OCHRONA SOCJALNA I PROCES INTEGRACJI SPOŁECZNEJ W UNII EUROPEJSKIEJ W LATACH 2008-2010:
Co z tego wynika dla osób realizujących politykę społeczną na poziomie lokalnym?
Spis treści
1 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 Czym jest społeczna otwarta metoda koordynacji? . . . . . 2 3 W jaki sposób działa społeczna OMK? . . . . . . . . . . . . . . 3 4 Zaangażowanie EUROCITIES w społeczną otwartą metodę koordynacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 5 Wspieranie działań na poziomie UE – PROGRESS . . . . . . . 9 6 Krajowy plan działań na rzecz integracji społecznej na lata 2008–2010 - przegląd dla lokalnych praktyków: Polska . . . 13 7 Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1 Wprowadzenie
W natłoku codziennych zajęć pracownikom samorządów lokalnych oraz opieki społecznej agenda społeczna Unii Europejskiej może wydawać się nieco odległa. Niektórzy z nich mogą mieć styczność z Europejskim Funduszem Społecznym, ale proces opracowywania i koordynowania polityki w Brukseli wydaje się skomplikowany, abstrakcyjny, a niekiedy nawet nieistotny. Za pomocą niniejszego raportu chcemy obalić ten stereotyp unaoczniając praktyczne wartości polityki społecznej UE, w szczególności poprzez sposób jej funkcjonowania oraz wpływ na praktyki lokalne. Koordynacja jakiejś strategii ponad granicami państwowymi i kulturami administracyjnymi jest skomplikowanym przedsięwzięciem, tym bardziej, gdy wiąże się z tworzeniem nowych metod wzajemnego uczenia się oraz zmianą zastałych zasad działania. Dotyka to sfery miejscowej polityki, układów władzy oraz planowania – agenda społeczna UE nie stanowi tu wyjątku. Każdej inicjatywie potrzebna jest struktura, ramy, na których można oprzeć uczenie się strategii od siebie nawzajem. W przypadku modelu społecznego Europy, ramy te stanowi otwarta metoda koordynacji, która w żargonie brukselskim określana jest mianem „społecznej OMK”. Funkcjonowanie społecznej OMK leży wyłącznie w kompetencji ministrów krajowych oraz Komisji Europejskiej; formalnie nie ma w niej miejsca dla miast. Mimo to, stowarzyszenie EUROCITIES przeprowadziło szereg działań zmierzających do zwiększenia udziału miast w tym procesie, mających w szczególności na celu zwrócenie uwagi na wyzwania istniejące na obszarach miejskich. Żywimy głębokie przekonanie, że istnieją dwa aspekty społecznej otwartej metody koordynacji, które do tej pory pozostawały niezauważone, a których uwzględnienie zwiększyłoby skuteczność unijnej polityki społecznej.
Po pierwsze, działania na poziomie lokalnym przynoszą lepsze wyniki, jeśli poparte są dogłębną wiedzą o wydarzeniach i decyzjach podejmowanych na poziomie krajowym i europejskim. Po drugie, co być może jest ważniejsze, praktyczny wymiar pracy urzędników miejskich może zostać wykorzystany do ulepszenia polityki społecznej jedynie wówczas, gdy miasta zostaną uznane za pełnoprawnych partnerów w procesie podejmowania decyzji. W niniejszym raporcie zawarto informacje o społecznej OMK dla osób realizujących politykę społeczną na poziomie lokalnym, opisano jej podstawowe elementy oraz określono możliwości uczestniczenia w niej - za pośrednictwem EUROCITIES - na poziomie europejskim lub na poziomie krajowym. Mamy nadzieję, że po lekturze niniejszego raportu, proces stanowiący fundament działania społecznej OMK będzie dla Państwa nie tylko bardziej zrozumiały, ale także będzie bardziej przydatny w Państwa pracy. Ponadto, naszym pragnieniem jest nakłonienie Państwa, Państwa współpracowników oraz innych praktyków polityki społecznej do wzięcia udziału w tym procesie: im więcej praktycznie zaangażowanych w tej sferze osób będzie w nim uczestniczyć, tym lepsze będą kreowane polityki. Nadrzędnym celem społecznej OMK jest uwidocznienie spójności społecznej w Europie. Do realizacji tego celu niezbędne jest wsparcie i zaangażowanie praktyków polityki społecznej na poziomie lokalnym. Ponieważ OMK skoncentrowana jest przede wszystkim na uczeniu się polityki poprzez wymianę wiedzy na wszystkich szczeblach administracji, osoby takie mają różnorodne możliwości nie tylko bliższego poznania aktualnych trendów i dobrych praktyk, ale także aktywnego udziału w debacie dotyczącej samej polityki.
Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010 / 1
2 Czym jest społeczna otwarta metoda koordynacji? Ochrona socjalna i proces integracji społecznej w państwach członkowskich Unii Europejskiej opiera się na tak zwanej „otwartej metodzie koordynacji”. Jest to „łagodne” podejście do międzyrządowej koordynacji polityk, w którym decyzje na temat danej polityki są podejmowane na poziomie krajowym, a współpraca ma charakter dobrowolny1. Rola Komisji Europejskiej jest zatem ograniczona do roli organu nadzorującego, a Parlament Europejski praktycznie nie uczestniczy w tym procesie. Koordynacja polityki w sferze socjalnej na poziomie Unii Europejskiej wynika przede wszystkim z faktu, iż mimo znaczących różnic pomiędzy systemami opieki społecznej w Europie, państwa członkowskie zmagają się ze wspólnymi wyzwaniami (np. zmianami w strukturze demograficznej, migracją lub - od niedawna – recesją gospodarczą), które wymagają skoordynowanej reakcji. W ramach społecznej OMK, rządy krajowe uzgadniają wspólne cele, które należy osiągnąć oraz wspólne wskaźniki służące do monitorowania poczynionych postępów. Na tej podstawie rządy opracowują sprawozdania dotyczące krajowych strategii ochrony socjalnej i integracji społecznej, które podlegają ocenie we wspólnym sprawozdaniu Komisji Europejskiej oraz Rady Ministrów2. Rządy krajowe reprezentowane są również na spotkaniach poświęconych wzajemnej ocenie, podczas których przedstawiciele krajowych ministerstw właściwych dla spraw społecznych w sposób krytyczny wzajemnie oceniają programy i strategie walki z konkretnymi problemami społecznymi.
Kompetencje ustawodawcze pozostają wyłącznie w gestii rządów krajowych, ale sam proces ma wyraźny wymiar europejski: ministerstwa poszczególnych krajów uznają wspólny program i dobrowolnie wzajemnie oceniają osiągnięcia w realizacji strategii, posługując się przy tym wspólnymi wskaźnikami. Z tego powodu społeczna OMK jest często określana mianem mechanizmu wzajemnego uczenia się. Poprzez porównywanie postępów w radzeniu sobie z podobnymi problemami społecznymi rządy uczestniczą w rywalizacji i poddają analizie sukces swoich polityk społecznych lub ewentualny brak postępów. System ten sprzyja tworzeniu warunków korzystnych dla „uczenia się poprzez monitorowanie”, nie przewidziano w nim jednak sankcji formalnych za brak zadowalających wyników. Kolejnym niejednoznacznym aspektem jest ograniczenie tego procesu, wbrew jego deklarowanej otwartości, do przedstawicieli państw członkowskich, Komisji Europejskiej oraz wybranych ekspertów. Szeregowi członkowie społeczeństwa nie mają w istocie żadnego wpływu, a podmioty nierządowe mają do niego jedynie ograniczony dostęp, za pośrednictwem takich wydarzeń jak coroczne obrady Europejskiego Okrągłego Stołu na temat ubóstwa i wykluczenia społecznego, lub poprzez działania w ramach programu PROGRESS.
1. Otwartą metodę koordynacji opracowano na potrzeby europejskiej polityki zatrudnienia. Obecnie stosowana jest w różnych obszarach polityki, m.in. w polityce dotyczącej młodzieży i edukacji. 2. Rada Ministrów jest głównym ciałem decyzyjnym Unii Europejskiej. W jej skład wchodzi 27 ministrów (po jednym z każdego państwa członkowskiego), którzy zmieniają się w zależności od przedmiotu obrad Rady. Właściwą dla polityki społecznej jest Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów (EPSCO), która składa się z ministrów pracy, ochrony socjalnej, ochrony konsumentów, zdrowia oraz równych szans.
2 / Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010
3 W jaki sposób działa społeczna OMK? Społeczna otwarta metoda koordynacji została wprowadzona podczas szczytu Rady Europejskiej w Lizbonie w 2000 r., gdzie szefowie 15 państw członkowskich przyjęli 10-letnią strategię mającą na celu zwiększenie konkurencyjności gospodarczej Europy oraz dokonanie istotnego postępu w eliminacji ubóstwa. Metodę tę ulepszono w roku 2002 i ponownie w r. 2005, kiedy to wprowadzono godną uwagi zmianę w jej strukturze: trzy dotychczas niezależne nurty (integracja społeczna, emerytury oraz opieka zdrowotna i opieka długoterminowa) zostały ujęte w ramach jednej struktury, o wspólnych celach i uproszczonych procedurach sprawozdawczych. Obecnie OMK ma formę cykliczną, co ułatwia współpracę między państwami członkowskimi i regularne składanie sprawozdań Komisji Europejskiej. Kluczowe elementy koordynacji, to: wspólne cele, sprawozdania dotyczące krajowych strategii ochrony socjalnej i integracja społeczna, wspólne sprawozdania w zakresie ochrony socjalnej i integracji społecznej oraz wspólne wskaźniki.
a) Wspólne cele Rządy krajowe uzgodniły, że będą dążyć do realizacji dwóch rodzajów celów: celów nadrzędnych społecznej OMK oraz konkretnych celów związanych z każdym z owych nurtów, a mianowicie integracją społeczną, emeryturami oraz opieka zdrowotną i opieką długoterminową3. Cele nadrzędne, które dotyczą wszystkich nurtów społecznej OMK, to: 1. Spójność społeczna, równość kobiet i mężczyzn oraz równe szanse dla wszystkich – dzięki odpowiednim, dostępnym, stabilnym finansowo, dającym się adaptować i skutecznym systemom ochrony socjalnej oraz strategiom integracji społecznej; 2. Skuteczna, wzajemna interakcja między celami lizbońskimi dotyczącymi większego wzrostu gospodarczego, większej liczby lepszych miejsc pracy oraz
większej spójności społecznej a strategią zrównoważonego rozwoju UE. 3. Dobre zarządzanie, przejrzystość oraz zaangażowanie zainteresowanych stron w opracowywanie, wdrażanie i monitorowanie polityki. Konkretne cele dotyczą trzech nurtów tematycznych społecznej OMK. Cele właściwe dla integracji społecznej to: 1. zapewnienie wszystkim dostępu do zasobów, praw i usług niezbędnych do uczestniczenia w życiu społeczeństwa, zapobieganie wykluczeniu i jego eliminacja, a także zwalczanie wszelkich form dyskryminacji prowadzącej do wykluczenia; 2. zapewnienie aktywnej integracji społecznej wszystkich osób, zarówno poprzez promowanie udziału w rynku pracy jak i zwalczanie ubóstwa i wykluczenia; 3. zapewnienie aby polityki integracji społecznej były dobrze skoordynowane i by uczestniczyły w nich wszystkie szczeble administracji rządowej oraz odpowiednie podmioty, łącznie z osobami doświadczającymi ubóstwa, aby były one skuteczne, wydajne i zintegrowane z wszystkimi istotnymi dla nich politykami publicznymi, włącznie z polityką gospodarczą, budżetową, edukacyjną i szkoleniową oraz z programami funduszy strukturalnych (w szczególności EFS). Na podstawie tych celów stosowne ministerstwa przygotowują sprawozdania dotyczące krajowych strategii ochrony socjalnej i integracji społecznej.
b) Główne podmioty Społeczna OMK jest procesem międzyrządowym. Oznacza to, że wszystkie decyzje podejmowane są przez rządy krajowe, które obradują jako Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów (EPSCO). W celu koordynacji tego procesu, utworzono Komitet Ochrony Socjalnej (SPC) UE4. W jego skład wchodzi dwóch
3. KOM(2005) 706 wersja ostateczna: „Pracując razem, pracując lepiej: Nowe ramy otwartej koordynacji polityk ochrony socjalnej i integracji społecznej w Unii Europejskiej”, Bruksela 22.12.2005. 4. Dalsze informacje o Komitecie Ochrony Socjalnej UE znajdują się pod adresem: www.ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=758&langId=en
Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010 / 3
urzędników rządowych z każdego państwa oraz dwóch przedstawicieli Komisji Europejskiej5. Do zadań Komitetu należy monitorowanie trendów społecznych oraz rozwoju polityk ochrony socjalnej, promowanie wymiany wiedzy, doświadczeń oraz dobrych praktyk między rządami a także przygotowywanie sprawozdań, wydawanie opinii lub wykonywanie innych czynności w ramach swoich kompetencji. W obrębie SPC utworzono podgrupę ds. wskaźników, mającą na celu opracowanie i zdefiniowanie wskaźników służących do monitorowania postępów państw w realizacji wspólnych celów. Komitet Ochrony Socjalnej współpracuje regularnie z innymi komitetami odpowiedzialnymi za politykę społeczną i gospodarczą UE, a zwłaszcza z Komitetem Zatrudnienia (EMCO) oraz Komitetem Polityki Gospodarczej (EPC).
c) Sprawozdania dotyczące krajowych strategii ochrony socjalnej i integracji społecznej (NSR) Co trzy lata ministerstwa odpowiedzialne za sprawy społeczne przedstawiają sprawozdania dotyczące strategii krajowych. W sprawozdaniach tych przedstawiane są środki z zakresu danej polityki mające przyczynić się do realizacji wspólnych celów społecznej OMK. Jak ukazuje poniższa tabela, są one podzielone są na cztery części i zawierają krajowy plan działania (KPD) na rzecz integracji społecznej (patrz część pierwsza w tabeli). Sprawozdanie dotyczące krajowej strategii ochrony socjalnej i integracji społecznej Część Wstęp Część druga Część trzecia pierwsza Ogólny zarys oraz streszczenia
Krajowy plan działań na rzecz integracji społecznej
Sprawozdanie dot. krajowej strategii emerytalnej
Sprawozdanie dot. krajowej strategii opieki zdrowotnej i opieki długoterminowej
Sprawozdania owe zawierają ogólny przegląd sytuacji społeczno-gospodarczej każdego państwa, zarys wyzwań związanych z rozwojem społecznym, wyszczególniają priorytety omawianej polityki administracji państwowej oraz środki mające wspierać ich realizację. W sprawozdaniach tych opisywane są również uzgodnienia w zakresie zarządzania, które mają usprawnić koordynację strategii, a w szczególności mechanizmy mające pogłębić współpracę pomiędzy różnymi szczeblami administracji rządowej oraz zwiększyć udział społeczeństwa obywatelskiego. Sprawozdania owe są cennym źródłem informacji dla praktyków polityki społecznej działających na wszystkich szczeblach administracji: zawierają zarys wszystkich bieżących i planowanych środków z zakresu omawianej strategii w danym państwie członkowskim i należą do nielicznych dokumentów, w których zawarte są aktualne i dokładne opisy jej postępów. Sprawozdania NSR są jednak powszechnie krytykowane za to, że są to bardziej dokumenty opisowe a nie strategiczne; stanowią po prostu opracowanie – w formie jednego dokumentu – środków przewidzianych w obrębie danej strategii, ale nie są podstawą ich stosowania. Te braki uwidaczniają się w częściach dotyczących integracji społecznej. Choć rozdziały te zatytułowane są Krajowy plan działań, w wielu z nich brakuje wskazania budżetu przewidzianego dla poszczególnych celów oraz harmonogramu ich realizacji.
d) Wspólne sprawozdania w zakresie ochrony socjalnej i integracji społecznej Co roku Komisja Europejska i Rada Ministrów opracowują wspólne sprawozdanie z zakresu ochrony socjalnej i integracji społecznej. Na podstawie oceny wszystkich krajowych sprawozdań nt. strategii, w sprawozdaniu wspólnym opisywany jest rozwój strategii krajowych oraz najważniejsze wnioski dotyczące wszystkich państw członkowskich. Wziąwszy pod uwagę fakt, że sprawozdania te zawierają wspólne stanowisko Komisji Europejskiej oraz Rady Ministrów, są one bardzo ważnym punktem odniesienia w procesach modernizacji i reform
5. Rolą Komisji Europejskiej jest zapewnianie Komitetowi wsparcia analitycznego i organizacyjnego.
4 / Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010
w obszarach ochrony socjalnej i integracji społecznej w Europie. Do wspólnego sprawozdania załączany jest obszerny dokument dodatkowy oraz profile państw zawierające szczegółowe opisy sytuacji społecznogospodarczej oraz środków z zakresu danej polityki w każdym państwie członkowskim6. Każdy cykl OMK trwa trzy lata. W pierwszym roku we wspólnych sprawozdaniach prezentowana jest kompletna ocena sprawozdań krajowych. W kolejnych latach sprawozdania te skupiają się na konkretnych tematach. Pierwszym tzw. rokiem „tematycznym” był rok 2007, w czasie którego położono szczególny nacisk na ubóstwo dzieci (wspólne sprawozdanie opublikowane zostało w 2008 r.); w roku 2009 skoncentrowano się na wykluczeniu mieszkaniowym i bezdomności. Rok 2010 poświęcony będzie skutkom społecznym migracji. 2006
Pełny rok: Przygotowanie sprawozdań dot. krajowej strategii na lata 2006-2008
2007
Rok „tematyczny”: Ubóstwo dzieci
2008
Pełny rok: Sprawozdania dot. krajowej strategii na lata 2008-2010
2009
Rok „tematyczny”: Wykluczenie mieszkaniowe i bezdomność
2010
Rok „tematyczny”: Skutki społeczne migracji (dcn)
2011
Pełny rok: Sprawozdania dot. krajowej strategii na lata 2011-2013 (dcn)
Wprowadzone niedawno tak zwane lata „tematyczne” dają Komisji i państwom członkowskim możliwość przeprowadzenia dogłębnej i szczegółowej analizy konkretnego zagadnienia społecznego. Skutków tej inicjatywy nie sposób przecenić: przeprowadzone w roku 2007 wszechstronne badanie ubóstwa dzieci pobudziło świadomość tego tematu, który często pozostawał niedostrzeżony. Zainicjowało to debaty publiczne we
wszystkich państwach członkowskich, które ostatecznie doprowadziły do przyjęcia przez co najmniej 13 państw zagadnienia ubóstwa dzieci w poczet priorytetów bieżących sprawozdań dotyczących strategii krajowych. Prowadzone w roku 2009 prace dotyczące bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego obejmują różnego rodzaju badania, w tym niezależne badanie pt. „Wykluczenie mieszkaniowe: polityki opieki społecznej, gospodarka mieszkaniowa i rynki pracy” (Housing exclusion: welfare policies, housing provision and labour markets), a także przeprowadzenie przez każde państwo członkowskie samooceny na podstawie kwestionariusza opracowanego przez Komitet Ochrony Socjalnej. Rozdział poświęcony temu tematowi zostanie ponadto zamieszczony w sprawozdaniu nt. sytuacji społecznej w EU w 2009 roku, zostaną też ustalone wspólne wskaźniki monitorowana kosztów mieszkań oraz niedoborów mieszkaniowych. Proces samooceny przeprowadzanej przez państwa członkowskie koordynowany jest przez krajowe ministerstwa właściwe dla spraw społecznych, ale w niektórych państwach do procesu tego włączono władze lokalne i regionalne oraz inne zainteresowane strony.
e) Wspólne wskaźniki statystyczne Dla monitorowania i oceny postępów poczynionych w realizacji wspólnych celów, na szczycie w Laeken w Belgii w 2001 r. państwa członkowskie uzgodniły zestaw wspólnych wskaźników (nazywanych często „wskaźnikami z Laeken”)7. Wskaźniki te były kilkakrotnie modyfikowane, aby odzwierciedlić zmiany w trendach społecznych. Ich opracowywaniem zajmuje się podgrupa8 unijnego Komitetu Ochrony Socjalnej. Aktualnie zestaw wskaźników obejmuje m.in. stopę zagrożenia ubóstwem, stopę bezrobocia oraz odsetek młodzieży niekontynuującej nauki.
6. Biorąc pod uwagę fakt, że profile państw opracowywane są przez autorów środków przewidzianych w danej polityce społecznej na poziomie krajowym, zazwyczaj przedstawiają one skutki stosowania tych polityk w korzystnym świetle. Prawdopodobnie bardziej zrównoważona ocena zawarta jest w analizie przygotowanej przez Komisję Europejską, dostępnej na stronie: www.ec.europa.eu/employment_social/spsi/docs/ social_inclusion/2008/joint_report_en.pdf 7. EUROCITIES (2001): Strengthening the Role of Local Authorities in the EU Strategy for Social Inclusion (Umocnienie roli władz lokalnych w strategii na rzecz integracji społecznej w UE); European Public Social Platform (2003): Report on the National Action Plans for social inclusion (Europejska Publiczna Platforma Społeczna: Sprawozdanie dotyczące krajowych planów działania na rzecz integracji społecznej); EUROCITIES (2005): EUROCITIES Proposals for strengthening the OMC (Propozycje EUROCITIES na rzecz umocnienia OMK). 8. Dalsze informacje na temat tej podgrupy: www.ec.europa.eu/employment_social/spsi/spc_indicators_subgroup_en.htm
Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010 / 5
Wspólne wskaźniki mają znaczący wpływ na metody gromadzenia danych przez państwa członkowskie, a zwłaszcza na sposób, w jaki państwa mierzą zjawiska społeczne. Tworzenie nowych wskaźników oraz ich ciągła rewizja pomaga zwrócić uwagę ministerstw krajowych na pojawiające się lub dotychczas niezauważane problemy społeczne, takie jak ubóstwo dzieci czy wykluczenie mieszkaniowe.
f) Kluczowe etapy cyklu społecznej OMK w latach 2008–2010 Na poniższym diagramie przedstawiono 3-letni cykl społecznej OMK w latach 2008–2010. Podstawą owego cyklu jest postęp osiągnięty w poprzednich trzech latach, zaś konkretne zalecenia, do uwzględnienia w cyklu OMK 2008-20109, zawarte są w Sprawozdaniu Wspólnym za 2008 r. (punkt 1 na diagramie). Po przyjęciu wspólnego sprawozdania przez Radę EPSCO (punkt 2), Komisja rozesłała dokument szczegółowo informujący
9 > Koncentracja na temacie skutków społecznych migracji 2010
państwa członkowskie, w jaki sposób mają przygotować sprawozdania dotyczące strategii krajowych (punkt 3). Państwa członkowskie miały następnie przygotować swoje sprawozdania w ciągu 6 do 7 miesięcy (punkt 4). W międzyczasie przeprowadzano konsultacje wewnętrzne (międzyresortowe) i zewnętrzne (np. z organizacjami pozarządowymi) poprzedzające sporządzenie projektu sprawozdania. Projekt sprawozdania został następnie sfinalizowany i przyjęty przez odpowiednie władze krajowe/ministerstwo, po czym przesłano go do Komisji, w celu przeprowadzenia analizy i oceny. Czynności te trwały 3 do 4 miesięcy, a ich wyniki zostały przełożone na zalecenia zawarte we wspólnym sprawozdaniu z roku 2009 (punkt 5 i 6). W ciągu roku 2009 prowadzone są różne prace badawcze dotyczące bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego, które posłużą do szczegółowego opracowania wspólnego sprawozdania w roku 2010 (punkty 7 i 8). W roku 2010 unijny Komitet Ochrony Socjalnej zajmie się skutkami społecznymi migracji (punkt 9).
2010
1 > Wspólne sprawozdanie 2008
2010 2 > Wspólne sprawozdanie przyjęte przez Radę EPSCO
8 > Wspólne sprawozdanie 2010
Cykl OMK 7 > Koncentracja na temacie wykluczenia mieszkanio wego i bezdomności – Komisja Europejska wydaje sprawozdanie na podstawie kwestionariuszy rozesłanych do państw członkowskich
2008
2009 6 > Wspólne sprawozdanie 2009
4 > Państwa członkowskie przygotowują sprawozdania nt. strategii (6–7 miesięcy)
5 > Komisja Europejska analizuje i ocenia krajowe sprawozdania, a wnioski i zalecenia publikowane są we wspólnym sprawozdaniu z 2009 r.
9. Wspólne sprawozdanie 2008 w sprawie ochrony socjalnej i integracji społecznej, str.118–119.
6 / Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010
3 > Komisja Europejska wydaje wytyczne (na podstawie zaleceń zawartych we wspólnym sprawozdaniu) do sprawozdań dot. krajowych strategii państw członkowskich)
4 Zaangażowanie EUROCITIES w społeczną otwartą metodę koordynacji Stowarzyszenie EUROCITIES wnikliwie monitoruje udział miast w otwartej metodzie koordynacji, a w szczególności ich udział w przygotowaniach i realizacji krajowych planów działań (KPD) na rzecz integracji społecznej, od roku 2000. W 2001 r. utworzyliśmy grupę roboczą ds. integracji społecznej, której zadaniem jest zwiększenie wkładu miast w OMK. Dla usprawnienia współpracy między władzami lokalnymi i regionalnymi przy tworzeniu platformy European Public Social Platform (Europejskiej Publicznej Platformy Społecznej). nawiązaliśmy też współpracę z innymi organizacjami europejskimi. W dokumentach prezentujących nasze stanowisko oraz w sprawozdaniach oceniających wskazywaliśmy na niewystarczające zaangażowanie władz lokalnych w przygotowywanie i treść krajowych planów działania, występujący na poziomie miast brak świadomości agendy społecznej UE oraz nieuwzględnianie w KPD lokalnych strategii z zakresu integracji społecznej10. Biorąc pod uwagę fakt, że miasta odgrywają zasadniczą rolę w świadczeniu pomocy społecznej, podkreślaliśmy znaczenie ich udziału w przygotowywanie i realizacji KPD. Podobne obawy zostały wyrażone w kilku wspólnych sprawozdaniach o ochronie socjalnej i integracji społecznej, w których wskazano niewystarczający udział władz miejskich w OMK. Na przykład, we wspólnym sprawozdaniu z 2008 roku wezwano do „dalszej poprawy zarządzania poprzez zapewnienie stałego udziału zainteresowanych stron, w tym władz lokalnych, w całym cyklu otwartej metody koordynacji polityki”11. Aby sprostać tym wyzwaniom EUROCITIES i Komisja Europejska utworzyły program Inclusive Cities for Europe („Miasta bez wykluczenia społecznego – dla Europy). Inicjatywa ta działa dwukierunkowo: oddolnie – zwiększa udział miast w społecznej OMK poprzez pogłębianie wiedzy pracowników o europejskiej agendzie społecznej, oraz odgórnie – wzbudzając we władzach krajowych świadomość roli, jaką miast odgrywają we umacnianiu procesu integracji społecznej.
Jeśli chodzi o cykl OMK w latach 2008–2010, to nasze działania rozpoczęliśmy od skupienia się na pogłębieniu udziału miast w przygotowywaniu KPD w sprawie integracji społecznej na lata 2008–2010. W tym celu zorganizowaliśmy szereg krajowych seminariów skupiających praktyków polityki społecznej z władz miejskich oraz ich odpowiedników z władz na poziomie państwowym, w tym urzędników odpowiadających za opracowanie KPD. Seminaria te odbyły się w Wielkiej Brytanii, Polsce i Holandii, i stanowiły dla przedstawicieli miast cenną okazję do omówienia ich głównych obaw i priorytetów związanych z tworzeniem i realizacją polityk integracji społecznej na poziomie lokalnym i w UE. Seminaria te przyniosły obopólne korzyści: przedstawiciele ministerstw krajowych mieli okazję zapoznać się z występującymi na poziomie lokalnym obawami związanymi z realizacją i świadczeniem usług w zakresie tej polityki, natomiast pracownicy urzędów miejskich otrzymali informacje z pierwszej ręki o KPD oraz o procesie integracji społecznej w UE. Wśród omawianych na owych seminariach problemów znalazły się: budownictwo socjalne, świadczenie usług dla osób długotrwale bezrobotnych, a także dostępność oraz stopień wykorzystania pomocy społecznej. Uczestnicy wskazali konkretne problemy, takie jak niski stopień wykorzystania świadczeń socjalnych w Holandii, wynikający z niedostatecznej ilości zrozumiałych informacji, pojawienie się w Wielkiej Brytanii obszarów miejskich, które dotknięte są skumulowanymi, Wśród zagadnień omówionych w czasie wielorakimi problemami społecznymi oraz stałe istnienie w Polsce „grup, do których dostęp jest utrudniony”. Pomimo takiej różnorodności problemów, wszyscy uczestnicy podkreślali potrzebę przyjęcia w walce z wyzwaniami społecznymi, których charakter jest w coraz większym stopniu nieuchwytny i płynny zintegrowanego podejścia na poziomie lokalnym. Wnioski wyciągnięte z tych seminariów stanowiły podstawę rekomendacji przekazanych przez miasta
10. EUROCITIES (2001):Strengthening the Role of Local Authorities in the EU Strategy for Social Inclusion (Umacnianie roli władz lokalnych w strategii na rzecz integracji społecznej w UE); European Public Social Platform (2003): Report on the National Action Plans for social inclusion (Europejska Publiczna Platforma Społeczna: Sprawozdanie dotyczące krajowych planów działania na rzecz integracji społecznej); EUROCITIES (2005): EUROCITIES Proposals for strengthening the OMC (Propozycje EUROCITIES na rzecz umocnienia OMK). 11. Patrz: Rada Unii Europejskiej, dokument 7274/08, Wspólne sprawozdanie 2008 w sprawie ochrony socjalnej i integracji społecznej.
Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010 / 7
swoim ministerstwom odpowiedzialnym za sporządzenie KPD12. Seminaria stowarzyszenia EUROCITIES zostały bezpośrednio wspomniane w holenderskim i polskim KPD. Aby pogłębić wpływ podjętych działań, wystosowaliśmy pismo do Komitetu Ochrony Socjalnej (SPC), w którym podkreśliliśmy znaczenie KPD dla miast, w szczególności w odniesieniu do problemów występujących wyłącznie na obszarach miejskich, w tym np. wielowymiarowego niedostatku. Dostarczyliśmy również członkom SPC dane kontaktowe urzędników wyższego szczebla oraz ekspertów w kilku dużych miastach, w celu ułatwienia ich dialogu. W naszym przekazie rozbrzmiewało echo wniosków seminariów krajowych podkreślających rolę władz lokalnych w świadczeniu usług publicznych oraz trudności, z jakimi stykają się one przy realizacji polityk społecznych w bezpośrednim kontakcie z ich adresatami. W drugiej połowie 2008 roku, po sporządzeniu KPD przez państwa członkowskie, nasze działania skoncentrowane były na ich ocenie. Chcieliśmy sprawdzić, w jakim stopniu zostały uwzględnione obawy zgłaszane na poziomie lokalnym. W tym celu opracowaliśmy ankietę mającą pomóc osobom realizującym politykę społeczną w miastach ocenić KPD. Wyniki zostały szczegółowo
6 > EUROCITIES publikuje oświadczenie na temat skutków społecznych migracji
5 > EUROCITIES publikuje swoje stanowisko w sprawie mieszkań dostępnych po przystępnych cenach 4 > EUROCITIES wydaje broszurę „Ochrona socjalna i proces integracji społecznej w UE w latach 2008-2010: Co z tego wynika dla osób realizujących politykę społeczną na poziomie lokalnym?”
opracowane podczas międzynarodowego seminarium rewizyjnego przedstawicieli rządów krajowych, miast, organizacji pozarządowych, ekspertów oraz Komisji Europejskiej. Wnioski z naszej oceny zostały przekazane Komisji jako wkład do sprawozdania wspólnego. Ocena wykazała, że miasta uczestniczyły w przygotowaniach tych planów na różne sposoby, m.in. prowadząc konsultacje za pośrednictwem stowarzyszeń krajowych lub organizując wydarzenia poświęcone konsultacjom na konkretne tematy. We wszystkich raportach uznano rolę władz lokalnych w realizacji polityk integracji społecznej, w większości z nich jednak nie dostrzeżono problemów charakterystycznych dla obszarów miejskich i dysproporcji lokalnych, a w zaledwie kilku znalazło się odniesienie do zintegrowanego podejścia do walki z ubóstwem i wykluczeniem. W rezultacie, w naszych zaleceniach postulowaliśmy, by udział miast w przygotowaniu KPD był głębszy, wcześniejszy i bardziej systematyczny i by wdrożyć lepsze mechanizmy współpracy między władzami lokalnymi i krajowymi. Zaoferowaliśmy również Komisji Europejskiej pomoc w opracowaniu dobrowolnych wytycznych do procesów konsultacyjnych dla następnego cyklu OMK13.
2010
Cykl OMK 2009
1 > EUROCITIES organizuje jedno międzynarodowe i trzy krajowe seminaria poświęcone integracji społecznej
2008
2 > EUROCITIES przesyła do Komitetu Ochrony Socjalnej (SPC) apel: „Wieloma obliczami wykluczenia społecznego należy zajmować się stosując wszechstronne podejście i w prawdziwym partnerstwie z wszystkimi istotnymi stronami” 3 > EUROCITIES analizuje krajowe plany działań na rzecz integracji społecznej na lata 2008–2010
12. Odbyły się trzy seminaria krajowe: w Bydgoszczy (Polska), Eindhoven (Holandia) i Leeds (Wielka Brytania). 13. Wytyczne te zostały ogłoszone przez Komisję Europejską w dokumencie pt. „Odnowione zobowiązanie na rzecz europejskiego modelu społecznego: Udoskonalenie otwartej metody koordynacji w zakresie ochrony socjalnej i integracji społecznej”, COM (2008) 418 wersja ostateczna, Bruksela, 2.7.2008. 8 / Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010
5 Wspieranie działań na poziomie UE – PROGRESS W poprzednich rozdziałach opisaliśmy główne elementy otwartej metody koordynacji, tj. wspólne cele i wspólne wskaźniki oraz sprawozdania krajowe i wspólne, Rady i Komisji. Po to, aby były one stosowane z większymi efektami, program Unii Europejskiej PROGRESS na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej na lata 20072013 finansuje szereg działań pomocniczych. Dzięki prowadzonym badaniom, wymianie oraz strukturom wspieranym przez PROGRESS, program ten zapewnia społecznej OMK istotną bazę dokumentacyjną i naukową, pomaga w dokonywaniu kompetentnych analiz oraz w rozwoju prowadzonej polityki14. Ze względu na swój stosunkowo otwarty charakter, dla praktyków polityki społecznej na poziomie miast działania te stanowią okazję do udziału w procesie OMK.
Wzajemna ocena w podprogramie dotyczącym ochrony socjalnej i integracji społecznej Program wzajemnej oceny ma na celu ułatwianie ministerstwom krajowym uczenia się od siebie nawzajem, dzięki cyklowi seminariów na różne tematy. Ministerstwa mogą swobodnie wybierać te tematy, które są dla nich szczególnie istotne. W roku 2009 w 8 krajach odbędzie się 10 seminariów poświęconych wzajemnej ocenie. Ich tematyka obejmuje opiekę społeczną (Dania), brytyjską strategię dla miast (Wielka Brytania), zintegrowane podejścia do walki z wykluczeniem Romów (Grecja) i pomoc w planowaniu świadczoną na rzecz osób bezdomnych (Austria)15. Podczas każdego seminarium przedstawiciel państwa członkowskiego prezentuje pewien program lub przedsięwzięcie z zakresu danej strategii ekspertom z Komisji, przedstawicielom innych państw oraz wybranym ekspertom i organizacjom. Następnie są one
omawiane przez uczestników, którzy oceniają je pod kątem tego, jak sprawdzają się one w kontekście danego kraju, jak przyczyniają się do realizacji celów UE oraz czy jakieś elementy omawianej strategii mogłyby zostać wdrożone w innych krajach. Wnioski z tych seminariów są cennym źródłem informacji dla osób realizujących politykę społeczną. Można je pobrać ze strony: www.peer-reviewsocial-inclusion.eu/peer-reviews.
Podprogram oceny Program ten ma na celu pomóc Komisji monitorować i oceniać realizację krajowych planów działań na rzecz integracji społecznej. Komisja utworzyła sieć niezależnych ekspertów ds. integracji społecznej, którzy przygotowują sprawozdania oceniające realizację KPD oraz ich implikacje dla przyszłości strategii społecznych UE16. Mają oni obowiązek przedłożenia swoich sprawozdań trzy razy w roku: dwa sprawozdania dotyczą konkretnego zagadnienia wybranego jako temat priorytetowy w strategii integracji społecznej, tematem trzeciego jest niezależna ocena „nurtu integracji społecznej” zawartego w sprawozdaniu dotyczącym krajowej strategii na rzecz ochrony socjalnej i integracji społecznej. Sprawozdania te, to cenne i niezależne oceny strategii krajowych oraz analizy kontekstu funkcjonowania przedsięwzięć z ich zakresu opisywanych przez ministerstwa w swoich sprawozdaniach. Dwa szczególnie warte uwagi przykłady tych sprawozdań, to ocena i zalecenia mające na celu poprawę procesu integracji społecznej w UE (2008) oraz interakcji pomiędzy procesem integracji społecznej w UE a strategią lizbońską (wzrost gospodarczy i miejsca pracy, 2007). Wszystkie sprawozdania dostępne są na stronie: www.peer-review-social-inclusion.eu/ network-of-independent-experts.
14. Pod tym względem cel programu PROGRESS różni się od celu Europejskiego Funduszu Społecznego, który wspiera „działania bezpośrednie”, tj. realizację polityk zatrudnienia i integracji społecznej w państwach członkowskich. 15. Program seminariów poświęconych wzajemnym ocenom na rok 2009 dostępny jest na stronie: www.peer-review-social-inclusion.eu/ peer-reviews 16. Wszystkie sprawozdania dostępne są na stronie: www.peer-review-social-inclusion.eu/network-of-independent-experts
Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010 / 9
Programy wymiany międzynarodowej17 Przedsięwzięcia z tego zakresu mają promować wzajemne uczenie się oraz wymianę dobrych praktyk pomiędzy realizatorami polityki społecznej (z organizacji pozarządowych, samorządów itp.) w państwach członkowskich UE, państwach kandydujących oraz krajach należących do EFTA/EOG. W latach 2008 i 2009 objęte taką wymianą przedsięwzięcia, to m.in.: European Cities Against Child Poverty18, (Miasta Europejskie Przeciwko Ubóstwu Dzieci) pod kierunkiem władz Wielkiego Londynu – ma ono na celu zwalczanie pierwotnych przyczyn ubóstwa dzieci w szeregu miast oraz dzielenie się praktycznymi doświadczeniami na temat metod, które przyniosły w tej dziedzinie powodzenie. Koncentruje się ono na roli, jaka w przełamywaniu cyklów niedostatku, wpływu złych warunków mieszkaniowych na dzieci oraz w dostępie rodziców do pracy przypada edukacji i opiece zdrowotnej. Za pomocą ankiet i analiz monograficznych miasta partnerskie wymieniają się wiedzą i na tej podstawie opracowują podręcznik dotyczący ubóstwa dzieci oraz sposobów zwalczania go na poziomie municypalnym. ■■ Przedsięwzięcie CONNECTIONS19, prowadzone przez Rotterdam, ma na celu zbadanie i zrozumienie struktur zarządzania łączących politykę społeczną, usługi i odpowiednich partnerów oraz doprowadzenie do powstania skoordynowanych, skutecznych metod zwalczania wykluczenia społecznego. W przedsięwzięciu tym stosowana jest metoda wzajemnej oceny: uczestniczące w nim miasta komentują wzajemnie przyjętą w nich politykę. Każde z nich wybrało jeden temat, na przykładzie którego przedstawia działanie oparte na ścisłej współpracy lub integracji. Tematy takie, obejmują: ■■ zapewnianie dostępu wykluczonym grupom do wysokiej jakości usług (w tym opieki zdrowotnej, opieki socjalnej, mieszkalnictwa, i dzielnicowych obiektów publicznych);
■■ zapobieganie wykluczeniu finansowemu i jego zwalczanie; ■■ zapewnienie obiektów dających długoterminowe schronienie osobom bezdomnym; ■■ integracja w społeczeństwie podatnych grup, takich jak samotni rodzice oraz „trudna” młodzież; ■■ wypracowanie polityki i strategii w ścisłej współpracy z uczestnikami tego procesu. W skład zespołu ds. wzajemnej oceny z każdego miasta wchodzą: urzędnik samorządowy odpowiedzialny za daną strategię lub ekspert z zakresu danej usługi, przedstawiciel sektora wolontariatu i społeczności lokalnych /organizacji pozarządowej posiadający doświadczenie w świadczeniu usług z danej dziedziny oraz przedstawiciel środowisk akademickich/naukowych.
Wydarzenia Najważniejsze wydarzenia międzynarodowe finansowane przez Komisję Europejską za pośrednictwem programu PROGRESS to tzw. Okrągły Stół na temat ubóstwa i wykluczenia społecznego oraz europejskie spotkanie osób doświadczających ubóstwa. Okrągły Stół na temat ubóstwa i wykluczenia społecznego, to coroczne spotkanie skupiające ok. 300 przedstawicieli ministerstw krajowych i głównych organizacji w UE. Jest ono organizowane przez państwo sprawujące prezydencję w UE (w drugiej połowie 2009 roku jest to Szwecja) i odbywa się w październiku. W tym roku Okrągły Stół poświęcony będzie nowym wyzwaniom na rzecz aktywnej integracji społecznej w świetle recesji gospodarczej. Porządek obrad jest zawsze przygotowywany w ścisłej konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim, za pośrednictwem działających w Unii Europejskiej organizacji wspieranych przez program PROGRESS.
17. Dalsze informacje o międzynarodowych przedsięwzięciach na rzecz wymiany: www.ec.europa.eu/employment_social/spsi/ transnational_exchange_en.htm 18. Dalsze informacje o przedsięwzięciu European Cities Against Child Poverty: www.againstchildpoverty.com/ 19. Dalsze informacje o przedsięwzięciu CONNECTIONS: www.connectionsprogress.eu
10 / Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010
Europejskie Spotkanie Osób Doświadczających Ubóstwa odbywa się corocznie w maju, w Brukseli. Organizuje je Komisja Europejska, państwo sprawujące prezydencję w UE oraz Europejska Sieć Przeciwdziałania Ubóstwu (EAPN). Spotkanie to umożliwia osobom dotkniętym ubóstwem i wykluczeniem wzięcie udziału w dialogu z decydentami krajowymi i europejskimi.
Badania Program PROGRESS finansuje również międzynarodowe badania porównawcze skupiające się na obszarach określonych w KPD i służące opracowaniu propozycji przyszłych działań20. Sprawozdania te, którym towarzyszą zwykle badania dotyczące poszczególnych krajów, zawierają wyczerpujące zestawienie wyzwań i przedsięwzięć z zakresu danej strategii w konkretnej dziedzinie.
Wsparcie dla głównych organizacji europejskich Dla zwiększenia potencjału i uczestniczenia w dialogu z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, PROGRESS wnosi wkład w pokrycie kosztów działalności głównych organizacji w UE, takich jak Europejska Sieć Przeciwdziałania Ubóstwu, Eurochild, COFACE, Caritas Europa, Eurodiaconia, FEANTSA oraz European Social Network (Europejska Sieć Społeczna). Od roku 2008 również EUROCITIES otrzymuje środki dla programu „Inclusive Cities for Europe”21. Wsparcie dla organizacji działających w UE jest zapewne najważniejszym nurtem funduszu PROGRESS, ponieważ stwarza to konkretne, robocze relacje pomiędzy Komisją Europejską, SPC i społeczeństwem obywatelskim. W znaczącym stopniu zwiększa ono zdolności analityczne owych organizacji i ich umiejętności komunikowania, czego wynikiem jest wiele raportów, wydarzeń, opracowań przedstawiających określone stanowiska itd.
20. Badania te dostępne są na stronie: www.ec.europa.eu/employment_social/spsi/studies_en.htm 21. Dalsze informacje o wspieranych organizacjach: www.ec.europa.eu/employment_social/spsi/european_networks_en.htm
Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010 / 11
12 / Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010
6 Krajowy plan działań na rzecz integracji społecznej na lata 2008– 2010 - przegląd dla lokalnych praktyków W poprzednich rozdzia∏ach stwierdziliÊmy, ˝e ka˝de sprawozdanie dotyczàce krajowej strategii ochrony socjalnej i integracji spo∏ecznej na lata 2008-2010 zawiera w drugiej cz´Êci krajowy plan dzia∏aƒ na rzecz integracji spo∏ecznej. Dokumenty te sà cennym êród∏em informacji o tendencjach i priorytetach w zakresie polityki spo∏ecznej w danym, kraju. Wszystkie sprawozdania dost´pne sà na stronie internetowej Komisji Europejskiej poÊwi´conej spo∏ecznej OMK: www.ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=757&langId=pl W poni˝szej tabeli zamieszczono podsumowanie polskiego krajowego planu dzia∏aƒ, ze szczególnym uwzgl´dnieniem priorytetów strategii oraz towarzyszàcych im Êrodków. W ostatniej kolumnie przedstawiamy szczegó∏owo aspekt lokalny planu, wraz z wszelkimi odniesieniami do strategii lub programów, w których uczestniczà w∏adze lokalne. Podajemy równie˝ dane kontaktowe ministerialnego departamentu odpowiadajàcego za KPD. Zestawienie tabelaryczne zostało przygotowane przez znajdujące się w Brukseli biuro stowarzyszenia EUROCITIES, przy udziale naszych członków w tych sytuacjach, gdy było to możliwe. Wszystkie numery stron podane w części „Priorytety” odnoszą się do stron w oryginalnym dokumencie.
Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010 / 13
Polska Krajowy plan działań został przygotowany na poziomie ministerialnym, przez międzyresortową grupę roboczą, która zorganizowała szereg spotkań konsultacyjnych z przedstawicielami władz regionalnych i lokalnych, ekspertami, a także organizacjami pozarządowymi. Oprócz tego, EUROCITIES i Unia Metropolii Polskich zorganizowały seminarium, na które przybyli przedstawiciele władz miejskich oraz przedstawiciel Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Wnioski z tego spotkania przekazano ministerstwu jako wkład w KPD ze strony miast.
Dane kontaktowe członków Komitetu Ochrony Socjalnej Olga Soszyńska Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz ul. Nowogrodzka 1/3/5 00-513 Warszawa, Polska Tel.: +4822 661 11 61 E-mail: Olga.Baczkowska@mpips.gov.pl
Priorytety
Kluczowe działania
Wymiar lokalny
Przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu dzieci i młodzieży
Poprawa sytuacji dochodowej rodzin – aktywizacja zawodowa rodziców, czasowe zwolnienia podatkowe, lepsze wsparcie dla dzieci w ramach systemu świadczeń społecznych.
Samorządy lokalne odpowiadają za wspieranie rodzin zastępczych (do dofinansowania przez ministerstwo wybrano 322 programy na poziomie lokalnym: 139 programów gminnych i 183 powiatowych).
(str. 23–28)
Usługi opieki nad dziećmi i osobami pozostającymi na utrzymaniu, dla osób chcących powrócić na rynek pracy po urlopie macierzyńskim. Rozwój dalszych usług na rzecz rodzin poprzez powołanie asystentów rodzinnych. Ułatwienie dostępu do edukacji – promowanie edukacji przedszkolnej, obniżenie wieku obowiązku szkolnego do 6 lat, zasiłki szkolne dla dzieci z ubogich rodzin, pomoc rzeczowa (posiłki w szkole), dodatki, stypendia dla uczniów uzdolnionych, poprawa dostępu dzieci z obszarów wiejskich do edukacji i kultury.
Integracja przez aktywizację (str. 28-32)
Wspieranie sektora ekonomii społecznej poprzez utworzenie 40 ośrodków świadczących usługi na jego rzecz oraz powołanie w Ministerstwie zespołu zadaniowego odpowiadającego za rozwijanie strategii ekonomii społecznej, wspierania klubów integracji społecznej, ośrodków i spółdzielni socjalnych. Rozwój narzędzi aktywnej integracji (np. modeli integracji społecznej na poziomie lokalnym, nowych i ulepszonych narzędzi i instrumentów pracy socjalnej, prac publicznych, szkolenia zawodowego). Usługi (re)integracji na rzecz osób powracających do kraju. Programy integracyjne na rzecz osób niepełnosprawnych – dostosowanie ustawodawstwa, wspieranie zatrudnienia, oferta edukacyjna, doradztwo i pomoc psychologiczna.
Dostęp do wysokiej jakości usług społecznych
Poprawa jakości szkół: reforma programów nauczania, modernizacja systemu kształcenia zawodowego oraz promowanie kształcenia ustawicznego. Rozwój budownictwa socjalnego. Profilaktyka nadużywania środków odurzających i alkoholu.
(str. 32-39)
Rozwój usług dla osób starszych – wymiana bazy wiedzy i informacji, inicjatywy edukacyjne, inicjatywy mające na celu zwiększenie ilości pielęgniarzy i opiekunów. Zapobieganie przemocy domowej. Rozwój bezpłatnej pomocy prawnej. Dalsze szkolenie pracowników socjalnych i opieki zdrowotnej, kuratorów, policji i doradców szkolnych, tworzenie międzydyscyplinarnych zespołów do wspierania rodzin zagrożonych przemocą.
Samorządy lokalne odpowiadają za organizację na poziomie lokalnym ośrodków pobytu dziennego dla dzieci (oraz świadczenie usług na rzecz rodziców), a także finansowanie przedszkoli. Samorządy lokalne i organizacje pozarządowe realizują pewne dodatkowe programy (zakupu podręczników, bezpieczeństwa w szkole). Usługi świadczone na rzecz rodzin podlegają koordynacji na poziomie regionalnym, ale asystenci rodzinni działają na poziomie gminnym przy wsparciu zespołów i międzydyscyplinarnych. Głównym realizatorem działań aktywizacyjnych w ramach sektora ekonomii społecznej są jednostki samorządu terytorialnego przy współpracy z organizacjami pozarządowymi. Jednostki samorządu terytorialnego będą uczestniczyć w ministerialnym zespole zadaniowym wspierającym instytucjonalizację ekonomii społecznej. W ramach prac nad modelami integracji społecznej zostaną dokonane zmiany legislacyjne ułatwiające współpracę pomiędzy sferą zatrudnienia publicznego a usługami pomocy społecznej, w szczególności na poziomie lokalnym. Ponadto na lata 2008-2010 zaplanowano pilotażowe programy rewitalizacji w miastach i na obszarach miejskich (partnerstwa lokalne). Lokalne władze samorządowe mogą ubiegać się o dofinansowanie organizowanych prac publicznych (środki integracji zawodowej). Przedstawiciele władz regionalnych i samorządów lokalnych wchodzą w skład grupy opiniodawczo-doradczej utworzonej przy Ministerstwie Edukacji Narodowej w celu przygotowania założeń reformy kształcenia zawodowego i systemu szkoleń. Na rok 2009 przewidziano wprowadzenie zmian legislacyjnych mających umożliwić gminom podejmowanie bardziej elastycznych decyzji w ramach strategii mieszkalnictwa. Programy przeciwdziałania narkomanii będą prowadzone we współpracy z władzami lokalnymi. Plany wprowadzenia rad seniorów (organów doradczych składających się z przedstawicieli osób starszych) w obrębie samorządu lokalnego, w celu przekazywania informacji istotnych dla strategii lokalnej. Lokalne centra pomocy rodzinie zapewniają (bezpłatną) pomoc prawną i poradnictwo dla rodzin potrzebujących wsparcia, bez względu na osiągane dochody, w takich dziedzinach jak prawo rodzinne i opiekuńcze, opieka społeczna, ochrona praw lokatorów. W przypadku obszarów miejskich usługi te świadczone są przez ośrodki pomocy społecznej (jako zadanie wyznaczone przez administrację rządową).
14 / Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010
7 Słownik
Agenda społeczna UE Agenda ta zostanie przedefiniowana w roku 2010, a jej nadrzędnym celem jest modernizacja europejskiego modelu społecznego oraz zapewnienie nie tylko współdziałania między polityką gospodarczą, polityką zatrudnienia i polityką społeczną, ale też ich wzajemnego wspierania się. Dla osiągnięcia nakreślonych w agendzie celów, Komisja Europejska stosuje narzędzia kształtowania polityki, np. legislację, dialog społeczny, instrumenty finansowe oraz współpraca pomiędzy państwami członkowskimi.
Ochrona socjalna i proces integracji społecznej w UE W ramach tego procesu Unia Europejska koordynuje działania państw członkowskich i zachęca je do walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz do reformowania systemów ochrony socjalnej, na podstawie wymiany informacji o strategiach i uczenia się od siebie nawzajem. Podstawą tego procesu jest otwarta metoda koordynacji (OMK).
Otwarta metoda koordynacji Komitet Ochrony Socjalnej w UE (SPC) Unijny Komitet Ochrony Socjalnej koordynuje procesy związane z polityką społeczną UE. W skład Komitetu wchodzi po dwóch delegatów z rządów każdego z państw członkowskich oraz dwóch przedstawicieli Komisji Europejskiej. Do zadań Komitetu należy monitorowanie trendów społecznych oraz rozwoju strategii ochrony socjalnej, promowanie wymiany wiedzy, doświadczeń oraz dobrych praktyk, a także przygotowywanie sprawozdań, wydawanie opinii lub wykonywanie innych czynności w ramach swoich kompetencji.
Krajowy plan działań na rzecz integracji społecznej (KPD/integracja) Plany te przedstawiają priorytety krajowej polityki społecznej i zarysowują aktualne trendy społecznoekonomiczne. W wielu z nich nie wskazuje się budżetu przewidzianego dla każdego celu, nie zawierają one też harmonogramu wdrożenia.
Otwarta metoda koordynacji jest instrumentem służącym do koordynacji strategii między państwami w oparciu o dobrowolną współpracę. Stosuje „łagodne” mechanizmy prawne, takie jak wytyczne i wskaźniki, analiza porównawcza oraz dzielenie się najlepszymi praktykami. Podejście to określa się jako „łagodne”, ponieważ nie przewiduje ono żadnych oficjalnych sankcji. OMK oryginalnie opracowano na potrzeby europejskiej polityki zatrudnienia. Obecnie stosowana jest w różnych obszarach, m.in. w społecznej OMK, polityce dotyczącej młodzieży i w edukacji.
PROGRESS (program UE na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej na lata 2007-2013) Jest to program finansujący mający na celu wsparcie wdrożeń polityki społecznej UE oraz informowanie o rozwoju przyjętych strategii. Zapewnia on środki finansowe dla szeregu działań pomocniczych, takich jak wzajemne oceny, przedsięwzięcia z zakresu wymiany międzynarodowej, studia porównawcze czy inne wydarzenia. PROGRESS wspiera również duże organizacje w UE, w tym (między innymi) EUROCITIES.
Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010 / 15
Społeczna otwarta metoda koordynacji Mianem społecznej otwartej metody koordynacji nazywane jest powszechnie „łagodne” podejście do międzyrządowej koordynacji polityki w danej dziedzinie, w ramach którego decyzje w tym zakresie podejmowane są na poziomie krajowym, a współpraca jest dobrowolna. OMK przebiega w formie trzyletnich cykli, a jej kluczowe elementy to: wspólne cele, sprawozdania dotyczące krajowych strategii na rzecz ochrony socjalnej i integracji społecznej, wspólne sprawozdania z zakresu ochrony socjalnej i integracji społecznej oraz wspólne wskaźniki.
Sprawozdanie dotyczące krajowej strategii na rzecz ochrony socjalnej i integracji społecznej Co trzy lata ministrowie odpowiadający za sprawy społeczne przedstawiają sprawozdania dotyczące strategii krajowej. W sprawozdaniach przedstawiane są środki z zakresu polityki społecznej mające przyczynić się do realizacji wspólnych celów społecznej OMK. Sprawozdania te zawierają ogólny zarys sytuacji społeczno-gospodarczej każdego państwa, listę wyzwań związanych z rozwojem społecznym, określenie priorytetów omawianej polityki administracji państwowej oraz wykaz przedsięwzięć, które mają wspierać ich realizację. Składają się one z czterech części, w tym krajowego planu działania (KPD) na rzecz integracji społecznej.
Wspólne cele W ramach społecznej otwartej metody koordynacji, państwa członkowskie uzgodniły wspólne cele. Za pośrednictwem krajowych planów działania państwa przekładają te cele na strategie krajowe. Sposób realizacji wspólnych celów mogą one ustalać same.
16 / Ochrona Socjalna I Process Intergtacji Społecznej W Unii Europejskiej W Latach 2008-2010
Wspólne sprawozdania w zakresie ochrony socjalnej i integracji społecznej Co roku Komisja Europejska i Rada Ministrów opracowują wspólne sprawozdanie z zakresu ochrony socjalnej i integracji społecznej. Na podstawie oceny wszystkich sprawozdań krajowych opisywany jest w nich postęp w realizacji strategii krajowych oraz najważniejsze wnioski dotyczące wszystkich państw członkowskich.
Wzajemna ocena (peer review) W procesie wzajemnej oceny współpracownicy i eksperci dysponujący podobnym przygotowaniem wykorzystują swoją wiedzę i doświadczenie do krytycznej oceny i uczenia się z pracy każdego z nich nawzajem. Podejście to jest powszechnie stosowane przez środowiska akademickie i jest coraz częściej stosowane w innych obszarach.
Wzajemna ocena w ochronie socjalnej i integracji społecznej Wzajemna ocena w zakresie integracji społecznej polega na organizowaniu szeregu seminariów, podczas których przedstawiciele rządów krajowych zapraszają kolegów i koleżanki z innych państw członkowskich do oceny pewnej bieżącej polityki, programu lub rozwiązań instytucjonalnych. Pierwszym etapem wzajemnej oceny jest sporządzenie przez rząd będący gospodarzem seminarium krótkiego raportu na temat danej strategii, po czym niezależny ekspert sporządza drugi raport w celu umieszczenia jej w szerszym kontekście. Na tej podstawie przedstawiciele innych rządów przedkładają pisemne uwagi z jednoczesnym przedstawieniem sytuacji w danym obszarze we własnych krajach. Następnie organizowane są spotkania, w czasie których delegaci bliżej zapoznają się ze strategiami państw będących gospodarzami poprzez wizytacje w terenie, dodatkowe prezentacje oraz dyskusję. W trzecim i ostatnim etapie gospodarzom przekazywane są uwagi i zalecenia, aby mogli je wykorzystać do usprawnienia swoich działań.
Niniejsza publikacja została dofinansowana w ramach programu Wspólnoty Europejskiej na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej (2007-2013). Program ten utworzono dla finansowego wspierania realizacji celów Unii Europejskiej w dziedzinie zatrudnienia i spraw społecznych określonych w Agendzie Społecznej. W tym celu, program PROGRESS nastawiony jest na: ■■ zapewnianie analiz i porad w kwestii strategii dotyczących zatrudnienia, solidarności społecznej oraz równości kobiet i mężczyzn; ■■ monitorowanie wdrażania prawodawstwa UE i strategii zatrudnienia, solidarności społecznej oraz równości kobiet i mężczyzn, jak też na stosowną sprawozdawczość; ■■ promowanie transferu strategii, uczenia się i wspierania kwestii celów i priorytetów UE w państwach członkowskich, a także ■■ przekazywanie poglądów zainteresowanych stron i społeczeństwa jako całości. Dalsze informacje dostępne są na stronie: www.ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=327&langId=pl Informacje zawarte w niniejszej publikacji mogą nie odzwierciedlać stanowiska lub opinii Komisji Europejskiej. Niniejszy raport przygotowali: Simon Guentner, EUROCITIES, starszy specjalista ds. polityki – sprawy społeczne, Anna Drozd, EUROCITIES, specjalista ds. programowych – integracja społeczna, Rory Moody, EUROCITIES, specjalista ds. komunikacji – Inclusive Cities EUROCITIES Square de Meeûs 1, B-1000 Bruksela, Belgia Tel.+32 2 552 08 88 www.eurocities.eu
PROGRESS © September 2009