Działalność Centrów Transferu Technologii przy uczelniach i instytutach badawczych

INVESTIN Sp. z o.o.

00-656 Warszawa, ul. Śniadeckich 10 www.investin.pl

DZIAŁALNOŚĆ CENTRÓW TRANSFERU TECHNOLOGII PRZY UCZELNIACH I INSTYTUTACH BADAWCZYCH

Autorzy: dr Krzysztof B. Matusiak dr Marcin Feltynowski

Warszawa, grudzień 2009 r.

1

Spis treści: Wstęp ............................................................................................................................................ 2 1. Pojęcie i typy centrów transferu technologii .................................................................5

2. Rozwój centrów transferu technologii w Polsce ........................................................14 3. Specyfika CTT w ramach instytucji naukowych .......................................................17 4. Potencjał organizacyjny i zasoby ................................................................................21 5. Oferta usług .................................................................................................................23 5.1. Usługi dla środowiska naukowego ....................................................................25 5.2. Usług dla firm i instytucji zewnętrznych ..........................................................26 6. Klienci ........................................................................................................................27 7. Bariery rozwoju ..........................................................................................................28 8. Wnioski i rekomendacje..............................................................................................30 Materiały źródłowe .........................................................................................................35 Zestawienie polskich CTT działających przy szkołach wyŜszych i instytutach naukowo-badawczych ................................................................................37

2

Wstęp

W wyniku wzrostu znaczenia „wiedzy” jako czynnika wytwórczego oraz szeregu czynników technologicznych i strukturalnych końca XX w. rzeczywistym wyzwaniem stała się potrzeba rozwoju kontaktów nauki z gospodarką. Pojawiło się zatem pytanie: jak to efektywnie

zorganizować?

Dotychczasowe

modele

akademickie,

poza

uczelniami

amerykańskimi, raczej nie dostrzegały potrzeby ewolucji w tym kierunku. Dominujący humboldtowski model uniwersytetu w konsekwencji skostnienia, rozrastającej się biurokracji i ingerencji państwa nie jest w stanie sprostać wyzwaniom dynamicznie zmieniającego się otoczenia społeczno-ekonomicznego. Wyzwaniem dla instytucji naukowych i edukacyjnych staje się tym samym: –

współpraca

z

biznesem,

rozwijanie wiedzy oraz

rozwiązań

technologicznych

i organizacyjnych na potrzeby rynku, a takŜe małych i średnich firm; –

kształtowanie wśród pracowników i studentów kreatywności oraz proaktywnych postaw otwartych na przedsiębiorczość i samozatrudnienie;

–

zarządzanie własnością intelektualną powstałą na uczelniach;

–

inicjowanie partnerstwa i sieciowych relacji z miejscowym biznesem, administracją i sektorem społecznym.

W nowym podejściu urynkowienie wyników badań staje się przynajmniej tak samo waŜne, jak kształcenie i działalność naukowo-badawcza. Jednocześnie coraz bardziej konkurencyjne otoczenie wymaga poszukiwania rozwiązań niekonwencjonalnych, pozwalających budować przewagi konkurencyjne w oparciu o nowe oraz lokalne, małe i średnie przedsiębiorstwa.

Wyzwaniem dla szkół wyŜszych, przy zachowaniu najwyŜszego poziomu kształcenia i badań, staje się przekształcenie ich w międzynarodowe centra przedsiębiorczości i transferu technologii. Zaczynamy mówić o potrzebie „akademickiego klastra” łączącego jednostki naukowo-badawcze z elementami lokalnego środowiska biznesu, obejmującego sieci małych i średnich firm oraz infrastrukturę przedsiębiorczości i transferu technologii.1 Jednocześnie ośrodki naukowe, szczególnie o akademickim charakterze, obciąŜone administracją uczelnianą, nie zawsze mogą sprostać zmieniającym się potrzebom rynku i partnerów biznesowych. Zaczęto więc poszukiwać bardziej elastycznych struktur organizacyjno-prawnych, zapewniających większą efektywność i zabezpieczających interes 1

K. B. Matusiak, Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości. Przesłanki, polityka i instytucje, ITE, RadomŁódź 2006, s. 73-77.

3

środowiska naukowego. Jedną z propozycji są tworzone w ramach instytucji naukowobadawczych Centra Transferu Technologii.

Celem prezentowanej ekspertyzy jest określenie stanu, potencjału i barier rozwoju CTT działających w ramach polskich instytucji naukowych. Bazą przedstawionej analizy są wyniki badań empirycznych prowadzonych przez Autorów w drugiej połowie 2009 r. pod auspicjami Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości. W polskich warunkach przedsiębiorczość akademicka i budowa nowoczesnych relacji nauka – gospodarka pozostają ciągle nowym wyzwaniem. Nauka i szkolnictwo wyŜsze przez cały okres powojenny rozwijały się w oderwaniu od praktyki gospodarczej. Zachodzące od 20 lat zmiany systemowe w niewielkim stopniu dotknęły naukę i sektor B+R. Uczelnie i instytuty badawcze w niewielkim stopniu zostały poddane rygorom rynkowym. Zainteresowanie tematem pojawiło się w małych kręgach pasjonatów, którzy inaczej od rozumienia tradycyjnego postrzegają rolę nauki i uniwersytetu w społeczeństwie. Inspiracją do działania były obserwacje uczelni zachodnich i analiza zachodzących w nich procesów.2 Mimo występujących barier od początku procesu transformacji pojawia się wiele pionierskich inicjatyw podejmowanych w ramach szkół wyŜszych przez entuzjastów na marginesie zasadniczych zadań naukowych i dydaktycznych.

2

Na uwagę zasługuje szereg pionierskich prac analitycznych i publikacji: (1) J. Guliński, K. Zasiadły (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka – światowe doświadczenia, PARP, Warszawa 2005; (2) J. Woźnicki (red.), Regulacje prawne, dobre wzorce i praktyki dotyczące korzystania przez podmioty gospodarcze z wyników prac badawczych i innych osiągnięć intelektualnych instytucji akademickich i naukowych, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa 2006; (3) E. Stawasz, A. Bąkowski, P. Głodek, J. Guliński, K. Lityński, K. B. Matusiak, Metody i instrumenty aktywizacji przedsiębiorczości wśród pracowników naukowo-badawczych, Ekspertyza dla MNiSW SOOIPP, Łódź – Poznań – Warszawa, wrzesień 2006; (4) J.G. Wissema, Technostarterzy. Dlaczego i jak?, PARP, Warszawa 2005; (5) J.G. Wissema, Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI w., ZANTE, Zębice 2009.

4

1.

POJĘCIE I TYPY CENTRÓW TRANSFERU TECHNOLOGII

Centra

transferu

technologii

są

jednym

z

typów

ośrodków

innowacji

i

przedsiębiorczości3 stanowiących wykonawcze ogniwo systemów wsparcia rozwoju gospodarczego. Tworzenie omawianych instytucji wynika z nowego podejścia do strategii rozwoju gospodarczego, która zakłada potrzebę poszukiwania bezpiecznych i trwałych podstaw rozwoju wewnątrz regionów, przy szerokim wykorzystaniu zaangaŜowania środowisk lokalnych. W praktyce oznacza to potrzebę tworzenia instytucji rozwoju lokalnego, wyspecjalizowanych w działaniach na rzecz rozwoju gospodarczego poprzez:4 –

wspieranie przedsiębiorczości, samozatrudnienia, ułatwianie startu i pomoc nowo tworzonym, prywatnym firmom;

–

promocję i poprawę konkurencyjności MSP;

–

tworzenie warunków dla transferu nowych rozwiązań technologicznych do gospodarki i realizację przedsięwzięć innowacyjnych;

–

podnoszenie jakości zasobów ludzkich przez edukację, szkolenia i doradztwo oraz upowszechnianie wzorów pozytywnego działania;

–

zagospodarowanie zasobów i realizację przedsięwzięć infrastrukturalnych;

–

tworzenie sieci współpracy i partnerstwa róŜnych podmiotów działających na rzecz dynamizacji rozwoju, wzrostu dobrobytu i zasobności mieszkańców.

Aktywność ośrodków innowacji i przedsiębiorczości ma wywoływać impulsy rozwojowe w perspektywie lokalnej i regionalnej w zakresie:5 –

integracji sieci kontaktów nauki, biznesu i administracji, czyli środowisk odległych mentalnie i organizacyjnie, upowszechnienia wiedzy, dobrych praktyk oraz inspirowanie działań samopomocowych;

–

tzw. „dyfuzji industrializacji” następującej poprzez inkubację nowych firm (często typu rzemieślniczego), wykorzystujących miejscowe umiejętności od dawna tkwiące w lokalnej kulturze w regionach peryferyjnych i opóźnionych w rozwoju gospodarczym;

3

To zróŜnicowana organizacyjnie grupa niekomercyjnych instytucji, aktywnych w obszarze wspierania przedsiębiorczości i samozatrudnienia, transferu i komercjalizacji technologii oraz poprawy konkurencyjności MSP. Tego typu podmioty spotykamy często pod nazwami – instytucje wsparcia, jednostki pomostowe, pośredniczące, podmioty infrastruktury przedsiębiorczości i transferu technologii.

4 K. B. Matusiak, Rozwój systemów … , s. 135-146.

5 K.B. Matusiak, Zasoby i kierunki rozwoju infrastruktury przedsiębiorczości i transferu technologii [w:] K.B. Matusiak, E. Stawasz, A. Jewtuchowicz, Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, KEUŁ, Łódź 2001 s. 254.

5

–

wzmocnienia

struktur

rynkowych

o nowe

technologiczne

firmy

o duŜej

sile

konkurencyjnej, dzięki umiejętnościom innowacyjnym umoŜliwiającym ciągłą adaptację nowych produktów i technologii; –

rozwoju kompleksów przemysłowych wysokiej technologii i systemów inkubacji innowacji w aglomeracjach miejskich, dysponujących silnym zapleczem naukowym.

KaŜdy z typów ośrodków innowacji i przedsiębiorczości posiada swoją specyfikę i realizuje specyficzne funkcje w systemie wsparcia. We wszystkich krajach identyfikujemy najwięcej ośrodków szkoleniowo-doradczych, które mają uniwersalne zadania dotyczące prostych form aktywizacji rozwoju lokalnego. Najmniej natomiast jest parków technologicznych, które wymagają określonej skali, a ich oddziaływanie ma regionalny lub ponadregionalny charakter. Ze względu na ewolucję polityki w kierunku wspierania innowacyjnej przedsiębiorczości szczególna dynamika rozwoju dotyczy podmiotów aktywnych w ramach instytucji akademickich oraz na styku nauki i biznesu. Analizując róŜnorodność podejmowanych zadań, docelowe grupy odbiorców usług czy potrzebne kompetencje kadr, moŜna dokonać klasyfikacji instytucji wsparcia na: 1) ośrodki przedsiębiorczości – szeroka promocja i inkubacja przedsiębiorczości (często w grupach dyskryminowanych), dostarczanie usług wsparcia do małych firm i aktywizacja rozwoju regionów peryferyjnych lub dotkniętych kryzysem strukturalnym; 2) ośrodki innowacji – szeroka promocja i inkubacja innowacyjnej przedsiębiorczości; transfer

technologii

i

dostarczanie

usług

proinnowacyjnych,

aktywizacja

przedsiębiorczości akademickiej i współpracy nauki z biznesem; 3) parabankowe instytucje finansowe –

ograniczenie dyskryminacji

finansowej

nowopowstałych oraz małych firm bez historii kredytowej, dostarczanie usług finansowych dostosowanych do specyfiki nowych przedsięwzięć gospodarczych.

Mimo wielu cech wspólnych poszczególnych rodzajów ośrodków, np.: ośrodków szkoleniowo-doradczych i centrów transferu technologii czy inkubatorów przedsiębiorczości i technologicznych istnieją między nimi fundamentalne róŜnice. Działalność ośrodków przedsiębiorczości ma charakter replikatywny i dyfuzyjny, co oznacza przenoszenie określonych doświadczeń i dostarczanie znanych usług czy metod postępowania do nowych grup docelowych.

Natomiast funkcjonowanie ośrodka innowacji powinno dotykać tworzenia całkowicie nowych

moŜliwości.

Fakt

ten

oznacza

potrzebę

całkiem

nowych

kompetencji

i niestandardowego postępowania. Innowacyjna przedsiębiorczość, mimo podobieństwa szeregu procedur postępowania niesie ze sobą ciągły proces twórczy, który jest specyficznym 6

rynkowym eksperymentem. To inny poziom wyzwań, przed którymi stoją pracownicy tego typu jednostek. Co nie znaczy, Ŝe aktywizacja przedsiębiorczości wśród bezrobotnych, na terenach wiejskich lub osób zwalnianych z duŜego przedsiębiorstwa jest czymś łatwiejszym.

Chodzi o specyficzne kompetencje i zdolność na reakcji w niestandardowych sytuacjach.

Jednocześnie innowacyjne biznesy wywołują w swoim otoczeniu efekty polaryzacyjne, będące podstawą przewag konkurencyjnych na gospodarczej mapie kraju i w ujęciu globalnym (Seatle po utworzeniu Microsoftu stało się całkiem innym miastem).

Schemat 1. Klasyfikacja ośrodków innowacji i przedsiębiorczości

Źródło: Opracowanie własne.

Działalność instytucji finansowych ma charakter komplementarny do usług oferowanych w ośrodkach innowacji, jak i przedsiębiorczości. Dostęp do kapitału ma 7

kluczowe znaczenie dla wszystkich działań biznesowych. Instytucje bankowe jednak omijają szereg sytuacji rynkowych ze względu na wysoki poziom ryzyka. Zaliczamy do nich przedsięwzięcia innowacyjne oraz firmy tworzone przez studentów, ale równieŜ przez bezrobotnych, zwalnianych pracowników czy przedstawicieli mniejszości narodowych lub grup dyskryminowanych.

Instytucje te organizują się na róŜnych zasadach, najczęściej w formule partnerstwa publiczno-prywatnego. RóŜnie wygląda ich współpraca z biznesem oraz środowiskiem naukowym. KaŜda instytucja wsparcia podejmuje działania zmierzające do upowszechniania wiedzy i innowacji w przedsiębiorstwach. Wykorzystanie wiedzy ma wpływ na przemiany społeczno-gospodarcze, co jest wynikiem stosowania algorytmu tworzenia wiedzy, który w dobie gospodarki opartej na wiedzy przyjmuje postać: dane–informacja–wiedza. W społeczeństwie informacyjnym zmiany w poziomie wiedzy warunkowane są kreatywnością i szybkością zdobywania nowych zasobów wiedzy, która generowana jest dzięki zasobom i przetwarzaniu danych i informacji. Nadmienić naleŜy, Ŝe pozyskiwanie informacji i jej przetwarzanie oraz generowanie innowacyjnej wiedzy, staje się podstawą funkcjonowania społeczeństwa informacyjnego6. WaŜną rolę w dobie społeczeństwa informacyjnego odgrywa szybkość przekazywania i dostępu do informacji, i aspekt ten wykazuje cechę spłaszczania czasu. Podobnie działa przekaz wiedzy i innowacji, które w zaleŜności od dostępności mogą być upowszechniane. Upowszechnienie wiedzy i innowacji odbywa się dzięki transferowi technologii, który to transfer ułatwiony jest dzięki funkcjonującym w otoczeniu biznesu i jednostek naukowych Centrów Transferu Technologii.

Transfer technologii uznać naleŜy za proces przenoszenia do wszelkich dziedzin przemysłu odkryć, które wynikają z badań naukowych. Tego rodzaju komercjalizacja prowadzi do powstawania nowego rodzaju produktów i usług.7 Transfer technologii obejmuje komercjalizację badań naukowych, nie obejmuje on partnerstwa w badaniach. Tego rodzaju postępowanie wymusza pewne zachowania, które stają się podstawą wdroŜenia nowych technologii do przemysłu8:

6

M. Feltynowski, Systemy informacji przestrzennej jako narzędzie wzmacniania innowacyjności regionu [w:] Budowanie zdolności innowacyjnych regionów, A. Nowakowska (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009, s. 168.

7 Chaines de valorisation de resultats de la recherche universitaire recelant un potentiel d'utilisation par une entreprise ou par un autre milieu, Conseil de la Science et de la Technologie du Quebec, 2006, s.7 [za:] M. Renaud, La valorisation. Une etude de cas internationale, Universite de Montreal, Montreal 2008, s. 44.

8 D.S. Siegel, P.H. Phan, Analyzing the effectiveness of university technology transfer: implications for entrepreneurship education, [w:] G.D. Libecap (red.), University entrepreneurship and technology transfer: process, design, and intellectual property, Elsevier, USA 2005, s. 2 oraz M. Renaud, La valorisation. Une etude de cas internationale, Universite de Montreal, Montreal 2008, s. 45;

8

1.

prezentację wynalazków i odkryć posiadających potencjał komercyjny;

2.

opracowanie studium wykonalności techniczno-ekonomicznej;

3.

wykonanie modeli i prototypów lub sprawdzanie przebiegu proponowanego procesu technologicznego;

4.

stworzenie strategii dochodowości projektu;

5.

określenie sposobu ochrony patentowej;

6.

określenie metody komercjalizacji w projekcie np.: licencja lub spin-off;

7.

monitoring projektu.

Takie podejście do transferu technologii wskazuje, Ŝe odbywać się on moŜe przy

udziale instytucji pośredniczących, którymi stają się Centra Transferu Technologii (CTT).

Podstawą funkcjonowania obecnych społeczności jest nauka, która pozwala generować rozwój. WaŜną rolę w tym rozwoju ogrywają uczelnie oraz instytuty badawcze, które są „producentem” wiedzy i innowacji. To właśnie te jednostki mają szeroki wachlarz moŜliwości w zakresie generowania licencji czy wdraŜania nowych patentów. Szeroka współpraca tych jednostek dzięki centrom transferu technologii moŜe prowadzić do podejmowania współpracy ze środowiskiem przedsiębiorstw zarówno w kraju jak i za granicą. Transfer technologii pozwala na unowocześnianie istniejącej bazy technologicznej oraz budowania nowej infrastruktury przedsiębiorstw. Centra transferu technologii na świecie mają za zadanie wyszukiwać, chronić, skupiać i patentować na rzecz biznesu własność intelektualną, która pochodzi z prac badawczych prowadzonych w ośrodkach naukowych czy w firmach komercyjnych.

Typową formą powiązań środowiska przedsiębiorczości i nauki są9: −

projekty naukowe ukierunkowane na osiągnięcie konkretnego efektu w środowisku przedsiębiorczości;

−

prowadzenie wspólnych badań przez przedsiębiorstwa oraz instytucje naukowe;

−

badania na zlecenie środowiska przedsiębiorczości;

−

rozwój praw własności intelektualnej10, gdzie nauka traktowana jest jako narzędzie wskazujące

na

kompetencje

technologiczne,

a

takŜe

słuŜy

jako

podstawa

licencjonowania technologii dla przedsiębiorstw;

9

K. Debackere, R. Veugelers, The role of academic technology transfer organizations in improving industry science links “Research Policy” 2005, Vol. 34, Issue 3, s. 322.

10 Ang. Intellectual Property Rights (IPRs).

9

−

współpraca w kształceniu akademickim, prowadzenie zaawansowanych szkoleń dla pracowników przedsiębiorstw,

systematyczna

wymiana personelu

naukowo

–

badawczego między przedsiębiorstwami i instytutami badawczymi, czy uczelniami.

Wszelkie trendy związane z tego rodzaju współpracą mają za zadanie upowszechnianie nauki i prowadzenia polityki komercjalizacji odkryć naukowych. Właśnie uczelnie oraz instytuty badawcze są tymi jednostkami, od których wymaga się obecnie wydajnego i nieograniczonego wykorzystania konow-how. Zgodnie z badaniami prowadzonymi na rynku współpraca między uczelniami oraz instytutami badawczymi a przedsiębiorstwami nie jest oczywista, co często skutkuje równieŜ słabszym rozwojem wiedzy naukowej. Nie moŜna teŜ zapominać, Ŝe współpraca między tymi aktorami prowadzi do lepszego wykorzystania nauki w warunkach rynkowych.

Centra transferu technologii specjalizują się, co wynika z załoŜenia ich funkcjonowania, we wspieraniu działań na rzecz innowacji, wyszukiwaniem powiązań między przemysłem a światem nauki oraz zawieraniem porozumień, które pozwalają na transfer wiedzy do biznesu. CTT wypełniają równieŜ lukę związaną z przekazywaniem informacji na temat nowych odkryć i patentów w świecie nauki, tego rodzaju działalność pozwala na zwiększenie efektywności i szybkości wdroŜenia. Proces przyspieszenia przechodzenia technologii i innowacji jest podstawą tworzenia uczelnianych centrów transferu technologii oraz rozwoju juŜ istniejących.11 Centra transferu technologii jako podstawowe zadanie stawiają sobie rozwój relacji z przemysłem. Część jednostek CTT skupia się na konkretnych dziedzinach w transferze technologii, dochodzi więc do specjalizacji jednostek zajmujących się transferem.

Centra Transferu Technologii w realiach polskich to zróŜnicowana organizacyjnie grupa nie nastawionych na zysk jednostek doradczych, szkoleniowych i informacyjnych, aktywnych

w

obszarze

transferu

i komercjalizacji

technologii

oraz wszystkich

towarzyszących temu procesowi zadań. Działalność CTT na styku sfery nauki i biznesu, ma zaowocować adaptacją nowoczesnych technologii przez małe i średnie firmy, a tym samym przyczynić się do podniesienia innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw oraz regionalnych struktur gospodarczych.

W badaniach nad CTT wskazuje się potrzebę ciągłego kontaktu przemysłu z uczelniami i instytucjami badawczymi. Wynika to z faktu, Ŝe uczelnie wyŜsze poprzez tego rodzaju współpracę mogą uzyskiwać dodatkowe dochody, które pozwalają na rozbudowę 11

G.D. Markman, P.H. Phan, D.B. Balkin, P.T. Gianiodis, Entrepreneurship and university-based technology transfer “Journal of Business Venturing” 2005, Volume 20, Issue 2, s. 244.

10

bazy kształcenia oraz kontynuacji badań, przy wsparciu środków podstawowych, które otrzymują uczelnie. Współpraca ta pozwala na lepsze perspektywy zatrudniania absolwentów uczelni wyŜszych. Działania takie mają pozwolić na umacnianie pozycji uczelni w sieciach innowacji, aby instytucje te mogły utrzymywać pozycję strategiczną na rynku wiedzy.12 Częstym staje się stwierdzenie, Ŝe uczelnie wyŜsze łącząc ze sobą prowadzenie badań i edukację mają przewagę nad instytutami naukowo-badawczymi, których misją podstawową staje się kreowanie wiedzy i innowacji, w duŜej mierze pomijana jest tam edukacja. Sytuacja taka ma miejsce z uwagi na rosnącą intensywność wiedzy w wielu krajach, co powoduje coraz większe zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych pracowników.13 Pierwsze, profesjonalne CTT zaczęły powstawać pod koniec lat 60. w amerykańskich i brytyjskich szkołach wyŜszych, przybierając formę uczelnianych działów transferu technologii, biur licencyjnych i współpracy z gospodarka. Rola omawianych jednostek rośnie w modelu przedsiębiorczego uniwersytetu. Stają się one podstawowym uczelnianym ogniwem wielowątkowych relacji z otoczeniem. Do podstawowych celów działalności centrów naleŜy zaliczyć:14 −

waloryzację potencjału naukowo-innowacyjnego w regionie lub określonej branŜy, tworzenie baz danych i rozwijanie sieci kontaktów między światem nauki i gospodarki;

−

opracowywanie studiów przedinwestycyjnych, obejmujących rozpoznanie zalet nowych produktów i technologii oraz porównanie ich ze znajdującymi się juŜ na rynku substytutami, ocenę wielkości potencjalnego rynku, oszacowanie kosztów produkcji i dystrybucji oraz niezbędnych nakładów inwestycyjnych, a takŜe opłacalności wdroŜenia;

−

identyfikację

potrzeb

innowacyjnych

podmiotów

gospodarczych

(audyt

technologiczny); −

popularyzację, promocję i rozwój przedsiębiorczości technologicznej.

CTT

są

naturalnym

partnerem

parków

i

inkubatorów

technologicznych,

preinkubatorów, funduszy ryzyka i innych instytucji w realizacji programów wspierania innowacyjności

gospodarki.

Część

zadań

dotyczących

wsparcia

technologicznego

i biznesowego innowacyjnych firm, moŜe być realizowana przez pracowników CTT, są to: 1.

zarządzanie uczelnianą własnością intelektualną;

2.

umoŜliwianie dostępu do baz danych i informacji technologicznej;

12

K. Debackere, R. Veugelers, The role of academic technology …, s. 324.

Nauka, technologia i przemysł w krajach OECD - przegląd 2008, OECD, ParyŜ 2008, s. 3.

14 K.B. Matusiak, Rozwój systemów …, s. 159-160.

13

11

3.

doradztwo technologiczne i patentowe;

4.

pośrednictwo w kontaktach z twórcami techniki;

5.

pozyskiwanie funduszy grantowych na rozwój przedsięwzięć innowacyjnych;

6.

poszukiwanie partnerów i pośrednictwo kooperacyjne;

7.

promocja firm i rozwijanych projektów;

8.

pomoc w zakresie certyfikacji i ochrony prawnej.

Do głównych zadań CTT naleŜy rozwijanie kontaktów z podmiotami gospodarczymi,

informowanie o prowadzonych na uczelniach pracach badawczych i identyfikacja moŜliwości sprzedaŜy wyników, poszukiwanie partnerów lub zleceniodawców na kolejne przedsięwzięcia itp. Podejmują one próby komercjalizacji uczelnianego know-how, i pozyskania w ten sposób dodatkowych funduszy dla uczelni, co pozwala na przynajmniej częściowe uniezaleŜnienie się od finansowania ze środków publicznych. Obecnie CTT działają na zdecydowanej większości wyŜszych uczelni w państwach rozwiniętych gospodarczo. Organizacyjnie są najczęściej ogólnouczelnianymi komórkami sztabowymi rektora lub kanclerza.

Głównym celem działalności uczelnianych działów transferu technologii jest organizacja szerokiej płaszczyzny kontaktów między środowiskiem akademickim, badaniami a przemysłem. MoŜna wyodrębnić dwa kierunki ewolucji rozwoju tego typu ośrodków. Część skupia się na promowaniu uniwersyteckich kontaktów i nadawaniu im form prawnych (umowy, kontrakty, licencje). Inne obrały szersze pole działania, specjalizując się w kontaktach z MSP i pomagając im w pozyskaniu nowych technologii oraz wiedzy fachowej.

Komórki

transferu

stanowią

istotny element

polityki

szkoły wyŜszej,

umoŜliwiający większe otwarcie na kontakty z praktyką gospodarczą oraz uczestnictwo w regionalnych działaniach, stymulujących rozwój ekonomiczny. Podstawowym kryterium oceny komórek transferu jest wzrost udziału w funduszach uczelni tzw. środków trzecich, pozyskanych na rynku w wyniku realizacji projektów komercjalizacji. Poprzez tego typu jednostki szkoły wyŜsze uczestniczą w tworzeniu lokalnych inkubatorów nowoczesnych technologii i parków technologicznych.

Akademickie ośrodki obciąŜone administracją uczelnianą, nie zawsze mogą sprostać zmieniającym się potrzebom rynku i partnerów biznesowych. Zaczęto więc poszukiwać bardziej

elastycznych

struktur

organizacyjno-prawnych,

zapewniających

większą

efektywność i zabezpieczających interes środowiska naukowego. Te warunki w największym zakresie spełniają nie zorientowane na zysk instytucje trzeciego sektora – fundacje i stowarzyszenia. W ostatnich latach coraz więcej uczelni powołuje fundacje zajmujące się profesjonalnie omawianymi zadaniami, łączące jednocześnie róŜnych (społecznych, 12

publicznych i biznesowych) partnerów transferu technologii. Poszukiwanie efektywności objawia się równieŜ udzielaniem przez szkoły wyŜsze i instytucje B+R koncesji prywatnym lub

publiczno-prywatnym

firmom,

profesjonalnie

zajmującym

się

komercjalizacją

technologii. W wielu przypadkach wszystkie trzy formuły organizacyjne (ośrodki uczelniane, społeczne i komercyjne) działają niezaleŜnie, obok siebie, specjalizując się w określonych obszarach transferu technologii.

Dalszy rozwój wyspecjalizowanych ośrodków transferu, to podjęcie róŜnych funkcji transferu i komercjalizacji technologii przez instytucje przedstawicielskie biznesu oraz podmioty publiczne. W ramach izb i stowarzyszeń gospodarczych, towarzystw rozwoju regionalnego, związków zawodowych i instytucji samorządowych zaczęto wyodrębniać działy specjalizujące się w gromadzeniu informacji i doradztwie w zakresie nowych technologii oraz realizacji przedsięwzięć innowacyjnych. Izby i stowarzyszenia gospodarcze zajmują się przede wszystkim szkoleniami i doradztwem innowacyjno-technologicznym.

Obejmuje ono róŜne formy konsultacji i spotkań z doświadczonymi praktykami (często są to emerytowani menedŜerowie lub pracownicy naukowi), których zadaniem jest pomoc w rozwiązaniu określonych problemów technicznych lub organizacyjnych, ewentualnie – uczestnictwo w realizacji konkretnych przedsięwzięć wdroŜeniowych. Innymi aspektami doradztwa technologicznego zajmują się organizacje wynalazców i racjonalizatorów.

Podejmowane zagadnienia dotyczą głównie informacji i doradztwa patentowego, licencji, problemów prawnych związanych z własnością intelektualną, znakami firmowymi, itp.

Centra transferu i agencje technologiczne przy administracji samorządowej koncentrują się na: tworzeniu banków informacji, pośrednictwie kooperacyjnym, opiniowaniu wniosków o środki z publicznych programów wspierania projektów innowacyjnych, organizacji targów, akcji promocyjnych itp. Agendy tego typu z reguły stanowią bazę dla tworzenia wyodrębnionych instytucji rozwoju lokalnego/regionalnego – fundacji czy agencji.

Stymulujący presję innowacyjną rozwój „gospodarki wiedzy” powoduje wzrost znaczenia i pogłębiającą się specjalizację ośrodków transferu technologii.

13

2. ROZWÓJ CENTRÓW TRANSFERU TECHNOLOGII W POLSCE

Pierwsze polskie CTT pojawiły się na początku lat 90. poprzedniego wieku. Za pierwsze nowoczesne Centrum naleŜy uznać utworzone na Politechnice Wrocławskiej – Wrocławskie Centrum Transferu Technologii. Właściwa instytucjonalizacja i wypracowanie krajowego modelu nastąpiło dopiero po 1996 r., w wyniku uruchomienia przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej programu finansowania innowacji technologicznych „Income”. Dzięki niemu powstała pierwsza sieć podmiotów specjalizujących się we wsparciu komercjalizacji i organizacji transferu technologii. Dalsze impulsy dla rozwoju sieci pojawiły się wraz z realizacją Programu „Fabrykat 2000” finansowanego przez USAID oraz włączeniem Polski do 5 Ramowego Programu Technologicznego Unii Europejskiej. Wystąpiła wówczas specyficzna polityczna presja na tworzenia proinnowacyjnych ośrodków ułatwiających dostęp polskim instytucjom naukowym i przedsiębiorstwom do środków europejskich.

Wykres 1. Przyrost ilościowy polskich CTT w latach 1995-2009 87

90

90 80 70 60 44

50 40

29 23

30

20

20 10

1

3

1995

1997

0 1999

2000

2004

2005

2007

2009

Źródło: opracowanie własne.

Kolejny wzrost zainteresowania tworzeniem CTT nastąpił w 2005 i 2006 r. w związku z uchwaleniem w ustawy „Prawo o szkolnictwie wyŜszym”.15

15

Ustawa z dnia 27.07.2005 „Prawo o Szkolnictwie WyŜszym” Dz. U. 05.164.1365 art. 86.

14

W ramach pierwszego okresu programowania funduszy strukturalnych w latach 20042006 zrealizowano dwa duŜe projekty (Ośrodki Innowacji Naczelnej Organizacji Technicznej i KIGNET Innowacje Krajowej Izby Gospodarczej), mające na celu rozwój sieci centrów, jak i kompetencji zespołów w zakresie promocji i wdraŜania innowacji w małych i średnich firmach. Efekty tych działań naleŜy uznać za wątpliwe, same uczestniczące w projektach ośrodki przyznają małe zdolności do świadczenia usług proinnowacyjnych. Centra działające w ośrodkach poza duŜymi aglomeracjami wskazują na płytkość rynku i brak zainteresowania oferowanymi usługami.

Rysunek 1. Lokalizacja centrów transferu technologii

Źródło: opracowanie własne.

15

Na koniec 2009 r. identyfikujemy w Polsce 90 podmiotów oferujących pomoc w transferze technologii i dostępie do informacji o: nowych technologiach, programach czy moŜliwościach współpracy. Powstanie i rozwój CTT jest zdeterminowane bliskością środowiska naukowego, otwartego na transfer swoich osiągnięć do gospodarki. Najwięcej polskich centrów transferu funkcjonuje w Krakowie (9), Warszawie (8), Poznaniu (7), Lublinie (5) i Łodzi (5). W układzie regionalnym co szóste CTT (16,1%) identyfikujemy w województwie mazowieckim oraz w Wielkopolsce (12 CTT) i Małopolsce (10 CTT).

Analizowane CTT są zbiorowością bardzo zróŜnicowaną; zarówno pod względem organizacyjno-prawnym, kadrowym, lokalowym, jak i zadaniowym. Ilościowo dominują Ośrodki Innowacji NOT (38,9%), tworzące ogólnokrajową sieć względnie równomiernie pokrywającą cały kraj. Mniej niŜ co trzecie centrum działa w ramach instytucji sektora nauki i badań (32,2%); w tym dominują jednostki uczelniane (23,3%). Samodzielne organizacyjnie podmioty stanowią 15,6% zidentyfikowanych CTT. Przyjmują one najczęściej formułę fundacji, stowarzyszenia lub spółki. NaleŜy podkreślić, Ŝe zdecydowana większość polskich CTT jest w róŜnej formie powiązana z instytucjami naukowymi.

Wykres 2. Organizacyjne przyporządkowanie CTT (w%)

jednostki instytucji naukowych 32,3%

ośrodki innowacji NOT 38,9%

pozostałe 7,7%

parkowe i inkubatorowe 5,6%

samodzielne 15,6%

Źródło: opracowanie własne.

Spośród 29 zidentyfikowanych CTT działających w ramach instytucji naukowych, poza jednym przypadkiem, są to wewnętrzne jednostki organizacyjne powołane w formie jednostki ogólnouczelnianej lub wydzielonego organizacyjnie podmiotu w JBR-ach. Mimo upływu 4 lat od obowiązywania Ustawy o Szkolnictwie WyŜszym tylko w jednym przypadku

16

podjęto próbę utworzenia CTT w formie spółki uczelnianej. Wynika to m.in. z szeregu wątpliwości prawnych wynikających głównie z Ustawy o Finansach Publicznych.

CTT przy instytucjach naukowych najczęściej spotkamy przy Politechnikach (11), Uniwersytetach (8), Jednostkach Badawczo Rozwojowych (8) oraz przy jednej Państwowej WyŜszej Szkole Zawodowej oraz Akademii Medycznej.

3. SPECYFIKA CTT W RAMACH INSTYTUCJI NAUKOWYCH

Centrum Transferu Technologii zgodnie z zapisami ustawy z 2005 r. „Prawo o Szkolnictwie WyŜszym” tworzy się w celu sprzedaŜy lub nieodpłatnego przekazywania wyników badań i prac rozwojowych do gospodarki”, zalegalizowano tego typu podmioty w strukturach szkół wyŜszych. CTT moŜe być utworzone:16 –

w formie jednostki ogólnouczelnianej i działać w oparciu o regulamin zatwierdzony przez senat uczelni;

–

w formie spółki handlowej lub fundacji i działać w oparciu o odpowiednie dokumenty ustrojowe.

Zapisy ustawy jednoznacznie zachęcają szkoły wyŜsze do rozwoju nowych

mechanizmów współpracy z przedsiębiorstwami. Zaraz po uchwaleniu ustawy wzrosło zainteresowanie organizacją CTT przez szkoły wyŜsze, które jednak nie przełoŜyło się na podejmowanie inicjatyw załoŜycielskich. Podjętych zostało równieŜ szereg analiz i opracowań diagnozujących bariery współpracy świata nauki i biznesu.17 Cytowana Ustawa, konstytuująca w Polsce przedsiębiorczość akademicką i będąca bezsprzecznie przełomem w postrzeganiu przedsiębiorczości w środowiskach naukowych, ma niestety szereg wad, np.: 1) brak kompatybilności niektórych zapisów z innymi aktami prawnymi, 2) nie daje swobody pracownikom naukowo-badawczym, którzy nadal mają ograniczoną moŜliwość działalności poza macierzystą instytucją.

Ustawa zakazuje pracownikom naukowo-badawczym wykonywania dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy u więcej, niŜ jednego pracodawcy lub prowadzenia działalności gospodarczej łącznie z jednym dodatkowym zatrudnieniem w ramach stosunku 16

Ustawa z dnia 27.07.2005 „Prawo o Szkolnictwie WyŜszym” Dz. U. 05.164.1365 art. 86.

Np.: J. Woźnicki (red.), Regulacje prawne, dobre wzorce i praktyki dotyczące korzystania przez podmioty gospodarcze z wyników prac badawczych i innych osiągnięć intelektualnych instytucji akademickich i naukowych, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa 2006.

17

17

pracy bez uzyskania zgody rektora macierzystej uczelni. Ustawa nie odróŜnia takŜe dodatkowego zatrudnienia w ramach inkubatorów oraz CTT i traktuje je w ten sam sposób, jak inne formy pracy poza macierzystą uczelnią.

Szkoły wyŜsze są postrzegane jako podmioty zasadniczo niezainteresowane zarządzaniem własnością intelektualną oraz tym, aby pracownicy czy studenci angaŜowali się działalność gospodarczą w oparciu o uczelniane know-how. Podkreśla się najczęściej demotywujący charakter oddziaływania środowiska wobec prób biznesowych. Udział w działaniach komercjalizacyjnych czy własna firma są traktowane jako konkurencja względem zadań dydaktycznych, prac badawczych i kariery naukowej. W środowisku akademickim identyfikujemy skrajne postawy wobec praktycznych wdroŜeń wyników prac naukowych18: 1.

Entuzjaści – grupa osób stojąca na stanowisku, Ŝe to niepowtarzalna szansa na jakościową przebudowę środowiska naukowego. „Trzeba skoncentrować wszystkie środki na promocji tej idei”.

2.

„Zdroworozsądkowcy” – „takie jest wyzwanie czasu”, „nie moŜna płynąć pod prąd”, trzeba spróbować wykorzystać tę okazję.

3.

Neutralni – „to jest poza mną, mam swoje cele jako pracownik naukowy”, komercjalizacja posiadanego know-how mnie nie interesuje, ale nie myślę przeszkadzać innym.

4.

Wrogowie –

„to

sposób

na zniszczenie uczelni,

środowiska akademickiego

i wielowiekowej tradycji akademickiej”.

W zaleŜności od tego, która grupa dominuje we władzach uczelni, tak kształtuje się jej polityka w zakresie przedsiębiorczości akademickiej. Działania są podejmowane z duŜą ostroŜnością, głównie przy uŜyciu zewnętrznego finansowania. NaleŜy uznać, Ŝe Polska nauka i szkolnictwo wyŜsze nadal w niewielkim zakresie dostrzegają szanse zmian w aktywizacji przedsiębiorczości akademickiej i pogłębianiu współpracy z biznesem.

Postępujące zmiany naleŜy uznać za niewystarczające, mimo Ŝe na kilku uczelniach w ostatnich latach charakteryzują się one duŜą dynamiką19. Mimo działania bezpośrednio w strukturach uczelni ponad 40 akademickich inkubatorów przedsiębiorczości, centrów transferu technologii i parków technologicznych praktyczne doświadczenia są ciągle bardzo skromne. Utworzone ośrodki innowacji są często traktowane jako przysłowiowe „piąte koło u 18

J. Guliński, Przedsiębiorczość akademicka w kraju – próba analizy stanu, Referat w ramach III Letniej Szkoły Innowacji SOOIPP, Koszelówka, 7.09.2008.

19 Na podstawie przeprowadzonej analizy moŜna stwierdzić, Ŝe 55 uczelni, (w tym 35 publicznych i 20 niepublicznych) jest zaangaŜowanych w róŜne formy działań, które moŜna zakwalifikować jako budowę podstaw przedsiębiorczości akademickiej.

18

wozu”. Na uwagę zasługują przede wszystkim bariery wynikające z uwarunkowań wewnątrzuczelnianych: 1.

Przekonanie władz akademickich o odrębności sfery nauki i biznesu oraz iluzorycznych efektach ze współpracy uczelni z przedsiębiorcami, samorządami lokalnymi i instytucjami społecznymi.

2.

„Fiskalizm wewnętrzny uczelni” – wewnątrzuczelniane bariery, które utrudniają lub wręcz uniemoŜliwiają uczelniom podejmowanie się zadań badawczych i wdroŜeniowych dla klientów komercyjnych, gdyŜ przychody z tytułu zleceń są wewnętrznie opodatkowywane przez uczelnianą administrację.

3.

Przedsiębiorczość polskich uczelni skierowana jest na rozwój płatnych usług dydaktycznych (uczelnia – „kombinat dydaktyczny”). Nacisk na zadania dydaktyczne oznacza, Ŝe inne podstawowe zadania szkoły wyŜszej (badawcze, współpraca z gospodarką, publikacyjne itp.) schodzą na drugi plan.

4.

Dla większości pracowników naukowych podstawowym źródłem przychodów stają się płatne zajęcia na studiach niestacjonarnych i w szkołach niepublicznych.

5.

Niski prestiŜ badań uŜytkowych w środowisku naukowym oznaczający przekonanie, Ŝe „prawdziwa nauka” dotyczy badań podstawowych lub ma w pełni autoteliczny charakter.

6.

Niska elastyczność adaptacji uczelni do zmieniających się warunków w otoczeniu i organizacyjne nieprzygotowanie do podejmowania się zadań komercyjnych. W obecnych uwarunkowaniach organizacyjnych i mentalnych uczelnie nie są w stanie skutecznie: (1) zabiegać o zlecenia z rynku, (2) podejmować się ich realizacji oraz (3) zadowalająco i terminowo wywiązywać się z podjętych zleceń. NaleŜy podkreślić powszechny niedostatek wiedzy w zakresie zarządzania własnością intelektualną.

7.

Znaczna część środowiska naukowego (przede wszystkim samodzielni pracownicy naukowi) zainteresowana jest udziałem w przedsiębiorczości akademickiej w roli „sprzedawcy wiedzy”, a nie samodzielnego przedsiębiorcy.

Dotychczasowe

kilkunastoletnie

doświadczenia

pozwalają

na

sformułowanie

podstawowych uczelnianych ograniczeń i barier, a wręcz specyficznych tendencji patologicznych ograniczających rozwój przedsiębiorczości akademickiej, w tym CTT: 1.

Wadliwe usytuowanie w strukturach uczelnianych i funkcjonowanie poszczególnych rodzajów ośrodków innowacji, w tym CTT wynikające z błędnego określania ich misji, celów i zadań. W konsekwencji spora część akademickich CTT to ośrodki ”papierowe” nie wykazujące Ŝadnej aktywności.

19

2.

Wysoka rotacja kadr, niski poziom praktycznej wiedzy o biznesie oraz brak autentycznych

doświadczeń

biznesowych

znacznej

części

pracowników

i

współpracowników ośrodków przedsiębiorczości akademickiej. Brak wiedzy o rynku inwestycyjnym i jego mechanizmach, brak powiązań z funduszami inwestycyjnymi, brak dostatecznego autorytetu wśród inwestorów.

3.

„Szara strefa” przedsiębiorczości akademickiej w zakresie obrotu elementami własności intelektualnej. Polskim przedsiębiorstwom bardziej opłaca się porozumieć indywidualnie z naukowcami, z pominięciem samych uczelni i CTT.

4.

Partykularyzm animatorów przedsiębiorczości akademickiej, którzy znaleźli się w swoich nowych rolach nie z uwagi na własne talenty biznesowe, edukacyjne czy organizacyjne, ale dlatego, Ŝe okazali się skuteczni w pozyskiwaniu środków pomocowych i w wykorzystywaniu wszelkich szans na „miękkie finansowanie”.

Inspiracją dla wielu uczelnianych inicjatyw jest dostępność funduszy unijnych na

przedsięwzięcia w zakresie przedsiębiorczości akademickiej. Niestety, często nie chodzi o to by rzeczywiście rozwijać akademicką przedsiębiorczość, ale dostać się do takich, czy innych strumieni tzw. brukselskiego finansowania. Kiedy są środki na CTT czy akademickie inkubatory, to je powołujemy, gdy są środki na szkolenia, to wyjmujemy z biurka programy szkoleniowe itd. Po wyczerpaniu zewnętrznego finansowania inicjatywy ulegają likwidacji bądź przechodzą w „stan uśpienia”. Identyfikujemy rzesze „działaczy przedsiębiorczości akademickiej”, zajmujących się tą problematyką nie z uwagi na zainteresowania, talenty biznesowe, edukacyjne czy organizacyjne, ale sprawność w pozyskiwaniu środków pomocowych. Absorpcja funduszy na szkolenia i studia podyplomowe jest relatywnie najprostsza. Stwarza to jednak groźbę swoistej fetyszyzacji szkoleń, powstania systemu „szkoleń dla samych szkoleń”. Na podstawie badań naleŜy podkreślić, Ŝe środowisko akademickie przychylnie odnosi się do działalności ośrodków innowacji i przedsiębiorczości.

Jedynie 20% studentów i pracowników naukowych nie potrafiło wskazać Ŝadnego z typów ośrodków. Najczęściej rozpoznawane są jednak ośrodki szkoleniowo-doradcze i akademickie inkubatory

przedsiębiorczości,

czyli

podmioty

udzielające

wsparcia

tradycyjnej,

samozatrudnieniowej przedsiębiorczości, a nie innowacyjnej i dynamicznej. Instytucje świadczące wyspecjalizowane usługi dla dynamicznych i innowacyjnych przedsięwzięć biznesowych, takie jak aniołowie biznesu, fundusze kapitału zaląŜkowego, parki i inkubatory technologiczne, znalazły się na końcu wskazań. Przedsięwzięcia bardziej oryginalne i wysoko

20

innowacyjne, charakterystyczne dla rozwiniętej przedsiębiorczości akademickiej, są prawdopodobnie realizowane we współpracy międzynarodowej lub w formie szarej strefy20.

4. POTENCJAŁ ORGANIZACYJNY I ZASOBY Przeciętne polskie CTT zajmuje 161 m2 przy jednoczesnym duŜym zróŜnicowaniu od 12 do 1000 m2. Na tej powierzchni znajdują się głównie pomieszczenia biurowe i pokoje konsultantów oraz pracownie komputerowe. Uczelniane centra są przeciętnie o 10% większe od pozostałych. Jednocześnie te ośrodki dysponują praktycznie nieograniczonym dostępem do zaplecza szkół wyŜszych i instytucji B+R (dotyczy to głównie sal dydaktycznych i wykładowych). WyposaŜenie techniczne naleŜy uznać za bardzo dobre lub dobre. Praktycznie wszystkie centra dysponują: siecią komputerową i dostępem do szybkiego Internetu oraz baz danych. Niezadawalający pozostaje ciągle dostęp do uczelnianych laboratoriów, który jest moŜliwy tylko w 23% ośrodków. Ze względów organizacyjnych szkoły wyŜsze w większości nie są przygotowane do komercyjnego udostępniania zaplecza badawczego i świadczenia usług w tym zakresie.

Tabela 1. Wybrane charakterystyki centrów transferu technologii w latach 1999-2009x Wyszczególnienie: Liczba centrów Dysponowana powierzchnia w m2 Zatrudnienie etatowe Konsultanci, doradcy i wykładowcy (umowy zlecenia) BudŜet ośrodka (w tys. zł), w tym dochody własne (w %) Liczba klientów x

1999

2000

2004

2005

2007

2009

23 111 2,5

20 192 3,5

29 247 6

44 178 7

87 176 9

15

30

20

26

19

90 161 8 14

. .

482

118,1 58,8 495

. .

520

881,2 34,5 628

662,3 24,1 1 054

963,9 34,4 574

Dane finansowe i liczba klientów za 2008 r.

Źródło: Opracowanie własne.

W „statystycznym” centrum zatrudnia się 8 pracowników etatowych, a dodatkowych 14 uczestniczy w jego pracach w formie umów-zleceń. NaleŜy podkreślić, Ŝe w ostatnich 3 latach nastąpiło istotne wzmocnienie organizacyjne i merytoryczne działających CTT. Uczelnie i instytuty naukowo-badawcze zaczynają dostrzegać szansę w budowie 20

E. Stawasz, Rola uczelni we wspieraniu przedsiębiorczości akademickiej, [w:] G. Banerski, A. Gryzik, K.B. Matusiak, M. MaŜewska, E. Stawasz, Przedsiębiorczość akademicka. Raport z badania, PARP, Warszawa 2009. s. 99–103.

21

nowoczesnych kontaktów z MSP. Dyskusje o potrzebie poprawy innowacyjności gospodarki, V i VI Program Technologiczny UE i tworzenie regionalnych strategii innowacyjnych we wszystkich regionach kraju powodują szczególne zainteresowanie tego typu strukturami.

Tabela 2. Wybrane charakterystyki CTT przy instytucjach naukowych Wyszczególnienie:

Ogółem

Liczba centrów Dysponowana powierzchnia w m2 Zatrudnienie etatowe Konsultanci, doradcy i wykładowcy (umowy zlecenia) BudŜet ośrodka (w tys. zł), w tym dochody własne (w %) Liczba klientów

90 161 8 14 963,9 34,4 574

W tym łącznie N+B+R

29 168 12 9 1 070,4 11,3 689

W tym uczelniane

21 188 11,5 9 1 172,8 12,6 796

Źródło: Opracowanie własne.

Spośród wszystkich polskich centrów najsilniejsze pod względem dysponowanych zasobów organizacyjnych i rzeczowych są ośrodki uczelniane. Szkoła wyŜsza moŜe stworzyć właściwe warunki dla omawianych inicjatyw, jako waŜnego ogniwa strategii rozwoju. MoŜe jedynie dziwić fakt, Ŝe spośród ponad 450 uczelni CTT, zostały powołane jedynie na 19.

Jednocześnie przeprowadzona analiza wskazuje na duŜe zróŜnicowanie istniejących centrów od duŜych uczelnianych jednostek z ponad dwumilionowymi budŜetami, licznymi zespołami pracowników i ekspertów, po małe zasadniczo „papierowe” jednostki praktycznie nie prowadzące działalności statutowej.

Wykres 3. Struktura finansowania przeciętnego CTT N+B+R w 2008 r. (w%)

wkład własny instytucji prowadzącej 15,0%

dochody własne (szkolenie, doradztwo itp..)

11,2%

inne zasilanie zewnętrzne 5,1%

granty i projekty celowe 68,6%

22

Źródło: opracowanie własne.

Utrzymanie przeciętnego CTT przy instytucji naukowej w 2008 r. wymagało finansowania w wysokości 1 060 657 zł (od 50 tys. do 2,7 mln zł, mediana 977 tys. zł).

Podstawową kategorią zasilania finansowego są środki pochodzące z grantów i projektów (68,6%); w tym dominują fundusze europejskie (47,2%) oraz krajowe (25%). Wpływy z działalności własnej o charakterze rynkowym pokrywają tylko 11,2% dysponowanego budŜetu; w tym 5,3% pochodzi z działalności doradczej, a w 3% ze szkoleniowej.

Prezentowane zestawienie wskazuje na mało rynkowy charakter działalności analizowanego obszaru. CTT są silnie zintegrowane z macierzystymi instytucjami i świadczą usługi głównie dla środowiska naukowego. W co trzecim centrum (35%) nie wskazano na Ŝadne dochody własne. W wielu przypadkach fakt powołania i funkcjonowania CTT wynika wyłącznie z dostępności środków zewnętrznych na tego typu przedsięwzięcia. Absorpcja funduszy na szkolenia, studia podyplomowe jest relatywnie najprostsza. Stwarza to jednak groźbę swoistej fetyszyzacji szkoleń, powstania systemu „szkoleń dla samych szkoleń”.

5. OFERTA USŁUG

Analizowane CTT przy instytucjach naukowych rozwinęły szeroką działalność na rzecz macierzystych instytucji jak i firm oraz podmiotów zewnętrznych. Dominuje działalność szkoleniowa, doradcza i informacyjna związana z transferem technologii oraz usługami dla przedsiębiorstw. W ostatnim okresie dynamicznie rozwijane są działania dotyczące informacji europejskiej i przygotowywania wniosków dotacyjnych dla firm i instytucji naukowych.

Oferta doradztwa w ramach CTT obejmuje (w nawiasie uczelniane): −

dostęp do środków z funduszy europejskich

w 88% (85%) centrów;

−

przedsiębiorczość i tworzenie firmy

w 81% (85%);

−

wdraŜanie nowych produktów i usług

w 81% (77%);

−

ochronę własności intelektualnej

w 75% (85%);

−

pośrednictwo kooperacyjne

w 75% (69%);

−

handel zagraniczny i współpracę międzynarodową

w 56% (54%);

23

Tabela 3. Struktura rodzajowa aktywności CTT według przeznaczanego czasu pracy w 2008 r. (w %) Wyszczególnienie:

W tym łącznie N+B+R

ogółem

Asysta w tworzeniu i pomoc nowopowstałym firmom Doradztwo i szkolenia dla MSP Doradztwo i szkolenia dla duŜych firm Działalność informacyjna o programach unijnych Przygotowanie wniosków dotacyjnych Transfer i komercjalizacja technologii, doradztwo technologiczne i patentowe Promocja osiągnięć lokalnego środowiska naukowego Ochrona własności intelektualnej Pozostałe

W tym uczelniane

5,1 22,8 4,9 10,3 14,0 19,9

4,9 17,3 2,5 10,9 12,5 17,4

5,8 12,8 1,9 8,8 9,9 18,8

11,4

13,3

14,1

6,3 5,5

8,8 14,3

11,9 16,9

Źródło: opracowanie własne.

Działania informacyjne dotyczą następujących obszarów: −

ochrona własności intelektualnej

w 88% (100%) centrów;

−

dostęp do środków z funduszy europejskich

w 88% (92%);

−

przedsiębiorczość i tworzenie firmy

w 81% (92%);

−

wdraŜanie nowych produktów i usług

w 69% (69%);

−

opracowanie biznesplanu

w 63% (69%);

−

pośrednictwo kooperacyjne

w 69% (69%);

−

analiza rynku i marketing

w 58% (53%);

−

zarządzanie biznesem

w 50% (54%);

Największym zainteresowaniem w ofercie CTT cieszą się seminaria i warsztaty.

Oferta kursów i szkoleń obejmuje następującą problematykę: −

przedsiębiorczość i tworzenie firmy

w 75% (85%) centrów;

−

dostęp do środków z funduszy europejskich

w 75% (77%);

−

zarządzanie biznesem

w 63% (77%);

−

ochrona własności intelektualnej

w 63% (77%);

−

opracowanie biznesplanu

w 63% (77%).

Sukcesywnie poprawia się dostępność wsparcia finansowego dla przedsięwzięć innowacyjnych i tworzenia nowych technologicznych biznesów. Pomoc w dostępie do grantów, dopłat i subwencji oferuje 56% (62% uczelnianych) centrów, współpracę i kontakty z instytucjami finansowania ryzyka (venture capital, anioły biznesu) co trzeci podmiot. W co

24

drugim CTT obserwujemy tendencje specjalizacji branŜowej, głównie w zakresie ICT, ochrony środowiska, alternatywnych źródeł energii. Wśród analizowanych CTT najwięcej zadeklarowało (trzy CTT) specjalizację w kierunku ochrony środowiska i ekologii. WaŜnym kierunkiem działalności naukowych CTT okazało się wykorzystanie energii odnawialnej (dwa CTT) oraz w zakresie technologii Ŝywieniowych (CTT). Specjalizacją CTT było równieŜ wykorzystanie nowych technologii w branŜy ICT, co w dobie społeczeństwa informacyjnego moŜe okazać się dziedziną bardzo rozwojową (dwa CTT). Podobnie wśród badanych CTT zidentyfikowano dwa zajmujące się wdraŜaniem nowych technologii w zakresie biologii, chemii i biotechnologii. W pozostałych jednostkach wskazano równieŜ jako obszar specjalizacji m.in.: klastering, budownictwo, automatyzację, high-tech, ocenę i wycenę technologii, systemy jakości, odlewnictwo, czy w końcu weterynarię i rybactwo. Badanie wskazuje, Ŝe CTT nastawione są na działania w obszarach, które zgodne są z kierunkiem przemian społeczeństwa informacyjnego i nowych technologii, ale specjalizacja zachodzi równieŜ w sferach niszowych. NaleŜy równieŜ podkreślić, Ŝe nie wszystkie spośród badanych CTT wskazały obszary specjalizacji, co pozwala stwierdzić, Ŝe zajmują się transferem szeroko rozumianej technologii, bądź podlegać będą one specjalizacji w niedalekiej przyszłości.

5.1. Usługi dla środowiska naukowego

Podstawową funkcją CTT przy instytucjach naukowych jest budowa powiązań świata nauki z biznesem oraz komercjalizacja wypracowanego know-how. Obecnie realizowane usługi dla środowiska akademickiego dotyczą: 1) działań informacyjnych o programach unijnych, pomoc w przygotowaniu wniosków dotacyjnych 2) pomocy w procedurach ochrony własności intelektualnej; 3) asysta w tworzeniu i pomoc nowopowstałym firmom akademickim formom odpryskowym; 4) promocji osiągnięć lokalnego środowiska naukowego; 5) pomocy w kontaktach z biznesem w zakresie transferu i komercjalizacji technologii.

W kategoriach ilościowych aktywność „przeciętnego” centrum w 2008 r. objęła: −

komercjalizację 3 technologii z lokalnego środowiska naukowego;

−

przygotowanie 5 zgłoszeń patentowych do Urzędu Patentowego RP oraz 0,5 EPO; 25

−

merytoryczne przygotowanie 12 projektów naukowo-badawczych, które otrzymały wsparcie publiczne z funduszy europejskich i krajowych.

Wśród najaktywniejszych CTT moŜna wskazać trzy jednostki, które łącznie wykonały 154 projektów wsparcia. Wśród tych naukowych CTT wskazano 104 projekty zgłoszone do urzędów patentowych, co przekładało się średnio na 34,7 projektów. JeŜeli chodzi o projekty w zakresie skomercjalizowanych technologii – wykazano 29, co daje 9,7 projektu wśród najlepszych jednostek. Wśród CTT o największej aktywności zidentyfikowano równieŜ 12 uzyskanych znaków towarowych (średnio 4) oraz 9 zgłoszeń patentowych EPO (średnio 3).

Pokazuje to, Ŝe wiodące CTT w znaczący sposób przekraczają wielkości średnie uzyskane dla analizowanej grupy CTT. NaleŜy równieŜ wskazać, Ŝe w analizowanym okresie cztery CTT nie wykazały Ŝadnego projektu, który wskazywałby na ich aktywność. Wśród pozostałych CTT – zaliczonych do grupy o średniej aktywności, zidentyfikowano 47 projektów w zakresie wsparcia. Centra te wykazały średnio 2,8 skomercjalizowanych technologii na kaŜde CTT w tej grupie, 1,5 zgłoszeń patentowych do urzędu patentowego RP oraz 0,1 zgłoszeń patentowych EPO. JeŜeli zaś chodzi o uzyskane znaki towarowe średnio w grupie tej wskazano 0,3 projektu. PowyŜsza analiza wskazuje, Ŝe wiodące CTT budują potencjał i wykazują najwyŜszą aktywność, pozostałe jednostki wykazują niską bądź zerową aktywność.

5.2. Usługi dla firm i instytucji zewnętrznych

Kluczowym partnerem w działalności CTT są przedsiębiorstwa. Obecnie realizowane usługi dla biznesu obejmują: 1) doradztwo i szkolenia dla właścicieli, menadŜerów i pracowników przedsiębiorstw; 2) moŜliwości współpracy ze środowiskiem naukowym, pomoc w kontaktach, transferze i komercjalizacji technologii; 3) działalność

informacyjna

o programach

unijnych,

moŜliwościach

wspólnych

przedsięwzięć ze środowiskiem naukowym oraz pomoc w przygotowaniu wniosków dotacyjnych; Przeciętne CTT deklaruje stałą współpracę z 85 firmami (uczelniane z 51), głównie lokalnymi MSP, spośród których co dziesiąta prowadzi działalność naukowo-badawczą. W kategoriach ilościowych w 2008 r. objęła między innymi opracowanie 4 biznesplanów; merytoryczne

26

przygotowanie 5 przedsięwzięć biznesowych, które otrzymały wsparcie publiczne z funduszy europejskich i krajowych.

6. KLIENCI

Z usług przeciętnego CTT przy instytucji naukowej w ciągu roku korzystają średnio 689 osób, w tym w ośrodku uczelnianym liczba klientów jest przeciętnie o ok. 14 proc. większa. Największym zainteresowaniem cieszy się oferta informacyjna (43%) i szkoleniowa (37%). Jednocześnie obserwujemy w wielu CTT odejście od ilości na rzecz jakości świadczonych usług. NaleŜy teŜ podkreślić, Ŝe w wyniku rosnącej oferty rynkowej coraz trudniej znaleźć odbiorców na usługi. Klienci oczekują wartości dodanej z uczestnictwa.

Wykres 4. Struktura klientów według poszczególnych rodzajów usług (w%) pozostałe 2,4% szkolenia 36,6%

info rmacja 43,1%

doradztwo 17,9% Źródło: opracowanie własne.

Wśród odbiorców usług dominują pracownicy naukowcy (41%), którzy w połączeniu ze studentami (17%) jako środowisko akademickie stanowią najliczniejszą grupę klientów.

Właściciele, menadŜerowie i pracownicy MSP stanowią łącznie 29% odbiorów usług. 5,7% osób odwiedzających analizowane centra to początkujący przedsiębiorca. Coraz więcej uczelnianych CTT moŜe wykazać się asystą w tworzeniu akademickich firm odpryskowych (spin-off). W kilku CTT z powodzeniem uruchomiono programy preinkubacji. Łącznie, w skali kraju w 2008 r., powstało 75 tego typu firm, załoŜonych głównie przez studentów i doktorantów (64%). Działania w tym zakresie często są realizowane w bliskiej współpracy z akademickimi preinkubatorami, parkami i inkubatorami technologicznymi.

27

Wykres 5. Struktura klientów centrów transferu technologii (w%)

pracownicy MSP 9,6%

pozostali 7,9% pracownicy naukowi 41,1%

studenci 16,6% początkujący przedsiębiorcy 5,7%

właściciele i menedŜerowie MSP 19,2%

Źródło: Opracowanie własne.

W opinii kierownictwa i pracowników CTT przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało wzrost zainteresowania biznesu innowacjami i transferem technologii.

7

BARIERY ROZWOJU

Dyrektorzy CTT optymistycznie oceniają perspektywy rozwoju kierowanymi centrami. Na niejacy okres programowania 2007-2013 zaplanowano szereg ambitnych działań organizacyjnych dotyczących: (1) intensyfikacji europejskiej współpracy innowacyjnej i naukowo-badawczej oraz (2) rozwoju lokalnych/regionalnych zdolności innowacyjnych zgodnie z załoŜeniami Regionalnych Strategii Innowacyjnych. Natomiast do głównych barier rozwoju zalicza się najczęściej:21 −

ograniczenia prawne i brak procedur transferu technologii

−

niechęć środowiska naukowego do działań komercjalizacyjnych

3,5 (3,6) pkt.

i współpracy z biznesem

3,1 (3,3) pkt.

−

małe zainteresowanie tworzeniem technologicznych firm

3,1 (2,9) pkt.

−

zawiłe procedury prawne transferu i komercjalizacji technologii

3,0 (3,2) pkt.

21

Ocen dokonywano na pięciostopniowej skali od „1” do „5”, gdzie „1” oznacza ocenę najniŜszą, a „5” punktów – ocenę najwyŜszą. W nawiasie ocena uczelnianych CTT.

28

−

brak projektów do komercjalizacji

2,7 (2,7) pkt.

−

złą sytuację gospodarczą w regionie, marazm i zastój

2,7 (2,7) pkt.

−

problemy współpracy z lokalnymi i regionalnymi instytucjami

2,5 (2,2) pkt.

−

brak rynku na nowoczesne/technologiczne produkty i technologie

2,4 (2,5) pkt.

−

Szara strefa w zakresie doradztwa i usług technologicznych

2,4 (2,5) pkt.

−

niski budŜet, brak wsparcia finansowego

2,4 (2,7) pkt.

MenedŜerowie

Centrów

Transferu

Technologii

opracowali

listę

problemów

stanowiących bariery dla skutecznego działania uczelnianych centrów oraz propozycje rozwiązań zwiększających ich efektywność.22 Zebrane uwarunkowania podzielono na dwie grupy: 1.

Warunki

brzegowe,

obejmujące

uwarunkowania

prawne,

organizacyjne,

instytucjonalne i rynkowe o kluczowym znaczeniu dla procesów transferu oraz komercjalizacji wiedzy i wyników badań naukowych: −

Ustawa o finansach publicznych nie zezwala uczelniom państwowym na obejmowanie udziałów w spółkach tworzonych do komercjalizacji własności intelektualnej uczelni, konieczność naliczania podatku VAT od aportu do spółek hamuje ścieŜkę komercjalizacji własności intelektualnej uczelni poprzez tworzenie firm typu spin-out;

−

kaŜdorazowe podejmowanie decyzji o dysponowaniu własnością intelektualną uczelni (konieczne do jakiejkolwiek formy transferu technologii) przez senat uczelni istotnie utrudnia i spowalnia proces komercjalizacji wiedzy;

−

wyniki badań bardzo rzadko mają charakter rozwiązań technologicznych nadających się do bezpośredniego wdroŜenia, wśród wyników o komercyjnym potencjale, większość nie jest gotowa do wdroŜenia, lecz wymaga duŜych nakładów na dalsze prace rozwojowe, badania marketingowe itp.;

−

niska świadomość i wiedza pracowników naukowych o mechanizmach transferu technologii oraz zasadach ochrony własności intelektualnej;

−

brak uczelnianych regulaminów i wzorów umów w zakresie: przekazywania praw własności intelektualnej, prowadzenia działalności usługowej i kontraktów badawczych, podziału zysków z komercjalizacji itp.

22

Postulaty zostały sformułowane w trakcie XX Dorocznej Konferencji SOOIPP, Kreatywność – Innowacje – Przedsiębiorczość. Rola Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w budowie gospodarki opartej na wiedzy, Gdynia, 14-16 maja 2009 r., www.sooipp.org.pl.

29

2.

Model biznesowo-organizacyjny skutecznego uczelnianego CTT, obejmujący formułę

działania od misji, celów, zadania po organizację i procedury. Diagnoza obecnego stanu wskazuje na następujące problemy: −

zmuszanie CTT do generowania przychodów na własną działalność w krótkiej perspektywie (poprzez usługi rynkowe i projekty), co powoduje skupienie się na tej działalności i odejście od misji związanej z transferem technologii;

−

problemy z pozyskiwaniem i utrzymaniem dobrych pracowników, związane z nieatrakcyjna ofertą finansową oraz powiązaniem stanowiska pracy z ograniczonymi w czasie projektami.

−

ograniczone kompetencje personelu CTT do budowy i promocji oferty współpracy uczelni z jednostkami zewnętrznymi.

−

ograniczenia organizacyjne i proceduralne w procesie obsługi zleceń i współpracy z zewnętrznymi podmiotami.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

CTT i pozostałe ośrodki innowacji, silnie wpisują się we współczesną logikę rozwoju ekonomiczno-społecznego, stanowiąc infrastrukturę gospodarki wiedzy. UmoŜliwiają przede wszystkim zbliŜenie nauki do biznesu, a tym samym poprawę warunków dla innowacyjnej przedsiębiorczości i transferu technologii. W praktyce stanowią swego rodzaju bufor pozwalający

na

pogodzenie

nowej

uniwersyteckiej

funkcji

(przedsiębiorczość

i

komercjalizacja know-how) z funkcjami tradycyjnymi (badania naukowe i działalność dydaktyczna

na

uczelniach).

Działalność

tego

typu

podmiotów

uczelnianych

i

przyuczelnianych powinna być powiązana z tradycyjnymi funkcjami uniwersytetu, a efektywne wsparcie przedsiębiorczości akademickiej musi mieć zintegrowany i kompleksowy charakter. Utrzymywanie odrębności świata nauki i biznesu doprowadziło do „europejskiego paradoksu”, czyli sytuacji, kiedy wysoki poziom badań naukowych nie przekłada się na nowe produkty, technologie i rozwiązania organizacyjne.

Przedsiębiorczość akademicka ma w Polsce stosunkowo krótką historię i znajduje się na etapie początkowego rozwoju, podobnie jak polityka jej wsparcia. NaleŜy podkreślić, Ŝe zaangaŜowanie instytucji naukowych i ich pracowników w tej dziedzinie wyprzedziło regulacje prawne na poziomie kraju, jak i uczelnianych statutów oraz regulaminów.

30

Jednocześnie naleŜy stwierdzić, Ŝe podejmujący taką działalność napotykają na swej drodze róŜne przeciwności, z którymi muszą radzić sobie samodzielnie, w niezbyt przyjaznym środowisku (uczelnianym, prawnym, rynkowym i biznesowym). Liczne nieprawidłowości i wypaczenia (np. akademicka szara strefa) wynikają z ułomności prawnych i podatkowych, a takŜe nieetycznych postaw czy niedostatków umiejętności zarządzania w instytucjach naukowych. Dynamiczny wzrost zainteresowania problematyką pojawia się wraz ze staraniami integracyjnymi. JuŜ na etapie włączenia do 5. i 6. Programu ramowego UE pojawiają

się

mechanizmy

wymuszające

współpracę

instytucji

naukowych

z

przedsiębiorstwami. Strategia lizbońska i inne unijne dokumenty strategiczne wskazują silnie na potrzebę wzrostu innowacyjności oraz intensyfikacji współpracy nauki i biznesu. Od początku transformacji systemowej obserwujemy oddolne próby adaptacji CTT i innych instytucji wsparcia w polskich warunkach. Efekty ich działania naleŜy uznać za niewystarczające, przede wszystkim ze względu na ograniczenia systemowe. Pierwotnie był to obszar aktywności pasjonatów, którzy widzieli w wielu miejscach na świecie efektywność tego typu rozwiązań instytucjonalnych. Musieli jednak w Polsce borykać się z brakiem zrozumienia i przychylności. Szczególnie przystąpienie do Unii Europejskiej stworzyło nową jakość w funkcjonowaniu i perspektywach rozwoju CTT i innych ośrodków innowacji.

Pojawia się niespotykana dotychczas dostępność funduszy europejskich – w wielu strumieniach finansowania instytucje wsparcia są formalnie wskazanymi beneficjentami środków. Z marginalnej przez lata kategorii instytucjonalnej stają się one coraz bardziej rozpoznawalnym i docenianym elementem infrastruktury nowoczesnej gospodarki. Nastąpiła poprawa w zakresie praktycznie wszystkich parametrów oceny tych instytucji – od zasobów ludzkich, organizacyjnych, po techniczne. NaleŜy podkreślić, Ŝe stworzona juŜ została nowoczesna i komplementarna baza instytucjonalna, a otwarte pozostaje pytanie, czy potrafimy ją efektywnie wykorzystać.

Obecna ocena efektów działalności CTT jest dalece nie satysfakcjonująca. Zmiana tej sytuacji wymaga: 1. Zapewnienia stałego finansowania podstawowej działalności CTT. Centra mogą zajmować się działalnością projektową, jak i usługami rynkowymi (np. organizacją szkoleń), ale powinny mieć długofalowe finansowanie na działalność statutową, rozliczaną w dłuŜszej perspektywie, a nie przy pomocy wskaźników krótkookresowych.

Potrzebne są odpowiednie ustanowienia podziału przychodów ze współpracy z zewnętrznymi podmiotami oraz innych przysporzonych przez CTT.

31

2. Zdefiniowania kosztów i źródeł finansowania działalności CTT w perspektywie długoterminowej przy załoŜeniu pomocniczej roli środków pozyskiwanych z funduszy unijnych. Przychody CTT mogą pochodzić ze świadczenia usług związanych z ochroną własności intelektualnej, marŜy z przygotowanych umów licencyjnych, pośrednictwa pomiędzy przedsiębiorstwami a uczelnią czy świadczenia wysoko specjalistycznych usług proinnowacyjnych dla przedsiębiorców.

3. Stabilizacji kadry i inwestycji w personel – niezbędne jest odpowiednie finansowanie oraz perspektywa

długoterminowej

współpracy

dla

pracowników

oraz

podnoszenie

kompetencji kadr CTT. 4. Wypracowanie uczelnianych zasad zarządzania własnością intelektualną, zawierających procedury współpracy z firmami odpryskowymi, w tym przekazywania zainteresowanym podmiotom wyników projektów badawczych. Przyjęte reguły powinny zapewniać korzyści instytucjom naukowych i twórcom wynalazków, ale jednocześnie nie ograniczać moŜliwości rozwoju nowopowstałych technologicznych przedsiębiorstw. Procedury muszą takŜe uwzględniać obowiązujące zasady pomocy publicznej i uczciwej konkurencji.

5. Ustanowienia elastycznych uczelnianych regulacji i procedur do podejmowania decyzji w ramach obsługi zleceń oraz współpracy z zewnętrznymi podmiotami. Uproszczenie procedur i decyzji związanych z dysponowaniem własnością intelektualną.

6. W szczególności uniwersytety i działające przy nich CTT w związku ze wzrastającą presją

ekonomiczną

innowacyjnego

powinny

środowiska

stawiać

poprzez

czoła

godzenie

wymaganiom nauki,

chęci

wielozadaniowego, projektowych

oraz

zaspokajania wymagań rynku innowacji.

7. Istotnym zagadnieniem, z którym zmagają się uniwersytety czy naukowcy jest motywacja do ujawniania wynalazków i chęć dalszej współpracy naukowców po zawarciu umów licencyjnych. WaŜną rolę motywatorów spełniać będą w tym względzie jednostki CTT. 8. CTT mają zapewnić swego rodzaju bufor pozwalający na pogodzenie komercjalizacji, badań naukowych i działalności dydaktycznej na uczelniach.

9. Uczelniane CTT mają zapewniać lepszą informacyjność poprzez redukcję asymetrii informacji pomiędzy przedsiębiorczością a środowiskiem naukowym. Wynika to z faktu, Ŝe przedsiębiorcy nie są w stanie określić przydatności wynalazku ex ante, natomiast naukowcom trudno jest oszacować ekonomiczną opłacalność ich wynalazków. Właśnie w tym zakresie pojawiają się wspomagająca rola CTT. 32

10. W ramach CTT działających przy uczelnianych i instytucjach badawczych jest potrzeba korzystania z dobrych praktyk płynących z UE czy Stanów Zjednoczonych. Poprzez wykorzystanie benchmarkingu umoŜliwi to lepszą specjalizację CTT. 11. ZaangaŜowanie CTT w transfer technologii szczególnie w przypadku uczelni wyŜszych pozwala na budowanie pozytywnego wizerunku i zaufania w stosunku do promowanych przez

te

instytucje

projektów.

Ten

rodzaj

podejścia

skutkuje

promowaniem

innowacyjnych rozwiązań oraz lepszymi warunkami finansowymi ze sprzedaŜy licencji czy wdraŜania nowych patentów. Jest to równieŜ moŜliwość finansowania nowych odkryć.23 12. WaŜnym elementem jest równieŜ moŜliwość wprowadzania w transferze technologii zasad motywacji pracowników naukowych, dzięki czemu zwiększa się efektywność w zakresie innowacyjnych patentów.

13. Szansą dla rozwoju uczelnianych CTT staje się równieŜ rozwijający się dynamicznie giełdowy rynek NewConnect, którego rozwój będzie generował popyt na nowe projekty.24 14. WaŜnym elementem działania zarówno CTT jak równieŜ samych uczelni i instytucji badawczych jest przejrzystość celów poszczególnych aktorów, co pozwala na prowadzenie współpracy na wyŜszym poziomie.25 15. Działające uczelniane CTT zgodnie z załoŜeniami funkcjonowania tych instytucji powinny w pierwszej kolejności wspierać firmy na rynku lokalnym i regionalnym, firmy te mogą potencjalnie stworzyć miejsca pracy przyczyniając się do rozwoju społecznogospodarczego.

16. Istotnym czynnikiem współpracy między CTT a naukowcami jest potrzeba ciągłego przepływu informacji, który powinien wciąŜ ewoluować w celu polepszenia tych relacji.

17. DuŜą wagę w tworzeniu i zarządzaniu CTT przy instytutach badawczych i uczelniach naleŜy przywiązywać do miękkich umiejętności biznesowych, pozwalających na sprawniejsze działanie tych jednostek.

18. Podobnie jak w przypadku pracowników naukowych tak równieŜ w CTT powinno stosować się zasadę motywacji pracowników w zaleŜności od ich wydajności. WaŜną

23

I. Macho-Stadler, D. Pérez-Castrillo, R. Veugelers, Licensing of university inventions: The role of a technology transfer office [w:] International Journal of Industrial Organization, Volume 25, Issue 3, czerwiec 2007, s. 502.

24 III Międzynarodowe Sympozjum. Własność przemysłowa w innowacyjnej gospodarce – transfer technologii z uniwersytetów do przemysłu. Raport, Kraków 2007, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Novum, s. 12.

25 D.S. Siegel, P.H. Phan, Analyzing the effectiveness of university technology transfer: implications for entrepreneurship education, s. 29 [w:] University entrepreneurship and technology transfer: process, design, and intellectual property, G.D. Libecap (red.), Elsevier, USA 2005.

33

kwestią staje się równieŜ potrzeba zatrudniania pracowników o interdyscyplinarnych umiejętnościach.

W najbliŜszych latach zakładana od lat reforma sektora JBR-rów powinna zwiększyć presję na rozwój

profesjonalnych

struktur

organizujących

kontakty z gospodarką.

W większości placówek działania w tym zakresie są od dawna prowadzone, regułą jest jednak brak wyodrębnienia organizacyjnego. Mają one często projektowy charakter, wynikający z otrzymanego dofinansowana, a nie potrzeb rynku i przedsiębiorców.

Szczególnym wyzwaniem jest identyfikowanie i eliminacja sytuacji patologicznych na styku nauki i gospodarki, psujących klimat wokół przedsiębiorczości akademickiej. Wiele nie zawsze przemyślanych i dobrze zdefiniowanych działań tworzy złą atmosferę i daje argumenty przeciwnikom. Paradoksalnie, wiele negatywnych mechanizmów powstaje w wyniku złej realizacji programów wsparcia na poziomie krajowym. Stosowane sposoby promocji środków z UE są ukierunkowane na samą ich dostępność i szybkie wykorzystanie.

Podejście typu „są miliardy – sięgajmy po nie” niszczy dyskusję o optymalizacji ich wykorzystania. Prowadzi to do tzw. casusu greckiego – konsumpcyjnego i cwaniackiego wykorzystanie środków unijnych. Potrzebujemy trwałych mechanizmów (w stylu doświadczeń fińskich), które zainicjują rozwój nowych, konkurencyjnych struktur polskiej gospodarki. NaleŜy zwiększyć nacisk na jakość pomysłów, selekcję i wspieranie autentycznie innowacyjnych projektów gospodarczych. Fundusze europejskie tworzą nowe moŜliwości finansowania inicjatyw w ramach szkół wyŜszych i przy uczelniach. Niestety coraz częściej w wyniku nadmiernej formalizacji zanika cel działań, a rozrasta się biurokracja. W ramach realizowanych projektów uwaga jest skupiona na tym, jak je dobrze rozliczyć, a nie jak osiągnąć cele i przysporzyć trwałych korzyści. W procedurach giną często ambitne, innowacyjne pomysły na rzecz mniej ryzykownych przedsięwzięć gwarantujących bezpieczniejsze efekty. Trzeba jednak pamiętać, Ŝe po 2013 r. utrzymanie omawianych instytucji w znacznie większym zakresie będzie spoczywać na samych szkołach wyŜszych.

Na dzisiaj uczelniane CTT w małym zakresie są partnerem dla wyspecjalizowanych inwestorów poszukujących ciekawych pomysłów opartych na nowej wiedzy.

34

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE

Banerski G., Gryzik A., Matusiak K.B., MaŜewska M., Stawasz E., Przedsiębiorczość akademicka. Raport z badania, PARP, Warszawa 2009.

Debackere K., Veugelers R., The role of academic technology transfer organizations in improving industry science links “Research Policy” 2005, Vol. 34, Issue 3.

Drozdowski R., Potencjał regionów w zakresie rozwoju przedsiębiorczości akademickiej, Program wieloletni PW-004, Radom 2007.

Feltynowski M., Systemy informacji przestrzennej jako narzędzie wzmacniania innowacyjności regionu [w:] Budowanie zdolności innowacyjnych regionów, A. Nowakowska (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009, s. 168.

Guliński J., Zasiadły K. (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka – światowe doświadczenia, PARP, Warszawa 2005.

III Międzynarodowe Sympozjum. Własność przemysłowa w innowacyjnej gospodarce – transfer technologii z uniwersytetów do przemysłu. Raport, Kraków 2007, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Novum, s. 12.

Macho-Stadler I., Pérez-Castrillo D., Veugelers R., Licensing of university inventions: The role of a technology transfer office, “International Journal of Industrial Organization”, Volume 25, Issue 3, czerwiec 2007.

Markman G.D., Phan P.H., Balkin D.B., Gianiodis P.T., Entrepreneurship and universitybased technology transfer “Journal of Business Venturing” 2005, Volume 20, Issue 2.

Matusiak K.B. (red.) Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości. Raport 2009, PARP, Łódź– Warszawa 2009.

Matusiak K.B. (red.) Ośrodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierających innowacyjność i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Poznań–Warszawa 2005.

Matusiak K.B., Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości. Przesłanki, polityka i instytucje, ITE, Radom-Łódź 2006.

Matusiak K.B., Zasoby i kierunki rozwoju infrastruktury przedsiębiorczości i transferu technologii [w:] K.B. Matusiak, E. Stawasz, A. Jewtuchowicz, Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, KEUŁ, Łódź 2001 s. 254.

Nauka, technologia i przemysł w krajach OECD - przegląd 2008, OECD, ParyŜ 2008.

Renaud M., La valorisation. Une etude de cas internationale, Universite de Montreal, Montreal 2008.

Santarek K. i inni, Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii, PARP, Warszawa 2008, s. 109.

Siegel D.S., Phan P.H., Analyzing the effectiveness of university technology transfer: implications for entrepreneurship education, [w:] G.D. Libecap (red.), University entrepreneurship and technology transfer: process, design, and intellectual property, Elsevier, USA 2005.

35

Stawasz E., Bąkowski A., Głodek P., Guliński J., Lityński K., Matusiak K.B., Metody i instrumenty aktywizacji przedsiębiorczości wśród pracowników naukowo-badawczych, Ekspertyza dla MNiSW SOOIPP, Łódź – Poznań – Warszawa, wrzesień 2006; Tamowicz P., Przedsiębiorczość akademicka. Spółki spin-off w Polsce, PARP, Warszawa 2006.

Ustawa z dnia 27.07.2005 „Prawo o Szkolnictwie WyŜszym” Dz. U. 05.164.1365 art. 86.

Wissema J.G., Technostarterzy. Dlaczego i jak?, PARP, Warszawa 2005; Wissema J.G., Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI w., ZANTE, Zębice 2009.

Woźnicki J. (red.), Regulacje prawne, dobre wzorce i praktyki dotyczące korzystania przez podmioty gospodarcze z wyników prac badawczych i innych osiągnięć intelektualnych instytucji akademickich i naukowych, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa 2006;

36

ZESTAWIENIE POLSKICH CTT DZIAŁAJĄCYCH PRZY SZKOŁACH WYśSZYCH I INSTYTUTACH NAUKOWO-BADAWCZYCH

Centra Transferu Technologii działające przy uczelniach wyŜszych: 1. Centrum Innowacji i Transferu Technologii [Politechnika Białostocka] 16-001 Kleosin/Białystok, ul. Ojca Stefana Tarasiuka 2 tel.: 0-85/746-97-33; faks: 0-85/746-93-39 e-mail: centrum.innowacji@pb.edu.pl www.citt.pb.edu.pl 2. Centrum Transferu Technologii Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Elblągu] 82-300 Elbląg, ul. Wojska Polskiego 1 tel.: 0-55/239-88-03; faks: 0-55/239-88-52 e-mail: j.niedojadlo@pwsz.elblag.pl www.pwsz.elblag.pl/332.html 3. Biuro Transferu Technologii [Politechnika Gdańska] 80-952 Gdańsk, Al. Zwycięstwa 27 tel.: 0-58/348-61-38; faks: 0-58/347-21-90 e-mail: btt@pg.gda.pl www.btt.pg.gda.pl 4. Centrum Transferu Wiedzy [Park Naukowo-Technologiczny Politechniki Koszalińskiej] 75-620 Koszalin, ul. Racławicka 15-17 tel.: 0-94/347-84-19; 0-94/347-83-16 e-mail: parknt@tu.koszalin.pl www.pnt.tu.koszalin.pl 5. Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu [CITTRU] [Uniwersytet Jagielloński] 31-110 Kraków, ul. Czapskich 4 tel.: 0-12/663-38-30; faks: 0-12/663-38-31 e-mail: cittru@uj.edu.pl www.cittru.uj.edu.pl 6. Centrum Transferu Technologii AGH [Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie] 30-059 Kraków, al. Mickiewicza 30 tel.: 0-12/617-32-95; faks: 0-12/423-35-62 e-mail: ctt@agh.edu.pl www.ctt.agh.edu.pl 7. Centrum Transferu Technologii [Politechnika Krakowska] 31-155 Kraków, ul. Warszawska 24 tel.: 0-12/628-28-45; faks: 0-12/632-47-95

37

e-mail: ctt@transfer.edu.pl www.transfer.edu.pl 8. Lubelskie Centrum Transferu Technologii [Politechnika Lubelska] 20-618 Lublin, Nadbystrzycka 36 tel.: 0-81/538-42-67; faks: 0-81/538-42-67 e-mail: lctt@pollub.pl www.lctt.pollub.pl 9. Centrum Transferu Technologii [Uniwersytet Łódzki] 90-237 Łódź, ul. Matejki 22/26 tel.: 0-42/635-48-12; faks: 0-42/635-49-88 e-mail: ctt@uni.lodz.pl www.ctt.uni.lodz.pl 10. Dział Transferu Technologii Politechniki Łódzkiej [Politechnika Łódzka] 90-924 Łódź, ul. Ks. Skorupki 6/8 tel.: 0-42/631-20-41; faks: 0-42/636-53-79 e-mail: grazyna.antonowicz@p.lodz.pl, http://www.p.lodz.pl/citt,link96,rozwoj_i_wspolpraca_z_gospodarka_index.htm 11. Centrum Transferu Technologii Politechniki Łódzkiej Spółka z o.o.

[Politechnika Łódzka] 90-924 Łódź, ul. Ks. Skorupki 10/12 tel.: 0-42/631-28-40; faks: 0-42/631-28-40 e-mail: ctt@p.lodz.pl www.ctt.p.lodz.pl 12. Centrum Jakości i Innowacji [Wydział Nauk Technicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie] 10-724 Olsztyn, ul. Heweliusza 10 tel.: 0-89/523-47-27; faks: 0-89/523-47-27 email: barski@uwm.edu.pl www.uwm.edu.pl/wnt/cji/ 13.

Centrum Innowacji i Transferu Technologii [Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie] 10-719 Olsztyn, ul. Oczapowskiego 2 tel.: 0-89/523-39-00; faks: 0-89/523-49-00 e-mail: ciitt@uwm.edu.pl www.uwm.edu.pl/ciitt/

14.

Uczelniane Centrum Innowacji i Transferu Technologii UAM [Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu] 60-813 Poznań, ul. Zwierzyniecka 7C tel.: 0-61/829-24-22; faks: 0-61/829-24-88 e-mail: ucitt@amu.edu.pl www.ucitt.pl

15.

Regionalne Centrum Innowacji i Transferu Technologii [Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie] 71-424 Szczecin, ul. Janosika 8 38

tel.: 0-91/449-43-54; faks: 0-91/449-43-54 e-mail: innowacje@zut.edu.pl www.innowacje.zut.edu.pl 16.

Centrum Transferu Technologii [Politechnika Warszawska] 02-008 Warszawa, ul. Koszykowa 80 tel.: 0-22/234-71-66; faks: 0-22/234-71-67 e-mail: sekretariat@ctt.pw.edu.pl www.ctt.pw.edu.pl

17.

Uniwersytecki Ośrodek Transferu Technologii [Uniwersytet Warszawski] 02-089 Warszawa, ul. świrki i Wigury 93 tel.: 0-22/554-07-30; faks: 0-22/554-07-30 e-mail: uott@uott.uw.edu.pl www.uott.uw.edu.pl

18.

Wrocławskie Centrum Transferu Technologii [Politechnika Wrocławska] 50-372 Wrocław, ul. Smoluchowskiego 48 tel.: 0-71/320-33-18; faks: 0-71/320-39-48 e-mail: wctt@wctt.pl www.wctt.pl

19.

Medyczne Centrum Transferu Technologii, Centrum Doradztwa Biznesowego i Patentowego [Uniwersytet Medyczny - Wrocławski Medyczny Park Naukowo-Technologiczny] 53-135 Wrocław, ul. Kutnowska 1-3 tel.: 0-71/750-46-20; faks: 0-71/750-46-21 e-mail: sekretariat@parkmedyczny.pl www.parkmedyczny.pl

20.

Centrum Innowacji i Transferu Technologii [Politechnika Śląska] 41-800 Zabrze, ul. Jagiellońska 38A tel.: 0-32/278-75-10; faks: 0-32/278-75-11 e-mail: rjo5@polsl.pl www.polsl.pl/Informacje/Biznes/Strony/OCentrum.aspx

21.

Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii (CPTT) [Uniwersytet Zielonogórski] 65-516 Zielona Góra, ul. Szafrana 2 tel.: 0-68/328-32-09; faks: 0-68/328-73-48 e-mail: cptt@uz.zgora.pl www.cptt.uz.zgora.pl/

Centra Transferu Technologii działające przy instytutach badawczych: 1.

Centrum Polskiego Odlewnictwa [Instytut Odlewnictwa] 30-418 Kraków, ul. Zakopiańska 73 tel.: 0-12/261-81-11; faks: 0-12/266-08-70

39

e-mail: sobczak@iod.krakow.pl www.iod.krakow.pl 2.

Centrum Innowacji, Transferu i Monitorowania Rozwoju Technologii Wytwarzania [Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania] 30-011 Kraków, ul. Wrocławska 37A tel.: 0-12/631-74-57; faks: 0-12/633-94-90 e-mail: ios@ios.krakow.pl www.ios.krakow.pl/CITiMRTW/index.php

3.

Opolskie Centrum Transferu Innowacji [Instytut Mineralnych Materiałów Budowlanych] 45-641 Opole, ul. Oświęcimska 21 tel.: 0-77/456-32-01 wew. 360; faks: 0-77/456-26-61 e-mail: octi@immb.opole.pl www.immb.opole.pl

4.

Instytut Logistyki i Magazynowania 61-755 Poznań, ul. Estkowskiego 6 tel.: 0-61/850-49-00; faks: 0-61/852-63-76 e-mail: office@ilim.poznan.pl www.ilim.poznan.pl

5.

Ośrodek Innowacyjności [Instytut Technologii Eksploatacji] 26-600 Radom, ul. Pułaskiego 6/10 tel.: 0-48/364-42-41 w. 263; faks: 0-48/364-47-49 e-mail: innowacje@itee.radom.pl, promocja@itee.radom.pl www.itee.radom.pl/osrodek_innow

6.

Mazowieckie Centrum Usług Pomocniczych dla Innowatorów Indywidualnych [Instytut Elektrotechniki] 03-450 Warszawa, ul. Ratuszowa 11 tel.: 0-22/812-00-27, 812-20-60, 812-33-54 e-mail: wynalazca@iel.waw.pl www.wynalazca.waw.pl

7.

Centrum Transferu Technologii i Promocji Innowacji [Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego] 02-673 Warszawa, ul. Racjonalizacji 6/8 tel.: 0-22/847-53-68; faks: 0-22/853-21-80 e-mail: imb@imbigs.org.pl www.imbigs.org.pl

8.

Centrum Innowacji i Transferu Technologii [Instytut Tele- i Radiotechniczny] 00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 tel.: 0-22/831-38-39; faks: 0-22/831-30-14 e-mail: pie@pie.edu.pl www.itr.edu.pl

40