IRAKASLEEN GIDA LEHEN HEZKUNTZAKO 2. ETA 3. ZIKLORAKO EKINTZAK
AURKIBIDEA Erakusketaren helburuak eta edukiak ………………………………….2. orr Ekintzak ……………………………………………………………………………….5. orr Galdeketaren 1. zatia……………………………………………………………6. orr Galdeketaren 2. zatia……………………………………………………………8. orr Erantzunen 1. zatia……………………………………………………………….9. orr Erantzunen 2.zatia………………………………………………………………11. orr 1
ERAKUSKETAREN HELBURUAK ETA EDUKIAK IBAIALDE kanpainaren helburuak • • • • • •
Ibaietako ekosistema ezagutzea. EAEko ibaien egoera ezagutzea. Ekosistema horren arazoak ezagutzea eta babesteko ekintzak proposatzea. Ibaiak babesteko posible egiten duten baldintzak sortu. Ikasleek eta herritarrek ibaien aldeko jardueretan parte har dezaten lortzea. Ingurumen Hezkuntza gelan zein gelatik kanpo lantzea.
IBAIALDE erakusketaren helburuak • Ibaietako ezaugarriak eta ibaiak osatzen dituzten elementuak ezagutzea, ibaiak identifikatzeko. • Ingurunearekiko jakin mina eta interesa agertzea eta ingurunea babesteko interesa sortu. • Izakien ezaugarri eta beharrengan interesa piztu, babesten ikasteko. • Ingurugiroan giza ekintzek duten eragin negatiboa nahiz positiboa antzemateko gaitasuna sortu, eragin negatiboak saihesten eta zuzentzen ikasteko. • Sistema bereko elementuen artean sortzen eta garatzen diren elkarrekintzak ulertu, ekosistema orekaren garrantzia barneratzeko. • Uraren funtzioak eta erabilerak ezagutu, babesten eta zaintzen ikasteko.
2
Ibaialde erakusketako edukiak Lehenengo Hezkuntzan Ibaialde erakusketaren helburuek hurrengo lotura dute Lehenengo Hezkuntzako Curriculumarekin. Bigarren Zikloa • Natura, gizarte eta kultura ingurunearen ezaguera 1.eduki multzoa. Ingurunea eta hura zainaraztea. - Paisaia‐motei behatzea eta haiek deskribatzea: naturaren (klima, erliebea, lurzorua…) eta gizakien arteko harremana. - Uraren zikloa. Uraren egoera fisikoei behatzea eta aztertzea. Ura ondasun urritzat jotzea eta hura zentzuz erabiltzea. - Ingurumenaz gozatzea eta hura errespetatzea, defendatzea eta hobetzea. Proposamenak egitea eta aplikatzea. - Lur planeta: ozeanoak, itsasoak eta kontinenteak. Baliabide naturalak eta ingurumena babestea. - Ura naturan, kutsatzea eta neurrigabe erabiltzea. Ura babesteko eta ustiatzeko jarduerak. Uraren ezaugarriak, egoerak eta erabilerak. - Gizakiak ingurumenaren osagai dira eta naturarekin harremanak izateko gaitasuna dute. Giza eraldaketak balioestea: urbanizatzea, industrializatzea, komunikabideak, materialak erauztea… 2.eduki multzoa. Izaki bizidunen aniztasuna. - Izaki bizidun guztiei behatzeko eta aztertzeko interesa izatea. - Zenbait ekosistema: belardia, urmaela, basoa, itsasbazterra… hiria eta izaki bizidunak. 4.eduki multzoa. Pertsonak, kulturak eta gizarte‐antolakuntza. - Giza beharrak asetzeko ondasun eta zerbitzuak ekoiztea. • Euskara eta literatura, gaztelania eta literatura, atzerriko hizkuntza 2.eduki multzoa. Komunikazio idatzia: irakurtzea eta idaztea. - Eguneroko gizarte‐harremanetako testuetan informazio garrantzitsua ulertzea: esaterako, eskolako gutunetan, ikasgelako arauetan edo jolasen arauetan. - Ikasteko eta informatzeko testu didaktikoetan eta egunerokoetan argitaratutako informazio garrantzitsua ulertzea: liburuxka, deskribapen, jarraibide, azalpen, ikasliburu eta zikloari dagozkion kontsulta‐liburuetakoa. - Irakurritakoa ulertzeko estrategiak erabiltzea: aurretiko jakintzak aktibatzea, gertaerak iragartzea, hipotesiak egitea eta egiaztatzea, ondorioak, informazio garrantzitsua bereiztea, testuarekin batera doazen irudiak interpretatzea, hitz ezezagunen esanahia ondorioztatzea. 3
- Lagundu jasota, informazio zehatza bilatzea eta hautatzea,elementu linguistikoak eta ez‐linguistikoak erabilita (testuen banaketa, tipografia, indizeak, etab.) - Grafikoen, eskemen eta beste irudi batzuen bidez transmititutako datuak interpretatzea. • Herritartasunerako eta giza eskubideetarako hezkuntza 1.eduki multzoa. Gizabanakoak eta pertsonen arteko harremanak eta harreman sozialak - Pertsonen arteko begirune‐ eta lankidetza‐harremanak. - Gatazkak eraldatzea, elkarrizketa eta bitartekotza (aktiboki entzutea, modu asertiboan komunikatzea...). 2.eduki multzoa. Komunitatean bizitzea - Eguneroko bizitzako arazoak konpontzea: erabakiak hartzea. - Parte hartzeko eskubidea. Parte hartzeko erak eta eskubideak eta erantzukizunak nork bere gain hartzea.
4
EKINTZAK Ibaialde erakusketarekin garatzeko hurrengo ekintzak, bi zatitan banatuta daude eta Lehenengo Hezkuntza Bigarren eta Hirugarren Ziklorako bideratuta daude.
1.zatia: Lehenengo zati honen helburua, panelen edukiak jolas‐moduan lantzea da, ikasleek galderen erantzunak erakusketaren zehar bilatzeko. Talde–dinamika: Ikasleak taldetan bananduko dira eta talde bakoitzari panel bat egokituko zaio, panel horrekin lanean hasteko. Galdeketak bananduko zaie eta talde bakoitzak egokitutako panelekin hasiko da erantzunak bilatzen. Taldeak panel horrekin amaitu ondoren, hurrengo panelarekin jarraituko du. Adibidez: A Taldea: 1. Panela, gero 2., 3., 4., … B Taldea: 2. Panela, gero 3., 4., …. eta amaitzeko 1. Panela. Hurrengo taldeek korronte hori jarraituko dute. Talde bakoitzak erantzunak nork apuntatuko ditu eta nor izango den bozeramailea erabaki beharko du. Talde guztiek amaitu ondoren, erantzunak baloratuko dira, erakusketaren zehar non topatu diren adieraziz, beste galdera batzuk erantzunez edo beharrezkoak diren azalpenak ematen.
2.zatia: 2. zati honen helburua, ikasleek erakusketak emandako informazioa erabiltzea da asmakizun batzuk erantzuteko. Taldeek egindako galderak erantzun beharko dituzte, web orrialde baten helbidea lortzeko, non beste galdera bat proposatuko zaie. Web orrialde horretan bideo bat ikusiko dute, hau da, panelek emandako informazioa modu grafikoan. Amaitzeko nahi dutenek lehiaketa berrian parte har dezakete hurrengo galdera erantzuten, zergatik dira garrantzitsuak ibaiak eta zer egin dezakegu zaintzeko? (Lehiaketaren oinarriak: www.euskadi.net/aztertu)
5
GALDEKETAREN 1.ZATIA 1. Panela: URA, ALTXOR NATURALA 1a.‐ Planetako uratik, zenbat kontsumi dezakegu? 1b.‐ Zer gerta daiteke Euskadiko kostaldeko hezegunetan klima‐aldaketak jarraitzen badu? 1c.‐ Zenbatekoa izango omen da itsas mailaren igoera 2100 urterako? 2. Panela: GURE IBAIAK 2a.‐ Zeintzuk dira EAEko 2 isurialdeak? 2b.‐ Zelan deitzen da isurialdeen muga zehazten duen elementua? 2c.‐ Zein da Euskadiko ibairik luzeena? 3. Panela: IBAIA INGURUNEA, SISTEMA BIZIA 3a.‐ Zeintzuk dira ibai baten 3 ibilguak? 3b.‐ Jar ezazu ibilgu bakoitzean topa dezakegun faunaren eredu bana. 3c.‐ Zer da espezie inbaditzailea? 4. Panela: IBAIA, KULTURA ITURRIA 4a.‐Zertarako erabiltzen zituzten erremotarrek ubideak? 4b.‐ Deskriba ezazu lamia bat 4c.‐Non eraiki zen Euskal Autonomia Erkidegoan lehengo bainuetxea? 5. Panela: IBAIA BEHAR DUGU 5a.‐ Zergatik finkatu dira industriak ibaiertzetan antzinatik? 5b.‐ Gure ibaiak elektrizitatea sortzeko erabili dira, zein da ibaiek sortzen duten EAEko elektrizitate‐ekoizpenaren portzentajea? 5c.‐Ibaietako urek propietate mineromedizinalak dituzte, horrek zer eragin du?
6
6. Panela: URA KONTSUMITZEN DUGU 6a.‐ Zein da ur‐kantitate gehiago kontsumitzen duen sektoreak? 6b.‐ Etxean, zertarako erabiltzen dugu ur gehiago? Zer egin genezake hori saihesteko? 6c.‐ Zein da bere ekoizpenean ur‐kantitate gehiago behar duen elementuak, landareak ala haragia? 7. Panela: INGURUNEA ALDATZEN DUGU 7a.‐ Nortzuk pairatzen dute gehien, espezie exotiko jakin batzuek gure ekosisteman sartzerakoan sortzen dituzten kalteak? 7b.‐Zeintzuk dira, euria egiten duenean, lurraren higadura eta materialen arrastea errazten dituzten gizakiok egindako ekintzak? 7c.‐ Zertarako erabili dira betidanik ibaien ondoko eremu lauak? 8. Panela: ZEIN DIRA ONDORIOAK? 8a.‐ Zer gerta daiteke uholde‐lautadetan eraikinak kokatzen badira? 8b.‐Zelan deitzen da uretan gehiegizko elikagaien esker, alga eta landareak neurrigabe hazi ondoren, hiltzen direnean uretan anoxia egoera (oxigeno falta) garatzen denean? 8c.‐ Aipa itzazu gure ibaietako bi espezie inbaditzaile. 9. Panela: GURE ESKU DAGO 9a.‐ Zer egin dezakegu ura arduraz kontsumitzeko? 9b.‐ Labur ezazu pare bat esaldietan uraren garrantzia eta uraren kontsumo arduratsua.
7
GALDEKETAREN 2.ZATIA
1.Hurrengo letra‐zopan, esaldi honetan falta den hitza topatuko duzu: Martin arrantzalea ibaien ________ ibilguan bizi den txori urdina, laranja eta zuria da. S
I
B
A
I
A
Z
X
I
J
A
N
Q
F
Y
O
D
B
L
I
I
E
K
Z
I
V
E
A
A
I
H
B
Z
H
U
R
D
I
N
A
Q
Y
C
R
D
M
B
T
D
X
E
A
F
E
E
X
C
C
S
D
W
F
A
N
Erantzuna : _ _ _ _ _ 2.Zer egin dezakegu elikagaia lortzeko ibai batetik? Erantzuna: _ _ _ _ _ _ _ egin 3.Panel baten arabera, ura arduraz kontsumitzeko : berrerabili behar dugu soberako ura, birziklatu, eta kontsumoa _ _ _ _ _ _ _ 4.Nola du izena, panel berean agertzen den, moko eta hankak luzeak dituen hegaztiak? Erantzuna: _ _ _ _ _ _ _ 5.Panel batek tituluan dakar: URA, _ _ _ _ _ NATURALA Letrak lotzeaz _NGU_ _ME_ _ Blog baten izena da. _NGU_ _ME_ _.BLOG.EUSKADI.NET orrialdean sar zaitez eta begiratu nora eramaten zaituen korronteak.
8
ERANTZUNAK 1.zatia: 1 Panela: URA, ALTXOR NATURALA 1a.‐ Planetako uratik, zenbat kontsumi dezakegu? (%0,3) 1b.‐ Zer gerta daiteke Euskadiko kostaldeko hezegunetan klima‐aldaketak jarraitzen badu? (“Mediterranizatuko” direla) 1c.‐ Zenbatekoa izango omen da itsas mailaren igoera 2100 urterako? (Metro 1ekoa) 2 Panela: GURE IBAIAK 2a.‐ Zeintzuk dira EAEko 2 isurialdeak? (Kantauriko Isurialdea eta Mediterraneoko Isurialdea) 2b.‐ Zelan deitzen da isurialdeen muga zehazten duen elementua? (Isurialdeen banalerroa) 2c.‐ Zein da Euskadiko ibairik luzeena? (Zadorra) 3 Panela: IBAIA INGURUNEA, SISTEMA BIZIA 3a.‐ Zeintzuk dira ibai baten 3 ibilguak? (Goi‐ibilgua, erdiko ibilgua eta behe‐ibilgua) 3b.‐ Jar ezazu ibilgu bakoitzean topa dezakegun faunaren eredu bana. (Adibidez: Goi‐ ibilguan: igaraba, erdiko ibilguan: martin arrantzalea, behe‐ibilguan: lertxuna) 3c.‐ Zer da espezie inbaditzailea? (Banaketa‐eremu naturaletik kanpo gizakiek sartutako izaki bizidunak) 4 Panela: IBAIA, KULTURA ITURRIA 4a.‐Zertarako erabiltzen zituzten erremotarrek ubideak? (Hiriak urez hornitzeko) 4b.‐ Deskriba ezazu lamia bat (Giza itxura hegazti‐oinekin) 4c.‐Non eraiki zen Euskal Autonomia Erkidegoan lehengo bainuetxea? (Zestoan) 5 Panela: IBAIA BEHAR DUGU 5a.‐ Zergatik finkatu dira industriak ibaiertzetan antzinatik? (Industria‐prosezuetan ura erabili ahal izateko eta hondakinak isurtzeko) 5b.‐ Gure ibaiak elektrizitatea sortzeko erabili dira , zein da ibaiek sortzen duten EAEko elektrizitate‐ekoizpenaren portzentajea? (%9,5)
9
5c.‐Ibaietako urek propietate mineromedizinalak dituzte, horrek zer eragin du? (Bainuetxeak) 6 Panela: URA KONTSUMITZEN DUGU 6a.‐ Zein da ur‐kantitate gehiago kontsumitzen duen sektoreak? (Nekazaritza) 6b.‐ Etxean, zertarako erabiltzen dugu ur gehiago? Zer egin genezake hori saihesteko? (Dutxa bat hartzea bainu baten ordez, txorrota itxi xaboi erabiltzen dugun bitartean, etab.) 6c.‐ Zein da bere ekoizpenean ur‐kantitate gehiago behar duen elementuak , landareak ala haragia? (Haragia) 7 Panela: INGURUNEA ALDATZEN DUGU 7a.‐ Nortzuk pairatzen dute gehien, espezie exotiko jakin batzuek gure ekosisteman sartzerakoan sortzen dituzten kalteak? (Espezie autoktonoak) 7b.‐Zeintzuk dira, euria egiten duenean, lurraren higadura eta materialen arrastea errazten dituzten gizakiok egindako ekintzak? (Laborantza intentsiboak eta baso‐ mosketak) 7c.‐ Zertarako erabili dira betidanik ibaien ondoko eremu lauak? (Herriguneak, industriak, komunikazio bideak etab. kokatzeko). 8 Panela: ZEIN DIRA ONDORIOAK? 8a.‐ Zer gerta daiteke uholde‐lautadetan eraikinak kokatzen badira? (Eremu horiek urak hartzen dituela kalte asko sortzen). 8b.‐Zelan deitzen da uretan gehiegizko elikagaien esker, alga eta landareak neurrigabe hazi ondoren, hiltzen direnean uretan anoxia egoera (oxigeno falta) garatzen denean? (Eutrofizazioa) 8c.‐ Aipa itzazu gure ibaietako bi espezie inbaditzaile. (Zebra‐muskuilua eta bisoi amerikarra adibidez) 9 Panela: GURE ESKU DAGO 9a.‐ Zer egin dezakegu ura arduraz kontsumitzeko? (Hainbat gauza, adibidez: txorrota itxi haginak garbitzen ditugun bitartean edo xaboia erabiltzen dugunean, koipea birziklatzera eraman konketatik bota ordez, euriko ura erabili landareak ureztatzeko, etab.) 9b.‐ Labur ezazu pare bat esaldietan uraren garrantzia eta uraren kontsumo arduratsua. 10
2.zatia: 1.Hurrengo letra‐zopan, esaldi honetan falta den hitza topatuko duzu: Martin arrantzalea ibaien ________ ibilguan bizi den txori urdina, laranja eta zuria da (ERDIKO) S
I
B
A
I
A
Z
X
I
J
A
N
Q
F
Y
O
D
B
L
I
I
E
K
Z
I
V
E
A
A
I
H
B
Z
H
U
R
D
I
N
A
Q
Y
C
R
D
M
B
T
D
X
E
A
F
E
E
X
C
C
S
D
W
F
A
N
Erantzuna : _ _ _ _ _ (ERDIKO: I) 2.Zer egin dezakegu elikagaia lortzeko ibai batetik? Erantzuna: _ _ _ _ _ _ _ egin (ARRANTZA : R) 3.Panel baten arabera, ura arduraz kontsumitzeko : berrerabili behar dugu soberako ura, birziklatu, eta kontsumoa _ _ _ _ _ _ _ (MURRIZTU: U) 4.Nola du izena, panel berean agertzen den, moko eta hankak luzeak dituen hegaztiak? Erantzuna: _ _ _ _ _ _ _ (LERTXUNA : N) 5.Panel batek tituluan dakar: URA, _ _ _ _ _ NATURALA (ALTXOR: A) Letrak lotzeaz _NGU_ _ME_ _ (INGURUMENA) Blog baten izena da. _NGU_ _ME_ _.BLOG.EUSKADI.NET orrialdean sar zaitez eta begiratu nora eramaten zaituen korronteak. (INGURUMENA.BLOG.EUSKADI.NET) 11