P³ | Nr. 5 - Herfst 2017

Dossier: ECTMIH2017 in de spotlight Slaapziekte voorgoed laten inslapen Bijen: Nieuwe bewoners van het ITG

Global health

Seye Abimbola over Trump, Tedros en ECTMIH2017

| P³ | Nr. 5 - Herfst 2017

en

Colofon verantwoordelijke uitgever Bruno Gryseels hoofdredacteur Roeland Scholtalbers redactionele coördinatie Eline Van Meervenne redactiecomité Ildikó Bokros Roeland Scholtalbers Mieke Stevens Nico Van Aerde Eline Van Meervenne Marc Vandenbruaene Maria Zolfo lay-out & fotografie Stefan De Pauw coverfoto Alex Kess vertalingen Serv-U en Wilkens C.S. contact communicatie@itg.be +32 (0)3 247 07 29

Voorwoord Beste lezer, Van 16 tot en met 20 oktober 2017 verwelkomt het ITG, samen met Be-cause Health, meer dan 1000 deelnemers aan het 10e European Congress on Tropical Medicine and International Health (www.ECTMIH2017.be) in het prachtige Elisabeth Centrum. Academici, experts en gezondheidswerkers zullen er de stand van zaken en de laatste ontwikkelingen delen op het gebied van tropische geneeskunde, ziektebestrijding en volksgezondheid.

Het ITG is de organisatorische én wetenschappelijke motor van het congres, en zet zich meer dan ooit in de kijker als een wereldwijd toonaangevende instelling. We investeerden ook fors in de deelname van wetenschappers uit het Zuiden, die een aanzienlijk deel van het programma invullen. Veel dank gaat naar het wetenschappelijk comité en alle medewerkers die zich ingezet hebben om er een weergaloos evenement van te maken.

In deze aflevering van P³ geven we het woord aan de Australische Nigeriaan Seye Abimbola, hoofdredacteur van BMJ Global Health. Hij laat zijn licht schijnen over ECTMIH2017 en de internationale gezondheidsagenda, van Trump tot Tedros. Je leert ook meer over de rijke geschiedenis van havenstad Antwerpen en de ZOO, een unieke conferentielocatie. Verder staat deze najaarseditie zoals gebruikelijk vol verhalen van binnen de grote ITG-familie.

Ik wens u veel leesplezier; aarzel niet om suggesties of initiatieven te delen met de Dienst Communicatie, die er weer eens een prachtnummer heeft van gemaakt.

Prof. dr. Bruno Gryseels Directeur

*P³ - de kern van het ITG in één letter Ons innovatief en interdisciplinair onderzoek gaat uit van Pathogenen (Departement Biomedische Wetenschappen), Patiënten (Departement Klinische Wetenschappen) en Populaties (Departement Volksgezondheid). ITG-onderzoekers werken aan een beter begrip van tropische ziekten en ontwikkelen hiervoor verbeterde diagnose-, behandelings- en preventiemethoden.

Anderen bestuderen de organisatie en het management van de gezondheidszorg en ziektebestrijding in regio’s waar de nood hoog is maar de middelen beperkt zijn. We focussen ook op de gezondheid van dieren en bestuderen daarbij vooral ziektes die op de mens overdraagbaar zijn.

© De inhoud van deze publicatie mag niet volledig of gedeeltelijk gereproduceerd worden zonder de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever. Foto’s in deze publicatie weren genomen met het volledige begrip, deelname en toestemming van de geportretteerden. De beelden geven de afgebeelde situatie waarheidsgetrouw weer met de bedoeling de lezer de mogelijkheid te geven een beter beeld te vormen van ons werk.

Dear Reader,

responsible publishe Bruno Gryseels

Editorial

Colophon editor in chief Roeland Scholtalbers

editorial coordination Eline Van Meervenne editorial committee Ildikó Bokros Roeland Scholtalbers Mieke Stevens Nico Van Aerde Eline Van Meervenne Marc Vandenbruaene Maria Zolfo

From 16 to 20 October 2017, ITM welcomes, together with Be-cause Health, more than 1,000 participants to the 10th edition of the European Congress of Tropical Medicine and International Health (www.ECTMIH2017.be) in the beautifully renovated Elisabeth Centre in Antwerp. Academics, experts and health professionals will share the state of the art and the latest developments in tropical medicine, disease control and public health. ITM is the organisational and scientific engine of the congress, and presents itself as a world-leading institution, now more than ever. We also invested heavily in the participation of scientists from the South, who account for a significant part of the programme. A heartfelt thank you goes out to the scientific committee and all the staff who have contributed to make this an unforgettable event.

Ontmoet de nieuwe ITG-bewoners

17

Portret: Patrick Soentjens

20

layout & photography Stefan De Pauw

ITG en ik: Stef Heylen

25

Slaapziekte voorgoed laten inslapen

14

In this issue of P³, Australia-based Nigerian Seye Abimbola, editor-in-chief of BMJ Global Health, talks about the international health agenda, Donald Trump, Dr. Tedros and ECTMIH2017. You will get some interesting titbits on the rich history of the port city of Antwerp and its ZOO as a unique conference venue. Like in previous issues, this autumn edition also tells several stories about the large ITM family.

cover image Alex Kess translations Serv-U and Wilkens C.S.

Dossier: ECTMIH2017

Interview: Seye Abimbola

5

contact communicatie@itg.be +32 (0)3 247 07 29

Masterchefs uit Benin

22

Architecturale pareltjes in Antwerpen

12

ITG-cijfer

4

ECTMIH-conferentie in “a room with a ZOO”

6

9

I hope you will enjoy reading this issue. Don’t hesitate to share your suggestions and initiatives with the Communication Unit, which has, once again, turned it into a splendid edition.

Prof. Dr. Bruno Gryseels Director

*P³ - ITM’s essence captured in one letter Our innovative and interdisciplinary research focuses on Pathogens (Department of Biomedical Sciences), Patients (Department of Clinical Sciences) and Populations (Department of Public Health). ITM researchers improve our understanding of tropical diseases, and develop better methods for their diagnosis, treatment and prevention. Others study the organisation and management of health care and disease control in regions where means are limited, but needs are huge. We also focus on the health of animals and the diseases they spread to humans.

itg-cijfer

bevestigde zikagevallen in het ITG

B

elgische reizigers hadden altijd al een zwak voor de populaire Latijns-Amerikaanse vakantiebestemmingen. In 2016 gingen ze naar Rio voor de Olympische Spelen, net zoals duizenden andere supporters en atleten. En laat nu net BraziliÍ het ergst getroffen land zijn tijdens de zikavirusepidemie. Sinds januari 2016 adviseert het ITG zwangere vrouw­ en of koppels met een zwangerschapwens om niet te reizen naar streken waar het zikavirus endemisch is. Het eerste Belgische geval van zika werd in januari 2016 bevestigd met een door het ITG ontwikkelde moleculaire test. In hetzelfde jaar testte het klinisch labo van het ITG 2956 terugkerende reizigers, waaronder 130 bevestigde zikagevallen.

dossier

In oktober 2017 ligt Antwerpen uitzonderlijk in de tropen!

Tijdens de 10e editie van het European Congress on Tropical Medicine and International Health (16-20 oktober) is Antwerpen de hoofdstad van de wereldgezondheid.

Deze aflevering van PÂł staat in teken van wat deze bijzondere conferentie en Antwerpen te bieden hebben.

dossier

“We zoeken nog steeds uit hoe om te gaan met Trump, maar het zou de mondiale gezondheid wel eens vooruit kunnen helpen”

© Alex Kess

P³ | 6

dossier

Seye Abimbola, een van ITG’s Emerging Voices for Global Health in 2010, werd in 2015 aangesteld als hoofdredacteur van BMJ Global Health. Deze Nigeriaanse volksgezondheidsspecialist, met basis in Australië, deelt zijn kijk op mondiale gezondheid, dr. Tedros, Donald Trump en de ECTMIH2017-conferentie met P³.

Roeland Scholtalbers

Seye, waarom koos je voor een carrière in de mon­ diale gezondheid?

Ik groeide op in een kleine Nigeriaanse stad. Mijn moeder, verpleegkundige en vroedvrouw, legde gratis prenatale bezoeken af en zorgde voor onze gemeenschap. Daarom was ik mij al op jonge leef­ tijd bewust dat armoede en gebrek aan medische infrastructuur verband houden met slechte gezondheidsresultaten. Tijdens mijn artsenopleiding kon ik ook maar weinig enthousiasme opbrengen voor klinische zorg. Toen ik, na een masteropleiding in Australië, aangeworven werd door het nationale Nigeriaanse agentschap voor de ontwikke­ ling van basisgezondheidszorg, werkte ik in lokale gemeenschappen. Ik besefte dat mijn roeping lag in het zoeken naar manieren om het bestuur van gezondheidszorg op gemeenschapsniveau te versterken. Mijn werk rond de integratie van hiv-zorg in de primaire gezondheidszorg werd al snel een doctoraatsproject. Aan de faculteit geneeskunde was ik redacteur van het academisch studenten­ tijdschrift. Ik had het gevoel dat ik door de kracht van het woord kon bijdragen aan een verbetering van gezondheidszorg.

In 2010 werd je gekozen als Emerging Voice for Glo­ bal Health, een ITG-initiatief dat talentvolle volks­ gezondheidsprofessionals begeleidt die de ambitie hebben om hun stempel te drukken op het mondiale gezondheidsdebat.

Ik was net mijn master aan het afronden toen ik geselecteerd werd. Ik reisde naar Antwerpen en Montreux om les te volgen bij prof. Wim Van Dam­ me en zijn team aan het ITG. Het was waarschijnlijk de belangrijkste gebeurtenis in mijn jonge carrière.

Als Emerging Voice veranderde mijn leven op verschillende manieren. Ik ontmoette mensen met gelijkaardige ambities en creëerde een netwerk. Het programma liet mij en mijn collega’s toe onze stem te laten horen en leiders te worden in de wereldgezondheid. Ik bracht sindsdien heel wat tijd door aan het ITG, deed er onderzoek en cursuswerk.

Samen met Kristof Decoster werkte ik enige tijd aan de International Health Policy-nieuwsbrief van het Instituut. En dankzij Emerging Voices kon ik samen met collega’s uit Afghanistan en Pakistan een peer-reviewed paper publiceren over de uitroeiing van polio in onze thuislanden.

Laten we het hebben over prioriteiten en uitdagingen in de mondiale gezondheid. Wat zie je als je vandaag de internationale arena overschouwt?

Universal health coverage is een groot modewoord.

En, zoals Margaret Chan zei: “Het is het krachtigste concept dat volksgezondheid kan bieden.” Maar de vraag is: hoe bereiken we dit op een manier die rekening houdt met de gevoeligheden in de diverse landen? De recente ebola- en zika-uitbraken hebben duidelijk aangetoond hoe we allemaal van elkaar afhankelijk zijn in termen van gezondheidszorg. Een ander belangrijk probleem is antimicrobiële resistentie en het feit dat zwakke gezondheidssystemen dit niet kunnen bemeesteren. In veel landen is er als gevolg van een zwak gezondheidszorgbestuur ook geen controle op het voorschrijven van antibiotica. Maar in de mondiale gezondheidsarena spreken mensen vaak per specialisatie over deze problemen. Iedere groep heeft zijn eigen academische, beleids- en lobbygroepen.

Zoiets als een echte mondiale gezondheidsagenda bestaat nog niet. Als we dit willen veranderen, 7 | P³

dossier Ik ben daar optimistisch over. Wat klimaatverandering betreft, individuele staten en grote Amerikaanse steden hebben snel laten weten dat zij het probleem blijven aanpakken. Ze hebben duidelijk gemaakt dat klimaatverandering belangrijk is voor hun mensen en hun economieën. Als een niveau of orgaan van bestuurders faalt, is er een tendens waarbij anderen instappen, soms is dat zelfs beter.

Dr. Tedros werd onlangs aangesteld als de eerste Afrikaanse directeur-generaal van de Wereldgezond­ heidsorganisatie (WGO). Goed nieuws?

© Alex Kess

moeten we deze bezorgdheden samenvoegen. En ons afvragen: wat betekent dit voor de mensen op het terrein? Ik vraag me regelmatig af: wat betekent dit allemaal voor een willekeurig persoon in mijn geboortestad in Nigeria?

De net geïnstalleerde Amerikaanse president Donald Trump besliste snel om zich terug te trekken inzake kwesties als reproductieve rechten en klimaatveran­ dering. Hoe beïnvloeden Trump en zijn beleid de mondiale gezondheid?

De wereld is er nog niet uit hoe ze best omgaat met president Trump. Berusten of op stang jagen?

Ik zie in de Amerikaanse prioriteitenverschuiving onrust voor de toekomst. Maar ik zie ook positieve tekenen. Toen president Trump de financiering van abortusadvies terugschroefde, namen andere landen, waaronder België, het voortouw. In Afrikaanse landen is er nu meer debat over het belang om in eigen land meer middelen vrij te maken voor gezondheid. Ik hoop ook dat, met een onvoorspelbare Amerikaanse regering, andere landen zichzelf als leiders in de mondiale arena zullen opwerpen.

P³ | 8

Het is goed dat er eindelijk een open verkiezing was. Dr. Tedros was voorheen minister van Volksgezondheid in een Afrikaans land (Ethiopië red.), dat was misschien zijn grootste troef. Hij staat be­ kend om zijn gezondheidszorghervormingen en het werken met gemeenschapswerkers. Ik hoop dat hij dit perspectief en de bezorgdheden van degenen die in het veld werken, kan meenemen bij internationale discussies rond gezondheid. Dr. Tedros krijgt evenwel geen makkelijke taak, aangezien de WGO dringend dient te worden hervormd.

Het Europese Congres voor Tropische Geneeskunde en Internationale Gezondheid 2017 (ECTMIH2017) brengt een grote en zeer diverse groep internationale deskundigen naar Antwerpen. Hoe kunnen conferen­ ties zoals ECTMIH helpen om de wereldgezondheid te bevorderen?

ECTMIH2017 is belangrijk, omdat het experten de kans biedt collega’s in andere disciplines te ontmoeten en van gedachten te wisselen. We moeten mensen buiten onze eigen kring bereiken als we echt dingen willen veranderen. Ik hoop dat de ontmoeting in Antwerpen ons toelaat het grotere geheel duidelijker te zien, met de verschillende concurrerende uitdagingen: gelijkheid van toegang tot zorg, antimicrobiële resistentie, infectieziekte­ uitbraken, niet-overdraagbare ziekten. Laten we deze discussies voeren, met in het achterhoofd het centraal stellen van die willekeurige persoon in een klein stadje in een arm land.

© Flanders Meeting & Convention Center Antwerp - Jonas Verhulst

ECTMIH2017: conferentie in “a room with a ZOO”

Wil je even een break nemen tussen twee sessies door tijdens ECTMIH? Maak dan een wandeling in de aangrenzende dierentuin. Spot er giraffen, leeuwen en andere exotische dieren en geniet van de rust in het 11 hectares grote park. ECTMIH gaat door op een unieke locatie. De congresruimte is namelijk deel van de ZOO van Antwerpen.

Na een bezoek aan de Artis in Amsterdam, raakten enkele Antwerpse schepenen geïnspireerd. “Dit moet Antwerpen ook hebben”, werd er gedacht. In 1843 was het zover. De ZOO werd geopend met slechts enkele geiten en paarden. Daar kwam snel verandering in. Het park werd uitgebreid en in 1847 arriveerde de eerste chimpansee. Heel wat mensen wilden graag een bezoekje brengen aan de ZOO, maar omdat de toegangstickets toen zo duur waren, konden enkel welgestelde mensen zich een bezoekje veroorloven. Pas na de Eerste Wereldoorlog werden tarieven democratischer gemaakt en lokte de ZOO een breder publiek. Vandaag vinden jaarlijks zo’n één miljoen bezoekers hun weg naar de ZOO.

9 | P³

dossier

In tijden van oorlog Tijdens de wereldoorlogen bleef Antwerpen niet gespaard van bombardementen. Het stadsbestuur besliste daarop telkens om de roofdieren in de die­ rentuin, zoals leeuwen, panters, wolven maar ook gifslangen, te doden. Die beslissing werd genomen om te vermijden dat de dieren zouden ontsnappen bij bombardementen. Men wou ook voorkomen dat de dieren in handen vielen van de Duitsers of zouden omkomen door ontberingen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de ZOO tijdelijk gebruikt als legerbasis voor de Britse troepen. Toen de oorlog voorbij was, schonken ze twee olifanten, Monty en Ike, als bedanking. Na de Tweede Wereldoorlog werd de ZOO heropgebouwd. De nieuwe directeur schakelde wetenschappers in en vroeg hun advies voor de verzorging van de dieren en de inrichting van hun verblijven. Zo werden de stalen tralies vervangen door natuurlijke barrières.

In 1984 werd de volledige ZOO erkend als een historisch monument.

P³ | 10

dossier

ZOOveel meer Vandaag is de ZOO veel meer dan enkel een dierentuin. Naast het park is er ook een onderzoeks­ centrum voor natuurbehoud. Wetenschappers zet-­ ten in op wetenschappelijk onderzoek om de zorg van de dieren en de internationale kweekprogramma’s te ondersteunen, maar ook om bedreigde diersoorten in hun natuurlijke habitat te beschermen.

Samen met de Universiteit Antwerpen geeft het onderzoekscentrum ook opleidingen in primato­ logie en genetica.

In 2016 werd een gloednieuw congrescentrum ge­opend. Er is ruimte voor zo’n 2700 mensen met uitzicht op de ZOO in het centrum van de stad.

11 | P³

<< rewind

Op zoek naar architecturale pareltjes in Antwerpen Nico Van Aerde

Zo’n 1500 bezoekers zakken af naar Antwerpen voor de ECTMIHconferentie. De conferentie gaat door in de prachtig gerenoveerde zalen van de ZOO Antwerpen. Naast de ZOO vallen er nog andere architecturale pareltjes te ontdekken in de stad. Maak kennis met drie gebouwen met een rijke geschiedenis.

ModeNatie Op het kruispunt van de Nationalestraat en de Drukkerijstraat staat de ModeNatie. Het gebouw met neoclassicistische elementen dateert uit de jaren negentig van de 19de eeuw. Er werd onder andere een herenmodezaak, een luxehotel, het Sia­mees consulaat en de Antwerpse elektriciteits­ maatschappij in ondergebracht. In het midden van de jaren zestig kocht de stad Antwerpen het gebouw om er de ateliers en kantoren van haar beschutte werkplaats in onder te brengen.

Vanaf ongeveer 1990 stond het gebouw leeg. Met de oprichting van het Flanders Fashion Institute in 1997 kreeg het gebouw haar nieuwe bestemming als ‘ModeNatie’. De overbodige muren, trappen en tussenverdiepingen uit de jaren zestig werden gesloopt en de oorspronkelijke hoge ruimtelijkheid hersteld.

De ModeNatie biedt vandaag onderdak aan het ModeMuseum (MoMu), de mode-academie, het Flanders Fashion Institute, een forum en confe­ rentiezaal, kantoren, een gespecialiseerde boekenwinkel en een horecagelegenheid. De ModeNatie vormt het hart van de modebuurt van Antwerpen.

Adres: Nationalestraat 28, 2000 Antwerpen

Antwerpen-Centraal Het station Antwerpen-Centraal werd gebouwd tussen 1895 en 1905. Het stationsgebouw is 75 meter hoog en werd ontworpen in eclectische stijl, een combinatie van verschillende stijlelementen uit vroegere perioden. Onder meer het Pantheon in Rome was een inspiratiebron. De stalen perronoverkapping is 43 meter hoog, 186 meter lang en 66 meter breed en bood oorspronkelijk ruimte aan 10 sporen.

P³ | 12

<< rewind

In het midden van de twintigste eeuw verkeerde het gebouw in slechte staat. Gelukkig kreeg het station rond 1975 de status van beschermd monument. In 1985 besloot de Belgische spoorwegmaatschappij NMBS alsnog dat het station zou sluiten als er geen restauratiewerken aan de overkapping zouden plaatsvinden. Die startten uiteindelijk in 1986 en zouden duren tot de grote verbouwingswerken in 1998. Het station werd toen uitgebreid met twee ondergrondse verdiepingen. Voortaan loopt een tunnel onder het station en een deel van de stad door. Het vernieuwde station werd in 2007 feestelijk geopend en wordt over het algemeen beschouwd als een van de mooiste ter wereld.

Adres: Koningin Astridplein 27, 2018 Antwerpen

Het voormalig Koninklijk Paleis op de Meir In het midden van de 18de eeuw liet de rijke koopman Johan Alexander van Susteren een stadspaleis bouwen op de hoek van de Meir en de Wapper. Het werd een weelderig rococogebouw met laat-barokke invloeden. Achtereenvolgens kwam het in handen van verschillende aristocratische families, keizer Napoleon, koning Willem I van

het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en het Belgische koningshuis. In 1969 werd het paleis samen met het meubilair overgedragen aan het ministerie van Cultuur.

Erfgoed Vlaanderen startte in 2001 met de restauratie van de gevels, het dak en het interieur. De beschadigde wandbekledingen werden hersteld en gereinigd en de plafondversieringen werden opnieuw voorzien van verguldsel. Sommige meubels bevonden zich in het Koninklijk Paleis van Brussel en keerden nu terug op hun oorspronkelijke bestemming.

Het paleis heeft tegenwoordig een museale functie.

Je kunt er de zalen en salons bezoeken, inclusief meubels en decoraties. De ‘Spiegelzaal’ wordt ge­ bruikt voor diners, recepties, presentaties of modeshows.

Adres: Meir 50, 2000 Antwerpen

13 | P³

itg-verhaal

Slaapziekte voorgoed laten inslapen

Š Juan Carlos Tomasi

Slaapziekte is een sluipschutter die voornamelijk in de brousse van de Democratische Republiek Congo nog steeds op de loer ligt. Samen met Congolese en internationale partners gaan prof. Marleen Boelaert en haar team de eindstrijd aan met deze dodelijke tropische ziekte.

PÂł | 14

itg-verhaal

Roeland Scholtalbers

Slaapziekte wordt veroorzaakt door een eencellige parasiet die wordt overgebracht door tsee­ tseevliegen. Soms kan het jaren duren tot de eerste symptomen optreden, zoals koorts, hoofd­ pijn en pijnlijke gewrichten. Als de parasiet het centraal zenuw­ stelsel binnendringt en tot in de hersenen raakt dan volgt verwarring, verstoring van de slaap en uiteindelijk een coma.

“Het ITG doet al heel lang fantastisch werk [...]. Het Instituut heeft de juiste manier gevonden om zelfs de meest afgelegen plekken te bereiken.”

wijzen. Dat is voorlo­pig, alweer 37 jaar geleden, met slechts één ziekte volledig gelukt: de pokken. Er zijn echter een aantal redenen voor optimisme die Bel­gisch minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo en Bill Gates ertoe aan­ zetten om de komende ne­gen jaar 50 miljoen te investeren in de eliminatie van slaapziekte. Bij de voorstelling van het initiatief in april 2017 loofde Bill Gates Bill Gates over het ITG België en het ITG hebben in de het ITG: “Het ITG doet al heel loop der jaren belangrijke in­ lang fantastisch werk [...]. Het spanningen geleverd om slaap­ Instituut heeft de juiste manier ziekte terug te dringen door mid­del van controle- gevonden om zelfs de meest afgelegen plekken te activiteiten en onderzoek. Aan het einde van de bereiken.” Met steun van de Bill & Melinda Gates koloniale periode was de ziekte al bijna volledig Foundation testte het ITG de afgelopen jaren in verdwenen, maar na de Congolese onafhankelijk­ een onderzoeks­programma een nieuwe aanpak van heid in 1960 flakkerde slaapziekte opnieuw op. De slaapziektebestrijding. “Die aanpak is gebaseerd op laatste jaren is de ziekte opnieuw sterk teruggedron- betere medicatie, snelle diagnostische testen, kleigen. In Congo wordt meer dan 85% gerapporteerd nere en effectievere vliegenvallen, digitale datavervan de nieuwe gevallen wereldwijd. Afgelopen jaar werking en efficiënter bevolkingsonderzoek,” aldus waren dat er minder dan 2000, al ligt het daad­ Marleen Boelaert, “dankzij die nieuwe ontwikkewerkelijke aantal mogelijk hoger. lingen denken we, samen met onze Congolese en internationale partners, slaapziekte de genadeklap Slaapziekte is dan ook een bijzonder complexe te kunnen geven.” ziekte. Het is geen sinecure om nieuwe gevallen op te sporen in de meest afgelegen gebieden van Meer dan veertig jaar geleden ontwikkelde het Congo. Niet alle regio’s van dit immense land be­ ITG de CATT-test, ’s werelds meest gebruikte schikken over betrouwbare statistieken. Daarnaast slaapziektetest waarvan het ITG er in de loop der is het een ingewikkelde en tijdrovende bezigheid jaren tientallen miljoenen heeft geproduceerd en om tot een zekere diagnose komen. Dit is cruciaal naar Afrika verzonden. De CATT-test werkt echter om te voorkomen dat mensen die niet ziek zijn niet zonder gekoelde reagentia en een toestel met toch behandeld worden met spuiten die toxische een klein motortje. Een terreinwagen met frigo en bijwerkingen kunnen hebben. batterijen zijn dan ook een must. In 2014 ontwikkelden het ITG-team van prof. Philippe Büscher en Toch leidt het team van prof. Marleen Boelaert, Coris Bioncept een sneltest die vergelijkbaar is met wereldexpert op het gebied van verwaarloosde een zwangerschapstest. Na het aanbrengen van een ziekten, sinds kort een nieuw pro­ject dat slaapziekte druppeltje bloed geeft deze test binnen het kwartier tegen 2025 naar de geschiedenisboeken moet ver- een diagnose. “De sneltest kan ook door minder

15 | P³

itg-verhaal

Vergadering met het slaapziekte-team in Antwerpen

gespecialiseerd personeel afgenomen worden en is veel gemakkelijker mee te nemen naar afgelegen dorpen,” aldus Boelaert.

Verder gaat het ITG de tseetseevlieg bestrijden beter met kleinere tiny targets die vliegen aantrekken en vernietigen. De bevolkingsopsporing verloopt efficiënter via de elektronische registratie van gegevens. “Via een combinatie van deze gedigita­ liseerde gegevens met satellietgegevens over het natuurlijk milieu is het mogelijk om veel gerichter de bronnen van besmetting te achterhalen”, vertelt Boelaert. Daarnaast maakt de omvorming van de mobiele screeningsploegen in kleinere, flexibele eenheden het makkelijker om nieuwe gevallen van

P³ | 16

slaapziekte op te sporen. Medicatie in pilvorm completeert de nieuwe aanpak. Dit garandeert een vei­ ligere en eenvoudigere behandeling in vergelijking met de inspuitingen.

Bij de uitvoering van dit ambitieuze project kan het ITG rekenen op de steun van het Congolese Ministerie van Gezondheid en het nationale bestrijdingsprogramma en een reeks internationale partnerorganisaties. In België zijn de Belgische Technische Coöperatie en Memisa belangrijke part­ ners in de strijd tegen slaapziekte.

beeldverhaal

Ontmoet de nieuwe ITG-bewoners

DE BIJEN

In het voorjaar namen nieuwe bewoners hun intrek in een binnentuin van het ITG: een bijenko­ lonie. De bijenpopulatie neemt wereldwijd af. Een zorgwekkende evolutie want bijen vervullen een sleutelrol in de natuur als belangrijke bestuivers van wilde planten en heel wat land- en tuinbouw­ gewassen. ITG-medewerkers en imkers Ludwig Apers, Jan Van Den Abbeele en Bouke De Jong namen het heft in handen en installeerden een bijenkast in de binnentuin van het ITG. Een kast kan gemakkelijk 30.000 tot 40.000 bijen herbergen, dus was het even afwachten of er voldoende ‘aanbod’ was in de omgeving.

Eline Van Meervenne

17 | P³

beeldverhaal De bijen hebben nood aan nectar- en stuifmeelbronnen en vliegen daarvoor tot drie kilometer ver.

De ITG-tuinen bieden wel wat flora waar de bijen zich aan te goed kunnen doen, maar de Technische Dienst bekijkt, samen met de groendienst, hoe ze de tuinen nog bijenvriende­lijker kunnen maken.

In mei werd de eerste ITG-honing geoogst, een vijftal kilo. Begin juli kwam daar nog eens 16 kg bij, zodat de totale opbrengst op meer dan 20 kg kwam. Helemaal niet slecht voor het eerste jaar, en een bewijs dat het bijenvolk goed gedijt in het ITG. De honing werd verkocht aan ITG-medewerkers, en de opbrengst ging naar Oxfam, onder de vorm van sponsorgeld voor het team van Anne-Sophie Heroes en Natacha Herssens die aan de Oxfam Trail Walker hebben deelgenomen.

In mei hebben de ITG-bijen gezwermd. Dat bete­ kent dat het volk beslist dat er een nieuwe bijenkoningin moet komen. De oude bijenkoningin trok met haar gevolg uit de moederkast en zette zich in één van de bomen in de ITG-tuin. Een spectaculair en uniek natuurfenomeen. De imkers slaagden erin de zwerm ‘te scheppen’ en verplaatsten de bijen naar een kast in Heist-Op-Den-Berg.

En de oude kast? Daarin zit nu een jonge ko­ningin.

Het was even spannend afwachten of de nieuwe koningin bevrucht ging geraken en door welke dar?

Binnen enkele weken werden de imkers gerustgesteld. De bijen bleven naarstig werken, er werd meer en meer stuifmeel binnengehaald. Dat stuif­ meel is het basisvoedsel voor de larfjes en dat is een duidelijke indicatie dat de koningin aan de leg is en eitjes aan het produceren is. Toen de imkers enkele weken later de kast openmaakten vonden ze verschillende raampjes met ‘open’ en ‘gesloten’ broedcellen, het bewijs dat de koningin aan haar taak was begonnen: 2000 eitjes per dag leggen. Het is nu duidelijk dat het volk in topconditie verkeert en dat bleek dan ook uit de honingoogst waaraan heel wat ITG-medewerkers zich te goed konden doen. Al wat nu nog rest voor de imkers is het volk voorbereiden voor de winterslaap, zodat iedereen volgend jaar opnieuw kan genieten van deze nietalledaagse ITG-bewoners!

P³ | 18

beeldverhaal

19 | P³

portret

Patrick Soentjens

het dubbelleven van een hoofdarts Hilde Goyens

Patrick Soentjens is sinds april 2017 de nieuwe hoofdarts van het ITG. Hij was sinds het pensioen van Fons van Gompel in 2016 ook al medisch diensthoofd van de reiskliniek en voorzitter van de Belgische Wetenschappelijke Studiegroep voor Reisgeneeskunde. Tegelijkertijd is Soentjens hoofd infectieziekten bij het Belgische leger én doet hij baanbrekend onderzoek naar rabiës. Hij vertelt P³ over zijn ‘dubbelleven’ in het Instituut en het leger en hoe hij van zijn hobby zijn beroep maakte.

Geboren in Duitsland en een vader werkzaam in het leger maakte dat het militaire er al vroeg inzat bij Patrick Soentjens. Toen het moment aanbrak om te gaan studeren was de logische stap voor hem om aan de Militaire School in Brussel te starten.

Zijn keuze viel op geneeskunde. Tijdens zijn studie infectieziekten werkte Soentjens anderhalf jaar in het Tygerbergziekenhuis in het Zuid-Afrikaanse Kaapstad. Zodra hij zijn diploma interne genees­ kunde op zak had begin 2006, nog steeds onder contract met het leger, startte hij als vrijwilliger met consultaties op het ITG. Dat ‘ontspoorde’ al snel toen hij de consultaties overnam van verschillende collega’s, die doctoreerden, tijdelijk een onderbre­ king namen of vertrokken. Door consultaties rond zowel hiv, soa’s, reisgeneeskunde als tropische aandoeningen, bouwde hij een ruime ervaring op: “En P³ | 20

daarnaast had ik als hobby rabiës, een ziekte met mijns inziens een belangrijkere impact dan zika of ebola.”

Rabiës is een 100% dodelijke ziekte met een tol van wereldwijd 50.000 tot 70.000 doden per jaar, terwijl er sinds decennia een volledige bescherming door vaccinatie voor bestaat. Soentjens’ rabiësverhaal startte in 2008 en vertrekt vanuit Defensie.

In het leger vaccineren ze enkel intradermaal en met microdosissen (1/5 dosis) terwijl dat in ‘de burgerij’ telkens met een volledige ampul gebeurt.

Tussen 2011 en 2016 liep daar een eerste klinische studie met 500 personen, in samenwerking met het ITG, waarin ze het pre-vaccinatieschema van 28 dagen verkortten naar 7 dagen. In een tweede studie, gestart in 2014, werkt men zelfs naar één

portret

dag pre-vaccinatie waarop twee vaccinaties gegeven worden. We weten nu al dat beide trials een invloed zullen hebben op de toekomstige beleidslijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie. Een derde trial start in het najaar van 2017, waarbij het positieve effect van een genitale wrattenzalf op de intradermale vaccins wordt onderzocht. Last but not least, Soentjens heeft de ambitie om de nieuwe vaccina­ tieschema’s ook in Afrika te testen. Daar vallen veel slachtoffers van rabiës, met name jonge kinderen. Sinds juli 2017 is het ITG, mede dankzij zijn uitgebreide expertise, het Belgische expertisecentrum voor rabiës dat als enige in België bevoegd is om gratis immunoglobulines toe te dienen ná mogelijke blootstelling aan het rabiësvirus, officieel post-expositieprofylaxe (PEP) genoemd.

Soentjens voelt absoluut geen spanningsveld tussen zijn ver­ schillende functies bij het ITG en het leger. “Het draait al­le-­ maal om een goed overzicht te houden, te kunnen delegeren en te kunnen vertrouwen op een goed team, wat op beide plekken gelukkig het geval is. Er zijn veel sy­ nergiën mogelijk. Ik hecht bovendien erg veel be­ lang aan een goed en dynamisch personeelsbeleid.”

Hij heeft mooie plannen vanuit zijn rol als hoofd­ arts en medisch diensthoofd van de reiskliniek: “Ik wil onze kliniek graag nóg beter op de kaart zetten en klaarmaken voor de volgende decennia.

Vanuit onze wereldreputatie in pre- en posttravelconsultaties en onze belangrijke referentietaken denk ik dat we in België en ook ver daarbuiten een cruciale rol te spelen hebben. Verder zijn er ook kansen om onderwijs en onderzoek in de kliniek verder uit te breiden.”

Soentjens, een paracommando, is, net als zijn vrouw en drie kinderen, een sportliefhebber. Zijn liefde voor de sport hield hij over aan zijn kindertijd waar hij in verschillende competitiesporten met de prijzen ging lopen. In mei 2017 nam hij samen met een aantal ITG-collega’s nog deel aan de KlimClassic, een wielerkoers door de Voeren en de Ardennen en vorige maand beklom hij met zijn tienjarige zoon nog de Mont Ventoux.

Bij de vraag waar hij het meest trots op is, twijfelt hij geen moment: “In Zuid-Afrika zette ik op 6 januari 2004 de eerste patiënt op gratis hiv-medicatie (‘National Roll Out Program’). En nu nemen meer dan vijf miljoen mensen in dat land deze medicatie, dat maakt echt een verschil met deze levensreddende therapie”, aldus Soentjens. “Ook mooi meegenomen was dat ik een maand ervoor Nelson Mandela de hand kon schudden”, voegt hij lachend toe.

21 | P³

de lijst

Masterchefs uit Benin Eline Van Meervenne

Vis, groenten en kruiden liggen verspreid in de keuken van Christelle en Bello. Beide dames zijn net afgestudeerd in de Master in Public Health aan het ITG en zijn druk bezig met het voorbereiden van de ‘sauce de gombo’.

“Een typisch West-Afrikaans gerecht,” vertelt Christelle, “We eten het zowel op feestdagen als op gewone weekdagen. Je kan een rijkelijke variant of een sobere versie van het gerecht klaarmaken.” Sauce de gombo is een soort soep op basis van okra en vis met daarbij rijst of pasta op basis van maniok.

“Ik kook graag,” vertelt Christelle, “tijdens mijn jaar in Antwerpen ging ik regelmatig naar de Afrikaanse markt. Dan was het even alsof ik terug thuis was.” Christelle en Bello komen beiden uit Benin. Een jaar lang studeerden ze aan het ITG en leefden ze in Antwerpen. “Een unieke ervaring”, vertelt Bello. “Ik werkte lang als hoofdarts van vier gezondheidscentra’s, maar na mijn studie in public health aan het ITG ben ik klaar om te beginnen werken voor het ministerie van volksgezondheid in Benin,” zegt Bello.

P³ | 22

“Vanavond zijn we al iets dichter bij huis dankzij mijn lievelingsgerecht: sauce de gombo”, lacht Christelle. Sauce de gombo kan je klaarmaken met vis of vlees. Door de gekookte okrapitjes is de saus nogal dik en slijmerig, een textuur die in de Wes­ terse keuken zelden voorkomt. “Ik heb gekozen om een royale versie van sauce de gombo te maken,” vertelt Christelle, “eéntje met krab, makreel en garnalen. De makreel koken we rauw in de tomatensaus, iets wat vaak gebeurt in de Beninese keuken.”

Sauce de gombo Ingrediënten voor zes personen: • 500 g okra • 4 grote krabben • 500 g verse garnalen • Kruiden: gember en knoflook vers gemalen.

• Een halve grote ui gesneden • Zout • ½ blokje groentebouillon • Snuifje natriumbicarbonaat • Indien beschikbaar, een eetlepel rode olie na het koken

Bereiding: • Snij de okra in schijfjes (ongeveer één cm), pel de garnalen en kuis de krab.

• Doe de gesneden okra in een pan en voeg een glas water met een snuifje natriumbicarbonaat toe.

• Voeg de gereinigde krab, gepelde garnalen toe in de pan.

• Laat het ongeveer tien minuten koken.

• Roer en voeg de kruiden (knoflook, gember), groentebouillon, chili, gesnipperde ui en zout toe.

• Laat twee tot drie minuten sudderen.

• Dien op!

We werken het gerecht af met een eenvoudige tomatensaus met vis.

Tomatensaus met vis Ingrediënten voor zes personen: • Twee grote tomaten • Eén grote ui • Kruiden naar keuze, verse peper en zout • Eén eetlepel van gemalen garnalen • Makreel • Eén eetlepel olie

Bereiding: • Maak de vis schoon en marineer hem naar keuze.

• Pureer de tomaten en de ui.

• Laat dit mengsel ongeveer tien minuten sudderen op het vuur.

• Voeg een eetlepel gemalen garnalen, olie en kruiden toe.

• Voeg een glas water toe.

• Laat het geheel vijf minuten koken.

• Voeg de vis toe.

• Laat het geheel opnieuw vijf minuten koken en SMAKELIJK!

P³ | 24

itg en ik

Stef Heylen

Stef Heylen werd in november 2016 CEO van Janssen Pharmaceutica. Hij bouwde een indrukwekkende carrière uit in de farmaceutische sector maar zijn roots liggen bij het ITG. In 1983 studeerde hij aan het ITG en verdiepte zich in tropische geneeskunde en internationale gezondheid. Voor “ITG & ik” blikt hij terug op zijn periode bij het Instituut en hoe dat zijn carrière mee vorm gaf.

Na mijn studies in geneeskunde had ik weinig zin om huisarts te worden. Mijn vrouw en ik droomden ervan om een aantal jaren in het buitenland te werken. Om de nodige kennis te vergaren, schreef ik me in voor het postgraduaat in tropische geneeskunde en internationale gezondheid aan het ITG. Van grote universiteitsaula’s met honderden studenten kwam ik terecht in een groep jonge art­ sen vol dromen en ambitie om aan de slag te gaan in ontwikkelingslanden. De professoren van wie we les kregen, hadden tonnen veldervaring en een ongebreidelde kennis. Zes maanden lang werd ik ondergedompeld in een enorm stimulerende omgeving.

kunnen uitoefenen op de gezondheid en levens­ kwaliteit van miljoenen mensen wereldwijd geeft ons enorm veel voldoening.

Mijn interesse voor internationale gezondheid werd sterk gestimuleerd aan het ITG. Tijdens mijn carrière kon ik voortbouwen op deze kennis. Vandaag werk ik nog steeds rond deze thema’s via het Global Public Health-programma van Janssen Pharmaceutica. Dit programma is een belangrijke motivator voor mezelf en mijn mensen. Een positieve impact

Ik kijk er naar uit om Janssen Pharmaceutica in Beerse uit te bouwen als innovatiehub van Europa. Op onze campus komen alle aspecten van de waardeketen aan bod: van onderzoek en ontwikkeling tot productie, distributie en ondersteunende diensten. Dat is een unieke troef die we graag verder uitspelen.

Al van kleins af aan was ik gefascineerd door de farmaceutische sector. Je staat mee in de spits van grote evoluties in geneeskunde. Ik werk nu dertig jaar in de farma-industrie en heb enorm veel wetenschappelijke vooruitgang gezien. We proberen ook doorbraken te stimuleren op het terrein van infectieuze ziektes en stellen onze expertise ter beschikking aan onderzoeksprojecten die gefinancierd worden door externe fondsen zoals o.a. de Bill and Melinda Gates Foundation.

25 | P³

Kalender 16-20

OKT

10th European Congress on Tropical Medicine & International Health

26

NOV

Dag van de Wetenschap

Blijf op de hoogte Wij staan open voor uw vragen, opmerkingen of suggesties via communicatie@itg.be Ontvang het magazine twee keer per jaar online of gedrukt.

Lees P3 online: www.itg.be/magazine

SHOP NU OP DE ITG-WEBSHOP! via www.itg.be/webshop

B

en je op zoek naar een geschenk of een ex­ traatje voor jezelf? Wil je schrijfmateriaal of gadgets die je vergaderingen spannend maken? Zoek je nog relatiegeschenken of leuke babykleren? Of ben je simpelweg een trotse ITGfan?

Surf naar www.itg.be/webshop voor het volledige overzicht aan ITG-artikelen.

Het is bovendien mooi meegenomen dat je met je aankoop het ITG steunt en en bijdraagt aan een wereld waarin iedereen recht heeft op een gezond bestaan!