Prawo przedsiębiorczości społecznej w Polsce by ISP ISP

Tomasz Schimanek1

Opracowanie 1: Prawo przedsiębiorczości społecznej w Polsce Używanie określenia prawo przedsiębiorczości społecznej jest trochę na wyrost, na razie nie jest to bowiem w żaden sposób wydzielona dziedzina prawa, więcej, pojęcie przedsiębiorczości społecznej nie jest w ogóle na gruncie prawnym zdefiniowane. Przedsiębiorczość społeczna rozwija się jednak w praktyce, wykorzystując istniejące regulacje prawne, które można umownie określić prawem przedsiębiorczości społecznej.

Co to jest przedsiębiorczość społeczna? Pojęcie przedsiębiorczości społecznej, w zależności od kontekstu nazywanej także ekonomią społeczną, gospodarką społeczną, ekonomią solidarną, jest różnie definiowane i obejmuje różnorodne formy działania. Niezależnie od tych różnic, wspólnym mianownikiem, istotą przedsiębiorczości społecznej jest wykorzystanie działalności ekonomicznej dla osiągania celów społecznych. Zgodnie z definicją Stałej Europejskiej Konferencji Spółdzielni, Towarzystw Wzajemnych, Stowarzyszeń i Fundacji (CEPCMAF) organizacje ekonomii społecznej są podmiotami gospodarczymi i społecznymi działającymi we wszystkich sektorach gospodarki2. Przedsiębiorczość społeczna obejmuje organizacje takie jak: spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, stowarzyszenia i fundacje. Podmioty ekonomii społecznej zwane przedsiębiorstwami społecznymi działają w różnych formach prawnych, jednak wyróżniają ją określone cechy ekonomiczne i społeczne. EMES - European Research Network wyróżnia następujące cechy przedsiębiorstw społecznych3: Kryteria ekonomiczne

prowadzenie w sposób ciągły, regularny działalności w oparciu o instrumenty ekonomiczne;

- ekspert ISP, specjalista ds. rzecznictwa w projekcie 1.19 „Zintegrowany system wsparcia ekonomii społecznej”

- za: „Informacja o stanie i kierunkach rozwoju w Polsce przedsiębiorczości społecznej”, MPiPS, Warszawa, luty 2008 r.

- źródło: www.emes.net

niezależność, suwerenność instytucji w stosunku do instytucji publicznych;

ponoszenie ryzyka gospodarczego;

istnienie choćby nielicznego płatnego personelu.

Kryteria społeczne

wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia;

oddolny, obywatelski charakter inicjatywy;

specyficzny, możliwie demokratyczny system zarządzania;

możliwie wspólnotowy charakter działania;

ograniczona dystrybucja zysków.

W Polsce przyjmujemy podobne rozumienie przedsiębiorczości społecznej, choć, o czym mowa była na początku, prawo tego pojęcia na razie nie definiuje, nie ma także jednej, powszechnie przyjętej jego definicji. W naszym kraju obok kryteriów opisanych powyżej zwraca się dodatkowo uwagę na lokalny charakter przedsiębiorczości społecznej, rozumiany zarówno jako jej tworzenie siłami społeczności lokalnych, jak też nastawienie przedsiębiorczości społecznej na wspieranie lokalnego rozwoju.

Krótka historia nowożytnej przedsiębiorczości społecznej Wykorzystywanie aktywności ekonomicznej dla celów społecznych sięga korzeniami głęboko w dzieje ludzkości. Jednak nowożytna przedsiębiorczość społeczna, bliska współczesnemu rozumieniu tego pojęcia, narodziła się w XIX-wiecznej Europie jako alternatywa dla rozwijającej się gospodarki wolnorynkowej. Była różnie definiowana, w zależności od zabarwienia światopoglądowego, ale najogólniej rzecz ujmując, można określają jako sposób wykorzystania działań gospodarczych dla realizacji celów społecznych. Te ostatnie były traktowane na równi z celami gospodarczymi, a ekonomia społeczna miała dawać „ludzką twarz” ówczesnej gospodarce i stanowić mechanizm częściowego przynajmniej niwelowania nierówności społecznych oraz wspierania emancypacji grup społecznych znajdujących się wówczas na marginesie życia publicznego. Takie podejście do działań gospodarczych zaowocowało w praktyce szeregiem działań, przede wszystkim rozwojem ruchu spółdzielczego oraz innych form samoorganizacji i samopomocy robotników, kobiet czy też chłopów. Nie inaczej działo się na polskich ziemiach. Polacy także tworzyli w XIX wieku spółdzielnie i inne organizacje o charakterze samopomocowym, ale w naszej sytuacji były one dodatkowo narzędziem służącym obronie polskości i Polaków w warunkach braku państwowości. Po odzyskaniu niepodległości w 2

1918 roku Polska stała się dość szybko jednym z liderów ruchu spółdzielczego w ówczesnej Europie. W Polsce lat 30-tych XX wieku działało ponad 20 tysięcy różnego typu spółdzielni. Okres po II Wojnie Światowej doprowadził do zaprzepaszczenia tego wielkiego dorobku. W przypadku polskiego ruchu spółdzielczego polegało to na upaństwowieniu spółdzielczości, co spowodowało utratę wielu cech charakterystycznych dla ekonomii społecznej, takich jak niezależność czy autonomia działania. Statystyki z tego okresu wskazują na znaczący rozwój ruchu spółdzielczego, jednak odbywało się to w ramach gospodarki centralnie planowanej. Powstałe w ten sposób quasi-spółdzielnie miały w niektórych sektorach – takich jak budownictwo mieszkaniowe czy rolnictwo – pozycję monopolistyczną. Podobne procesy zachodziły również w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej należących do tak zwanego bloku socjalistycznego. W Europie Zachodniej po II Wojnie Światowej ekonomia społeczna jako idea w zmieniających się dynamicznie warunkach społeczno-ekonomicznych odeszła nieco w zapomnienie, choć w praktyce w wielu krajach europejskich ruch spółdzielczy działał nadal aktywnie. Pod koniec XX wieku nastąpił swoisty renesans ekonomii społecznej. Jednym z jego istotnych powodów był kryzys państwa dobrobytu (ang. welfare state). Okazało się, że państwo oparte na silnej gospodarce nie jest w stanie skutecznie zaspokajać potrzeb społecznych. Zaczęto więc poszukiwać tak zwanej trzeciej drogi, innego sposobu zaspokajania potrzeb, alternatywnego dla dotychczasowego modelu państwa opiekuńczego. Poszukiwania te zaowocowały

zainteresowaniem organizacjami

pozarządowymi,

w tym także

wykorzystywaniem przez nie do realizacji celów społecznych działań o charakterze gospodarczym. To właśnie w podmiotach należących do tak zwanego Trzeciego Sektora, leżącego między państwem a gospodarką, zaczęto dostrzegać receptę na dotychczasowe problemy i niedomagania. Drugi istotny powód powrotu ekonomii społecznej w Europie to pogłębiające się wykluczenie społeczne i nieskuteczność dotychczasowych sposobów walki z nim. Wykluczenie dotyczy przede wszystkim różnych grup społecznych, które pozostając bez pracy wypadają na margines społeczeństwa, z którego samodzielnie nie udaje im się wydostać. Chodzi przede wszystkim o długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych, emigrantów, mieszkańców wsi, kobiety. Renesans ekonomii społecznej przyniósł nie tylko różne, nowe sposoby jej definiowania, ale także powstawanie przedsiębiorstw społecznych czyli podmiotów, które w praktyce wykorzystują działalność komercyjną do realizacji celów społecznych, przede wszystkim integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Przedsiębiorstwa społeczne w wielu krajach wykorzystują zarówno tradycyjne formy ekonomii społecznej, takie jak spółdzielnie czy stowarzyszenia, ale także „zagospodarowują” formy dotychczas wykorzystywanie wyłącznie w działaniach czysto

gospodarczych, np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, czy też kreują nowe formy prawne, np.

community interest company powstałe w Anglii. Niewątpliwe do obecnej, drugiej fali ekonomii społecznej przyczyniła się również Unia Europejska, która zaczęła dostrzegać w niej szansę na wsparcie spójności społeczno-gospodarczej, jednego z fundamentalnych celów unijnych. Stąd też, m.in. w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Unia zaczęła na początku XXI wieku wspierać rozwój ekonomii społecznej, zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i praktycznym. W 2009 roku, według danych Komisji Europejskiej przedsiębiorstwa społeczne stanowiły około 10% ogółu europejskich przedsiębiorstw, co daje w liczbach bezwzględnych ponad 2 miliony przedsiębiorstw społecznych. Posiadały one znaczący potencjał w tworzeniu miejsc pracy – zatrudnienie w tym sektorze wynosi 6% ogółu zatrudnienia w Unii Europejskiej, tj. 11 milionów zatrudnionych4. Znaczenie ekonomii społecznej podkreślił w 2009 roku Parlament Europejski, wydając rezolucję w sprawie gospodarki społecznej. Parlament podkreślił, że ekonomia społeczna odgrywa pierwszoplanową rolę w gospodarce europejskiej, gdyż łączy opłacalność i solidarność, umożliwia tworzenie miejsc pracy o wysokiej jakości, a także wzmacnia spójność społeczną, gospodarczą i regionalną. Wytwarzając kapitał społeczny oraz wspierając aktywne obywatelstwo i solidarność, przyczynia się do rozwoju gospodarki innego typu, opartej na wartościach demokratycznych. Rezolucja podkreśla, że wartości ekonomii społecznej są zgodne z ogólnymi unijnymi celami integracji społecznej oraz że godziwe zatrudnienie, szkolenia i ponowna integracja powinny się łączyć. W rezolucji możemy także odnaleźć charakterystykę ekonomii społecznej, która nie jest określona przez rozmiar, czy też sektory działalności, lecz przez:

poszanowanie wspólnych wartości, udział partnerów społecznych, pierwszeństwo osób i celów społecznych przed zyskiem,

ochronę i stosowanie zasady solidarności oraz odpowiedzialności,

połączenie interesów członków/użytkowników z interesem ogółu, demokratyczną kontrolę sprawowaną przez członków, dobrowolne i otwarte członkostwo,

samorządność i niezależność od władz publicznych, przeznaczanie większości nadwyżek do realizacji celów trwałego rozwoju oraz usług w interesie członków w zgodzie z interesem ogółu5.

Odrodzenie przedsiębiorczości społecznej w Polsce nastąpiło mniej więcej sześć lat temu, głównie za sprawą dwóch czynników. Jednym z nich była możliwość wsparcia działań w obszarze ekonomii 4

- źródło: http://ec.europa.eu/enterprise/entrepreneurship/craft/social_economy/soc-eco_intro_en.htm

- źródło: http://eur-lex.europa.eu

społecznej ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, realizowanej w Polsce w latach 2005-2008, drugą działania polskiego rządu, które zaowocowały m.in. uchwaleniem ustawy o zatrudnieniu socjalnym (2003) i ustawy spółdzielniach socjalnych (2006). IW EQUAL umożliwiła poznanie praktyki przedsiębiorczości społecznej w innych krajach Unii Europejskiej oraz podjęcie dyskusji nad określeniem, czym jest ekonomia społeczna w Polsce i jaka może być jej rola w rozwiązywaniu problemów społecznych. W ramach projektów realizowanych w temacie D „Ekonomia społeczna” IW EQUAL powstało kilkanaście przedsiębiorstw społecznych, około 30 podmiotów je wspierających, wypracowanych zostało wiele praktycznych rozwiązań i mechanizmów z zakresu ekonomii społecznej. IW EQUAL, a zwłaszcza działania sieci tematycznej ekonomia społeczna, zaowocowały również podjęciem debaty publicznej dotyczącej finansowania ekonomii społecznej, a także zmian środowiska prawnego. Postulaty w tym ostatnim obszarze zebrane zostały w „Białej Księdze Prawa Przedsiębiorczości Społecznej w Polsce”. EUQAL przyczynił się także do powstania Stałej Konferencji Ekonomii Społecznej (SKES) czyli dobrowolnego, wielostronnego porozumienia organizacji i osób reprezentujących nurt ekonomii społecznej, służącego promowaniu ekonomii społecznej, integracji środowisk z nią związanych oraz prowadzeniu działań rzeczniczych. Z kolei wspomniane wcześniej nowe regulacje ustawowe zaowocowały powstawaniem spółdzielni socjalnych oraz centrów aktywności społecznej i klubów integracji społecznej. Spółdzielnie socjalne są jedną z podstawowych form działania przedsiębiorstw społecznych w Polsce. Spółdzielnia socjalna

jest zrzeszeniem osób, które wspólnie, w oparciu o osobistą pracę, prowadza

przedsiębiorstwo i realizują cele społecznej oraz zawodowej reintegracji. Osoby z grup zagrożonych społeczną marginalizacją muszą stanowić co najmniej połowę członków spółdzielni. Ustawa wymienia te grupy, są to m.in. osoby długotrwale bezrobotne, niepełnosprawne, bezdomne, uzależnione, uchodźcy, osoby opuszczające zakłady karne, osoby chore psychicznie. Centra integracji społecznej oraz kluby integracji społecznej są podmiotami prowadzącymi integrację społeczno-zawodową osób zagrożonych społeczną marginalizacją i przygotowującymi je do tworzenia przedsiębiorstw społecznych.

Centrum integracji społecznej może być utworzone przez

samorząd lokalny lub organizację pozarządową w celu realizacji pełnego zakresu programu zatrudnienia socjalnego umożliwiającego walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Cel ten realizowany jest poprzez: reintegrację zawodową, reintegrację społeczną oraz umożliwienie zatrudnienia wspieranego, czyli udzielenie pomocy osobie uczestniczącej w zajęciach w centrum w podjęciu pracy na podstawie stosunku pracy lub podjęciu działalności gospodarczej. Klub integracji społecznej może być prowadzony przez gminę lub organizację pozarządową prowadzącą reintegrację zawodową i społeczną dla osób wykluczonych; klub oferuje osobom wykluczonym społecznie działania mające na celu pomoc w 5

znalezieniu pracy, prace społecznie użyteczne, roboty publiczne, poradnictwo prawne, działalność samopomocową w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i socjalnych. Obok spółdzielni socjalnej działające w Polsce przedsiębiorstwa społeczne wykorzystują także formę działalności

gospodarczej

organizacji

pozarządowej

oraz

spółki

ograniczoną

odpowiedzialnością. Podmiotów, które wykorzystują działalność ekonomiczną dla celów społecznych działa w Polsce co najmniej kilka tysięcy. Są to przede wszystkim spółdzielnie socjalne, organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą, czy spółki z o.o. realizujące cele społeczne, które powstały w ostatnich kilku latach, świadomie wykorzystując formułę przedsiębiorczości społecznej. Potocznie nazywane są one „nową ekonomią społeczną”. Obok tego pojawia się „stara ekonomia społeczna”, czyli spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów czy zakłady aktywizacji zawodowej, które co prawda powstawały kilkanaście czy kilkadziesiąt lat temu, ale stosują w praktyce mechanizmy charakterystyczne dla przedsiębiorczości społecznej. W ostatnich kilku latach rozwija się również otoczenie przedsiębiorczości społecznej, powstają centra integracji społecznej, ośrodki wsparcia spółdzielni socjalnych czy też ośrodki wspierania ekonomii społecznej. W 2009 roku pracownicy zatrudnieni w szeroko rozumianej przedsiębiorczości społecznej stanowili ok. 4,6% wszystkich zatrudnionych w Polsce.6 Rozwój przedsiębiorczości społecznej był i jest także wspierany przez państwo. Wyrazem tego wsparcia było m.in. uwzględnianie ekonomii społecznej w planach i strategiach publicznych, wspieranie otoczenia przedsiębiorczości społecznej czy wreszcie powołanie przez Premiera Zespołu do spraw rozwiązań systemowych w zakresie ekonomii społecznej. Zespół ma wypracować propozycje systemowych rozwiązań w zakresie wspierania rozwoju ekonomii społecznej w Polsce. Jednym z najważniejszych efektów pracy Zespołu ma być projekt regulacji prawnych opisujących przedsiębiorstwa społeczne, zasady ich tworzenia i działania, a także obowiązki i uprawnienia, które im przysługują. Państwo wspierało również rozwój przedsiębiorczości społecznej poprzez coroczne dotacje przyznawane w ramach programu Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej zatytułowanego „Wspieranie rozwoju spółdzielczości socjalnej”. Głównym celem tego programu był rozwój i wzmacnianie ośrodków wspierania spółdzielni socjalnych, jako istotnego podmiotu ekonomii społecznej. Wsparcie dla otoczenia ekonomii społecznej jest także realizowane w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego przez Europejski Fundusz Społeczny , w szczególności Poddziałania 7.2.2. Przyjęto, że doprowadzi ono 6

- źródło: „Poprawa potencjału integracji społecznej na poziomie lokalnym poprzez ekonomię społeczną. Raport na temat Polski”, MRR, Grudzień 2009

do powstania w całym kraju 40 ośrodków wsparcia ekonomii społecznej. Wsparcie otoczenia ekonomii społecznej pojawia się również w innych projektach w ramach PO KL, przede wszystkim w projekcie systemowym 1.19 „Zintegrowany system wsparcia zatrudnienia socjalnego i ekonomii społecznej”, w ramach którego powstaje ogólnopolski system wsparcia dla ekonomii społecznej. Zainteresowanie państwa przejawia się także w tym, że podmioty ekonomii społecznej zostały wymienione jako jedna z grup beneficjentów w Szczegółowym Opisie Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, a zaliczono do nich: spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i niewidomych, organizacje pozarządowe spółdzielnie socjalne, organizacje kościelne, spółki non profit, centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej, zakłady aktywności zawodowej, warsztaty terapii zajęciowej. Zgodne z tym zakresem przedmiotowym określono obszar wsparcia finansowego i merytorycznego w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Przedsiębiorstwo społeczne – jak to działa? Wykorzystaniu działalności ekonomicznej dla realizacji celów społecznych służą trzy podstawowe mechanizmy. Pierwszy to integracja zawodowa i społeczna osób w trudnej sytuacji życiowej poprzez zatrudnienie

ich

ramach

prowadzonej

działalności

gospodarczej

oraz

objęcie

wsparciem

psychologicznym, doradczym i szkoleniowym. Drugi, to świadczenie w ramach działalności gospodarczej usług, które zaspokajają istotne społecznie potrzeby, np. usług edukacyjnych, socjalnych, opiekuńczych, czy też komunalnych. Trzeci mechanizm to przeznaczanie zysków z działalności gospodarczej na cele społecznie użyteczne, np. na rehabilitację zatrudnionych osób niepełnosprawnych czy też stypendia dla dzieci z ubogich rodzin. Przedsiębiorstwo społeczne można również opisać poprzez najważniejsze funkcje, które pełni:

aktywizuje zawodowo i społecznie osoby wykluczone z rynku pracy i wykluczone ze społeczności, np. niepełnosprawnych, kobiety, osoby 50 plus, pracowników byłych PGR-ów, więźniów, bezdomnych, osoby bez wykształcenia, przedstawicieli mniejszości narodowych i etnicznych; dla tych osób rynek pracy jest zamknięty, a standardowe metody aktywizacji stosowane przez służby zatrudnienia nieskuteczne,

uczy osoby wykluczone społecznie nowych kwalifikacji zawodowych, prowadzi rehabilitację osób niepełnosprawnych, uczy odpowiedzialności za siebie i innych,

uczy aktywności oraz przedsiębiorczości, a dla wielu osób jest przepustką do otwartego rynku pracy, 7

tworzy sieć wsparcia osób w podobnej sytuacji życiowej,

oferuje produkty i usługi użyteczne społecznie,

wspiera innych potrzebujących w społecznościach lokalnych, np. oferując za darmo swoje wybory lub usługi przedszkolom, szkołom, domom dziecka, fundując stypendia,

inspiruje innych do działania, skupia i integruje władze lokalne i mieszkańców, może stać się czynnikiem stymulującym rozwój społeczności lokalnych.

Prawne regulacje dotyczące ekonomii społecznej Dotychczas nie dopracowaliśmy się w Polsce ustawowych definicji ekonomii społecznej czy też przedsiębiorstwa społecznego. Choć nie ograniczyło to jej powstania, wspieranego w pewnym zakresie ze środków publicznych krajowych i unijnych, to obecnie brak regulacji prawnych staje się istotnym hamulcem dla dalszego rozwoju przedsiębiorczości społecznej. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że przedsiębiorstwa społeczne działają na styku działalności komercyjnej i niekomercyjnej, który w polskim porządku prawnym jest niedookreślony. To uniemożliwia czytelną identyfikację przedsiębiorstw społecznych i utrudnia ich relacje zarówno z sektorem publicznym, jak gospodarczym, a także pozarządowym. Powoduje także, że przedsiębiorstwa społeczne muszą stosować się do oddzielnych regulacji dotyczących działalności gospodarczej oraz prawa regulującego działalność nie nastawioną na zysk. Obecnie działalność przedsiębiorstw społecznych i podmiotów je wspierających opiera się o istniejące regulacje prawne dotyczące:

1. działalności gospodarczej Działalność gospodarczą w Polsce, w różnych jej aspektach reguluje ponad 120 ustaw i blisko 120 rozporządzeń, fundamentem jest jednak ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 07 Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.). Reguluje ona podstawowe zasady i warunki prowadzenia działalności gospodarczej, niezależnie od formy prawnej w jakiej jest prowadzona czy też struktury właścicielskiej podmiotu ją prowadzącego. W przypadku podmiotów nie działających w celu osiągnięcia zysku dodatkowo kwestie działalności gospodarczej określa ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2003, nr 96 poz. 873 z późn. zm.). 8

2. działalności nie nastawionej na zysk - pożytku publicznego Tę sferę reguluje ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2003, nr 96 poz. 873 z późn. zm.) oraz rozporządzenia wykonawcze do niej, przede wszystkim rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 grudnia 2010 r. w sprawie wzoru oferty i ramowego wzoru umowy dotyczących realizacji zadania publicznego oraz wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania (Dz. U. z 2011, nr 6 poz. 25). 3. form prawnych wykorzystywanych do prowadzenia przedsiębiorstw społecznych

ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz.U. 2006, nr 94, poz. 651, z późn. zm.), regulująca tworzenie i działanie spółdzielni socjalnych,

ustawa z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 z późn. zm.), regulująca tworzenie i działanie fundacji,

ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z późn. zm.), regulująca tworzenie i działanie stowarzyszeń,

ustawa z dnia 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000, nr 94, poz. 1037 z późn. zm.), regulująca tworzenie i działanie spółek prawa handlowego, w tym z ograniczoną odpowiedzialnością,

ustawa z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.), regulująca tworzenie i działalność spółdzielni,

ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.), regulująca tworzenie i działalność zakładów aktywizacji zawodowej i warsztatów terapii zajęciowej,

rozporządzenie

Ministra Pracy

Polityki

Społecznej

dnia

14 grudnia

2007

w sprawie zakładów aktywności zawodowej ( Dz.U. z 2007 r. Nr 242, poz. 1776, z późn. zm.),

rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajęciowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 63, poz. 587 z późn. zm.).

4. integracji społeczno-zawodowej osób zagrożonych społeczną marginalizacją Kluczowe znaczenie mają – obok ustawy o spółdzielniach socjalnych – trzy akty prawne: ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz.U. 2003, nr 122 poz. 1143 z późn. zm.), regulująca m.in. tworzenie i działanie centrów integracji społecznej i klubów integracji społecznej 9

ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2004, nr 99, poz. 1001, z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2004, nr 64, poz. 593, z poźn. zm.). Szczególne regulacje dotyczą osób niepełnosprawnych, obok wymienionej wyżej ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, istotna jest również ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. 1994, Nr 111, poz. 535, z późn. zm.) dotycząca osób chorych psychicznie. 5. wsparcia ze strony państwa Specjalne formy wsparcia ze strony państwa przewidziane są dla spółdzielni socjalnych. W pozostałych

przypadkach

przedsiębiorstwa

społeczne

wykorzystują

formy

wsparcia

bezpośredniego (dotacje) lub pośredniego (zwolnienia z danin publicznych, preferencje w ubieganiu się o zamówienia publiczne), które dostępne są dla organizacji pozarządowych lub też przedsiębiorców. Do najważniejszych regulacji w tej sferze należą: ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. 2009, nr 157 poz. 1240), ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych – tekst ujednolicony (Dz. U. 2007, nr 223, poz. 1655 oraz z 2008 r. Nr 171, poz. 1058), ustawa z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. 2007, nr 50, poz. 331. z poźn. zm.), ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2003, nr 96 poz. 873 z późn. zm.), ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. 1989 nr 3 poz.12 z późn. zm.), ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o świadczeniu usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 47 poz. 278), oraz regulacje dotyczące pomocy publicznej: rozporządzenie Komisji (WE) NR 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (Dz.Urz. L 214 z 09.08.2008), rozporządzenie Komisji Nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 I 88 Traktatu do pomocy de minimis (Dz.Urz. L 379 z 28.12.2006), 10

ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (Dz. U. 2004, nr 123, poz. 1291 z późn. zm.), ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r., Nr 59, poz. 585 z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z 20 czerwca 2008 r. w sprawie udzielania pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (Dz. U. Nr 111, poz. 710 z późn. zm.).

Istotnym instrumentem wsparcie publicznego jest także Program Operacyjny Kapitał Ludzki, działający w oparciu o ustawę z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U.06 nr 227, poz. 1658 z późn. zm.). Kluczowym dokumentem programowym określającym zakres i formy wsparcia jest ”Szczegółowy opis priorytetów Programu Kapitał Ludzki 2007-2013”.

Źródła informacji:

Obowiązujące ustawy najłatwiej znaleźć na stronie internetowej Sejmu RP, w zakładce Prawo: www.sejm.gov.pl/prawo

Orzecznictwo i komentarze dotyczące ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a także dotyczące przedsiębiorczości społecznej znaleźć można na stronie internetowej Departamentu Pożytku Publicznego MPiPS: www.pozytek.gov.pl

Ustawy i akty wykonawcze dotyczące osób niepełnosprawnych, rynku pracy i aktywizacji osób bezrobotnych znaleźć można na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej: www.mpis.gov.pl w zakładce Prawo

Akty prawne dotyczące pomocy publicznej oraz ich interpretacje znaleźć można na stronie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: www.uokik.gov.pl w zakładce Pomoc Publiczna

Regulacje prawne i programowe dotyczące Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki można znaleźć na

stronie

internetowej

Programu,

zakładce

Dokumenty

wytyczne:

www.efs.gov.pl/Dokumenty

Informacje dotyczące teorii i praktyki przedsiębiorczości społecznej w Polsce i zagranicą oraz organizacji

pozarządowych

znaleźć

można

między

innymi

następujących

stronach

internetowych:

www.ekonomiaspoleczna.pl – największy polski portal poświęcony ekonomii społecznej, 11

www.es.pozytek.gov.pl – strona projektu 1.46 „Partnerstwo na rzecz instytucjonalizacji ekonomii społecznej”,

www.ngo.pl – portal o i dla organizacji pozarządowych,

www.ozrss.promotion.org.pl – strona Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych,

www.spoldzielnie.org.pl – portal poświęcony spółdzielczości,

www.egual.org.pl – strona Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Polsce,

www.socialeconomy.eu.org – Social Economy Europe,

www.wamacoop.olsztyn.pl – strona Stowarzyszenia na Rzecz Spółdzielczości i Przedsiębiorczości Lokalnej „WAMA – COOP”,

www.fise.org.pl – strona Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych,

www.isp.org.pl – strona Instytutu Spraw Publicznych,

www.frso.org.pl – strona Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego,

www.barka.org.pl – strona Fundacji Pomocy Wzajemnej BARKA,

www.wortales.rops.krakow.pl – małopolski wortal ekonomii społecznej,

www.ekonomiaspoleczna.msap.pl – strona Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie poświęcona ekonomii społecznej.

www.swr.pl – strona internetowa Stowarzyszenia Współpracy Regionalnej z Chorzowa.

Opracowanie 2: Prawo przedsiębiorczości społecznej w 2010 roku

Niniejsze

opracowanie

jest

przeglądem

najważniejszych

wydarzeń

związanych

obecnym

projektowanym prawem przedsiębiorczości społecznej, które miały miejsce w 2010 roku. Nie zawiera komentarzy ani ocen autora, a jedynie informacje o tym, co w zakresie prawa przedsiębiorczości się wydarzyło oraz szereg linków ułatwiających dotarcie do dokumentów, o których mowa w tekście. Opracowanie koncentruje się na kwestiach istotnych dla przedsiębiorczości społecznej, z pewnością nie wyczerpuje wszystkich wydarzeń, które dotyczyły tej sfery w 2010 roku.

Zmiany w obowiązujących ustawach

1. Rok 2010 był pierwszym rokiem, w którym, na razie pojedynczo, powstawiać zaczęły pierwsze spółdzielnie socjalne, których założycielami są osoby prawne. Taką możliwość wprowadziła znowelizowana w 2009 roku ustawa o spółdzielniach socjalnych7. Przed nowelizacją spółdzielnie socjalne mogły być tworzone jedynie przez osoby fizyczne, obecnie założycielami spółdzielni mogą być również osoby prawne (co najmniej dwie) będące jednostkami samorządu terytorialnego i/lub organizacjami pozarządowymi. W 2010 roku powstało kilka pierwszych spółdzielni, które skorzystało z tej możliwości, na przykład spółdzielnia Socjalna "OPOKA" z Kluczy, założona przez Stowarzyszenie na

Rzecz

Zrównoważonego

Rozwoju

Społeczno-Gospodarczego

"Klucz"

Chrześcijańskie

Stowarzyszenie Dobroczynne czy też Spółdzielnia Socjalna „DIVERTIMENTO" z Poznania, założona przez Fundację „Active” oraz Fundację „Pro Scientiae". Z pewnością trzeba śledzić dalszy rozwój spółdzielni socjalnych osób prawnych, w tym także tych, które tworzone będą przez samorządy i ocenić, czy ta zmiana ustawy o spółdzielniach socjalnych pomogła rozwinąć i wzmocnić spółdzielczość socjalną w Polsce.

2. Inną zmianą wprowadzoną wspomnianą nowelizacją ustawy o spółdzielniach socjalnych jest tak zwana klauzula społeczna w zamówieniach publicznych. 7

- informacje na temat nowelizacji wraz z tekstem ustawy dostępne pod adresem: www.ekonomiaspoleczna.pl/x/467033/site_skin/es_teamlab

Zgodnie z art. 29, ust. 4 ustawy Prawo zamówień publicznych, zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związane z realizacją zamówienia, dotyczące: zatrudnienia osób:

• -

bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,

niepełnosprawnych, o których mowa w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,

innych niż w/w określone, o których mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym lub we właściwych przepisach państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego,

•

utworzenia funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w którym wpłaty pracodawców stanowić będą co najmniej czterokrotność najniższej wpłaty określonej w tych przepisach;

•

zwiększenia wpłat pracodawców na rzecz funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do wysokości określonej co najmniej czterokrotność najniższej wpłaty określonej w tych przepisach.

Umożliwia ona stosowanie przez zamawiającego preferencji dotyczących wykonawców, stosujących instrumenty wspomagające pracowników, w szczególności należących do grup wykluczonych z rynku pracy, a więc na przykład przedsiębiorstw społecznych8. To rozwiązanie może zwiększyć szanse w pozyskiwaniu zamówień publicznych przez przedsiębiorstwa społeczne. Dotychczas nie udało się znaleźć ani jednego przypadku zastosowania tej klauzuli, głównie z powodu niejasności interpretacyjnych dotyczących zapisów ustawowych, których konsekwencji obawiają się zamawiający, w szczególności samorządy terytorialne. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego wydało co prawda wspólnie z Urzędem Zamówień Publicznych w październiku 2009 roku „Zalecenia Ministra Rozwoju Regionalnego oraz Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dotyczące stosowania >klauzul społecznych< w zamówieniach publicznych”9, ale mają one dość ogólny charakter i nie rozwiewają wątpliwości interpretacyjnych dotyczących tej klauzuli społecznej.

W 2010 roku weszła w życie inna klauzula społeczna w zamówieniach publicznych (wprowadzona bezpośrednio zmianą w ustawie Prawo zamówień publicznych). Zgodnie z art. 22, ust. 2 Prawa

- więcej na temat klauzul społecznych pod adresem: www.isp.org.pl/uploads/filemanager/ISPKlauzulespo.wpolpzp-

T.Schimanek.pdf 9

- dostępne, m.in. pod adresem: www.owies.org.pl/pl_news_124.html 14

zamówień publicznych, zamawiający może zamknąć ubieganie się o zamówienie publicznie wyłącznie do wykonawców, u których ponad 50 % zatrudnionych pracowników stanowią osoby niepełnosprawne w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub właściwych przepisów państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Ta klauzula jest o wiele precyzyjniej sformułowana niż ta wyżej wspomniana, stąd jest już kilka przypadków jej zastosowania, na przykład przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej z Krakowa. Urząd Zamówień Publicznych zadeklarował, że w 2011 roku poświęci sporo uwagi funkcjonowaniu klauzul społecznych, na razie uruchomił na swojej stronie tworzącą się dopiero zakładkę „Społeczne zamówienia publiczne”10. 4. W styczniu 2010 roku weszła również w życie uchwalona w 2009 roku nowa ustawa o finansach publicznych11. Zgodnie z nią likwidacji do końca 2010 roku mają ulec gospodarstwa pomocnicze państwowych i samorządowych jednostek budżetowych. To oznaczało likwidację około 20 Centrów Integracji Społecznej oraz prawie 30 Zakładów Aktywności Zawodowej, które działają w formie samorządowych gospodarstw pomocniczych. Dzięki nowelizacji ustawy o zatrudnieniu socjalnym dokonanej w połowie roku, pojawiła się możliwość przekształcenia CIS-ów i ZAZ-ów w jednostki budżetowe, zakłady budżetowe lub przekazanie ich organizacjom pozarządowym12. W 2011 roku będzie można ocenić, jakie rozwiązania w tym zakresie wybrały samorządy.

5. W marcu 2010 roku weszła w życie długo oczekiwana nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie13. Wprowadziła ona szereg zmian dotyczących m.in. statusu organizacji pożytku publicznego oraz współpracy z samorządami terytorialnymi. Z punktu widzenia przedsiębiorczości społecznej istotne jest rozszerzenie katalogu podmiotów uprawnionych do prowadzenia działalności pożytku publicznego o tak zwane spółki non-profit oraz o spółdzielnie socjalne. Oznacza to, że będą mogły one korzystać np. ze wsparcia wolontariuszy, czy też brać udział w konkursach dotacji organizowanych przez samorządy, ale wyłącznie w zakresie działalności

- www.uzp.gov.pl/

- tekst ustawy dostępny jest pod adresem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20091571240

- tekst nowelizacji znajduje się pod adresem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20101521020

- tekst noweli znaleźć można pod adresem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20100280146, zaś tekst

ujednolicony ustawy pod adresem: www.pozytek.gov.pl/files/Prawo/ustawa/UDPPiW_nowela_jednolity.pdf

pożytku publicznego. Spółki – po spełnieniu określonych warunków – mogą także ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego. Ważną zmianą jest również wprowadzenie do zadań pożytku publicznego działalności na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym14.

6. W kwietniu 2010 roku weszła w życie ustawa o świadczeniu usług na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, która służy implementacji tzw. dyrektywy usługowej, liberalizującej zasady świadczenia usług na rynku Unii Europejskiej15. Celem przyjętej w 2006 roku dyrektywy jest regulacja

swobody

świadczenia

usług

zakładania

przedsiębiorstw

unijnym

rynku

wewnętrznym . Dyrektywa liberalizuje obrót gospodarczy, ale organizacje pozarządowe obawiały się, że jej implementacja spowoduje pełną komercjalizację usług świadczonych przez podmioty III Sektora. Tak się jednak nie stało, gdyż ustawa wyłącza spod jej obowiązywania między innymi usługi świadczone przez organizacje pozarządowe w ramach odpłatnej działalności pożytku publicznego, usługi świadczone na podstawie ustawy o pomocy społecznej, z wyjątkiem świadczenia usług w ramach wykonywanej działalności gospodarczej oraz usług świadczonych osobom potrzebującym przez podmioty niepubliczne wyłonione przez jednostki samorządu terytorialnego w trybie zamówień publicznych. Inne istotne dla sektora pozarządowego wyłączenie obejmuje usługi świadczone na podstawie przepisów ustawy o systemie oświaty17. Ministerstwo Gospodarki, gospodarz ustawy, zapowiedziało, że będzie monitorować i okresowo oceniać skutki jej wdrażania, dzięki temu w 2011 roku będzie można powiedzieć więcej o rzeczywistych

konsekwencjach

działania

ustawy,

także

dla

organizacji

pozarządowych

przedsiębiorstw społecznych.

- informacje o tych i innych zmianach w ustawie można znaleźć m.in. pod adresem:

http://www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/polecamy/BCR_ORG.PL_biuletyn_1_2010_A4H.pdf 15

- tekst ustawy dostępny jest pod adresem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20100470278

- tekst dyrektywy znajduje się pod adresem: http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:376:0036:0068:pl:PDF 17

- omówienie skutków wejścia w życie ustawy na stronie: www.isp.org.pl/site.php?id=602

7. Od stycznia 2011 roku weszła w życie znowelizowana w październiku 2010 roku ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych18. Zmiany mają na celu zapobieżenie utracie płynności finansowej PFRON oraz dostosowanie Funduszu do zmieniającej się sytuacji na rynku pracy. Nowelizacja ogranicza liczbę osób uprawnionych do korzystania ze wsparcia, zakres stosowanych ulg oraz wysokość części refundacji, które mogą uzyskać z PFRON osoby niepełnosprawne. Zwiększać będzie się również wartość wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych z obowiązujących obecnie 40% do 50% jako jednego z warunków umożliwiających uzyskanie statusu zakładu pracy chronionej. Zmiany te wywołały krytyczne reakcje ze strony organizacji pozarządowych, z pewnością wymagają one zarówno teoretycznej, jak i praktycznej analizy dotyczącej ich skutków dla osób niepełnosprawnych oraz przedsiębiorstw, w tym także społecznych, te osoby zatrudniających. 8. W ostatnich dniach grudnia 2010 roku Prezydent podpisał ustawę nowelizującą ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektóre inne ustawy19. Nowelizacja weszła w życie w styczniu 2011 roku, znajdują się w niej regulacje dotyczące spółdzielni socjalnych. Doprecyzowano,

kiedy

osoba

bezrobotna

zakładająca

spółdzielnię

socjalną

traci

status

bezrobotnego. Będzie to następować dzień po otrzymaniu dotacji z Funduszu Pracy na rozpoczęcie działalności w formie spółdzielni socjalnej. Druga istotna zmiana to potwierdzenie zapisu znajdującego się w ustawie o spółdzielniach socjalnych o możliwości refundowania z Funduszu Pracy składki na ubezpieczenie społeczne osób zatrudnionych w spółdzielni socjalnej.

Zmiany w obowiązujących rozporządzeniach i wytycznych

9. Wiosną 2010 roku weszło w życie Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 marca 2010 r. w sprawie zakresu informacji przedstawianych przez podmiot ubiegający się o pomoc de minimis20. Pomoc de minimis jest podstawową formułą pomocy publicznej, z której korzystają przedsiębiorstwa społeczne.

- tekst noweli znajduje się pod adresem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20102261475

- tekst nowelizacji dostępny pod adresem: http://orka.sejm.gov.pl/opinie6.nsf/nazwa/3312_u/$file/3312_u.pdf

- tekst rozporządzenia dostępny jest pod adresem: www.uokik.gov.pl/download.php?id=413

10. W połowie 2010 roku został zmieniony przez MRR Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki21. Zmiany dotyczące przedsiębiorczości społecznej polegają przede wszystkim na uwzględnieniu nowych typów działań, które mogą być wspierane w poszczególnych priorytetach. Na przykład w Priorytecie I (Działanie 1.2) umożliwiono finansowanie rozwoju nowych, niestosowanych dotychczas na szeroką skalę form wspierania ekonomii społecznej, np. mikropożyczki dla podmiotów ekonomii społecznej, a także tworzenie i testowanie (pilotaż) nowych instrumentów wsparcia finansowego dla podmiotów ekonomii społecznej. W Priorytecie VII wprowadzono możliwość wsparcia dla osób fizycznych zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą w formie spółdzielni socjalnej (doradztwo, szkolenia, przyznanie środków finansowych, wsparcie pomostowe). Wprowadzono także możliwość uzyskania przez regiony wsparcia na opracowanie, realizację i monitoring wieloletnich regionalnych planów działań na rzecz promocji i upowszechnienia ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia.

11. Pod koniec roku z kolei przyjęte zostały zmiany w Wytycznych w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach Programu Kapitał Ludzki, nakładające na projektodawców (w tym organizacje pozarządowe czy przedsiębiorstwa społeczne) szereg dodatkowych obowiązków dotyczących wydatkowania środków, a także ograniczeń dotyczących ich przeznaczania (np. w zakresie kosztów zarządzania projektem)22. Zmiany wchodzą w życie od 1 stycznia 2011 roku.

Projekty ustaw

12. Najważniejszy proces, toczący się na przestrzeni całego mijającego roku, dotyczył tworzenia projektu ustawy o przedsiębiorstwie społecznym czyli próby określenia na gruncie prawnym podstaw funkcjonowania przedsiębiorstw społecznych i ich relacji z sektorem publicznym, a także biznesem.

- tekst po zmianach dostępny jest pod adresem:

www.efs.gov.pl/Dokumenty/Lists/Dokumenty%20programowe/Attachments/89/SzOP_1405_ost.pdf 22

- tekst po zmianach dostępny jest pod adresem: http://www.efs.gov.pl/Wiadomosci/Documents/EFSwytyczne_2211.pdf

W projekcie ustawy o przedsiębiorczości społecznej i przedsiębiorstwie społecznym zawarta jest ogólna definicja przedsiębiorczości społecznej. Projekt nie wprowadza żadnej nowej formy prawnej, umożliwia dotychczas działającym podmiotom uzyskanie statusu przedsiębiorstwa społecznego, który uzyskiwany jest sądownie (KRS). O taki status mogą ubiegać się wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą, z niewielkimi wyjątkami, przede wszystkim dotyczącymi państwowych i samorządowych osób prawnych. Projekt przewiduje dwa typy przedsiębiorstwa społecznego (PS). Pierwszy to typ reintegracyjny, w ramach którego celem PS jest reintegracja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Przedsiębiorstwo tego typu musi zatrudniać nie mniej niż 50% pracowników z grup zagrożonych wykluczeniem lub, jeśli są to osoby zaliczone do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności, nie mniej niż 30% pracowników. Drugi typ to przedsiębiorstwo usługowe, świadczące usługi, które odpowiadają na istotne potrzeby społeczne, np. usługi opiekuńcze. Katalog tych usług ma być określony w ustawie. Co najmniej 10% dochodu PS ma być przekazywane na zadania pożytku publicznego realizowane na rzecz społeczności lokalnej w miejscu prowadzenia działalności, a pozostała część dochodu musi być przeznaczona bezpośrednio na finansowanie realizacji celów przedsiębiorstwa społecznego, jego dalszy rozwój. PS przysługiwać będą szczególne uprawnienia, m.in. korzystanie ze wsparcia programów publicznych, zwolnienia z podatku CIT, podatku od nieruchomości, obniżona stawka VAT, preferencje w ubieganiu się o zamówienia publiczne, możliwość korzystania z pracy wolontariuszy. Projekt zakłada również utworzenie Izby Przedsiębiorstw Społecznych, do której będą z mocy prawa należeć wszyscy, którzy uzyskają status

Przypomnę, że pomysły dotyczące stworzenia takiej regulacji pojawiły się w trakcie realizacji IW EQUAL. Był to jeden z istotnych postulatów skierowanych do rządu w 2008 roku w „Białej Księdze Prawa Przedsiębiorczości Społecznej w Polsce”, która powstała w środowiskach związanych z IW EQUAL23. Rok wcześniej powstał pierwszy, społeczny projekt ustawy o przedsiębiorstwie społecznym, przygotowany przez dwóch profesorów: Jerzego Hausnera i Huberta Izdebskiego. Projekt był dyskutowany w środowiskach związanych z ekonomią społeczną i stał się punktem wyjścia dla prac Grupy Prawnej Zespołu ds. rozwiązań systemowych w zakresie ekonomii społecznej (o pracach Zespołu więcej punkcie drugim niniejszego opracowania). Grupa Prawna rozpoczęła swoje prace jeszcze w 2009 roku, ale intensywnie toczyły się one także w roku

2010.

Ich

efektem

jest

projekt

ustawy

przedsiębiorczości

społecznej

przedsiębiorstwie społecznym, który został poddany wstępnej dyskusji w formule roboczych spotkań różnych środowisk24.

- „Biała Księga” dostępna jest m.in. pod adresem: www.equal.org.pl/download.php?Mod=kst&FID=65

- informacje na temat projektu wraz z tekstem dostępne są pod adresem: www.ekonomiaspoleczna.pl/x/590810

Projekt będzie od marca 2011 roku poddany otwartym konsultacjom25. Po jego dopracowaniu w oparciu o wyniki konsultacji ma być przedmiotem akceptacji Zespołu ds. rozwiązań systemowych w zakresie ekonomii społecznej, a następnie ma zostać skierowany do prac rządowych.

13. W 2010 roku pracowały również inne Grupy Zespołu ds. rozwiązań systemowych w zakresie ekonomii społecznej. Zespół powołany został w grudniu 2008 roku przez Premiera, a działa przy Ministrze Pracy i Polityki Społecznej26. W założeniach stanowić ma platformę współpracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Ministerstwa Gospodarki, innych resortów, przedstawicieli samorządu, związków zawodowych, jednostek naukowych oraz przedstawicieli środowisk związanych z rozwojem przedsiębiorczości społecznej w Polsce. Celem Zespołu jest wypracowanie systemowych rozwiązań (prawno-instytucjonalnych i finansowych) w zakresie ekonomii społecznej. Koordynację prac Zespołu zapewnia Departament Pożytku Publicznego w MPiPS w ramach projektu systemowego 1.46. „Partnerstwo na Rzecz Instytucjonalizacji

Ekonomii

Społecznej”,

współfinansowanego

przez

Europejski

Fundusz

Społeczny . Przy Zespole zostały powołane cztery grupy robocze: •

Strategiczna, która odpowiada za przygotowanie strategii rozwoju ekonomii społecznej,

•

Prawna, której zadaniem jest przygotowanie projektu ustawy o przedsiębiorczości społecznej,

•

Finansowa, która ma stworzyć ramy finansowania podmiotów ekonomii społecznej,

•

Edukacyjna, odpowiedzialna za przygotowanie założeń systemu edukacji w zakresie ekonomii społecznej.

O działaniach Grupy Prawnej mowa była wyżej, pozostałe grupy w 2010 roku przeprowadzały analizę obszarów tematycznych, którymi się zajmują oraz przygotowywały propozycje konkretnych rozwiązań. Grupa Finansowa w drugiej połowie roku rozpoczęła prace nad przygotowaniem koncepcji, zasad i regulaminu działania pilotażowego programu poręczeń i/lub pożyczek dla 25

- konsultacje będą prowadzone w oparciu o następujące strony internetowe: www.ekonomiaspoleczna.pl oraz

www.es.pozytek.gov.pl 26

- tekst zarządzenia powołującego Zespół znajduje się pod adresem:

www.es.pozytek.gov.pl/files/prawo/zarz_dzenie_081127_g.12.00.pdf 27

- więcej o pracach Zespołu na stronie internetowej: www.ec.pozytek.gov.pl

przedsiębiorstw społecznych. Trudno na razie oceniać efekty prac grup, gdyż – po za Grupą Prawną – żadna z nich na razie nie udostępniła ich publicznie. Projekty rozwiązań wypracowane przez grupy powinny pojawić się wiosną 2011 roku.

14. W kontekście prac Zespołu warto także wspomnieć o „Pakcie na rzecz ekonomii społecznej w modernizacji polskiego modelu społecznego 2030”28. Projekt Paktu został wypracowany przez środowiska związane z rozwojem ekonomii społecznej wspólnie z przedstawicielami rządu w 2009 roku. Istotną rolę w przygotowaniu paktu odegrała Stała Konferencja Ekonomii Społecznej (SKES)29. Pakt miał mieć charakter wzajemnych zobowiązań jego sygnatariuszy, przede wszystkim rządu oraz podmiotów ekonomii społecznej. Najważniejszym ustaleniem zapisanym w Pakcie było uznanie znaczenia przedsiębiorczości społecznej w rozwoju kraju i działanie na rzecz tworzenia warunków przyjaznych dla ekonomii społecznej. W projekcie Paktu znalazły się także bardziej konkretne kwestie, np. kontynuacja rządowego programu „Wspierania spółdzielczości socjalnej”30, wprowadzenie instrumentów pożyczkowych i poręczeniowych dla przedsiębiorstw społecznych czy też wdrożenie rozwiązań zwiększających możliwość wykorzystania przez przedsiębiorstwa społeczne środków w ramach PO KL. Pomimo deklaracji złożonych przez rząd w trakcie III Ogólnopolskich Spotkań Ekonomii Społecznej (październik 2009), a także późniejszych roboczych rozmów przedstawicieli SKES i rządu, w 2010 roku nie udało się podpisać Paktu. Niezależenie od tego niektóre z kwestii zapisanych w projekcie Paktu udało się zrealizować, np. wprowadzić klauzule społeczne (więcej na ten temat poniżej). Jednak pojawiły się także negatywne konsekwencje niepodpisania Paktu, mam tu na myśli przede wszystkim decyzję Ministra Pracy i Polityki Społecznej dotyczącą wspomnianego programu „Wspieranie rozwoju spółdzielczości

- tekst Paktu dostępny jest pod adresem:

http://3oses.ekonomiaspoleczna.pl/pdf/Projekt_pakt_ekonomi_spolecznej_20102009.pdf 29

- więcej informacji o SKES znaleźć można pod adresem: www.ekonomiaspoleczna.pl/skes

- w ramach programu „Wspierania spółdzielczości socjalnej” od 2006 do 2009 roku Minister Pracy i Polityki Społecznej

przyznawał coroczne dotacje, w łącznej wysokości ok. miliona złotych, na wspieranie rozwoju i funkcjonowania spółdzielni socjalnych. Głównym celem tego programu był rozwój i wzmacnianie ośrodków wspierania spółdzielni socjalnych, jako istotnego podmiotu ekonomii społecznej. Wsparcie to przeznaczone było na świadczenie usług doradczych i szkoleniowych dla tworzonych i działających spółdzielni socjalnych, a także finansowe wsparcie tworzenia i działalności spółdzielni. Na wsparcie finansowe w formie dotacji przeznaczana była co roku mniej więcej połowa dotacji ministra, a korzystało z niej około 60 spółdzielni.

socjalnej”, który pomimo pozytywnych ocen ze strony środowisk ekonomii społecznej nie doczekał się kontynuacji w 2010 roku. Wsparcie dla ośrodków wspierania spółdzielni socjalnych zostało uwzględnione w ramach Priorytetu IV „Rozwój przedsiębiorczości społecznej” Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na rok 2011.

15. Od kilku już lat pojawiały się zarówno w gronie rządzonych, jak i spółdzielców postulaty dotyczące konieczności

wprowadzenia

nowoczesnych

rozwiązań

prawnych

dotyczących

tworzenia

funkcjonowania spółdzielni. W czerwcu 2010 roku Premier powołał Międzyresortowy Zespół do spraw opracowania projektu założeń projektu ustawy - Prawo spółdzielcze31. Zespół przygotował m.in. Raport o spółdzielczości polskiej32, pracował także nad założeniami do projektu ustawy Prawo spółdzielcze. Tymczasem we wrześniu 2010 roku w parlamencie pojawił poselski projekt ustawy o spółdzielniach33. Projekt został skierowany do dalszych prac w Komisji Gospodarki, krytycznie odniosła się do niego Krajowa Rada Spółdzielcza34. Z pewnością projekt wymaga głębszej analizy i oceny przez różne środowiska, z uwagi na to, że jest to projekt poselski, dotychczas takich konsultacji, ani ze spółdzielcami, ani z rządem nie było.

Projekty rządowych dokumentów strategicznych 16. W listopadzie 2009 roku Rada Ministrów przyjęła „Plan uporządkowania strategii rozwoju”, w którym zaproponowano zoptymalizowanie liczby obowiązujących strategii rozwoju kraju35. Według

planu

docelowo

średniookresowa i 31

obowiązywać

dziewięć strategii

mają

następujące

obszarowych.

strategie:

długookresowa,

Te dziewięć strategii

zastąpić ma

- tekst zarządzenia powołującego Zespół dostępny pod adresem:

http://bip.kprm.gov.pl/rm/organy/dzialajace/przy/prm/24_3680.html 32

- więcej informacji na ten temat na stronie internetowej: http://krs.org.pl/

- tekst projektu wraz z uzasadnieniem dostępny jest pod adresem:

http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/8CD1CDE82D3EB903C12577C200341CC4/$file/3493.pdf 34

- stanowisko KRS w tej sprawie dostępne jest pod adresem: http://krs.org.pl/aktualnosci/wystapienie-krajowej-rady-

spoldzielczejbr-do-marszalka-sejmu-rp,334,.html 35

- informacje na ten temat znaleźć można na stronie:

www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/polityka_rozwoju/system_zarzadzania_rozwojem/porzadkowanie_dokumentow_strategiczny ch/Strony/Porzadkowanie_dokumentow_strategicznych.aspx

obowiązujące obecnie czterdzieści dwie strategie obszarowe. W roku 2010 toczyły się w łonie rządu prace nad strategiami, mają one być przyjęte przez rząd w 2011 roku, chociaż pierwsza z nich, Krajowa strategia rozwoju regionalnego została już przyjęta przez Radę Ministrów. W dwóch projektach: Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego i Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego uwzględnia się wsparcie przedsiębiorczości społecznej. Należy przypuszczać, że w wiosną 2011 roku projekty obu strategii poddane zostaną otwartym konsultacjom, co pozwoli określić, jaki jest zakres podmiotowy i przedmiotowy proponowanego wsparcia. Na razie dostępne są założenia Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego36 oraz Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego37.

W roku 2010 – jak widać z powyższego zestawienia – miało miejsce kilkanaście istotnych wydarzeń w zakresie prawa przedsiębiorczości społecznej, weszło w życie kilka zmian obowiązujących przepisów mających socjalnych.

ułatwiać

funkcjonowanie

Rozpoczął

się

także

przedsiębiorstw proces

społecznych,

tworzenia

przede

kompleksowych

wszystkim regulacji

spółdzielni dotyczących

przedsiębiorczości społecznej, którego pierwsze owoce powinniśmy poznać w 2011 roku. Nadchodzący rok, obok projektu dotyczącego ustawy o przedsiębiorstwie społecznym i przedsiębiorczości społecznej, niesie także inne wyzwania dotyczące na przykład klauzul społecznych czy też prawa spółdzielczego. Będziemy starać się śledzić projektowane i zachodzące w 2011 roku zmiany prawa, a wszystkich zainteresowanych tymi zmianami zapraszamy do odwiedzania podstrony projektu 1.19 „Zintegrowany system wsparcia ekonomii społecznej” na stronie internetowej Instytutu Spraw Publicznych: www.isp.org.pl oraz www.ekonomiaspoleczna.pl.

- założenia są dostępne pod adresem:

http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/polityka/strategia/20100526_zal_strat_roz_kap_spo.pdf 37

- założenia są dostępne pod adresem: www.zdp.kprm.gov.pl/userfiles/SRKL_dokument_programowy.pdf