [dostęp: 12.07.2021] .......................................... 42 87*. Perseusz nie był w pojedynku z Meduzą specjalnie rycerski. Źródło: Eugène Romain Thirion, Persée vainqueur de Méduse, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36161583 [dostęp: 12.07.2021] ..................................................................................................... 43 88*. Biedna Meduza nie wiedziała nawet, kto ją zabija i dlaczego. Myślała pewnie, że chodzi o zwykły napad rabunkowy. Źródło: Peter Paul Rubens, Head of Medusa, https://commons. wikimedia.org/wiki/File:Rubens_Medusa.jpeg [dostęp: 2.06.2021] ................. 43 89*. Argos widziane z antycznego amfiteatru. Źródło: Karin Helene Pagter Duparc [photo], The Ancient Theatre in Argos, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=3705462 [dostęp: 2.06.2021] ..................... 43 90*. Larissa: zamek w Argos, w którym król Akrizjos nie mieszkał. Źródło: Larissa, https://etoudouze.wordpress.com [dostęp: 7.06.2021] ......... 43 91*. Król Akrizjos był wyjątkowo przystojny. Źródło: https://riordan.fandom. com/de/wiki/K%C3%B6nig_Akrisios [dostęp. 12.07.2021] ................................ 44 92*. Pytia siedziała na kamieniu i wdychała aromatyczne gazy pochodzące od samego boga Apolla. Źródło: John Collier, Priestess of Delphi, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=23602133 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 44 93*. Zamknięta w piwnicy Danae potwornie się nudziła. Źródło: Jan Gossaert, Danae, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jan_Gossaert_danae.jpg [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 45 94*. Złoty deszcz był więc większą atrakcją niż tylko fantazje i głodne szczury, których i wtedy w Argos nie brakowało. Źródło: Orazio Gentileschi, Danae and the Shower of Gold, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Orazio_Gentileschi_-_Dana%C3%AB_and_the_Shower_of_Gold_ -_2016.6_-_J._Paul_Getty_Museum.jpg [dostęp: 7.06.2021] ............................. 45 95*. Skonstruowano wygodną skrzynię, król dla własnej córki nie szczędził wydatków. Źródło: Morphart Creation [author], Danae is seen along with Perseus, https://www.shutterstock.com/pl/image-vector/danae-seen-along-perseus-they-locked-1382305337 [dostęp:7.06.2021] ............................ 46

• 470 •

96*. Podróż w skrzyni była wygodniejsza, niż Danae się obawiała, bo miała dobre stewardessy. Źródło: Karl von Blaas, Изгнанная Даная, спасённая Нереидами, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=85991919 [dostęp: 7.06.2021] ............................................... 46 97*. Danae ląduje na Serifos w dobrej formie, a Perseusz, zamiast podziwiać widoki, znowu śpi. Źródło: John William Waterhouse, Danae, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=770360 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 47 98*. Zaopiekował się nimi od razu dobry Diktys, który lubił dzieci. Źródło: Ivy Close Images/Alamy Stock Photo, http://pinkkebaya-lifethewayiseeit.blogspot.com/ [dostęp: 7.06.2021] ............................................ 47 99*. Andromeda była ponętna i zawsze stosownie do okazji ubrana, więc ratować chciało wielu. Niestety, wszyscy bali się potworów. Źródło: Charles Napier Kennedy, Perseus and Andromeda, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Charles_Napier_Kennedy_ -_Perseus_and_Andromeda,_1890.jpg [dostęp: 7.06.2021] ................................ 48 100*. Po podjęciu decyzji o ratowaniu Perseusz rzuca się na niczego niepodejrzewające potwory. Źródło: Charles-André van Loo, Perseus and Andromeda, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Charles_Andr%C3%A9_van_Loo_-_Perseus_and_Andromeda_-_ WGA13431.jpg [dostęp: 7.06.2021] ......................................................................... 49 101*. Po zwycięstwie Perseusz transportuje zdobycz na swoją łódź. Źródło: Porzellan-Bildplatte Perseus und Andromeda, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:KPM-Bildplatte_Perseus_ und_Andromeda.jpg [dostęp: 7.06.2021] ................................................................ 49 102, 103. Nierzeczywista rzeczywistość. Coś jest i jednocześnie nie jest. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 50 104, 105. Droga do Livadi prowadzi przez zapierające dech widoki, zakręty i wyboje. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................. 51 106, 107. Nasz pop wita nas serdecznie i zdecydowanie po grecku. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 51 108, 109. W środku prawosławnej świątyni jest pełno skarbów. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 52 110, 111. W przerwach między modlitwami pop może obchodzić wkoło świątynię i podlewać konewką drzewko. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 52

• 471 •

112, 113, 114, 115. W drodze do Livadi zatrzymujemy się w barze z wybiegiem na plażę. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ...................................... 53 116, 117. Szycie podartych żagli jest emocjonującym zajęciem, zwłaszcza dla tych, którzy pomagają poprzez przyglądanie się i życzliwe komentarze. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ..................................... 54 118, 119. Kiedy nasze rumaki śpią, my siedzimy w greckiej knajpie Zbyszka z Brzozowa niedaleko Rzeszowa. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 55 120, 121. Przytulne miejsce w kokpicie albo bezpieczne daleko na pokładzie. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 56 122, 123. Siedzenie na bomie: wybrańcy mają zaufanie do sternika. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 57 124, 125. Krzyczymy do siebie głośno, ale trudno coś zrozumieć. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 58 126, 127. Płynięcie bez żagli na silniku jest może nudne, bez żagli i bez silnika już nie. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ........................................... 60 128, 129. Do Ios wpływamy romantycznie, w pełni zachodzącego słońca. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 60 130*. Chora na Ios i w samo południe jest tutaj i teraz. Źródło: Victoria [photo], https://www.pommietravels.com/travel-guide-ios-greece/ [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 61 131*. Tą drogą dochodzi się z portu do żółtego budynku, w którym jest kapitanat i toalety, chociaż właściwie ich nie ma. Źródło: https://greekbackpack.com/ [dostęp: 2020] ................................................................................................................ 61 132*. Ios by night tętni życiem: jest chętny seks, muzyka na każdym kroku (nie tylko rock’n’roll) i narkotyki w zaciszu zaułka. Jest też i tysiąc knajp. Źródło: https://englishgreece.blogspot.com [dostęp: 2020] .............................. 61 133*, 134*. Największy rozkwit rebetiko nastąpił w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Źródła: Rembetes Karaiskaki 1933, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11205940 [dostęp: 7.06.2021]; Smyrna style rebetiko trio: Dimitris „Salonikios” Semsis, Agapios Tomboulis, Rosa Eskenazi (Athens 1932), https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Semsis_Eskenazi_ Tomboulis.jpg [dostęp: 12.07.2021] ......................................................................... 63

• 472 •

135*, 136*. Bouzouki tetrachordo, instrument, bez którego nie ma tradycyjnej greckiej muzyki, która w części jest też turecka. Źródło: Unknown author [photo], https://www.greeksongs-greekmusic.com/bouzouki-greek-music -instrument/ [dostęp: 7.06.2021] .............................................................................. 63 137. Lokal, do którego postanowiliśmy wejść, był bez nas pusty, potem każdy chciał dokładnie tam słuchać bouzouki i pić tanie, greckie wino. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 64 138, 139. Każdy pilnuje swojego ciężko upolowanego krzesła. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 65 140, 141. Nie trzeba siedzieć przy kapitańskim stoliku, żeby przy bouzouki dobrze się bawić. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ............................................... 66 142*. W latach siedemdziesiątych hippisi chętnie odwiedzali Ios. Źródło: Hippis, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=10338059 [dostęp: 7.06.2021] ........................................................................ 66 143*. Jednym z najbardziej znanych wirtuozów i kompozytorów bouzouki był Vassilis Tsitsanis. Źródło: https://www.greeksongs-greekmusic. com/vasilis-tsitsanis [dostęp: 7.06.2021] ................................................................ 67 144*. Dzisiaj rebetiko nikt nie zakazuje i wykonuje się ją też w salach koncertowych. Źródło: https://www.greeksongs-greekmusic.com/ [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 67 145, 146. Bouzouki wyzwala pierwotne instynkty: dziewczyny tańczą, żeglarze siedzą, a koty się dziwią. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................. 68 147. Naszym wirtuozom postawiliśmy uzo, wina nie chcieli, bo widocznie je znają. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ...................................... 68 148. One tak tańczą każdego wieczoru, 7 × 7. Jeżeli jest muzyka. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 68 149*. Wszyscy przyjeżdżają na plażę Manganari. Źródło: Davide Taviani [photo], Manganari, https://commons.wikimedia.org/w/index.php ?curid=7725323 [dostęp: 7.06.2021] ......................................................................... 69 150*. Kościół w iowskiej Chorze jest mniej popularny niż plaża, ale równie imponujący. Źródło: Davide Taviani [photo], Church in Chora, Ios, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7725050 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 69

• 473 •

151. Następny z trzystu sześćdziesięciu pięciu kościołów zbudowano blisko morza, żeby żeglarze, rybacy i piraci mieli blisko. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 69 152*. Grób Homera na Ios. Źródło: Joshua Doubek [photo], Tomb of Homer, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=27420670 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 70 153, 154. Rozstanie z Ios nie przyszło nam łatwo, kotwicę rwiemy dopiero koło południa. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .................................................... 71 155. Wystawny obiad na jachcie jest możliwy tylko jak nikogo nie trzeba ścigać. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 71 156. Gdy nikogo nie trzeba ścigać, wygląda, jak byśmy byli na wczasach. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................................................ 71 157, 158. Pływanie w środku wulkanu jest po prostu fascynujące. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................................................ 72 159*, 160*. Potrzeba było dużo czasu, żeby z piekła zrobić raj. Raj może z powrotem zamienić się w piekło w ciągu niewielu sekund, a człowiek nawet nie będzie winny. Źródła: https://sciencetimeline. wordpress.com/earth [dostęp: 12.07.2021]; http://abstract-art-photos. blogspot.com/2011/02/planet-earth.html [dostęp: 12.07.2021] ........................ 73 161*, 162*. Tak mógł wyglądać wybuch Thery. Być może wyglądał jeszcze zupełnie inaczej. Źródła: https://www.lookandlearn.com/history-images/ M365688/Nea-Kameni-volcanic-island-in-the-caldera-of-the-Greek-island-of-Santorini-after-the-euption-of-1866?t=1&q=Santorin&n=14 [dostęp: 7.06.2021]; https://www.quora.com/Did-the-Ancient-Egyptianswrite-or-document-anything-in-regards-to-the-volcanic-eruption-catastrophe-of-Thera-island-of-Santorini-that-destroyed-the-Minoan-civilization [dostęp: 12.07.2021] ...................................................... 73 163*. Najpierw przyszedł ogień, a potem nieprzyjemny gaz. Źródło: http://travelingclassroom.org/?p=196 [dostęp: 7.06.2021] .................. 74 164*. A potem przyszła fala. Fala zniszczyła wszystko to, czego nie zniszczył ogień i nieprzyjemny gaz. Źródło: New theory of deep-ocean sound waves may aid tsunami detection, https://phys.org/news/2016-02-theory-deep-ocean-aid-tsunami.html [dostęp: 12.07.2021] ..................................................... 74 165*. Kiedy światem rządziła cyna, Kreta nie musiała się martwić o swój bilans handlu zagranicznego. Źródło: Bibi Saint-Pol [photo], Map of Minoan Crete, https://commons.wikimedia.org/w/index.php ?curid=5569616 [dostęp: 7.06.2021] ......................................................................... 75 • 474 •

166*. Tak wyglądał pałac w Knossos, kiedy mieszkał w nim dobry król Minos. Źródło: http://antikefan.de/staetten/griechenland/kreta/Knossos/ knossos.html [dostęp: 7.06.2021] .............................................................................. 75 167*. Teraz nie mieszka w pałacu ani król, ani królowa. Źródło: Monika Zaacher. Knossos, http://www.minoer.net/befunde/ architektur/palaste/knossos [dostęp: 7.06.2021] ................................................... 75 168*, 169*. Tak miała wyglądać Atlantyda, takich różnych wizji jest dużo. Źródła: https://www.crystalinks.com/atlantis.html [dostęp: 12.07.2021]; Géza Maróti’s Plan of Atlantis Mock-up, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=21495889 [dostęp: 7.06.2021] ............................................... 76 170*, 171*. Akrotiri jest dzisiaj senną wioską, w której dobrze czują się kozy i barany. W pobliżu są wykopaliska, które odwiedza cały świat. Źródła: Farming Village of Akrotiri at the Southern End of Thera, http://travelingclassroom.org/?p=210 [dostęp: 7.06.2021]; Dmitry Zamorin [photo], Akrotiri, pbase.com [dostęp: 7.06.2021] ................. 77 172*, 173*. Wykopaliska w Akrotiri są bezcenne. Dla ochrony wykopanych skarbów przed deszczem zbudowano nawet dach, choć deszcz tu rzadko pada. Źródła: A street in the ancient city of Akrotiri, http://traveling-classroom.org/?p=210 [dostęp: 7.06.2021]; The ruins of Acrotiri, https://eclecticlaura.wordpress.com/2013/04/10/not-so-idylic-santorini/ [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 77 174*. Takimi łodziami podróżowało się z i do Akrotiri. Najczęściej nie byli to turyści, tylko biznesmeni. Źródło: Fresco of a Ship Procession from Bronze Age Excavation at Akrotiri, on the Greece Island Santorini, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1568965 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 78 175*. Centrum Akrotiri w perspektywie trzystu sześćdziesięciu stopni, tu spotykali się mieszkańcy i gawędzili o polityce, podatkach i o planach na następne wakacje. Źródło: Klearchos Kapoutsis [photo], Akrotiri Minoan site Trangle Square, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=16206935 [dostęp: 7.06.2021] ............................................... 78 176*. Mieszkańcy Akrotiri byli pracowici i lubili prace na świeżym powietrzu. Źródło: Artist’s concept of the city of Akrotiri, http://travelingclassroom. org/?p=210 [dostęp: 7.06.2021] ................................................................................. 79 177*. A w wolnych chwilach dekorowali sobie ściany barwnymi freskami. Źródło: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=472993 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 79

• 475 •

178*. Tak dzisiaj wygląda dom, w którym mieszkał Chruszczow, mercedesowska gwiazda zupełnie tu nie pasuje. Źródło: A. Savin [photo], House on Embankment in Moscow, https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik: Dom-na-naberezhnoi.jpg [dostęp: 14.07.2021] ..................................................... 80 179*. Towarzysze spotykali się często służbowo, ale i prywatnie. Tu byli akurat w pracy. Źródło: https://www.bpb.de/izpb/192772/ tauwetter-unter-nikita-chruschtschow [dostęp: 7.06.2021] ............................... 80 180*. Ulubione były łodzie z wiosłami. Źródło: http://travelingclassroom.org/ ?p=196 [dostęp: 7.06.2021] ......................................................................................... 81 181*. Fresk przedstawia rybaka z Akrotiri. Źródło: Fresco of a Fisherman, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36111522 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 81 182*. Mapą świata była wtedy mapa Herodota. Źródło: http://www.livius.org/ a/1/maps/herodotus_map.gif dostęp: 7.06.2021] .................................................. 82 183*. Tak wyglądała Thera przed erupcją Thery. Źródło: Model of Thera Before the Eruption, travelingclassroom.org/?p=196 [dostęp: 7.06.2021] .................... 82 184*. Tak wygląda Thera (Santorini) dzisiaj. Centralnej wyspy po prostu nie ma. Źródło: NASA satellite photo of Thera, travelingclassroom.org/?p=196 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 82 185*. Z różnokolorowych skał mieli sobie Atlantydzi budować śliczne, różnokolorowe domy. Źródło: Cliffs show layers of volcanic deposits, http://travelingclassroom.org/?p=196 [dostęp: 7.06.2021] ................................. 83 186*, 187*, 188*. Solon, Platon, Herodot. Źródła: Solon, https://commons. wikimedia.org/wiki/File:Solon.jpg; Platon, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=1775137; Herodot, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=474526 [dostęp: 7.06.2021] .................................................. 84 189*, 190*. Mojżesz stał nad urwiskiem i przyglądał się falom. Źródła: ttps://www.beliefnet.com/entertainment/movies/7-facts-about-moses-movies-always-get-wrong.aspx [dostęp: 7.06.2021]; James Tissot, Moses Smiteth the Rock in the Desert, https://commons. wikimedia.org/wiki/File:Tissot_Moses_Smites_the_Rock_in_the_Desert.jpg [dostęp: 14.07.2021] ..................................................................................................... 85 191*. W nocy prowadził ich dobry słup ognia. Źródło: http://earnthis.net/ brian-terrills-100-film-favorites-39-the-ten-commandments/ [dostęp: 12.07.2021] ..................................................................................................... 85

• 476 •

192*. Trasę ucieczki dostał Mojżesz od Pana. Źródło: Lebensreise Mose, http://www.eslam.de/begriffe/m/moses.htm [dostęp: 7.06.2021] .................... 86 193*. Nastrój w grupie nie był najlepszy, ale w końcu nie byli na wczasach. Źródło: Nicolas Poussin, The Crossing of the Red Sea, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=10289613 [dostęp: 7.06.2021] ................... 86 194*, 195*. Krzak, który płonął, ale się nie palił. Mojżesz szybko pojął, że swoją podręcznikową chemią niewiele tu wskóra. Źródła: Eugene Pluchart, God Appears to Moses in Burning Bush, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=6333403; https://pages.stolaf.edu/lagerqui/ n-c-varsogea/ [dostęp: 12.07.2021] .......................................................................... 88 196*. Żołnierze bardzo się starali dopędzić uciekinierów, bo wiedzieli, że jak ich nie dopędzą, to z faraonem nie będzie żartów. Źródło: http://godswarplan. com/wp-content/uploads/2016/08/04-Egyptian-Chariot-LS.jpg [dostęp: 12.07.2021] ..................................................................................................... 89 197*, 198*. Na razie martwili się tylko morzem, ale oddziały faraona zbliżały się szybko. Źródła: Źródło: Pedro Orrente, El paso de los israelitas por el Mar Rojo, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=50816374 [dostęp: 7.06.2021]; Allen Browne, When it feels like a dead end, https://allenbrowne.blog/2018/10/22/when-it-feels-like-a-dead-end [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 89 199*. Chmura może przynieść cudowne ocalenie. Źródło: ttps://1.bp.blogspot. com/-sVgyTkFgbDA/T24BQXtrduI/AAAAAAAAArk/CVrpkEAjoKc/ s1600/Capture.JPG [dostęp: 12.07.2021] ................................................................ 90 200*. Wiara w cuda czyni cuda. Źródło: https://www.biblestudytools.com/ bible-stories/crossing-the-red-sea-bible-story.html [dostęp: 13.07.2021] ...... 90 201*, 202*. Audiencje u faraona były emocjonujące. Źródła: Benjamin West, Moses and Aaron before Pharaoh, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=2921109 [dostęp: 7.06.2021]; https://file2.hpage. com/013493/24/bilder/moses_bittet_den_pharao_um_den_auszug.jpg [dostęp: 13.07.2021] ..................................................................................................... 91 203*, 204*. Morze wreszcie zmądrzało i rozstąpiło się. Źródła: https://writeousrhema.wordpress.com/2011/11/30/ how-to-take-an-11-day-journey-in-40-years/ [dostęp: 7.06.2021]; https://www.crystalinks.com/mosesredsea3.jpg [dostęp: 13.07.2021] ............ 92 205*. Babilończycy zdobyli Jerozolimę, zburzyli świątynię i przepędzili mieszkańców. Źródło: James Tissot, The Flight of the Prisoners, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tissot_The_Flight_ of_the_Prisoners.jpg [dostęp: 7.06.2021] ................................................................ 93

• 477 •

206*. Wędrówka do Babilonu była długa i pozbawiona uciech. Źródło: The Captivity of Judah, https://www.bible-history.com/ map_babylonian_captivity/ [dostęp: 7.06.2021] .................................................... 93 207*, 208*. Babilon... ówczesny Big Apple, Nowy Jork, można go było kochać albo nienawidzić. Źródła: https://jerryandgod.com/babylonian-captivity-nebuchadnezzar-2-of-11-and-ezekiel-20-israels-apostasy/ [dostęp: 7.06.2021]; Marten van Valckenborch, The Tower of Babel, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=9840293 [dostęp: 7.06.2021] ...................................................................................................... 93 209*. Tak być może wyglądał Marduk, ale może też zupełnie inaczej, dzisiaj już mało kto pamięta czasy jego panowania. Źródło: Roberto Amerighi, Il dio Ninurta e il mostro Chaos, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=42395496 [dostęp: 7.06.2021] ............................................... 94 210*. Asystentem Marduka był wierny Muszhuszu. Źródło: Mushkhusshu, the Dragon-Serpent Depicted on the Door of Ishtar, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=84404767 [dostęp: 7.06.2021]. ..................................................................................................... 94 211*. Gdyby Muszhuszu nie istniał naprawdę, nikt by go na babilońskich murach nie uwieczniał, bo byłyby to fake news. Źródło: Ishtar Gate, Babylon, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=62353330 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 94 212*, 213*. Życie uchodźcy politycznego w Babilonie miało więcej uroków niż dzisiejszy namiot na Lampedusie czy Kos. Źródła: https://time.graphics/ uploadedFiles/500/89/0d/890d8628-76db972062149b52891a3f1c.jpg [dostęp: 13.07.2021]; Evelyn de Morgan, „By the waters of Babylon”, Psalm 137, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:By_the_Waters_ of_Babylon_(1882-1883).jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................ 95 214*. Dom dla Jahwe zbudował Salomon w dobrej dzielnicy, na wzgórzu w samym centrum Jerozolimy. Źródło: The Ancient City of Jerusalem with Solomon’s Temple, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=8812843 [dostęp: 7.06.2021] .......................................................................... 96 215*. Do monumentalnych rozmiarów rozbudował świątynię Herod Wielki. Źródło: Juan R. Cuadra, Close Up of the Temple in the Holyland Model of Jerusalem, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2591412 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................................................... 96

• 478 •

216*, 217*. Ze wszystkich stron świata schodzą się pielgrzymi do świątyni w Jerozolimie. Źródła: What was Jerusalem like at the time of Passover?, https://thedaughterofzion.wordpress.com/2012/04/13/what-was-jerusalem-like-at-the-time-of-passover/ [dostęp: 7.06.2021]; https://www.hope-of-israel.org/logs/img/heifer_on_mount.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 96 218*. Jeśli nie chcesz kupować u handlarzy przed świątynią, zabierzesz ze sobą w drogę własne zwierzątko, żeby je najpierw Bogu ofiarować, a potem samemu zjeść. Źródło: William Strutt, Jerusalem pilgrims, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=23603476 [dostęp: 7.06.2021] ................. 97 219*, 220*. Na razie jeszcze wszystkim wolno podążać do Boga. Źródła: Reconstruction Model of Ancient Jerusalem in Museum of David Castle, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jerusalem_ Mural_depicting_the_Cardo_in_Byzantine_era_(6035801113).jpg [dostęp: 26.07.2021]; https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=7560698 [dostęp: 7.06.2021] ....................................................................... 98 221*. Te schody zachowały się do dzisiaj. Źródło: Southern Steps of the Temple Mount, Jerusalem, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=6899573 [dostęp: 7.06.2021] .............................................. 99 222*. Do wewnętrznego dziedzińca wstęp mają już tylko czyści mężczyźni. Źródło: https://www.gci.org/files/ascendingtemple.jpg [dostęp: 12.07.2021] ................................................................................................... 99 223*, 224*. Arka towarzyszyła z początku żołnierzom, bo przynosiła szczęście w każdej bitwie. Źródła: James Tissot, Moses and Joshua bowing before the Ark, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c8/Tissot_ Moses_and_Joshua_in_the_Tabernacle.jpg [dostęp: 13.07.2021]; Die Überführung der Bundeslade durch den singenden und tanzenden David, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%C3%9Cberf%C3% BChrung_der_Bundeslade_(Umbrien_16_Jh).jpg [dostęp: 7.06.2021] .......... 99 225*, 226*. Parę gołąbków ofiaruje Bogu biedny, a baranka czy kozła ani biedny, ani bogaty, po prostu klasa średnia. Źródła: https://www.bibelwissenschaft. de/fileadmin/buh_bibelmodul/media/wibi/image/sw_WILAT_Taube_4.jpg [dostęp: 13.07.2021]; https://hipandthigh.files.wordpress.com/2013/03/ atonement.jpg [dostęp: 13.07.2021] ....................................................................... 100 227*. Kapłani wykonują swoje obowiązki sumiennie i z pełnym poświęceniem. Źródła: James Tissot, Solomon Dedicates the Temple at Jerusalem, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tissot_Solomon_Dedicates_ the_Temple_at_Jerusalem.jpg [dostęp: 13.07.2021] ........................................... 100

• 479 •

228*. Wokół świątyni świętuje się do późna w nocy. Także i dzisiaj. Tak bawią się w Jerozolimie pielgrzymi z Etiopii. Źródło: Aviram Valdman [photo], An Etopian Easter in Jerusalem, http://www.thetower.org/article/photos -ethiopian-easter-jerusalem/ [dostęp: 7.06.2021] ............................................... 101 229*, 230*. Do tego świętego palenia można się przyzwyczaić, bo był to najbardziej higieniczny sposób zagospodarowania odpadów. Źródła: https://i1.wp.com/www.thephiladelphiafaith.org/signs_of_christs_ return/16_restore_temple/first_temple.png [dostęp: 13.07.2021]; http://dhushara.com/fallacies/fallacies5_files/image007.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 102 231*. Synagogi jako symbol odmiennego kultu były przez totalitarne reżimy chętnie niszczone. Źródło: Berlin Neue Synagoge, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=98628 [dostęp: 7.06.2021] ....................... 103 232*, 233*. Cyrus wkracza do Babilonu na koniu. Źródła: The Cyrus Cylinder and the ancient proclamation of human rights, https://visasukegan. wordpress.com/2016/04/11/the-cyrus-cylinder-and-the-ancientproclamation-of-human-rights/ [dostęp: 13.07.2021]; A depiction of Cyrus the Great in Babylon, https://www.kavehfarrokh.com/ancient-prehistory-651-a-d/achaemenids/ryan-holiday-9-timeless-leadership-lessons-from-cyrus-the-great [dostęp: 8.06.2021] ........................................................... 103 234*, 235*. Po nieudanym powstaniu żydowskim zniszczyli świątynię Heroda Rzymianie w roku 70. Już nigdy jej nie odbudowano. Źródła: Francesco Hayez, The Destruction of the Temple of Jerusalem, https://en.wikipedia. org/wiki/File:Francesco_Hayez_017.jpg [dostęp: 8.06.2021]; David Roberts, The Siege and Destruction of Jerusalem by the Romans Under the Command of Titus, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Roberts_Siege _and_Destruction_of_Jerusalem.jpg [dostęp: 8.06.2021] .................................. 104 236*. Cyrus ogłasza narodowi Izraela, że są wolni. Nadszedł czas, żeby pakować walizki. Źródło: Jean Fouquet, La clémence de Cyrus II le Grand envers les Hébreux, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=208330 [dostęp: 8.06.2021] ................................................. 104 237*. Perskiemu Cyrusowi Izrael wdzięczny jest do dzisiaj. Źródło: ‫הרישבבוח‬, Coresh Street in Jerusalem, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=7321573 [dostęp: 8.06.2021] ............................................... 105 238*. Zawsze młodego władcę ówczesnego świata, Aleksandra, oprowadza po odbudowanej jerozolimskiej świątyni kapłan, który mógłby być jego ojcem, wujkiem, a może nawet dziadkiem. Źródło: Sebastiano Conca, Alexander the Great in the Temple of Jerusalem, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=1660537 [dostęp: 8.06.2021] ................... 105

• 480 •

239*, 240*. Po Ramzesie pozostały śliczne pamiątki w miejscach, gdzie żył, w Luxorze (239) i w Londynie (240). Źródła: Olaf Tausch [photo], Ramsesstatue im Hof Ramses’ II. im Luxor-Tempel, Ägypten, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36943048 [dostęp: 8.06.2021]; The Younger Memnon (Ramses II), https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=1545133[dostęp: 8.06.2021] .................... 106 241*. Wędrówka do Ziemi Obiecanej nie była piknikiem. Źródło: http://www.manfred-gebhard.de/M.1591.htm [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 107 242*. Mojżesz nad rzeką Jordan: umrzeć w momencie spełnienia swojej wielkiej misji nie jest najgorszym pomysłem, można trafić znacznie gorzej. Źródło: Raphael, Israelites Crossing the Jordan Carrying the Ark, https://en.wikipedia.org/wiki/File:Israelites_Crossing_the_Jordan_ Carrying_the_Ark_of_the_Covenant_by_Raphael_in_the_Vatican.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 107 243*, 244*. Dziesięć egipskich plag. Wszystkie były nieprzyjemne: w pierwszej (243) woda zamieniła się w krew, a w siódmej (244) grad i ogień zniszczyły wszystko to, czego nie udało się do tej pory zniszczyć żabom, wszom, szerszeniom, epidemiom bydła i egzemom skóry. Następne plagi też nie były lepsze. Źródła: James Tissot, Water is Changed into Blood, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8767288 [dostęp: 8.06.2021]; John Martin, Seven Plague of Egypt, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6889900 [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 108 245*. Kraina Kanaan i dwanaście plemion Izraela. Źródło: Territories of the 12 Tribes of Israel, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=789231 [dostęp: 8.06.2021] .......................................................................... 109 246*, 247*. Wybuch Thery czy silny wiatr od wschodu? Źródła: https://tnrtb. wordpress.com/2014/03/24/hypernaturalism--integrating-the-bible-and-science/ [dostęp: 13.07.2021]; https://www.npr.org/templates/story/ story.php?storyId=1301129 25&t=1626170332062 [dostęp: 13.07.2021] ..... 110 248*, 249*. Jezioro Sirbon czy Ballah, czy jeszcze gdzie indziej? Źródło: https://www.bible.ca/archeology/bible-archeology-exodus-route.htm [dostęp: 8.06.2021] ................................................................................ 110 250, 251. Płyniemy kalderą i myślimy o tym, jak żyje się tym na czubku wulkanu. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ............................................................ 111

• 481 •

252, 253. Pomiędzy górną Thirą/Firą, to znaczy miastem i dolną Thirą/Firą, to znaczy portem, są schody dla osłów i winda dla ludzi. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 112 254. Jak woda pod kilem robi się gorąca, trzeba z kaldery uciekać. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 113 255. Achilleas z lewej burty. Przy spokojnym morzu i Volvo na wodę daje radę. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 113 256, 257. Jak Thera była jeszcze Atlantydą, Nea Kameni nie była wysepką, lecz częścią zewnętrznego pierścienia otaczającego centralną wyspę z pełnym przepychu pałacem i innymi zbytkami, definiującymi duże miasto: targiem, domem kultury i urzędem finansowym. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 114 258*, 259*. Katastrofa zdarzyła się w biały dzień na oczach wszystkich. Nikomu na szczęście nic się nie stało, a ewakuowani turyści cieszyli się, bo nagle mogli się stać bohaterami. Źródła: https://www.nedcruise.info/ seadiamond.htm [dostęp: 8.06.2021]; https://panbo.com/images/ Sea_20Diamond_ap_ship1_070406_small.jpg [dostęp: 13.07.2021] .............. 115 260, 261. Po minięciu południowego cypla wyspy skały na wybrzeżu robią się wyraźnie niższe. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................. 116 262*. Red Beach – stąd już niedaleko do Akrotiri. Źródło: The Best Places to Visit in Santorini, Greece, https://theplanetd.com/sizzling-santorini-sexiest-greek-islands/ [dostęp: 8.06.2021] ........................................................... 116 263. Wydanie alkoholu zbuntowanej załodze pozwala, jak zwykle, na szybkie opanowanie buntu. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ..................... 117 264. Widzimy już marinę o dziwnej nazwie Vlychada. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 118 265. I Atlantis opłynął cypel i zbliża się do mariny. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 118 266, 267. Stoimy bezpiecznie w osłoniętej z każdej strony marinie. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 119 268*. Marina Vlychada jest bezpieczna dla jachtów jak kiedyś Atlantyda, przed wiatrem i falami chroni nas półksiężyc kamienistego falochronu. Źródło: https://sailogy-pictures-public.imgix.net/uploads/pictures/ 2015/7/29/vl/1543/vlychada02.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................... 119

• 482 •

269*. W białym budynku na pierwszym planie urzęduje bosman. Źródło: https://sail-la-vie.com/discover/sailing-in-Cyclades/Santorini/ Santorini-Marina [dostęp: 8.06.2021] ................................................................... 120 270*. Jedna z wielu wypożyczalni aut na Santorini. Źródło: https://santorinidave. com/rent-car-santorini [dostęp: 8.06.2021] ........................................................ 121 271*. Po zaparkowaniu jachtów w podwójnym pierścieniu możemy przesiąść się na pojazdy lądowe. Źródło: tytan561 [photo], https://www.esys.org/ rev_info/Griechenland/santorin.html [dostęp: 8.06.2021] .............................. 122 272. Po drodze do Thiry spotykamy różne niepokojące budowle. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ............................................................................. 123 273, 274. Jest Gucci i Versace. Jest wszystko. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ...... 123 275. W Thirze wszyscy ciągle jedzą, jest wiele tawern i kafejek, które są zawsze pełne. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................... 124 276. Tak wygląda zachód słońca dla tych, którzy zdążyli tylko do tawerny. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ............................................................................. 124 277. Są lody, są pamiątki. Jest wszystko. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ............. 125 278. Osły po ciężkiej dniówce też spotykają się wieczorem na deptaku. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ............................................................................. 125 279*. Vlychada w nocy jest szczególnie przytulna, nie widać i nie słychać pogłębiarki. Źródło: https://orama2.wordpress.com [dostęp: 8.06.2021] ..... 125 280*. Świat Herodota. Źródło: Orbis Herodoti, https://pl.m.wikipedia.org/ wiki/Plik:Orbis_Herodoti.jpg [dostęp: 8.06.2021] ............................................. 126 281*. Tę książkę czyta sobie wieczorami do poduszki Krzysiek, nasz Krzysiek. A my, reszta załogi, czytamy to rzadko. Źródło: Anastasia Vassiliadis, https://blogs.unimelb.edu.au/librarycollections/2018/10/15/ herodotus-histories [dostęp: 8.06.2021] ............................................................... 127 282*. To była kiedyś Lidia. Źródło: Map of Lydia, https://pl.wikipedia.org/ wiki/Plik:Map_of_Lydia_ancient_times.jpg [dostęp: 8.06.2021] .................... 128 283*. Za rządów Krezusa Byzantion, które dopiero później zaczęło nazywać się Bizancjum, było trochę mniejsze niż dzisiaj. Źródło: Ben Morlok [photo], Panorama of Istanbul, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=25514985 [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................... 128

• 4 83 •

284*, 285*. W Sardes zachowało się wiele ruin z różnych epok. Źródło: The Church at Sardis, https://keithmalcomson.weebly.com/ blog/archives/10-2013 [dostęp:8.06.2021] ............................................................ 129 286*. W Atenach Solon jako mędrzec udzielał różnych rad i pouczeń. Źródło: Walter Crane, Solon, the Wise Lawgiver of Athens, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=32804558 [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 130 287*. Jako nagrodę za całokształt twórczości Solon otrzymał swoją osobistą „Star of Fame”, nie na brudnym hollywoodzkim trotuarze, lecz w waszyngtońskim Kapitolu, w Izbie Reprezentantów. Źródło: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21978113 [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 130 288*. Sartre w pozie oficjalnej. Źródło: Nasrullah Mambrol, Key Theories by Jean-Paul Sartre, https://literariness.org/2017/06/08/key-theories-of-jean-paul-sartre/ [dostęp: 8.06.2021] .............................................................. 131 289*. Sartre i Che lubili się, bo mieli bardzo podobne poglądy. Źródło: Alberto Korda [photo], Ernesto Che Guewara Reunited with Simone de Beauvoir and Jean-Paul Sartre, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=2884725 [dostęp: 8.06.2021] ................... 131 290*, 291*. Oprowadzanie po bogactwach trwało całe trzy dni i Solon był już trochę zmęczony. Źródła: Frans Francken the Younger, Krösus zeigt Solon seine Schätze, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Frans_Francken_d._J._008.jpg [dostęp: 8.06.2021]; Frans Francken the Younger, Croesus Showing His Treasures to Solon, https://commons. wikimedia.org/wiki/File:Francken_Croesus_showing_his_treasures.jpg [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 132 292*. Nie zaczynaj wojny, jeśli nie potrafisz jej wygrać. Nie zadawaj pytania, jeśli nie potrafisz zaakceptować odpowiedzi. Źródło: Claude Vignon, Parable of the Unforgiving Servant, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=560202 [dostęp: 8.06.2021] ................................................. 133 293*. Drugie pytanie miało rozstrzygnąć wszelkie wątpliwości. Źródło: Gerard van Honthorst, Solon and Croesus, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=8705797 [dostęp: 8.06.2021] ................... 133 294*. Bracia byli przystojni i dobrze zbudowani. Nic dziwnego, że dziewczyny za nimi szalały. Źródło: https://resgerendae.wordpress.com/2013/04/16/ bsa-postgraduate-epigraphy-course-2013/ [dostęp: 8.06.2021] ...................... 134

• 484 •

295*. W tej dyskusji każdy pozostał przy swoim zdaniu. Źródło: Nikolaus Knüpfer, Solon before Croesus, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=19026529 [dostęp: 8.06.2021] ................. 135 296*. Rzeka Halys przetrwała do dzisiaj, co nie było trudne, gdyż rzeki z reguły żyją długo. Źródło: Jona Lendering, Halys near Kirikkale, https://www.livius.org/pictures/turkey/kizilirmak-halys/the-halys-kizil-irmak [dostęp: 8.06.2021] ........................................................................................ 136 297*. Królestwo Medii było znacznie większe niż Lidia, co dla optymisty Krezusa nie było problemem. Źródło: William Robert Shepherd, Median Empire about 600 B.C., https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=74706 [dostęp: 8.06.2021] ............................................................................. 136 298*. Plan Schlieffena to był blitzkrieg przeciwko Francji. Źródło: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn: ANd9GcTuKjy_h_IDc-F9ZrcjCtTpn0175qX0SHstTw&usqp=CAU [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 137 299*. Tę mapę studiował Krezus długo, wyroczni było sporo. Źródło: Map of the Main Sanctuaries of Classical Greece, https://commons.wikimedia. org/w/index.php?curid=1540888 [dostęp: 8.06.2021] ....................................... 138 300*. Tak widział walkę Apolla ze wstrętnym pytonem Rubens. Źródło: Peter Paul Rubens, Apollo and the Python, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=30772405 [dostęp: 8.06.2021] ................. 139 301*. Tak wyglądała kiedyś świątynia Apolla w Delfach, główna siedziba spółki handlowej, którą Apollo prowadził z Pytią i całym sztabem inspektorów, referentów i sekretarek.Źródło: https://fineartamerica.com/ featured/the-temple-of-apollo-at-delphi-giovanni-ruggero.html [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 140 302*. Apollo nie tylko walczył, lecz również pozował chętnie nago. Podobnie jak inni greccy bogowie. Źródło: http://blogofdelphi.blogspot.com/ [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 140 303*. Kolejna Pytia w kolejnym, delirycznym transie. Źródło: https://1.bp.blogspot.com/-SppFlywfLSg/VDAEaKMTRSI/ AAAAAAAANWA/o6uAsF6FMAc/w1200-h630-p-k-no-nu/ pythia-speaking-at-delphi-granger.jpg [dostęp: 13.07.2021] ............................ 141 304*. Kompleks budynków świątyni Apolla w Delfach był spory i posłańcy Krezusa musieli przy swojej pierwszej misji uważać, żeby nie pobłądzić. Źródło: http://i-love-hellas.blogspot.com/2012/06/more-for-delphi.html [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 142

• 485 •

305*. Mała Lidia i duża Media. Dawid też pokonał Goliata, mimo że nikt na niego nie stawiał. Źródło: Map of the Median Empire, Egypt, Lydian Empire and Neo-Babylonian Empire in the 6th century BC, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Median_Empire-en.svg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 143 306*. Sen króla Astyagesa widziany fantazją artysty, francuskiego malarza z XV wieku. Źródło: Le songe d’Astyage, https://commons.wikimedia. org/w/index.php?curid=17436012 [dostęp: 8.06.2021] ..................................... 144 307*. Rodzinny wieczór: dziadek Astyages rozkazuje zamordować wnuka, córka Mandane płacze, ale nie dzwoni na policję, żeby nie robić tatusiowi kłopotu, a ojciec wnuka Kambyzes jest dziwnie nieobecny. Źródło: Jean-Charles Nicaise Perrin, Cyrus and Astyages, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15865487 [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 145 308*. Harpagus dalej nie wie, jak zabić. Przymierza się wielokrotnie, ale brakuje mu determinacji. Źródło: Jacob Abbott, Cyrus the Great, http://gutenberg.net.au/ebooks14/1400571h.html [dostęp: 8.06.2021] ........ 146 309*. Mitradates i Kynio byli zachwyceni prezentem Harpagusa. Źródło: Antonio Maria Vasallo, The Childhood of King Cyrus, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Antonio_Maria_Vassallo_ -_Childhood_of_King_Cyrus_-_WGA24325.jpg [dostęp: 8.06.2021] ........... 146 310*. Dziesięcioletni wnuk zrobił na dziadku dobre wrażenie, więc Astyages postanawia go na razie nie mordować. Źródło: http://antikforever.com/ Perse/Medes/Images/mede05b.jpg [dostęp: 13.07.2021] .................................. 147 311*. Harpagusowi (z prawej) drugie danie bardzo smakuje, a król Astyages nic nie je, bo akurat nie jest głodny. Źródło: gorillahousepress.com [dostęp: 2020] .............................................................................................................. 148 312*. Młody Cyrus na polowaniu. Źródło: Jacob Abbott, Cyrus the Great, http://gutenberg.net.au/ebooks14/1400571h.html [dostęp: 8.06.2021] ........ 148 313*. Faszerowanie zająca tajną wiadomością. Zająca na wszelki wypadek od razu zabito, żeby się nie wygadał. Źródło: Jacob Abbott, Cyrus the Great, http://gutenberg.net.au/ebooks14/1400571h.html [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 150 314*. Na polu bitwy to zawsze Cyrus rozdzielał piłkę. Źródło: Jacob Abbott, Cyrus the Great, http://gutenberg.net.au/ebooks14/1400571h.html [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 151

• 4 86 •

315*. Pytia spręża się, żeby ulubionemu klientowi dobrą odpowiedź wyczarować. Wychodzi jej tylko raczej mętna przepowiednia. Źródło: http://www.furorteutonicus.eu/wp-content/uploads/2015/04/ Delphic-Oracle-Heinrich-Leutemann-1824-1905.jpeg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 152 316*. Zaraz pod górą Kerkenses leżała Pteria. Teraz nie pozostało po mieście ani śladu. Źródło: https://againstjebelallawz.files.wordpress. com/2012/10/anatoliamap4.jpg [dostęp: 13.07.2021] ........................................ 153 317*, 318*. Sardes. Twierdza w stolicy Lidii była dla przyjezdnych średnio dostępna. Źródła: Ken Mayer [photo], Sardis Citadel at Salihli, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=75230152 [dostęp: 8.06.2021]; Jona Lendering [photo], Sardes Citadel. Seen from the West, ttps://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=74580881 [dostęp: 8.06.2021] ...................................................................... 153 319*. Tak wygląda Sardes dzisiaj. Króla Krezusa mało kto pamięta. Źródło: AerialGym2.jpg (http://johnsnotes.com) [dostęp: 13.07.2021] .......... 154 320*. Ruiny świątyni bogini Artemis w Sardes. Źródło: Carole Raddato, Temple of Artemis, Sardis, https://www.worldhistory.org/image/4506/ temple-of-artemis-sardis/ [dostęp: 8.06.2021] .................................................... 154 321*. Twierdza Sardes nie była łatwa do zdobycia. Źródło: Jacob Abbott, The Siege of Sardis, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=75987864 [dostęp: 8.06.2021] ...................................................................... 155 322*. Armii Cyrusa pomógł, jak to często bywa, przypadek. Źródło: https://heritage-history.com/index.php?c=resources&s=war-dir&f=wars_persianconquest [dostęp: 8.06.2021] ............................................. 155 323*. Według pewnych wersji historii Krezusa od perskiego miecza uratował głuchoniemy syn, który akurat na tę okazję odzyskał mowę. Źródło: Salvator Rosa, Scene from Greek History: The Deaf-Mute Son of King Croesus Prevents the Persians from Killing His Father, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=23600232 [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 155 324*, 325*. Stos dla Krezusa sporządzono profesjonalnie. Źródła: Croesus on the Funeral Pyre, https://www.heritage-history. com/index.php?c=resources&s=char-dir&f=croesus [dostęp: 8.06.2021] .... 156

• 487 •

326*. Palenie Krezusa na stosie stało się ulubionym motywem dekoracyjnym. Tu waza, którą można oglądać w paryskim Luwrze. Źródło: Bibi Saint-Pol [photo], Croesus and the stake, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=2228570 [dostęp: 8.06.2021] ................... 157 327*. Portret oficjalny Cyrusa Wielkiego. Źródło: https://www.persepolis. nu/persepolis-cyrus.htm [dostęp: 8.06.2021] ...................................................... 158 328*. Portret oficjalny Mandane, księżniczki Medii i matki muła Cyrusa. Źródło: https://www.persepolis.nu/queens.htm [dostęp: 8.06.2021] ............ 159 329*. Ten rysunek sprawę chromosomów muła właściwie wyjaśnia. Źródło: https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn: ANd9GcSH-BIMRdzffqBYxmN80AKWO2zT-XiF_sKGb7g&usqp=CAU [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 160 330*. Pytia, w odróżnieniu od Krezusa, w chromosomach była dobra. Źródło: Wade Burleson, The Apostle Paul and the Oracle of Delphi, https://www.wadeburleson.org/2013/03/the-apostle-paul-and-oracle-of-delphi.html [dostęp: 8.06.2021] ........................................................................ 160 331*. Nyssia była po prostu piękna. Źródło: Jacob Jordaens, King Candaules of Lydia Showing His Wife to Gyges, https://commons.wikimedia.org/ wiki/File:Jacob_Jordaens_01.JPG [dostęp: 8.06.2021] ........................................ 161 332*. Impresjonista Edgar Degas namalował Nyssię tak, jak ją rozumiał, piękną, niewinną i jednocześnie nieustannie prowokującą. Źródło: Edgar Degas, King Candaules’s Wife, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=1538253 [dostęp: 8.06.2021] ................... 162 333*, 334*. Król Kandaules miał dużo okazji, żeby podziwiać piękną królową. Źródła: Jacques Stella, King Candaules Shows Gyges His Wife Queen Nyssia, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=50963477 [dostęp: 8.06.2021]; Eglon van der Neer, Kandaules’ Wife Discovering the Hiding Gyges, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Neer, _Eglon_van_der_-_Die_Frau_des_Kandaules_entdeckt_den_ versteckten_Gyges_-_1675%E2%80%9380.jpg [dostęp: 8.06.2021] ................. 163 335*, 336*. Podglądanie nagich niewiast najczęściej nie kończy się dobrze, chyba że one tego same chcą. Źródła: William Etty, Candaules, King of Lydia, Shows His Wife by Stealth to Gyges, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=353007 [dostęp: 8.06.2021]; Jean-Léon Gérôme, Le roi Candaules, https://commons.wikimedia. org/wiki/File:Jean-L%C3%A9on_G%C3%A9r%C3%B4me_-_El_rey_ Candaules.jpg [dostęp: 8.06.2021] .......................................................................... 164

• 488 •

337*, 338*. Nyssia była piękna i sexy. Malarze przedstawiali ją różnie, według własnego wyobrażenia o pięknie. Źródła: Charles Désiré Hue, The Myth of King Candaules, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=50963407 [dostęp: 8.06.2021]; http://www.cultura. gov.py/2013/08/tardes-de-cafe-en-el-museo-ii/la-muerte-del-rey-candaules/ [dostęp: 8.06.2021] ............................................................................... 165 339*. Zamordowanie króla Kandaluesa odbyło się według planu Nyssi. Źródło: Giambattista Pittoni, Death of King Candaules, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:King_Candaules%27s_ death_by_G.B._Pittoni_(1720s,_Hermitage).jpg [dostęp: 8.06.2021] ............. 166 340*. Taka wersja mordu na królu Kandaluesie nadawała się dużo lepiej do podręczników szkolnych w Lidii. Źródło: Maítre François, Murder of Candaules, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=50963919 [dostęp: 8.06.2021] ...................................................................... 167 341*. Ta decyzja nie była łatwa. Źródło: Kodros Painter, Themis and Aegeus. Attic red-figure kylix, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=3970763 [dostęp: 8.06.2021] ........................................................................ 167 342*. Po Gygesie nie zachowało się wiele zdjęć. Źródło: Gyges, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gyges.jpg [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 168 343*. Trzy siostry przedstawiali artyści różnie. Źródło: Unknown author, The Triumph of Death, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=53491807 [dostęp: 8.06.2021] ...................................................................... 169 344*. W tym szaleństwie była jednak metoda. Źródło: https://marilynkaydennis.wordpress.com/2011/05/30/ the-pythia-of-thrace/ [dostęp: 8.06.2021] ............................................................. 170 345*. Bitwę pod Tymbrą Cyrus stoczył według planu Krezusa. Źródło: Jacob Abbott, Cyrus the Great, http://gutenberg.net.au/ ebooks14/1400571h.html [dostęp: 8.06.2021] ..................................................... 170 346*. Świat Cyrusa. Źródło: Persian Empire 490 B.C., https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=7664994 [dostęp: 8.06.2021] ................... 171 347*. Znaleziony w Babilonie cylinder Cyrusa można oglądać w British Museum w Londynie. Źródło: Front of the Cyrus Cylinder, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19669413 [dostęp: 8.06.2021] ..................................................................................................... 171

• 489 •

348*. Świat Aleksandra. Źródło: Thomas Lessman, The Empire of Alexander the Great in 323 B.C., https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=4095845 [dostęp: 8.06.2021] ........................................................................ 172 349. Ważna narada pod pokładem flagowego Ariona. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 173 350*. Takich plakatów jest na Santorini sporo, ale trzeba umieć czytać. Źródło: https://blue-guides.com/santorini/?cat=4 [dostęp: 8.06.2021] ........ 174 351*. W tej tawernie na szczycie królującego nad Vlychadą wzgórza podpisuje się dokument z trzema kopiami, żeby dostać samochód. Źródło: panoramio.com [dostęp: 2020] ................................................................ 175 352*, 353*. Perissa jest ruchliwa, ale jednocześnie przytulna. Źródło: The Main Drag into Perissa, http://www.loweswatercam. co.uk/121002_Santorini_5.htm [dostęp: 8.06.2021]; https://www.santoriniholidaycars.com/ [dostęp: 8.06.2021] ........................... 176 354*. O tym, czy w tym domu w Perissie kiedykolwiek ktoś zamieszka, zadecyduje Trojka. Źródło: Norbert Nagel [photo], Unfinished Buildings, Perissa, Santorini, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=30407110 [dostęp: 8.06.2021] ...................................................................... 177 355*. Na plaży są parasole i składane łóżka. To zaprasza do lenistwa. Źródło: Perisssa beach, http://selfnetplay.blogspot.com/2014/09/ santorini-greece.html [dostęp: 8.06.2021] ............................................................ 177 356*. W marinie czeka cierpliwie Arion, on nigdzie się nie spieszy, chyba że wieje smaczny półwiatr. Źródło: panoramio.com [dostęp: 2020] .............. 178 357*. Kolejki były w PRL-u wszędzie. Źródło: Piotr Gajdziński, Puste półki ludu i królewskie życie partyjniaków, czyli walka klas, https://www.smakizpolski.com.pl/walka-klas-prl/ [dostęp: 8.06.2021] ........ 179 358*. Życia bez kolejek i bez pustych półek sklepowych musieliśmy się najpierw nauczyć. Źródło: https://retro.pewex.pl/472092 [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 179 359. Na parkingu nasze koreańskie auto spotyka innych czteronożnych kolegów. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych ............................................................. 180 360. Z każdej góry trzeba kiedyś zejść w dół. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych ..... 181

• 490 •

361, 362. Na szczycie pagórka karkołomna część wyprawy dopiero się zaczyna, można wybić sobie zęby i uszkodzić różne pożyteczne podzespoły. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 182 363*, 364. Na Czerwonej Plaży są parasole albo nie. Źródła: https://mejogueinomundo.com/grecia/santorini/praias-exoticas-em-santorini/ [dostęp: 9.06.2021]; Zdjęcie ze zbiorów prywatnych ............ 183 365. Kto szuka, ten na Czerwonej Plaży znajdzie. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 184 366, 367. Jesteśmy, pierwszy raz w ciągu tego rejsu, na wakacjach. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 185 368, 369. Przy takich widokach naprawdę trudno nie klaskać. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 186 370, 371. Oia jest właściwym miejscem na pocztówkowe zdjęcie. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 187 372, 373. W Oi nosimy słoneczne okulary, żeby ochronić się przed oślepiającą, białą czystością. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych ............ 187 374, 375. W Oi grecki ksiądz udziela ślubów młodym parom. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 188 376, 377. I po zachodzie słońca jesteśmy chętnie w Oi. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 189 378, 379. Obie gitary starają się grać skoczne melodie, żeby obudzić towarzystwo na leżakach. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych .............................. 189 380*. Towarzysz Wiesław był w 1956 roku dla Polski bohaterem narodowym. Źródło: Władysław Gomułka, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=5627152 [dostęp: 9.06.2021] ............................................... 191 381, 382. Chociaż niebo błękitne, wiatr wyrywa nam włosy z głowy. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 192 383. Chociaż wiatr wyrywa nam włosy z głowy, humory mamy dobre. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 192 384. Ale nie wszyscy. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych ................................................ 192 385. Na pokładzie Atlantisa nastrój był na początku znakomity. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 193

• 491 •

386, 387. Przed niespokojną żeglugą chciały żagle Atlantisa być dokładnie oglądnięte. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych .............................. 193 388. Jak biały ptak. Przy silnym wietrze i ptaki zostają w domu, żeby im piór ze skrzydeł nie powyrywało. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych ................ 194 389. Jak są kłopoty na pokładzie, zdjęć się nie robi. Nikomu nie przychodzi to nawet do głowy ...................................................................................................... 195 390*. Jeszcze raz przez wszystkich kochany towarzysz Wiesław. Źródło: Leszek Łożyński [zdjęcie], Obchody tysiąclecia Państwa Polskiego. Władysław Gomułka na trybunie honorowej na placu Defilad w Warszawie, 22 lipca 1966 roku, https://www.facebook.com/ Powarszawsku/posts/1197455030441267 [dostęp: 9.06.2021] ........................ 196 391*. Livada oprócz nocnych nieracjonalności ma do zaoferowania dzienną atrakcyjną plażę, niestety racjonalną, bo plaże rzadko prowadzą do poetycznych uniesień i namiętnych oświadczyn na kolanach. Źródło: panoramio.com [dostęp: 2020] ................................................................ 197 392*. Zaciszny i gorący port w Astypalei. Źródło: KF [photo], Astipalea, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1568253 [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 198 393. Jak wody jest mało, keja w porcie w Astypalei jest wysoka, to przecież jasne. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych ............................................. 199 394. Apetyczne niebieskie słupki udają, że są słupkami z wodą. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 201 395. Kapitanat portu w Astypalei mieści się w tym samym budynku, w którym w lokalu o nazwie Aiolos można zjeść włoską pizzę albo inne włoskie makarony pod ogólną nazwą pasta. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych .............................................................................. 202 396. Gdy toczą się ważne pertraktacje z włoskimi żeglarzami, greckimi elektrykami i przedstawicielami lokalnych władz, nikt nie myśli o robieniu zdjęć ................................................................................ 204 397. Na tej kei w Astypalei spędzamy całe popołudnie, rozstrzygając same ważne sprawy. Zdjęcie ze zbiorów prywatnych ....................................... 205 398*. Twisted shotz wymyślili Kanadyjczycy. Źródło: https://m5.paperblog. com/i/70/707650/hit-me-with-your-best-shot-twisted-shotz-L-5_akIs.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 207

• 492 •

399*. Astypalea by night. To czego nie widać, jest bardziej podniecające niż to, co widać. Źródło: https://www.tresorhotels.com/en/regions/ greece/dwdekanhsa/astypalaia/ [dostęp: 9.06.2021] .......................................... 207 400*, 401. Miasteczko składa się z portu i mnóstwa przeważnie stromych i wąskich uliczek. Źródła: https://41.media.tumblr.com/3db342ec3a4029c99b5cdd7e8582f8d1/tumblr_mnoo8nrGL91qjvnc4o1_ 500.jpg [dostęp: 13.07.2021]; Zdjęcie w zbiorach prywatnych ....................................... 209 402, 403. Pieszo można bez kłopotu znaleźć odpowiednią grecką tawernę, w której czas płynie z prędkością mierzoną po żeglarsku, w nM/h, czyli w nautycznych Mythosach na godzinę. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 209 404*, 405*. Nad lśniąco białą Chorą króluje chropowaty szary zamek, zabytek minionej epoki. Źródła: https://sail-la-vie.com/discover/ sailing-in-Dodecanese/Astypalaia/Skala-Harbor [dostęp: 9.06.2021]; brunobarbato [photo], Astipalea, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=47350513 [dostęp: 9.06.2021] ............................................. 210 406*. Rok 1187: Upadek Jerozolimy, krzyżowcy poddali miasto Saladynowi przy zielonym stoliku, bo nie mieli żadnych szans na zwycięstwo. Źródło: https://geschichte.history.info/wp-content/uploads/sites/ 4/2016/02/Saladin_and_Guy-e1454431679610.jpg [dostęp: 13.07.2021] ..... 211 407*. Według tego portretu Innocenty III miał zeza i odstające uszy, czyli nie miał łatwo w szkole podstawowej. Źródło: Unknown author, Pope Innocent III. Fresco at the Cloister Sacro Speco, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=64027 [dostęp: 9.06.2021] ....................... 212 408*, 409*. Saladyn i Safadin: dwóch braci, dwóch sułtanów, dynastia przypominająca amerykańską dynastię Bushów. Źródła: https://static.wikia.nocookie.net/deadliestfiction/images/2/2d/ Saladin.png/revision/latest?cb=20110902142606 [dostęp: 13.07.2021]; https://www.syahida.com/wp-content/uploads/2016/03/Shalahuddin-1280x720.jpeg [dostęp: 13.07.2021] ...................................................................... 213 410*. Bonifacy z Montferratu został wybrany przywódcą czwartej krucjaty w 1201 roku, po demokratycznym głosowaniu walnego zebrania krzyżowców. Źródło: Henri Decaisne, Boniface of Montferrat, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1624296 [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 214 411*. Doża Dandolo miał się wkrótce okazać faktycznym przywódcą czwartej krucjaty, mimo że miał wtedy ponad dziewięćdziesiąt lat i był ślepy. Źródło: An Engraving of Enrico Dandolo, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=46641343 [dostęp: 9.06.2021] ................. 215

• 493 •

412*. Takie statki budowano w Wenecji na eksport i na potrzeby rynku wewnętrznego. Źródło: Francesco Guardi, The Bucintoro Festival of Venice, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Francesco_ Guardi_-_The_Bucintoro_Festival_of_Venice_-_Google_Art_Project.jpg [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 216 413*. Średniowieczny Zadar rzadko był przytulnym miejscem, zwłaszcza kiedy z takim zapałem zdobywali go krzyżowcy. Źródło: Andrea Vicentino, The Crusaders Conquering the City of Zara in 1202, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=38555613 [dostęp: 9.06.2021] .................. 217 414*. Moralnym przywódcą krucjaty przeciwko niewiernym, tym razem chrześcijanom był, oprócz króla francuskiego Filipa II, znany już nam papież Innocenty III. Źródło: Painting of Innocent III at Sacro Speco, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16983892 [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 218 415*. Szymon z Montfort miał szczęście, że w średniowieczu nikt nie słyszał o procesach norymberskich. Źródło: http://his.nicolas.free.fr/Personnes/ PagePersonne.php?mnemo=SimonMontfort [dostęp: 9.06.2021] .................. 219 416*. Dawne, dobre czasy skończyły się i Izaak II zostanie za chwilę oślepiony. Źródło: Isaac II Angelos blinded at his brother’s orders, https://commons. wikimedia.org/wiki/File:Fran%C3%A7ais_226,_fol._258v,_Supplice_ d%27Isaac_II.jpeg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................. 220 417*, 418*. Jak to w rodzinie: Aleksy III i Aleksy IV: zły wujek i energiczny bratanek. Źródła: Alexios III Angelos, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=9014941 [dostęp: 9.06.2021]; Alexios IV Angelos, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=495300 [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 221 419*. Irena i Filip: para zakochanych. Źródło: Johann Sebald Baumeister, Irene und Philipp, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=4682859 [dostęp: 9.06.2021] ........................................................................ 222 420*. Konstantynopol: miasto marzeń. Big Apple tamtejszego świata. Źródło: Barry C. Jacobsen, A Politically Incorrect History of the Crusades, https://deadliestblogpage.wordpress.com/2018/05/30/a-politically-incorrect-history-of-the-crusades-part-six-crusaders-gone-wild [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 224 421*. Konstantynopol widziany z lotu ptaka albo drona. Źródło: https://www.reddit. com/r/europe/comments/n9sz1v/the_foundation_of_constantinople_ todays_istanbul [dostęp: 9.06.2021] ....................................................................... 225

• 494 •

422*. Audiencja u Innocentego III. Źródło: Giotto di Bondone, Confirmation of the Rule by Innocentius III, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Giotto_-_Legend_of_St_Francis_-_-07-_-_Confirmation_ of_the_Rule.jpg [dostęp: 9.06.2021] ....................................................................... 226 423*. Pod tymi murami wożono łódką małpę w cyrku, czyli ochotnika na przyszłego cesarza. Źródło: Constantinople Mural, https://commons. wikimedia.org/wiki/File:Constantinople_mural,_Istanbul_ Archaeological_Museums.jpg [dostęp: 9.06.2021] ............................................. 226 424*. Cesarza Aleksego III znali poddani przeważnie tylko z monet. Źródło: Classical Numismatic Group, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=2264592 [dostęp: 9.06.2021] ............................................... 227 425*. Wczasy w Konstantynopolu. Źródło: Domenico Tintoretto, The Capture of Constantinople 1204, https://www.wikiart.org/en/tintoretto/the-capture-of-constantinople-in-1204-1580 [dostęp: 9.06.2021] ....................... 228 426*. W twierdzy Anemas więził nieszczęsnego Izaaka Aleksy III. Źródło: Walls of Blachernae in Constantinople, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=1848293 [dostęp: 9.06.2021] ................... 229 427*. Wczasy w Konstantynopolu: goście nie byli grzecznymi gośćmi, a gospodarze nie byli gościnnymi gospodarzami. Źródło: Eugène Delacroix, The Entry of the Crusaders into Constantinople, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Eug%C3%A8ne_Ferdinand_ Victor_Delacroix_012.jpg[dostęp: 9.06.2021] ...................................................... 230 428*. Z uczynnego kuzyna Dukasa stał się nagle Aleksy V cesarzem. Źródło: Miniature from the „Chronike diegesis” of Niketas Choniates, https://id.wikipedia.org/wiki/Berkas:Alexius_V.JPG [dostęp: 9.06.2021] ..... 231 429*. Konstantynopol trzeba było zdobywać z morza. Źródło: David Aubert, Conquest of Constantinople by the Crusaders in 1204, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=3107592 [dostęp: 9.06.2021] ................... 233 430*. Czujna gwardia wareska na straży Konstantynopola. Źródło: Barry C. Jacobsen, Elite Warriors of the Dark Ages: Varangian Guard, https:// deadliestblogpage.wordpress.com/2017/05/03/elite-warriors-of-the-dark-ages-varangian-guard [dostęp: 9.06.2021] ................................................ 233 431*. Tak wyglądał podobno król Ruryk, dewizowy król sprowadzony do Rosji z Zachodu. Źródło: https://www.heritage-history.com/books/ dole/russia/zpage029.gif [dostęp: 13.07.2021] ..................................................... 234

• 495 •

432*. Herb Ukrainy dowodzi jej bogatej historii. Źródło: https://s3-eu-west-1. amazonaws.com/ourboox-media-prod/wp-content/uploads/2018/ 11/30012535/29541291_18963783339-20446_6873563048923964998_n.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 234 433*. Ruryk z wojami przybywa do nowej ojczyzny. Źródło: Viktor Vasnetsov, Arrival of Rurik to Ladoga, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=278534 [dostęp: 9.06.2021] .......................................................................... 235 434*. Warengowie byli znakomitymi żołnierzami nie tylko na lądzie, lecz i na wodzie. Źródło: https://deadliestblogpage.files.wordpress. com/2012/02/olof-trygvassons-last-stand.jpg?w=396&h=268 [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 235 435*. Ruś Kijowska. Źródło: https://digilander.libero.it/europeanplanet/ UKRAINE.htm [dostęp: 9.06.2021] ....................................................................... 235 436*. Szlaki handlowe były podstawą potęgi Rusi Kijowskiej. Źródło: https://historical-map.blogspot.com/2013/01/kievan-rus-trade-routes-map-8th-and.html [dostęp: 9.06.2021] ....................................... 235 437*. Gwardia wareska była multi-kulti, bo cesarz był tolerancyjny i bardzo lubił imigrantów. Źródło: Barry C. Jacobsen, Elite warriors of the Dark Ages: Varangian Guard, https://deadliestblogpage. wordpress.com/2017/05/03/elite-warriors-of-the-dark-agesvarangian-guard/ [dostęp: 9.06.2021] .................................................................... 236 438*, 439*. Konstantynopol zdobywano z morza... Źródła: Barry C. Jacobsen, A Politically Incorrect History of the Crusades, https://deadliestblogpage. wordpress.com/2018/05/30/a-politically-incorrect-history-of-the-crusades-part-six-crusaders-gone-wild/ [dostęp: 9.06.2021]; http://venice11.umwblogs.org/files/2011/12/second-conquest-e1323658337476.jpg [dostęp: 13.07.2021]. .......................................................... 237 440*. ...i z lądu jednocześnie. Źródło: Barry C. Jacobsen, A Politically Incorrect History of the Crusades, https://deadliestblogpage.wordpress. com/2018/05/30/a-politically-incorrect-history-of-the-crusades-part-six-crusaders-gone-wild/ [dostęp: 9.06.2021] .................................................... 237 441*. Z pałacu Blachernae kierowano następnymi atakami ogniem i mieczem. Źródło: Gryffindor [photo], View of the Ruins of the Byzantine Palace of the Porphyrogenitus in Istanbul, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=2445145 [dostęp: 9.06.2021] ............................................... 237

• 496 •

442*, 443*. Grabież, mord i gwałt. Źródła: https://encrypted-tbn0.gstatic. com/images?q=tbn:ANd9GcTKoPTA9xZQghUI_H0e1fiRkXhu6aLZHUZ19jE_6_yCwL6-891c08D8WDGwJSjodcxWsBc&usqp=CAU [dostęp: 13.07.2021]; Barry C. Jacobsen, A politically incorrect history of the crusades, https://deadliestblogpage.wordpress.com/2018/05/30/ a-politically-incorrect-history-of-the-crusades-part-six-crusaders-gone-wild/ [dostęp: 9.06.2021] .............................................................................. 238 444*. Na wycieczkę do Konstantynopola rekrutował personel osobiście sam doża Dandolo. Źródło: Jean Le Clerc, Doge Enrico Dandolo Recruiting for the Crusade, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=15731469 [dostęp: 9.06.2021] ............................................. 239 445*. Weneckimi brązowymi końmi zachwycają się codziennie tysiące. Źródło: Nino Barbieri [photo], https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=1863614 [dostęp: 9.06.2021] ............................................... 239 446*. Konstantynopolski hipodrom dzisiaj to miejsce spotkań turystów i terrorystów z całego świata i nazywa się Sultanahmet-Park. Źródło: Adam Carr [photo], Hippodrome of Constantinople, Sultanahmet Meydani in Todays Istanbul, https://commons.wikimedia.org/w/index. php?curid=316577 [dostęp: 9.06.2021] .................................................................. 239 447*. Proklamowanie łacińskiego państwa, rycerze bardzo byli z niego dumni. Źródło: Baldwin I of Constantinople, his wife Marie of Champagne and one of his daughters, https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Baldwin_IX,_and_his_wifeand_daughter.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................ 240 448*. Łacińskie państwo nie przetrwało długo. Źródło: LatinEmpire, The Latin Empire and the Partition of the Byzantine Empire after the 4th Crusade, c. 1204, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1470982 [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 240 449*. Tym razem Konstantynopol zdobywali tureccy janczarzy. Źródło: https://juicyecumenism.com/wp-content/uploads/1453-The-Fall-of-Constantinople.jpg [dostęp: 13.07.2021]. ....................................................... 241 450*. Astypalea by night: równie atrakcyjna jak w dzień. Źródło: https://www.tresorhotels.com/en/regions/greece/dwdekanhsa/ astypalaia [dostęp: 9.06.2021] .................................................................................. 244 451*. Do portretów Posejdon chętnie właśnie tak pozował. Źródło: Pietro Muttoni detto Della Vecchia, Nettuno, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=32430371 [dostęp: 9.06.2021] ................. 244

• 497 •

452*. Scena grupowa, utrwalona w mozaice wykopanej w Zeugma (dzisiaj Belkis) w rzymskiej willi. Źródło: Gaziantep Zeugma Museum Zeus and Europa mosaic, https://commons.wikimedia.org/wiki/File: Gaziantep_Zeugma_Museum_Zeus_and_Europa_mosaic_4087.jpg [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 245 453*. Obie siostry, Astypalea i Europa, widocznie bardzo lubiły zwierzęta. Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/ Gaziantep_Zeugma_Museum_Zeus_and_Europa_mosaic_4087.jpg/ 1280px-Gaziantep_Zeugma_Museum_Zeus_and_Europa_mosaic_ 4087.jpg [dostęp: 13.07.2021] .................................................................................. 246 454*. Kwiatki na łące zbierało się wtedy oczywiście nago. Źródło: Johann Heinrich Tischbein, The Rape of Europa, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=16598535 [dostęp: 9.06.2021] ................................................ 247 455*. Po drodze Europa postanowiła jednak trochę się ubrać. Źródło: Titian, The Rape of Europa, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=159563 [dostęp: 9.06.2021] ................................................. 248 456*. W morskiej podróży skąpa tunika jest mało praktyczna, więc Europa przebrała się w dwuczęściowy kostium kąpielowy. Źródło: Serow, Rape of Europe, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Rape_of_Europa_(Serov)_variation_2.jpg [dostęp: 13.07.2021] .............. 248 457*. Ta barokowa wersja morskiej podroży jest raczej mało prawdopodobna. Źródło: Nöel-Nicolas Coypel, The Abduction of Europa, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=752152 [dostęp: 9.06.2021] ..................... 248 458*. W grocie Dictaion spędził Zeus swoje szczęśliwe, choć trudne dzieciństwo. Źródło: Olaf Tausch [photo], Idäische Grotte an der Nida-Hochebene, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=24363977 [dostęp: 9.06.2021] ...................................................................... 249 459*. Wychowywały go leśne nimfy i koza Amalteja. Źródło: Lovis Corinth, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Lovis_ Corinth_002.jpg/1024px-Lovis_Corinth_002.jpg [dostęp: 13.07.2021] ......... 249 460*. Lądowanie na Krecie. Źródło: Kurt Regschek [author], Woher kommt der Name „Europa“ eigentlich her?, https://europaseite.wordpress. com/?s=Kreta&submit=Suche [dostęp: 26.07.2021] .......................................... 249 461*, 462*. Szczęśliwa para zakochanych. Szczęście trwało jednak krótko. Źródło: https://www.illusions-bochum.de/fileadmin/_processed_/2/8/ csm_Paar_c91682dd0f.jpg [dostęp: 13.07.2021]; https://antoniocdelaserna. wordpress.com/2013/08/24/el-rapto-de-europa/ [dostęp: 9.06.2021] .......... 250

• 498 •

463*. Synowie Europy: Minos, Sarpedon i Radamantys. Źródło: Ludwog Mack, Die Unterwelt, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mack,_Ludwig, _Die_Unterwelt,_mitte.jpg [dostęp: 9.06.2021] ................................................... 250 464*. Uosobienie piękna i dobroci: to jest Europa. Źródło: https://upload. wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dd/Pompeiii.Europa.iFresco.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 251 465*. Z sympatycznego byka potrafił się w jednej chwili zmienić w gniewnego alfa-boga: to jest Zeus. Źródło: http://www.talesbeyondbelief.com/greek-gods/zeus.htm [dostęp: 9.06.2021] ....................................................................... 251 466*. Europa, patronka kontynentu na oficjalnym zdjęciu. Źródło: http://i314.photobucket.com/albums/ll432/louloumeli/ Europa-.jpg [dostęp: 13.07.2021] ............................................................................ 252 467*. Ojciec wysyła syna na niebezpieczną tułaczkę. Źródło: http://www.latein-pagina.de/ovid/ovid_m3.htm#inhalt [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 253 468*. Taki alfabet przywiózł w teczce do Grecji Kadmos. Źródło: Luca [photo], The Phoenician Alphabet, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=2311779 [dostęp: 9.06.2021] ........................................................................ 254 469*. W Delfach Kadmos był tylko normalnym, stojącym w kolejce petentem. Jednym z wielu. Źródło: Hendrik Goltzius, Metamorphoses 41: Cadmus Asking the Oracle at Delphi Where to Find His Sister Europa, https:// commons.wikimedia.org/wiki/File:Metamorphoses_41_Cadmus_asking _the_oracle_at_Delphi_where_to_find_his_sister_Europa_PK-1953-P-38.jpg [dostęp: 9.06.2021] ................................................................................... 255 470*. Biała krowa była w świetnej formie fizycznej. Większość dzisiejszych krów woli siedzieć w domu i się nudzić, niż chodzić na spacery. Źródło: Peter Paul Rubens, Mercury and Argus, https://commons. wikimedia.org/wiki/File:Peter_Paul_Rubens_-_Mercury_and_Argus_ -_WGA20315.jpg [dostęp: 9.06.2021] ................................................................... 255 471*. Kadmos był na swojej polance z początku trochę bezradny. Źródło: Giovanni Benedetto Castiglione, Io, https://commons.wikimedia. org/wiki/File:Giovanni_Benedetto_Castiglione_Io_DSCF2654.JPG [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 256 472*. Na obiad była tego dnia zamiast codziennych kanapek soczysta wołowina. Źródło: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8822649 [dostęp: 6.09.2021] ..................................................................................................... 257

• 499 •

473*. Tych scen Kadmos na szczęście nie widział. Smok był zadowolony, bo obiad był obfity. Źródło: Cornelis van Haarlem, Two Followers of Cadmus devoured by a Dragon, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=31782067 [dostęp: 10.06.2021] ........................................... 257 474*, 475*. Walka była nierówna, bo smok zapomniał z domu wziąć oszczep. Za to miał ostrzejsze zęby. I to dużo więcej niż Kadmos. Źródła: Francesco Zuccarelli, A Landscape with the Story of Cadmus Killing the Dragon, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=51636541 [dostęp: 10.06.2021]; Hendrik Goltzius, Cadmus slays the dragon, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1581231 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 258 476*. Atena była sprawną i popularną boginią. Źródło: Athena-greek-mythology02L.jpg [dostęp: 13.07.2021] ............................................................... 259 477*. Zabicie smoka stało się sprawą polityczną. Źródło: Hendrik Goltzius, Cadmus Sows the Dragon’s Teeth Which Turn into Armed Men, https://collections.lacma.org/node/247485 [dostęp: 10.06.2021] ................... 260 478*. Według niektórych to smok, a nie Kadmos działał w obronie własnej. Źródło: Luigi Ademollo, Cadmus kills the Dragon or Cadmo uccide il Drago, illustration from Ovid’s „Metamorphoses”, Florence, 1832, https://www.meisterdrucke.uk/fine-art-prints/Luigi-Ademollo/164255/ Cadmus-kills-the-Dragon-or-Cadmo-uccide-il-Drago,-illustrationfrom-Ovids-Metamorphoses,-Florence,-1832-(hand-coloured-engraving). html#top [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................. 260 479*. Atena pomimo groźnego rynsztunku była kobietą bardzo ponętną, ale w podbojach męskich serc mało skuteczna, bo zawód bogini mężczyzn zawsze onieśmiela. Źródło: Mary Harrsch [photo], https://www.worldhistory.org/image/907/athena-parthenos-reconstruction/ [dostęp: 10.06.2021]. .................................................................. 263 480*. Jak zasadzisz w ogródku czy na trawniku przed blokiem zęby smoka, to wyrosną z nich dzielni żołnierze. Źródło: The Dragon, Cadmus and His Sown Men, https://herculeaf.wordpress.com/2016/03/28/ cadmus/ [dostęp: 10.06.2021] .................................................................................. 264 481*. Jak rzucisz kamieniem w żołnierzy, będziesz miał kłopoty. Źródło: https://mythologica.fr/grec/pic/cadmos_2.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 265

• 500 •

482*. Tak mniej więcej wyglądały antyczne Teby. Źródło: https://assassinscreed. fandom.com/wiki/Thebes,_Greece?file=ACOd-Boeotia-Thebes.jpg [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 266 483*. Akteon, wnuk Kadmosa, prowadził w Tebach burzliwe życie playboya. Źródło: Giuseppe Cesari, Diana and Actaeon, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=48775290 [dostęp: 10.06.2021] .............. 266 484*. W Thivie nie zachowało się wiele pamiątek po Tebach. Źródło: https://audinosenglishclasses.weebly.com/oedipus-tyrannus-and-classical-myths-1011.html [dostęp: 10.06.2021] ....................................... 267 485*. Danae w pozycji wyczekującej. Źródło: Titian, Danae, https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tizian_-_Danae_receiving_ the_Golden_Rain_-_Prado.jpg [dostęp: 10.06.2021] .......................................... 268 486*. Posejdon wolał uprawiać sporty wodne, niż prać pieluszki. Źródło: https://www.znanje.org/i/i22/02iv09/02iv0919/poseidon.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 269 487*. Perseusz w trakcie następnego bohaterskiego wyczynu. Źródło: Anton Raphael Mengs, Perseus and Andromeda, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mengs,_Perseus_befreit _Andromeda.jpg [dostęp: 10.06.2021] ................................................................... 270 488*. Tak podobno wyglądała Io. Źródło: Antonio da Corregio, Io and Jupiter, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4408083 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 271 489*. Hyksosi potrafili sobie Egipcjan podporządkować, bo byli brutalniejsi i nie znali się na astronomii. Źródło: Modern loose interpretation at the The Pharaonic Village in Cairo of a Battle scene from the Great Kadesh reliefs of Ramses II on the Walls of the Ramesseum, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3884634 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 273 490*. Faraon Ahmose przepędził Hyksosów, jak tylko nauczył się od nich brutalności. Źródło: Georges Émile Jules Daressy, Pharaoh Ahmose I slaying a Hyksos, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pharaoh_ Ahmose_I_slaying_a_Hyksos_(axe_of_Ahmose_I,_from_the_Treasure_ of_Queen_Aahhotep_II)_Colorized_per_source.jpg [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 273

• 501 •

491*. Io na niedzielnym śniadaniu u Isis. Źródło: WolfgangRieger [photo], Io and Isis, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6229018 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 273 492*. Isis (tu z prawej strony) do pracy ubierała się inaczej, niż jak leniuchowała w domu. Źródło: Anubis, Isis, Nephthys in the Theban Tomb 335 (Nakhtamun), from the reign of Ramesses II, https://commons.wikimedia. org/w/index.php?curid=26139718 [dostęp: 10.06.2021] ................................... 273 493*. Czytanie Homera. Źródło: https://wallhere.com/de/wallpaper/1041169 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 274 494*, 495*. Io i Zeus bardzo się kochali. Źródła: https://external-preview.redd. it/uc9DYkipO5K8GPJDYt1VRGgq5ahyU8N74SYihaEd4_o.jpg?auto= webp&s=4450eb2163f7b7bac81935e07885f4886ea7f1fd [dostęp: 13.07.2021]; Paris Bordone, Jupiter and Io, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=30958409 [dostęp: 10.06.2021] .............. 275 496*. „I z taką zdzirą poszedłeś do łóżka? Czy ja ci się już nie podobam?” – Hera oskarżycielsko wskazuje na krowę. Zeus na kolanach prosi o przebaczenie, a krowa tylko smutno patrzy. Źródło: Nicolaes Pietersz Berchem the Younger, Hera and Io, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=44889172 [dostęp: 10.06.2021] ........................................... 275 497*. Jak Hera chcieć krowę, Hera mieć krowę. Źródło: David Teniers the Elder, Io, transformed into a cow, is handed to Juno by Jupiter, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=26960537 [dostęp: 10.06.2021] .............. 276 498*. Epafos miał po prostu cholerne szczęście. Jako cielak nie miałby szans zostać faraonem. Źródło: https://image.slideserve.com/604978/ slide1-n.jpg [dostęp: 13.07.2021] ............................................................................. 277 499*. Jeśli prawdą jest, że Io nie była krową, to jest na pewno prawdą, że uprowadzono ją do Egiptu na pokładzie fenickiej galery. Źródło: NMB [photo], Phoenician Ship Carved on the Face of a Sarcophagus. 2nd century AD, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=6074645 [dostęp: 10.06.2021] ............................................. 278 500*. Tam, gdzie kiedyś była Kolchida, pije się teraz gruzińskie wino i gruzińską herbatę. Źródło: Georgian States Colchis and Iberia (600–150 BC), https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid= 18306371 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................ 279 501*. Medea i Jazon skupieni ustalają plan porwania, na uczucia nie ma teraz czasu. Źródło: John William Waterhouse, Jason and Medea, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4832991 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 279

• 502 •

502*. Agamemnon w trakcie narady z członkami swojego sztabu generalnego. Źródło: https://www.thoughtco.com/search?q=Agamemnon [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 280 503*. I Agamemnon w pozie oficjalnej. Źródło: Philippe Chery, Agamemnon, https://www.meisterdrucke.com/kunstdrucke/Philippe-Chery/320674/Agamemnon,-Kost%C3%BCm-f%C3%BCr-Iphigenie-in-Aulis-von-Jean-Racine,-aus-Band-II-der-Forschung-%C3%BCber-die-Trachten-und-das-Theater-aller-V%C3%B6lker,-gestochen-von-Pierre-Michel-Alix-(1762-1817)-1802-(farbiger-Stich.html [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 280 504*. Trzy nagie boginie prezentują swoje wdzięki, a Parys udaje, że jeszcze się zastanawia. Źródło: Peter Paul Rubens, Judgement of Paris, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=180556 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 281 505*. Wojnę trojańską wygrał koń. Źródło: Henri-Paul Motte, Le Cheval de Troie, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=79266959 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 282 506. Z tej skrzynki codziennie rano budzi nas czeski niedźwiedź. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 285 507, 508. Pożegnanie z Astypaleą. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ......................... 286 509, 510. Spokojna żegluga. Drinki, stare kawały i wiązanie sznurków. Jednym słowem, nuda. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................... 287 511, 512. Po szkoleniu jest przed szkoleniem. Po drinku jest przed drinkiem. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 288 513*. Załogant „Pogorii” uczy się tych żagli dniem i nocą. Źródło: Vademecum żeglarza STS „Pogoria”, oprac. A. Szlemiński, https://szkolapodzaglami.com.pl/userfiles/pobieralnia/vademecum_ zeglarza_pogoria.pdf [dostęp: 15.07.2021] ........................................................... 289 514*. Z lotu ptaka Nisyros wygląda jak raj albo jak nieudany naleśnik. Źródło: Karelj [photo], Greek island Nisyros from air, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=8828252 [dostęp: 10.06.2021] ................. 289 515. Z pokładu Ariona Nisyros wygląda jak następna normalna grecka wyspa. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 290

• 503 •

516*. Port w Pali, w odróżnieniu od portu w Mandraki, nadaje się świetnie do zacumowania jachtu żaglowego. Źródło: Karejl [photo], View to Port and Small Village Pali on Nisyros Island, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=8648806 [dostęp: 10.06.2021] ................. 291 517*. Deptak w Pali, suchy i gorący. Źródło: Discovering Kos [photo], https://www.discoveringkos.com/destination-item/the-village-of-pali-on-the-island-of-nisyros/ [dostęp: 10.06.2021] ................................................. 292 518. Po kolejnym szczęśliwym ocaleniu przydziałowe piwo albo drink są oczekiwaną nagrodą za znojny dzień, rekompensatą za szykany kapitana. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ............................................................ 293 519*. Główna ulica w Pali nie jest najważniejszą ulicą w Pali. Źródło: http://3.bp.blogspot.com/-bHHZguKjbto/Uj2LjJUbPRI/ AAAAAAAAEqw/tMKinpdIbeA/s1600/IMG_0010+Pali+Street.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 295 520*. Wąskimi uliczkami poruszają się wszyscy w Pali. Źródło: Discovering Kos [photo], https://www.discoveringkos.com/ destination-item/the-village-of-pali-on-the-island-of-nisyros [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 296 521*. Nie wiadomo, czy Captain’s House jest tawerną przy wypożyczalni pojazdów, czy też wypożyczalnią pojazdów przy tawernie. Źródło: http://3.bp.blogspot.com/-3x-QqUt38Dk/Uj2LizCQd5I/ AAAAAAAAEqk/SzdLSs-bDIM/s1600/IMG_0011+Cptain+Bike.jpg [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 297 522. Kiedy w Pali słońce idzie spać, budzą się ludzie. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 298 523*. Szczury lądowe i morskie idą do kapitana albo do Afrodyty, a szczury oszczędne zostają na jachcie. Źródło: https://blog.murdochs.net.au/ saturday-14th-july-2012-kos-marina-kos-is-to-mandraki-nisyros-is/ [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 298 524. Kiedy w porcie w Pali przestaje być późno, a zaczyna wcześnie, jutro staje się dzisiaj, a dzisiaj wczoraj, słońce i jachty budzą się i dziwią, że ludzie wtedy, kiedy zabawa się na nowo zaczyna, akurat idą spać. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 299 525*. Posejdon długo gonił biednego giganta. Źródło: Bernard Gagnon [photo], Mosaic of Poseidon and the Giant Polybotes in the Palace of the Grand Master, Rhodes, Greece, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=24737991 [dostęp: 10.06.2021] .................................................................... 300

• 504 •

526*. W końcu go dopadł i rzucił w niego wyspą. Tą wyspą była Nisyros. Źródło: https://riordan.fandom.com/wiki/Polybotes [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 301 527*. Herakles był dobrze zbudowany. Źródło: Marie-Lan Nguyen [photo], So-called Hercules Farnese, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=16486388 [dostęp: 10.06.2021] ........................................... 302 528*. Tutaj Herakles morduje herszta gigantów, niejakiego Alkyoneusa. Źródło: Velvet [photo], Métope du thesauros représentant Héraclès tuant Alcyonée au Museo archeologico nazionale de Paestum (Italie), https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16176537 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 302 529*. Zeus uwodzi Alkmenę. Nie wygląda na to, że ma trudne zadanie. Źródło: Cornelis Bos, Jupiter and Alcmene, https://commons.wikimedia. org/w/index.php?curid=84230238 [dostęp: 10.06.2021] ................................... 303 530*. Amfitrion nie był złą partią, ale miłość z wdzięczności nie funkcjonuje nigdy. Źródło: Giulio Romano, The Lovers, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Giulio_Romano_ -_The_Lovers_-_WGA09611.jpg [dostęp: 10.06.2021] ..................................... 304 531*. Amfitrion był dla Heraklesa dobrym ojczymem i wielu sztuczek go nauczył. Źródło: Hercules as a Child. Wall Painting in the Casa dei Vettii at Pompeii, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=1445263 [dostęp: 10.06.2021] ...................................................................... 304 532*. Alkmena rodzi Heraklesa. Żaden bohater nie przychodzi na świat łatwo. Źródło: Frederik Bouttats, Alcmene Giving Birth to Hercules Surrounded by Attendants, https://wellcomecollection.org/works/x9bup8rz [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 305 533*. Hera była ładna, ale Atena po lewej i Afrodyta po prawej stronie też. Źródło: Enrique Simonet, The Judgement of Paris, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18458078 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 305 534*. Uranus i Gaja. Źródło: https://worldofmythology.tumblr.com/tagged/ D%E2%80%99Aulaires-Book-of-Greek-Myths [dostęp: 10.06.2021] .............. 306 535*. Hekatonchejrowie, mimo że tacy milutcy, budzili swoim wyglądem lekki postrach. Źródło: https://warriorsofmyth.fandom.com/wiki/ Hecatonchire [dostęp: 10.06.2021] ......................................................................... 307

• 505 •

536*. W walce byli bardzo skuteczni, gdy tylko pojawiali się, wróg uciekał, gdzie pieprz rośnie. Źródło: https://mythus.fandom.com/wiki/ Hecatoncheires [dostęp: 13.07.2021] ..................................................................... 307 537*, 538*. Silną stroną cyklopów było, że żaden nie zezował. Źródła: Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, Polyphemus, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Polyphemus.png [dostęp: 13.07.2021]; Odilon Redon, The Cyclops, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=1680099 [dostęp: 10.06.2021] ................. 308 539*, 540*. Tak wyglądał Tartar. Źródła: http://01greekmythology.blogspot. com/2013/09/tartarus.html [dostęp: 10.06.2021]; https://greekhalfblood. wordpress.com/primordial-beings/ [dostęp: 10.06.2021] ................................. 309 541*. Ajgina wzięła prysznic w hotelowej łazience, wsmarowała w ciało różne olejki, żeby dobrze pachnieć, otuliła się ręcznikiem i czekała na Zeusa. Źródło: Ferdinand Bol, Aegina wacht op de komst van Zeus, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8435361 [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 310 542*, 543*. Syzyf toczy kamień i nie ma już ani czasu, ani ochoty na nowe intrygi. Źródła: Titian, Sisyphus, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=3860214 [dostęp: 10.06.2021]; Franz Stuck, Sisyphus, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=22766484 [dostęp: 10.06.2021] .................................................................... 312 544*. Chaos: bezładna masa, ale i dusza, i idea. Źródło: https://riordan.fandom. com/wiki/Chaos [dostęp: 10.06.2021] ................................................................... 313 545*, 546*. Lynn i James. Źródła: Javier Pedreira [photo], Lynn Margulis, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lynn_Margulis.jpg [dostęp: 10.06.2021]; Bruno Comby [photo], James Lovelock, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:James_Lovelock_in_2005.jpg [dostęp: 10.06.2021] ................................................................................................... 314 547*, 548*. Ziemia-apoteoza życia. Źródła: https://hexen.fandom.com/ de/wiki/Gaia [dostęp: 10.06.2021]; https://static.wikia.nocookie.net/ camphalfblood/images/3/3e/Gaia.jpg/revision/latest/scale-to-width-down/250?cb=20151225111540&path-prefix=de [dostęp: 13.07.2021] ...... 315 549*. Od kiedy zaczęły robić w nauce, stokrotki zrobiły zawrotną karierę. Źródło: http://gingerbooth.com/slide/daisyworld [dostęp: 11.06.2021] ...... 316 550*. Tak mniej więcej funkcjonują stokrotki. Źródło: http://gingerbooth.com/ flash/daisyball/ [dostęp: 11.06.2021] ...................................................................... 316

• 506 •

551*. Nasza Ziemia da sobie radę. Źródło: https://images.pexels.com/ photos/41950/earth-planet-front-side-back-41950.jpeg?auto= compress&cs=tinysrgb&dpr=2&h=650&w=940 [dostęp: 12.07.2021] .......... 317 552*, 553*. Uranus i Gaja byli z początku przykładnym małżeństwem. Potem pojawiły się dzieci, a z nimi problemy. Źródła: http://01greekmythology.blogspot.com/2015/03/castration-of-uranus.html [dostęp: 11.06.2021]; Bibi Saint-Pol [photo], Aion Mosaik, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1804754 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 318 554*. Nagle rodzice mieli sześć par bliźniaków, co miało diametralnie zmienić ich życie. Źródło:gramho.com [dostęp: 14.07.2021] .......................... 318 555*, 556*. W tym niepokojącym Tartarze siedzieli nagle wszyscy: cyklopi, hekatonchejrzy i tytani. Źródła: https://ssraju.files.wordpress.com/ 2014/05/screen-shot-2014-05-28-at-6-25-05-pm.png [dostęp: 14.07.2021]; https://www.greeklegendsandmyths.com/uploads/5/3/1/3/53133595/ 750px-gustave-dor-dante-alighieri-inferno-plate-65-canto-xxxi-the-titans_2_orig.jpg [dostęp: 14.07.2021] ........................................................ 319 557*, 558*. W wyobraźni artysty sierp zamienił się w kosę. Źródła: Giorgio Vasari, The Mutilation of Uranos by Saturn, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=962858 [dostęp: 11.06.2021]; http://media.bojanadimitrovski.com/2009/05/ uran_vs_cron-1.jpg [dostęp: 14.07.2021] .............................................................. 320 559*. Po swojej śmierci Uranus przyglądał się Ziemi już tylko z daleka. Źródło: https://mythologie-frei.fandom.com/de/wiki/Uranos [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 320 560*. Takim noworodkiem każdy ojciec byłby zachwycony. Źródło: Castration of Uranos, https://01greekmythology.blogspot. com/2015/03/castration-of-uranus.html [dostęp: 11.06.2021] ....................... 322 561*. Taką Reję Kronos lubił najbardziej: serwującą świeżo urodzonego noworodka. Źródło: Castration of Uranos, https://01greekmythology. blogspot.com/search?q=Cronus [dostęp: 11.06.2021] ....................................... 322 562*. Kronos był tak despotycznym władcą, że swoje dzieci spożywał publicznie. Źródło: Peter Paul Rubens, Saturn, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=1723595 [dostęp: 11.06.2021] ................. 323

• 507 •

563*. Wymiotowanie najczęściej nie przychodzi łatwo, trzeba użyć podstępu. Źródło: Źródło: Castration of Uranos, https://01greekmythology.blogspot. com/2015/03/castration-of-uranus.html [dostęp: 11.06.2021] ....................... 324 564*. Kronos w wojnie tytanów przeciw olimpijskim bogom walczył w pierwszej linii, budząc postrach i przerażenie. Źródło: https://clash-of-the-titans.fandom.com/wiki/Kronos [dostęp 11.06.2021] .................................................................................................... 325 565*, 566*. Zeus spadał na przeciwników z góry jak sęp, trzymając się pioruna. Posejdon siał spustoszenie płonącym trójzębem, którego woda nie potrafiła zgasić. Źródła: https://europasicewolf.wordpress. com/2012/07/08/zeusgod-of-the-olympics-and-supreme-rulerof-mt-olympus/ [dostęp: 11.06.2021]; http://www.greek-mythology-pantheon.com/poseidon-neptune-greek-god-of-the-sea/ [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 325 567*. Tak podobno wyglądał hełm Hadesa, który czynił go niewidzialnym. Źródło: https://static.wikia.nocookie.net/percyjackson/images/8/84/ Hades_helm_by_u778tt65-d4tv0jb.jpg/revision/latest?cb=20180222153642&path-prefix=de [dostęp: 14.07.2021] ..................................................... 326 568*. Jak widać, wojna przeciwko tytanom toczona była z wielką zaciekłością. Źródło: Cornelis van Haarlem, The Fall of the Titans, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=21996338 [dostęp: 11.06.2021] .............. 326 569*. Gigant miotający kamienie. Źródło: Gigante Fighting Against Artemis, Relief at Vatican, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gigant.PNG [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 327 570*. Trzy Mojry i Hekate obradują. Źródło: William Blake, Hekate, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:William_Blake_006.jpg [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 328 571*. W wojnie przeciwko gigantom walczono bez białych rękawiczek. Źródło: Perin del Vaga, Fall of the Giants, https://commons.wikimedia. org/wiki/File:Perin_del_vaga,_caduta_dei_giganti_14.JPG [dostęp: 14.07.2021] ................................................................................................... 329 572*. Enceladus umiera. Codziennie w Paryżu, w Luwrze, na oczach wszystkich i już od dawna. Źródło: Gaspard Marsy, Fountain of Enceladus, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=127412 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 329

• 508 •

573, 574. Pojazdy u Sophii wybieramy szybko, umiemy wszyscy jeździć i każdy wie, czego chce, czy quada czy skuter. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 331 575. Nie zapytaliśmy Sophii, czy racjonalnie albo nieracjonalnie życzyłaby sobie powrotu do drachmy. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ....... 332 576*. Wulkan Stefanos jest ulubionym motywem na widokówkach z Nisyros. Źródło: http://www.velagiro.it/wp-content/uploads/2009/10/buco.jpg [dostęp: 14.07.2021] ................................................................................................... 333 577. Jedziemy do wulkanu! Zdjęcie w zbiorach prywatnych ..................................... 335 578. Załoga Atlantisa, a w tle groźny wulkan. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ..... 335 579, 580. Zawodowcy na quadzie wyglądają inaczej niż amatorzy. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 335 581. Zaczynali z animuszem, mąż, żona i maszyna, jedna spójna, naoliwiona całość. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ........................................... 336 582. Nasz biały quad nie zna się zupełnie na medycynie i w czasie opatrunku okropnie się nudzi. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ......................................... 338 583. Ranni sprzedani, karawana jedzie dalej, ale nikt nie szczeka. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 339 584, 585. Na szczycie wzgórza, za kolejnym zakrętem pojawia się znienacka oszałamiający widok. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ..................................... 339 586, 587. Bez baru z Mythosami wulkan nie byłby żadną atrakcją. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 340 588. Do rezerwatu naturalnego prowadzi wygodna droga asfaltowa, która kończy się budką strażnika. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ............... 341 589, 590. Chudy kot jest wielką atrakcją w Stefanosie. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 341 591, 592. Najmniej doświadczeni turyści chcą wszystko zobaczyć sami, jakby nie było Facebooka i wirtualnej rzeczywistości. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 342 593, 594. Wszędzie bulgoczące jeziorka, siarka i syczące gazy, które brzydko pachną. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................... 343

• 509 •

595*. Wszystko wiemy i wszystko umiemy przekonywująco wytłumaczyć, ale nie wiemy, kiedy wulkan wybuchnie albo kiedy ziemia zacznie się trząść. A szczury wiedzą. Źródło: Tectonic map Mediterranean, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=37015975 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 344 596. Doświadczeni turyści i koty do krateru nie schodzą. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 344 597, 598. Na pustym rondku Stefanos można jeździć w ruchu prawo i lewostronnym. Nie jednocześnie, bo jest przecież tylko jeden pojazd. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 345 599, 600. Keja w Pali to centrum życia towarzyskiego w Pali. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 346 601, 602. Hellenic Sky i Achilleas są znowu w morzu, w swoim żywiole. Atlantis i Arion też. Wszyscy się cieszą. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 347 603*. Antyczne Knidos miało dobre położenie geograficzne na samym cyplu półwyspu. Źródło: Knidos Karte, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=11369313 [dostęp: 11.06.2021] ........................................... 348 604*. Dla żeglarzy wpływających z południa, tak jak Paweł, i z północy, jak wielu innych, Knidos oferuje znakomite schronienie i interesujące życie nocne. Źródło: https://encrypted-tbn0.gstatic. com/images?q=tbn:ANd9GcRz2d_bI-Zp5-QynWYlNEKp8BgQ6bFLRNQn9A&usqp=CAU [dostęp: 14.07.2021] ........................................... 349 605*. Tak wygląda Halikarnas dzisiaj. Źródło: https://a.travel-assets.com/ findyours-php/viewfinder/images/res70/75000/75699-Bodrum-Area.jpg?impolicy=fcrop&w=1040&h=580&q=mediumHigh [dostęp: 14.07.2021] ................................................................................................... 349 606*, 607*. Tak wyglądał cud w czasach swojej świetności, kiedy jeszcze nie było wiadomo, że to cud właśnie. Źródła: https://wiki.dk.grepolis.com/ wiki/Fil:Finished_mausoleum_of_halicarnassus.jpg [dostęp: 11.06.2021]; Mausoleum of Halicarnassus, https://commons.wikimedia.org/w/index. php?curid=65913 [dostęp: 11.06.2021] .................................................................. 351 608*. Tak wygląda cud dzisiaj, za oglądanie sterty starych kamieni trzeba zapłacić wstęp, inaczej nikt by nie przyszedł, ale i tak zwiedzaczy jest niewielu. Źródło: FollowingHadrian [photo], The ruins of the Mausoleum at Halicarnassus in Caria (now Bodrum in Turkey), https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=40131788 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 352

• 510 •

609*. To, co trudno się kradnie, ciągle stoi. Źródło: Albany Daily Star, https://www.elitereaders.com/wp-content/uploads/2016/06/ giza-pyramid-1.jpg dostęp: 14.07.2021] ................................................................ 353 610*. Płyniemy z Nisyros do Symi. Źródło: www.google.com/maps [dostęp: 13.07.2021] ................................................................................................... 354 611, 612. Piszemy różne głupoty, a potem całujemy butelkę. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 355 613, 614. Nie wszyscy mieli golonka na pokładzie. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 356 615, 616. Symi już niedaleko. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................. 356 617, 618. Przed nami ląd. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ........................................ 357 619, 620. W wąskiej, kiszkowatej zatoce leży Symi. Tam, gdzie woda się kończy, cumują jachty. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .................................................. 358 621*, 622*. Ano Symi, Toskana w Grecji, pizza funghi i grappa w greckiej tawernie. Źródła: panoramio.com [dostęp: 2020] ........................... 359 623, 624*. Trudno nie lubić Symi. Źródła: Zdjęcie w zbiorach prywatnych; Hans-Heinrich Hoffmann [photo], Blick über den Hafen von Simi, im Hintergrund ist das türkische Festland zu sehen, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=18535167 [dostęp: 11.06.2021] .............. 360 625, 626. Wylądowanie na Symi należy uwiecznić radosną fotografią, a potem zakasać rękawy i wyruszyć na rekonesans, żeby znaleźć mówiącego po aramejsku kelnera z Polski. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ...................... 361 627*, 628*. Trzeba mieć kartkę i trzeba stać w długiej kolejce, ale radość ze zdobytej benzyny robi z ciebie innego człowieka, to było lepsze niż seks. Źródła: WSK Dudek – historia egzemplarza, http://oldtimery. pszczynskie.pl/2008/08/wsk-dudek-historia-pewnego-egzemplarza/ [dostęp: 11.06.2021]; Zbigniew Brodowicz, https://zbycholec.pl.tl/ Samo-%26%23380%3Bycie-.--.--.-.htm [dostęp: 11.06.2021] ............................ 362 629. Tędy żeglarze idą do kapitanatu, żeby załatwić ważne sprawy. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 363 630. A tędy, żeby jeszcze ważniejsze sprawy załatwić, czyli z wywieszonym językiem szukać właściwej tawerny z odpowiednim kelnerem. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 363

• 511 •

631*. Takich satyr jest mnóstwo, bo obie strony czują się podle wykorzystywane. Źródło: https://www.armstrongeconomics.com/ wp-content/uploads/2015/06/Troika.jpg [dostęp: 14.07.2021] ....................... 364 632. Clearance w Symi czytamy po grecku i nic nie rozumiemy. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 366 633*. Nabrzeże w Symi jak z turystycznego folderu: nic nie sugeruje, że grasują tu sinusoidy przesunięte fazowo. Źródło: http://the-travelin-blog.blogspot. com/2011/06/symi-please-dont-go.html [dostęp: 11.06.2021] ....................... 367 634. Jola spotyka Polaków tam, gdzie inni ich nie spotykają. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 368 635*. Modeli kas fiskalnych jest mnóstwo. Źródło: https://www.sas24.pl/ kasy-online-dla-gastronomii-776 [dostęp: 11.06.2021] ..................................... 369 636. Te uliczki, do których nie dociera światowa muzyka, są oczywiście pustawe. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ............................................................. 370 637. Koło naszej knajpy jest cicho i ciemno. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ...... 371 638. Posiłek dzienny (tu załoga Atlantisa posila się przed wyruszeniem na Symi) jest z posiłkiem nocnym zupełnie nieporównywalny. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 372 639. To tylko słowa, to idzie jeszcze długo tak dalej, ale bez muzyki nic nie działa. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................... 374 640*. Ballada o brygu: dramatyczne wydarzenia w Bordeaux przypominają nieszczęsną Io. Źródło: Image from page 239 of „Die Komposition der pompejanischen Wandgemälde” (1909), https://www.flickr.com/photos/ internetarchivebookimages/14593811460 [dostęp: 11.06.2021] ..................... 374 641*. Grecja około 750 roku p.n.e.: wtedy Grecy wpadli na pomysł zorganizowania pierwszych igrzysk olimpijskich. Źródło: https://nsms6thgradesocialstudies.weebly.com/maps-of-ancient-greece.html [dostęp: 11.06.2021] ........................................................................... 375 642*. Grecja po podbojach Alexandra, około 320 roku p.n.e. Źródło: https://www.newworldencyclopedia.org/entry/File:Map-alexander-empire.JPG [dostęp: 11.06.2021] ........................................................ 375 643*. Na synodzie w Nicei przerwy w obradach wykorzystywano do robienia zdjęć. Źródło: Unknown author, Symbolum Nicaeno-Constantinopolitanum. Icon depicting the First Council of Nicaea, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=117976 [dostęp: 11.06.2021] .................................................. 377

• 512 •

644*. Po nicejskim synodzie wszystko było jasne, a rezultat był zrozumiały dla wszystkich. Źródła: AnonMoos [author], Basic Minimal (Equilateral Triangular) Version of the „Shield of the Trinity” or „Scutum Fidei” Diagram of Traditional Christian Symbolism, with Original Latin Captions, https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Shield-Trinity-Scutum-Fidei-basic.png [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 377 645*, 646*. Filioque: wersja digitalna jako model danych i wygenerowana z modelu grafika. Źródła: https://www.elixirofknowledge.com/2013/12/ filioque.html [dostęp: 11.06.2021]; Unknown author, The Doctrine of the Filioque, from the Boulbon Altarpiece, https://commons.wikimedia. org/w/index.php?curid=5781897 [dostęp: 11.06.2021] ..................................... 378 647*. Święta Trójca, nie podmiot, tylko przedmiot sporów ludzi próżnych i żądnych władzy. Źródło: Guiard des Moulins, Trinity, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=723678 [dostęp: 11.06.2021] ................... 379 648*. Kiedy Hagia miała już tysiąc lat, dobudowano jej dla ozdoby smukłe minarety. Źródło: Arild Vågen [photo], Haghia Sophia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Hagia_Sophia_Mars_2013.jpg [dostęp: 14.07.2021] ................................................................................................... 380 649*. Schizma geograficznie: nie całkiem żelazna kurtyna. Ale prawie. Źródło: Tobi85 [author], The Map of the Eastern/Western Allegiances in 1054 with the Former Country Borders, https://commons.wikimedia. org/wiki/File:Great_Schism_1054_with_former_borders-.png [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 380 650*. Bizantyjski cesarz Jan VIII Paleolog, aby otrzymać pomoc z Zachodu, zapomniał nawet na chwilę o filioque. Źródło: Benozzo Gozzoli, The Byzantine Emperor Ioannes VIII Palaialogus. Detail from the Fresco, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2997247 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 382 651*. Synod we Florencji 1431–1449 był wielkim wydarzeniem. Źródło: Benozzo Gozzoli, Procession of the Youngest King, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=809730 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 383 652*. Pertraktacjom z chrześcijanami z Zachodu przewodniczył bizantyjski wysłannik o imieniu Argyropoulos, ale i on, mimo że był sprytnym dyplomatą, nic nie wskórał. Źródło: Calling of the Apostles, http://www.wga.hu/cgi-bin/highlight.cgi?file=html/g/ghirland/domenico/ 3fresco/2sistin2.html&find=Apostles [dostęp: 11.06.2021] .............................. 383

• 513 •

653*. Po czwartej krucjacie cesarstwo rozebrano, podzielono jak Polskę parę wieków później. Źródło: LatinEmpire [author], The Latin Empire and the Partition of the Byzantine Empire after the 4th Crusade, c. 1204, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1470982 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 384 654*. Pocztówkowe Salmeniko nie było twierdzą łatwą do zdobycia, więc Turcy zostawili ją sobie na deser. Źródło: https://www.kastra.eu/ castleen.php?kastro=salmenico [dostęp: 11.06.2021] ........................................ 385 655*, 656*. Ojciec i syn byli do siebie podobni, może dlatego że nosili podobne kapelusze. Po lewej ojciec Murad, po prawej syn Mehmed. Źródła: Konstantin Kapıdağlı, Murat II, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=9785758 [dostęp 11.06.2021] ;Gentile Bellini, The Sultan Mehmet II, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Gentile_Bellini_003.jpg [dostęp: 11.06.2021] ............................................... 386 657*. Bohaterski nieszczęsny król. Źródło: Marcello Bacciarelii, Portret Władysława III Warneńczyka, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=16586268 [dostęp: 11.06.2021] ........................................... 386 658*. Jaka ta Polska Jagiellonów była wielka! Źródło: Poznaniak [autor], Mapa Polski za panowania Władysława II Jagiełły (1386 – 1434), https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Polska_1386_-_1434.png [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 386 659*. Kiedy Władysława chrzczono na Wawelu w 1425 roku, wiadomo było, że będzie to wielki władca. Źródło: Jan Matejko, Chrzest Władysława III, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=24692177 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 387 660*. Władysław V Pogrobowiec w wieku dojrzałym, czyli krótko przed śmiercią. Źródło: Unknown author, Ladislaus the Posthumous, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4625153 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 388 661*. Jan Hunyady był doświadczonym żołnierzem. Źródło: https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=55343 [dostęp: 11.06.2021] ..................... 389 662*. Krucjaty Władysława. Źródło: Map of the Crusades of Vladislav III Varnenchik and Janos Hunyadi against the Ottoman Empire, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=57660025 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 389

• 514 •

663*. Bałkańska kampania Węgrów i Polaków nie mogła nie zakończyć się sukcesem. Źródło: https://www.badassoftheweek.com/hunyadi dostęp: 11.06.2021] ..................................................................................................... 390 664*. Papieski legat kardynał Giuliano Cesarini rozpętał niepotrzebną wojnę, taką jak ta ostatnio w Iraku. Źródło: Cardinal Giuliano Cesarini, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18050312 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 391 665*. Kardynał Cesarini był wojującym kardynałem i papierkowej roboty nie lubił. Źródło: Mikoláš Aleš, Čeština: U Domažlic, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=6301253 [dostęp: 11.06.2021] ................. 391 666*. Armia Murada nie cierpiała na kompleks niższości i nie bała się nikogo. Źródło: https://tarihinizleri.files.wordpress.com/2013/03/ks11237.jpg [dostęp: 14.07.2021] ................................................................................................... 392 667*. Imperium Murada na krótko przed upadkiem Cesarstwa Bizantyjskiego. Źródło: A Political Map of the Eastern Mediterranean Sea, in 1450, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1942033 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 393 668*. Plan bitwy pod Warną był prosty: przebić się jakoś przez armię Murada, a jak się nie uda, to w nogi. Źródło: Battle of Warna, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=6524000 [dostęp: 11.06.2021] ................. 394 669*. Atakują Turcy. Źródło: Stanisław Chlebowski, Bitwa pod Warną, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15968090 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 394 670*. A teraz atakują wszyscy: Turcy, Polacy, Węgrzy. Wszyscy z wielkim zapałem. Źródło: Unknown aurhor, Bitwa pod Warną, https://commons. wikimedia.org/wiki/File:Bitw%C4%99_pod_Warn%C4%85.jpg [dostęp: 26.07.2021] ................................................................................................... 394 671*. A teraz znowu Turcy. Źródło: https://2.bp.blogspot.com/-SEVutFdowQg/ WEm-cQ4-TzI/AAAAAAAABmg/98BjPEBLm5Y5_CdHPBOoDXKMQrMBfz6wgCLcB/s1600/varna-savasi.jpg [dostęp: 14.07.2021] ................. 395 672*. Nieustraszony Władysław pędzi do ataku. Źródło: Jan Matejko, Władysław Warneńczyk, fragment obrazu „Bitwa pod Warną”, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=629518 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 395

• 515 •

673*. Scena śmierci króla. Źródło: Stanisław Chlebowski, Śmierć Władysława Jagiellończyka pod Warną, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Stanis%C5%82aw_von_Chlebowski_-_Death_of_W%C5%8 2adys%C5%82aw_Jagiellon_near_Varna_-_MNK_II-a-280_-_National_ Museum_in_Krak%C3%B3w.jpg [dostęp: 11.06.2021] ....................................... 395 674*. Mauzoleum Vladislavo Varnensi w Warnie nawet nie udaje, że przechowuje ciało króla. Źródło: Memorial of the Battle of Varna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=629515 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 397 675*. Polacy wiedzą, którędy król uciekał. Ale dlaczego na zachód, a nie z powrotem do Polski? Źródło: Adam Węgłowski, Król czarodziej, https://www.focus.pl/artykul/krol-czarodziej [dostęp: 11.06.2021] ............... 397 676*. Tak niektórzy wyobrażają sobie Susannę, choć może wyglądała inaczej. Źródło: http://photos.geni.com/p13/de/0a/df/c7/5344485e163 bf466/20210212_000711_large.jpg [14.07.2021] ................................................. 398 677*. Kolumb z alternatywnym tatusiem. Rzadkie zdjęcie i nie wszędzie znane. Źródło: Sebastiano del Piombo, Portrait of a Man, Said to be Christopher Columbus, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Portrait_of_a_Man, _Said_to_be_Christopher_Columbus.jpg [dostęp: 11.06.2021] ...................... 399 678*. Wschód i zachód Hispanioli dzieli dzisiaj żelazna kurtyna. Źródło: Maximilian Dörrbecker [author], History of the teritorial changes of Haiti (Island of Hispaniola), https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Haiti_und_Dominikanische_Republik_-_Gebietsentwicklung_ (mit_Gebietszust%C3%A4nden).png [dostęp: 14.07.2021] .............................. 400 679*. Przeciwko czarnym niewolnikom walczyli z zapałem również polscy, przebrani za Francuzów legioniści. Źródło: January Suchodolski, Bitwa na San Domingo, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=1483084 [dostęp: 11.06.2021] ...................................................................... 401 680*. Twierdza Salmeniko była idealnie położona dla oblężonych i bardzo niewygodnie dla oblegających. Źródło: https://www.kastra.eu/ castleen.php?kastro=salmenico [dostęp: 11.06.2021] ........................................ 402 681*. Tutaj tajnie spuszczano gąbki. Turcy się w końcu połapali. Źródło: https://img1.advisor.travel/1314x680px-Salmeniko_Castle_19.jpg [dostęp: 14.07.2021] ................................................................................................... 403 682*. Graitzas w pełnej zbroi prezentował się wspaniale i kobiety za nim szalały. Źródło: https://i.imgur.com/9O9lNWY.jpg [dostęp: 14.07.2021] ................... 403

• 516 •

683*. Romantyczny ogień powstania ogarnął cały kraj. Źródło: https://althistory.fandom.com/wiki/The_Greco-Macedonian_ Front:_1854_-_1855_(A_Federation_of_Equals) [dostęp: 14.07.2021] .......... 405 684*. Grecy przywitali Byrona ze wszelkimi honorami i tak gorącym entuzjazmem, że wielu obecnym wydawało się, że to sen i że są na koncercie Justina Biebera. Źródło: Byron in Greece, https://en.wikipedia.org/wiki/File:Byron_in_Greece.jpg [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 405 685*. Monsieur Boyer miał nos po ojcu z Francji, a resztę po mamie, która kiedyś przyjechała na Haiti z Gwinei, nie całkiem dobrowolnie. Źródło: Unknown author, Jean-Pierre Boyer, President of Haïti and Dominican Republic (1822–1843), https://commons.wikimedia.org/ wiki/File:Jean-Pierre_Boyer.jpg [dostęp: 11.06.2021] ......................................... 406 686*. Bitwa pod Navarino była ostatnią wielką bitwą morską przy udziale wyłącznie pojazdów żaglowych. Źródło: George Philip Reinagle, The Battle of Navarino, https://collections.rmg.co.uk/collections/ objects/12115.html [dostęp: 11.06.2021] .............................................................. 407 687*. Aleksander Ypsilanti w pozie pogromcy Turków. Źródło: Peter von Hess, Alexander Ypsilantis (1792–1828) crossing River Pruth into the Danubian Principalities, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:AlexanderYpsilantisPruth.jpg [dostęp: 11.06.2021] ............................................................... 408 688*. Powstańcy w pozie zdobywców Akropolu. Źródło: Georg Perlberg, Scène de bataille – Siège de l’Acropoles, pendant la Guerre d’indépendance grecque, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Si%C3%A8ge_de_ l%27Acropoles.jpg [dostęp: 11.06.2021] ................................................................ 408 689*. Ypsilanti, Michigan jest amerykańskim miasteczkiem. Źródło: Steve Pepple | AnnArbor.com, http://www.annarbor.com/ business-review/new-micro-philanthropy-group-provides-grant-for-planned-downtown-ypsilanti-cafe [dostęp: 14.07.2021] .......................... 408 690*. Andrea Ypsilanti lubi literę Y. Ta litera Y-Grek jest z definicji grecka, tak samo jak Y-Psilanti. Źródło: Raph Orlowski [photo], https://media. gettyimages.com/photos/andrea-ypsilanti-german-social-democrats-gubernatorial-candidate-in-picture-id78240039?s=2048x2048 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 409 691*. Powstańczy sztandar z 1831 roku. Źródło: Maciej Szczepańczyk [zdjęcie], https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1864306 [dostęp: 11.06.2021] ................................................................................................... 410

• 517 •

692, 693. Te urocze zaułki Symi nadają się idealnie do szukania fotokopiarni i sklepów, gdzie sprzedają składniki do moczu pawiana. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 411 694, 695. Te urocze zatoczki Symi wzbudzają zachwyt przybyszów z dalekich stron. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................. 412 696. Tajemniczy katamaran wzbudza niepotrzebne, niedobre fantazje. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 413 697. Jak wiosłowanie się kapitanowi znudziło, pozwala i załodze pontonem się karnąć. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ......................................................... 414 698. No dressing code. Witamy na pokładzie i bez krawata. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 414 699*. Różne świństwa, czyli cenne materiały przywiewa nam z Afryki. Nikt się jednak nie cieszy. Źródło: Joe Akintola, Lodos (Wind), https://www.geographyrealm.com/lodos-wind/ [dostęp: 11.06.2021] .......... 415 700*. Spotkanie z lodosem nie zawsze kończy się dobrze. Źródło: https://www.denizhaber.com/images/haberler/1/lodos.jpg [dostęp: 14.07.2021] ................................................................................................... 415 701, 702. Spotkanie z Posejdonem i Prozerpiną zawsze kończy się dobrze. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 417 703, 704. Powitanie w kręgu żeglarzy odbywa się w pewnym sensie chlebem i solą. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................. 417 705, 706. Przejście chrztu żeglarskiego zawsze kończy się dobrze i zawsze jest przyjemne. Do całowania kolana Posejdona ustawia się z reguły długa kolejka. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ................................................... 418 707, 708. Uroczyste nadanie imion żeglarskich. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 419 709*, 710*. Persefona bardzo lubiła zbierać kwiatki z mamą Demeter albo sama. Źródła: https://rayrayryan.wordpress.com/2012/09/26/myth-demeter-and-persephone/ [dostęp: 11.06.2021]; John William Waterhouse, Narcissus, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8034986 [dostęp: 11.06.2021] .................................................................................................. 419 711*. Zeus, Hades, Posejdon: trzech kochających się braci. Źródło: https://eiriniligia.files.wordpress.com/2018/06/hades.jpg?w=307 [dostęp: 14.07.2021] ................................................................................................... 420

• 518 •

712*, 713*. Mimo że życie w podziemiach nie było pozbawione uroku, Hades często okropnie się nudził. Źródła: Jan Brueghel the Elder, Aeneas and a Sibyl in the Underworld, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Jan_Brueghel_the_Elder_-_Aeneas_and_the_Sibyl_in_the_ Underworld.jpg [dostęp: 11.06.2021]; https://www.quora.com/What-did-Hades-look-like [dostęp: 14.07.2021] ............................................................. 420 714*, 715*. Historycy do dzisiaj się spierają, czy Hades powoził sam, czy też wysłał po Persefonę swojego szofera. Źródła: https://static.wikia. nocookie.net/dxdfanon/images/4/42/Ai_and_phone.jpg/revision/latest/ scale-to-width-down/900?cb=20200511133858 [dostęp: 9.09.2021]; https://rayofangela.files.wordpress.com/2016/07/the-rape-of-persephone-raub.jpg?w=640 [dostęp: 9.09.2021] ..................................................................... 421 716*, 717*. Demeter szukała tylko na powierzchni, do podziemia nie zeszła, bo to było inne ministerstwo. Źródła: Jynette Tigner [author], http://www.greek-mythology-pantheon.com/demeter-ceres-greek-goddess-of-harvest-fertility-and-agriculture/ [dostęp: 11.06.2021]; Evelyn de Morgan, Demeter Mourning for Persephone, https://commons. wikimedia.org/wiki/File:Evelyn_de_Morgan_-_Demeter_Mourning_ for_Persephone,_1906.jpg [dostęp: 13.07.2021] .................................................. 422 718*, 719*. Demeter szukała rozpaczliwie swojej córki, ale Persefonie zaczęło się w podziemiu podobać. Źródła: Janaina Madeiros, Persephone and Hades, https://www.deviantart.com/janainaart/art/Persephone-and-Hades-514007783 [dostęp: 10.06.2021]; Paris Bordone, Ratto di Proserpina, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=6387954 [dostęp: 10.06.2021] ...................................................................... 422 720*, 721*. Za sprawą Demeter na świecie zrobiło się nieprzytulnie. Źródła: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/ Callet_-_Jupiter_and_Ceres%2C_1777.jpg/1024px-Callet_-_Jupiter_ and_Ceres%2C_1777.jpg [dostęp: 9.09.2021]; https://static.wikia. nocookie.net/vsbattles/images/0/04/Demeter_Percy_Jackson%27s_ Greek_Gods.jpg/revision/latest/scale-to-width-down/350?cb= 20170717142952 [dostęp: 14.07.2021] ................................................................... 423 722*. W podziemiach to Hades był szefem, a Zeus gościem. Źródło: https://twitchyeyes.wordpress.com/2012/03/29/zorn-der-titanen-2012/ [dostęp: 13.07.2021] ....................................................................... 424 723*. Wracam do ciebie, mamo! Ale nie pytaj, czemu płaczę. Źródło: Frederic Leighton, The Return of Persephone, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=770280 [dostęp: 10.06.2021] ................... 426

• 519 •

724*. Żegnajcie, dobre czasy w podziemiu! Tu byłam królową. Źródło: Charles-Joseph Natoire, Psyché obtenant de Proserpine l’elixir de beauté, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Natoire_ -_Psych%C3%A9_et_Proserpine.jpg [dostęp: 10.06.2021] ................................ 426 725. Na horyzoncie Rodos. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ..................................... 426 726, 727. Jelenie albo sarny stały się symbolem Rodos. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 427 728*, 729*. Pływanie pod rozkraczonym Kolosem było główną atrakcją Rodos. Źródła: 3D Modeling – The Seven Wonders of the Ancient Word, https://scottwilloughby3dg.wordpress.com/2014/10/21/3d-modeling-the-seven-wonders-of-the-ancient-world [dostęp: 14.07.2021]; https://scottwilloughby3dg.files.wordpress.com/2014/10/colossus-of-rhodes-4.jpg [dostęp: 14.07.2021] ................................................................... 428 730*. Tak podobno wyglądał kiedyś Kolos z Rodos. Tego nie wiemy na pewno. Źródło: The Colossus of Rhodes, from the French book Voyage Aux Sept Merveilles Du Monde by Lucien Augé de Lassus, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=4457296 [dostęp: 9.06.2021] ................... 429 731*. A tak wygląda Statua Wolności, to wiemy na pewno. Źródło: featherboa [photo], Statue of Liberty, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=2419796 [dostęp: 9.06.2021] ................... 429 732*. A tak wyglądał Demetrios, syn Antigonosa. Źródło: Saddhiyama [photo], Marble Portrait Bust of Demetrius I of Macedon, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=17443458 [dostęp: 9.06.2021] ................. 430 733*. Świat po śmierci Aleksandra był podzielony, ale ciągle jeszcze Grecy tym światem rządzili. Źródło: https://www.greek-thesaurus.gr/images/ p7/hellenistic-world-300bc_thumb.jpg [dostęp: 14.07.2021] .......................... 432 734*. Do zdobywania Rodos zastosowano przemyślne i budzące strach i grozę wśród obrońców maszyny oblężnicze. Źródło: Edmund Ollier, Attack of Rhodes, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=74927276 [dostęp: 9.06.2021] ...................................................................... 433 735*. Oblężenie, jak każda wojna, było okropne: ogień, zniszczenie i wszechobecna śmierć. Źródło: The Power of Rhodes, https://weaponsandwarfare.com/2020/03/21/the-power-of-rhodes/ [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 433

• 520 •

736*. Pomnik Lenina w Nowej Hucie nie miał łatwego życia. Źródło: Anna D. Ordyczyńska, Pomnik Lenina w Alei Róż, https://aordycz-krakow.blogspot.com/2014/02/pomnik-lenina-w-alei-roz.html [dostęp: 9.06.2021] ...................................................................... 434 737*. Ten leżący sobie dzisiaj na plaży w Rodos, jakby nigdy nic, kawał skały wypluło tutaj to samo trzęsienie ziemi, które zniszczyło Kolosa. Źródło: https://static.wikia.nocookie.net/warehouse-13-artifact-database/images/8/8d/Stone_Shard_from_226_BC_Rhodes_ Earthquake.jpg/revision/latest/scale-to-width-down/250?cb= 2016070609485 [dostęp: 14.07.2021] ..................................................................... 435 738*. Tak Arabowie zdobywali Rodos, Azję Mniejszą, północną Afrykę i Europę. Źródło: Arab Conquest of Sind, http://epicworldhistory. blogspot.com/2012/10/arab-conquest-of-sind.html [dostęp: 9.06.2021] ...... 436 739*. Cuda zdarzały się tylko w przeszłości. Źródło: Timeline and map of the Seven Wonders of the Ancient World by CMG Lee, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=68681738 [dostęp: 9.06.2021] ................. 436 740. Chwila skupienia przed trudnym manewrem cumowania. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 437 741. Na tej kei koło jelonka kręcą się przebrani sprytnie za nurków albo mechaników jachtowych szpiedzy Jorgosa. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 438 742. Na żeglarską nudę i bezwład najlepiej pomaga dekadencja pod pokładem. Zdjęcie w zbiorach prywatnych ................................................. 438 743. Tą drogą wraca się z żeglarskiej izolacji do codzienności. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............................................................................. 439 744, 745. Rodos ma dużo atrakcji, więc złe myśli odsuwa się łatwo. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 441 746, 747. W restauracji Agora jest smutno, gdy talerze są puste, a jak się zapełnią, też będzie niewiele lepiej. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 441 748. Nie trzeba popadać w depresję. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .................... 442 749, 750. Miasto jest ruchliwe i zatłoczone. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ....... 443 751, 752. Twierdza joannitów jest wszędzie. Zdjęcia w zbiorach prywatnych ...... 444

• 521 •

753*. Jak meteor wylądował, zrobił się krater, ogromny, o średnicy stu osiemdziesięciu kilometrów i głęboki na trzydzieści pięć kilometrów. Źródło: Adam Mann, News Feature: Life After the Asteroid Apocalypse, https://www.pnas.org/content/115/23/5820 [dostęp: 9.06.2021] ................... 445 754*. Dinozaury trochę się dziwiły, ale większość była zdania, że to tylko ćwiczenia. Źródło: https://qph.fs.quoracdn.net/main-qimg-8edfff96dfa6f3ee08fd38564680f91e [dostęp: 13.07.2021] ................................ 445 755*. W obronie Akki rej wodzili rycerze zakonni. Źródło: Dominique Papety, The Siege of Acre, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:SiegeOfAcre1291.jpg [dostęp: 9.06.2021] ...................................................... 446 756*, 757*. Tak widzieli oblężenie Rodos artyści muzułmańscy (756) i chrześcijańscy (757). Źródła: Fethullah Çelebi Arifi, Ottoman Janissaries and the defending Knights of St. John, Siege of Rhodes (1522), https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:OttomanJanissariesAndDefending KnightsOfStJohnSiegeOfRhodes1522.jpg [dostęp: 9.06.2021]; Unknown author, Siege of Rhodes, https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=12683965 [dostęp: 9.06.2021] ...................................................................... 447 758, 759. W tych niewinnych, romantycznych zakątkach atakują niewinnych turystów agresywne piwa, duże są duże, a małe też są duże. Zdjęcia w zbiorach prywatnych .............................................................................. 448 760*. Diagores z synami. Oni też robili w boksie. Źródło: Odysses [author], Diagoras of Rodes Carried by His Two Sons During the Olympic Games, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8250629 [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 449 761*. Wszyscy trzej byli olimpijczykami i wygrywali wszystko, co było do wygrania. Zostali w Rodos do dzisiaj. Źródło: Notafly2 [photo], Statue of Diagoras of Rhodes Carried by his Sons, https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=35007501 [dostęp:9.06.2021] .................. 449 762*, 763*. Olimpijskich bohaterów uwieczniano na garnkach. Źródła: Brian Cronin, Were Athletes in the Ancient Olympics Really Amateurs?, http://legendsrevealed.com/sports/2012/07/29/were-athletes-in-the-ancient-olympics-really-amateurs/ [dostęp: 9.06.2021]; Marie-Lan Nguyen [photo], Three Runners. Side B of an Attic Black-Figured Panathenaic Prize Amphora, https://commons.wikimedia.org/ w/index.php?curid=15468713 [dostęp: 9.06.2021] ............................................. 450

• 522 •

764*. Palestra w Olimpii. Źródło: Bgabel [photo], Olympia: Palaestra, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22678207 [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 451 765*. Cesarz Teodozjusz, podziwiany do dzisiaj przez wielu, miał sporo kłopotów z kościołem. Źródło: Anthony van Dyck, St Ambrose Barring Theodosius from Milan Cathedral, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=150526 [dostęp: 9.06.2021] ..................................................................................................... 452 766. Każdy zachód słońca przeżywa się inaczej, bo nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki. Zdjęcie w zbiorach prywatnych .............. 453

• 523 •

Klaudiusz Kobiela urodził się w 1954 roku w Katowicach. W młodości fascynowało go morze i marzył o tym, by budować statki dla Polski Ludowej. Wybrał jednak Politechnikę Śląską w Gliwicach, gdzie zamiast budowy statków uczono go budowy elektrowni opalanych węglem kamiennym. Po skończeniu studiów i późniejszej promocji pracował przez kilka lat w przemyśle węglowym na Śląsku. W 1986 roku zdecydował się, razem z żoną i dwuletnią córką, opuścić socjalistyczną Polskę i osiedlił się w Niemczech, a potem we Francji. Obecnie mieszka w Szwajcarii, gdzie pracuje dla dużego koncernu, kierując wdrożeniami projektów informatycznych. Swoją pasję do morza odkrył na nowo na początku lat dwutysięcznych, kiedy zaczął brać udział w rejsach żeglarskich. Uzyskał patent sternika jachtowego i żegluje w regatach i rejsach w różnych stronach świata. Sprawozdania z rejsów łączy z odniesieniami do wydarzeń historycznych, a także ze wspomnieniami z życia w socjalistycznej Polsce.