Remesla slezskym mest 2012 web by info centrum Krnov

KATALOG VÝSTAVY

KATALOG WYSTAWY

ØEMESLA

SLEZSKÝCH MÌST

MIAST ŒL¥SKICH

Katalog výstavy „Øemesla slezských mìst“ byl vydán v rámci projektu „Tvoøivé Slezsko“. Projekt je spolufinancován z prostøedkù Evropského fondu pro regionální rozvoj.

ØEMESLA A CECHY Øemeslné èinnosti se èlovìk na našem území, a tedy i Slezska, vìnoval už od pravìku. Nìkterá øemesla se zde vyvíjela celé vìky, jiná se k nám naopak dostala až ve své vyhranìné podobì, kterou získala svým vývojem v cizinì. Celá staletí byl tento vývoj ovlivòován kontakty se zahranièím, napø. pøíchodem a usazením se øemeslníkù nebo kupcù z cizích krajù. Zásadní zlom pøineslo až 13. století s dvìma mohutnými impulzy – tzv. velkou kolonizací a cílevìdomým zakládáním mìst. Rozmachu a rozvoje se øemesla v našich konèinách doèkala právì až se vznikem mìst, v nichž pøedevším øemeslná výroba našla uplatnìní jako charakteristické a zároveò hlavní výrobní odvìtví. Na velikosti a významu mìsta nezøídka záležela také skladba a poèet øemesel, respektive jednotlivých øemeslníkù, stejnì jako pomìr øemeslné a zemìdìlské výroby èi postavení a význam øemeslníkù a jejich korporací ve spoleènosti mìsta.1 Obecnì mùžeme øíci, že v malých a málo významných mìstech èi mìsteèkách bylo možné se setkat pøedevším, anebo nezøídka pouze, s øemesly potravináøskými, popøípadì základními odìvními. Vìtší poèet øemesel, jejich košatìjší specializace a øemesla zamìøená i na „luxusnìjší“ zboží naopak charakterizovala vìtší, vyspìlejší a ekonomicky významnìjší mìsto. Samotnému øemeslníkovi pøinášelo mìstské prostøedí daleko svobodnìjší a pøíznivìjší podmínky rozvoje, ale také zvýšení nárokù na jeho práci. Ve mìstì získal, aspoò relativnì, svobodné postavení, sám si zajiš oval materiál a sám se rozhodoval o tom, co bude vyrábìt, a své produkty následnì sám prodával. Vliv na úroveò øemesla mìli øemeslníci ze starších „domácích“ sídliš , ale øemeslníci pøicházející za kolonizace zavedli øadu prvkù a výsledkù technické revoluce 12. a 13. století.2 Došlo-li do poèátku 13. století aspoò k prostému èlenìní výroby – kupøíkladu: zemìdìlec dodal vlnu a øemeslník ji zpracoval na sukno, ve mìstech se objevila další fáze, a to rozsáhlá specializace rozrùznìním øemesel na užší obory.

Cínový cechovní džbán truhláøù Opava, 1732, SZMO Cynowy dzban cechowy stolarzów Opawa, 1732, SZMO

Cínový cechovní pohár soukeníkù Opava, 1685, SZMO Cynowy puchar cechowy sukienników Opawa, 1685, SZMO

První dny øemeslníkù v novì založeném èi vznikajícím mìstì byly znaènì skrovné. Podobnì jako všichni obyvatelé nového sídlištì bydlel v zemnici èi polozemnici, která se teprve pozdìji, nìkdy až po nìkolika generacích, zmìnila na døevìný dùm a ten teprve byl, samozøejmì opìt za urèité období, nikoliv však obecnì, pøestavìn v dùm kamenný. Stejnì pozvolný a dlouhý byl vývoj øemeslnické dílny. Bylo naprosto bìžné, že dílna nebyla oddìlena od obývací místnosti, ale tvoøily dohromady jedinou místnost. To byl stav, který èasto pøetrvával hluboko do novovìku. Až pozdìji nìkteøí øemeslníci, pøedevším ti zámožnìjší, oddìlili dílnu a obývací místnost. Dokázal-li si nìkterý øemeslník poøídit ze svých prostøedkù vlastní dùm, pak zpravidla stával v boèní ulici, vìtšina øemeslníkù však obývala místnost v domech bohatých mìš anù v nájmu neboli podruèí. Do ulice byla místnost, kterou øemeslníci obývali, obrácena jen výjimeènì. Takovéto štìstí mívali nejèastìji pouze ti, jejichž produkty musely být ihned prodány, jako tomu bylo u pekaøù nebo øezníkù. I u nich však býval pravidelnìjší prodej výrobkù v døevìných boudách pøímo na námìstí, kterým se øíkalo chlebné èi masné lavice. Nedostateènost prostorù, s nimiž si museli øemeslníci vystaèit, poci ovali pøedevším ti, jejichž øemeslo alespoò nìjaký volný prostor jednoduše potøebovalo, jako tomu bylo u bednáøù èi truhláøù. Ještì v problematiètìjším postavení se ocitali øemeslníci, kteøí k výkonu svého umìní potøebovali vìtší množství vody, nebo ti, jejichž èinnost s sebou pøinášela vìtší množství hluku nebo naopak zápach. Takováto øemesla byla vykazována k mìstskému ohrazení, na kraj mìsta, nebo pøímo k øece. Výrobní nástroje si øemeslníci pravdìpodobnì pøinášeli do mìsta s sebou a až postupnì si je ve svém novém bydlišti zaèali vyrábìt. Aèkoliv bylo støedovìké øemeslo znaènì konzervativní, stejnì jako celá tehdejší spoleènost, lze pozorovat mírný technologický vývoj. Bìžné nástroje jako kladivo, sekera, kleštì, pilník, dláto nebo hoblík žádnou zásadnìjší

Kameninový džbán symboly soukenického a tkalcovského cechu 1801, SZMO Farfurowy dzban atrybuty cechów tkackiego i sukienników 1801, SZMO

zmìnu neprodìlaly. Chybìly naopak nìkteré nároènìjší nástroje, které byly známy døíve. Na druhou stranu se setkáme s nìkterými zaøízeními na rozhraní nástrojù a strojù, jako byl napøíklad hrnèíøský kruh, kolovrat, tkalcovský stav, vodní kolo pohánìjící jiné nástroje a stroje, kladkostroj, soustruh èi hamr.4 V poèáteèní fázi existence mìsta postaèovala základní øemesla zajiš ující obživu, odívání a jiné základní životní potøeby. Aè si u potravin domácnosti dlouho vystaèily se samozásobením, postupnì jednotlivé èinnosti pøebírala øemesla. Obilí semleli mlynáøi, k nimž se pøiøazovali i krupníci. Zpoèátku mlýn náležel lokátorùm, pozdìji však mlýny stavìly i mìstské obce. Èasem se mlýny dostávaly do vlastnictví cechù zpracovávajících mouku nebo slad. Mlynáøi museli povìtšinou zvládnout více, než jen mlít obilí. Nehledì na to, že si mlýn museli sami postavit a plnì zaøídit, byly pøi mlýnech, pøedevším tìch u vodních tokù, provozovány také pily na vodní pohon. Pokud se mlynáøi dostali do cechu s jinými øemesly, upadali namnoze do podøízeného postavení. Mezi líce jejich øemesla patøila možnost pøilepšit si chovem prasat, která mlynáøi krmili odpadem z mletí.5 Potraviny z mouky obstarávali pekaøi, z nichž se však postupnou specializací oddìlili mazaneèníci, kobližníci, perníkáøi, caletníci, oplatkáøi èi kuchaøi. Pekaøi se u nás objevovali už v prùbìhu 11. a 12. století, vìtší rozkvìt pøišel ve 13.–14. století. Ve vìtšinì mìst však netvoøili mezi øemeslníky vìtšinu. Nepekli pouze domácí žitný chléb, ale vìtšinou nìkolik druhù peèiva, jemuž se rovnìž øíkalo chléb, pøedevším peèivo z bílé mouky. Bochníky chleba pro každodenní spotøebu nebývaly velké, mìly vystaèit denním porcím nádenické stravy a jejich váha (300–350 g) se øídila cenou obilí na trhu. Jiné byly pecny domácího chleba peèené pøedevším na vesnicích. I pekaøi mìli možnost z odpadu vykrmovat prasata.6 Pøestože se nejednalo z hlediska výživy o nejzákladnìjší odvìtví, patøilo pivovarnictví mezi nejstarší a v našich mìstech mezi ekonomicky nejvýznamnìjší øemesla. Tomu odpovídala i skuteènost, že vaøit pivo smìli jen mìš ané, kteøí vlastnili dùm, jenž byl právem vaøit pivo nadán. Nákladnìjší zaøízení si mìš ané poøizovali

Cechovní pohár cechu øezníkù Opava, 1821, SZMO

Cínový korbel 1853, MIKS – MM

Cechowy puchar cechu rzeŸników Opawa, 1821, SZMO

Cynowy kufel 1853, MIKS - MM

spoleènì a v jejich užívání se pak støídali. Postupem èasu zaèali zadávat jednotlivé úkoly specializovaným sladovníkùm a pivovarníkùm. Sami si ponechali pouze šenkování piva, pokud i toto nepronajímali a pøitom se nevìnovali jinému øemeslu èi obchodu. Pivovarnictví tak patøilo mezi první odvìtví, kde se vyvinul nákladnický systém. Výrobì tìžších lihovin se naopak vìnovali apatykáøi prodávající lihoviny jako lék, pozdìji palièi vína, vinopalníci nebo moøipivové.7 Jiným pomìrnì vysoce výnosným potravináøským øemeslem bylo øeznictví. Z nìj se velice brzo zaèali vydìlovat uzenáøi a drobníci. Ve vyhrazených dnech smìli prodávat solené a uzené maso také cizí øezníci zvaní huntýøi. Vedlejší produkty masné výroby zpracovávali lojovníci, svíèkaøi, mydláøi a olejníci. Mezi nejpotøebnìjší øemesla patøila také poèetná øemesla odìvní používajících tkanin, kùže nebo kožešin. Zatímco se však tkalci plátna èili pláteníci vyskytovali pomìrnì zøídka a patøili k chudší vrstvì, soukeníci vyrábìjící tkaniny z vlny se naopak zaøazovali do vyšších, nìkdy i nejvyšších vrstev mìstské spoleènosti. Vždy také v žádném jiném odvìtví u nás nebylo dosaženo specializace do takové hloubky, jako u soukenictví.8 Celý proces od obstarání suroviny až po koneèný produkt zajiš ovala plejáda øemeslníkù – vlnaøi, tkalci, valchaøi, postøihaèi, barvíøi a krojeèi. Kromì øemeslníkù svázaných svým øemeslem s výrobou sukna se ve mìstech vyskytovali také hedvábníci, šlojíøníci, tkanièníci nebo nitníci. Rovnìž u øemesel zpracovávajících kùži došlo ke specializaci, ne však již tak rozsáhlé, jako u soukeníkù. Pøípravné mìkèení zajiš ovali tøíselníci, barvíøi kùže barvili. Koželuzi kùže

Cínový pohár cechu ševcù s cechovními štítky Krapkovice, 1795, MZP Cynowy puchar cechowy szewski z zawieszkami Krapkowice, 1795, MZP

nadále kùže nadále zpracovávali, jircháøi rovnìž, avšak pouze ty jemnìjší. Pak již nastupovala øemesla produkující samotné výrobky – øemenáøi, mìšeèníci, toboleèníci, pouzdraøi, sedláøi, uzdáøi, jehelnièkáøi nebo rukavièkáøi. Výroba odìvù a obuvi pøinášela obživu krejèím a ševcùm. Obojí se v základu dìlilo na noviníky, kteøí zhotovovali zcela nové výrobky, a na tzv. vetešníky, kteøí se naopak zamìøovali výluènì na opravy. Ani krejèí nebyli výjimkou v postupné specializaci na kytléøe, pláštníky, kabátníky, kalhotníky – hajníky. Ženské odìvy èi jeho èásti pocházely z dílen švadlí, šlojíøníkù èi vìneèníkù. S postupující specializací bylo možné se setkat také s biretníky, stuhaøi, peøineèníky, polštáøníky nebo koltraøi vyrábìjícími závìsy a koberce. To však již byla øemesla provozovaná ve významnìjších a vyspìlejších mìstech. Mezi nejzákladnìjší suroviny nacházející rozsáhlé a všestranné uplatnìní patøilo i ve støedovìku døevo. Aè ve stavebnictví zaèalo být postupnì vytlaèováno kamenem, dalekosáhlému použití se tìšilo i nadále. S nejvìtší pravdìpodobností pùsobili ještì pøed vznikem mìst rùzní, tehdy víceménì univerzální, tesaøi, stolaøi a koláøi. Pozdìji se k nim pøiøadili židelníci, truhláøi, bednáøi, rourníci, ale napøíklad také lžièníci. Znaèný význam mìlo døevo pochopitelnì také u zbrojních øemesel, a to i v dobì, kdy již byly vynalezeny palné zbranì. Taktéž kov se tìšil vcelku znaènému použití již od pravìku. Nejstarším øemeslem byli samozøejmì kováøi vìnující se svému øemeslu dávno pøed vznikem mìst. Z nich se v období støedovìku vyèlenili podkováøi, výrobou zámkù se zaèali zabývat zámeèníci, pøedmìty pro domácnost zhotovovali mìdnáøi, pánvièníci, èíšíøi, nùžkaøi, nožíøi nebo nožikáøi. Na zbranì a zbroj se specializovali meèíøi, platnéøi, brníøi, ostrožníci a puškaøi. Puškaøi v našich zemích zpoèátku støelné zbranì vyrábìli složitìjším zpùsobem – vykovávali zbranì ze silného plechu a svaøovali je. Teprve

Cínový talíø krnovský cínaø Josef Schmidt, 1.polovina 19. století, MIKS - MM

pozdìji se stalo puškaøství odvìtvím slévaèským, kdy zbranì zaèaly být odlévány. Naprostá vìtšina tìchto øemesel však byla provozována ve vìtších a vyspìlejších støediscích, stejnì jako obory vyrábìjící luxusní a umìlecky pojaté pøedmìty – zlatníci, støíbrníci, hodináøi nebo orlojníci. K velmi starým øemeslùm náleželi také hrnèíøi, kteøí ve støedovìku dosáhli urèitého technologického pokroku zdokonalením hrnèíøského kruhu, pece èi polevy. Aèkoliv byly jejich výrobky vysoce frekventované i v nižších vrstvách spoleènosti, co do spoleèenské prestiže stálo jejich øemeslo na nejnižších pøíèkách. Dlouhou tradici mìla v èeských zemích také výroba skla. Zpoèátku pøicházeli skláøi do mìst spoleènì se stavebníky v rámci stavebních hutí, èasem se však osamostatnili. Z jejich øemesla se nìkde vydìlili také zrcadelníci nebo šmelcíøi korálù, byli však ještì ojedinìlejší, a jejich zboží pøepychovìjší, než samotní skláøi. Na sklonku støedovìku se objevili ještì další øemeslníci – papírníci, kteøí postupnì zaèali vytlaèovat pergameníky, a v návaznosti na nì i tiskaøi. Mimo všechna tato øemesla bychom našli skupinu živností, kterou by bylo možno zahrnout pod pojem služby. Sem vedle mlynáøù a valcháøù spadají napøíklad také povozníci nebo lazebníci.9

Detail výzdoby závìru pušky výrobek J. Sienela z Krnova, 2. polovina 19. století, MIKS – MM Detal dekoracje zamkniêcie fuzjê produkt J. Sienela z Krnova, druga po³owa XIX. wieku, MIKS – MM

CECHY Jestliže po vzniku mìst fungovala øemeslná výroba v pomìrnì svobodném duchu, v prùbìhu sta let zaèala postupnì krystalizovat pravidla, zákony èi omezení, které zaèaly urèovat práva i povinnosti øemeslníka, jeho vztahy k dalším øemeslníkùm i postavení námezdních sil.10 V pravidlech pro uèení mladých uchazeèù o øemeslo a tovaryšù se vytváøely zárodky pracovního práva a hlavní ustanovení byla zakomponována do cechovních øádù. Cechy samotné se v našich zemích zaèaly objevovat již na sklonku 13. století, jejich rozkvìt zaznamenáváme ve 14. a 15. století, v naprosté vìtšinì však pokraèoval až do 17., pøípadnì první poloviny 18. století. Místy zøejmì až bouølivý rozkvìt øemesel brzo odhalil fakt, že záležitostem týkajících se živností nelze ponechat volný prùbìh, pøièemž jejich øízení nezvládala ani mìstská rada. Vytvoøila se tak druhá zájmová mìstská samospráva s kompetencí v živnostensko-politických záležitostech – cechy. Staré èeské názvy – bratrstvo, cech, poøádek – odrážejí rùzné funkce cechù od ekonomických až po náboženské. Pùvodnì se svou funkcí cechovní organizace nezamìøovaly pouze na pasivní ochranu øemesla, ale na aktivní regulaci jak uvnitø cechu samotného, tak mimo nìj. Zpoèátku totiž nepochybnì došlo k brzkému pøesycení trhu, což mìlo za následek až existenèní ohrožení samotných øemeslníkù. K tomuto základnímu ekonomickému principu èasem pøistupovaly další, a to nejen ekonomické, ale také náboženské èi charitativní. Spolu s tím se však èlenství v cechu mìnilo z dobrovolného na povinné. Kde již byl cech jednou ustanoven, musel do nìj øemeslník dotyèného øemesla vstoupit, jinak byl pøísnì stíhán. Aè se v cechu sdružovali pøevážnì øemeslníci jednoho øemesla, bylo zároveò velice èasté, že se v tzv. sdruženém cechu spojili mistøi vícero øemesel, èasto øemesel pøíbuzných, což opìt ale neplatí absolutnì.Setkáme se tak napøíklad se sdruženým cechem bednáøù, koláøù a truhláøù – s øemesly pracujícími se døevem. K spojování ve sdruženém cechu èasto vedl i ten fakt, že mistrù, popøípadì øemeslníkù, dotyèných øemesel pùsobilo ve mìstì málo. Jak již bylo zmínìno výše, cechy neplnily pouze ekonomickou funkci -

Typáø podkováøù a zbrojíøù Krnov, 1668, SZMO Pieczêæ cechu kowalów i p³atnerzów Krnov, 1668, SZMO

napøíklad zchudlým èi pøestárlým mistrùm byly poskytovány malé pravidelné pøíspìvky. Jakýsi prvek sounáležitosti a solidarity cechy projevovaly také pøi pohøbech svých èlenù, byla užívána dokonce spoleèná nosítka s rouchy nebo pøíkrovem.11 Do èela cechù byli voleni cechmistøi, kteøí byli potvrzováni mìstskou radou, spolu s nimi pùsobili také cechovní starší. Vedení cechu se tak nápadnì podobalo samosprávì mìsta, v níž ostatnì mìlo svùj vzor. Jednání v cechu pøerostlo postupem èasu v rituál pøísnì formálního rázu, který musel být za každých okolností dodržován. Jednání cechu vždy zapoèalo pøinesením a otevøením cechovní truhlice, v níž byla uložena statuta a peèetidlo cechu, peníze, písemnosti mistrù i tovaryšù a cechovní archiv. Cechovní jednání se odbývala buï postupnì u jednotlivých mistrù nebo po hospodách, nìkde se však finanènì dobøe situovaným cechùm podaøilo zakoupit èi postavit vlastní dùm. Svou funkci a slavnostní urèení mìlo pøi zasedáních cechù i cechovní nádobí a náèiní, zpravidla cínové. Zdobeno bylo znaky a symboly cechu a rùznými prùpovìïmi. Užíváno bylo také pøi èetných cechovních hostinách, jelikož hostiny se poøádaly pøi každé pøíležitosti. To sice podporovalo soudružnost cechu, zároveò však èasté pijatiky nemálo vyèerpávaly cechovní pokladnu.12 Cechy byly v našich mìstech velice významnou hospodáøskou organizací, obzvláštì v dobì jejich vzniku a rozmachu, kdy výraznì pomáhaly domácím øemeslníkùm v prosazení své výroby a ochraòovaly ji pøed konkurencí z jiných mìst. Ustanovení cechovních øádù však upravováním i takových detailù jako nejvyššího možného poètu uèòù a tovaryšù, které smìl mistr zamìstnávat èi poètu výrobkù, které smìl mistr vyrobit, zaèala postupem èasu znaènì brzdit rozmach ekonomiky a silnì omezovala hospodáøskou soutìživost. Proto do cechovních záležitostí zaèal od 18. století stále více zasahovat stát a docházelo k modernizaci a zjednodušování cechovních øádù. Roku 1731 vydal Karel VI. tzv. generální cechovní patent omezující celkovou pravomoc cechù ve mìstì. Po osmi letech byl generální cechovní patent doplnìn generálními cechovními artikuly, které zakázaly mistrùm cechu urèovat ceny výrobkù a zdražovat je. Po vydání nového živnostenského zákona roku 1859, který zrušil cechy a zavedl svobodu øemeslné výroby, nastal postupnì i definitivní konec øemesel v podobì, v jaké byla známa po staletí. Umìní pøedávané po staletích tak vìtšinou odcházelo z tohoto svìta spoleènì s posledními mistry daného oboru.

Typáø sdruženého cechu Osoblaha, zøejmì 18. století, SZMO Pieczêæ cechu zjednoczonego Osoblaha, widocznie 18. wiek, SZMO

Typáø cechu tesaøù Krnov, 1755, SZMO Pieczêæ cechu cieœlarskiego Krnov, 1755, SZMO

CECHY V KRNOVÌ Nejstarším písemnì doloženým cechem v Krnovì byl cech pekaøù. Ten získal svùj øád již roku 1371.13 K znaènému nárùstu cechovních organizací v Krnovì však docházelo pøedevším v prùbìhu šestnáctého století. Nejstarší krnovská mìstská kniha z roku 1523 uvádí u soupisù mìstských rad a konšelského sboru i výpis krnovských cechmistrù. Roku 1564 je v Krnovì zaznamenáno 27 cechmistrù, roku 1567 už 32, což je poèet, který pak zùstává prakticky nemìnný. Bohužel písaø nezaznamenal, jakých øemesel byli dotyèní mužové znalí.14 Literatura dokládá, že roku 1564 bylo v Krnovì ètrnáct a v roce 1566 šestnáct cechù.15 Po ceších pekaøù, koželuhù a rybáøù16 jsou roku 1523 Jiøím ze Šelenberka potvrzeny cechovní artikuly obuvníkùm. Rostoucí poptávku po potravinách spojenou s nárùstem obyvatelstva v Krnovì, která si vynutila specializaci výroby, lze vidìt ve vydìlení se cechu perníkáøù z cechu pekaøského v prùbìhu šestnáctého století. Roku 1570 dostali øád soukeníci. Obdobnì jako znásobení soukeníkù potvrzuje narùstající požadavky na oblékání a módu i ustanovení cechu kožešnického roku 1578. Schválení artikulù cechù zámeèníkù, hodináøù, ostružníkù, høebáøù, ale pøedevším meèíøù a puškaøù roku 1581 dokládá všeobecný hospodáøský a spoleèenský rozkvìt, kdy poptávka po urèitém a luxusnìjším zboží dosáhla i v Krnovì takové úrovnì, že zde mohly vzniknout cechy specializující se právì na tyto výrobky. Svùj vliv zajisté sehrála úloha Krnova jako sídelního mìsta celého knížectví a požadavky jak šlechty, tak nepochybnì i knížecího dvora.

Cínový vilkum cechu kováøù Krnov, 1662, MIKS – MM Cynowy puchar cechu kowalów Krnov, 1662, MIKS – MM

Výraznì vzkvétalo i krnovské pivovarnictví, nebo rostoucí poptávka a výroba pìnivého moku si taktéž vyžádaly užší specializaci a roku 1599 byla dána privilegia sládkùm a sladovníkùm.17 Kromì øemeslníkù, jejichž poèet se rozrostl natolik, že byli sdruženi v ceších, pùsobili v Krnovì také øemeslníci, kteøí pro nízký poèet cech nevytvoøili. Již roku 1523 byli do krnovské mìstské obce pøijati zvonaø Pavel Krause, pláteníci Jiøí Jungweis a Matyáš Hartwigk, provazník Jiøí Leythert nebo švec Petr Hanke.18 V Krnovì samozøejmì musela pùsobit celá øada dalších øemeslníkù: øezníkù – masaøù, mlynáøù, krejèích, hrnèíøù, kováøù èi cínaøù neboli konváøù. Série váleèných konfliktù v první polovinì 17. století oznaèovaných souhrnnì jako tøicetiletá válka pøerušila prosperitu a rozkvìt Krnova, nemìla však vliv na organizaci øemeslné výroby v ceších jako takovou. Výèet cechù, které jakožto dùležitý hospodáøský a rovnìž politický mìstský èinitel pøidaly spolu s mìstskou radou svou peèe 18. kvìtna 1630 na náboženská statuta, totiž ve srovnání s písemnými zmínkami v 16. století nevykazuje jejich úbytek, ale naopak zaznamenává další. Z roku 1630 tak máme potvrzenou existenci tìchto cechù: masaøského, ševcovského, kožešnického, pekaøského, zednického, spojeného cechu bednáøù, koláøù a truhláøù, cechu krejèích, sládkù, sladovníkù, zámeèníkù, soustružníkù, klobouèníkù, hrnèíøù, tkalcù, soukeníkù, rybáøù, solníkù a kováøù.19 Po ukonèení váleèného bìsnìní se pozvolna probouzela i ekonomika mìsta, novì vznikly cechy øemenáøù, provazníkù a pletaøù, mimo cechovní organizace pak v Krnovì pùsobili koláøi, soustružníci, lazebník, støihaèi sukna, tmelaøi, sklenáøi a špendlíkáøi. Pletaøi založili svùj cech roku 1664, roku 1715 vznikl cech blanaøù, roku 1719 cech bìlièù plátna. Do konce 18. století založili svùj cech ještì tesaøi (1755) a zedníci (1792). Do popøedí øemeslné výroby se zøejmì dostávaly obory textilní, odìvní a døevozpracující, svou nezastupitelnou roli si pochopitelnì udržovaly i cechy øemesel potravináøských. Zlom pøišel ve ètyøicátých letech 19. století. Tehdy soukenický mistr Alois Larisch vybudoval svou první továrnu v Kostelci, roku 1862 si vystavìl novou, vìtší a s parním kotlem na dnešním Øíèním okruhu. To však již jeho pøíkladu následovali i další. V Krnovì naplno propukla prùmyslová revoluce, Krnov se promìnil v mìsto továren a komínù, v nìmž místo pro podomácké mistry již nebylo.

Kameninový korbel se symboly bednáøského a truhláøského cechu Krnov, MIKS – MM Farfurowy kufel z atrybuty cechu bednarzów i stolarzów Krnow, MIKS – MM

OD UÈNÌ K MISTROVI Než se mladý øemeslník stal váženým mistrem, pokud se jím vùbec stal, musel ujít pomìrnì dlouhou cestu. Každý nejdøíve zaèínal na nejnižším stupni – jako uèeò, kdy zpravidla ve vìku 15 let pøicházel nevyškolený do uèení v øemeslnické dílnì. Uèební doba se postupnì ustálila na tøech letech, nìkdy mohla být také delší, tøeba i pìt let. Rùzné okolnosti pøitom urèovaly, zda doba uèednická byla roky vcelku pøíjemnými, nebo naopak velice pernými. Nìkde se dokonce i uèni, nejen tovaryši, takøka stávali dalšími širšími èleny rodiny. Jindy byl naopak mladý uèeò tvrdì vykoøis ován, ojedinìlá nebyla ani šikana nebo tìlesné tresty.20 Nakonec se však uèeò pøes veškeré nesnáze pøenesl a v pøípadì dostateèného získání potøebné zruènosti a znalostí se podrobil tovaryšské zkoušce. Pokud uspìl, získal výuèní list, který mu byl slavnostnì vydán pøed celým cechem a stal se z nìj tovaryš. Výuèní listy vždy obsahovaly potvrzení o manželském pùvodu tovaryše a kladné hodnocení jeho práce a chování. Od 18. století pak byly používány pøedtištìné formuláøe. Ani tovaryšský život nebyl právì snadný, byl však již lepší než život uèòùv. Mistr si nesmìl dovolit tovaryše tìlesnì trestat a za práci mu musel platit. Navíc se tovaryš, pokud nebyl s podmínkami u mistra spokojen, mohl rozhodnout odejít jinam. Je ale nutné zmínit zásadní skuteènost, že u tovaryšù se pøímo poèítalo s tím, že vystøídají øadu míst a tím také nasbírají užiteèné zkušenosti. Pro toto putování se vžilo oznaèení vandr. Pøestože bìhem vandru zažili tovaryši nejednu útrapu, mìlo vandrování rovnìž své nesporné výhody. Mladí øemeslníci totiž mìli šanci poznat své øemeslo z více pohledù, seznámit se s materiály, které doposud neznali, i s odlišnými technologickými postupy. Od 16. století nìkteré cechy vandr pøímo naøizovaly. V nìmeckých ceších byl naøizován v délce dvou do tøí let, èeské jej naøizovaly na jeden až ètyøi roky. Rozlišovalo se pøitom mezi tovaryšem mladým a tovaryšem starším – již dospìlým. Když se mladý tovaryš rozhodl vydat na vandr, domluvil se s mistrem a po

Støíbrný cechovní štítek øeznického cechu Opava, 1727, SZMO Srebrna zawieszka cechowa cechu rzeŸników Opawa, 1727, SZMO Støíbrný cechovní štítek øeznického cechu Opava, 1781, SZM Srebrna zawieszka cechowa cechu rzeŸników

12 Opawa, 1781, SZMO

smluvené dobì se rozlouèil s ním i jeho manželkou, ke starším cechu si došel pro výuèní list a s malým rancem, pøípadnì i nìèím na obranu, vyrazil, a už sám, nebo s nìkolika dalšími tovaryši.21 K vybavení tovaryšù pøibyly v pozdìjších dobách také vandrovní knížky. Jejich nejdùležitìjším úèelem pro tovaryše samozøejmì bylo zaznamenávání míst, kudy tovaryš prošel, vèetnì doby, kterou zde strávil. První kroky vandrovníka v novém mìstì vedly vždy do cechovní hospody. V ní se s pøíchozím sešli starší tovaryši. Pokud na nì nezapùsobil negativnì a byl jimi pøijat, zbytek veèera s ním v hospodì popíjeli a dalšího dne mu hledali práci. Od 17. století již bylo bìžné zapisování mistrù na tabuli v hospodì a pøidìlování práce podle poøadí. Podaøilo-li se práci najít, zùstával tovaryš u mistra dva týdny. Pak mohl buï odejít, nebo nadále zùstat. V druhém pøípadì byl mezi mistrem a tovaryšem uzavøen poèet (rachunk) a pili spolu „litkup“. Následnì byl tovaryš pøijat do místní tovaryšské organizace na slavnostním šenku a pøispìl do pokladny menším obnosem. Podobnì to vypadalo, když z mìsta odcházel. Nejdøíve dal v øádné dobì výpovìï mistrovi, poté se s ním i mistrovou rozlouèil a zamíøil do cechovní hospody, kde se rozlouèil také s tovaryši.22 Pak již tovaryši zbýval poslední stupínek. Na nìj se však nedostával snadno a automaticky. Stávalo se, že nìkdo zùstal tovaryšem napoøád. Z nìkterých starších tovaryšù se tak stávali tovaryši – kárníci. Ti již byli ženatí a za prací putovali se svou ženou, èasto i dìtmi a skromným majetkem naloženým na káøe. Jiní tovaryši od øemesla naopak bìhem vandru zbìhli. Jindy se jim však podaøilo vlastními úsporami nebo i jinými cestami pøipravit si cestu k samostatné existenci a pozici mistra. Pro to, aby se øemeslník mohl stát mistrem, musel splòovat nìkolik podmínek. Pøedevším v 16. století bylo pomìrnì bìžné, že musel ve mìstì nabýt mìstského práva, tj. musel být pøijat za právoplatného mìš ana, což bylo nezøídka spojeno se zakoupením nemovitosti. Od této praxe se pozdìji upouštìlo. Uchazeè

Støíbrný cechovní štítek øeznického cechu Opava, 1652, SZM Srebrna zawieszka cechowa cechu rzeŸników Opawa, 1652, SZMO

také musel pøedložit osvìdèení o poctivém pùvodu, tj. manželském, a byla mu uloženo vyrobení tzv. mistrovského kusu, který musel být ostatními cechovními mistry schválen, a pøi nìmž musela být pochopitelnì prokázána vìtší zruènost.23 Pokud uspìl, musel složit uchazeè „pøíjemné“ a vystrojit hostinu – „svaèinu“. Pak byl již pøijat mezi mistry. Pochopitelnì to šlo také ponìkud snadnìji. Velice èastou praxí bylo, že si tovaryš vzal mistrovu dceru nebo se oženil s ovdovìlou mistrovou. To pak byl nezøídka odpouštìn mistrovský kus, platilo se ménì „pøíjemného“ a nebylo nutné strojit hostinu. Obdobnì snadnìjší pøijetí mìli synové mistrù.

Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. Praha 2009, s. 236, 238; Hoffmann, F.: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. Praha 2002, s. 364–365; Petráò, J. a kol.: Dìjiny hmotné kultury I. (1.). Praha 1985, s. 236. 2 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 236. 3 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 245; Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. c. d., s. 365. 4 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 245; Hoffmann, F.: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. c. d., s. 371. 5 Janotka, M. – Linhart, K.: Zapomenutá øemesla. Praha 1984, s. 34–35; Petráò, J. a kol.: Dìjiny hmotné kultury I. (2.), s. 681. 6 Janotka, M. – Linhart, K.: Zapomenutá øemesla. Praha 1984, s. 41–49; Petráò, J. a kol.: Dìjiny hmotné kultury I. (2.), s. 684. 7 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 239; Hoffmann, F.: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. c. d., s. 368. 8 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 240; Hoffmann, F.: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. c. d., s. 368. 9 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 245; Hoffmann, F.: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. c. d., s. 371. 10 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 245; Hoffmann, F.: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. c. d., s. 372; Petráò, J. a kol.: Dìjiny hmotné kultury I.(1.). c. d., s. 237, 289–290. 11 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 247; Hoffmann, F.: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. c. d., s. 374; Petráò, J a kol.: Dìjiny hmotné kultury I.(1.). c. d., s. 290–291. 12 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 247; Hoffmann, F.: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. c. d., s. 374. 13 Blucha, V.: Mìsto mezi dvìma øekami. Krnov 2007, s. 44. 14 Zemský archiv v Opavì (dále jen ZAO), Státní okresní archiv (dále jen SOkA) Bruntál se sídlem v Krnovì, Archiv mìsta Krnova, inv. è. 35, fol. 125 (245) – fol. 130b (256). 15 Pleban, J.: Der Jägerndorfer Schulbezirk. Jägerndorf 1887, s. 120. 16 ZAO, SOkA Bruntál se sídlem v Krnovì, Archiv mìsta Krnova, kart. è. 1, inv. è. 895; ZAO, Pozùstalost V. Praska, kart. 9, inv. è. 838. 17 Fukala, R.: Role Jana Jiøího Krnovského ve stavovských hnutích. Opava 1997, s. 70; Fukala, R.: Život na krnovském zámku za vlády hohenzollernských knížat (1523–1621). In: Mìš ané, šlechta a duchovenstvo v rezidenèních mìstech raného novovìku (16.–18. století), s. 140; Prasek, V.: K dìjinám øemesel ve Slezsku. Program èeského gymnazia v Opavì, 1893, è. 10, s. 20–21, 31; Prasek, V.: Historická topografie zemì Opavské. Opava 1883, s. 516; Pleban, J.: Der Jägerndorfer Schulbezirk. c. d., s. 119. Pleban si všímá toho, že v nejstarší mìstské knize z roku 1520 se pøi koupích, pozùstalostech a sporech až v roce 1547 a 1549 hovoøilo o ètyøech soukenících a mezi 66 osobami, které v letech 1545–1550 zasedaly v radì, se nenacházel ani jeden soukeník. Teprve po roce 1550 se zaèínají vyskytovat èastìji, v letech 1550–1559 se mezi 177 osobami nacházejí 3, 1560–1569 mezi 191 mìš any 4, 1587–1592 mezi 134 už 15, roku 1613 opìt 3 a 1617 z 13 byli soukeníky 4. Poukazuje na to, že v jiných mìstech bylo v první polovinì 16. století daleko vìtší zastoupení soukeníkù a pomìrnì pøekvapivý nárùst soukeníkù v poslední tøetinì 16. a na poèátku 17. století je Plebanem vysvìtlován možným pøíchodem protestantských souvìrcù – tkalcù z Nizozemí, kde byli v letech 1535–1573 údajnì pronásledováni. 18 ZAO, SOkA Bruntál se sídlem v Krnovì, Archiv mìsta Krnova, inv. è. 35, fol. 12. 19 Prasek, V.: Historická topografie zemì Opavské. c. d., s. 504. 20 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 246; Hoffmann, F.: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. c. d., s. 372. 21 Janotka, M. – Linhart, K.: Zapomenutá øemesla. c. d., s. 146. 22 Janotka, M. – Linhart, K.: Zapomenutá øemesla. c. d., s. 147. 23 Hoffmann, F.: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. c. d., s. 246; Hoffmann, F.: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. c. d., s. 372.

RZEMIOS£A I CECHY Cz³owiek w naszym regionie, czyli na Œl¹sku, zajmowa³ siê rzemios³em ju¿ od czasów starodawnych.. Niektóre rzemios³a w naszym regionie rozwija³a siê przez wiele wieków, inne zaœ pojawi³y siê z zagranicy ju¿ w ukszta³towanej postaci. Na przestrzeni wieków mia³y wp³yw na rozwój rzemiose³ kontakty z innymi krajami, naprz. przybycie i osiedlienie siê rzemieœlników i kupców z innych krajów. Do zasadniczego prze³omu dosz³o dopiero w 13. wieku w skutek dwóch wyraŸnych impulsów- tzw. wielka kolonizacja i œwiadome zak³adanie miast. Do rozmachu i rozwoju rzemios³a na naszych terenach dosz³o w³aœnie dopiero z powstaniem miast, w których produkcja rzemieœlnicza znalaz³a zastosowanie jako charakterystyczna i równoczeœnie podstawowa dziedzina dzia³alnoœci produkcyjnej. Od wielkoœci i znaczenia miasta czêsto zale¿a³a równie¿ struktura i iloœæ rzemiose³, poszczególnych rzemieœlników, stosunek produkcji rzemieœlniczej do rolniczej ,znaczenie i pozycja rzemieœlników i ich cechów w spo³eczeñstwie miasta.1 Ogólnie mo¿na stwierdziæ, ¿e w ma³ych i mniej znacz¹cych miastach i miasteczkach mo¿na by³o spotkaæ przedewszytskim , czêsto wy³¹cznie, rzemios³a ¿ywnoœciowe, ewentualnie podstawowe rzemios³a odzie¿owe. Wiêksza iloœæ rzemiose³ , szeroka skala ich specializacji , jak i rzemios³a nastawione na towary bardziej luksusowe, to na odwrót charakterystyczne dla wiêkszych,rozwiniêtych i ekonomicznie znacz¹cych miast. Samotnemu rzemieœlnikowi œrodowisko miejskie przynosi³o bardziej swobodne i dogodniejsze warunki rozwoju, ale i wy¿sze wymagania na jego pracê. W mieœcie uzyska³ relatywnie swobodn¹ pozycjê, sam sobie zabezpiecza³ materia³, sam decydowa³ o tym co bêdzie produkowaæ i sam swe produkty nastêpnie sprzedawa³. Na poziom rzemiose³ mieli wp³yw rzemieœlnicy ze starszych miejskich zespo³ów osadniczych, jednak rzemieœlnicy, którzy przyszli w czasie kolonizacji

wprowadzili sporo pierwiastków i osi¹gniêæ rewolucji technicznej 12. i 13.2 wieku. Je¿eli na pocz¹tku 13. wieku dosz³o przynajmniej do prostego podzia³u produkcjinaprzyk³ad rolnik dostarczy³ wê³nê i rzemeiœlnik j¹ przerobi³ na sukno, w miastach pojawia siê dalszy podzia³ w postaci szerokiej specializacji rzemiose³. Pierwsze dni rzemieœlników w nowo powstaj¹cym mieœcie by³y skromne. Podobnie jak wszyscy obywatele nowego zespo³u miejskiego mieszkali w ziemiankach lub pó³ ziemiankach, które dopiero póŸniej, czêsto poprzez kilka generacji zmieni³y siê na drewniany dom i dopiero ten, oczywiœcie znów po up³ywie pewnego okresu, by³ przebudowany na dom kamienny. Jednakowo powolny i d³ugi by³ rozwój warsztatu rzemieœlniczego. Ca³kowicie normalne by³o, ¿e warsztat nie by³ oddzielony od pomieszczeñ mieszkalnych. Taki stan czêsto trwa³ glêboko do czasów nowowiecznych. Dopiero póŸniej zamo¿niejsi rzemieœlnicy oddzielili warsztat od pomieszczeñ mieszkalnych3. Je¿eli rzemieœlnik móg³ sobie pozwoliæ finansowo w³asny dom, to taki dom stawa³ najczêœciej w bocznych uliczkach. Wiêkszoœæ rzemieœlników mieszka³a w domach bogatych mieszczan. Pomieszczenie w którym rzemieœlnicy mieszkali by³o bardzo rzadko odwrócone w stronê ulicy. Takie szczêœcie spotyka³o tylko rzmieœlników, których produtky powinny byæ zaraz sprzedane. Tak temu by³o w przypadku piekarzy i rzeŸników. Jednak i w ich przapadku czêstsza by³a sprzeda¿ wyrobów w drewnianych budach na rynku zwanych chlebne lub miêsne ³awy.Niektórzy rzemieœlnicy dotkliwie odczuwali brak miejsca do swej dzia³alnoœci. Chodzi³o przedewszystkim o bednarzy i stolarzy. Jeszcze w gorszej sytuacji byli rzemieœlnicy, którzy do swej dzia³alnoœci potrzebowali du¿¹ iloœæ wody, jak i rownie¿ ci, których dzia³alnoœæ powodowa³a ha³as lub zapach. Te rzemios³a by³y odsuwane na peryferie miasta albo wprost k rzece. Pocz¹tkowo narzêdzia do pracy rzemieœlnicy przynosili z sob¹ do miasta, dopiero póŸniej zaczêli je sami produkowaæ. Aczkolwiek œredniowieczne rzemios³o by³o znacznie konserwatywne, tak samo jak i ówczesne spo³eczeñstwo, mo¿na obserwowaæ powolny postêp.Zwyczajne narzêdzia jak m³otek,siekierka, kleszcze, pilnik, d³uto czy hobel nie dozna³y jakiœ wiêkszych zmian.

Cynowy puchar cechu krawieckego Krnow, 1840, MIKS - MM Cínový vilkum cechu krejèích Krnov, 1840, MIKS - MM

Brakowa³o jednak bardziej skomplikowanych narzêdzi, które by³y znane wczeœniej. Z drugiej strony spotykamy urz¹dzenia na pograniczu narzêdzi i maszyn jak naprzyk³ad ko³o garncarskie,krosno, ko³o wodne poganiaj¹ce inne narzêdzia i maszyny,wielokr¹¿ek,tokarka lub kuŸnia wodna.4 W pocz¹tkowym okresie istnienia miasta wystarcza³y podstawowe rzemios³a zabezpieczaj¹ce wy¿ywienie, ubieranie i inne podstawowe potrzeby ¿yciowe. Chocia¿ pocz¹tkowo gospodarstwa domowe by³y samowystarczalne je¿eli chodzi o artyku³y ¿ywnoœciowe, to powoli poszczególne czynnoœci przejê³y rzemios³a. Zbo¿e mleli m³ynarze, do nich do³¹czyli krupnicy. Pocz¹tkowo m³yn nale¿a³ do lokatora, póŸniej m³yny budowa³y równie¿ zespo³y miejskie. S postêpem czasu m³yny przechodzi³y na w³asnoœæ cechów zajmuj¹cych siê przeróbk¹ m¹ki lub s³odu. M³ynarze nietylko mleli m¹kê. Musieli sami wybudowaæ i wyposa¿yæ m³yn , a przy m³ynie czêsto by³y równie¿ tartaki wodne. Je¿eli m³ynarz by³ w cechu z innymi rzemios³ami to czêsto znajdowa³ siê w pozycji podleg³ej. Lepsz¹ stron¹ ich rzemios³a by³a mo¿liwoœæ poprawiæ swoj¹ sytuacjê ¿yciow¹ hodowl¹ trzody, któr¹ karmili resztkami z mielenia.5 Zywnoœæ z m¹ki wyrabiali piekarze, z których poprzez pog³êbiaj¹c¹ siê specjalizacjê wyodrêbnili siê „ mazeènici“ p¹czkarze, caletnicy, piernikarze, op³atkarze i kucharze. Piekarze pojawiaj¹ si¹ u nas w przeci¹gu 11. i 12. wieku, do wiêkszego rozwoju dochodzi w 13. -14. wieku. W wiêkszoœci miast nie tworzyli wiêkszoœci. Nie piekli tylko domowy ¿ytny chleb, ale kilka rodzaji innego pieczywa,przedewszystkim z bia³ej m¹ki, które równie¿ zwano chlebem. Bochenki codziennej potrzeby nie by³y du¿e, odpowiada³y codziennej porcji wy¿ywienia czeladnika i ich waga (300-350g) kierowa³a siê cen¹ zbo¿a na rynku.Inne by³y bochenki chleba pieczone na wsi.Równie¿ piekarze miele mo¿liwoœæ z resztek karmiæ trzodê.6 Chocia¿ z punktu widzenia wy¿ywienia nie chodzi³o o podstawow¹ dziedzinê, nale¿e³o browarstwo miêdzy najstarsze i w naszych miastach ekonomicznie bardzo istotne rzemios³o. Temu odpowiada³ fakt, ¿e warzyæ piwo mogli tylko mieszczanie, którzy byli w³ascicielami domu, s prawem warzenia piwa. Dro¿sze urz¹dzenia mieszczanie kupowali wspólnie i w ich u¿ytkowaniu siê zmieniali. S postêpem czasu zaczêli poszczególne zadania zlecaæ wyspecjalizowanym s³odownikom i browarnikom. Sami prowadzili karczmy, o ile i te nie oddawali do wynajmu i zajmowali si¹ innym rzemios³em lub handlem. Produkcj¹

Czêœæ wewnêtrzna wieka skrzynie cechowej cechu tkackiego Horní Benešov, 1839, SZMO Vnitøní strana víka cechovní truhlice tkalcovského cechu Horní Benešov, 1839, SZMO

ciê¿szych alkoholi zajmowali siê aptekarze, którzy sprzedawali alkohol jako lekarstwo.7 Innym stosunkowo bardzo op³acalnym rzemios³em zwi¹zanym z ¿ywnoœci¹ by³o rzeŸnictwo, z którego bardzo szybko wyodrêbniali siê wêdlinarze i tzw. „drobnicy”. W wyznaczonych dniach pozwalano w miastach sprzedawaæ solone i wêdzone miêso tak¿e cudzym rzeŸnikom, których zwano „huntyøi”. Miêdzy podstawowe rzemios³a nale¿a³y tak¿e poczetne rzemios³a odzie¿owe, które wykorzystywa³y tkaniny, skórê lub futra. O ile tkacze p³ótna pojawiali siê stosunkowo rzadko i nale¿eli do biedniejszej warstwy, sukiennicy, którzy zajmowali siê wyrobem tkanin z we³ny nale¿eli na odwrót do wy¿szych a nierzadko i do najwy¿szych warstw spo³eczeñstwa miejskiego. W ¿adnej innej ga³êzi u nas nie osi¹gniêto tak g³êbokiej speacializacji, jak w sukiennictwie.8 Ca³y proces od dostawy surowca a¿ po wyrób koñcowy zabezpiecza³a ca³a skala rzemieœlników - we³niarze, tkacze,walcharze, postrzygacze, farbiarze itd. Obok rzemieœlników zwi¹zanych swoim rzemios³em z wyrobem sukna, pojawiali siê w miastach jedwabnicy, niciarze, tasiemkarze lub weloniarze. Do specjalizacji, która jednak nie by³a tak szeroka jak w przypadku sukiennictwa, dosz³o równie¿ w rzemiose³ach opracowywuj¹cych skórê .Przygotowawcze zmiêkczanie wykonywali tzw. tøíselníci, farbiarze skóry farbowali, garbarze skóry dalej wyprawiali, tzw.jirchaøi wyprawiali delikatniejsze skóry.Dalej nastêpowa³y rzemios³a, które produkowa³y ju¿ wyroby rymarze, kaletnicy, siodlarze, itp.

Cechowy puchar cechu szewców Opawa, 1736, SZMO Cechovní pohár cechu ševcù Opava, 1736, SZMO

Wyrób odzie¿y dawa³ pracê szewcom i krawcom. Oba rzemios³a w zasadzie dzielono na tzw. „novíniky”, którzy wyrabiali nowe wyroby i tzw. „vetešníky”, którzy na odwrót zajmowali siê wy³¹cznie napraw¹ starszych rzeczy. I w przypadku krawców s postêpem czasu dosz³o do specjalizacji na tzw. „kytleøe”, „pláštníky”,”kabátníky”, „kalhotníky-hacníky” , odzie¿ dla kobiet wyrabiano w warsztatach krawieckich tzw: „šlojíøníkù” lub „vìneèníkù”. PóŸniej mo¿na by³o spotkaæ równie¿ „biretníky“, „stuhaøe“, „peøineèníky“, „polštaøníky“ lub „koltraøe“, którzy zajmowali siê wyrobem zawiasów i dywanów. Z tymi rzemios³ami jednak spotykami siê w bardziej rozwiniêtych i znacz¹cych miastach. Miêdzy podstawowe surowce, które znalaz³y wszestronne i szerokie zastosowanie nale¿a³o w œredniowieczu drewno. Chocia¿ z postêpem czasu by³o w budownictwie zastêpowane przez kamieñ, mia³o nadal szerokie zastosowanie. Najprawdopodobniej jeszcze przed powstaniem zespo³ów miejskich dzia³ali ró¿ni, wtedy mniejwiêcej uniwersalni cieœla, stolarze lub kolarze. PóŸniej do³¹czyli do nich ró¿ni meblarze, stolarze,bednarze, „rourníci“, ale i naprz. „lžíèníci“. Wa¿ne znaczenie mia³o drewno równie¿ dla rzemiose³ zajmuj¹cych siê uzbrojeniem i to w czasach, kiedy by³a ju¿ znana broñ palna. Równie¿ metal mia³ szerokie zastosowaniu i to ju¿ od prawieku. Najstarszym rzemios³em byli oczywiœcie kowale, którzy zajmowali siê tym rzemios³em dawno przed powstaniem miast. Z kowali w okresie œredniowiecza wyodrêbnili siê podkowale, wyrobem zamków zajmowali siê œlusarze, przedmioty gospodarstwa domowego produkovali miednicy, patelmiarze,“èišiøi, no¿ownicy. no¿yczkarze . Na broñ specjalizowali siê meczownicy, p³atnerze, ostro¿nicy , rusznikarze. Rusznikarze pocz¹tkowo broñ paln¹ wykonywali bardzo skomplikowanie- z silnej blachy, któr¹ spawali. Dopiero póŸniej zaczêto broñ odlewaæ. Absolutna wiêkszoœæ tych rzemiose³ by³a czynna w wiêkszych i bardziej rozwiniêtych miastach , tak samo jak rzemios³a produkuj¹ce bardziej luksusowe przedmioty, tj. z³otnicy, zegarmistrzowie, jubilerzy itp.

Detal dekoracje zamkniêcie fuzjê produkt J. Sienela z Krnova, druga po³owa XIX. wieku, MIKS – MM Detail výzdoby závìru pušky výrobek J. Sienela z Krnova, 2. polovina 19. století, MIKS – MM

Bardzo starym rzemios³em to garncarze, którzy w œredniowieczu osi¹gnêli ju¿ pewien rozwój technologicky dziêki ulepszaniu ko³a garncarskiego, pieca czy lazury. Aczkolwiek ich wyroby by³y bardzo frekwentowany równie¿ miêdzy ni¿szycmi warstwami spo³eczeñstwa, rzemios³o garnacerskie nie cieszy³o siê wysokim presti¿em spo³ecznym. D³ug¹ tradycjê na ziemiach czeskich ma równie¿ produkcja szk³a. Z poc¹tku do miast przychodzili razem z budowniczymi w ramach tzw. hut budowlanych, czasem siê usamodzielnili . Z ich rzemios³a wyodrêbnili siê lusternicy lub szlifiarze. Te rzemios³a by³y bardzo rzadkie a wyroby bardziej luksusowe nim samotni rzemieœlnicy. Pod koniec œredniowiecza pojawili siê jeszcze inne rzemios³a- papiernicy, którzy czasem wypychali pergamenników, nawi¹zuj¹c na papierników pojawili siê drukarze. Obok tych wszystkich rzemiose³ znaleŸæ grupê rzemiose³, które mo¿na ogólnie nazwaæ us³ugami. Do tej grupy obok mlynarzy i walcharzy nale¿¹ powoŸnicy lub cyrulicy.9

Karafa cechu tkackiego, Krnov, MIKS – MM

CECHY Je¿eli pocz¹tkowo po powstaniu miast produkcja rzemieœlnicza dzia³a³ swobodnie, w przeci¹gu stu lat zaczê³y siê stopniowo pojawiaæ regu³y, ustawodawstwo lub ograniczenia, które zaczê³y ustalaæ prawa i obowi¹zki rzemieœlnika, stosunki miêdzy rzemieœlnikami i miejsce pracowników najemnych.10 W regulaminach okreœlaj¹cych naukê m³odych kandydatów rzemios³a i czeladników wytwarza³y siê zárodku prawa pracowniczego i g³óne postanowienia wcielono do regulaminów cechowych. Na naszych ziemiach cechy zaczê³y siê pojawiaæ ju¿ pod koninec 13. wieku. Najwiêkszy rozwój odnotowujemy w 14. i 15. wieku, który by³ kontynuowany a do 17. wieku, ewntualnie do pirwszej po³owy 18. wieku.Czasami burzliwy rozwój rzemiose³ ujawni³ fakt, ¿e problematykê rzemiose³ nie mo¿na tylko tak sobie zostawiæ, poniewa¿ ani miejska rada nie by³a zdolna regulowaæ stusonki w ramach lub miêdzy rzemios³ami.Z tego powodu powsta³ drugi samorz¹d miejski maj¹cy kompetencjê w sprawach gospodarczych i politycznych – cechy. Stare czeskie nazwy – bractwo, cech porz¹dek- wyra¿aj¹ ró¿ne fukcje cechów od ekonomicznych do religijnych. Pierwotnie organizace cechowe zajmowa³y siê nie tylko pasywn¹ ochron¹ rzemios³a, lecz tak¿e aktywn¹ regulacj¹ wewn¹trz i na zewn¹trz samotného cechu. Na pocz¹tku dosz³o do szybkiego nasycenia rynku , co spowodowa³y egzystencyjne zagro¿enie dla samotných rzemieœlników. To tego podstawowego zadania s postupem czasu do³¹cza³y inne, nie tylko ekonomiczne, ale równie¿ religijne i charytatywne. Razem z tym cz³onkowstwo w cechu zmienia³o siê z dobrowolnego na obowi¹zkowe. W miejscu, gdzie ju¿ raz powsta³ cech pewnego rzemios³a, rzemieœlnik by³ zobowi¹zany do cechu wst¹piæ, inaczej by³ surowo œcigany. Najczêœciej powstawa³y cechy jednego rzemios³a. Czêsto jednak w tzw. stowarzyszonym cechu po³¹czyli siê mistrzowie ró¿nych rzemiose³, czêsto pokrewnych rzemiose³. Nie zawsze tak jednak by³o. Spotykamy siê naprzyk³ad z zrzeszonym cechem bednarzy, kolarzy i stolarzy – z rzemios³ami

Pieczêæ cechu zjednoczonego Osoblaha, widocznie 18. wiek, SZMO Typáø sdruženého cechu Osoblaha, zøejmì 18. století, SZMO

pracuj¹cymi z drewnem. Do po³¹czennia w tzw. zrzeszonym cechu dochodzi³o czêsto z tego powodu, ¿e mistrzów jednego rzemios³a by³o w mieœcie bardzo ma³o. Jak ju¿ podano wy¿ej, cechy nie pe³ni³y tylko funkcjê ekonomiczn¹, - naprzyk³ad zubo¿a³ym i starym mistrzom wyp³acano ma³e , regularne zapomogi. Pewien pierwiastek przynale¿noœci i solidarnoœci pojawia³ siê przy pogrzebach swych cz³onków, gdy nawet u¿ywano cechowe nosze lub pokrywê.11 W czele struktury cechowej sta³ wybierany mistrz cechu, który by³ zatwierdzany rad¹ miejsk¹, razem z nim dzia³a grupa starszych. Struktura organizacyjna cechu by³a bardko podobna strukturze samorz¹dowej miasta, w której w koñcu mia³a swój wzór. Posiedzenie cechu czasem zmieni³o siê na œcis³y formalny rytua³, który winien byæ w ka¿dych okolicznoœciach przestrzegany. Posiedzenie cechu rozpoczyna³o siê zawsze poprzez przyniesienia skrzynki cechowej w której znajdowa³ siê statut i pieczêæ, pieniêdze, dokumenty mistrzów i czeladników i archiwum cechu. Posiedzenie cechu odbywa³o siê albo w domach poszczególnych mistrzów, albo w gospodach. Niektórym cechom, które cieszy³y siê dobr¹ sytuacj¹ ekonomiczn¹ , uda³o siê kupiæ lub zbudowaæ w³asny dom.Swoj¹ fukcjê i uroczyste przeznaczenie mia³y podczas posiedzenie cechu równie¿ naczynia cechowe, wykonane najczêœciej z cyny. Naczynia by³y zdobione znakami i symbolami cechu, porzekad³ami lub powiedzonkami. Naczynia by³y u¿ywane podczas uczt cechowych, które odbywa³y siê bardko czêsto, prawie przy ka¿dej okazji. Z jednej strony to wspiera³o przynale¿noœæ i solidarnoœæ cechow¹, z drugiej strony pijatyki bardko wyczerpywa³y cechow¹ kasê.12 Cechy w naszych miastach by³y bardko wa¿n¹ organizacj¹ gospodarcz¹, zw³aszcza w czasie ich powstania i rozwoju, kiedy wyraŸnie pomaga³y tutejszym rzemieœlnikom w przenikaniu na rynek i chroni³y ich przed konkurêcj¹ z indych miast.Postanowienia regulaminów cechowych czasem regulowa³y takie detale jak najwiêksz¹ mo¿liw¹ iloœæ uczniów i czeladników, któr¹ móg³ mistrz zatrudniaæ czy

Srebrna zawieszka cechowa cechu rzeŸników Opawa, prze³om 17. i 18. wieku, SZMO Støíbrný cechovní štítek øeznického cechu Opava, pøelom 17. a 18. století, SZMO

iloœæ wyrobów, które móg³ wyprodukowaæ i cechy w ten spodob zaczê³y byæ hamulcem rozwoju ekonomicznego i wspó³zawodnictwa gospodarczego. Dlatego od 18. wieku do spraw cechowych zacz¹³o ingerowaæ pañstwo i dosz³o do modernizaci i uproszczenia statutów cechowych. W 1731 r. Karol VI. wyda³ tzw. generalny patent cechowy ograniczaj¹cy prawa cechów w miastach. Po osmiu latach generalny patentn cechowy zosta³ dope³niony o artyku³y cechowe, które zakaza³y mistrzom okreœlaæ i podwy¿szaæ ceny wyrobów. Po wydaniu nowej ustaly o dzia³alnoœci gospodarczej w 1859r. , która znis³a cechy i wprowadzi³a wolnoœæ produkcji rzemieœlniczej, nast¹pi³ powolny i definitywny koniec rzemiose³ w postaci znanej przez wieki. Umiejêtnoœci przekazywane wiekami odchodzi³y z tego œwiata razem z ostatnimi mistrzami poszczególnych rzemiose³.

Drzewniany herb cechu rzeŸników Opawa, po³owa XIX. wieku, SZMO Døevìný postavník opavského cechu øezníkù Opava, polovina 19. století, SZMO

CECHY W KRNOWIE Najstarszym cechem w Krnowie o którym jest pisemna wzmianka, to cech piekarzy. Tencech uzyska³ swój statut ju¿ 1371 r.13 Do najwiêkszego rozwoju i wzrostu liczby organizaci cechowych w Krnowie dosz³o w przeci¹gu szesnastego wieku. Najstarsza miejska ksi¹¿ka z 1523 r. podaje obok spisu rad miejskich i radnych, mrównie¿ wypis krnowskich mistrzów cechów. W 1564 r. je w krnowie zanotowano 27 mistrzów, w 1567 r. ju¿ 32 i tj. liczba, która siê praktycznie dalej nie zmienia. Niestety pisarz nie odnotowa³ jakie rzemios³a ci mistrzowie znali.14 Z literatury wiemy, ¿e w 1564 r. by³o w Krnowie czternaœcie i w 1566r. szesnaœcie cechów.15 Po cechach piekarzy, garbarzy i rybaków,16 w 1523 r. Jerzy z Schellenberga zatwierdza artyku³y cechu szewców. Rosn¹ca liczba obyvateli miasta Krnova spowodowa³a rosn¹cy popyt po ¿ywnoœci, co doprowadzi³o do specjalizacji i z cechu piekarzy wydziela siê w przeci¹gu 16. wieku cech piernikarzy. W 1570 r. otrzymali statut sukiennicy. Wzrastaj¹c¹ liczbê sukienników, jak i równie¿ wrzastaj¹ce wymaganie na oduje i modê potwierdza powstanie cechu futerników w 1578r. Uchwalenie artyku³y cechów œlusarzy,zegarmistrzów, ostro¿noków, „høebenaøù“, ale przedewszystkim mieczników i rusznikarzy w 1581r. jest dowodem ogólnego gospodarczego i spo³ecznego rozwoju , kiedy popyt po specyficznych bardziej luksusowych produktech w Krnowie osi¹gn¹³ taki poziom, ¿e tutaj mog³y powstaæ cechy specjalizuj¹ce siê w³aœnie na takie wyroby. Niew¹tpliwie na taki stan rzeczy wp³yn¹³ fakt, ¿e Krnow by³ siedzib¹ ca³ego ksiêstwa, z czym by³ zwi¹zane potrzeby i ¿¹dania szlachty i dwora ksi¹¿êcego. WyraŸnie rozwija³o siê i krnowskie browarnictwo, poniewa¿ rosn¹cy popyt i produkcja piwa poci¹gnê³y za sob¹ zawê¿enie specjalizacji co w 1599r. doprowadzi³o do udzielenia przywilejów s³odownikom.17 Obok rzemieœlników,

Srebrna zawieszka cechowa cechu rzeŸników Opawa, 1727, SZMO Støíbrný cechovní štítek øeznického cechu Opava, 1727, SZMO

Srebrna zawieszka cechowa cechu rzeŸników Opawa, prze³om 17. i 18. wieku, SZMO Støíbrný cechovní štítek øeznického cechu Opava, pøelom 17. a 18. století, SZMO

których poczet wzrós³ na tyle, ¿e byli stowarzyszeni w cechach, dzia³ali w Krnowie równie¿ rzemieœlnicy, którzy nie mogli , z powodu ma³ej liczby wytworzyæ cech. Juœ w 1523 r. przyjêto do spo³eczeñstwa miejskiego dzwonarza Pavla Krause, p³ócienników Jerzego Jungweis i Matyasz Hartwigk, powróŸnik jerzy Leyhert czy szewc Petr Hanke.18 W Krnowie oczywiœcie dzia³a³a ca³a skala innych rzemieœlników – rzeŸnicy,m³ynarze,krawcy, garnacarze, kowale itp. Szereg konfliktów wojennych w pierwszej po³owie 17. wieku nazywanych ogólnie jako wojna trzydziestoletnia, przerwa³ przerwa³ pomyœlny rozwój Krnowa. Na organizacjê produkcji rzemieœlniczej w cechach wojny te nie mia³y znacz¹cego wp³ywu. Œwiadczy o tym fakt, ¿e poczet cechów, które razem z rad¹ miejsk¹ do³¹czy³y swoje pieczêcie na statut religijny 18. maja 1630r. by³ prawie taki sam jak w 16. wieku. Z roku 1630 mamy potwierdzon¹ egzystencjê cechów: rzeŸników,szewców,, futerników, piekarzy, murarzy,po³¹czonego cechu bednarzy,kolarzy i stolarzy, krawców,s³odowników , s³adków, œlusarzy, tokarzy, kapeluszników,garncarzy, tkalców, sukienników,rybaków,solników i kowali.19 Po zakoñczeniu wojen powoli przebudza³a siê równie¿ gospodarka miasma, nowo powsta³y cechy rymarzy, powróŸników i dziewiarzy, mimo organizace cechowe w Krnowie dzia³ali kolarze, tokarze, cyrulicy,strzygacze sukna,szklarze i szpilkarze. Cech dziewiarzy powsta³ w 1664 r. , w 1715 r. powsta³ cech b³onarzy, w 1719r. cech bielników tkanin. Do koñca 18. wieku powstaly cechy cieœli w 1755r. i murarzy w 1792r.na czele produkcji rzemieœlniczej prawdopodobnie sta³y dziedziny w³okiennicze i obróbka drewna. Wa¿n¹ rolê oczywiœcie utrzymywa³y sobie rzemios³a i cechy ¿ywnoœciowe. Do zasadniczej zmiany dosz³o w czterdziestych latach 19. wieku. Wtedy mistrz sukiennik Alois Larisách zbudowa³ swoj¹ pierwsz¹ fabrykê w czêœci miasma Kostelec.W 1862r. wybudowa³ now¹, wiêksz¹ i s kot³em paronym na dzisiejszym Øíèním okruhu. W tym czasie ju¿ jego przyk³adem poszli další . W Krnowie wybuch³a w ca³oœci rewolucja przemys³owa. Krnow zmieni¹ w misato fabrik i kominów, w którym ju¿ nie by³o miejsca dla podomowych mistrzów.

Farfurowy kufel z atrybuty cechu bednarzów i stolarzów Krnow, MIKS – MM Kameninový korbel se symboly bednáøského a truhláøského cechu Krnov, MIKS – MM

OD UCZNIA DO MISTRZA Nim m³ody rzemieœlnik sta³ siê szanowanym mistrem, o ile w ogóle sta³ siê mistrem, musia³ przejœæ stosunkowo d³ug¹ drogê. Ka¿dy najpierw zaczyna³ na najni¿szym szczeblu jako uczeñ, kiedy zazwyczaj w wieku 15 lat przyszed³ jako nie wyszkolony do nauki w warsztacie rzemieœlniczym. Okres nauki ustali siê czasem na trzech latach, w niektórych przypadkach móg³ byæ d³u¿szy, nawet piêæ lat. Ró¿ne okolicznoœci wp³ywa³y na to, czy lata uczenia by³y latami przyjemnymi czy na odwrót bardzo ciê¿kimi. Niekiedy równie¿ uczniowie, obok czeladników stawali siê dalszymi szerszymi cz³onkami rodziny. W innynych przypadkach by³ uczeñ surowo wykorzystywany, nierzadko szykanowany , wyj¹tkiem nie by³y kary cielesne.20 W koñcu uczeñ pokona³ wszystkie trudniœci i w przypadku uzyskania potrzebnej wiedzy i umiejêtnoœci stan¹³ przed egzaminem na czteladnika. Je¿eli zda³ to otrzyma³ œwiadectwo czeladnicze, które mu przekazano przed ca³y cechem i sta³ siê czeladnikiem. Swiadectwa czelacnicze zawsze zawiera³y zaœwiadczenie o ma³¿eñskim pochodzeniu czeladnika i pozytywn¹ ocení jego pracy i zachowania. Od 18. wieku zaczêto u¿ywyæ drukowanych formularzy. Ani ¿ycie czeladnika nie by³o ³atwe, by³o jednak ³¹atwiejsze ni¿ ¿ycie ucznia. Mistrzowi nie wolno by³o czeladnika karaæ cielesnie i za pracê musia³ mu p³aciæ. Dodatkowo czeladnik, je¿eli nie by³ zadowolony z warunkami , móg³ odejœæ gdzie indziej. Trzeba zaznaczyæ fakt, ¿e w przypadku czeladników liczono z tym, ¿e bêd¹ zmieniaæ miejsce i w tenspos¹b bêd¹ zyskiwaæ potrzebne doœwiadczenie. Ogólnie to nazywano wêdrówka pracownicz¹ Chodcia¿ wêdrowanie nie by³o ³atwe i by³o pe³ne k³opotów, mia³o swe bezsprzeczne zalety. M³odzi rzemieœlnicy mieli bowiem okazjê zapoznaæ siê ze swoim rzemios³em z innych stron , mieli mo¿liwoœæ zaznajomiæ siê z innymi mataria³ami, które do tej pory nie znali lub z innymi procesami technilogicznymi. Od 16. wieku niektóre cechy wprost wêndrówkê nakazywa³y.

Srebrna zawieszka cechowa cechu rzeŸników Opawa, prze³om 17. i 18. wieku, SZMO Støíbrný cechovní štítek øeznického cechu Opava, pøelom 17. a 18. století, SZMO

Niemieckoe cehy wêdrówkê nakazywa³y na okres od dwóch do trzech lat, czeskie od jednogo do czterech lat. By³a ró¿nica miêdzy czeladnikiem m³odym i czeladnikiem starszym, ju¿ doros³ym. Kiedy m³ody czeladnik zdecydowa³ siê na wêdrówkê, dogada³ siê z mistrzem i po up³ywie uzgodnionego czasu po¿egna³ siê z mistrzem i jego ¿on¹, do starszyzny cechu poszed³ po œwiadectwo czeladnicze i s ma³ym t³umokiem, ewentualnie z czymœ do obrony, sam albo s kilkoma dalszymi czeladnikami poszed³ na wêdrówkê. 21 W póŸniejszych czasach czeladnicy otrzymywali ksi¹¿ki wêdrównicze. Ich celem by³o znaczenie miejsc, gdzie czeladnik by³ i jak d³ugo. Pierwsze kroki czeladnika w nowym mieœcie prowadzi³y do cechowej karczmy. W karczmie z przybyszem potkali siê starsi czeladnicy. Je¿eli na nich sprawi³ dobøe wra¿enie i zosta³ przez nich przyjêty, resztê wieczora z nimi pi³ w karczmie i na drugi dzieñ szukali mu pracê. Od 17. wieku by³o zwyczajem zapisowanie mistrzów na tabeli i przedzia³ pracy wed³ug kolejnoœci. Je¿eli czeladnikowi uda³o siê znaleŸæ pracê , tp zostawa³ u mistrza dwa tygodnie. Potem móg³ albo odejœæ, albo zostaæ W drugim przypadku zosta³ miêdzy mistrem i czeladnikiem zawarty racháno i pili razem „litkup“. Nastêpnie czeladnikm zosta³ przyjêty do miejscowej organizaci czeladników na uroczystym szynku a do kasy wniós³ drobny wk³ad. Podobni to wygl¹da³o, kiedy z miasta odchodzi³. Najpierw da³ mistrzowi wypowiedzenie, potem z mistrem i jego ¿on¹ siê po¿egna³, nastêpnie poszed³ do cechowej karczmy, gdzie siê po¿egna³ z czeladnikami. 22 Po tym wszystkim czeladnikowi zostawa³ do osi¹gniêcia ostatní stopieñ, który jednak nie zdobywa³ automatycznie ani ³atwo. Niekiedy siê stawa³o, ¿e czeladnikiem zosta³ ce³e ¿ycie. Z niektórych starszy czeladników stawali siê czeladnicy – karnicy. Ci byli ju¿ ¿onaci i za prac¹ wêdrowali razem z swoj¹ ¿on¹ ,

Srebrna zawieszka cechowa cechu rzeŸników Opawa, 18. wiek, SZMO Støíbrný cechovní štítek øeznického cechu Opava, 18. století, SZMO Srebrna zawieszka cechowa cechu rzeŸników Opawa, 18. wiek, SZMO Støíbrný cechovní štítek øeznického cechu Opava, 18. století, SZMO

dzieæmi i skromnym maj¹tkiem za³adowynym na wózku. Inni czelednicy podczas wêdrówki od rzemios³a uciekli. Drugim zaœ uda³o siê dzêki w³asnym oszczêdnoœciam lub inn¹ drog¹ przygotowaæ sobie samodzieln¹ egzystencjê i pozycjê mistra. By rzemieœlnik móg³ zostaæ mistrem, musia³ spe³niæ kilka warunków. Przedewszystkim 16. wieku by³o stosunkowo normalne, ¿e musia³ otrzymaæ miejskie prawotj, musia³ byæ przyjêty do stanu mieszczañskiego, co by³o czêsto po³¹czone z kupnem nieruchomoœci. Od tej praktyki s postupem czasu odchodzono. Pretendent równie¿ musia³ okazaæ zaœwiadczenie o uczciwym pochodzeniu, tzn, z ma³¿eñstwa, i dalej by³ zobowi¹zany wyrobem tzw. mistrzowskiego dzie³a, które musia³o byæ uchwalone innymi mistrzami cechu i które wymaga³o oczywiœcie okazanie wiêkszej zrêcznoœci.23 Je¿eli pretendent wymagania spe³ni³, by³ zobowi¹zany uiœciæ tzw. przyjemne i przygotowaæ ucztê tzw. svacinu. Dopiero potem zosta³ przyjêty miêdzy mistrzów. Oczywiœci by³y i prostsze drogi. Bardko czêsto czeladnik wzi¹³ sobie za ¿onê córkê mistra lub owdowia³¹ mistrzow¹. W tym przypadku nie by³o trzeba tzw dzie³a mistrzowskiego, przejmne by³o ni¿sze i nie by³o trzeba przgotowywaæ ucztê. Podobni prostsze przyjêcie mieli synovie mistrzów.

Srebrna zawieszka cechowa cechu rzeŸników Opawa, 18. wiek, SZMO Støíbrný cechovní štítek øeznického cechu Opava, 18. století, SZMO

1 Hoffman, F: Œredniowiecznie miasto w Czechach i na Morawach, Praga 2009, s. 236,238, F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza, Praga 2002,s 364-365; Petraò J. a kol. Historia kultury materialnej I. (I. ) Praga 1985, s 236 2 Hoffmann,F.: Œredniowiecznie miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 236 3 Hoffman, F: Œredniowieczne miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 245, F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza c.d. s 365 4 Hoffman, F: Œredniowieczne miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 245,Hoffmann F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza c.d. s 371 5 Janotka M – Linhart K.: Zapomniane rzemios³a praga 1984, s. 34-35 , Petraò J. a kol. Historia kultury materialnej I. (2. ) , s 681 6 Janotka M – Linhart K.: Zapomniane rzemios³a praga 1984, s. 41-49 , Petraò J. a kol. Historia kultury materialnej I. (2. ) , s 684 7 Hoffman, F: Œredniowieczne miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 239,Hoffmann F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza c.d. s 368 8 Hoffman, F: Œredniowieczne miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 240,Hoffmann F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza c.d. s 368 9 Hoffman, F: Œredniowieczne miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 245,Hoffmann F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza c.d. s 371 10 Hoffman, F: Œredniowieczne miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 245,Hoffmann F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza c.d. s 372, Petraò J. a kol. Historia kultury materialnej I. (I. ) c.d., s 237,289-290 11 Hoffman, F: Œredniowieczne miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 247,Hoffmann F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza c.d. s 374, Petraò J. a kol. Historia kultury materialnej I. (I. ) c.d., s 290-291 12 Hoffman, F: Œredniowieczne miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 247,Hoffmann F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza c.d. s 374 13 Blucha V.: Miasto miêdzy rzekami. Krnow 2007, s.44 14 Zemský archiv v Opavì ( dalej ZAO), Státní okresní archív (dalej SOkA Bruntál se sídlem v Krnovì, Archiv mìsta Krnova inv.nr. 35,fol. 125 (245) – fol. 130b (256) 15 Pleban J.: Der Jägerndorfer Schulbezirk, Jägerndorf 1887, s. 120 16 ZAO, SOKA Bruntál se sídlem v Krnovì, Archiv mìsta Krnova , kart.nr. 1, inw..nr.895, ZAO, spuœcizna V. Praska, kart.9, inw.nr. 838 17 Fukala R.: Rola Jana Jerzego Krnowskiego w ruchu stanów, Opava 1997, s.70;Fukala R. Zycie na krnowskim zamku w czasie panowania ksi¹¿¹t Hohenzollerów (1523-1621). In: Mieszczanie, szlachta i duchowieñstwa w miastach rezydencyjnychwczesnego nowowieku (16-18 wiek) s. 140 , Prasek V.: Historyczna topografia zemi Opawkiej, Opawa 1883, s.516, Plebán J.: Der Jägerndorfer Schulbezirk c.d. s. 119 . Pleban zwraca uwagê, ¿e w najstarszej miejskie ksiêdze z 1520r. przy kupnie, spadkach i sporach dopiero w 1547r. i 1549r. mœwi siê o czterech sukiennikach i miêdzy 66 osobami, które w latach 1545-1550 zasiada³y w radzie, nie by³o ani jednego sukiennika. Dopiero po 1550r. pojawiaj¹ siê czêœciej, w latach 1550-1559 si¹ miêdzy 177 osobami znajduj¹ trzej, w latach 1560-1569 miêdzy 191 mieszczanami, czterej,w latach 1587-1592 miêdzy 134 ju¿ 15,w 1613r. znów 3 i w 1617r. z 13 byli 4 sukiennicy. Zwraca uwagê na to, ¿e w innych miastach w pierwszej po³owie 16. wieku mieli sukiennici wiêksze zast¹pienie i stosunkowo niespodziewany wzrost liczebny sukienników w osatniej tercji 16 i na pocz¹tku 17. wieku Plebán wyjaœnia mo¿liwym przybyciem protestantów – tkalców z Holandii, gdzie podobno w latach 1535-1573 byli przeœladowani. 18 ZAO, SOKA Bruntál se sídlem v Krnovì, Archiv mìsta Krnova , nr. inw. 35, fol.12 19 Prasek V.: Historyczna topografia zemi Opawskiej, c.d. s. 504 20 Hoffman, F: Œredniowieczne miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 246,Hoffmann F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza c.d. s 372 21 Janotka M.- Linhart K.: Zapomniane rzemios³a c.d.,s.146 22 Janotka M.- Linhart K.: Zapomniane rzemios³a c.d.,s.146 23 Hoffman, F: Œredniowieczne miasto w Czechach i na Morawach c.d. s. 246,Hoffmann F: Rzemieœlnik i kupiec. In: Cz³owiek czeskiego œredniowiecza c.d. s 372

SEZNAM POUŽITÉ LITERATURY A PRAMENÙ Zemský archiv v Opavì, Státní okresní archiv Bruntál se sídlem v Krnovì, Archiv mìsta Krnova, inv. è. 35, fol. 125 (245) – fol. 130b (256). Zemský archiv v Opavì, Státní okresní archiv Bruntál se sídlem v Krnovì, Archiv mìsta Krnova, kart. è. 1, inv. è. 895 Zemský archiv v Opavì, Pozùstalost Vincence Praska, kart. è. 9, inv. è. 838. Blucha, Vladimír: Mìsto mezi dvìma øekami. Krnov 2007. Fukala, Radek: Role Jana Jiøího Krnovského ve stavovských hnutích. Opava 1997. Fukala, Radek: Život na krnovském zámku za vlády hohenzollernských knížat (1523–1621). In:Mìš ané, šlechta a duchovenstvo v rezidenèních mìstech raného novovìku (16.–18. století), Prostìjov 1997, s. 135–148. Hoffmann, František: Støedovìké mìsto v Èechách a na Moravì. Praha 2009. Hoffmann, František: Øemeslník a kupec. In: Èlovìk èeského støedovìku. Praha 2002. Janotka, Miroslav – Linhart, Karel: Zapomenutá øemesla. Praha 1984. Petráò, Josef a kol.: Dìjiny hmotné kultury I. (1.). Praha 1985. Petráò, Josef a kol.: Dìjiny hmotné kultury I. (2.). Praha 1985. Pleban, Julius: Der Jägerndorfer Schulbezirk. Jägerndorf 1887. Prasek, Vincenc: Historická topografie zemì Opavské. Opava 1883. Prasek, Vincenc: K dìjinám øemesel ve Slezsku. Program èeského gymnazia v Opavì, 1893, 10.

è .

vydalo: Mìstské informaèní a kulturní støedisko Krnov Námìstí Míru 14 794 01 Krnov www.mikskrnov.estranky.cz text a foto: Mìstské muzeum Krnov Námìstí Míru 14 794 01 Krnov www.muzeumkrnov.cz tisk: Bittisk s.r.o. Opava 2012