Social exclusion and inequalities in European cities: challenges and responses

WYKLUCZENIE I NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE W MIASTACH EUROPY:

Wyzwania i reakcje

Słowo wstępne

Stowarzyszenie EUROCITIES jest zaangażowane w działania mające na celu zapewnienia opartej na nierabunkowym korzystaniu ze środowiska i bogactw naturalnych przyszłości, w której wszyscy obywatele będą mogli cieszyć się wysoką jakością życia. Pragniemy Europy, w której miasta będą wolne od wykluczenia społecznego, bogate, kreatywne i będą rozwijać się nie wyrządzając niepowetowanych szkód środowisku naturalnemu, które będą zarządzane demokratycznie i skutecznie, oraz w których wszyscy obywatele będą mogli w pełni uczestniczyć we wszelkich – politycznych, kulturalnych, społecznych i gospodarczych - aspektach życia miejskich społeczności. Wszyscy członkowie stowarzyszenia EUROCITIES są zdeterminowani, aby stawić czoła przyczynom wykluczenia społecznego, wykorzenić wszelkie formy dyskryminacji oraz zapewnić wszystkim równe szanse.

Cel Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym 2010 jest dwojaki: chodzi o to, aby wykazać, że wszyscy ludzie mają prawo do godnego życia i uczestniczenia w funkcjonowaniu społeczeństwa oraz, że wykorzenienie ubóstwa – dla stworzenia bardziej spójnego społeczeństwa – jest korzystne dla wszystkich.

Za walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym wspólną odpowiedzialność ponoszą sektor publiczny i prywatny, ale do realizacji tego celu potrzebne jest zaangażowanie wszystkich warstw społecznych. Dla podjęcia działań, musimy mieć jasność, co do źródeł ubóstwa i wykluczenia, a także rozumieć ich różne wymiary i oblicza oraz uczyć się od siebie nawzajem z naszych doświadczeń, jakie metody są skuteczne, a jakie nie.

Członkowie stowarzyszenia EUROCITIES wniosą wkład w realizację celów kampanii Europejskiego Roku 2010 i wraz z rządami, zainteresowanymi stronami oraz społeczeństwem obywatelskim podejmą debatę o tym, jak można najlepiej współpracować w walce z ubóstwem i wykluczeniem. W tym celu zorganizujemy szereg seminariów tematycznych, podczas których będziemy się zastanawiać, jak stawiać czoła najpilniejszymi wyzwaniom.

Przygotujemy również zalecenia dla decydentów krajowych i europejskich dotyczące włączenia do ich struktur i strategii bardziej wydajnych i skutecznych działań na szczeblu lokalnym.

Niniejszy raport przedstawia kontekst naszych działań w roku 2010. Analizujemy w nim różne wymiary ubóstwa, wykluczenia oraz nierówności w naszych miastach.

Zwracamy w nim również uwagę na dobre praktyki i podejścia do tych zagadnień przyjęte już przez niektóre miasta. Raport ten powstał na podstawie badań przeprowadzonych przez grupę około trzydziestu miast z całej Europy, które stanęły na czele prac przygotowujących nasze działania na Europejski Rok 2010. Chciałbym podziękować im za odwagę i wysiłki podejmowane w minionych miesiącach. Mam nadzieję, że raport ten zainspiruje czytelników do działań prowadzących do naszego wspólnego celu, jakim jest tworzenie wolnych od wykluczenia miast dla wolnych od wykluczenia społeczności.

Jozias Van Aartsen, burmistrz Hagi, Prezes Stowarzyszenia EUROCITIES

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 1

Streszczenie

Miasta są motorem wzrostu gospodarczego i społecznej innowacji, wiele z nich wszakże boryka się z nieustającymi problemami społecznymi i wyzwaniami często skupionymi w poszczególnych dzielnicach. W niniejszym raporcie rozważamy różne wymiary wykluczenia i nierówności, a także podkreślamy typowo miejskie aspekty przedstawionych problemów, jak na przykład: Stopy bezrobocia w miastach są często wyższe od odpowiednich średnich krajowych, ponadto przejawiają tendencję do znacznego zróżnicowania pomiędzy dzielnicami.

Stopy ubóstwa dzieci w wielu miastach są wyższe od średnich krajowych. Podobnie jak przypadku bezrobocia, również istotnie różnią się pomiędzy dzielnicami. Średnia długość życia mieszkańców miast jest w przybliżeniu o 2 lata krótsza niż osób mieszkających poza obszarami miejskimi. Rozbieżności w stanie zdrowia mieszkańców w obrębie miast, pomiędzy poszczególnymi dzielnicami są nawet bardziej uderzające.

Szansa na dostęp do internetu i możliwość korzystania z niego, jak i z innych technik informacyjno-komunikacyjnych (ICT) jest w przypadku mieszkańców ubogich rejonów miejskich mniejsza, niż w przypadku rejonów zamożnych.

Udział w życiu społecznym oraz kulturalnym niektórym mieszkańcom mogą utrudniać koszty lub inne bariery. Skutecznym sposobem promowania integracji i różnorodności społecznej mogą być wydarzenia kulturalne.

2 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

W niektórych miastach transport publiczny jest za drogi lub w ogóle niedostępny dla mieszkańców o niskich dochodach lub żyjących na peryferiach, co ogranicza ich możliwości pełnego uczestniczenia w życiu społecznym, kulturalnym i gospodarczym miasta.

Podwyżki cen energii niewspółmiernie dotykają osoby o niskich dochodach, zwłaszcza wówczas, gdy mieszkają one w domach niewydajnych energetycznie i nie dysponują środkami finansowymi na dokonanie koniecznych ulepszeń.

Powszechny problem większości miast europejskich stanowi wykluczenie mieszkaniowe. Powoduje je szereg czynników indywidualnych i strukturalnych, które wymagają dobrze skoordynowanych działań na rzecz zapobiegania bezdomności i zapewnienia przyzwoitych warunków mieszkaniowych.

Szereg tych problemów występuje często łącznie, przy czym jeden czynnik wywołuje lub pogłębia inny.

Charakterystyczny dla nich jest też wyraźny wymiar przestrzenny i tendencja do koncentrowania się w określonych rejonach miejskich.

Rola, jaką w różnych krajach w walce z wykluczeniem społecznym i nierównościami odgrywają lokalne władze publiczne jest odmienna i zależy od stopnia decentralizacji władzy państwowej. W niektórych państwach główna rola przypada miastom, gdy w innych zarówno środki, którymi miasta dysponują jak i zakres odpowiedzialności są ograniczone.

We wszystkich europejskich państwach opiekuńczych główne instrumenty walki z ubóstwem, to świadczenie pomocy społecznej, zapewnianie wystarczających dochodów osobom niezdolnym do pracy, oraz doradztwo i wspieranie przy wchodzeniu na rynek pracy tych osób, które mogą pracować. Władze lokalne uczestniczą zwykle w jakiś sposób w świadczeniu pomocy społecznej, opracowały one ponadto liczne dodatkowe narzędzia służące niwelowaniu nierówności oraz osiąganiu integracji i spójności społecznej. Należą do nich: planowanie społeczne oraz zapewnianie infrastruktury socjalnej, takiej jak placówki opieki nad dziećmi, place zabaw, szkoły, obiekty kulturalne i rekreacyjne oraz publiczna służba zdrowia; wspieranie lokalnej gospodarki dla ułatwienia rozwoju przedsiębiorczości i tworzenia miejsc pracy; tworzenie otoczenia sprzyjającego podnoszeniu poziomu wykształcenia, poprzez oferowanie dodatkowego wsparcia dla dzieci oraz zapewnianie możliwości nauki od wczesnych lat; promowanie zatrudnienia, zwłaszcza rodziców i osób długotrwale bezrobotnych, poprzez pośredniczenie w nawiązywaniu kontaktów pomiędzy pracodawcami i osobami poszukującymi pracy;

zwiększanie przystępności cenowej i podnoszenie standardu mieszkań, m.in. poprzez podwyższanie ich wydajności energetycznej; zapewnianie lepszego dostępu do ICT oraz rozwijanie umiejętności posługiwania się technikami cyfrowymi przez obywateli poprzez programy szkoleniowe; prowadzenie kampanii zwiększających świadomość tego, jak polepszać jakość życia mieszkańców, np. przez oszczędzanie energii lub popularyzowanie zdrowego stylu życia; stosowanie skoncentrowanego terytorialnie podejścia do uboższych dzielnic, uwzględniającego wiele wymiarów ubóstwa i wykluczenia; lokalne strategie przeciwko dyskryminacji i rasizmowi.

Ponieważ obowiązki i kompetencje w tych obszarach obejmują wiele zainteresowanych stron, zapewnienie dostępu do usług przez miasta wymaga utrzymywania partnerskich stosunków z odpowiednimi organizacjami publicznymi i prywatnymi oraz agencjami, a także organizacjami działającymi w społecznościach lokalnych i pozarządowymi.

zwiększanie dostępu do towarów i usług, w tym do przedsięwzięć kulturalnych i transportu publicznego, poprzez zwiększanie ich przystępności cenowej i dostępności;

1. See Room G. (2004) The International Comparative Analysis of Social Exclusion, in P Kennett (ed) Handbook of Comparative Social Policy.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 3

Wstęp

Europejskie miasta są motorem rozwoju, wzrostu i nowatorstwa. Pomimo swojego dobrobytu, stanowią często ośrodki ubóstwa i wykluczenia społecznego, przy czym pewne ich rejony cierpią na cykliczny wzrost bezrobocia i ubóstwa, słabe osiągnięcia miejscowych dzieci w szkole, długotrwałe uzależnienie od systemu opieki społecznej, problemy zdrowotne, złe warunki mieszkaniowe oraz niskiej jakości obiekty użytku publicznego.

Ubóstwo i wykluczenie społeczne to złożone i wielowymiarowe zjawiska, a kilka powiązanych ze sobą problemów często występuje jednocześnie.

Wykluczenie społeczne może być doświadczane na wiele sposobów i może dotykać pojedynczych osób, grup, a nawet konkretnych obszarów geograficznych.

Nie ogranicza się ono do niskiego poziomu dochodów oraz wydatków, ale obejmuje też poczucie, że jest się pozbawionym możliwości pełnego uczestniczenia w życiu społeczeństwa1. Podobnie pojęcie integracji społecznej określa proces, dzięki któremu osoby wykluczone nabywają możliwości, umiejętności i środki umożliwiające pełne uczestniczenie w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym.

Biorąc pod uwagę wielowymiarowy charakter wykluczenia społecznego, najważniejszym wyzwaniem jest opracowanie zintegrowanych i skoordynowanych metod reagowania na nie. Po pierwsze, konieczne jest skoordynowanie i zintegrowanie strategii i programów nie tylko w obrębie danego miasta, ale również z innymi szczeblami rządowymi. Po drugie, należy zapewnić zaangażowanie różnych zainteresowanych stron, takich jak organizacje pozarządowe, stowarzyszenia obywatelskie oraz sektor prywatny. Ważną rolę odgrywa ponadto zachęcanie władz miejskich do wypracowania wysoko zindywidualizowanego podejścia do pomocy osobom doświadczającym wielorakich problemów.

Koordynacja między różnymi szczeblami władz staje się tym istotniejsza, iż rośnie złożoność problemów społecznych, co spowodowane jest przez zmiany demograficzne, migrację, indywidualizację oraz różnorodność kulturową.

Choć kształt programów opieki społecznej jest ustalany na szczeblu krajowym, u podstaw ubóstwa i wykluczenia społecznego leżą w znacznym stopniu czynniki strukturalne, na które władze lokalne mają niewielki wpływ. Miejscem występowania ubóstwa są miasta. One to więc mogą być też idealnym miejscem dla wypracowania nowych metod zapobiegania, zmniejszania, a nawet zwalczania ubóstwa i wykluczenia w sposób zintegrowany i skoordynowany. Dzięki bezpośrednim kontaktom z mieszkańcami, władze miejskie dobrze rozumieją problem wykluczenia społecznego, z jakim borykają się ich mieszkańcy, co pozwala im opracowywać nowatorskie narzędzia i metodologie rozwiązywania problemów społecznych. Miasta mają też dobre warunki do koordynowania prac podmiotów lokalnych i zainteresowanych stron.

Problem ubóstwa i wykluczenia społecznego został dodatkowo zaostrzony przez kryzys gospodarczy. Miasta stoją wobec podwójnego wyzwania – muszą zajmować się rosnącą liczbą osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i bezrobociem, a jednocześnie radzić sobie z ograniczeniami budżetowymi wynikającymi ze zmniejszających się wpływów z podatków i mniejszych środków przekazywanych przez władze centralne. I tu w zwiększeniu skuteczności interwencji publicznej powinna pomóc lepsza koordynacja pomiędzy różnymi obszarami strategii w tej dziedzinie, zarówno na poziomie lokalnym jak i krajowym; powinna ona też doprowadzić do stworzenia synergii między różnymi sektorami.

1. Patrz Room G. (2004) The International Comparative Analysis of Social Exclusion, za P. Kennett (red.) Handbook of Comparative Social Policy.

4 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

Niniejszy raport przygotowano we współpracy z ekspertami z zakresu polityki społecznej z około 30 miast należących do stowarzyszenia EUROCITIES. Zawiera on analizę ubóstwa i wykluczenia społecznego w kilku strategicznych obszarach, takich jak: bezrobocie, ubóstwo dzieci, zdrowie, warunki mieszkaniowe, techniki informacyjno-komunikacyjne, kultura, mobilność fizyczna w obrębie miast, słabiej rozwinięte dzielnice miejskie.

Obszary te zostały uznane przez Unię Europejską za główne priorytety strategiczne. Zostały one też uznane za bardzo istotne przez stowarzyszenie EUROCITIES.

W raporcie tym przedstawiono każdy z tych obszarów strategicznych wraz z krótką analizą związanych z nim zagadnień i przykładami, jak miasta reagują na te problemy.

W ostatniej części każdego rozdziału wskazano niektóre z najważniejszych kwestii wymagających dalszego rozważenia. Zebrane w raporcie tematy, to zaledwie wybór spośród licznych zagadnień, którymi można się zajmować. Celem naszym jest jednak, by w czasie przyszłych debat traktować je jako punkty odniesienia, w szczególności w kontekście Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym 2010.

Te obszary strategiczne będą omawiane na serii seminariów tematycznych, jakie podczas Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym 2010 stowarzyszenie EUROCITIES zorganizuje w całej Europie. Na ich podstawie EUROCITIES przygotuje dla instytucji UE oraz rządów krajowych i władz lokalnych zalecenia zawierające propozycje strategii i programów zapobiegania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu oraz walki z tymi zjawiskami.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 5

1 Bezrobocie

1.1 Przedstawienie zagadnień Licząca 27 państw członkowskich Unia Europejska odnotowywała do niedawna niewielki, ale systematyczny wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia. W latach 2000 - 2008 wskaźnik zatrudnienia w UE27 wzrósł z 62,2% do 65,9%, a bezrobocie spadło z 8,7% do 7%2 . Liczby te maskują głębokie różnice między poszczególnymi państwami członkowskimi i miastami, które mogą bardzo odbiegać od danych ogólnokrajowych. Podobnie jest w obrębie samych miast, w których poziom bezrobocia i zatrudnienia między poszczególnymi dzielnicami znacznie się różni.

Stopy zatrudnienia i bezrobocia w miastach różnią się od ich poziomu ogólnokrajowego. Na ogół, wskaźnik zatrudnienia w miastach jest niższy od średniej krajowej (w 2001 r. w zaledwie 28% miast objętych badaniem w ramach programu Urban Audit3 wskaźnik zatrudnienia był wyższy od średnich krajowych)4. Podobnie i stopy bezrobocia są w wielu miastach wyższe od odpowiednich średnich krajowych.

We wszystkich miastach uczestniczących w programie Urban Audit w 2001 r. stopy bezrobocia wynosiły od 3 do 31%5.

W samych miastach, istotne różnice stóp bezrobocia występują pomiędzy dzielnicami. Oto kilka przykładów: w Brukseli (BE), różnica pomiędzy dzielnicami o najniższej (9,5%) i najwyższej (31%) stopie bezrobocia wynosiła 21,5 punktu procentowego. Ogólna stopa bezrobocia w 2007 r. wynosiła tam 20,4%6; w Newcastle (UK), stopa bezrobocia w najbardziej dotkniętej tym problemem dzielnicy jest wyższa o ok. 10 punktów procentowych od średniej stopy w mieście (17,3% w porównaniu do 7,4%)7;

W Barcelonie stopa bezrobocia w najbardziej dotkniętej tym problemem dzielnicy wynosi 14,4%, czyli jest o 2,4 punktu procentowego wyższa od średniej stopy w mieście i o 6,1 punktu procentowego wyższa od stopy w obszarze o najniższym bezrobociu8.

Ogólnie rzecz biorąc stwierdzono, że rejony szczególnie dotknięte długotrwałym bezrobociem to obszary robotnicze, z mieszkaniami socjalnymi.

Stopy bezrobocia są również wyższe wśród pewnych grup społeczno-demograficznych, np. młodzieży, kobiet i osób niepełnosprawnych. To samo dotyczy także migrantó w.

W 27 państwach UE bezrobocie wśród młodzieży (18,3%) jest dwukrotnie wyższe od jego stopy ogólnej (8,2%)9. Doświadczanie przez młode osoby nawet krótkotrwałego bezrobocia może mieć ujemny wpływ na ich przyszłą karierę zawodową i poziom zarobków10. Jest ono w tym środowisku nie tylko znacznie wyższe wśród osób o niskich kwalifikacjach, zwłaszcza tych, które wcześnie przestały się kształcić (wiek 18-24 lata, nie uczęszczają do szkoły, nie mają pracy i nie uczestniczą w szkoleniach), ale również wśród tych młodych osób, których kwalifikacje nie przystają do potrzeb rynku pracy11. Stopy bezrobocia wśród młodzieży są zazwyczaj jeszcze wyższe w miastach. Dane z programu Urban Audit z 2001 r. wykazały, że bezrobocie wśród młodzieży było szczególnie wysokie w Europie Środkowej i Wschodniej oraz w miastach francuskich12.

2. Eurostat (2009a), First estimate for the second quarter of 2009, 130/2009 – Eurostat NewsRelease, 14.09.2009.

3. Omówione w niniejszym raporcie miasta to miasta objęte programem Urban Audit dysponującym danymi statystycznymi dotyczącymi 258 miast z 27 państw europejskich. Więcej informacji na stronie: www.urbanaudit.org.

4. European Commission (2007a), State of European Cities Report.

5. European Commission (2007a), State of European Cities Report.

6. Baromètre social (2008), Rapport bruxellois sur l’état de la pauvreté 2008, Observatoire de la Santé et du Social.

7. Tyne and Wear Research and Information (2009): Local Statistics Explorer, www.twri.org.uk 2009.

8. Informacje dostarczone przez władze Barcelony. Dane według stanu we wrześniu 2009 r.

9. Eurostat (2009b), Five million young people were unemployed in the EU27 in the first quarter 2009, NewsRelease 109/2009, 23.07.2009.

10. Gregg P. & Tominey P. (2004), The Wage Scar from Youth Unemployment.

11. McCoshan et al. (2006) Beyond Maastricht Communiqué: Development in the opening up of VET pathways and the role of VET in labour market integration.

12. European Commission (2007a) State of European Cities.

6 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

1.2 Działania podejmowane przez miasta W większości państw członkowskich UE stopa bezrobocia osób pochodzących z rodzin napływowych jest przynajmniej 2 razy wyższa od stopy ogólnokrajowej13. Jedną z najważniejszych przyczyn takiego stanu rzeczy są niskie kwalifikacje migrantów. Są one ponadto często niewystarczająco udokumentowane, lub pracodawcy ich nie akceptują14. Pomimo istnienia unijnych i krajowych przepisów wymierzonych przeciwko dyskryminacji na rynku pracy, przeszkody utrudniające włączenie do niego imigrantów są nadal znaczne15. Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na integrację migrantów na rynku pracy jest płeć – dostać pracę i ją utrzymać znacznie trudniej jest kobietom16.

Kryzys finansowy i gospodarczy w latach 2008-2009 spowodował w UE spadek zatrudnienia.

W jego rezultacie, stopa zatrudnienia w UE27 w drugim kwartale 2009 r. spadła o 1,9% w porównaniu z tym samym kwartałem 2008 r. Stopa bezrobocia w UE27 wzrosła z 7% w 2008 r. do 9,5% w 2009 r.17Wpływ kryzysu na niektóre kraje był nawet większy: na Litwie w latach 2008 - 2009 stopa bezrobocia wzrosła z 6,4% do 16,7%, a na Łotwie z 7,4% do 17,4%.

Recesja uderzyła szczególnie boleśnie w młodzież. W pierwszym kwartale 2009 r. stopa bezrobocia wśród młodzieży wyniosła 18,3% i była o 3,7% wyższa niż w tym samym okresie w 2008 r.18 Choć ostatnio gospodarka europejska wykazuje oznaki ożywienia, nie musi to znaleźć przełożenia na szybki wzrost zatrudnienia. W najnowszej prognozie dla państw OECD podkreślono, że w 2010 r. średnia stopa bezrobocia w państwach UE27 może osiągnąć 10%19.

W tradycyjnym ujęciu politykę zatrudnienia realizują głównie organizacje regionalne i krajowe, takie jak urzędy zatrudnienia i agencje pośrednictwa pracy.

W ostatnich latach w ramach reform systemów ubezpieczeń społecznych próbowano jednak poprawić związek pomiędzy ochroną socjalną a polityką zatrudnienia poprzez zwiększanie zachęt do podjęcia pracy. Dzięki temu procesowi, władze miast są bardziej zaangażowane w politykę zatrudnienia na szczeblu krajowym i regionalnym. W Holandii ustawa o zatrudnieniu i pomocy społecznej z 2004 r. przekazała władzom miejskim odpowiedzialność za funkcjonowanie lokalnych biur pośrednictwa pracy wraz z bodźcami finansowymi wypłacanymi za zmniejszenie liczby osób ubiegających się o zasiłek. W pozostałych krajach władze miejskie uczestniczą w koordynowaniu szeregu agencji regionalnych i krajowych oraz organizacji działających na poziomie lokalnym. W Wielkiej Brytanii, Department of Work and Pensions (Ministerstwo Pracy i Emerytur) pilotuje obecnie koordynowany przez władze miejskie program „City Strategy”, mający na celu znalezienie rozwiązań kwestii bezrobocia ściśle dostosowanych do potrzeb lokalnych.

Miasta nie opracowują strategii makroekonomicznych, ale mają do odegrania jasno sprecyzowaną rolę w tworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi lokalnych firm i tworzeniu miejsc pracy, np. poprzez ułatwianie dostępu do tanich pomieszczeń biurowych lub wprowadzanie zachęt podatkowych.

Poprzez lokalne partnerstwa i urzędy zatrudnienia miasta mogą działać jako brokerzy pomiędzy osobami poszukującymi pracy a firmami, oraz informować i udzielać porad w kwestii szkoleń, możliwości podjęcia

13. EUMC (2003), Migrants, Minorities, and Employment: exclusion, discrimination and anti-discrimination in the 15 Members States of the European Union.

14. ECOTEC (2007), European Inventory and Validation in Informal and Non-formal learning.

15. EUMC (2003), Migrants, Minorities, and Employment: exclusion, discrimination and anti-discrimination in the 15 Members States of the European Union.

16. Rubin et al. (2008) Migrant Women in the EU labour force.

17. Eurostat (2009a) First estimate for the second quarter of 2009, 130/2009 – Eurostat Press Release, 14.09.2009.

18. Eurostat (2009b), Five million young people were unemployed in the EU27 in the first quarter 2009, NewsRelease 109/2009, 23.07.2009.

19. OECD Employment Outlook 2009.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 7

1.3 Główne kwestie do dalszego rozważenia pracy i prowadzić doradztwo zawodowe. Czynności takie jak dopasowywanie pracy, pomaganie pracodawcom w znalezieniu odpowiednich pracowników można uzupełnić konkretnymi, dostosowanymi do potrzeb działaniami skierowanymi do konkretnych grup lub konkretnych rejonów miejskich (tak jak w przypadku Preston Employment Partnerships w Zjednoczonym Królestwie oraz Jobbtorg w Sztokholmie i Malmo w Szwecji). Niektóre przedsięwzięcia skupiają się na rozwoju społeczności lokalnych, zwłaszcza w rejonach, w których występuje wysokie i długotrwałe bezrobocie (np. Centra Aktywności Lokalnej w Katowicach). Miasta wspierają ponadto współdziałanie różnych agencji mające na celu zwiększenie zdolności do uzyskania zatrudnienia, w szczególności osób zmagających się z wieloma przeszkodami utrudniającymi im powrót do pracy (np. w Newcastle „Futures in Newcastle” (UK) i oraz „ExIT Feijenoord” w Rotterdamie (NL)20).

Miasta mogą ułatwiać rozwijanie umiejętności oraz uznawanie kwalifikacji, zwłaszcza uzyskanych za granicą. Niektóre z nich opracowały nowatorskie zasady pomocne w formalnym uznawaniu umiejętności, ze szczególnym uwzględnieniem migrantów posiadających świadectwa kwalifikacji i certyfikaty, których lokalni pracodawcy nie rozumieją lub nie akceptują. W niektórych miastach utworzono, na przykład agencje ułatwiające weryfikowanie „pod jednym dachem” kwalifikacji oraz informowanie migrantów o możliwościach udziału w szkoleniach. W pewnych przypadkach na przeszkodzie takim inicjatywom stoją jednak instytucje krajowe oraz skomplikowane procedury. Przynajmniej w perspektywie średniookresowej, ułatwić tłumaczenie dokumentów oraz wzajemne uznawanie kwalifikacji migrantów, również tych spoza UE, może system Europejskie Ramy Kwalifikacji (ERF)21.

Rozważając sposoby walki z bezrobociem na poziomie miast należy przedyskutować co najmniej trzy kwestie.

Po pierwsze, należy znaleźć złoty środek pomiędzy priorytetowym traktowaniem procesu wprowadzania ludzi na rynek pracy (tzw. podejście „najpierw praca”), a bardziej długofalowym i wszechstronnym podejściem, które skupia się na usuwaniu różnych przeszkód w uzyskaniu zatrudniania. O ile zapewnienie płatnej pracy osobom bezrobotnym jest ważne, to równie ważne jest uświadomienie sobie, że osoby długotrwale bezrobotne będą zapewne częściej, niż inne borykać się z różnorodnymi problemami, takimi jak problemy zdrowotne i mieszkaniowe oraz gorszy dostęp do technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Rozwiązywanie ich wymaga czasu i starannej koordynacji działań różnych instytucji, a także podejścia zindywidualizowanego.

Po drugie, problem bezrobocia w miastach ma często wyraźny wymiar geograficzny. Bezrobocie jest wyższe w pewnych dzielnicach, w których często występują też inne problemy społeczne, takie jak niewielkie nasilenie działań lokalnych, niski stopień zaangażowania mieszkańców w życie społeczności lokalnej, aktywności stowarzyszeń i lokalnych grup wsparcia oraz ośrodków oświatowo-rozrywkowych.

Po trzecie, biorąc pod uwagę utrzymujące się w wielu krajach spowolnienie aktywności gospodarczej i zmniejszenie środków budżetowych, niezwykle istotne jest znalezienie złotego środka między wspieraniem osób, które straciły pracę niedawno a tych, które pozostają bez pracy od dłuższego czasu. O ile ważne jest zapewnienie, aby osoby, które są bezrobotne od niedawna nie utraciły kontaktu z rynkiem pracy (np. poprzez umożliwienie im uczestnictwa w programach kształcenia ustawicznego), nie powinno to odbywać się kosztem osób bezrobotnych od dłuższego czasu.

20. Więcej informacji o wszystkich wspomnianych w niniejszym dokumencie praktykach stosowanych przez miasta znajdą Państwo na stronie: www.inclusivecities. eu.

21. ERF odnosi krajowe systemy kwalifikacji z różnych państw do wspólnej europejskiej struktury referencyjnej. Dalsze informacje dostępne są na stronie: www.ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc44_en.htm.

8 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

2 Ubóstwo dzieci

2.1. Przedstawienie zagadnie_ W większości krajów UE dzieci są zagrożone ubóstwem bardziej niż ogół społeczeństwa. Według danych opublikowanych przez Eurostat, w 2005 r. w 27 państwach UE zagrożonych nędzą było 19% dzieci w wieku od 0 do 17 lat, gdy w całej populacji odsetek ten wynosił 16%22.

Kryzys gospodarczy prawdopodobnie jeszcze bardziej tę sytuację pogorszy. Większe ryzyko ubóstwa dzieci związane jest z kilkoma czynnikami: bezrobocie: bardziej zagrożone ubóstwem są dzieci mieszkające w gospodarstwach domowych, w których nikt nie pracuje23; duża rodzina: w UE27 prawdopodobieństwo, że dziecko żyjące w dużej rodzinie jest zagrożone ubóstwem wynosi 25%; gospodarstwa domowe z jednym rodzicem: w 2005 r. w UE25 stopa ubóstwa wśród dzieci żyjących w gospodarstwach domowych z jednym rodzicem była niemal dwukrotnie wyższa od przeciętnej wśród wszystkich dzieci (34% wobec 19%)24; pochodzenie z rodzin napływowych: w większości krajów UE, dzieci pochodzące z rodzin napływowych (w których co najmniej jedno z rodziców urodziło się w innym kraju niż ten, w którym dana rodzina obecnie mieszka), są dużo bardziej zagrożone ubóstwem niż dzieci, których oboje rodzice urodzili się w kraju zamieszkania25.

Ubóstwo dzieci jest wyraźnie zjawiskiem miejskim: w wielu miastach przewyższa ono przeciętny poziom krajowy.

Z obserwacji prowadzonych przez miasta uczestniczące w przedsięwzięciu „European Cities Against Child Poverty”26

(Miasta Europejskie Przeciwko Ubóstwu Dzieci) wynika, że stopy ubóstwa dzieci w miastach są wyższe od średnich stóp krajowych27. Na przykład, w Londynie (UK) liczba dzieci żyjących w ubóstwie w latach 2006-2007 wynosiła 41%, gdy ogółem w kraju – 30%.

Znaczne różnice w poziomie ubóstwa dzieci występują pomiędzy poszczególnymi dzielnicami w obrębie jednego miasta. Dzieci żyjące w ubóstwie z największym prawdopodobieństwem mieszkają w podupadłej części śródmieścia lub byłych dzielnicach robotniczych. We francuskich rejonach miejskich większość dzieci żyjących w ubóstwie mieszka w centrum, a nie na przedmieściach (62% w por. z 51%)28. W Londynie (UK) 48% ubogich dzieci mieszka w podupadłej części śródmieścia29.

Dzieci społecznie upośledzone mieszkają często na obszarach dotkniętych przez wiele problemów.

Dzieci żyjące w ubogich dzielnicach i mieszkaniach o niskim standardzie są bardziej niż inne narażone na zanieczyszczenie środowiska, przemoc i zachowania aspołeczne, ponadto mają więcej dolegliwości zdrowotnych i osiągają gorsze wyniki w nauce. W Paryżu (FR) 40% dzieci żyje w dzielnicach, w których często dochodzi do aktów wandalizmu. Dzieci żyjące w dużych rodzinach, szczególnie napływowych, często mieszkają w przepełnionych mieszkaniach, ponieważ duże rodziny mają nierzadko problemy ze znalezieniem odpowiedniego lokum30. Na ogół częściej też zapadają na choroby przewlekłe31.

22. European Commission (2008a), Child poverty and well-being in the EU. 23. OECD family database, indicator CO.8: www.oecd.org/dataoecd/52/43/41929552.pdf.

24. European Commission (2008a), Child poverty and well-being in the EU. 25. European Commission (2008a), Child poverty and well-being in the EU. 26. European Cities Against Child Poverty to ponadnarodowy projekt wymiany finansowany przez PROGRESS. Dalsze informacje dostępne są na stronie: www.againstchildpoverty.com.

27. European Cities Against Child Poverty, Policy Bulletin, April 2008.

28. Rizk C. (2003), Les enfants pauvres : quartier et qualité du cadre de vie.

29. Child Poverty Commission London (2007)- Interim Report.

30. Rizk C. (2003), Les enfants pauvres : quartier et qualité du cadre de vie.

31. Mackenbach J. (2006). Health Inequalities: Europe in Profile.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 9

2.2 Działania podejmowane przez miasta Ubóstwo dzieci jest zjawiskiem wielowymiarowym, którego wszystkich aspektów nie jest w stanie objąć żadna pojedyncza strategia. Należy poprawić sytuację społeczno-ekonomiczną rodzin i otoczenie, w którym dorastają ich dzieci. Miasta mają ograniczony wpływ na systemy opieki socjalnej, odgrywają jednak istotną rolę w minimalizowaniu i zapobieganiu ubóstwu dzieci.

Na poziomie miast prowadzić można szereg działań władze miejskie mogą pomóc zmniejszać ubóstwo dzieci poprzez: oferowanie systemów zniżek dla dzieci i rodzin funkcjonujących w niekorzystnych warunkach społecznych („Ooiervaarspas” w Hadze (NL), „Leipzig Pass” lub „Dresden Pass”(DE)); zintegrowane zapewnianie informacji i świadczenie usług na rzecz rodzin i dzieci (punkty świadczące kompleksową obsługę, jak np. „Sure Start Centres” w Zjednoczonym Królestwie); zapewnianie dziećmi;

przystępnej

cenowo

opieki

nad

kampanie zwiększające świadomość i promujące zdrowy styl życia (kampania „Doornakkers Gezond” w Eindhoven (NL); zapewnianie dzieciom lepszych możliwości uczenia się (poprzez organizowanie zajęć nadprogramowych i udostępnianie pomieszczeń na zajęcia edukacyjne); inwestowanie w place zabaw, tereny zielone i obiekty sportowe (program rewitalizacji dzielnicy Magdolna w Budapeszcie (HU)); planowanie strategii zwalczania ubóstwa dzieci poprzez koordynację prac różnych wydziałów urzędu miasta oraz współpracę z sektorem prywatnym („Newcastle Child Poverty Strategy” (UK); poprawa bezpieczeństwa w dzielnicach;

poprawę stopnia wykorzystania oferowanych zasiłków poprzez szkolenie pracowników opieki społecznej zajmujących się obsługą petentów oraz wdrażanie programów informacyjnych („Welfare Rights Service” w Newcastle (UK))32; redukowanie hałasu i zanieczyszczeń w rejonach, gdzie żyją dzieci funkcjonujące w niekorzystnych warunkach społecznych.

2.3 Główne kwestie do dalszego rozważenia Walka z ubóstwem dzieci wymaga prowadzenia zintegrowanych i skoordynowanych działań obejmujących różne obszary strategii na różnych szczeblach rządowych, a także zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron.

Nowo stawianą kwestią jest to, czy działania należy koncentrować na zwalczaniu ubóstwa dzieci czy na zapobieganiu mu. W pierwszym przypadku podejmowane działania obejmują zazwyczaj wspieranie rodzin i skierowane do rodziców programy na rzecz zatrudnienia.

Działania zapobiegawcze mają szerszy zakres i obejmują świadczenie usług socjalnych i zdrowotnych dla przyszłych matek i osób, które niedawno zostały rodzicami, opiekę przed- i poporodową, oraz programy edukacyjne.

Kolejną wyłaniającą się kwestią jest to, jak przerwać przekazywanie ubóstwa z pokolenia na pokolenie. Należy uwzględnić przy tym rolę, jaką w minimalizowaniu wpływu niskiego pochodzenia społeczno-ekonomicznego dzieci na ich przyszłe życie odgrywa oświata, a w szczególności oświata przedszkolna. Choć polityka oświatowa (tj. ustalanie programu nauczania) opracowywana jest na szczeblu krajowym, odpowiedzialność za opiekę nad dziećmi i kształcenie we wczesnym wieku spoczywa zwykle na władzach lokalnych.

32. Dalsze informacje dostępne na stronie Welfare Rights: www.newcastle.gov.uk/welfarerights. O roli władz lokalnych w zwiększaniu stopnia wykorzystania zasiłków można przeczytać również w raporcie pt. „Take Up The Challenge. The role of local services in increasing take up of benefits and tax credits to reduce child poverty, A Report by the Take Up Taskforce”, 2009 r., dostępnym na stronie: www.dcsf.gov.uk/everychildmatters/.

10 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

3 Nierówności stanu zdrowia

3.1 Przedstawienie zagadnień Stan zdrowia ma wyraźny wymiar społeczny: osoby znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej mają więcej niż reszta populacji problemów zdrowotnych i przeciętnie żyją krócej33. Nierówności zdrowotne stanowią problem nie tylko z perspektywy sprawiedliwości społecznej, ale są też dla społeczeństwa ogromnym obciążeniem finansowym.

Między osobami mieszkającymi w miastach i poza nimi występują znaczne rozbieżności pod względem stanu zdrowia. W 2001 r. w 258 miastach UE objętych programem Urban Audit średnia długość życia ich mieszkańców wynosiła 79 lat dla kobiet i 73 lata dla mężczyzn i była o 2 lata krótsza od średniej dla całej UE2734 .

Różnice w średniej długości życia w obrębie miast są jeszcze bardziej uderzające. Różnica między najbogatszymi i najbiedniejszymi dzielnicami w głównych miastach w Wielkiej Brytanii, takich jak Newcastle, Bristol, Southampton lub Leeds wynosi od 4,2 do 5,5 roku w przypadku kobiet i od 7 do 10,1 roku w przypadku mężczyzn35; w Helsinkach (FI), w zależności od statusu społeczno-gospodarczego różnica ta może wynosić prawie 5 lat36; a w Warszawie nawet 14,1 roku w przypadku kobiet i 16,1 roku w przypadku mężczyzn37.

Na zdrowie może też mieć wpływ poziom wykształcenia.

Różnica średniej długości życia w Helsinkach między osobami z wyższym i niższym wykształceniem wynosi 7,8 roku w przypadku mężczyzn i 4,2 roku w przypadku kobiet38. W Brukseli (BE), 25-latek z dyplomem uniwersyteckim może przeżyć w dobrym zdrowiu nawet 20 lat dłużej niż mężczyzna z kwalifikacjami na poziomie szkoły podstawowej. Wśród kobiet, różnica ta wynosi 18 lat39. W Rotterdamie (NL) odsetek osób cierpiących na cukrzycę wśród posiadaczy dyplomu licencjata lub magistra wynosi 2,2%, a wśród osób, które ukończyły edukację na poziomie szkoły podstawowej – 11,2%40.

Pewne dane wskazują na to, że osoby pochodzące z rodzin

napływowych mają więcej problemów zdrowotnych niż ludność rodzima. Główną tego przyczyną jest raczej niższy status społeczno-ekonomiczny, a nie różnice kulturowe41: W Zjednoczonym Królestwie średnia długość życia osób pochodzących z rodzin napływowych jest niższa niż pozostałej ludności42.

W Szwecji odsetek osób zgłaszających problemy zdrowotne jest 2-3 razy wyższy wśród osób urodzonych za granicą niż wśród urodzonych w Szwecji. W Sztokholmie wśród mieszkańców urodzonych poza Szwecją cukrzyca występuje dwa razy częściej. Odsetek chorób psychicznych wśród obcokrajowców jest wyższy o 70% (przy uwzględnieniu wieku, płci i pozycji społecznoekonomicznej)43.

W Holandii osoby pochodzące z rodzin napływowych zgłaszają więcej problemów zdrowotnych niż autochtoni44. W Eindhoven (NL) migranci z krajów niezachodnich zwykle częściej niż inne grupy zapadają na choroby psychiczne45.

Szacuje się, że w 2004 r. w całej Europie straty finansowe wynikające z obniżonej wydajności pracy związanej z nierównościami zdrowotnymi wyniosły 1,4% PKB (141 miliardów euro). Nierówności zdrowotne mają też znaczny wpływ na systemy opieki socjalnej i zdrowotnej, w obrębie których w UE j ako całości powodują straty wynoszące odpowiednio 15% i 20% 46. Inwestowanie w poprawę zdrowia ogółu ludności może przynieść znaczne oszczędności w wydatkach publicznych oraz zwiększyć ogólną wydajność pracy.

33. World Health Organisation (WHO) (2008) Closing the gap in a generation. Health equity through action on the social determinants of health.

34. European Commission (2007a), State of European Cities Report.

35. Association of Public Health Observatories, UK Health Profiles 2009.

36. Helsinki Health Department (2007) Health for the residents of Helsinki, Health Centre Annual Report.

37. Dane z lat 2004-2007 zgromadzone przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego dla Wydziału Zdrowia Publicznego Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy.

38. Helsinki Health Department (2007) Health for the residents of Helsinki, Health Centre Annual Report.

39. Baromètre social, Rapport bruxellois sur l’état de la pauvreté 2008, Observatoire de la Santé et du Social.

40. Informacje rady miejskiej Rotterdamu.

41. Tinhög et al (2007): To what extent may the association between immigrant status and mental illness be explained by economic factors?

Social Psychiatry 42 (12), 990-996.

42. Glennerster et all (2009), Reducing the Risks to Health: The role of social protection. Report of the Social Protection Task Group for the Strategic Review of Health Inequalities in England Post 2010, London School of Economics, CASE Paper 139.

43. Public Health Report 2007, Stockholm (streszczenie w języku angielskim).

44. Lindert H., Droomers M., Westert G.P. (2004), Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk. Een kwestie van verschil: verschillen in zelfgerapporteerde leefstijl, gezondheid en zorggebruik, National Institute for Public Health and Environment, 2004.

45. Eindhoven – One in Health, Public Health Policy 2007-2010.

46. European Commission (2007b), Economic implications of socio-economic inequalities in health in the European Union.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 11

3.2 Działania podejmowane przez miasta Miasta odpowiadają bezpośrednio za sektory mające istotny wpływ na zdrowie, jak np. gospodarka mieszkaniowa, opieka społeczna, publiczna służba zdrowia i ochrona środowiska.

W działaniach podejmowanych przez miasta wyróżniają się trzy istotne obszary związane ze zmniejszaniem wykluczenia społecznego i nierówności zdrowotnych: poprawa dostępu do służby zdrowia: miasta organizują kampanie informacyjne dotyczące dostępnych usług lub przybliżają do społeczności lokalnych miejsca, w których są one świadczone (taką metodę stosuje Gandawa (BE), która jednostki podstawowej opieki medycznej) posiada we wszystkich dzielnicach; wpływanie na sprzyjające nierówności zdrowotnej czynniki wynikające z trybu życia: miasta inwestują w poprawę dostępu do opieki medycznej. Inne ważne działania obejmują kampanie zwiększające świadomość tego, jak się zdrowo odżywiać, programy prewencyjne mające na celu ograniczenie ryzykownych zachowań (np. zmniejszanie spożycia alkoholu, palenia lub zażywania narkotyków) lub promowanie aktywności fizycznej (np. program „Doornakkers Gezond” w Eindhoven (NL), który opracowano w celu popularyzowania wychowania fizycznego w szkołach oraz zwiększenia dostępu i przystępności cenowej obiektów sportowych, w szczególności dla rodzin uboższych); zmniejszanie negatywnego wpływu zanieczyszczenia środowiska na zdrowie: miasta inwestują nie tylko w urządzenia sanitarne, ale także w tereny zielone, place zabaw i obiekty sportowe, zwłaszcza w uboższych dzielnicach. Dalsze działania to m.in.

12 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

inwestowanie w modernizację mieszkań (poprzez zwiększanie wydajności energetycznej – patrz rozdział poświęcony mieszkalnictwu) i poprawa jakości powietrza (poprzez planowanie urbanistyczne, popularyzowanie przyjaznych dla środowiska środków transportu oraz przestrzeni publicznej wolnej od dymu tytoniowego).

3.3 Główne kwestie do dalszego rozważenia Zły stan zdrowia wynika ze skomplikowanej wzajemnej zależności różnych czynników, takich jak niski status społeczno-ekonomiczny, środowisko i tryb życia oraz warunki pracy.

Jedną z wyłaniających się kwestii jest to, w jaki sposób strategię ochrony zdrowia i sprawy zdrowotności włączyć do strategii w innych dziedzinach takich jak transport, mieszkalnictwo, zatrudnienie i oświata, oraz sektor wolontariatu i społeczności lokalnej.

Kolejna kwestia, nad którą należy się zastanowić, to w jaki sposób osiągnąć równowagę pomiędzy powszechnym dostępem do opieki medycznej a działaniami ukierunkowanymi na konkretne dzielnice.

Z zasady powszechności dostępu wynika, że prawo do opieki medycznej mają wszyscy, jednak ze względu na jej niską realną dostępność lub niewystarczającą wiedzę jej użytkowników, nie wszyscy z niego korzystają.

Władze miejskie często aktywnie identyfikują grupy lub rejony o niewystarczającym dostępie do służby zdrowia i przygotowują strategie poprawy wykorzystania usług medycznych.

4 Wykluczenie cyfrowe

4.1 Przedstawienie zagadnień W życiu codziennym, np. w utrzymywaniu kontaktów społecznych, dostępie do usług i do informacji istotną rolę odgrywają rozwiązania użytkowe z zakresu technik informacyjno-komunikacyjnych (ICT). Brak możliwości i umiejętności stosowania ICT, w sytuacji, gdy techniki te nadal ewoluują, może jednak zwiększyć ryzyko, że osoby znajdujące się w niekorzystnych warunkach społecznych pozostaną daleko w tyle.

W dostępie do szerokopasmowej łączności internetowej i korzystaniu z niej, między poszczególnymi dzielnicami w miastach występują dysproporcje. Jedną z ich przyczyn jest to, że w niektórych rejonach miejskich, w szczególności tych, gdzie dochody plasują się poniżej średniej krajowej, pokrycie ich zasięgiem internetu lub szybkość przesyłu danych są niedostateczne.

Kolejną przyczyną są koszty i brak przystępnego cenowo połączenia internetowego. W niedawnym raporcie na temat korzystania z internetu we Francji stwierdzono, że pomiędzy zamożniejszymi i uboższymi dzielnicami występują różnice zarówno pod względem proporcji abonentów, jak i użytkowania go47.

Rozbieżności geograficzne w popycie na ICT wynikają również z poziomu umiejętności. Szacuje się, że w całej UE 40% ludności nie potrafi posługiwać się komputerem.

Odsetek ten jest znacznie wyższy wśród osób starszych, bezrobotnych, o niskim wykształceniu oraz mieszkających w rejonach zacofanych gospodarczo48. Stopień wykorzystania ICT zależy również od płci – wśród kobiet jest on niższy49.

Według przeprowadzonego przez Komisję Europejską badania „Digital Literacy Review” niskie umiejętności posługiwania się komputerem mogą doprowadzić do powstania „przepaści cyfrowej” w jakości dostępnych dla obywateli technik cyfrowych oraz poziomu ufności we własne siły przy posługiwaniu się rozwiązaniami użytkowymi w trybie on-line50. Przepaść ta może pogłębić istniejące podziały społeczne i wytworzyć nowe formy wykluczenia społecznego, polegające na braku dostępu niektórych grup i dzielnic do najnowszych technik51. „Przepaść cyfrowa” stanowi istotny problem z kilku powodów. Po pierwsze, wiele usług i źródeł informacji, jak np. ogłoszenia o pracę, jest obecnie dostępnych i zamieszczanych niemal wyłącznie on-line52. Dla osób poszukujących pracy oznacza to, że znaczna część ogłoszeń o pracę jest dla nich niedostępna, tylko ze względu na brak możliwości technicznych lub umiejętności dotarcia do nich. Po drugie, niektóre usługi, np. usługi bankowe oraz płacenie rachunków, są na ogół tańsze, jeśli korzysta się z internetu, co oznacza, że niemające dostępu do ICT osoby o niskich dochodach nie mogą skorzystać z takiej formy obniżenia kosztów.

Po trzecie, w ramach strategii kształcenia ustawicznego opracowuje się wiele kursów i materiałów oświatowych dostępnych on-line. Brak przeszkolenia z zakresu ICT może osobom mającym trudności z powrotem do nauki lub uczestnictwem w szkoleniach, ze względu na chorobę, obowiązki rodzinne lub brak motywacji, jeszcze bardziej utrudnić ich pełną, społeczną i ekonomiczną integrację ze społeczeństwem.

47. OfCom Market Review 2008 48. Riga Dashboard – Measuring Progress in e-Inclusion (2007).

49. Deursen, A. and Dijk J. (2009), Interacting with computers, Using the Internet: skill-related problems in users’ online behavior, Department of Media, Communication and Organisation, University of Twente.

50. European Commission (2008b), Digital Literacy. European Commission Working Paper and Recommendations from Digital Literacy High-Level Expert Group.

51. Department for Communities and Local Government (DCLG) UK (2008), Understanding digital exclusion: Research Report, Report carried out by FreshMinds.

52. Department for Communities and Local Government (DCLG) UK (2008), Understanding digital exclusion: Research Report, Report carried out by FreshMinds.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 13

4.2 Działania podejmowane przez miasta

4.3 Główne kwestie do dalszego rozważenia

Promowanie równości cyfrowej może łagodzić skutki niekorzystnych warunków społecznych i zapobiegać wykluczeniu. Wyróżnia się dwa główne rodzaje interwencji podejmowanych przez miasta.

Inwestowanie w infrastrukturę informacyjno-komunikacyjną może ogromnie zwiększyć dostępność ICT, w szczególności w dzielnicach ubogich.

Ważną kwestią jest określenie skutecznych sposobów poprawy umiejętności posługiwania się przez obywateli techniką cyfrową, zwłaszcza w rejonach ubogich obszarach oraz wśród konkretnych grup zagrożonych nowymi formami wykluczenia społecznego (jak np. osoby starsze) lub zagrożonych dalszym wykluczeniem (np. bezrobotnych o niskich kwalifikacjach).

Dalsza istotna kwestia dotyczy tego, jakie korzyści władze miast mogą osiągnąć z nowych możliwości oraz jak najlepiej wykorzystać ICT do poprawy jakości dostępu do usług (np. docierając do „trudno dostępnych” członków społeczeństwa). Miasta mogą również polepszyć świadczenie usług z zakresu ICT oraz stworzyć nowe metody angażowania obywateli.

zwiększanie dostępu do ICT w miastach, w szczególności w rejonach ubogich. Władze miejskie tworzą publiczne punkty dostępu, w których można skorzystać z ICT. Punkty te znajdują się często w bibliotekach, budynkach publicznych oraz w biurach organizacji społecznych i grup społecznościowych.

Zapewniają one miejsce, w którym można uzyskać informacje o dostępnych dla społeczności lokalnej usługach, poszukać pracy oraz skorzystać z dostępnych on-line usług np. bankowych. Metodę tę stosują Walencja (ES) (projekt „Valencia Ya”), oraz belgijska Gandawa („Digitaal Talent”); zwiększanie umiejętności posługiwania się techniką cyfrową poprzez organizowanie kursów z zakresu ICT w szkołach lub domach kultury. W niektórych przypadkach, po to aby zwiększyć atrakcyjność takich zajęć i dotrzeć do różnych grup społeczno-ekonomicznych, szkolenie z zakresu ICT połączono z innymi przedmiotami, takimi jak dbanie o zdrowie lub języki obce. Takie podejście stosowane jest w Zjednoczonym Królestwie w Birmingham („Healthy Way to Learn IT”; „Keeping IT in the Family”).

14 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

5 Kultura a wykluczenie

5.1 Przedstawienie zagadnień Ważnym aspektem życia w mieście są wydarzenia kulturalne, a także sport i rekreacja. Tego typu aktywność daje mieszkańcom miast możliwość uczestniczenia w życiu społecznym i wpływa pozytywnie na ich dobre samopoczucie i rozwój własny. Systematyczne wykluczenie z życia kulturalnego może umocnić poczucie wykluczenia społecznego, marginalizacji i dystansu do głównego nurtu społeczeństwa.

Powodów, dla których grupy znajdujące się w niekorzystnych warunkach społeczno-ekonomicznych przejawiają tendencję do rzadszego niż pozostali członkowie społeczeństwa udziału w wydarzeniach kulturalnych, jest wiele. Głównym czynnikiem są związane z nimi koszty, np. opłaty za wstęp i transport. Po wtóre, informacje o wydarzeniach kulturalnych nie są wśród społeczeństwa rozpowszechniane równomiernie, a główne środki przekazu i ogłoszenia do niektórych grup nie docierają.

Trzecim powodem jest dostępność – czynnik, który ma ogromne znaczenie dla osób niepełnosprawnych, ale także dla mieszkańców peryferii, rejonów o mało rozwiniętych połączeniach publicznymi środkami transportu, lub mieszkańców nieposiadających samochodu.

Kolejnym czynnikiem jest rodzaj oferowanych wydarzeń kulturalnych – być może są one atrakcyjne jedynie dla części społeczeństwa i przygotowywane są bez uwzględniania grup znajdujących w bardziej niekorzystnych warunkach lub zasięgnięcia ich zdania. W badaniu przeprowadzonym niedawno w Zjednoczonym Królestwie stwierdzono na przykład, że w wydarzeniach kulturalnych w większych miastach uczestniczą zazwyczaj nie lokalni mieszkańcy z rodzin żyjących w niekorzystnych warunkach społeczno-ekonomicznych, a goście spoza miasta lub osoby dojeżdżające53.

W coraz większym stopniu uznaje się, że istotną rolę w rewitalizacji miast i realizacji celów społecznych odgrywa polityka kulturalna. Łączy ona bowiem tradycyjną politykę socjalną, dociera do społeczności znajdujących się w niekorzystnych warunkach, pozwala podejmować kwestie różnorodności społecznej, sprzyja rozwojowi sektora kreatywnego, daje też nowe możliwości zatrudnienia54.

Mówiąc ściślej, chodzi o to, że udział w wydarzeniach kulturalnych może pobudzić pełen potencjał ludzi i podbudować ich ufność we własne siły. Kultura dotyka bezpośrednio spraw tożsamości społeczności lokalnych, może też pomóc budować spójność społeczną i pozytywne poczucie przynależności. Uczestniczenie w przedsięwzięciach kulturalnych pomaga rozwijać „miękkie kompetencje”, takie jak praca zespołowa, zdolność porozumiewania się, poczucie odpowiedzialności czy umiejętność rozwiązywania problemów, a zatem zwiększa też szanse na zatrudnienie. Co więcej, działalność kulturalna związana jest z sektorem kreatywnym, czyli muzyką, środkami przekazu, rekreacją oraz rozrywką, i może pomóc – zwłaszcza młodzieży – w znalezieniu pracy w tych branżach.

Rozwiązywanie problemów integracji społecznej przez kulturę nie jest jednak w pełni rozwinięte we wszystkich państwach członkowskich, jeśli chodzi zatem o poprawę koordynacji i integracji sektorów kultury i polityki socjalnej, to jest jeszcze wiele do zrobienia.

53. Museums, Libraries and Archives Council (2009) The Role of Museums, Libraries, Archives and Local Area Agreements, Final Report, kwiecień 2009.

54. Landry C. (2000) –The Creative City: A toolkit for Urban Innovators.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 15

5.2 Działania podejmowane przez miasta

5.3 Główne kwestie do dalszego rozważenia

W wielu miastach za politykę kulturalną odpowiadają w pewnym stopniu samorządy lokalne. Dla zwiększenia dostępności wydarzeń kulturalnych oraz promowania integracji społecznej przez kulturę, mogą one wdrożyć szereg działań.

Dla zwiększenia udziału w życiu kulturalnym, wstęp na wystawy stałe we wszystkich muzeach publicznych w Londynie (UK) jest bezpłatny, podobnie jak w piątki bezpłatnie można wejść do muzeum narodowego w Helsinkach (FI). Wiele miast, np. Lipsk (DE) lub Haga (NL), oferuje osobom młodym i o niskich dochodach zniżki ułatwiające im kontakt z kulturą, rekreację lub uprawianie sportu. Niektóre miasta organizują bezpłatne wydarzenia kulturalne, np. Europejskie Dni Dziedzictwa lub noce kultury55. Przy planowaniu i przygotowywaniu wydarzeń kulturalnych w coraz większym stopniu uwzględniane są ponadto potrzeby osób niepełnosprawnych, aczkolwiek nadal pewnych problemów przysparza adaptacja istniejącego otoczenia architektonicznego i infrastruktury.

Dla zdyskontowania korzyści, jakie kultura niesie dla integracji społecznej, wiele miast europejskich organizuje wydarzenia wielokulturowe, umożliwiające mniejszościom etnicznym wyrażenie swojej tożsamości kulturowej, a ludności autochtonicznej – zrozumienie jej i nawiązanie kontaktu z osobami z innych kręgów kulturowych. Miasta promujące swój wielokulturowy charakter to, na przykład Belfast - Mela Festival56 (UK), Berlin – Karnawał Kultur57 (DE) i Warszawa – Festiwal Skrzyżowanie Kultur58 (PL). W Birmingham (UK) kultura postrzegana jest jako sposób budowania spójnych społeczności lokalnych i docierania do dzielnic peryferyjnych.

Jednym z zasadniczych elementów, jakie można wykorzystać do wsparcia tradycyjnych sposobów promowania integracji i spójności społecznej jest kultura.

Dyskusje na temat tej dziedziny, jako przedmiotu polityki władz miejskich powinny dotyczyć następujących, głównych kwestii:

55. EEUROCITIES (2009a) Intercultural Cities. A Journey through 23 European Cities 56. Mela Festival w Belfaście: www.belfastmela.org.uk.

57. Berliński Karnawał Kultur: www.karneval-berlin.de.

58. Festiwal Warszawski Skrzyżowanie Kultur: www.festiwal.warszawa.pl.

16 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

określenie sposobów zapewnienia pełnego udziału w życiu kulturalnym grup o dużym ryzyku wykluczenia, np. osób niepełnosprawnych, osób o niskich dochodach i imigrantów; przeanalizowanie, w jaki sposób podejście do integracji społecznej przez kulturę może przyczynić się do realizacji agendy społecznej; rozpoznanie sposobów lepszego włączenia kultury do działań służących promowaniu integracji społecznej, rozwoju społeczności lokalnych i zaangażowania ich członków oraz sposobów zachęcania do współpracy pracowników opieki społecznej i artystów.

6 Mobilność w obrębie miast a wykluczenie 6.1 Przedstawienie zagadnień

6.2 Działania podejmowane przez miasta

Miejsca takie, jak szkoły, urzędy, sklepy, obiekty sportowe i rekreacyjne są często w miastach położone w odległych od siebie miejscach. Dlatego też, koniecznym warunkiem pełnego uczestniczenia w życiu społecznym jest mobilność fizyczna. Jedna z głównych ról, gdy chodzi o zapewnienie mobilności przystępnej cenowo i nierabunkowej wobec środowiska naturalnego, przypada lokalnemu transportowi publicznemu. Bywa on jednak drogi, niskiej jakości i nie zawsze obsługuje cały obszar miasta a szereg czynników związanych z mobilnością fizyczną na terenie miasta może mieć skutki pogłębiające wykluczenie społeczne:

W minionych latach wiele miast zaczęło ulepszać sieć transportu publicznego rozszerzając jego zasięg na tereny, w których niewielu mieszkańców posiada samochody lub na tereny zamieszkane w znacznym stopniu przez osoby w podeszłym wieku bądź o niskich dochodach.

Przykładem takiego działania jest plan „Grand Paris”, który ma na celu rozszerzenie strefy funkcjonowania transportu publicznego w głąb przedmieść Paryża (FR).

Władze miejskie mogą zajmować się kwestiami wykluczenia również poprzez opracowywanie szerzej zakrojonych planów mobilności w obrębie miast. Plany te uwzględniają inne obszary polityki municypalnej, takie jak zdrowie, oświata i mieszkalnictwo, mając jednocześnie na celu stawianie czoła lub zapobieganie wykluczeniu. Wiele miast promuje kompleksowe korzystanie ze środków transportu poprzez inwestowanie w ścieżki rowerowe i ścieżki dla pieszych, dzięki czemu organizmy miejskie stają się bardziej przyjazne dla rowerzystów i pieszych.

Przykładem takiego działania jest prowadzony w Londynie (UK) program „Streets of Gold”, mający sprawić, by miasto to stało się bardziej przyjazne dla pieszych. Miasta inwestują również w wypożyczalnie rowerów i zachęcają do uczestniczenia w systemach współużytkowania samochodów. Promowanie ruchu pieszego i jazdy na rowerze ma często związek z prowadzoną w miastach polityką z zakresu ochrony zdrowia, w szczególności dotyczącą uczęszczania do szkoły (na przykład, przy zajmowaniu się takimi problemami jak otyłość dzieci).

W niektórych miastach wprowadzono specjalną politykę cenową, w ramach której pewnym grupom docelowym (np. emerytom, osobom o niskich dochodach itp.) oferuje się zachęty finansowe. Na przykład, w Gdańsku z bezpłatnych biletów na transport publiczny mogą korzystać osoby poszukujące pracy. Podobne inicjatywy są wdrażane w Wiedniu (AT), Lipsku (DE) i Budapeszcie (HU).

Równie ważne są plany mające za zadanie przybliżyć usługi do społeczności lokalnych, w tym infrastrukturę handlową.

Za pomocą czasowych zwolnień podatkowych i korzystnych zezwoleń budowlanych, miasta mogą zachęcać do otwierania w określonych dzielnicach niewielkich sklepów detalicznych, mogą również strategicznie i wnikliwie planować lokalizację usług lokalnych w społecznościach, w których ilość usługodawców jest niewystarczająca.

transport publiczny w niektórych miastach jest często zbyt drogi, a przez to niedostępny dla osób o niskich dochodach; niektóre rejony mieszkaniowe nie mają dogodnych połączeń środkami transportu publicznego.

Problem ten jest szczególnie widoczny w rejonach podupadających, gdzie wyludnienie doprowadza do spadku popytu na takie połączenia a zatem i ich ilości bądź wzrostu ich ceny, co z kolei pogłębia wykluczenie tych ludzi, którzy tam pozostali; niektóre grupy, takie jak kobiety i osoby starsze, mogą ze względu na własne bezpieczeństwo obawiać się korzystać ze środków transportu publicznego o pewnych porach, np. w nocy59; suburbanizacja i ewolucja miast w kierunku układu rozproszonego (w wyniku lokowania poza miastem centrów handlowych lub biurowców) wymagają odpowiedniego systemu transportu publicznego.

Bez niego istnieje ryzyko, że osoby, które nie posiadają prywatnego samochodu zostaną wykluczone z pełnych korzyści wynikających z zamieszkiwania w mieście a jednocześnie jego mieszkańcy stają się coraz bardziej uzależnieni od samochodu, co może doprowadzić do korków przekreślających na dłuższą metę sens korzystania z takiego środka transportu i do emisji zanieczyszczeń60.

59. Social Exclusion Unit - UK (2003), Making the Connections: Final Report on Transport and Social Exclusion.

60. Social Exclusion Unit - UK (2003), Making the Connections: Final Report on Transport and Social Exclusion.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 17

6.3 Główne kwestie do dalszego rozważenia Dla zmniejszenia nierówności i wykluczenia w transporcie publicznym, należy poddać dalszej rozwadze szereg kwestii, np.: znalezienie sposobów na poprawę koordynacji pomiędzy zarządami lokalnych środków transportu a innymi wydziałami władz lokalnych, w celu opracowania bardziej kompleksowych planów mobilności.

Plany te powinny uwzględniać ocenę potrzeb różnych dzielnic miasta oraz wpływ, jaki na zaspokajanie tych potrzeb ma transport (zwłaszcza pod kątem dostępu do usług); określenie sposobów zwiększenia przystępności cenowej transportu publicznego, w szczególności dla osób o niskich dochodach oraz poprawienie jego jakości i bezpieczeństwa, zwłaszcza dla grup narażonych; zwiększanie, dla poprawy atrakcyjności transportu publicznego, liczby pojazdów bez barier, jak na przykład autobusy i tramwaje dostępne dla osób na wózkach inwalidzkich.

18 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

7 Wykluczenie mieszkaniowe a bezdomność 7.1 Przedstawienie zagadnień Fundamentalny wpływ na możliwości życiowe i jakość życia mają odpowiednie warunki mieszkaniowe.

Wykluczenie mieszkaniowe ma różne stopnie, począwszy od posiadania mieszkania o niskim standardzie, łącznie z brakiem podstawowego zaplecza sanitarnego, ogrzewania i ocieplenia, przez pozbawienie własnego mieszkania (jak np. na skutek eksmisji lub zamieszkiwania w lokalu przejściowym), po będącą jego najbardziej skrajną postacią bezdomność61.

Omawiając kwestie mieszkań, należy zająć się dwoma głównymi zagadnieniami: ich dostępnością i standardem.

Kwestia dostępu do mieszkań obejmuje koszty związane z mieszkaniem, dostępność lokali po przystępnych cenach, pojawienie się nowych grup zagrożonych wykluczeniem mieszkaniowym oraz zwiększony popyt na mieszkania nowego typu, a także bezdomność. Kwestia standardu mieszkań obejmuje takie problemy jak lokale o niskim standardzie, ubóstwo energetyczne i zagrożenia dla zdrowia.

➤➤Dostęp do mieszkań Jedną z głównych przyczyn wykluczenia mieszkaniowego jest wysoki koszt mieszkań w stosunku do budżetu domowego. Na przykład, w 2005 r. koszty mieszkania stanowiły średnio 33% całkowitego budżetu gospodarstwa domowego62, przy czym gospodarstwa o niższych dochodach wydawały na mieszkanie 37% swojego dochodu.

Kolejnym problemem, blisko powiązanym z powyższym, jest brak dostępnych mieszkań, zwłaszcza po przystępnych cenach. We francuskim regionie Isere mieszkań socjalnych wystarczy na pokrycie zaledwie 40% potrzeb63.

W Gandawie (BE), czas oczekiwania na mieszkanie socjalne wynosi obecnie 2,5 roku64. Większe trudności z dostępem do mieszkań mogą wiązać się również z przynależnością do określonych grup (na przykład osiadli Romowie)65.

Zwiększona migracja i recesja gospodarcza, w powiązaniu z rosnącym bezrobociem, doprowadziły do powstania nowych grup zagrożonych wykluczeniem mieszkaniowym, takich jak nowo przybyli migranci, osoby młode oraz rodziny i osoby o średnich dochodach, które zostały wyeliminowane z rynku mieszkaniowego przez rosnące ceny66.

Zmiany społeczno-demograficzne, takie jak starzenie się społeczeństwa i rozpad rodzin doprowadziły ponadto do powstania zapotrzebowania na nowe typy mieszkań, jak np. kawalerki. W miastach takich jak Monachium (DE), Amsterdam (NL) czy Londyn (UK) liczba jednoosobowych gospodarstw domowych stanowi już ponad 50% ich ogólnej liczby67.

Najbardziej radykalną formą wykluczenia mieszkaniowego jest bezdomność. Jej przyczyny są wielorakie, by wspomnieć choćby kilka powiązanych z sobą aspektów wykluczenia społecznego, jak bezrobocie, problemy psychiczne, nadużywanie alkoholu lub narkotyków i rozpad rodziny68. W ostatnich kilku latach profil środowiska osób bezdomnych ulega zmianie – rośnie odsetek bezdomnych kobiet, migrantów i innych bezradnych osób, które bez stałej pracy stają się bezdomne.

➤➤Standard mieszkań Wykluczenie mieszkaniowe może również oznaczać złe warunki życiowe. Duży wpływ na jakość życia mają warunki mieszkaniowe oraz przestrzeń mieszkaniowa przypadająca na jedną osobę.

Według badania Urban Audit69 z 2004 r., w wielu miastach znajdują się domy, w których nie ma podstawowych wygód, takich jak ciepła czy bieżąca woda, toaleta ze spłuczką, wanna/prysznic oraz podłączenie do centralnej kanalizacji. Największy odsetek mieszkań o niskim standardzie stwierdzono w Lublanie (19%) (SI), Łodzi (17%), Kopenhadze (15%) (DK) i Katowicach (13%) (PL). Opierając

61. FEANTSA 2008 (2008a), ETHOS European Typology on Homelessness and Housing Exclusion, dostępny na stronie: www.feantsa.org/code/EN/pg.asp?Page=484.

62. EUROSTAT (2008), „Household Budget Survey in 2005 in 2007” www.europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=STAT/08/88&type=HTML. 63. Observatoire Associatif du Logement (2008), Le mal logement en Isère.

64. Local Social Policy in Ghent (2008), Strategic long-range plan 2008-2013. Streszczenie w języku angielskim dostępne jest na stronie: www.lokaalsociaalbeleidgent. be/documenten/ publicaties%20LSB-Gent/LSB-plan%20Gent.pdf.

65. Delépine (2006), Housing of Roma in Central and Eastern Europe. Facts and Proposals. Report for the Council of Europe.

66. FEANTSA (2008b), The role of housing in pathways into and out of homelessness Annual Theme 2008 Housing and Homelessness, FEANTSA European Report.

67. Źródło : www.urbanaudit.org 68. FEANTSA (2008b) The Role of housing in pathways into and out of homelessness.

69. Źródło: www.urbanaudit.org/index.aspx.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 19

➤➤Zwiększanie dostępu do mieszkań przystępnych cenowo się na własnych danych, Gandawa (BE) klasyfikuje 15% swoich zasobów mieszkaniowych jako nieodpowiadające standardom70.

Mieszkania o niskim standardzie są czasem skoncentrowane w konkretnych dzielnicach. W budapeszteńskiej dzielnicy Magdolna (HU), podstawowych wygód nie posiada 21% mieszkań, a 40% jest przepełnionych71. Dane z Gandawy również wskazują na to, że w niektórych dzielnicach występuje bardzo wysoki odsetek mieszkań nie nadających się do zamieszkania72.

Z niskim standardem mieszkań związany jest problem ubóstwa energetycznego. Ubóstwo energetyczne, to sytuacja, w której „członkom gospodarstwa domowego trudno dostatecznie ogrzać swoje mieszkanie za godziwą cenę, bądź jest to nawet niemożliwe”73. Według szacunków, problem ten dotyka w Europie ok. 10 – 25% ludności74. Rosnące ceny energii najbardziej uderzają w osoby o niskich dochodach75. W Londynie (UK) za dotknięte ubóstwem energetycznym uznaje się 10% gospodarstw domowych76. Osoby doznające ubóstwa energetycznego często żyją w mieszkaniach o niskim standardzie (na przykład bez odpowiedniej izolacji) i dużych stratach ciepła i energii.

Niski standard mieszkań zwiększa również zagrożenia dla zdrowia. W badaniu LARES (Large Analysis and Review of European Housing and Health Status) stwierdzono, że zagrzybienie, nadmierny hałas oraz zaburzenia snu u mieszkańców występują o wiele częściej w mieszkaniach osób o niskich dochodach77.

7.2 Działania podejmowane przez miasta Reakcje miast na wykluczenie mieszkaniowe można podzielić na trzy główne grupy: zwiększanie dostępu do mieszkań przystępnych cenowo; poprawa standardu mieszkań oraz zapewnianie usług dla osób bezdomnych.

Dostępność mieszkań prz ystępnych cenowo można zwiększać stosując odpowiednią politykę cenową, ustalając obowiązkową proporcje liczby tego typu mieszkań, jaką muszą zapewnić właściciele lub inwestorzy budowlani oraz stosując kontrolę czynszów.

W Amsterdamie (NL), Helsinkach (FI) i Wiedniu (AT) cena mieszkań socjalnych ustalana jest poniżej wartości rynkowej. W miastach w Niemczech prywatni deweloperzy otrzymują „dotacje na mieszkania socjalne” i w zamian za nie muszą przez określony czas wynajmować mieszkania ze swojego zasobu po cenie odzwierciedlającej ich rzeczywisty koszt, a nie wartość rynkową.

Miasta takie jak Dublin (IE), Londyn (UK) i Madryt (ES) określiły docelową liczbę przystępnych cenowo mieszkań, które mają być uwzględniane przy planowaniu i budowie nowych lokali. W każdym z tych miast połowa nowo budowanych mieszkań musi być przystępna cenowo. Tego typu strategiom pomaga publiczna własność gruntów78.

Stosowane są również ograniczenia prawne i kontrola cen oraz warunków wynajmu mieszkań prywatnych.

W Amsterdamie (NL) przepisy dotyczące wynajmu ustalają górny pułap cen, a w większości miast w Europie stosowane są przepisy regulujące roczny wzrost czynszów.

Działania te nie dopuszczają do ich nagłego wzrostu, jednak nie wpływają na ułatwienie dostępu do mieszkań79.

➤➤Podnoszenie standardu mieszkań Interwencje tego rodzaju mają na celu poprawę sytuacji mieszkaniowej oraz stanu zdrowia i samopoczucia mieszkańców. Typowe działania dla podwyższenia standardu mieszkań, to programy rewitalizacji miast i dotacje na

70. Local Social Policy in Ghent, Strategic long-range plan 2008-2013, streszczenie w języku angielskim dostępne jest na stronie: w ww.lokaalsociaalbeleidgent.be/documenten/publicaties%20 LSB-Gent/LSB-plan%20Gent.pdf.

71. Program rewitalizacji w Budapeszcie - Józsefváros, program 2007 dla dzielnicy Magdolna, dostępny na stronie: www.rev8.hu/csatolmanyok/eng_dokok/eng_ dokok_2.pdf.

72. Local Social Policy in Ghent, (2008) Strategic long-range plan 2008-2013, streszczenie w języku angielskim dostępne jest na stronie: www.lokaalsociaalbeleidgent.be/documenten/publicaties%20 LSB-Gent/LSB-plan%20Gent.pdf 73. EPEE (2009a) Diagnosis of Causes and Consequences of Fuel Poverty in Belgium, France, Italy, Spain, and United Kingdom.

74. EPEE (2009a) Diagnosis of Causes and Consequences of Fuel Poverty in Belgium, France, Italy, Spain, and United Kingdom.

75. EPEE (2009b) Tacking Fuel Poverty in Europe- Recommendation Guide for Policy-Makers.

76. GLA- Greater London Authority (2009) Fuel Poverty in London.

77. W badaniu LARES wywiady dotyczące zagrożeń dla zdrowia w mieszkaniach przeprowadzono z ponad 3000 mieszkańców z 8 miast w Europie. W latach 2002-2003 w badaniu wzięły udział: Forli (IT), Wilno (LT), Ferreira do Alentejo (PO), Bonn (DE), Geneva (CH), Angers (FR), Bratysława (SI) i Budapeszt (HU). Dalsze informacje: WHO (2004), view of evidence on housing and health, www.euro.who.int/document/HOH/ebackdoc01.pdf.

78. Amsterdam Development Corporation (2005): Land price policies in European cities. A comparative survey.

79. O’Sullivan E., De Decker P. (2007): Regulating the Private Rental Housing Market in Europe, European Journal of Homelessness, 1.12.2007.

20 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

modernizację mieszkań.

Dla podwyższenia wydajności energetycznej mieszkań, miasta inwestują również w ocieplanie budynków.

Newcastle (UK) zapewnia członkom gospodarstw domowych o niskich dochodach ocieplenie i ogrzewanie mieszkań za darmo lub po obniżonych cenach. Działaniom tym towarzyszy doradztwo dotyczące wydaj energetycznej80.

Wiele miast prowadzi kampanie podnoszące świadomość sposobów oszczędzania energii (np. zachęcające ludzi do wyłączania trybu czuwania urządzeń domowych lub stosowania energooszczędnych żarówek). We Frankfurcie (DE) do udzielania członkom gospodarstw domowym o niskich dochodach porad i pomocy z zakresu oszczędzania energii przeszkolono bezrobotnych81. W Leeds (UK) mieszkańcom miasta zapewniono bezpłatne porady na temat wydajności energetycznej82, a w Utrechcie (NL) Turczynki i Marokanki przeszkolono w zakresie odzysku surowców wtórnych i sposobów oszczędzania energii83.

Porad, jak oszczędzać energię w domu, kobiety te następnie udzielają innym osobom.

Dla poprawy warunków mieszkaniowych, władze miejskie współpracują również z właścicielami mieszkań.

Rotterdam (NL) w celu poprawy warunków mieszkaniowych pracowników migrujących, zwalczania przepełnienia i wykorzystywania osób bezradnych, zawarł umowę ze spółdzielniami mieszkaniowymi.

➤➤Usługi dla osób bezdomnych Dla zapobiegania bezdomności i walki z nią, miasta koordynują i integrują działania pomocy socjalnej, służby zdrowia oraz agencji mieszkaniowych. Dwa główne podejścia, to tak zwany „zintegrowany łańcuch działań” oraz podejście „najpierw mieszkanie”.

Stosując podejście „zintegrowanego łańcucha działań” miasta przygotowują i koordynują szereg usług mających ostatecznie doprowadzić bezdomnych do

usamodzielnienia się. Jest ono stosowane w Barcelonie (ES) (program „Municipal Care for the homeless”), Monachium (DE) (Department ds. Wsparcia Bezdomnych ZEW), Sztokholmie (SE), Wiedniu (AT) i w innych miastach84.

W przypadku podejścia „najpierw mieszkanie”, bezdomni jak najszybciej otrzymują mieszkanie, które przydzielane jest długoterminowo, a usługi o charakterze wsparcia świadczone są po zaaklimatyzowaniu się bezdomnego w stabilnym otoczeniu. Podejście to stosowane jest m.in. przez Dublin (IE), Oslo (NO) i Helsinki (FI).

7.3 Główne kwestie do dalszego rozważenia W ramach tego zagadnienia praktycy powinni omówić kilka kwestii: Przede wszystkim należy zastanowić się, jak zapewnić ścisły monitoring zmieniających się potrzeb i sytuacji mieszkaniowej, gdy wielkość gospodarstw domowych zmienia się a do niektórych miast przybywają bardzo liczne grupy migrantów (na przykład jak nie dopuścić do tego, by nowo przybyłe osoby, w szczególności imigranci, płaciły sztucznie zawyżone ceny za często przepełnione mieszkania o niskim standardzie).

Po drugie, jak można zacieśnić związek pomiędzy poprawą warunków mieszkaniowych i nierabunkowym procesem rozwoju na poziomie lokalnym oraz jak maksymalnie wykorzystać możliwe synergie z innymi obszarami polityki municypalnej (np. tworząc „zielone miejsca pracy”). Wymaga to skoordynowanego działania różnych wydziałów władz miejskich, jak też i sektora prywatnego.

Na koniec, należy rozważyć, jak współpracować z prywatnymi właścicielami lokali, aby zapobiegać bezdomności, zapewnić podaż mieszkań przystępnych cenowo oraz ułatwić dokonanie niezbędnej modernizacji technicznej budynków.

80. Newcastle Warmzone: www.warmzones.co.uk/newcastle.html 81. CARITEAM Energiesparservice : www.stromspar-check.de.

82. Fuelsavers www.leeds.gov.uk/fuelsavers.

83. €nergy Profit: www.utrecht.nl/milieu.

84. Niektóre przykłady podano w: EUROCITIES (2009b) City strategies against homelessness – the integrated chain approach.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 21

8 Segregacja społeczna a dzielnice o niekorzystnych warunkach społeczno-ekonomicznych 8.1 Przedstawienie zagadnień W wielu krajach europejskich od późnych lat 90. ubiegłego wieku rozwijany jest nowy sposób podejścia do integracji społecznej, którego istotą jest skupienie się na określonym terytorium. Przesłanką takiej ewolucji polityki municypalnej jest rosnąca w wielu miastach koncentracja geograficzna osób znajdujących się w niekorzystnych warunkach społeczno-ekonomicznych, która sama w sobie jest czynnikiem stanowiącym dla nich dodatkową barierę. W przeciwieństwie do programów na rzecz rewitalizacji fizycznej, nowe strategie tego typu zajmują się sytuacją społeczną w uboższych dzielnicach w sposób zintegrowany. Jednostkami interwencji w ramach strategii terytorialnej są wyraźnie zakreślone dzielnice – odwrotnie niż w przypadku metod integracji społecznej, których przedmiotem są ludzie (np. zapewnianie zasiłków dla bezrobotnych). Innymi słowy, strategie tego rodzaju nie dotyczą ani konkretnych osób, ani całego obszaru miasta.

Segregacja mieszkańców według podziałów społeczno-ekonomicznych zaznaczała się zazwyczaj najsilniej w Europie Północno-Zachodniej. Z różnych przyczyn społeczno-gospodarczych (np. przez wpływ deindustrializacji na lokalne rynki pracy, migrację itp.), nasila się ona w innych częściach Europy85. Ze względu na występującą w dużych osiedlach mieszkaniowych większą różnorodność społeczną, w miastach Europy Wschodniej segregacja występuje na zdecydowanie mniejszą skalę i dotyczy raczej pracowników migrujących z Afryki, Azji i Ameryki Południowej, a także ludności romskiej.

Głównym problemem ubogich dzielnic jest to, że borykają się one z koncentracją i połączeniem problemów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych, które kumulując się sprawiają, że ludność lokalna doświadcza dodatkowego poziomu wykluczenia.

Kolejnym problemem, z jakim zmagają się tego typu rejony jest jakość zabudowy i infrastruktury publicznej, przy czym warunki mieszkaniowe, jakość terenów ogólnodostępnych, usług publicznych i szkół jest często poniżej średniej krajowej lub miejskiej. Brak podstawowych udogodnień jest dodatkowo pogarszany przez przenoszenie się usługodawców i sklepów detalicznych w inne miejsca, ze względu na małą siłę nabywczą takiej okolicy.

Ludzie mieszkający w rejonach ubogich narażeni są na ogół na działanie wielu niekorzystnych czynników, począwszy od braku perspektyw (wynikającego z niskiego poziomu szkół i małej liczby lokalnych przedsiębiorstw), przez niewielkie aspiracje (spowodowane brakiem pozytywnych wzorów do naśladowania), po niewielką mobilność fizyczną i niskie zaangażowanie w życie polityczne. Sytuację tę dodatkowo zaostrza przenoszenie się usługodawców i sklepów detalicznych w inne miejsca, ze względu na niską siłę nabywczą. Rejony te często wzbudzają negatywne skojarzenia, nierzadko na skutek tego, że środki przekazu skupiają się na przestępczości i problemach społecznych. W rezultacie, ich mieszkańcy są często naznaczani piętnem w stopniu utrudniającym im znalezienie pracy86 .

8.2 Działania podejmowane przez miasta W odpowiedzi na koncentrację wyzwań w dzielnicach miejskich, miasta europejskie opracowały strategie i programy skupione na określonych rejonach. Tego typu programy wprowadzono, na przykład, w Belgii („Politique des Grandes Villes”, od 1999 r.), Niemczech („Soziale Stadt”, od 1999 r.), Francji („Politique de la ville”, od 1981 r.), na Węgrzech („Integrated Urban Development Strategy”, od 2008 r.), w Holandii („Grote Steden Beleid”, od 1995 r.), Szwecji („Storstadspolitiken”, od 1999 r.) oraz w Wielkiej Brytanii („New Deal for Communities”, od 1998 r.)87.

Najważniejszą cechą tego typu programów jest to, że zmierzają one do promowania integracji i spójności społecznej w rejonach o niekorzystnych warunkach społeczno-ekonomicznych w sposób kompleksowy.

Posiadają one też szereg innych wspólnych elementów88: pozioma koordynacja różnych sektorów władz lokalnych, które pracują razem i wspólnie gromadzą budżety sektorowe na realizację ustanowionych wspólnie celów; pionowa koordynacja programów na poziomie europejskim, krajowym i regionalnym i poziomie władz lokalnych. Proces wdrożenia takiego programu w praktyce w pełni odzwierciedla taką koordynację;

85. Andersson R. and Musterd S. (2005) Area-Based Policy: A Critical Appraisal; Atkinson (2007) EU Urban Policy: European Urban Policy and the Neighborhood.

86. Häußermann (2003): Armut in der Großstadt. In: Informationen zur Raumentwicklung.

87. Komisja Europejska promowała podejścia o orientacji terytorialnej i zachęcała miasta do ich stosowania za pośrednictwem kilku programów, takich jak: Urban Pilot Projects (1989-1999), Community Initiatives POVERTY III (1989 – 1993), URBAN I (1994-1999) oraz URBAN II (2000-2006). Dalsze informacje: Carpenter (2006) Addressing Urban Challenges: Lessons from the EU URBAN Community Initiative; Güntner (2007) Sozial Stadtpolitik 88. Andersson R. and Musterd S. (2005) Area-Based Policy: A Critical Appraisal; Atkinson (2007) EU Urban Policy: European Urban Policy and the Neighborhood.

22 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

zintegrowana strategia określająca cele, zamierzenia i instrumenty kooperacji poziomej i pionowej, stanowiąca ramy dla ich regularnej oceny; podejście wielopodmiotowe, łączące władze miasta, obywateli, przedsiębiorców i członków społeczeństwa obywatelskiego, których wspólnym celem, jakim jest rozwój dzielnicy; nacisk na upodmiotowienie mieszkańców i ich udział w ustalaniu celów, ocenie programów, proponowaniu przedsięwzięć lub decydowaniu o sposobie wydawania części budżetu; stosunkowo niski budżet w porównaniu ze strategiami nastawionymi na ludzi lub programami rewitalizacji fizycznej, dotującymi inwestycje prywatne i często wymagającymi współfinansowania; niewielka skala gromadzenia danych, dla uzasadnienia wyboru obszarów działań objętych realizowanym programem i ich monitorowania.

Przy inicjowaniu pozytywnych zmian w niektórych rejonach, podejście terytorialne okazało się skuteczne.

Tego typu programy – o orientacji terytorialnej - służą często jako „laboratoria”, w których wypracowywane i sprawdzane są nowe formy działań i zarządzania, na przykład uczestnictwo mieszkańców, kooperacja międzysektorowa oraz planowanie w obrębie ram strategicznych.

Zakres takich programów jest ograniczony granicami geograficznymi objętych nimi rejonów. Wzbudza to obawy, że problemy nie są rozwiązywane, a jedynie przemieszczane (na przykład, że osoby znajdujące się w niekorzystnej sytuacji wyprowadzają się z obszarów przechodzących proces rewitalizacji). Ze względu na fakt, że prawdziwe przyczyny problemów znajdują się poza daną dzielnicą, skuteczność takich programów jest niekiedy ograniczona. Głoszono też pogląd, iż za pomocą tych stosunkowo niewielkich programów z małymi budżetami i relatywnie krótkimi ramami czasowymi trudno jest przerwać długotrwałe cykle ubóstwa.

Dla wielu miast problemem pozostaje połączenie podejścia terytorialnego i podejścia nastawionego na ludzi. Jedną z istotniejszych przyczyn takiej sytuacji jest to, że stosowne instrumenty finansowe często są niespójne.

Dla osiągnięcia prawdziwie zintegrowanego rozwoju lokalnego, należy wszakże wdrażać oba te podejścia.

8.3 Główne kwestie do dalszego rozważenia Podejście skupione na określonym terytorium ma na celu integrację różnych strategii (np. osiągnięcie zróżnicowanej struktury społecznej mieszkańców, wyremontowanie budynków, lokalny rozwój gospodarczy, rehabilitacja środowiska naturalnego). Dyskusje na temat tego typu podejścia powinny dotyczyć następujących, głównych kwestii: określenie czynników (np. systemów zarządzania, rodzajów interwencji i podejść, sposobów na zaangażowanie społeczności lokalnej), które mogą zwiększyć skuteczność programów o orientacji terytorialnej i pomóc w osiąganiu lepszych wyników w rejonach ubogich; znalezienie sposobów na lepszą koordynację podejścia terytorialnego i podejścia nastawionego na ludzi (np. świadczenia stymulujące zatrudnienie i inne środki, jakimi dysponuje państwo opiekuńcze) oraz integracja i tworzenie synergii pomiędzy pokrewnymi źródłami finansowania; ustalenie strategii działań następujących po realizacji programów terytorialnych, dla utrwalenia w samopodtrzymujący sposób osiągniętych dzięki nim wyników (poprzez włączanie skutecznych metod do głównego nurtu programowego) i podzielenia się nimi z innymi miastami (poprzez uczenie się na wzajemnym doświadczeniu).

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 23

Zakończenie

Ubóstwo i wykluczenie społeczne to zjawiska złożone i wielopłaszczyznowe, mające wiele, często ze sobą powiązanych i wzajemnie się wzmacniających wymiarów. Zazwyczaj dotyczą one sytuacji, w której występuje kilka połączonych z sobą problemów.

Wielowymiarowość ubóstwa i wykluczenia społecznego może być doświadczana na poziomie jednostki, czyli gdy dana osoba jest jednocześnie bezrobotna, mieszka w złych warunkach, ma niskie kwalifikacje i jest słabego zdrowia, a także na poziomie społeczności lokalnej, czyli gdy cała dzielnica charakteryzuje się niską aktywnością gospodarczą i społeczną, świadczone w niej usługi są niewystarczające, mieszkania są nieodpowiednie, brak też zaplecza kulturalnego i rekreacyjnego.

Na wiele głęboko zakorzenionych przyczyn ubóstwa i wykluczenia społecznego miasta nie mają wpływu, ponieważ są one determinowane na poziomie krajowym i międzynarodowym (tj. przez globalne trendy makroekonomiczne). Wpływ miast na politykę opieki społecznej, która zazwyczaj jest ustanawiana na poziomie krajowym, jest również ograniczony. Poprzez wdrażanie elastycznych i nowatorskich rozwiązań na poziomie lokalnym, miasta mogą jednak odgrywać istotną rolę w zmniejszaniu wykluczenia społecznego i ubóstwa, zapobieganiu im i zwalczaniu. Jest to możliwe poprzez promowanie lepszej koordynacji strategii między zajmującymi się różnymi zagadnieniami wydziałami władz miejskich, nawiązywanie partnerskiej współpracy z organizacjami pozarządowymi, sektorem prywatnym, społecznościami lokalnymi i obywatelami, a także przez zacieśnienie współpracy z innymi szczeblami władzy państwowej, łącznie z ogólnokrajowym. Niektóre

24 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

miasta już teraz skłaniają się ku stosowaniu metod dostosowanych do konkretnych potrzeb i oferują bardziej zintegrowane i spersonalizowane usługi i wsparcie (np. przybliżają usługi do społeczności lokalnych i tworzą ośrodki świadczące kompleksową obsługę „pod jednym dachem”). Dysponujemy obecnie już kilkoma dobrymi przykładami na to, jak na poziomie dzielnic miasta starają się w lepszy sposób połączyć strategie dotyczące oświaty, zatrudnienia, opieki medycznej i mieszkalnictwa ze swoimi strategiami socjalnymi.

W tworzeniu nowatorskich rozwiązań i synergii pomiędzy strategiami socjalnymi, gospodarczymi, środowiskowymi i fizycznymi pomóc może takie podejście do zintegrowanego rozwoju lokalnego, które skutecznie łączy fizyczny i społeczny wymiar rozwoju miast i opiera się na polityce długofalowej, zintegrowanej i skoordynowanej. Tego rodzaju zintegrowane podejście może pomóc stawić czoła wielowymiarowym wyzwaniom, jakimi w naszych miastach są ubóstwo i wykluczenie.

Podsumowując, główne przesłanie niniejszego dokumentu głosi, że ubóstwo i wykluczenie społeczne to zagadnienia międzydyscyplinarne, które wpływają na kilka obszarów polityki municypalnej i wymagają reakcji w postaci strategii kompleksowych i dobrze skoordynowanych. Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym 2010 stanowi dla zainteresowanych stron realną okazję do zastanowienia się nad wymiarem wykluczenia społecznego w tych dziedzinach polityki municypalnej, którym się one zajmują a także do znalezienia lepszych mechanizmów polepszenia jej koordynacji i integracji.

Źródła

1. €nergy Profit: www.utrecht.nl/milieu.

2. Alexander J.A.M. Van Deursen, Jan A.G.M. van Dijk (2009). Interacting with computers, Using the Internet: skill related problems in users’ online behavior, Department of Media, Communication and Organisation, University of Twente.

3. Amsterdam Development Corporation (2005): Land price policies in European cities. A comparative survey.

4. Andersson, Roger & Sako Musterd (2005): Areabased policies: A critical appraisal. Za: Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie – 2005, 96, 4, 377–389.

5. Association of Public Health Observatories, UK Health Profiles 2009.

6. Baromètre social, Rapport bruxellois sur l’état de la pauvreté 2008, Observatoire de la Santé et du Social.

7. Belfast Mela Festival: www.belfastmela.org.uk.

8. Berlin Carnival of Cultures: www.karneval-berlin.de.

9. CARITEAM Energiesparservice : www.stromsparcheck.de.

10. Carpenter, Juliet (2006): Addressing Europe’s Urban Challenges: Lessons from the EU URBAN Community Initiative. Za: Urban Studies, 43, 12, 2145–2162.

11. Delépine S. (2006), Housing of Roma in Central and Eastern Europe. Facts and Proposals. Report for the Council of Europe.

12. Department for Communities and Local Government (DCLG) (2008b). Understanding digital exclusion: Research Report, Report carried out by FreshMinds, October 2008.

13. Deursen A., Dijk J. (2009). Interacting with computers, Using the Internet: skill related problems in users’ online behavior, Department of Media, Communication and Organisation, University of Twente.

14. 14. European Commission (2007a), State of European Cities Report.

15. European Commission (2007b), Economic implications of socio-economic inequalities in health in the European Union.

16. European Commission (2008a), Child poverty and well-being in the EU. Current status and way forward.

17. European Commission (2008b), Digital Literacy European Commission Working Paper and Recommendations from Digital Literacy High-Level Expert Group, eInclusion Ministerial Conference and Expo, 30 November – 2 December 2008, Vienna, Austria.

18. ECOTEC (2007). European Inventory on Validation of Informal and Non-formal learning, 2007 update.

19. Eindhoven – One in Health, Public Health Policy 20072010.

20. EPEE (2009). Diagnosis of causes and consequences of fuel poverty in Belgium, France, Italy, Spain and United Kingdom, www.fuel-poverty.org.

21. EPEE (2009b): Tackling Fuel Poverty in Europe – Recommendations Guide for Policy-Makers, www. fuel-poverty.org.

22. EUMC (2003). Migrants, minorities and employment: exclusion, discrimination and anti-discrimination in the 15 Member States of the European Union.

23. EUROCITIES (2008), Climate Change, Global challenges - Local solutions, EUROCITIES position paper.

24. EUROCITIES (2009a), Intercultural Cities. A Journey through 23 European Cities.

25. EUROCITIES (2009b), City strategies against homelessness – the integrated chain approach.

26. European Cities Against Child Poverty, Policy Bulletin, April 2008, December 2008, April 2009, June 2009.

27. EUROSTAT (2008) “Household Budget Survey in 2005 in 2007” www.europa.eu/rapid/pressReleasesAction. do?r eference=STAT/08/88&type=HTML. 28. Eurostat (2009a), First estimate for the second quarter of 2009, News release 14.09.2009.

29. Eurostat (2009b), 109/2009, Five million young people unemployed in the EU27 in the first quarter 2009, News release 23.07.2009.

30. Eurostat, (2009c) Stastics in Focus, 40/2009: www. epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/ KSSF-09-040/EN/KS-SF-09-040-EN.PDF. 31. FEANTSA (2008a) ETHOS European Typology on Homelessness and Housing Exclusion available at: www.feantsa.org/code/EN/pg.asp?Page=484.

32. FEANTSA (2008b). The role of housing in pathways into and out of homelessness, www.feantsa.org.

33. Fuelsavers www.leeds.gov.uk/fuelsavers.

34. GLA (2009): Fuel Poverty in London: Figures and tables illustrating the challenge of tackling fuel poverty.

35. Glennerster, H., Bradshaw, J., Lister, R. and Lundberg, O. (2009). Reducing the Risks to Health: The role of social protection. Report of the Social Protection Task Group for the Strategic Review of Health Inequalities in England Post 2010, London School of Economics, CASE Paper 139.

36. Gregg P. and Tominey P. (2004). The Wage Scar from Youth Unemployment, CMPO Working Paper Series No. 04/097.

37. Güntner, S. (2007): Soziale Stadtpolitik. Bielefeld.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 25

38. Häußermann (2003): Armut in der Großstadt. In: Informationen zur Raumentwicklung 39. Helsinki Health Department (2007) Health for the residents of Helsinki, Health Centre Annual Report.

40. Landry C. (2000),The Creative City: A toolkit for Urban Innovators. London: Earthscan.

41. Lindert H., van, Droomers M., Westert G.P. (2004).

Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk. Een kwestie van verschil: verschillen in zelfgerapporteerde leefstijl, gezondheid en zorggebruik. National Institute for Public Health and Environment, 2004.

42. Child Poverty Commission London (2007) - Interim Report www.213.86.122.139/docs/lcpc-interim-report. pdf.

43. Local Social Policy in Ghent, 2008, strategic long-range plan 2008-2013, streszczenie w j_zyku angielskim dost_pne jest na stronie: www. lokaalsociaalbeleidgent.be/documenten/publicaties%20LSB-Gent/LSB-plan%20Gent.pdf.

44. Lokaal Sociaal Beleidsplan Gent (2008), Strategisch Meerjarenplan 2008-2013, dost_pnym na stronie: www.lokaalsociaalbeleidgent.be/Publicaties%20 LSB%20Gent/LSB-plan%20Gent.pdf.

45. Mackenbach J. (2006). Health Inequalities: Europe in Profile, An independent, expert report commis-sioned by the UK Presidency of the EU (February 2006), dost_pnym na stronie: http://ec.europa.eu/health/ ph_determinants/socio_economics/documents/ ev_060302_rd06_en.pdf.

46. McCoshan A., Drozd A., Nelissen E., Nevala A.M. (2006).

Beyond Maastricht Communiqué: developments in the opening up of VET pathways and the role of VET in labour market integration, Consolidated final report.

47. Museums, Libraries and Archives Council (2009) The Role of Museums, Libraries, Archives and Local Area Agreements, Museums, Libraries and Archives Council, Final Report, kwiecie_ 2009.

48. Newcastle Warmzone: www.warmzones.co.uk/ newcastle.html.

49. Observatoire Associatif du Logement (2008). Le mal logement en Isère, 2008.

50. OECD family data base, indicator CO.8: www.oecd.org/ dataoecd/52/43/41929552.pdf.

51. OECD (2009) Employment Outlook 2009, Tackling the jobs crisis.

26 / Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy

52. OfCom’s Communications Market Review 2008 - www. ofcom.org.uk/research/cm/cmrnr08/.

53. O’Sullivan E., De Decker P. (2007): Regulating the Private Rental Housing Market in Europe, European Journal of Homelessness, 1, Dec. 2007.

54. Public Health Report 2007, Stockholm (streszczenie w j_zyku angielskim).

55. Riga Dashboard – Measuring Progress in e-Inclusion (2007) www.ec.europa.eu/information_society/activities/einclusion/docs/i2010_initiative/rigadashboard. pdf.

56. Rizk C, (2003). Les enfants pauvres : quartier et qualité du cadre de vie, Colloque sue les enfants pauvre en France.

57. Room G. (2004) The International Comparative Analysis of Social Exclusion, in P Kennett (ed) Handbook of Comparative Social Policy, Edward Elgar.

58. 58. Rubin J. et al. (2008). Migrant women in the EU labour force, RAND Europe report for the European Commission.

59. Social Exclusion Unit (2003). Making the Connections: Final Report on Transport and Social Exclusion, Office if the Deputy Prime Minister, February 2003, available at: www.carplus.org.uk/Resources/pdf/ Making_ the_Connections_Final_Report_on_ Transport_and_ Social_Exclusion.pdf.

60. Tinhög, P., Hemmingsson, T. & Lundberg, I. (2007). To what extent may the association between immigrant status and mental illness be explained by economic factors? Social Psychiatry 42 (12), 990-996.

61. Tyne and Wear Research and Information (2009): Local Statistics Explorer, www.twri.org.uk 2009.

62. Urban Audit: www.urbanaudit.org.

63. Festiwal Warszawski Skrzy_owanie Kultur: www. festiwal. warszawa.pl.

64. WHO (2004). Review of evidence on housing and health, Background document, Fourth Ministerial Conference on Environment and Health, Budapest, Hungary, 23–25 June 2004: www.euro.who.int/document/HOH/ebackdoc01.pdf.

65. WHO (2008). Closing the gap in a generation: Health equity through action on the social determinants of health, Commission on Social Determinants of Health - final report, available at: www.who.int/social_determinants/thecommission/finalreport/en/index.html.

Niniejsza publikacja została dofinansowana w ramach programu Wspólnoty Europejskiej na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej na lata 2007-2013 - PROGRESS. Program ten utworzono dla finansowego wspierania realizacji celów Unii Europejskiej w dziedzinie zatrudnienia i spraw socjalnych określonych w agendzie społecznej.

W tym celu, program PROGRESS nastawiony jest na: zapewnianie analiz i porad w kwestii strategii dotyczących zatrudnienia, solidarności społecznej oraz równości kobiet i mężczyzn; monitorowanie wdrażania prawodawstwa UE i strategii zatrudnienia, solidarności społecznej oraz równości kobiet i mężczyzn, jak też sprawozdawczość w tym zakresie; promowanie transferu strategii, uczenia się i wspierania celów i priorytetów UE w państwach członkowskich, a także przekazywanie poglądów zainteresowanych stron i społeczeństwa jako całości.

Dalsze informacje dostępne są na stronie: http://ec.europa.eu/social/main jsp?catId=327&langId=pl Informacje zawarte w niniejszej publikacji mogą nie odzwierciedlać stanowiska lub opinii Komisji Europejskiej.

Niniejszą publikację przygotowali dla Państwa: Simon Guentner, EUROCITIES, starszy specjalista ds. polityki – sprawy socjalne; Silvia Ganzerla, EUROCITIES, starszy specjalista ds. polityki – sprawy socjalne; Anna Drozd, EUROCITIES, specjalista ds. programowych – integracja społeczna, PROGRESS; Dirk Gebhardt, EUROCITIES, specjalista ds. programowych – migracja i integracja; oraz Caroline Greene, EUROCITIES, specjalista ds. public relations, Inclusive Cities.

Niniejsza publikacja została przygotowana we współpracy z ponad 30 miastami europejskimi oraz przez pracowników EUROCITIES.

Wykluczenie I Nierówności Społeczne W Miastach Europy / 27

PROGRESS

© wrzesień 2009