Niederschlesien by Institut für angewandte Geschichte

'ROQ\ ĦOĎVN ȩ ZDUW SRGUyĳ\ 5HLVHWLSS 1LHGHUVFKOHVLHQ

Dolny Śląsk – wart podróży!

Reisetipp Niederschlesien!

Jednodniowe wycieczki w głąb historii i współczesności Europy Środkowej

Tagesausflüge in die Geschichte und Gegenwart Mitteleuropas

»Zastanawiam się, czy możliwe jest podróżowanie po Europie Środkowej bez nieustannego potykania się o historię.« Andrzej Stasiuk, autor

»Ich frage mich, ob Reisen durch Mitteleuropa überhaupt möglich ist, ohne unablässig über Geschichte zu stolpern.« Andrzej Stasiuk, Schriftsteller

Na zachód od Wrocławia rozciąga się region, w którym obok siebie istnieje wiele miejsc o szczególnym znaczeniu kulturowo-historycznym. Dolny Śląsk zaprasza, by wybrać się w podróż po historii i współczesności Europy Środkowej.

Westlich von Breslau erstreckt sich eine Region, in der viele kulturhistorisch bedeutsame Orte eng nebeneinander liegen. Niederschlesien lädt ein, eine Reise in die Geschichte und Gegenwart Mitteleuropas zu unternehmen.

Na podstawie wybranych miejsc przedstawione zostały pojedyncze epoki historii

Anhand ausgewählter Orte werden einzelne Epochen der schlesischen Geschichte

Śląska. Zamki, kościoły, dwory oraz dworce kolejowe, ale także obozy koncentra-

vorgestellt. Schlösser, Kirchen, Gutshäuser, Bahnhöfe aber auch Konzentrations-

cyjne są kamiennymi świadectwami przeszłości tego regionu. Równocześnie chodzi

lager sind steinerne Zeugnisse, die Einblicke in die Vergangenheit geben können.

o to, by zgromadzić szczątki wspomnień i połączyć je w całość. Niemcy, Polacy

Es geht aber auch darum, auseinander gerissene Erinnerungen und Betrachtungs-

i Czesi mogą dziś na Dolnym Śląsku na nowo odkrywać swoje wspólne dziedzictwo

weisen zusammen zu führen und miteinander zu verknüpfen. Deutsche, Polen

kulturowe.

und Tschechen können in Niederschlesien ein gemeinsames kulturelles Erbe (wieder-)entdecken.

Zgorzelec / Görlitz Wrocław / Breslau

Rogoźnica / Groß Rosen Morawa / Muhrau

Kotlina Jeleniogórska / Hirschberger Tal

100 km

Świdnica / Schweidnitz

Krzyżowa / Kreisau

W środku Europy

In der Mitte Europas

Gdzie właściwie leży Śląsk?

Wo liegt eigentlich Schlesien?

»Ten region stał się moją ojczyzną. Myślę, że to jest szczególne miejsce […] Może da się to tym wytłumaczyć, iż region ten w przeszłości często zmieniał swoich władców i zawsze był regionem przygranicznym.« Olga Tokarczuk, autorka, 2001

»Diese Region ist meine Heimat geworden. Ich glaube, dass das ein besonderer Ort ist […] Vielleicht ist dies damit zu erklären, dass diese Region in der Vergangenheit oft ihre Herrscher gewechselt hat und immer eine Grenzregion war.« Olga Tokarczuk, Schriftstellerin, 2001

Gdzie właściwie leży Śląsk? Amerykański turysta słusznie może zadać to pytanie. Odpowiedź na nie brzmi: w samym środku Europy. To szczególne położenie geograficzne Śląska było również decydujące dla jego historii. Częste zmiany władców, wojny, ale także współżycie rozmaitych narodów ukształtowały ten, położony między Berlinem, Pragą, Wiedniem, Krakowem i Warszawą, region. Od końca X wieku w Księstwie panowała dynastia Piastów. Z polsko-czeskich

< © WS

Wo liegt eigentlich Schlesien? Ein amerikanischer Tourist kann mit Recht diese Frage stellen. Eine mögliche Antwort darauf ist: in der Mitte Europas. Diese besondere geographische Lage war auch bedeutsam für die Geschichte Schlesiens. Herrschaftswechsel, Kriege aber auch das friedvolle Zusammenleben verschiedener Völker prägten die Region zwischen den Städten Berlin, Prag, Wien, Krakau und Warschau.

sporów, które toczyły się o tą nadodrzańską ziemię, w XIV wieku zwycięsko wyszła

Seit dem Ende des 10. Jahrhunderts bestimmte das Herrschergeschlecht der

Korona Czeska. Dominacja Czechów nad Śląskiem trwać miała cztery wieki. Czeska

Piasten über das Herzogtum Schlesien. In den Auseinandersetzungen zwischen

korona, i w tym Śląsk, dostała się w 1526 roku pod panowanie Habsburgów.

Polen und Böhmen um das Land an der Oder gewann im 14. Jahrhundert schließlich die böhmische Krone die Oberhand. Die Verbindung zwischen Böhmen und

Podczas wojen śląskich (1740–1763) region ten został włączony przez Fryderyka

Schlesien sollte vier Jahrhunderte andauern. Mit der böhmischen Königswürde

Wielkiego do państwa pruskiego. Jedynie niewielka część Śląska pozostała przy

fiel 1526 auch Schlesien an das Haus Habsburg.

Austrii, a po rozpadzie monarchii Habsburgów przypadła Czechosłowacji. Prusy ze swoją Prowincją Śląską niepowstrzymanie awansowały na pozycję europejs-

In den Schlesischen Kriegen (1740-1763) gliederte Friedrich der Große das Land

kiego mocarstwa.

dem preußischen Staat ein. Nur ein kleiner Teil Schlesiens verblieb bei Österreich und gehörte nach dem Zerfall der Habsburgermonarchie zur Tschechoslowakei.

Po I wojnie światowej Górny Śląsk częściowo został przyznany nowo powstałemu

Mit der Provinz Schlesien stieg Preußen unaufhaltsam zur europäischen Groß-

państwu polskiemu. Dzisiejsze granice tego regionu powstały w 1945 roku. Po

macht auf.

rozpętanej przez nazistowskie Niemcy II wojny światowej, mapa Europy została ustalona na nowo. Od tego czasu większość Śląska należy do Polski. W granicach

Nach dem Ersten Weltkrieg erhielt der wiedererstandene polnische Staat Teile

Republiki Czeskiej leży powiat Morawsko-Śląski, natomiast w okolicach niemiec-

Oberschlesiens. Die heutigen Grenzen sind auf das Jahr 1945 zu datieren. Nach

kiego miasta Görlitz pozostała jedynie niewielka część.

dem vom nationalsozialistischen Deutschland entfachten Zweiten Weltkrieg wurde die Landkarte Europas neu gestaltet. Schlesien gehört seitdem zum überwiegenden Teil zu Polen, in der Tschechischen Republik existiert ein MährischSchlesischer Kreis und im Umkreis von Görlitz hat sich ein kleines Stück deutsches Schlesien erhalten.

Mozaika narodów, wyznań i języków

Nationen, Konfessionen, Sprachen – ein Puzzle

Różnorodność Śląska

Die Vielfalt Schlesiens

Schlesien bedeutet nicht nur wechselnde Herrschaften sondern auch das Zusammenleben vieler Völker und Kulturen.

Śląsk to nie tylko zmieniający się władcy, ale również współistnienie wielu narodów i kultur.

Polacy czy Niemcy? Na przełomie pierwszego tysiąclecia nikt nie zadawał sobie

Polen oder Deutsche? Diese Frage stellte sich um die erste Jahrtausendwende

tego pytania. Poszczególne dynastie władców, które zawierały pomiędzy sobą

nicht. Herrschergeschlechter, die untereinander heirateten, waren am Wohler-

związki małżeńskie, interesowały się dobrobytem kraju oraz swych własnych

gehen des Landes oder der eigenen Familie interessiert und nicht daran, ob die

rodzin, a nie tym, czy ich poddanymi byli Słowianie czy Germanie.

Untertanen Slawen oder Germanen waren.

Polscy Piastowie sprowadzili na Śląsk niemieckich osadników, aby założyć

So holten die polnischen Piasten deutsche Siedler nach Schlesien, um Städte zu

nowe miasta. Nowi przybysze ukształtowali Dolny Śląsk przede wszystkim

gründen. Die Zuwanderer prägten vor allem das rund um Breslau gelegene Nie-

wokół Wrocławia. Z kolei na Górnym Śląsku Polacy i Niemcy żyli obok siebie.

derschlesien. In Oberschlesien lebten dagegen Polen und Deutsche mit- und ne-

W niektórych miejscowościach mówiono również po czesku lub morawskim di-

beneinander. An einigen Orten wurde auch Tschechisch oder mährischer Dia-

alektem.

lekt gesprochen.

W zamierzchłej historii Śląska »pytanie o narodowość« nie odgrywało żadnej

In der älteren Geschichte Schlesiens spielte die »nationale Frage« keine Rolle.

roli. Istotny był natomiast spór pomiędzy wyznaniami: katolickim i protestan-

Dagegen war der Widerstreit der Konfessionen, ob katholisch oder protestan-

ckim. Ponadto na regionie tym piętno swoje odcisnęła, mająca wówczas duże

tisch, von großer Bedeutung. Zudem prägte eine bedeutende jüdische Gemein-

znaczenie, gmina żydowska. Po roku 1945 na Śląsk przybyli także wyznawcy re-

de das Land. Nach 1945 kamen auch Orthodoxe nach Schlesien.

ligii prawosławnej. Die sprachliche, ethnische und religiöse Vielfalt inspirierte und formte das Różnorodność językowa, etniczna oraz wyznaniowa inspirowała i ukształtowała

Land. Über Jahrhunderte bildete sie den Nährboden für herausragende litera-

ten region. Przez wieki stanowiła ona pożywkę dla wybitnych osiągnięć literackich,

rische, architektonische und wissenschaftliche Leistungen. Schlesien war und

architektonicznych i naukowych. Śląsk był i jest doniosłą częścią krajobrazu

ist eine bedeutende Kulturlandschaft in der Mitte Europas.

kulturowego Europy Środkowej.

Światowe Dziedzictwo Ohne Stein und Nagel bez gwoździ i kamienia zum Weltkulturerbe Kościół Pokoju w Świdnicy

Die Friedenskirche zu Schweidnitz

W czasie walk między przedstawicielami różnych wyznań, powstały na Śląsku jedne z najbardziej podziwianych na świecie kościołów.

Im Zeitalter der Glaubensauseinandersetzungen entstanden in Schlesien die größten Fachwerkkirchen der Welt. »cuius regio, eius religio«

»cuius regio, eius religio«

Należy od 2001 r. do dziedzictwa kulturalnego UNESCO: Kościół Pokoju w Świdnicy >

< 2001 zum Weltkulturerbe erklärt: Die Friedenskirche in Schweidnitz

W 1648 roku zakończyła się wojna trzydziestoletnia. W westfalskim traktacie

Im Jahre 1648 endete der Dreißigjährige Krieg. Der Westfälische Frieden legte

pokojowym zostało zapisane, że odtąd wyznanie władzy staje się także wyznaniem

fest, dass die Konfession des Landesherrn auch für seine Untertanen gelten sollte:

poddanych: »cuius regio, eius religio«. Dotyczyło to także i Śląska, zamieszkałego

»cuius regio, eius religio«. Gerade Schlesien,

w większości przez ludność protestancką. Ziemie te należały do katolickich Habs-

dessen Bewohner sich nach der Reformation

burgów. W związku z tym zabroniono protestantom dalszego praktykowania

mehrheitlich zum Protestantismus bekannten,

wiary, zamknięto kościoły i odwołano duchownych.

war von dieser Bestimmung betroffen. Das Land gehörte zum Reich der katholischen

Jedynie ludności miast Świdnicy, Jawora i Głogowa, w większości wyznania ewan-

Habsburger. Deshalb durften die Protestanten

gelickiej, zezwolono na wybudowanie kościołów protestanckich przed murami

ihren Glauben nicht mehr frei ausüben. Ihre

miast. »Wymogi budowlane« były jednak za-

Kościół został zbudowany przed murami miasta.

Kirchen wurden geschlossen und die Geistlichen

ostrzone: Kościoły ludność ewangelicka musiała

Die Kirche musste außerhalb der Stadtmauern errichtet werden.

des Landes verwiesen.

wybudować na własny koszt, bez użycia kamieni

Loża rodziny von Hochberg. Die Loge der Familie von Hochberg.

i gwoździ, wyłącznie z drewna i to w czasie zaled-

Allein den Städten Schweidnitz, Jauer und Glogau wurde zugestanden, vor den

wie roku. Dodatkowo miały być one pozbawione

Stadtmauern evangelische Kirchen zu errichten. Die »Bauauflagen« hatten es

wieży kościelnej. Pomimo tych zaostrzonych

in sich: Die drei »Friedenskirchen« mussten auf eigene Kosten ohne die Verwen-

regulacji powstały potężne drewniane budowle

dung von Steinen und Nägeln nur aus Holz und innerhalb eines Jahres gebaut

będące symbolem głębokiej wiary i niestrudzo-

werden. Darüber hinaus durften sie keinen Kirchturm haben – eine deutliche

nej woli wiernych.

Zurücksetzung gegenüber den katholischen Kirchen. Trotz alledem entstanden gewaltige Fachwerkbauten als Symbole des Glaubens und des Beharrungswillens.

Wybudowany na konstrukcji szachulcowej w 1656/57 roku Kościół Pokoju pw. Trójcy Świętej w Świdnicy jest największym drewnianym budynkiem sakralnym

Die als Fachwerkkonstruktion 1656/57 errichtete evangelische Friedenskirche

w Europie. Wewnątrz znajduje się 3.000 miejsc siedzących, a w sumie może się

»Zur heiligen Dreifaltigkeit« ist die größte Holzkirche Europas und fasst ca. 7.500

w nim pomieścić aż 7.500 osób. Okazałe wnętrze jest utrzymane w stylu baroko-

Personen, darunter ca. 3.000 auf Sitzplätzen. Die prachtvolle Innenausstattung

wym. Dopiero po zdobyciu Śląska przez Prusy, protestanci mogli praktykować

ist im Stil Barock gehalten. Erst mit der Eroberung Schlesiens durch Preußen

swoją wiarę bez ograniczeń.

konnten die Protestanten ohne Einschränkungen ihren Glauben ausüben.

W 1945 r. niemiecka ludność, w tym

1945 mussten die deutschen Einwohner und damit auch die evangelischen Ge-

członkowie gminy ewangelickiej, musiała

meindemitglieder Schweidnitz verlassen. Heute dient die Kirche 150 Mitgliedern

opuścić Świednicę. W dniu dzisiejszym

der evangelischen Kirche Polens als Gotteshaus. Die Friedenskirchen in Schweid-

kościół nadal znajduje się w posiadaniu

nitz und Jauer stehen seit 2001 auf der UNESCO-Liste des Weltkulturerbes.

obecnie małej, liczącej 150 wiernych, parafii ewangelickiej. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy należą od 2001 r. do światowego dziedzictwa UNESCO.

Okazałe drewniane wnętrze z motywami biblijnymi. Prachtvolle Holzvertäfelungen mit biblischen Motiven.

Podróż do śląskiego Elizjum

Lustreise ins schlesische Elysium

Kotlina Jeleniogórska

Das Hirschberger Tal

Niezwykły urok Kotliny Jeleniogórskiej odkryła już pruska arystokracja. Dzisiaj wypoczywają tu turyści z całego świata.

Schon preußische Adelige entdeckten den außerordentlichen Reiz des Hirschberger Tals. Heute erholen sich hier Touristen aus allen Ländern.

»Wspaniały region, strona południowa jest przepiękna, a strona północna jest urocza.« Feldmarszałek von Gneisenau, 1816

»Die Gegend ist himmlisch, die Mittagsseite großartig, die Mitternachtsseite höchst lieblich.« Feldmarschall von Gneisenau, 1816

Pocałunek na przebudzenie: Zamek Łomnica >

< Wachgeküsst: Schloss Lomnitz

W połowie XVIII wieku Fryderyk II, korzystając ze słabości Austrii, zaanektował

Mitte des 18. Jahrhunderts nutzte Friedrich der

po trzech śląskich wojnach (1740–1763) prawie cały region. Prusy stały się wtedy

Große die politische Schwäche Österreichs und

wielkim mocarstwem. Śląsk miał jednak nie tylko polityczne, ale i turystyczne

annektierte in den drei schlesischen Kriegen

znaczenie dla Prus. Ten nowy region stał się ulubionym miejscem wypoczynku

(1740–1763) nahezu die gesamte Region. Preußen

dla arystokratów i kuracjuszy.

stieg zur Großmacht in Europa auf. Schlesien

Kotlina Jeleniogórska pod Karkonoszami odpowiadała romantycznemu duchowi czasu. Rodzina królewska i pruska arystokracja chętnie spędzała tu swoje wakacje.

Panorama mysłakowicka, architekt Karl Friedrich Schinkel, litografia kolorowa Louis Ferdinand Koska. Gesamtansicht von Erdmannsdorf, erbaut von Karl Friedrich Schinkel, kolorierte Lithographie von Louis Ferdinand Koska

hatte für Preußen aber nicht nur eine politische und wirtschaftliche Bedeutung. Auch in der Freizeit besuchte man gerne die neue Provinz.

Nowo wybudowane zamki i parki krajobrazowe doskonale ilustrują styl tamtego czasu: klasycyzm Karla Friedricha Schinkela i architektura krajobrazowa Petera

Das Hirschberger Tal am Fuße des Riesengebirges entsprach ganz dem romanti-

J. Lennego zainspirowana stylem angielskim.

schen Zeitgeist. Hier verbrachten die Königsfamilie und viele preußische Adelige ihre »Sommerfrische«. Die neu entstandenen Schlossanlagen und Landschafts-

Zamek Łomnica, wybudowany już w 1720 r.

parks spiegeln den Geschmack jener Zeit: der strenge Klassizismus Karl Friedrich

przez Martina Franza, od 1835 r. w posiadaniu

Schinkels geht einher mit der von England beeinflussten Landschaftsgestaltung

pruskiego ambasadora na dworze sycylijskim

Peter J. Lennés.

Carla von Küstera, jest idealnym miejscem, do

Zamek Wojanów Schloss Schildau

którego można się udać w pierwszej kolejności

Als Ausgangspunkt einer Reise eignet sich das Schloss Lomnitz, bereits 1720 von

rozpoczynając zwiedzanie. Wystawa »Dolina

Martin Franz erbaut und seit 1835 in Besitz des preußischen Gesandten am

Zamków i Ogrodów. Kotlina Jeleniogórska –

Sizilianischen Hof, Carl v. Küster. Die Ausstellung »Das Tal der Schlösser und

wspólne dziedzictwo” daje pierwszy wgląd

Gärten: Das Hirschberger Tal in Schlesien« bietet einen ersten Einblick in die

w ukryte piękno tego bogatego w zamki regionu. W pobliżu znajdują się dwa

verborgenen Schönheiten dieser an Schlössern

kolejne zamki godne zobaczenia: zamek Bobrów, w tej chwili w odbudowie,

reichen Region. In unmittelbarer Nähe befinden

i zamek Wojanów, będący prezentem króla Fryderyka Wilhelma III dla swojej

sich zwei weitere sehenswerte Schlossanlagen,

córki Ludwiki, dzisiaj pełni funkcję hotelu.

das im Wiederaufbau befindliche Schloss Boberstein und Schloss Schildau, das einst von König

Z biegiem lat Kotlina Jeleniogórska stała się regionem turystycznym otwartym

Friedrich Wilhelm III als Geschenk für seine Toch-

dla szerszych warstw społecznych. Dziś wystarczy samochód lub autobus, aby

ter Luise erworben wurde und heute als Hotel

dostać się do tego pełnego uroku miejsca.

dient. Die Eisenbahn machte das Hirschberger Tal zu einem Reiseland für breitere Kreise. Heute tritt Zamek Bobrów Schloss Boberstein

man die »Lustreise« meist mit dem Auto oder dem Bus an.

Okno na świat

Das Tor zur Welt

Wrocławski dworzec kolejowy i uprzemysłowienie Śląska

Der Breslauer Bahnhof und die Industrialisierung Schlesiens

Dworce kolejowe są kamiennymi świadectwami technicznego postępu, który w XIX wieku ogarnął całą Europę.

Bahnhöfe sind steinerne Zeugnisse des technischen Fortschritts, der im 19. Jahrhundert ganz Europa erfasste.

»Pięknym jest to, co przeczy temu czym jest.« Günter Anders, autor z Wrocławia, 1966

»Schön ist, was leugnet, was es ist.« Günter Anders, Schriftsteller und Breslauer, 1966

Zakryty za fasadą zamkową: wrocławski dworzec kolejowy >

< Versteckt hinter einer Schlossfassade: Der Breslauer Bahnhof

Dopiero parowozy umożliwiły regularny i szybki transport towarów i pasażerów.

Erst die dampfbetriebene Eisenbahn ermöglichte einen regelmäßigen und

W roku 1841 rozpoczęto budowę linii kolejowej między Berlinem a Wrocławiem,

schnellen Güter- und Personenverkehr. In Preußen begann 1841 der Bau der Linie

Dojścia do peronu w stylu secesyjnym. Zugänge zu den Gleisen mit Jugendstildekor

łączącą oba największe miasta królestwa prus-

Berlin-Breslau, die die beiden größten Städte des Königreichs verbinden sollte.

kiego. Na Śląsku, mającym największe złoża

Schlesien, mit seinen reichen Kohlevorkommen, verfügte innerhalb kürzester

węgla w pruskich prowincjach, w krótkim czasie

Zeit über das längste Schienennetz in den preußischen Provinzen. Durch die

wybudowano najdłuższą sieć torów kolejowych.

gute Verkehrsanbindung an den Weltmarkt stieg die Produktion und mit ihr die

Dzięki dobrej infrastrukturze i dostępowi do

Bevölkerungszahl der Region enorm an.

światowego rynku ogromnie wzrosła produkcja, a wraz z nią liczba ludności w regionie.

Der Fortschritt zeigte aber auch seine negative Seite: Industrialisierung und Verstädterung brach-

Postęp pokazał jednak również swoje negatywne oblicze: industrializacja oraz

ten nicht nur Wohlstand sondern auch soziales

urbanizacja nie tylko przyniosły dobrobyt, ale także i społeczną nędzę. Kiedy

Elend. Als sich 1844 rund 3000 schlesische Weber

w 1844 r. około 3000 tkaczy zbuntowało się przeciwko pracy w nieludzkich warun-

gegen die unmenschlichen Arbeitsbedingungen

kach i głodowym pensjom, ich powstanie i bunt zostały stłumione przez wojsko

und Hungerlöhne auflehnten, wurde ihr Aufstand

pruskie. Gerhard Hauptmann opisuje te wydarzenia w swoim słynnym dramacie

vom preußischen Militär niedergeschlagen. Gerhard

»Tkacze«.

Hauptmann beschreibt diese Ereignisse in seinem

Hala dworcowa

bekannten Drama »Die Weber«.

Die Bahnhofshalle

Dworzec kolejowy we Wrocławiu został zbudowany w latach 1855 –1857 w angielskim stylu Tudor przez Wilhelma Grapowa. Dwustumetrowa hala dworcowa

Der Breslauer Hauptbahnhof wurde zwischen 1855 und 1857 von Wilhelm Grapow

skrywała się za wieżyczkami oraz blankami fasady zamkowej. Podróżujący miał

im englischen Tudorstil errichtet. Die 200 Meter lange Bahnhofshalle verbarg

się powoli przyzwyczajać do nowej technologii. Już na początku XX wieku wielki

sich hinter Türmchen und Zinnen einer Schlossfassade. Der Reisende sollte be-

wzrost komunikacji kolejowej zmusił do przebudowy dworca: podniesiono nasyp

hutsam an die neue Technik herangeführt werden. Bereits Anfang des 20. Jahr-

kolejowy, który pokryto wielonawową halą; wejścia na perony zaprojektowano

hunderts zwang die starke Zunahme des Verkehrs zu einem Umbau des Bahnhofs:

w stylu secesyjnym. W sumie przez dworzec przebiegało wówczas 13 torów kole-

Die Bahntrasse wurde hochgelegt, mit einer vierschiffigen Halle überdacht und

jowych.

die Zugänge zu den Gleisen im Jugendstil gestaltet. Insgesamt durchzogen schon damals 13 Gleise den Bahnhof.

Mocno zniszczony podczas II wojny światowej dworzec został odbudowany w roku 1949. Dzisiaj istnieją bezpośrednie połączenia do Berlina, Drezna, Warszawy

Im Krieg stark zerstört, wurde der Bahnhof

oraz Kijowa. Na trzecim peronie wisi tablica upamiętniająca tragiczną śmierć

bis 1949 wieder aufgebaut. Heute gibt es

aktora Zbigniewa Cybulskiego, polskiego Jamesa Deana, w wypadku kolejowym

Direktverbindungen nach Berlin, Dresden,

w 1967 r.

Warschau und Kiew. Auf Gleis 3 erinnert eine Gedenktafel an den tragischen Zugunfall, bei dem 1967 der polnische James Dean, Tablica upamiętniająca aktora Zbigniewa Cybulskiego. Gedenktafel für den Schauspieler Zbigniew Cybulski

Zbigniew Cybulski, ums Leben kam.

Rozważania nad przyszłością Krąg z Krzyżowej – ruch oporu antyhitlerowskiego na Śląsku

Zukunft denken Der Kreisauer Kreis – eine Widerstandsgruppe in Schlesien

Również na Śląsku zrodził się zorganizowany ruch oporu przeciw przestępczemu reżimowi narodowych socjalistów.

Gegen das verbrecherische Regime der Nationalsozialisten gab es auch in Schlesien organisierten Widerstand.

»Europa po wojnie – tu nasuwa się pytanie, jak w sercach naszych współobywateli można odnowić obraz człowieka?« Hrabia Helmuth James von Moltke, 1942

»Für uns ist Europa nach dem Krieg […] die Frage: Wie kann das Bild des Menschen im Herzen unserer Mitbürger wiederhergestellt werden?« Helmuth James Graf von Moltke, 1942

Był już kiedyś miejscem spotkań: majątek Krzyżowa >

< Früher schon Begegnungsstätte: Das Gutshaus Kreisau © Weltverband für Seelsorge und Beratung

W posiadłości hrabiego Helmutha Jamesa von Moltke w Krzyżowej od 1940 r. re-

Auf dem Gut Kreisau des Grafen Helmuth James

gularnie odbywały się spotkania tak zwanego Kręgu z Krzyżowej. Tutaj i w Berlinie

von Moltke fanden ab 1940 regelmäßig Treffen

tworzyło się centrum mieszczańskiego oporu skupiające się wokół hrabiego von

des später so benannten »Kreisauer Kreises«

Moltke, Petera Yorck von Wartenburg oraz około dwudziestu dalszych członków

statt. Hier und in Berlin entwickelte sich ein

różnych przekonań politycznych i religijnych: katoliccy i protestanccy duchowni,

Zentrum des bürgerlichen Widerstandes um

socjaldemokraci oraz związkowcy.

Graf von Moltke, Peter Yorck von Wartenburg

Celem Kręgu z Krzyżowej były rozważania nad reorganizacją Niemiec po upadku faszyzmu. Nowe państwo miało mieć ustrój federalny oraz piętno chrześcijańskie,

Proces sądowy wytoczony przeciwko Moltkemu 1944/1945 r. Der Prozess Moltkes 1944/1945 © Bildarchiv Preußischer Kulturbesitz

bronić wolności każdego obywatela i wspierać go w przejęciu odpowiedzialności

sowie etwa zwanzig Mitglieder verschiedener politischer und religiöser Überzeugung: katholische und protestantische Geistliche, Sozialdemokraten und Gewerkschafter.

za siebie. Ponadto grupa oporu domagała się ukarania zbrodniarzy nazistowskich przed trybunałem międzynarodowym oraz trwałe włączenie Niemiec w euro-

Ziel des Kreisauer Kreises war es, die staatliche Neuordnung Deutschlands für die

pejskie projekty, których wizjonerski charakter został potwierdzony polityką alian-

Zeit nach Hitler vorauszudenken. Der neue Staat, föderalistisch verwaltet und

tów po wojnie.

christlich geprägt, sollte die Freiheit des Einzelnen schützen und die Mündigkeit seiner Bürger fördern. Außerdem forderte die Widerstandsgruppe die BestraW 1944 r. Krąg z Krzyżowej wzbudził podej-

fung der NS-Verbrecher vor einem internationalen Gerichtshof sowie eine starke

rzenia Gestapo. Po uwięzienia Moltke kilku

Einbindung Deutschlands in Europa-Pläne, deren visionärer Charakter durch

działaczy grupy dołączyło do spiskowców

die Politik der Alliierten nach dem Krieg bestätigt wurde.

wokół hrabiego Stauffenberga, jednak po nieudanym zamachu na Hitlera 20 lipca rów-

1944 geriet der Kreisauer Kreis ins Visier der Gestapo. Nachdem Moltke im

nież ich aresztowano. Ośmioro spośród człon-

Februar festgenommen worden war, schlossen sich einige Kreisauer den Verschwö-

Symboliczne przedstawienie Kręgu z Krzyżowej w Domu na Wzgórzu.

ków Kręgu z Krzyżowej zostało skazanych

rern um Graf Stauffenberg an, wurden jedoch nach dem gescheiterten Hitler-

Symbolische Präsentation des Kreisauer Kreises im Berghaus des Gutes.

na śmierć, wśród nich Moltke oraz Yorck.

Attentat vom 20. Juli inhaftiert. Acht Mitglieder des Kreisauer Kreises, darunter Moltke und Yorck, wurden zum Tode verurteilt.

Dopiero w latach 80-tych wzrosło zainteresowanie działaniem Kręgu z Krzyżowej. Pomysł polskiego Klubu Inteligencji Katolickiej (KIK), aby w posiadłości w Krzyżo-

Erst in den achtziger Jahren wuchs das Interesse am Wirken des Kreisauer Kreises.

wej stworzyć międzynarodowy ośrodek spotkań, został zrealizowany po przełomie

Die Idee des polnischen »Klubs der Katholischen Intelligenz«, eine internatio-

w 1989 r. Dziś przyjeżdża tutaj przeważnie młodzież ze wschodu i zachodu, żeby

nale Begegnungsstätte auf dem Gut Kreisau aufzubauen, konnte nach der Wende

wspólnie dyskutować nad tematami dotyczącymi polsko-niemieckich stosunków,

von 1989 verwirklicht werden. Heute kommen hier überwiegend junge Menschen

europejskiej jedności oraz historią ruchu oporu.

aus Ost und West zusammen, um sich mit Themen der deutsch-polnischen Beziehungen, des europäischen Zusammenhalts und der Geschichte des Widerstands zu beschäftigen.

Upominać, uczcić pamięć, pamiętać

Mahnen, Gedenken, Erinnern

Miejsce pamięci KL Gross-Rosen

Die Gedenkstätte des KZ Groß-Rosen

Nazistowski system obozów rozciągał się również na Dolnym Śląsku. W obozie koncentracyjnym GrossRosen, leżącym na zachód od Wrocławia, zginęły tysiące ludzi.

Das nationalsozialistische Lagersystem erstreckte sich auch über Niederschlesien. Im westlich von Breslau gelegenen KZ GroßRosen kamen Tausende Menschen ums Leben.

»To miejsce śmierci masowej, zwłaszcza podczas chaosu ostatnich miesięcy wojny.« Nina Theofel, historyczka, 2006

»Ein Ort des Massensterbens, besonders im Chaos der letzten Kriegsmonate.« Nina Theofel, Historikerin, 2006

Dsisiaj miejsce pamięci: Były obóz koncentracyjny Gross-Rosen >

< Heute Gedenkstätte: Das ehemalige KZ Groß-Rosen

Podczas II wojny światowej prowincje Górnego i Dolnego Śląska, długi czas chro-

Während des Zweiten Weltkriegs waren die

nione przed nalotami aliantów, były bardzo ważne dla zaopatrywania Rzeszy

lange Zeit vor alliierten Luftangriffen ge-

w towary przemysłowe oraz rolnicze. Począwszy od 1944 r. sytuacja uległa zmianie.

schützten Provinzen Ober- und Nieder-

Front wschodni zbliżał się; walka o ogłoszony »twierdzą« Wrocław toczyła się

schlesien von großer Bedeutung für die Ver-

prawie trzy miesiące i doprowadziła do ogromnych zniszczeń w regionie i wielu

sorgung des Reichs mit industriellen und

ofiar cywilnych.

landwirtschaftlichen Gütern. Ab 1944 änderte sich die Lage. Die östliche Front rückte näher; Jednak już w poprzednich latach tysiące ludzi

insbesondere der fast dreimonatige Kampf

na Śląsku padły ofiarą reżimu nazistowskiego.

um die zur Festung erklärten Stadt Breslau

W sierpniu 1940 r. w pobliżu miejscowości

führte zu großer Zerstörung in der Region

Gross-Rosen (dzisiaj Rogoźnica) zbudowano

und forderte viele zivile Opfer.

Brama wejściowa Das Eingangstor

obóz koncentracyjny. W kamieniołomie zmu-

Kamieniołom obok obozu Steinbruch neben dem KZ Groß-Rosen

szano więźniów do ciężkiej pracy fizycznej.

Doch bereits in den Jahren zuvor fielen tausende Menschen in Schlesien dem

Podobozy znajdowały się na całym Dolnym

NS-Regime zum Opfer. Im August 1940 wurde ein Konzentrationslager in der

Śląsku.

Nähe des Ortes Groß-Rosen (heute Rogoźnica) errichtet. In einem Steinbruch wurden die Häftlinge zu Schwerstarbeit herangezogen. Außen- und Nebenlager

Ze względu na zbliżającą się Armię Czerwoną oraz ewakuacje obozów koncentra-

bestanden in ganz Niederschlesien.

cyjnych leżących dalej na wschodzie KL Gross-Rosen stało się pod koniec wojny obozem przejściowym i węzłem komunikacyjnym dla transportów więźniów.

Durch das Näherrücken der sowjetischen Armee und die Evakuierung der weiter östlich gelegenen Konzentrationslager entwickelte sich Groß-Rosen gegen Ende des Krieges zu einem Auffanglager und Knotenpunkt für Häftlingstransporte.

Ogółem w latach 1940–1945 r. w KL GrossRosen oraz w podobozach internowanych było około 120.000 do 130.000 osób, wśród

Insgesamt waren von 1940–1945 ungefähr 120.000 bis 130.000 Menschen im

nich głównie obywatele polscy i sowieccy

KZ Groß-Rosen und seinen Nebenlagern inhaftiert, vor allem polnische und

oraz Żydzi z całej Europy. Liczba ofiar szaco-

sowjetische Staatsbürger sowie Juden aus ganz Europa. Die Zahl der Opfer wird

wana jest na 40000 do 45000. Większość

auf 40.000 bis 45.000 Menschen geschätzt. Von diesen starb ein Großteil in

z nich zmarła w ostatnich miesiącach wojny

den letzten Kriegsmonaten durch gezieltes Aushungern.

w wyniku celowego zagłodzenia. Nach Ende des Zweiten Weltkriegs blieb das KZ Groß-Rosen nahezu unbekannt. Po zakończeniu II wojny światowej KL Gross-

Seit 1957 dient das ehemalige Lagergelände als Gedenkstätte. Seit 1983 doku-

Rosen pozostał prawie nieznany. Od 1957 r.

mentiert das »Museum Groß-Rosen« die Geschichte des Konzentrationslagers

były obóz jest miejscem pamięci, a od 1983 r.

und seiner Nebenlager.

na jego terenie istnieje Muzeum Groß-Rosen.

Miejsce pamięci Gross-Rosen Gedenkstätte des KZ Groß-Rosen

Nowy duch w starych murach

Neuer Geist in alten Gemäuern

Majątek Morawa i Śląsk w czasie powojennym

Das Gut Muhrau und Schlesien in der Nachkriegszeit

Po II wojnie światowej w wielu pałacach na wschód od Łaby zostały utworzone domy dziecka, domy kultury lub siedziby PGR. Majątek w Morawie pozostał jednak w swojej dawnej postaci.

Nach dem Zweiten Weltkrieg wurden viele der ostelbischen Gutshäuser zu Kinderheimen, Kulturhäusern oder LPG-Verwaltungen. Das Gut Muhrau jedoch nicht.

Widok na pałac z wieżą w Morawie >

< Seitenansicht mit Turm des Gutshauses in Muhrau

Po II wojnie światowej granice Polski uległy

Polens Grenzen wurden nach dem Zweiten Weltkrieg nach Westen verschoben.

przesunięciu. Rezultatem decyzji przywódców

Dies war im August 1945 auf der Konferenz in Potsdam von den Siegermächten

koalicji antyhitlerowskiej na konferencji po-

festgelegt worden und hatte zur Folge, dass mehrere Millionen Menschen aus

czdamskiej, była strata »małej ojczyzny« dla

den polnischen Ostgebieten ihre Heimat verloren und nach Pommern, Ostpreußen

milionów mieszkańców kresów oraz ich prze-

und Schlesien umgesiedelt wurden. Die deutschen Bewohner dieser Gebiete

siedlenie na Pomorze, do wschodnich Prus

mussten wiederum ihre Heimat verlassen, so auch die Bevölkerung von Muhrau.

(Warmia i Mazury) i na Śląsk. Niemieccy miesz-

Die kinderreiche Gutsfamilie von Wietersheim-Kramsta war schon im Januar

Pałac w Morawie został wybudowany okolo 1880 r. w stylu neoklasycystycznym.

kańcy tych terenów musieli z kolei opuścić

1945 in den Westen geflohen.

Um 1880 im neoklassizistischen Stil erbaut – Das Gutshaus von der Südseite gesehen.

swoją »małą ojczyznę« i udać się na zachód,

wśród nich byli także mieszkańcy Morawy. Wielodzietna rodzina włąściciela

Unmittelbar nach dem Krieg nutzte die Rote Armee

majątku von Wietersheim-Kramsta uciekła już w styczniu 1945 r.

das Gut Muhrau zur Versorgung der eigenen Truppen. Ende der 40er Jahre wurde das Gut im Zuge der

Bezpośrednio po wojnie majątek Morawa zaopatrywał oddziały Armii Czerwonej.

Kollektivierung der Landwirtschaft verstaatlicht. Bis

W końcu lat 40-tych majątek ten został upaństwowiony. W następnych deka-

zu neun weitere Dörfer und einzelne Betriebe glie-

dach włączono do gospodarstwa aż dziewięć dodatkowych wiosek i pojedynczych

derte man in den folgenden Jahrzehnten an den

zakładów. Podstawą ekonomiczną, poza masową chodowlą zwierząt, był przede

Wirtschaftshof an. Neben dem umfangreichen Vieh-

wszystkim zakład hodowli koni »Stadnina Koni Strzegom«.

betrieb bildete vor allem der Pferdezuchtbetrieb

»Stadnina Koni Strzegom«, w odróżnieniu od historii imponującego pałacu w stylu

Park i budynek razem stanowią zespół wpisany do rejestru zabytków.

»Stadnina Koni Strzegom« die wirtschaftliche Grund-

Der Park steht auf der »Liste der erhaltungswürdigen Parkanlagen Polens«.

lage des Hofes.

neoklasycystycznym, do dziś dobrze funkcjonuje i stale się rozwija. Remonty chroniły pałac przed ruiną, umożliwiły także tymczasowe działanie wyższej szkoły

Reparaturmaßnahmen bewahrten das neoklassizistische Herrenhaus vor dem

rolnictwa i ćwiczenia lokalnej jednostki obrony cywilnej. Nie znaleziono jednak

Verfall und ermöglichten die zwischenzeitliche Nutzung durch eine landwirt-

ekonomicznego rozwiązania dającego możliwość dalszego prosperowania pałacu.

schaftliche Fachhochschule und den örtlichen Zivilschutz. Jedoch konnte bis zuletzt kein wirtschaftlich tragbares Nutzungskonzept für den zumeist leer

Potomkowie rodziny von Wietersheim-

stehenden Bau gefunden werden.

Kramsta już w połowie lat 80-tych utrzymywali kontakt ze stadniną. Po 1989 r. dostali

Bereits seit Mitte der 80er Jahre pflegten Nachkommen der Familie von Wieters-

ofertę wynajęcia opuszczonego pałacu i parku.

heim-Kramsta freundschaftliche Kontakte zu dem Gestütsbetrieb. Nach 1989

Tak powstała Fundacja św. Jadwigi, która

wurde ihnen seitens der Gestütsleitung das Angebot unterbreitet, das nunmehr

prowadzi w Morawie od 1993 r. charytatywne

leer stehende Gutshaus und den Park zu mieten. So entstand die Hedwig-Stiftung,

przedszkole, a od 1994 r. ośrodek eduk-

die seit 1993 einen karitativen Kindergarten und seit 1994 eine Bildungsstätte in

acyjny.

Foyer pałacu Morawa: miejsce stałej ekspozycji »Dolny Śląsk – wart podróży!« od 2009 r. Das Vestibül: Ort der Dauerausstellung »Reisetipp Niederschlesien!« ab 2009

Muhrau betreibt.

Współczesna historiografia

Moderne Geschichtsschreibung vor Ort

Uniwersytet Wrocławski

Die Universität in Breslau

Na Uniwersytecie Wrocławskim podchodzi się do historii Śląska w sposób współczesny i europejski.

An der Universität Breslau wird die Geschichte Schlesiens mit einem modernen europäischen Ansatz erforscht.

Całkiem barokowo: Aula Leopoldina na Uniwersytecie Wrocławskim >

< Ganz Barock: Die Aula Leopoldina an der Universität Breslau

Stolica województwa dolnośląskiego jest miastem studentów. Prawie jedna

Die Hauptstadt der Woiwodschaft Niederschlesien ist eine Studentenstadt.

czwarta mieszkańców to studenci wyższych uczelni, z tego 43 tyś. Uniwersytetu

Knapp ein Viertel der 630.000 Einwohner Breslaus sind an Hochschulen einge-

Wrocławskiego.

schrieben, allein 43.000 an der Universität Breslau. W 2001 r. Uniwersytet Wrocławski obchodził 300-

Im Jahre 2001 feierte die Breslauer Universität ihr 300-jähriges Jubiläum und

lecie szczycąc się przy tym austriacką tradycją

berief sich dabei auf die Tradition der österreichischen »Leopoldina«. Die Jesu-

»Leopoldina«. Ta szkoła jezuitów była poprzed-

itenschule war Vorgänger der »Schlesischen Friedrich-Wilhelm-Universität«,

niczką »Śląskiego Uniwersytetu im. Fryderyka

die 1811 unter Zusammenlegung mit der Viadrina aus Frankfurt (Oder) im Zuge

Wilhelma«, który powstał nad Odrą w 1811 r.,

der preußischen Bildungsreformen in Breslau entstand.

w ramach pruskich reform szkolnictwa, przez połączenie z Viadriną z Frankfurtu nad Odrą.

Nach dem Zweiten Weltkrieg wurde die Hochschule nunmehr als polnische Universität wieder in Betrieb genommen. Ein Großteil der Lehrkräfte kam von der

Po II wojnie światowej rozpoczął swoje działanie

Universität in Lemberg, einer bedeutenden Hochschule in den polnischen Ost-

polski uniwersytet. Duża część docentów pocho-

gebieten, die an die Sowjetunion abgetreten werden mussten.

dziła z Uniwersytetu Lwowskiego. Był to znaczący Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego Frontansicht des Hauptgebäudes © WS

uniwersytet na kresach, które Polska po II wojny

Seit den 1990ern wird in einer Vielzahl

światowej musiała odstąpić Związkowi Radziec-

von Publikationen, Debatten und Initiati-

kiemu.

ven die Regionalgeschichte in Niederschlesien aufs Neue entdeckt, beschrieben

Od 1990 r. dzieje Dolnego Śląska odkrywa się na nowo, opisuje je w publikacjach,

und diskutiert. Dabei kann sich die Öf-

debatach, jak i w pracach naukowych. Universitas Vratislaviensis współpracuje

fentlichkeit auf Arbeiten der Universitas

z zagranicznymi uczelniami i prowadzi badania historii Śląska w sposób nowa-

Vratislaviensis stützen, die die Geschichts-

torski i europejski. Od lat powstają nowe narracje, które przekazują zróżnico-

schreibung Schlesiens in einem modernen

wany wizerunek tego doniosłego środkoeuropejskiego regionu.

Rynek we Wrocławiu Der Marktplatz von Breslau

europäischen Geist betreibt. In Zusam-

menarbeit mit ausländischen Hochschulen und in mehrsprachigen Publikationen entstehen neue Einblicke und Erzählungen, die ein differenziertes Bild dieser bedeutenden mitteleuropäischen Region entstehen lassen.

Miasto i muzeum – Śląsk w pigułce

Stadt und Museum – Schlesien kompakt

Muzeum Śląskie w Görlitz-Zgorzelec

Görlitz-Zgorzelec und das Schlesische Museum

Zgorzelec/Görlitz zadziwia swoich gości wspaniałą architekturą. Miasto to przeżyło jednak trudne czasy.

Görlitz überrascht seine Besucher mit seiner prachtvollen Architektur. Doch die Stadt hat schwere Zeiten hinter sich.

»Najładniejsze miasto Niemiec« Prof. dr Gottfried Kiesow, przewodniczący zarządu Fundacji na rzecz Niemieckich Zabytków

»Die schönste Stadt Deutschlands« Prof. Dr. Gottfried Kiesow, Vorsitzender des Vorstands der Deutschen Stiftung Denkmalschutz

Od 2004 nowy most włączy Görlitz z Zgorzelcem >

< Seit 2004 verbindet eine neue Brücke Görlitz und Zgorzelec

Od 1945 roku Nysa dzieli niemieckie Görlitz od polskiego Zgorzelca. Przez długie

Die Neiße trennt seit 1945 das deutsche Görlitz

lata szlabany i strefa graniczna dominowały życie codzienne mieszkańców.

vom polnischen Zgorzelec. Lange Zeit bestimmten

Dzisiaj jednak dzięki Unii Europejskiej i układowi z Schengen można bez żadnych

Schlagbäume und Grenzanlagen den Alltag der

trudności spacerować po sąsiedzkim mieście. Görlitz i Zgorzelec chcą się rozwijać

Einwohner. Doch heute kann man dank der EU

jako jedno »europejskie miasto« w którym również kultura odegra ważną rolę.

und des Schengener Abkommens ungehindert in die Nachbarstadt spazieren. Görlitz und Zgorzelec

W jednym z najładniejszych budynków miasta, w »Schön-

wollen sich zur »Europastadt« entwickeln, in der

hofie« z XVI wieku, znajduje się od 2006 r. Muzeum

auch Kultur eine wichtige Rolle einnimmt.

Śląskie w Görlitz. Muzeum szuka nowatorskich dojść do kultury i historii Śląska, zwracając się równocześnie do

In einem der schönsten Gebäude der Stadt aus dem

zwiedzających z Niemiec, jak i z Polski.

16. Jahrhundert, dem »Schönhof«, ist seit 2006 das Schlesische Museum zu Görlitz untergebracht.

W tym okazałym renesansowym budynku można podzi-

Das Museum sucht neue Zugänge zur Kultur und

wiać kulturę Śląska: malarstwo i rzeźbę, złotnictwo, szkło

Geschichte Schlesiens und wendet sich gleicher-

i ceramikę, narzędzia i obiekty codziennego użytku. Waż-

maßen an Besucher aus Deutschland und aus Polen.

»Schönhof« (1526 r.): siedziba Muzeum Śląskiego w Görlitz Der Schönhof (1526): Sitz des Schlesischen Museums zu Görlitz © Jürgen Matschie

nym tematem jest także współistnienie różnych narodów In dem prachtvollen Renaissancebau kann schlesische Kultur bewundert werden:

i wyznań religijnych.

Malerei und Plastik, Goldschmiedearbeiten, Glas und Keramik, Werkzeuge und Poza tym Muzeum Śląskie jest miejscem spot-

Gegenstände des alltäglichen Lebens. Ein zentrales Thema ist auch das Neben-

kań pokoleń i narodów, co jest głównym za-

einander der Völker und Konfessionen.

daniem w muzeum pracującego »Referenta Kultury Śląska«.

Das Schlesische Museum ist darüber hinaus ein Ort der Begegnung zwischen Generationen und Nationen. Dies ist auch die wichtigste Aufgabe des am Museum angesiedelten »Kulturreferenten für Schlesien«. Uczniowie pracują wspólnie nad polsko-niemiecką wystawą Schüler erstellen eine deutsch-polnische Ausstellung © SMG

Dolny Śląsk – wart podróży!

Reisetipp Niederschlesien!

Powstanie wystawy

Entstehung einer Ausstellung

»Ten, kto chce podążyć tropem wydarzeń, musi wybrać się w te miejsca, w których one się dokonały.« Karl Schögel, historyk, 2001

»Wer den Ereignissen auf der Spur bleiben will, muss die Orte aufsuchen, an denen sie sich vollzogen.« Karl Schlögel, Historiker, 2001

Grupa seminaryjna Uniwersytetu Europejskiego Viadrina w kopalni węgla kamiennego »Julia« w Wałbrzychu >

< Die Seminargruppe der Viadrina im Steinkohlebergwerk »Julia« in Waldenburg

Trzeba się wybrać w te miejsca! – tak pomyślało także dziesięć studentek Uni-

Man muss die Orte aufsuchen – das dachten sich auch die zehn Studierenden,

wersytetu Europejskiego Viadrina, które w czerwcu 2008 r. wyruszyły w podróż

die im Juni 2008 eine Exkursion nach Niederschlesien unternahmen. Auf ihrem

śladami historii Dolnego Śląska. Na ich trasie znałazły się miejsca, którymi zajmo-

Weg lagen Liegnitz, Schweidnitz, Waldenburg, Breslau und weitere Orte, mit deren

wały się podczas zajęć historii na Viadrinie: Legnica, Świednica, Wałbrzych, Wrocław

Geschichte sie sich in einem Seminar an der Europa-Universität Viadrina beschäf-

i inne.

tigten. Vor Ort wurde eines schnell deutlich: Die steinernen Zeugen der Geschichte liegen so dicht beieinander, dass sich in kurzer Zeit eine Reise durch die bewegte

W samym środku, pomiędzy Kotliną Jeleniogórską a Wrocławiem i między Rogoż-

Vergangenheit der Region unternehmen lässt.

nicą a Krzyżową, znajduje się niegdysiejszy majątek Morawa. Tamtejsze centrum edukacyjne było idealnym punktem wyjścia dla jednodniowych wycieczek po historii

Mittendrin, zwischen Hirschberger Tal und Breslau und zwischen Groß Rosen

i współczesności Europy Środkowej. Specyficzny urok tego miejsca i godna po-

und Kreisau, liegt das ehemalige Gut Muhrau. Die dortige deutsch-polnische

dziwu działalność Fundacji św. Jadwigi w Morawie utwierdziła grupę seminaryjną

Bildungsstätte bot sich als idealer Ausgangsort für Tagesexkursionen in die Ge-

w swoim zamiarze stworzenia wystawy dla odwiedzających morawski ośrodek.

schichte und Gegenwart Mitteleuropas an. Der besondere Charme dieses Ortes und das beispielhafte Engagement der Hedwig-Stiftung in Muhrau motivierte die

Wystawa »Dolny Śląsk – wart podróży!« będzie od 2009 r. stałą ekspozycją w pałacu

Seminargruppe in ihrem Vorhaben, eine Ausstellung für die Besucher der Bildungs-

Morawa.

stätte Muhrau zu konzipieren. Die Ausstellung »Reisetipp Niederschlesien!« wird ab 2009 im Vestibül des Gutshauses Muhrau zu sehen sein.

Przy projekcie współpracowały: Henriette Ullmann, Franziska Zimmermann, Juliane Sehne, Isabel Kraft, Marina Fenner von Fenneberg, Florentine Schmidtmann, Jenny Grossmann, Beata Rozwadowska, Stefanie Lenz, Karolina Fuhrmann

Projektmitarbeit: Henriette Ullmann, Franziska Zimmermann, Juliane Sehne, Isabel Kraft, Marina Fenner von Fenneberg, Florentine Schmidtmann, Jenny Grossmann, Beata Rozwadowska, Stefanie Lenz, Karolina Fuhrmann

Koordynator projektu: Stephan Felsberg (Instytut Historii Stosowanej, Frankfurt nad Odrą)

Projektleitung: Stephan Felsberg (Institut für angewandte Geschichte e.V. Frankfurt/Oder)

Zaproszeni goście: dr Michael Parak (Muzeum Śląskie w Görlitz), dr Andreas Ludwig (Centrum Dokumentacyjne Kultury Codziennej w NRD, Eisenhüttenstadt)

Gastdozenten: Dr. Michael Parak (Schlesisches Museum zu Görlitz), Dr. Andreas Ludwig (Dokumentationszentrum DDR-Alltagskultur Eisenhüttenstadt)

Wystawa Instytutu Historii Stosowanej, Frankfurt nad Odrą w kooperacji z Referentem Kultury Śląska w Muzeum Śląskim w Görlitz

Eine Ausstellung des Instituts für angewandte Geschichte e.V. Frankfurt/Oder in Zusammenarbeit mit dem Kulturreferenten für Schlesien beim Schlesischen Museum zu Görlitz

Wspierana przez Katedrę Fundacji im. Gerda-Buceriusa »Kultura i Historia Europy Środkowej i Wschodniej« Uniwersytetu Europejskiego Viadrina i Fundację św. Jadwigi.

Unterstützt von der Gerd-Bucerius-Stiftungsprofessur für Kultur und Geschichte Mittel- und Osteuropas der EuropaUniversität Viadrina Frankfurt (Oder) und der Hedwig-Stiftung in Muhrau

Wenn nicht anders angegeben liegen die Rechte der Fotografien bei Projektteilnehmern. © WS: Wolfgang Schekanski, Herder-Institut Marburg

Projekt graficzny: Piktogram, Berlin (www.piktogram.com)

Grafik: Piktogram, Berlin (www.piktogram.com)

PIKTOGRAM