Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak ‘En el valle de Elah’ Unitate didaktikoa
Irakasleentzako baliabideak
Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak Mundua ulertu Giza Eskubideen ikuspuntutik zinemaren bidez 4. Unitate Didaktikoa. Gerraren ondorioak. EEBB. “En el valle de Elah” IPES-eko Giza Eskubide eta Nazioarte Alorreko irakasleengatik burutua (Andrea Aisa Vega, Berta Bernarte Aguirre, María Castejón Leorza eta Cristina García Purroy) Laguntzailea: María José Montes
IPES ELKARTEA – 2010 Apirila Telleria, 28 behea – 31001 Iruñea 948 213279 – ipesnavarra@gmail.com www.ipesnavarra.org www.derechoshumanosycooperacion.org
Honako lan hau onarpen-ez komertzial-lan eratorririk gabeko baimenpean dago 3.0 Espainia Honako baimenaren kopia bat ikusi ahal izateko, ikustatu: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/es/
Diseinua eta maketazioa: wakalaka Inprimategia: CanalCero Lege-gordailua: 1107 / 2010
Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak ‘En el valle de Elah’ Unitate didaktikoa - Irakasleentzako baliabideak
00. Aurkibidea 01. Sekuentzia didaktikoa a. Helburuak, edukiak eta OOGG b. Ebaluaketa irizpideak c. Curriculum konexioa
02. Aldez aurreko edukiera a. Pelikularen fitxa teknikoa b. Pelikularen tematika - ZER c. Azterketa zinematografikoa - NOLA d. Pelikularen izatearen arrazoia - ZERGATIK
03. Baliabide gida a. Gehiago jakiteko
05.or 06.or 09.or 11.or 12.or 13.or 16.or 26.or 32.or 36.or 37.or
04.or
Sekuentzia didaktikoa
01
Gerra-zinemaren erabilpen eta zeregina.
Pelikula garatzen den gune fisiko, kultural, sozial eta politikoa: Estatu Batuak.
Bizi garen munduaren errealitate soziala ulertu.
Lortutako ezagutzak komunikabideen eremuko edukiak ulertu eta aztertzeko erabiltzea.
Estatubatuar heroia: ikurraren eraikuntza eta mitoaren krisia.
Irak-en gerra justifikatu zuten gakoak: ”korronte neokontserbadorea eta “Izuaren kontrako Gerra”.
Gerraren ondorio sozialak gizartean: Soldaduen etxerako itzulera.
Gizarte amerikarraren lur-jotzea: Gizarte-Ongizatetik Segurtasun Gizartera.
Estatubatuar nortasunaren historia eta oinarrizko ezaugarriak:ikur eta mitoak.
Pertsonai femeninoen eraikitze filmikoa.
Gidoia eraikitzearen osagai zinematografikoak: genero, argumentua, gaiak, bilbe eta pertsonaiak.
Eduki Kontzeptualak
Gertaeren eta hauen aurresanen ondorioak ulertzen erraztea.
Zinema-hizkuntza adierazpen kultur eta artistikoa bezala ulertu.
Helburu Kontzeptualak
OOGG 5: Gaitasun sozial eta hiritarra.
OOGG 3: Ezagutzan gaitasuna eta mundu fisikoaren elkarrekintza.
OOGG 6: Gaitasun kultural eta artistikoa.
Oinarrizko Gaitasunak
Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak ‘En el valle de Elah’ Unitate didaktikoa - Irakasleentzako baliabideak 06.or
01. Sekuentzia didaktikoa a. Helburuak, edukiak eta oinarrizko gaitasunak
Helburu orokorra: Zinema baliabide nagusitzat hartuz, giza eskubideak irakasle zein ikasleentzat errealitate adierazgarri bihurtzen lagunduko duten oinarrizko gaitasun eta edukiak lortzeko hezkuntza-tresnaz egokitzea.
Gizarte demokratikoetan dauden mekanismoak balioetsi hiritarren bizi-baldintzak aldatzeko.
Ikasten ikasteko gaitasuna garatu, erabakiak hartu eta erantzukizunak onartu.
Pelikula bat nola ikusi behar den ikasketa-prozesua hasi eta ikasitakoa etorkizuneko ikuskaldietan aplikatzeko gai izan.
Informazioa prozesatu eta komunikatzeko eta ezagutza adierazgarrian eraldatzeko beharrezko trebezia eskuratu.
Helburu Prozedurazkoak
OOGG 8 autonomian gaitasuna eta ekimen pertsonala.
Galderen identifikazioa eta ondorioen lorpena.
Entzuten jakiteko gaitasuna, besteen iritziak kontutan izan.
Gerra, milioka pertsonei giza eskubideak urrazten dituela gogoan hartu.
Egoera sozialaren ulertzeko modua eta giza eskubideen ikuspuntutik azterketa.
Irudia kritikoki interpretatzeko gaitasuna eta ikasitako edukiekin erlazionatu.
OOGG 7 Ikasten ikasteko gaitasuna.
OOGG 4 Informazioaren tratamendua eta gaitasun digitala.
Hizkuntza aho komunikazio tresna bezala eta norberaren emozioen igorle bezalaren erabilera.
Hizkuntza zinematografikoaren erabileran parte hartzen duten mekanismoak identifikatzeko estrategiak, ezaugarriak eta komunikazio intentzioa.
OOGG 1: komunikazio linguistikarako gaitasunak.
Oinarrizko Gaitasunak
Irudiaren analisia eta deskodeketa.
Eduki Prozedurazkoak
01. Sekuentzia didaktikoa a. Helburuak, edukiak eta oinarrizko gaitasunak 07.or
Gatazkaren irtenbide bakarra bezala gerraren beharra justifikatzen dutenen aurrean jarrera kritiko bat mantentzeko gaitasuna.
Norberaren iritzitik ezberdinak direnak balioztatu eta aitzatetsi.
Elkarrizketa komunikaziorako tresna pribilegiatu bezala estimatu.
Errealitate internazionaleko gertaerak baloratzeko aurreritzi eta estereotipotik urrunduak diren norberaren eta funtsatutako irizpideen eskuratzea.
Edozein motatako indarkeria salatu eta baztertzeko dauden tresnen erabilpena.
Pentsamendu autonomia eta mezu menderatzaile batekiko zentzu kritikoa garatu.
Beste errealitateen aniztasun kulturala errespetatu eta estimatu.
Beste pertsonen lekuan jartzeko estrategiak eskuratu eta norberaren iritzitik ezberdinak direnak aintzat hartu.
Eduki Jarrerazkoak
Gerra eta gatazka armatuen biktima direnen pertsonekiko elkartasun jarrerak sortu.
Helburu Jarrerazkoak
OOGG 5: Gaitasun sozial eta hiritarra.
OOGG 1: komunikazio linguistikarako gaitasunak.
Oinarrizko Gaitasunak
01. Sekuentzia didaktikoa a. Helburuak, edukiak eta oinarrizko gaitasunak 08.or
Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak ‘En el valle de Elah’ Unitate didaktikoa - Irakasleentzako baliabideak
09.or
01. Sekuentzia didaktikoa b. Ebaluaketa irizpideak Ebaluazio Irizpideak 1. Pelikulako hitz gabeko mintzaira ulertu eta aztertu,
elementu ikonikoak, sinbolikoak eta irudikapenekoak azpimarratuz.
Gaitasunak C1. Hizkuntz
komunikazioa
C6. Kultural eta artistikoa C4. Digitala
2. Identitate estatubatuarreko mito eta ikurrak identifikatu eta bere erlazioa iparramerikako kanpo politikarekin.
C3. Mundu fisikoarekiko elkarrekintza eta ezagupena
Arloak Gaztelania Teknologia Plastika eta ikus-hezkuntza Musika
Gizarte zientzia Etika Hiritartasunerako hezkuntza
3. Gizarte amerikarraren balio galeraren ezaugarri eta ondorioak analizatu eta identifikatu.
C5. Sozial eta hiritarra
Gizarte Zientzia
C3. Mundu fisikoarekiko
Hiritartasunerako hezkuntza
elkarrekintza eta ezagupena
Etika
4. Hizkuntz zinematografikoko eta pelikulako edukiko
C1. Hizkuntz
Gaztelania
5. Zenbait iturri dokumental aukeratu, teknologi berrien
C1. Hizkuntz
Hizkuntza
hiztegi espezifikoa definitu eta ulertu.
erabileraren bidez gertaerak iritzietatik ezberdinduz.
komunikazioa
komunikazioa
C4. Digitala C5. Sozial eta hiritarra C7. Ikasten ikasi C8. Autonomia eta
Teknologia Gizarte zientziak Hiritartasunerako hezkuntza Etika
ekimen pertsonala
6. Bidegabeko egoerekiko ikuspegi kritiko bat manten-
du eta gatazken irtenbideetan elkarrizketa eta bakea bilatzea sustatu.
C5. Sozial eta hiritarra
Gizarte zientzia
C7. Ikasten ikasi
Etika
C8. Autonomia eta
Hiritartasunerako hezkuntza
ekimen pertsonala
01. Sekuentzia didaktikoa b. Ebaluaketa irizpideak Ebaluazio Irizpideak 7. Ekimen pertsonala, erabakien hartzea, sormena eta norberaren iritzia sortzeko esfortzua sustatu.
Gaitasunak
justizia sustatu.
Arloak
C5. Sozial eta hiritarra
Gizarte zientzia
C7. Ikasten ikasi
Etika
C8. Autonomia eta
Hiritartasunerako hezkuntza
C5. Sozial eta hiritarra
Gizarte zientzia
ekimen pertsonala
8. Gatazka armatuekiko tolerantzia, errespetua eta
10.or
Etika Hiritartasunerako hezkuntza
Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak ‘En el valle de Elah’ Unitate didaktikoa - Irakasleentzako baliabideak
11.or
01. Sekuentzia didaktikoa c. Curriculum konexioa
Ikasturteetara egokitu material didaktikoa, curriculum arloak eta gai multzoak 2007ko Martxoak 19ko 25/2007 foru dekretuaren arabera, 2007ko Maiatzak 25eko NAO, 65.a (Dekretua: DBH-ko Irakaskuntza Minimoen Curriculum Garapena, Nafarroa)
Ikastaro
Arloak
DBH 4. DBH 3.
Geografia eta Historia
DBH 3.
Hiritartasunerako Hezkuntza
Gai multzoa Multzoa I. Gizarte Zientzietako eduki komunak Multzoa III. Gaur egungo mundua Multzoa I. Eduki komunak Multzoa III. Hiritar eginbehar eta eskubideak Multzoa IV. XXI. mendeko gizarte demokratikoak
DBH 4.
Etika eta gizarte-hezkuntza
Multzoa II. Etika eta Politika. Balore konstituzionalak Multzoa III. Gaur egungo munduko gizarte arazoak Multzoa IV. Proiektu Etikoak: Gizon eta emakumeen arteko berdintasuna
Bloque V. Giza Eskubideak eta Teoria Etikoak
Aldez aurreko edukiera
02
Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak ‘En el valle de Elah’ Unitate didaktikoa - Irakasleentzako baliabideak
13.or
02. Aldez aurreko edukiera a. Pelikularen fitxa teknikoa Pelikularen fitxa teknikoa
> Zuzendaritza: Paul Haggis > Gidoia: Paul Haggis
(Historia: Paul Haggis, Mark Boal)
> Aktore zerrenda: Tommy Lee Jones, Charlize Theron, Susan Sarandon, Jason Patric.
> Jatorrizko hizkuntza: ingeles > Iraupena: 120 min. > Herrialdea: Estatu Batuak > Urtea: 2007 > Web: http://bit.ly/al1ihu > Aurrerakina: http://bit.ly/bYhaxA
Sinopsia
Hankek (Tommy Lee Jones) gerrako beterano estatubatuarra, Mike bere semearen desagerpena ikertu behar du, Iraken destinatutako soldadua bere basea misterioski eta baimenik gabe utzi duena. Sanders detektibea (Charlize Theron) eta bere emaztearen (Susan Sarandon) laguntzarekin, bere semeak Iraken izan zituen esperientziak gogora ekarriko ditu. Deskubritzen duena bere militar karrera ere zalantzan jarriko du.
Palmares
> 2007: Oskarretan aktore onenarentzat izendatua (Tommy Lee Jones) > Veneziako Jaialdia 2007: Paul Haggis SIGNIS sariaren irabazlea > Veneziako Jaialdia 2007: Paul Haggis Urrezko Lehoira izendatua
02. Aldez aurreko edukiera a. Pelikularen fitxa teknikoa
14.or
Zuzendaria
2006ko martxoaren 5ean, Paul Haggis, Akademiaren Sarietan historian bi gidoi jarraian sariturik idatzitako lehenengo pertsonan bihurtu zen Pelikula Onenaren Sariarengatik “Crash” eta aurreko urteko irabazlea “Million Dollar Baby”. Haggisek aurkeztu zion bere ideia Clint Eastwooderi, aldez aurretik berarentzat Million Dollar Baby, “Banderas de nuestros padres” eta “Cartas desde Iwo Jima” idatzi zituena. “2003an inork entzun nahi ez zuen historia bat zen, horregatik zaila izanen zen beraren laguntzarik gabe aurrera eramaten.
Pelikulak azaltzen duen errealitatea
Bibliaren arabera Elah-ko harana Davidek, bere habailaz eta zenbait harriz armaturik, Goliat erraldoiari neurriz kanpoko borrokaldian aurka egin eta irabazle irten zeneko lekua da. Hank Deerfield-ek, erretiratutako polizi militarrak, historia hau azaltzen dio bere semea beraren, Iraketik baimen batekin bueltatu den soldadu bat, desagerpenaren kasua ebazten laguntzen dion ikertzailearen seme txikiari. Eta kontatzeko eran, zerrendatuz Daviden ahaleginak dotoretu zuten ustezko bertuteak, Paul Haggis-ek, gatazka horiek eusten dituzten balio iruzurti horiek bidezkatzen duten metafora baten amarruan nola, gerraren izugarrikeriaren jakitunik zuhurrenak, erori daitezkeen partaide egiten gaitu.
Hank Deerfield, Tommy Lee Jones sendo bat, ez du kasualitatez erretiratutako polizi militarraren baldintza agertzen. Ostera, Irakeko gerra atze-oihal gisa izanda, Pelikulako gairik garrantzitsuenetariko bat hain zuzen, pertsonai honen bidai emozionala eta jarraitzen duen bide morala da. Profesionaltasunetik, errituetatik eta balio batzuekiko fideltasunetik bere existentziaren funtsezko zutabeak egin dituen gizona eta, hala ere, zutabe tinko horiek kulunkatzen hasten zaizkio errealitate samingarri baten aurrean, zeinen eraikuntzaren gain bere berezko erantzukizun kuota onartu behar duen. Leuntasunez baina modu zorrotzean, giza semearen infernuetara jaitsarazten gaitu, kirtendu gaitezkeen erara eta unibertso moral iraingarri baten arabera bere ekintzak bidezkatzera non gidatzen gaituen iparrorratza baten galerak gure hurkoekiko enpatia gabezia batean bihurtzen da, zein gabe ekintza ikaragarrienak ez dira sobera inorenak.
02. Aldez aurreko edukiera a. Pelikularen fitxa teknikoa
15.or
Kritika
“’En el Valle de Elah’-ren geruza –ustez lasai- azpian badago Irakeko gerraren ondorioak ulertzeko saiakera gordin, amorratu eta serio bat.” (A. O. Scott: The New York Times) “Ikaragarria (…) gauza miragarria bat (…) Eastwood oneneraino atzera egin behar dut, Escorsese oneneraino, Coppola hoberenera, aurkitu ahal izateko zinema modernoan pelikula honen kontatzeko erarik horren boteretsua, horren aztoratzailea, horren sinisgarria, horren konplexua.” (Carlos Boyero: Diario El Mundo) “Bakarrik Haggisen adimena eta zehaztasunak ohiko testu iraingarrietatik eta esaeretatik eta onari eta txarrari buruzko apologietatik libratzen gaitu.” (E. Rodríguez Marchante: Diario ABC)
Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak ‘En el valle de Elah’ Unitate didaktikoa - Irakasleentzako baliabideak
16.or
02. Aldez aurreko edukiera b. Pelikularen tematika – ZER 1. Iparrameriketako gizartearen erradiografia bat “En el Valle de Elah” ez da Irakeko gerrari buruzko analisi bat. Ulertzen ez duen gerra baten gizartekostuak jasotzeko ez-gai den gizarte baten erradiografiaren aurrean gaude. Hank (erretiratutako polizi militarra) ereduzko abertzale bat da barkamena eskatzen eta bere balore sistema krisian dagoela ikasi behar duena. Armadan aintzinako leialtasuna eta noblezia galdu direla konturatzen da, nahiz eta bandera zaharra harrotasunez altxatu, baita semea eta espiritu hura galtzearen minez. Uste sendoko beterano hau bere semearen hondaketa ikusi du – Irakeko infernutik ateratzea eskatzen diona – eta aintzinako soldaduen arteko laguntasuna izuikaratik ihesaldia, droga, prostituzioa edo heriotzaren anestesiaren pean. Haggisek I-11 eta geroko iparrameriketako gizartearen analisi bat egiten du, paranoiaz eri dagoena, denbora berean Bush jr.-en administrazioak Ekialde Hurbilean petrolioz tindatutako demokrazia inposatu nahi zuen.
Xehetasun sinboliko eta iruzkin pertsonal pila aurkezten ditu, maila sozialera garaituak, bandera-ikurra laguntza bezala; Desagertutako Mike-n aita eta amaren arteko mesfidantza eta fidagaiztasuna, laneremuan egoera sorreko arrazakeria eta matxismoa edo familiaren zatiketa beste gizarte-porrot bat bezala antzematen dena. Baina bat bera ere “ gaueko iluntasuna ematen dion haurra hori bezala, David eta Goliaten historioa lehen aldiz entzuten duena eta azkenean amari habaila bat bere ikaretatik babesteko erostea eskatzen diona: babesgabetasunaren irudia da, tolesgabetasun nahasiarena eta gorrotoaz eta helduen interesengatik galdua, indarrean oinarritutako hezkuntzan gero bere ondorioak izango dituena”.(1) (1) http://www.labutaca.net/films/56/inthevalleyofelah3.php oinarrituta
02. Aldez aurreko edukiera b. Pelikularen tematika – ZER
17.or
2. Estatu Batuetako gizartea ulertzeko zenbait argibide 2.1. Estatu Batu anitzak. Batasunean ezberdintasunak 9 milioiko kilometro karratuko lurraldea (bi aldiz Europar Batasuna) eta 300 milioi biztanle (2007ko errolda, pelikula filmatu zeneko data). Legez kontrako biztanleria ere gehitu behar da 12 milioitik gorakoa dena. Banaketa etnikoa erroldaren arabera da %81,7 kaukasoar biztanleria (zuriak); %12,9 afroamerikarra (beltza); %4,2 asiar, %1 jatorrizko amerikarrak; %0,2 Pazifiko Uharteko jatorrizkoak. Hispaniar edo latindar terminoak ez du talde etnikoa definitzen, hizkuntza-komunitate bat baizik, eta erroldan talde desberdinetan sartu daitezke. Termino hauetan ulertuta, “gutxiengo handiena� da, %14 baino gehiagoko biztanleriarekin. Ehuneko bat urtero handitzen dena eta gaztelera bigarren hizkuntza bezala areagotzen duena. Zenbait estatutan, Texas edo Kalifornia bezala, hispaniar gizon eta emakumeak, mexikar jatorrikoak bereziki, oinarrizko kultur identitateren atal ezaugarri bihurtu dira.
Emakumeak (% 51) gizonak (% 49) arinki gainditzen dituzte. Horrelakoa da bere banaketa jatorri etnikoaren arabera: Zuriak 239, 9 milioi (% 80,1)
Irudi bakoitza milioi 1 pertsonei dagokio
Hawaiiar jatorrizkoak eta Pazifikoko beste irletakoak 0,52 milioi (% 0,2)
Asiarrak 13,1 milioi (%4,4) Afroamerikarrak 38,3 milioi (%12,8)
Hispaniarrak (edozein etniakoak) 44,2 milioi (%14,8)
Amerindiarrak eta Alaska bertakoak 2,9 milioi (%1,0)
Bi herri edo gehiago 4,7 milioi (%1,6)
02. Aldez aurreko edukiera b. Pelikularen tematika – ZER
18.or
2.2. Estatu arteko aniztasunak Washington Montana Oregon
Ipar Dakota
Hampshire Berria
Idaho
Wisconsin
Hego Dakota Wyoming Iowa
Utah Kolorado
Kalifornia
New Jersey Delaware Maryland
Washington Hiria Virginia
Kentucky Ipar Carolina
Tennessee
Oklahoma
Arizona
Mend. Virginia
Rhode Island Connecticut
New York
Ohio
Indiana
Misuri
Kansas
Los Angeles
Pennsylvania
Chicago
Illinois
Masachusets
New York
Michigan Nebraska
Nevada
Maine
Vermont
Minnesota
Hego Carolina
Arkansas
Mexico Berria
Misisipi Alabama
Alaska
Georgia
Luisiana
Te xas
Florida
Hawaii
Estatu Batuak hiri eta baserrialdearen arteko alde handiko herrialde bat da, baina baita estatu ezberdinen artekoa. Atlantiko aldeko iparra ohituraz zonalde aberatsena eta eragingarriena izan da (New York edo Washington). Botere ekonomiko hau mendebalderantz mugitu da (Kalifornia) eta hegoaldeko zenbait estatutara, Texas eta Florida bezala. Ikaragarrizko aniztasun horretan “Bibliaren gerriko” delakoarekin aurkitzen gara, Estatu Batuetako erdialdeko eremuan – non zenbait ikastetxetan eboluzioaren teoria ukatzen da (kreazionismoa)- baita unibertsitate eta ikertegi aurreratuenetan eta murrizketa legal gutxiagorekin. Bost estatuetan sexu berberakoen arteko ezkontza onartua dago, aldiz bat gelditzen da non adulterioa delitua den. Zenbait hiritan marihuanaren kontsumoa legala da. Beste estatu batzuk gizon eta emakumeen erteko aukeraberdintasuneko lege aurrerakoienak dauzkate.
Washington Montana Oregon
Ipar Dakota
Vermont
Minnesota
Idaho
Hampshire Berria
Wisconsin
Hego Dakota Wyoming Iowa
Utah Kolorado
Kalifornia Los Angeles
Kansas
Oklahoma
Arizona Mexico Berria
Indiana
Ohio Mend. Virginia
Misuri
New York
Rhode Island Connecticut
New Jersey Delaware Maryland
Washington Hiria Virginia
Kentucky Ipar Carolina
Tennessee Arkansas
Hego Carolina Misisipi
Alaska
Texas
Pennsylvania
Chicago
Illinois
Masachusets
New York
Michigan Nebraska
Nevada
Maine
Alabama
Georgia
Luisiana
Florida
Hawaii
‘Bibliako gerrikoa’ deiturikoaren eremua
02. Aldez aurreko edukiera b. Pelikularen tematika – ZER
19.or
2.3. ...hala ere nortasun sendo batekin Herrialde askotariko bati buruz hitzegiten ari gara, estatu biziki independente batzuekin. Berezko legeekin; mundu guzitik iritxitako biztanleriarekin eta erlijio desberdinekin. Orduan, ser da elkarturik mantentzen dituena? Ze elementu egiten dute han bizi direnak amerikarra sentitzea (2)? Zergatik antzematen dugu berehala Estatu Batuaz tratatzen dela? (2) Hitz egokiena estatubatuar da Amerika kontinente osoa baita eta Iparramerika , Mexiko eta Kanada ere barnean
daude. Hala ere, batzutan amerikarra/iparramerikarra deitura erabiltzen dugu ohizkoa baita, nahiz eta desegokia izan
2.4. Estatubatuar nortasuna.
Batasuna ematen dituzten mito eta ikurrak.
Gizarte guztietan bezala, sinboloak, errituekin batera, komunitatea lasaitzeko eta partaide izateko sentimentua eskaintzeko balio dute. Irakeko gerrak sinbolo eta errito hauen krisian lagundu dute. Iparramerikako nortasunaren berezko zerizana kolokan dago. Mitoak
> Amets amerikarra: itxaropen eta aukeren lurra.
Estatu Batuak herrialde bezala kultur-tradizio desberdinen batuketaren bitartez eraiki da, baina mito sortzaile berdin baten menpean, “Amerika” aterpe bezala: gerratatik alde egiteko toki bat, jazarpenetatik eta txirotasunetik. Zergatik ideia hau? Europatik beren erlijio ideien jazarpenetatik ihes egiten zuten kolonoetatik, nobleziaren pribilegioetatik alde egiten zutenetatik eta gosea pasatzen zutenetatik sortu zen. Taldearen irudimenean zerotik hasteko toki bat da eta non esfortzu pertsonala saritzen den. Horregatik entzuten dugu “amerikar ametsaz” hitzegiten dela. Baina, pelikulan ikusten den bezala, iparrameriketako soldaduak Irakeko gerrara joaten dira. Historia berriak gerra askotaz hitzegiten digu non EEBB beren mugetatik kanpo eta barne (Iparra eta Hegoaren arteko gerra) parte hartu duten. Estatu Batuak jatorrizko biztanleriari lurraldeak menderatuz eraiki zuten, Mexikori, barne gatazken bidez... Ala ere, Amerika aterpe bezala mitoa taldearen irudimenean mantendu da. Eta oso sendoa da. Arrazoi horregatik herrialdea gelditu zen ustekabea eta ikaragatik 2001ko irailaren 11 Dorre Bizkiak erortzen ikusi zutenetik.
02. Aldez aurreko edukiera b. Pelikularen tematika – ZER
20.or
> Estatubatuar hiritartasuna. Estatu Batuetan bateratze elementu bat nazionalismo sendo bat da oinarri etnikorik gabe. Banderarekin, himnoa eta ameriketako ohiko bestak ospatuz irudikatzen den abertzaletasuna. Anglosaxoi, txinar, puertorrikar, italiar, eta abarreko..., jatorrizko pertsonek sinbolo hauek adoptatzen dituzte. Berriro ere, Amerika balore talde eta bizi modu bat bezala hautematen da (gizabanakoa Estatuaren gainetik, ekimen pribatu askea, erlijio askatasuna, aurrera egiteko aukera, guztia lortu daiteke borondatea eta esfortzuarekin, populismoa, etabar...). Hiritartasun kontzeptu hau oso garrantzitsua da. Teoriaz, Amerika, munduko izuetatik salbu egoteko aterpea bada, estatubatuar hiritarra izatea pribilegio bat da. Han ez bada sortu, gogorra da lortzea. Derrigorrez baldintza legal batzuk bete behar dira, baina baita azterketa bat gainditu eta jendeaurreko zeremonia batean leialtasun juramentu bat egin behar da. Zinezko ekitaldia. Eta hiritartasuna lortzeko bide bat Estatu Batuetako indar Armatuetan (USAF) sartzea da. Beraz, gerra garaietan, Iraken bezala, jende asko – oinarrian latindarrak – egoera ez legalean II.AA. sartzen dira hiritartasuna lortzeko. Lasaitu eta komunitatea sortzen duten sinboloak
> Bandera. Nazio elkartearen sinbolo nagusiena da. I-11-tik aurrera, herrialdea mehatxatuta sentitu zenean, barra eta izarren bandera nabariago egin zen. Irakeko inbasioa hasi zenetik soldaduak eta gerra babesten zutenen artean abertzaletasunaren seinalean bihurtu zen, huraren kontra dauden bakezaleen aurrean.
> Jainkoaz fidatzen gara. Komunitatearen sorkuntzan erlijioak osagai garrantzitsu bat dira. Era berean kultu-askatasuna existizen da. Estatu Batuetako Konstituzioko Lehen Zuzenketak kultu-askatasunaren askatasuna, adierazpen, prentsa, batzar edo eskaera murrizten duten edozein lege debekatzen dute. 20 dolarretako billete batean ‘In God We Trust’ goiburua
Estatu Batuetan hurrengo erlijio taldeak bizikideak dira: protestanteak (%52), erromatar katolikoak (%24), mormoiak (%2), judutarrak (%1), musulmanak (%1), eta beste erlijioak (%10). Ikusminez, erlijio berri bat sortzeko erreztasun haundienak dituen herrialde bat da. Baita %10 bat pertsona agnostiko eta jainkogabeak zenbatzen dira.
02. Aldez aurreko edukiera b. Pelikularen tematika – ZER
21.or
Barietate honetaz gain, estatubatuar mitologiaren eta gizarteak erabilitako hizkuntzaren zati handi bat – batez ere politika eta komunikabide hedabideak – oinarri bibliko bat daukate. “Hizkuntza arrunt” batean bihurtu da. Zergatik Biblia kultu-askatasuna eta erlijio desberdinak dauden herrialde batean? Lehenengo kolonoak protestante puritanoak ziren, oso zorrotzak, europear erlijio gerretatik aldegin zutenak. Kontu honengatik ez zuten nahi erlijio jazarpen egoera hura berriz ere errepikatzea, hortik kultu-askatasuna. Ala ere, herrialde berriaren kultura Itun Zaharretik aurrera eraiki zuten. Biblia “Liburu” nagusienean bihurtu zen. Hori dela eta Estatu batuetako herri-kulturan Bibliaren atal ugari gehitu dira, bibliaren esaldi ugari kasik esaera zaharretan bihurtuta,mutil eta neskatxei Bibliaren pasarteen irakurketa..., nahiz eta erabiltzen dituztenak praktikatzaile ez izan.
> Familia. Estatu Batuetan gizartea egituratzeko funtzezko osagai bat bezala kontsideratzen da. Ala ere, egungo errealitate anitzaren aurreko idealizazio batetaz tratatzen da lekuzko mugigarritasun handiko herrialde batetan. Oso erraza da, aita, ama eta semeak milaka kilometrotako distatziara bizitzen bukatzea. Dibortzioen tasa munduko handiena da eta famili eredu desberdin asko bizikideak dira. Familiaren barne eta kanpoan, gizartean, borondatea aunitz azpimarratzen da. Borondatea eta diziplinarekin guztia lortu daiteke. Porrota onartzen da, baina ez amore ematea. Egizko galtzailea amore ematen duena da eta etsi egiten duena. “Looser” (galtzailea) irain izugarriena da, honek arrakastaruntz izugarrizko gizarte presioa sorrarazten du: semeak aitak gainditu behar dituzte; alabak amak; barrideak gainditu behar dira; nahitaezkoa da nabarmentzea. Kasu honetan, Mike bere aitaren zerbitzu-orri onaren modeluaren menpean bizi da, gudari ohi ohoretsua, baina baita anai batenean heoria bihurtua borrokaldi batetan hiltzerakoan. Bestalde, guzti hura egiten duena da estatubatuar gizartea adoregabeziara guti emana izatea. Ezkortasuna gaizki ikusita dago. Azkenik, baikortasuna nagusitzen da, “aldatu daiteke-lakoan” adieraziz. Ez dezagun atzendu Obama-ren kanpaineko eslogana goiburuan eraldatua, “Yes we can” (Egin dezakegu).
02. Aldez aurreko edukiera b. Pelikularen tematika – ZER
22.or
3. George W. Bush-en atzerriko politikaren argibideak Hegemonistak edo neokontserbadoreak Alderdi Errepublikanoko gutxiengoko joera osatzen zuten, akademi elkarteei oso lotuak. I-11 nabarmenkeri haundiago bat eman zien, ziurgabetasun momentu batean EE.BB.-etaren kontrako erasoari azalpen bat ematen zioten eta itxurazko erantzun bat izuaren Gerratean oinarrituta. Bushen administrazioko partaide izan ziren eragin handiko ordezkariekin Paul Wolfowitz edo Richard Perle bezala. Joera neokontserbadoreak Estatu Batuak Gerra Hotza irabazia zutela baieztatzen zuten. Potentzi hegenomikoa zen eta, hortaz, beraien indar guztia erabiltzeko momentua zela mundua birbideratzeko. Beraien asmoa bai errepublikano George W. Bush 2006-an [whitehouse.gov] askoren ohiko isolazionismoarekin bai multilateralismoarekin haustea izan da (demokratak salatzen zituztenak, bereziki Bill Clinton, “katean interbentzionistaz” egotzia Estatu Batuen interesak ez ziren interes batzuen zerbitzura zegoena). “Botere gogorra” deitzen denaren erabiltzearen aldekoak azaltzen dira: presio ekonomikoaren ezarpena; baina batez ere indar militarraren erabilpena nagusitasunaren funtsezko elementu bat bezala. Helburua Estatu Batuak beraien konparaziozko abantailak mantendu edo gehitzea da hiperpotentzia bat izatea egiten dutena. Laburbilduz, beraien atzerriko politika aldebakarra eta estatubatuar interesengatik markatua bezala azaltzen dute. Hau da beraren alderdi praktikoa: indarra daukagu eta erabili behar dugu lehendabizikoak izaten ez uzteko. Neokontserbadoreek ere alderdi ameslariago bat daukate, Amerikako baloreak Mendebaldeko gehienezko adierazpen bezala gogoan hartzen dute, munduan derrigorrezko zabalpenerakin. Estatubatuar tradizio liberala berriro hartzen dute, kontzerbadore kutsua eman arren. Agindua demokrazia legebiltzarra ezartzea da, askatauna (gizabanakoaren erantzuzkizun bezala ulertua, liberalismo ekonomikoa eta familiar segurtasun kontzeptura batua) eta balore erlijiosoak. Morala berrarmatzeko momentua iritsi dela uste dute. Norabide honetan estatubatuar protestanteen eskuineko kristau alderdi gogorrenarekin ahaidetzen dira, baina judaismoaren alderdi ultrakontserbadore eta zorrotzenarekin ere hurbiltasun ideologikoa erakusten dute. Biok Jainko bakar eta zuzen eta patu aparteko Herri Hautatua izatearen sentimentua konpartitzen dute. Lehenik Israel izan zen eta orain Amerika da. Neokontserbadore pentsamendutik, “Bush doktrina” sortzen da: eraikuntza isladatzaile mota bat, Irakeko inbasioaren garaian II.AA.ko agintariek jaso zutena. I-11 baino lehen, Bush-en atzerriko politika gehienbat ikuspuntu isolazionista batetik proposatzen zen: gure eginkizunetan zentratu behar gara; adibidez, Erdialdeko Ameriketako interes ekonomikoak babestu, Txinari erraztasun gutxiago emanez Asiako estrategia zehaztu eta, batez ere, militarki defentsarako egitasmo handiak garatu, “misilen aurkako armarria”. Iraki buruzko egitasmoak existitzen ziren, baina ez ziren lehentasunezkoak ikusten. Palestinar-israeliten arteko gatazkan eta gizaldeko ahalezko jokaerak estatubatuar eragin zuzena murrizten saiatu nahi zuten
02. Aldez aurreko edukiera b. Pelikularen tematika – ZER
23.or
Erasoak eta gero guztia aldatzen da. Helburuak berehalako batean berriz ere zehaztu behar dira. Afganistaneko erregimenaren aldaketaren azkartasuna eta legebiltzarreko hauteskundetan errepublikanoen emaitza onak badirudi lehendakariaren jokaera berronetsi egiten dutela. Orduan agirian ipintzen da “Bush-en doktrina”: Gerra Hotzaren diplomaziaren jarrera errealistetatik abiatzen da, baina neokontserbadoreen idea berriak nagusitzen dira. Teoria da, baina beharren arabera praktika gertakarietara birdoitu egiten da. Ez da atzendu behar estatubatuar atzerriko politikan interes eta behar asko jokoan daudela, barne politikaren beharretaz bereziki nabarmendua. Oinarrizko puntuak:
> Estatu Batuak ezin du onartu inongo lehiakiderik bere maila berdinean egotea, estatuen arteko koalizioak barne. Potentzia hegemoniko bat existitzeak estrategia lehiak ezabatuko ditu denen onerako.
> Zeregina da koalizioa zehazten duena. Nortzuk diren aliatuak eta nortzuk etsaiak ideia zaharrekin hautsi behar da. Desiratzen den helburuaren arabera Estatu Batuetako etorkizuneko jarduera gaitasunak baldintzatuko ez dituen denboraldiko elkartasunak bilatuko dira.
> Nazioarteko terrorismoa mundu mailako mehatxua da. Ez du balio euspena, asmoa kendu edo
kontrola galdu duten estatuak suntsipen handiko armak ugaritzera laguntzen ahal dutenak. Hemendik sortzen da nobedade handiena: prebentzio-gerraren beharra. Beharrezkoa da lehenik astindu arriskuak saihesteko.
>
Subirotasuna berriz ere definitzen da. Nazioarteko terrorismoa ez ditu mugak errespetatzen. EE.BB. ez du zergatik egin behar ere. Herrialde batek erakusten badu ez duela bere lurralde barruan egoera kontrolatzen, denboraldi baterako edo behin betiko subiranotasunaren gaitasuna kentzen ahal zaio. Globalizazioaren ideiaren aurrean, estrategia berriak berretsi egiten du lurralde nazioestatuaren garrantzia, baina ikuspuntu ezkor batetik erantzunkizun horretaz kargatzerakoan.
> Nazioarteko erakundeak balioa galtzen dute ekintza zehatz batzuetan hitzarmen eta “gizon zintzoen arteko paktuen” aurrean.
> Estatu subiranoak berriz ere zentzua dauka, globalizazioaren aurrean indarra galdu eta gero.
Baina ez Ongizate Estatu bezala, baizik eta Segurtasuneko Estatua bezala. Interbentzionismoak elkartu egiten ditu segurtasun, babes eta estrategikoak kontsideratzen diren arloak (bereziki kanpo merkataritzari begira) berezko enpresa eta interesen sustapenekin.
> “Bestea” arriskua bezala hautematen da. Familia-nukleoaren kontra kanpoko mehatxuen beldurra sustatzen da (ikuspuntu kontserbadorea). Izu-ikararen gizartea da. Kontsumo azkarraren mezu alarmista nagusitzen da. Guzti honek populista edo/eta erlijioso erako abertzaletasuna sustatzen du, identifikazio positiboa eskaintzen duena (abertzaletasuna eta bertute nazionalak) eta beste bat ezezkoa, bestearen kontra. Era honetan, desberdina denari ia erabateko “gaiztakeri” orokorreko ahalmena ematen zaio eta estremistak diren gizabanakoen talde mugatuen jokaera gizarte osoetara parekatzen da. Testuinguru honetan Zibilizazioen Topaketaren bertsio sinplista bat zabaltzen da. Terrorearen kontrako Gerra da.
02. Aldez aurreko edukiera b. Pelikularen tematika – ZER
24.or
Ala ere, George Bush jr.-en bigarren agintaldian zeozer aldatzen hasten da. Irakeko egoeraren zailtasunaren aurrean eta gerraren onarpen ezaren goratzea, Bush-en bigarren administraritza bere mintzaldia eztitu zuen. Bere kanpo politika aldatu zuen teoria berri batekin indar onberarena, jakitera: nazioareko itunak erabili posible den guztietan, neurrizko indarrez baliatu beste biderik gelditzen ez denean, demokrazia munduan zabaldu, zapaltzaileei aurre egin eta egonkortasuna bilatu. Katrina haizerauntsiaren eraginak hondamen eta anabasa irudi guztiekin segurtasuna zeozer zabalago eta zuzenago dela azaldu zuten. Hodamendi honetan, Estatu, zentral (federala) eta lekuko gobernu desberdinak, ez ziren erantzun bat emateko gai izan. Eta Lehendakariak – ikur sinbolikoa bezala- ez zuen hiritarren segurtasunari buruzko hitz-ematea betetzerik izan.
Katrina haizerauntsia pasatu eta gero EEBB-etako ofizial bat New Orleans gainetik hegan egiten du [navy.mil]
Gainera, biztanleriaren berotasuna Irakeko parte-hartzeari buruz erabat desagertua zen. Ez zeunden dagoeneko eskualdean eragiketa gehiago egiteko onartzeko prest. 2008ko lehedakaritzarako hauteskundeen gainean egondako zer edo zer izan zen: herrialdea krisisian sentitzen zen, ez bakarrik ekonomikoki baizik eta orientazio eta lidergoan ere. Horregatik Obama – Mc Caine-en arteko duelua konponbideetatik haratago izan zen: pentsamolde eta gizarte hitzaldiarean aldaketa bat bilatzen zen. Gazteria, energia eta mezu positiboak balantza makurtu zuten.
02. Aldez aurreko edukiera b. Pelikularen tematika – ZER
25.or
4. Indar Armatuak integrazioaren adibide bat? United States Armed Forces-ak 1,4 milioi langile jardunean inguru dauzkate eta 1,458.500 erreserbako zazpi konpainia osagarrietan (horietatik 456.000 Guardia Nazionalean). Ez dago derrigorrezko soldadutza, indar armatu guztiak borondateko profesionalak dira. Militarren osaketa etnikoan bereizgarria da gizarte-maila behartsuenen presentzia handitzen ari dela: afroamerikar gazteak, latindar pertsonak, eta Estatu Batuetan mespretxuz deitzen dena white trash, biztanleri zuria baina gizarte jatorri baxu eta heziketa gutxikoak. Ofizialak elite bat osatzen dute eta zorrotzak diren akademia militarretatik datoz, West Point bezala, zeinetan familiar ohitura ere pisua dauka.
EEBB soldaduak Kirkuken, Irak [army.mil]
Soldadutzara joatea estatubatuar hiritartasuna lortzeko modu bat da (elkartasun sinboloetako bat, lehen ikusi dugun bezala). Hispaniar gizonezko eta emakumezkoen zenbatea USAF-etan gehitzearen arrazoietako bat da . 2001ean kideen %9,7 osatzen zuten, gaur egun %20 inguru egonen dela kalkulatzen da. Haundituko den kopuru bat, 2025erako erreklutatzeko adinean egongo diren biztanleriaren laurden bat hispaniarra izanen bait da Gogora dezagun Hank-entzat lehen susmagarria “mexikar” soldadua zela, iraundu, jo, “bizkar bustia” deitzen duena eta drogaren munduarekin erlazionatzen duena... “Bizkar bustia” terminoa mespretxuz erabiltzen da Rio Grande Estatu Batuetako hegoaldeko muga, zeharkatzen duten etorkin ilegaleekin. Termino xenofoboa bezala erabiltzen da. Soldadutzara joateko adina 17 urtekin hasten da, aita eta amaren baimenarekin. Erreklutamendua ikastetxetan hitzaldi eta egitarauekin hasten da. Kontutan hartzen badugu latindar nerabeen %40 ez duela bigarren mailako heziketa bukatzen, eta beste komununitateen hazkunde demografikoa baino handiago bat daukatela, ulertzen ahal da erreklutatzaileentzako erakargarritasuna. Deigarria da egitarauen promozioetako bat “Buruzagiak gure artean” deitzea. Baita existizen dira erakundeak “YANO Proiektua” bezala (Aukera Ez-militarrak Gazteentzat Proiektua) bilketa prozedura hauen aurkakoak dira eta aukerak bilatzen dituzte gazte hauek beraien ikasketak jarraitu edo lana aurkitzeko. YANOtik egindako ikerlan batetik, erroldatzeko arrazoiak zuzenki zerikusia dauka II.AA. eskaintzen duten gizarte-sustapenarekin. Baina batez ere kide izatearen zentzua eskaintzen du, erabat onartzen ez dituen gizarte batean galduak. Hortaz, hispaniar gazteri asko abertzaletasun edo nazionalismo itsu batekin antzematen dira estatubatuarrago sentiarazten dituenak, hegoaldeko mugako barrideak baina hobeagoak. Hala ere, soldadutza utzi eta gero indar beteranoei aukera gutxi eskeintzen zaizkie. Nekez aurkitzen dute lana eta ez daukate osasun eta psikologiko-laguntzarik, beteranoen elkarte aunitz salatzen duten bezala.
Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak ‘En el valle de Elah’ Unitate didaktikoa - Irakasleentzako baliabideak
02. Aldez aurreko edukiera c. Azterketa zinematografikoa
26.or
– NOLA
Pelikula nola kontatzen zaigun: gidoi zinematografikoa. Historiaren eraikuntza
01. Genero. Pelikulak bere estilo edo gaiaren arabera sailkatzeko era da. Musikalaz, poliziazkoaz, historikoaz, eta abarretaz hitz egiten da. Generoaren hitzarmenekiko nola erantzuten duen begiratu beharko dugu, korapiloaren garapenaren eta pertsonaien eratzearen arabera. «En el Valle de Elah»-ren azterketa sinplista batek gerra generoan kokatuko luke pelikula, Irakeko gerraren argumentuaren aitzakia dela eta. Dena dela, bere korapiloen eratzeak eta argumentuak gehienbat polizi generoan edo thrillerrean sartu daitekeela adierazten du. Are gehiago, drama sozialtzat jo daiteke ere, zeren “En el Valle de Elah”-k iparrameriketako gizartearen nortasunaren inguruko gatazkaren erradiografia agertzen du. Ez da gerra pelikula bat, baina gerra gizarteko gizatasun kentzaile eta desegituratzaile elementua bezala agertzen da.
02. Historia edo argumentua. Narrazio bateko gertaera guztien bilduma da, esplizituak izan edo pelikula ikustetik ondorioztatzen direnak. Laburbilduz, historia orok bilbe bat jarraitzen du. Julio Rodriguez Chicoren hitzetan, “En el Valle de Elah” “gerrako beterano baten odisea titaniarra da poliziaren axolagabetasuna eta armadaren oztopoen artean, bere semea Iraketik iritsi eta berehalako desagerpenaren baldintzak ikertzera erabakia. Badirudi detektibe bat bakarrik laguntzera prest dagoela mingarria izanen den egia baten bilaketan, baina gaur egungo munduaz argitzailea baita. Eta hau gertatuko da Hank-ek hasten duen ikerketa ez du bakarrik balioko agertarazteko seme baten nortasuna, Armada batena, eta herrialde ezezaguna batena berarentzat, eraldatua indarkeriagatik eta gerra baten gordintasunagatik ez dena ezertan iduri berak bizi izana”.
03. Bilbea. Historiaren gorputza: historia horretan gertatzen diren jazoeren plangintza egiteko egiturazko haria. Bilbea, desadostasun edo arazo baten aurkezpenagatik aurrera historia koropilatzerakoan egonen da. Horrela, tirabira narratibo bat sortzen da, historia garatzen de heinean handituz.
02. Aldez aurreko edukiera c. Azterketa zinematografikoa
– NOLA
27.or
Bilbearen egitura, hasiera eta zenbait ekitaldi edo pasartetan banatzen den garapen batean gauzatzen da. Bilbearen bukaeran ekintza eraldatzaile bat aurkitzen dugu, historiaren gorengo puntura gidatzen duelarik. Bilbearen diseinu klasikoak, protagonista aktibo baten inguruan eraikitako historia dakar berarekin, bere desioa lortzeko kanpo indar antagonikoen kontra nagusiki borrokatzen duena, denbora jarraitu batean zehar, koherente eta halabeharrez erlazionatutako gezurrezko errealitate baten barruan, erabateko eta itzulezinezko aldaketako bukaera itxi bateraino. McKee-ren arabera, bilberik errepikarienak dira:
> Heldutasun bilbea: pelikula ugarietan ikusten dugu beraien protagonistak heldutasuna atzematen edo berarengana joaten.
> Berrerospen bilbea: kasu honetan, morala da gaia; beraz, pertsona bat «onagoa» bilakatzen da. > Zigortze bilbea: aurrekoaren alderantzizkoa. Protagonista gaiztasunera bilakatzen da eta zigortzen zaio.
> Frogen bilbea: protagonistak helburura iristeko pasa behar dituzten froga ezberdinak, amore ematearen tentazioaren kontra.
> Heziketa bilbea: Protagonistek beren pentsamendua sakonki aldatzen duten pelikulak dira, ikasten dutenak. Berrerospen bilbearen antzekoa, hemen ez da zergatik gaiztakeriatik ontasunera, baizik eta kalte egiten dioten bere izaerako zenbait alderdi aldatzen dira, edo negatiboak positibotan bilakatzen dira.
> Etsipen bilbea: hitzak dion bezala, bere protagonista etsitzen da; bai beste pertsonai batez, edo mundutik.
“En el Valle de Elah” – Bilberik garrantzitsuena Miken desagerpena da. Berari dagokio ekintzaren zama. Hanken pertsonaiaren eraikuntzaren gatazka extrapertsonala da. Bilbe hau polizi genero edo thrillerraren arauen arabera eraiki da, ekintza, drama eta suspentsearen erabileraren eredu klasikoekin. Azpibilbea. Bilbea, aitzaki narratiboa da, azpibilbea bidaltzeko hari gidaria, egiazko edukia delarik eta egilearen munduaren ikusmena. Azpibilbeak bidali nahi den informazioa biltzen du. Bere eginbeharrak bi dira:
> Ekintzaren edo bilbe nagusia aurrerantz eraman: Azpibilbeak ez dauka inongo zentzurik, bere garapenak ez badu eraginik eragiten bilbe nagusiaren garapenean.
> Pertsonaiari hedadura eta bolumena eman, bere aldaketa baimenduko duelarik. Flashback Atzera begiratzen duen agerraldia edo analepsisa. Historiaren segida kronologikoa aldatzen duen zineman eta literaturan erabilitako teknika bat da. Momentu ezberdinak lotzen ditu eta ekintza iraganera itzultzen du.
02. Aldez aurreko edukiera c. Azterketa zinematografikoa
– NOLA
28.or
“En el Valle de Elah” – Bigarren mailako bilbea Hank-ek egiten duen Iraken emandako gertakari baten aurkikuntza da. Bilbe hau Hank-en gatazka pertsonalen irudia da: mugikorraz hartutako irudien flashback-en bidez eta Miken kideen elkarrizketen bidez, bere semearen egiazko nortasunaz jabetzen da poliki poliki, bai gerra, bai itzuleran. Hank-eri gerrari buruz iristen zaizkion irudiak hasiera batean lausoak eta zatituak gardenagoak egiten doaz. Zentzua berreskuratzen dute pertsonaia egiaz jabetzen den heinean. Gainera, etsipenezko bilbe psikologiko honek zentzu bikoitza dauka. Bere semearen egiaren aitaren aurkikuntzarekin paraleloan, iparrameriketako eredu bezala den soldaduaren ikurraren erorketa jasaten du bere aldetik Hankek; bere herrialdearen ideal eta balore aberkoiak irudikatzen duten heroiak. Bilbe honek pertsonai baten gatazka maila sakonena gordetzen du, barrukoa. Pertsona baten amets, desio, beldur eta balioen erantzuna. Bakarrik azkeneko eszenan Iraken gertatutarikoaren errealitatea berregiten da. Bertan Miken gizatasun galera eta gerraren gordinkeri guztia nabarmentzen da.
04. Gaia (edo idei kontrolatzailea). Kontatzea egiaren froga sortzailea da. Historia bat ideia baten froga bizia da, tesi bat eta ekintzan aldatzea. Historia baten gertaeren egitura izanen da erabilitako euskarria. Lehendabiziko ikusmen hori adierazteko eta gero frogatzeko. Kontaketaren idei kontrolatzaile hau (edo gaia), ezin da adieraz hitz batean, (adibidez; amodioa, gerra), baizik eta historiaren esanahia isladatzen duen esaldi garden eta koherentea izanen da. Adibidez: “gure bizitzara Zoriona iristen da baldintzarik gabe maitatzen ikasten dugunean”. (“Atrapado en el tiempo” pelikula). “En el Valle de Elah” – Honakoa izan daiteke gaia edo idei kontrolatzailea: «Bere semearen hilketaren ikerketatik aurrera gerrako beterano batek iparrameriketako idealak zalantzan jartzen ditu».
02. Aldez aurreko edukiera c. Azterketa zinematografikoa
– NOLA
29.or
Pelikula nola kontatzen zaigun: gidoi zinematografikoa. Pertsonaien eraikuntza.
01. Heroiaren irudia. Seymour M. Lipsetek azpimarratzen duen bezala, ezinbestekoa da heroiaren eraikuntza zinematografikoa aztertzea zeren «nazioen arteko ezberdintasunak, berdintasunari dagokionak bereziki, beraien kondaira eta heroi herrikoietan argitzen da .» Beraien heroiak identifikatu eta definitzerakoan, bere burua identifikatu eta definitzen du gizarteak. Kultura oso baten funtzionamendua ulertzen lagundu behar gaitu estatubatuar zinema garaikideko heroiaren portaerek. Garrantzitsua da zeren gure berezko kultura estatubatuar gizartearengatik zehaztua dago alderdi askotan. Estatu Batuetatik datorren ideologia baita gure klase dominatzailearena ere da. Sarritan, beraien heroiak geureak dira ere. Oraindik indarrean daude zinemako “heroi” kontzeptuaren oinarri erromantiko gardenenak. Heroia gizateriaren historia zehazteko gai diren ekintzak seguru egingo dituen izaki bikaina bezala aurkezten da. Zer edo zer baliotsua lortzeko helburuarekin zenbait froga gainditzen ditu, pertsonaiarentzat zein gizateria osoarentzat (edo behintzat, heroiaren aterkipean kokatutako taldearen partaideentzat). Zineman aurkeztutako heroi asko definizio horri erantzuten diote oraindik. “En el Valle de Elah” – Hank eta Mike-n pertsonaien eraikuntzaren abiapuntua da. Gerra heroitzat dauzka gizarteak. Vietnameko beteranoa bezala bat; bere semea «Irakera demokrazia darama»-n soldadua bezala. Heroiaren hasierako erretratu hau bilbeen bidez bi aurkako ereduetan bilakatuko da: Heroi faltsua (Mike) eta antiheroia (Hank).
02. Gizatiartutako heroia: antiheroia. Ohiko heroi beraren funtzio berdinak betetzen dituen pertsonaia baina bere itxura eta baliotan desberdintzen dena”. Bada nork antiheroia lehen mailako errealitatearen behaketatik sortzen dela uste duena. Pertsonai hau “ezkortasunaren semea” da eta nahi ez den orainaren erantzun gisa sortzen da. Inongo etorkizun agintzarik gabe bizi da. “En el Valle de Elah” – Hankek egi guztiaz jabetzen den heinean – bere semea heroi bezala desidealizatzen eta soldadu heroiko beraren irudia – Hank bere barne-barnean aldatzen da eta bere balio guztiak epaipean jartzen ditu. Heroi arketipoaren gizatiartzeko prozesu honek gure antiheroian bihurtzen du Hank. Aurkakoa da Mike-n eraikuntza heroi bezala. Iraken Iparramerikatako (eta gizateriakoa) heroiaren jarreran egiaztaturik, basakeriarik handienak egitera iristen da. Heroi faltsu batean bihurtzen da horrela, bidezkotasuna eta zigorgabetasuna badaukala iharduteko heroi baten –ustez- balioen erabat aurkako moduan. Berarekin ohartarazten
02. Aldez aurreko edukiera c. Azterketa zinematografikoa
– NOLA
30.or
gaituzte heroi eredu honekin funtzionatzen dituzten gizarteetako arriskuaz. Beraien portaeretan amoralak izan daitezke, guztiz kontrakoak heroiaren balio garaiei. Azpimarratzekoa da Hanken pertsonaia Miken pertsonaiarekin kontrajarriz eraikitzen dela (kontrasteko pertsonaia). Miken antiheroiranzko eboluzioa, Miken heroitik faltsu heroiko bihurtzearekin batera doa. Pertsonaien kontrako eraikitze hauekin badirudi zuzendariak adierazi nahi gaituela gaur egun gizarteak antiheroiekin eraikitzen direla, beraien Estatuek nabarmenduetako balioak zalantzan patu behar duten pertsona normalak. Tommy Lee Jones-en antzezlan bikainak sinisgarria egiten du Hanken pertsonaia antiheroi berri bezala.
03. Heroi klasikoaren eraikuntza: «Heroiaren bidaia» «El viaje del escritor» bere idazlanean Christopher Voglerre-k historia guztiak mito unibertsaletan, maitagarrien ipuinetan, pelikuletan eta ametsetan aurkitzen diren egitura elementu gutxi batzuez konposatuta daudela adierazten du. Heroiaren bidaiaren kontakizuna era guztietako historiatan arakatu daitezkeen etapa batzuen bidez eraikitzen da eta ez bakarrik abentura bat deskribatzen edo “heroiko”-tzat aurpegiratu daitezkeen ekintzatan. Historia bakoitzeko protagonista bidai baten heroia da, bere buruan bakarrik igarotzen bada xenda ere eta bere erlazioen eremuan garatzen bada ere. Bilbearen eraikuntza pertsonai arketipiko batzuengan eusten da (historikoki unibertsalak) heroiaren osaketarekiko funtzio ezberdinak betetzen dutelarik. Ohiko pertsonai arketipoak:
> Heroia: Sakonki aldatuko dion Bidaiaren protagonista. > Jagolea: Heroia laguntzen edo entrenatzen duen irudi positiboa. > Atariaren zaindaria: ez dio heroiari uzten bere helburura hurbiltzen. Antagonista edo etsaia izan daiteke.
> Heraldoa: bere borroka hasi behar duela iragartzen dio heroiari. > Kamaleoi: zama egonkorra ez daukan pertsonaia. Negatiboa edo positiboa izan daiteke. > Itzala: heroiarekiko negatiboaren den guztia edo kontrakoa. > Aliatuak: irudi positiboak, Heroiaren nortasunaren atala. > Bufoia edo alproja (iruzurtia, txistagarri). Negatiboa edo positiboa izan daiteke. Giroa arintzearen arduraduna da.
Arketipoen tipologia hau ez da itxia, baizik eta bilbe zinematografikoetan aurkitu ditzakegu zenbait arketipoei erantzuten dioten pertsonaiak. “En el Valle de Elah” – Nolabaitere heroiaren bidaiaren ohiko arketipoetan kokatu daitekeen pertsonaien tipologia agertzen du. Hanken pertsonaiak Vogel-ek proposaturiko eraikuntza jarraitzen du.
02. Aldez aurreko edukiera c. Azterketa zinematografikoa
– NOLA
31.or
Hanken inguruko pertsonai guztien artetik bere bidelagunen –aliatuak- azterketa azpimarratzen dugu bere emaztea Joan eta Sanders ikertzailea. Pertsonai hauek protagonistak irekitako bilbetan euskarritzat balio dute. Sanders da ekintza bilbearen egiazko bultzatzailea (Miken desagerpenaren kasua). Egunero lan ingurune matxista baten aurka egiten duen emakume bat da, non bere lankideen aldetik datozen isekei eta irain jarraituei aurre egin behar die. Bi arrazoiengatik inplikatzen da kasuan Sanders: a priori, aurkako ingurune horretan bere balioa frogatzeko beharragatik, eta, beranduago, kasuan emozionalki inplikatzera bultzatzen dion amatiar sentimenduarengatik.
Bestalde, Joan, itxuraz pisu narratibo askorik gabeko pertsonai bat, badauka zama sinboliko nabarmena. Bere irudiak balio dio zuzendariari erakustarazteko sektore sozial kritikoa: bere Hankekiko gaitzespena (ÂŤjadanik bat kendu zenidan, beharrezkoa zen bestea ere hiltzea?Âť) baita era da familia askok gerrara tropak bidaltzen dituzten beren gobernu, Estatu eta nazioei egiten dieten salaketa. Gainera, Joan da Mike semea bezala gizatartzen duen pertsonaia eta ez horrenbeste soldadu bezala, dela Hankek ikusten duen modua. Hain zuzen ere, Joanen kontrapuntu honek antiheroi bezalako bere senarraren egiazko nortasuna erakusten du. Modu honetan benetan emakumezko pertsonai hauek (emakumezko antiheroiak) daukaten ezkutuko balioa aurkitzen dugu. Beraiek gabe aldaketarako bidaia ez zuen hasiko. Gizatartzen duten elementuak Hanken idealismo eta balio gogorren kontra dira antiheroian bilakatzen dutenak.
Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak ‘En el valle de Elah’ Unitate didaktikoa - Irakasleentzako baliabideak
02. Aldez aurreko edukiera d. Pelikularen izatearen arrazoia
32.or
– ZERGATIK
“En el Valle de Elah”-ren errealizazioa 2007an bukatu zen, estatubatuar biztanleriak jadanik sei urte zeramalarik mezu jarraitu bat jasotzen: badago mundu mailako terrorismoaren aurkako eskala mundialeko gerra bat. Eta Irakeko gerra, mundu mailako gerra horren funtsezko zati bat zen, Izuaren aurkako Gerra deiturikoa. Hasieran agindutako arrakasta errezatik urrundutako Gerra. Pelikulak, bi funtsezko zutabeetan oinarritutako ekimenaren bidez Irakeko gerra bidezkotu zuen kontserbadore berrien doktrina zalantzan jartzen du: aldebakarretasuna (EE.BB. ordena berrezarriko duen munduko potentzia da) eta nagusigo militarra (estatubatuar indar militar ahalguztiduna da tresna nagusia). Krisi hau, ordurarte identitate bakar bat kohesionatzen zuten ikur eta mitoen erortzearekin agerian geratzen da.
Estatubatuar nortasunaren krisia. Batasuna eskaintzen zuten ikurra eta mitoen eztabaida.
> Amerikar ametsa. Lehendabiziko kolonoek, agindutako lurra bezala bereganatu zuten Amerika, Bibliako Jerusalem berria. Horregatik horrenbeste deitzen du atentzioa, pelikulan, estatubatuar batek ikusteak nola agindutako lur horretan bere semea deusezten den. Eta hemen dago aterpe bezala Amerikar mitoen krisiaren funtsezko gakoetariko bat: Mike ez da Iraken hiltzen, beretarren esku hiltzen da Estatu Batuetan. Gerratean parte hartu duten soldaduen etxerako itzulerak, beraiengan jadanik kokatutako bortizkeria gizartera eramaten dute. Pertsona hauen gizatasun galtzea, pelikulan era ezberdinetan agertzen diren bortizkeria motetan sozialki erreproduzitzen da. Estatu Batuak aterpe eta leku segurua delaren ideia apurtzen da.
> Estatubatuar hiritargoa. Aukeren lurraldea izan nahi duen Estatu Batuetako nortasun keinu bat “iparamerikar hiritarra” izatea da. Dena dela, Pelikulak beste errealitate oso ezberdin bat isladatzen du. Mexikar soldaduak, estatubatuar hiritarra, bere latindar baldintzagatik susmopean dago asieratik. Pertsoani honek Narkotrafikora lotuta dauden mafiarekiko jasaten dituen erreferentziak aukeren nazioaren idealaren arren portaera arrazistak agerian uzten ditu. Hari honetan, gogoratzen dugu Hankek salvadortar soldadu bat bandera goratzeko modua aurpegiratzen dion eszena. Banderak “ez du lurra ikutu behar” nabarmentzen dio. Estatubatuar hiritarra da berea bezala aldarrikatzen duena banderaren erabilera ona.
02. Aldez aurreko edukiera d. Pelikularen izatearen arrazoia
– ZERGATIK
33.or
> Bandera. Bere sinbologia funtsezkoa da pelikulak planteatzen digun nortasun krisia analizatzeko. Bandera batasun eta nagusigo ikur nagusiena bezala ezaguna da. Zinean aurkeztu zaigun ohiko irudia da. Dena dela, bandera buruz beiti goratuta bukatzen du pelikulak, pelikula asieran azaltzen den bezala, laguntza ikur internazional bat delarik: “Arazoak dauzkagula esan nahi du eta eta salbatzera etorri behar direla zeren ez gara bakarrik onik ateratzeko gai”. Gizon abertzale honentzat, gudulari ohia, mundua salbatzera deituriko aberria izateaz uzten du, Irakeko gerra inor gabe hasi zuena. Irakeko gerra hasteko jarrera konserbadore berriak bultzatutako aldebakartasunak iadanik ez dauka zentzurik: “ez gara gai bakarrik salbatzeko ”.
> Jainkoaz fidatzen gara. Estatubatuar kulturan dauden etengabeko bibliako aipamenak pelikulako tituloan berean daukate islada. El Valle de Elah Davidek Goliati irabazio zion leku biblikoa da. Samuelen Lehendabiziko liburuak kontatzen duenez, Goliat sekulako Indar batez hornituriko gerlari filistear bat zen. Goliatek Saul erregeak zuzendutako Israeli erronka jo zion gizon bat aurkeztea berarekin borrokatu zezan. Galtzaileak bere herria bestearen esklabu izatera bultzatuko zuen. Inongo israeldar soldaduak izan zuen aski adore erronka onartzeko. Davidek bere habaila eta bost harrirekin erronka bota zion Goliati. Golpe bakar batez heriotzez zauritu zuen eta burua moztu zion. Ez da ustekabekoa hainbeste interpretazioi bidea ematen dion kontakizun bibliko honen aukera. David, bere semearen gizatasuna kendu duen gerlaren izugarrikeriaren aurka dagoen aita bat da. Goliat gerra-tokitik bueltatzen diren soldaduei bizkarra ematen dion herrialdea da. Era beran, David eta Goliatek, gizarte berdianaren bi aldeak irudikatu dezakete: lehenengo potentzia bezala estatubatuar nagusigotik liskarra bidezkatzen duena eta sortu duen sufrimenduaren jakitun izanda menperatzaile paper hori errefusatzen duena. David, Sanders Ikertzailearen semea da, iluntasunari beldurra diona eta bere amarengatik ere, Goliati kontra egiten diona. Halaber, Estatubatuar gizartea bera da David, bere berezko erruen ondorioen aurrean.
02. Aldez aurreko edukiera d. Pelikularen izatearen arrazoia
– ZERGATIK
34.or
> Familia. Pelikulan agetzen den familian inkomunikazioa etengabekoa da. Ohiko talde modelikotik urrun dago. Telefono mugikorra, hitzez ezin dena esaten saiatzeko erabiltzen da. Mike nola sentitzen den adierazten du, zertan bilakatzen hari den eta bizi den izua. Mikek Hanki laguntza eskatzen dion aldi bakarrean, bere aitak ez du laguntza deia entzuten eta han jarraitzera behartzen du. Bestalde, Hankek semea idealizaturik dauka, bere soldadu-abertzale-heroi idealara hulbiltzera exijitzen diolarik. Era berean, Mike bere familiako ereduei erantzutera beharturik dago: gerra beterano bezala bere aitarena eta heroi bezala bere anaiarena. Horretaz gain, Hankek, bere semearen bilaketan parteartzea eragozten dio Joani (ama), seguruenik minatik babesteko. Honekin, lokarriak hausten du eta familiar loturak. Berak, senarrari semeak soldaduetan bilakatzea eta heriotzara eramatea aurpegiratzen dio.
> Armada heroien batuketa bezala. Soldaduak ez dira estatubatuar abertzaletasun balioak esportatzen dute heroiak, baizik eta bizitako eta gerra-tokian erabilitako indarkeriagatik gizantasuna galdutako gizabanakoak. Giza-semearen hondaketa prozesu hau zenbait egoeratan erakusten da: Gerra-tokian gizantasun galtzea II.AA., abertzaletasun eta aberriaren ohore balioak irudikatzen dituen erakundea bezala, mugikorraren bidez grabaturiko gatibuekiko gehiegikerietan agerian agertzen dira. Imagina hauek, burutara datorkigu Iraken Abu Graibeko gotorlekuan irakiar atxilotuen kontra II.AA.ko soldadu talde baten esku estatubatuar kate batek erakutsitutako tortura eta irainak. Soldaduek berak egin zituzten argazkiak eta tratu txarrak grabatu. Beraz, soldadu heroiaren irudia zalantzan jartzen da. Soldaduen harteko haurridetasun espirituaren desagerpena Lagun eta kideak diren soldaduen arteko liskar bat, itxuraz inportantziarik gabekoa Miken hilketara darama. Ekintza ulertezina eta guztiz neurriz kanpokoa da. Hilketa Miken soldadu kideek egiten dute. Gerran bizitako gizantasun galtzearen prozesuan haurridetasun espiritua eta laguntasuna deuzestu da. Bakarka bideratzeko ezintasunak bultzaturik, bakoitzaren frustrazioa, etsaitasuna edo sumin eztandek irtenbidea aurkitzen duen lekuan bilakatu da taldea.
02. Aldez aurreko edukiera d. Pelikularen izatearen arrazoia
– ZERGATIK
35.or
Intimitatean bortizkeria Gizantasun galtze prozesu honek familiarteko erlaziora eta ingurunerik intimora eragiten du baita ere. Bere senar militarrraren jarrera bortitzengatik laguntza eskatzen duen emakumearen kasua da, azkenean hiltzen duelarik. Gainera, emakumeen aurkako jarrera matxista eta bortitzak ere agertzen dira isladaturik beste egoeratan. Adibidez, soldaduek stripperrak tratatzen dituzten moduetan eta emakumeekin erlazionatzeko era prostituzioaren bidez. Emakume hauekiko soldaduen portaerak jarrera matxista argiak agertzen ditu: Plazer objetu soil bezala tratatuak dira hauek.
Baliabide gida
03
Zinema, Mundua eta Giza Eskubideak ‘En el valle de Elah’ Unitate didaktikoa - Irakasleentzako baliabideak
37.or
03. Baliabide gida a. Gehiago jakiteko Webgrafia - EE.BB. buruz: gobernua, armada, inmigrazioa
> Obamaren orrialde ofiziala eta bere proposamenak Organizing for America izenaren pean. http://www.barackobama.com
> YANO proiektua. Hispaniar gazteentzat alternatiba ez militarrak. http://www.projectyano.org/espanol/
> USA Army. Estatu Batuetako Indar Armatuen orrialde ofiziala. http://www.army.mil
> Miamin latindarren egunkaria. EE.BB.-etako berriak gazteleraz. http://www.elnuevoherald.com
Webgrafia - Sakontzeko bake-hezkuntzan
> “Educación para la paz vertebrada en las víctimas”.
Xabier Etxeberría - BAKEAZ http://www.bakeaz.org/es/publicaciones/mostrar/145-la-educacion-par
> “Educar para una cultura de paz”.
Vienç Fisas, UAB-ko per la Pau i Drets Humans UNESCO-ko Katedraren titularra. http://www.educacionenvalores.org/Educar-para-una-cultura-de-paz.html
> “Educación para la paz. Un reto en el nuevo milenio”.
Xesús R. Jarés – Didaktika eta eskola-antolakuntza Katedraduna. http://www.educacionenvalores.org/Educar-para-la-paz-un-reto-en-el.html
> “Educar en y para el conflicto”.
Paco Cascón, Giza Eskubideen aldeko Elkartearen Bake-Hezkuntza Mintegiaren kidea. http://www.educacionparalapaz.org
> “Educar para la paz desde la guerra”.
Anna Bastida - BAKEAZ http://www.bakeaz.org/es/publicaciones/mostrar/55-educar-para-paz
Webgrafia - Material hezitzaileak zinema lanabes bezala erabiltzeko Bake-hezkuntzarentzat.
> “Derechos al cine: propuesta metodológica”.
Ricardo Arana, M.ª Ángeles Echevarría, Hernán Echevarría – BAKEAZ http://www.bakeaz.org/es/publicaciones/mostrar/82-derechos-cine-pr
03. Baliabide gida a. Gehiago jakiteko
38.or
> “Educar para la paz a través del cine de guerra”.
Andrés Zaplana, Bigarren Hezkuntzako katedratikoa. Aldizkaria: Pedagogía social: revista interuniversitaria. http://dialnet.unirioja.es/servlet/fichero_articulo?codigo=1079243&orden=0
> “La paz a través de los medios audiovisuales. Propuestas didácticas”.
Edualter (Bake-hezkuntzarako, garapenerako eta kultura arteko baliabideen sarea) Drac Màgic-en laguntzarekin, 11 pelikula jakin aztertzeko aurkezten ditu gida didaktikoak. http://www.edualter.org/material/pau/paz.htm
> “Cine y Educación. Grupo comunicar”.
Baliabide anitzeko orrialdea, pelikulak, gidak zinemarekin geletan lan egiteko. http://www.uhu.es/cine.educacion/cineyeducacion/index.htm
> “Educarueca. Películas y cine en la educación para la paz”. www.educarueca.org/spip.php?article827
Webgrafia - Bake-hezkuntza eta giza eskubideen ikuspegitik erreferentziazko materialak bigarren mailako ikasgeletan lan egiteko.
> 2008ko Garapen Aldeko Hezkuntza Baliabideen Katalogoa Nafarroako GGKEen Koordi-
nakundea. Garapen Aldeko Hezkuntza baliabideen zerrenda lehen eta bigarren mailako irakaskuntzarako, gaietan sailkatuta. www.congdnavarra.org/congdnavarra02/visor/congdnavarra/www_version_web/CD/index.html
> GGKEen Koordinakundearen Garapen Aldeko Hezkuntza Gida. Bake-hezkuntzari buruzko baliabideak. Estatuko GGKEen Koordinakundea. http://directorio-guia.congde.org/guiaderecursos/tematica.php?valor=Educacion%20para%20 la%20paz
> Baloreetan Heztea. Garapenareko hezkuntza. Bake-hezkuntzan material didaktikoak. Esperientzia didaktiko eta lanabes pedagogikoen zerrenda zabala. http://www.educacionenvalores.org/+-H-D-Educacion-para-la-Paz-+.html
> “Educar para la paz en la E.S.O.”
Salvador Narváez Albalat Berriztapena eta hezkuntza-esperientzia ISSN 1988-6047. http://www.csi-csif.es/andalucia/modules/mod_ense/revista/pdf/Numero_19/SALVADOR_NARVAEZ_ALBALAT01.pdf
03. Baliabide gida a. Gehiago jakiteko
39.or
Gomendatutako filmografia EE.BB.-en eta gerren azterketa bakehezkuntza eta giza eskubideen ikuspuntutik
> En tierra hostil (2010) – Kathryn Bigelow http://www.imdb.com/title/tt0887912/
> Crash (2004) – Paul Haggis
http://www.imdb.es/title/tt0375679/
> La tierra prometida (2002) – John Sayles http://www.imdb.com/title/tt0286179/
> La delgada línea roja (1998) – Terrence Malick http://www.imdb.es/title/tt0120863/
> La tormenta de hielo (1997) – Ang Lee http://www.imdb.es/title/tt0119349/
> La chaqueta metálica (1987) – Stanley Kubrick http://www.imdb.es/title/tt0093058/
> El cazador (1978) – Michael Cimino http://www.imdb.es/title/tt0077416/
Gomendatutako bibliografia
> AAVV. Estados Unidos después de Bush. Dossier nº 29 La Vanguardia. 2008.
> AGUIRRE, Mariano. Seguridad y violencia: la responsabilidad de los Estados. Paz y conflictos en el siglo XXI. Anuario 2007-2008, CEIPAZ-Fundación Cultura de Paz, Icaria, 2007.
> BENEGAS LYNCH, Alberto. Estados Unidos contra Estados Unidos. Fondo de Cultura Económica de España, S.L. 2008.
> CHARLES-PHILIPPE, David. La guerra y la paz. Enfoque Contemporáneo sobre la seguridad y la estrategia. Icaria. 2008.
> FISAS, Vicenç. Anuario procesos de paz 2009. Icaria. 2009.
> GALTUNG, John. Fundamentalismo USA. Icaria. 1999.
> KENNEDY, Paul. Auge y caída de las grandes potencias. Plaza y Janés. 2006.
03. Baliabide gida a. Gehiago jakiteko
> KRUGMAN, Paul. Después de Bush. Crítica. 2007.
> MAGALLÓN, Carmen. Mujeres en pie de paz. Siglo XXI. 2006.
> MENARD, Louis. El club de los metafísicos. Historia de las ideas de América. Destino. 2002.
> NYE, Joseph S. La paradoja del poder norteamericano. Taurus. 2003.
> ORTEGA, Pere; POZO, Alejandro. Noviolencia y transformación social. Icaria - Más Madera. 2005.
> PILGER, John. Los nuevos gobernantes del mundo. RBA. 2003.
> ZINN, Howard. La otra historia de Estados Unidos. Hiru. 1997.
40.or
2010eko apirila
Laguntzailea
Babeslea