Wstęp

dydaktyczno-wychowawcze, kogoś, kto zajmie się problemami emocjonalnymi dziecka.

Pień wspiera i spaja gałęzie drzewa, jest przewodnikiem między glebą i korzeniami a liśćmi, kwiatami i owocami. Pień drzewa tworzą specyficzne zachowania, postawy i umiejętności poszczególnych młodych ludzi. Reprezentuje ich siłę i słabości, upodobania i awersje, talenty i braki. Wszystkie te cechy osobiste wyrastają z gleby środowiska i przekazywane są za pomocą korzeni (czyli rodziny i szkoły).

Gałęzie to adaptacja dziecka czy nastolatka do społeczeństwa. Liście, kwiaty, owoce drzewa to młodzi ludzie. Część młodzieży jest zdrowa i cała; część – poobijana i uszkodzona; część odpada od drzewa. Zdarza się, że na połamanej gałęzi wyrasta zdrowy owoc, a na gałęzi zdrowej owoc uszkodzony, ale pewne gałęzie (patologiczne zachowania) zwiększają prawdopodobieństwo eskalacji ryzykownych zachowań. I co tragiczniejsze, młodzież zagrożona rozsiewa wokół siebie nasiona przyszłych pokoleń zagrożonych drzew.

Jak każde drzewo, które rośnie, drzewo zagrożone wymaga przycinania, odpierania i formowania, a także odpowiedniej ilości słońca, wody i nawozów. Stąd duża rola ogrodników w tym procesie. Czasem pielęgnacji wymaga gleba, innym razem korzenie. Niekiedy ogrodnicy muszą zająć się pniem drzewa i jego gałęziami, ale zawsze chodzi o to, by zagrożone drzewo wydało zdrowy owoc (McWhirter i in. 2001, s. 51–54).

Jak można zauważyć, istotną rolę w powyższej metaforze odgrywają przede wszystkim rodzina i szkoła. Znamienna jest także rola osób wspierających (pedagogów, psychologów, nauczycieli, pracowników poradni, pracowników socjalnych, pracowników sądu i innych pracowników placówek pomocy i wsparcia rodziny) dzieci i młodzież w procesie wychowawczym. Stąd w rozdziale pierwszym niniejszego opracowania ukazujemy znaczenie rodziny w kontekście wychowania dzieci. Dokonujemy analizy kwestii teoretycznych dotyczących rodziny w procesie przemian społecznych, polityki społecznej na rzecz rodzin, podstawowych regulacji prawnych w polityce społecznej, zakresu świadczeń rodzinnych i alimentacyjnych, ochrony prawnej rodziny i dzieci oraz postępowania z dzieckiem w sądzie. W rozdziale drugim przybliżamy zagadnienie osamotnienia dziecka w rodzinie i jego skutków. W kolejnym skupiamy się na problemach edukacyjno-wychowawczych dziecka w placówce szkolnej – „inności”, kłopotach z integracją w klasie szkolnej oraz pomocy, jakiej można mu udzielić. W rozdziale czwartym zajmujemy się szerzej zagadnieniem nieprzystosowania społecznego uczniów i jego zapobiegania – czyli istotą profilaktyki społecznej. Koncentrujemy się też na roli sądu w obszarze przeciwdziałania demoralizacji młodzieży. W rozdziale piątym przedstawiamy indywidualne przypadki młodych ludzi, będących w spektrum niedostosowania społecznego i pogłębiającej się demoralizacji. W ostatnim zaś analizujemy opisane przypadki.

Mamy nadzieję, że publikacja będzie stanowić uzupełnienie literatury podejmującej tematykę dotyczącą roli rodziny i jej znaczenia w formowaniu młodych pokoleń, a także przybliży mechanizmy funkcjonowania dzieci i młodzieży wywodzących się z dysfunkcyjnych systemów rodzinnych. Dziękujemy Wszystkim tym, bez których nie byłoby tej książki.

Krzysztof Zajdel • Lidia Wawryk