İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış ve Güvenlik Kültürü
Amaç
İSG’nin temel prensiplerini ve güvenlik kültürünün önemini kavramak.
Öğrenim hedefleri
• İSG’nin temel prensiplerini öğrenmek, • Güvenlik kültürünü anlamak ve işletmeye faydalarını öğrenmek, • Güvenlik kültürünün oluşturulmasını ve sürdürülmesi sağlamak.
Alt başlıkları • • • • • • • • •
İş sağlığı ve güvenliğine bütünsel yaklaşım İşyerinde risk önleme kültürü Güvenlik kültürünün önemi ve günlük yaşamdaki yeri İSG’nin işletme yönetimindeki yeri Güvenlik kültürünün oluşturulması ve devamının sağlanması Güvenlik kültürünün oluşturulmasında ulusal kurum ve kuruluşlara düşen görevler İSG temel prensipleri Sağlıklı ve güvenli yaşam İSG alanında yaşam boyu öğrenme
Sen öldükten sonra da, senden geriye kalan şeyler daha uzun zaman bu yeryüzünde kalır. Geride bırakacağın eser sana rahmet okutacak bir eser olmalı. Firdevsi
İş Sağlığı Güvenliği Politikası
ET B KA E R
MA
T E LİY
İK L İ L M İ R VE
Rİ E E LİTEML A K İST S
İ Ğ İ L R İ İŞB
AL Y S OG SO L YA Dİ
İSG POLİTİKALARI AL Y S AR L SO AF R TA
LİK N VE Ü GÜ TÜR L KÜ
TİM İ EĞ Lİ K İ L TE İ N CÜ Ü İŞG
• • • • • • • •
Sağlıklı Çalışma Hakkının Gelişimi ve Araçları İş hukuku İş denetimi İş güvenliği hizmetleri İşçi sendikaları İşyeri hekimliği hizmetleri Toplumsal güvenlik sistemleri/hizmetleri İş sağlığı hizmetleri İşletme iş sağlığı hizmetlerinin odaklandığı kurum, risklerin
üretildiği işletme; odaklandığı kişi de, gerekli önlemler alınmadığında bu risklerden etkilenen çalışandır
20. yy 1990
2005
21. yy 2010
Fiziksel Kimyasal Psikolojik etmenler
Çok etmenli karşılaşmalar Bilgiye dayalı ve yoğun iş
Enfeksiyon Ağır iş yükü
GELENEKSEL ETMENLER
GEÇİŞ SÜRECİ
YENĐ RĐSKLER
Allerjiler Psikososyal stres
Geleneksel iş stresi
Stres ile ilişkili hastalıklar
İş kazası Meslek hastalıkları
Çalışma??
Manufaktür
BT
EKONOMİK, POLİTİK, KÜLTÜREL SİSTEMLER...
ÇALIŞMA ORTAMI İklim, ışınım, kimyasallar, terapötikler, kas-iskelet sistemi stresleri, biyolojik etmenler, gürültü, elektrik, güvenlik sorunları, ...
Bireysel özellikler ÇALIŞMA KOŞULLARI
BİREY – TOPLUM SAĞLIĞI
Çevreleyen Etmenler TOPLUM YAŞANAN ÇEVRE Yakın çevre
Uzak çevre
Çalışma süresi, vardiyalı çalışma, ücret sistemleri, özerklik ve denetim sistemleri, iş yükü, yineleyici iş, özel çalışan grupları,...
Çalışma ilişkileri, toplumsal ilişkiler, mesleksel eğitim ve istihdam
TÜRKİYE’DE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
SGK istatistiklerine göre • 2007 yılında Türkiye’de 1.116.638 işyeri faaliyet göstermiş ve 8.505.390 işçi istihdam edilmiştir. • Bu işyerlerinde 80.602 iş kazası, 1.208 meslek hastalığı vakası meydana gelmiş, bunların 1.044’ü ölümle sonuçlanmıştır. • 2007 yılında iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen iş günü sayısı ise 1.942.573 dür.
2007 SGK İSTATİSTİKLERİ İşçi Sayısı
işletmeler
Çalışanlar
iş kazaları
1-9
%85.5
%28.5
%32.4
10-49
%12.6
%32.5
%29
50-249
%1.6
%22
%21.3
iş kazalarının toplam olarak %82.7’si KOBİ’lerde meydana gelmektedir.
13
Dr. Kurtuluş ARSLAN
İş Kazalarının Sektörel Dağılımı İlk üç sırada
14
metal ürünlerinin imalatı
%14
inşaat
%9.4
kömür madenciliği
%7.8
Dr. Kurtuluş ARSLAN
Tablo 45- 2008 YILI İŞ KAZALARI SIKLIK (*) VE AĞIRLIK (**) HIZLARI Table 45- Incidence rate (*) and weight rate (**) of employment injuries in 2008
İŞ KAZASI SIKLIK HIZI Incidence rate of emp. inj. (*)
İŞ KAZASI TOPLAM PRİM SAYISI 2008 YILI (DÖNEMLER) TAHAKKUK EDEN N'of SEASONS İN 2008 GÜN SAYISI Employm.inj NDPA uries
2008 YIL SONU İTİB. GEÇİCİ İŞGÖR. SÜRESİ(GÜN) Dura. of temp. incap.for work (days)
Total degrees of perm. İncap.
1,000,000 iş saati (per 1,000,000 100 kişide (per 100 work.hours) person) OCAK-NİSAN
24.272
949.476.347
3,20
0,72
MAYIS-AĞUSTOS
25.436
1.004.119.731
3,17
0,71 1.795.046
EYLÜL-ARALIK
TOPLAM
23.255
992.067.942
2,93
0,66
72.963
2.945.664.020
3,10
0,70
2008 YIL SONU İŞ KAZASI AĞIRLIK HIZI İTİB. TOPLAM 2008 YIL SONU SÜREKLİ İŞGÖR. Weight rate of İTİB. ÖLÜM DERECE TOPLAMI employment injuries (**) VAKA SAYISI N'of death
52.685
GÜN (Days)
866
519
SAAT (Hours)
0,42
Tablo 20- İŞ KAZALARI VAKALARININ SİGORTALILARIN YAŞ GRUPLARINA VE CİNSİYETE GÖRE DAĞILIMI Table 20- The distribution of the number of employment injury cases of insured persons by the age groups and gender
2007 Yaş Grupları
Age Groups
2008
Kadın
Erkek
Toplam
Kadın
Erkek
Toplam
Female
Male
Total
Female
Male
Total
-14
32
429
461
77
1.032
1.109
15-17
405
3.040
3.445
415
2.521
2.936
18-24
1.342
21.544
22.886
1.130
21.932
23.062
25-29
768
17.433
18.201
630
15.201
15.831
30-34
627
14.303
14.930
549
12.323
12.872
35-39
480
10.532
11.012
437
8.871
9.308
40-44
298
6.476
6.774
246
5.227
5.473
45-49
125
1.953
2.078
84
1.678
1.762
50-54
37
612
649
20
469
489
55-59
6
122
128
4
83
87
60-64
1
31
32
2
27
29
65+
0
6
6
0
5
5
4.121
76.481
80.602
3.594
69.369
72.963
28
29
29
27
29
28
Toplam - Total
AĞIRLIKLI ORT.YAŞ average age
Weighted
Tablo 21- MESLEK HASTALIKLARI VAKALARININ SİGORTALILARIN YAŞ GRUPLARINA VE CİNSİYETE GÖRE DAĞILIMI
Table 21- The distribution of the number of occupational diseases cases of insured persons by the age groups and gender
2007 Yaş Grupları
Age Groups
Kadın
2008
Erkek
Female
Toplam
Male
Kadın
Total
Erkek
Female
Toplam
Male
Total
-14
0
1
1
0
0
0
15-17
0
5
5
0
2
2
18-24
0
38
38
4
27
31
25-29
5
37
42
5
37
42
30-34
1
32
33
2
32
34
35-39
1
42
43
2
28
30
40-44
2
83
85
1
49
50
45-49
1
174
175
0
58
58
50-54
0
248
248
0
83
83
55-59
0
197
197
0
67
67
60-64
1
126
127
0
69
69
65+
0
214
214
0
73
73
Toplam - Total
11
1.197
1.208
14
525
539
36
52
49
29
49
48
AĞIRLIKLI ORT.YAŞ average age
Weighted
Tablo 29- MESLEK HASTALIKLARININ İŞ YERİNDE ÇALIŞAN SİGORTALI SAYILARINA GÖRE DAĞILIMI VE ORANI Table 29- The distribution of the number of occupational diseases by the number of insured persons in the working-place
2007
İşyerinde Sigortalı Sayısı N'of insured persons in work places
Zorunlu Sigortalı Sayısı N'of compulsory insured person(1)
Kadın Female
2008
Erkek Male
Oran(%) Rate(%) (2/1)
Toplam Total(2)
Zorunlu Sigortalı Sayısı N'of compulsory insured person(1)
Kadın Female
Erkek Male
Oran(%) Rate(%) (2/1)
Toplam Total(2)
1-3
1.141.161
2
82
84
0,007
1.193.226
10
121
131
0,011
4-9
1.290.046
1
7
8
0,001
1.367.977
1
3
4
0,000
10-20
1.243.440
5
60
65
0,005
1.345.476
0
11
11
0,001
21-49
1.524.523
1
17
18
0,001
1.551.067
0
8
8
0,001
50-99
774.925
2
228
230
0,030
824.771
0
80
80
0,010
100-199
834.557
0
346
346
0,041
845.829
1
160
161
0,019
200-249
246.427
0
134
134
0,054
246.113
0
27
27
0,011
250-499
637.899
0
308
308
0,048
646.591
0
94
94
0,015
500-1000
433.354
0
9
9
0,002
416.100
1
6
7
0,002
1001+
379.058
0
6
6
0,002
365.839
1
15
16
0,004
8.505.390
11
1.197
1.208
0,014
8.802.989
14
525
539
0,006
TOPLAM - Total
Tablo 32- İŞ KAZALARI VAKALARININ GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK SÜRELERİNE GÖRE DAĞILIMI Table 32- The distribution of the the number of employment injuries by the durations of temporary incapacity for work periods
GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK
2007
SÜRELERİ (GÜN) Dura.of temp. incapacity for work (Day)
Kadın Female
2008
Erkek Male
Toplam Total
Kadın Female
Erkek Male
Toplam Total
0
12
622
634
20
916
936
1-3
359
5.962
6.321
300
5.659
5.959
874
12.752
13.626
690
10.987
11.677
7 - 13
4-6
1.489
24.845
26.334
1.276
21.347
22.623
14 - 20
624
12.806
13.430
543
11.495
12.038
21 - 30
179
4.600
4.779
165
4.289
4.454
31 - 90
467
11.464
11.931
477
11.235
11.712
91 - 183
81
2.429
2.510
82
2.380
2.462
184 - 364
28
752
780
32
796
828
365+ TOPLAM - Total GEÇİCİ İŞGÖR.SÜR.TOPL.
8
249
257
9
265
274
4.121
76.481
80.602
3.594
69.369
72.963
79.405
1.855.575
1.934.980
77.265
1.778.715
1.855.980
Tot.of the temporary incapacity for work (days)
YATARAK - In-bed AYAKTAN - Out-patient
Ortalama Geçici İş Gör.Süreleri Average of the temporary incapacity for work (days)
1.410
57.046
58.456
1.942
58.992
60.934
77.995
1.798.529
1.876.524
75.323
1.719.723
1.795.046
19
24
24
21
26
25
Tablo 33- MESLEK HASTALIĞI VAKALARININ GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK SÜRELERİNE GÖRE DAĞILIMI Table 33- Distribution of the number of occupational diseases cases with regard the duration of the temporary incapacity to work
GEÇİCİ İŞGÖREMEZLİK
2007
SÜRELERİ (GÜN) Dura.of temp. incapacity for work (Day)
Kadın Female
2008
Erkek Male
Toplam Total
Kadın Female
Erkek Male
Toplam Total
0
0
1.002
1.002
1
358
359
1-3
1
10
11
2
8
10
4-6
1
18
19
1
15
16
7 - 13
0
31
31
5
37
42
14 - 20
2
43
45
0
34
34
21 - 30
2
27
29
1
8
9
31 - 90
3
52
55
3
33
36
91 - 183
0
10
10
1
18
19
184 - 364
2
4
6
0
12
12
365+
0
0
0
0
2
2
11
1.197
1.208
14
525
539
742
6.851
7.593
328
8.807
9.135
25
1.689
1.714
8
1.828
1.836
717
5.162
5.879
320
6.979
7.299
TOPLAM - Total GEÇİCİ İŞ GÖR.SÜR.TOPLAMI Tot.of the temporary incapacity for work (days)
YATARAK - In-bed AYAKTAN - Out-patient
• Bir ülkede meslek hastalıklarının görülme sıklığı çalışan nüfusun ‰4– 12’si arasında değişmektedir. Buna göre Türkiye’de 30.000 – 100.000 arasında meslek hastalığı beklenmektedir. • Ancak, SGK istatistiklerine göre 2007 yılında 1.208 meslek hastalığı vakası tespit edilebilmiştir.
ULUSAL İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ HEDEFLERİ
I) POLİTİK HEDEFLER: 1) AB normlarına uygun bir İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ’nun çıkarılması, 2) İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin düzenlemelerin bütün çalışanları kapsaması, 3) İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin düzenlemelerin bütün işyerlerine yaygınlaştırılması, 4) İş sağlığı ve güvenliği hizmet birimlerinin etkin hale getirilmesi.
II) UYGULAMA HEDEFLERİ 1) İş kazaları sayısının %20 oranında azaltılması 2005 – 2007 döneminde bu oran %12 olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılı istatistikleri henüz belirlenemediğinden bu hedefle ilgili sağlıklı bir değerlendirme yapılamamaktadır
2) Ülkemizdeki meslek hastalıkları tanı sistemlerinin geliştirilmesi 3) Ülkemizde kamu eliyle yürütülen İSG teknik destek hizmetlerinin %20 artırılması
.
İş Sağlığının Temel Özellikleri Çalışanlar Tüm çalışanlara yöneliktir Yaşanan ve çalışılan çevre (tüm yaşam alanları) birlikte değerlendirilir Temel araçlardan biri sürekli izlemdir Koruyucu hizmet ağırlıklı bütünsel bir yaklaşımdır
Üretim sistemleri Çalışma ortamı Çalışma koşulları Çalışma alanları Ham madde, ara ürün, ürün ve atıklar Çevreleyen sistemler ARASINDAKİ İLİŞKİ ve ETKİLEŞİMLERİ İRDELER, DEĞERLENDİRİR, GİRİŞİM YAPAR
Güvenlik ve Sağlık Ayrışmasının Nedenleri ve Sakıncaları (!?) Güvenlik / genellikle
Sağlık / genellikle
• Veri daha yeterlidir
• Veri yetersizdir
• Riskler açık ve ivedidir
• Riskler daha geç sonuç verir
• Zarar gözle görülebilir
• Zarar daha saklıdır
• Girişim, sıklıkla çabuk
• Girişim, orta-uzun erimde sonuç
sonuç verir • Neden-sonuç ilişkisi daha açıktır
verir • Neden sonuç ilişkisi daha gizlidir
Güvenlik
Sağlık
• Bireyle ilişkisi daha kolay kurulur
• Bireyin iş öyküsü önemlidir
• Tazmin daha kolay ve kurallara bağlıdır • Bireylerin tıbbi öyküleri ile ilişkisi daha zayıftır • Denetim olaya yönelik yapılır
• Tıbbi özellikler ve öykü önem taşır • Bireysel farklılıklar ön plana çıkar, nedensel ilişki güç kurulur, bu nedenle tazmin her zaman hızlı ve kolay olmaz • Denetim nedensellik ilişkisi (illiyet bağı) üzerinden yürür
Çok uluslu bir işletmenin çeşitli ülkelerdeki işyeri sağlık birimlerinin etkinliklerinin, toplam çalışma saatleri üzerinden yüzde dağılımı. (A) İşletme içi, çok disiplinli hizmet; (B) Part time doktor, tam gün hemşire; (C) Part time doktor, ) part time hemşire; (D) Tam gün doktor; (E) Part time doktor. M.Bratveit et al. Occupational health services in a multinational company. Occup.Med. Vol.51, No.3, 168-173, 2001
Belçika (A) *Belçika (A) İngiltere (B) Fransa (B) İspanya (C) Macaristan (B) Türkiye (D) *Almanya (E) %0
%20
%40
%60
%80
%100
İşle ilgisi olmayan hastalıklar için iyileştirici hizmetler İşle ilgili hastalıklar için iyileştirici hizmetler İşe giriş bakıları ve periyodik bakılar Çalışma ortamına yönelik etkinlikler Sağlık eğitimi / yaşam biçimi / sağlığın geliştirilmesi
31
Dr. Kurtuluş ARSLAN
Çalışma Yaşamının Tarafları Çalışan
İşveren ÇALIŞMA YAŞAMI
Devlet
Türkiye'de Çalışma Yaşamına İlişkin Yapılanma TARAFLAR
ORGANLARARAÇLAR
İŞLEVLERİ
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sağlık Bakanlığı
Denetim Koruma Sosyal Güvenlik (SSK, Emekli Sandığı) İzlem - İnceleme - Araştırma (İSGÜM) Sağaltım (Meslek Hastalıkları Hastaneleri) İstihdam
İşçi
Sendikalar
Đstihdam - Özlük
İşveren
Sendikalar
Koruma - İzlem - Sağaltım (İşyeri Hekimi, Güvenlik uzm.)
Sivil Toplum Kuruluşları
TTB, TMMOB, ...
Eğitim, İzlem, Hizmet
Üniversiteler
Tıp, Mühendislik, Hukuk, İİB Fakülteleri
Eğitim, Araştırma, Hizmet
Devlet
Çalışma Yaşamında Önlem - Koruma • 5 temel soru: • Korunma: – – – – –
Risk etmenine mi yönelmiş? Etkilenene mi yönelmiş? Sonuçlara mı yönelmiş? Koruma izlenebiliyor mu? Koruma paylaşılıyor mu?
Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri
RİSK
ÇALIŞAN
SONUÇ
Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri
RİSK
ÇALIŞAN
SONUÇ
Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri
RİSK
ÇALIŞAN
SONUÇ
Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri
RİSK
ÇALIŞAN
SONUÇ
Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri
RİSK
SONUÇ?
Yeni Riskler??? ÇALIŞAN
Mesleksel Riskler ve Korunma Yöntemleri
RİSK
ÇALIŞAN
SONUÇ
Çalışma Yaşamında Sağlığın Yönetimi • 4 temel soru: – Sağlık bir işletme politikası mı? Yoksa bireylere mi bağlı? Kurumsal yapı! – Sağlık politikası-yönetimi paylaşılıyor mu? Katılım! – Sağlık politikası canlı mı? İzleniyor, değiştiriliyor, geliştiriliyor mu? Süreklilik! – Sağlık politikası-yönetimi bütünsel mi? İşyerinde sağlık politik bir konudur! Değerler sistemiyle, algıyla, kültürle ilişkilidir!
42
Dr. Kurtuluş ARSLAN
Risk = tehlike
*
etkilenim-karşılaşma
Algılanan Risk = (tehlike * karşılaşma) + TEPKİ ya da TEPKİSİZLİK M.Lum-2003
Risk Etmeni
ETKİLENEN
OLASILIK TARAFLAR
SONUÇ
Maslow’un Gereksinim Piramidi Kendini gerçekleştirebilme gereks.
Saygınlık gereks. Kimlik gereks. Güvenlik gereks. Temel – Fizyolojik gereks.
POLİTİKA ARAÇLARI
¬ Yasalar ve Yönetmelikler ¬ Yetkili Organ ¬ Koordinasyon ¬ Eğitim
İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Kanun, Tüzük ve Yönetmelikler 4857 Sayılı İş Kanunu 4857 Sayılı İş Kanunu’na göre çıkartılan 24 teknik, 12 sosyal, Toplam 36 yönetmelik
Klasik Uygulama ile Yeni İSG Anlayışının Karşılaştırması ESKİ UYGULAMA
50
YENİ ANLAYIŞ
1
TESPİT BAZLI REAKTİF
RİSK BAZLI PROAKTİF
2
SINIRLI NOKTADA ÇALIŞAN KATILIMI
HER KONUDA GENİŞ ÇAPLI ÇALIŞAN KATILIMI
3
SERTİFİKASIZ UZMAN VE YETERSİZ KATKI
SERTİFİKASYON VE GENİŞ UZMAN DESTEĞİ KULLANIMI
4
SINIRLI BİLGİLENDİRME
HABERDAR ETME VE DİĞER KİŞİLERİ KAPSAMA
5
SINIRLI EĞİTİM
PROGRAMLI VE NİTELİKLİ EĞİTİM VE BELGELEME
6
SADECE KORUMA ANLAYIŞI
ÖNLEME-KORUMA-GELİŞTİRMEYE DAYALI ANLAYIŞ Dr. Kurtuluş ARSLAN
Yeni İSG Yaklaşımı En Belirgin Özellikler
• • • • • • • • • • •
Risk Değerlendirmesi Çalışanların Katılımı Uzman Katkısının Sağlanması Çalışanların Bilgilendirilmesi Çalışanların Eğitimi Koruma-Önleme-Geliştirme Anlayışı Kontrol ve Denetim İşçilerin Sorumluluk Alması Kayıt ve İstatistik Tutma Malzeme ve Ekipmanın Kontrolü İSİG’ne Sistematik bir yaklaşım getirmiştir.
Genel Sorumluluk Yüklenecek Merkezi Organ
Ulusal Politika Düzeyinde
İş Sağlığı Güvenliği Konseyi Üçlü Danışma Kurulu 4857-114 (R.G. 04.04.2004/2524)
İşyeri Düzeyinde
İş Sağlığı Güvenliği Kurulları 4857-80 (R.G. 07.04.2004/25426)
Ulusal “İş Sağlığı Güvenliği Konseyi” 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı ve 155 Sayılı ILO Sözleşmesinde Yer Aldığı Şekilde: Ulusal İSG Konseyi, λ ihtiyaç, öncelik ve politika geliştirmek λ stratejileri belirlemek, λ ve önerilerde bulunmak üzere işçi-işveren sendikaları, ilgili kamu kurumları, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve diğer kurum ve kuruluş temsilcilerini bir araya getirmek üzere yılda en az 1 defa toplanacaktır.
İşgücünün Toplam Nüfus İçindeki Dağılımı İşgücünün Toplam Nüfus İçindeki Payı (%) (1) Lüksemburg
67,39
(8) Danimarka
53,29 52,14
(10) Portekiz (16) Avusturya
50,98
(19) Çek Cumh.
50,44 48,80
(29) Estonya (35) Slovenya
47,72
(40) İspanya
46,23
(48) Polonya
44,14
(59) Türkiye
33,59 0
10
20
30
40
50
60
Kaynak: Uluslar arası Yönetim Geliştirme Merkezi (IMD), 2004 Not: Ülkelerin yanındaki sayılar 60 ülke arasındaki 70 sıralamayı göstermektedir.
D羹nyada yaln覺zca iki kalite vard覺r:
Yeterlilik ve Yetersizlik; ve sadece iki tip insan vard覺r:
Yeterliler ve Yetersizler. Bernard Shaw
Nitelikli İşgücü Sıralaması Ülkelerin Nitelikli İşgücü Sıralamasındaki Yerleri, 2003
9 8 7
0
Romanya (53) 4,85
Slovenya (50) 5,13
Türkiye (37) 6,25
Çek Cumh. (35) 6,40
Macaristan (33) 6,42
Kolombiya (24) 6,96
Slovak Cumh. (23) 6,97
1
Almanya (18) 7,13
2
Fransa (16) 7,17
3
Belkçika (7) 7,73
4
Avusturya (4) 7,89
5
Danimarka (1) 8,38
6
Kaynak: Uluslararası Yönetim Geliştirme Merkezi (IMD), 2004 Not: Ülkelerin yanındaki parantez içindeki rakamlar 60 ülke içinde nitelikli işgücü sırasını göstermektedir.
Eğitim Konuları Çalışanlara verilecek eğitim, işyerinin faaliyet alanına göre aşağıdaki konulardan seçilir. a) Genel İş Sağlığı ve Güvenliği Konuları
g) İşyerinde Güvenli Ortam ve Sistemleri Kurma,
b) İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Sebepleri ve İşyerindeki Riskler
i) Ekranlı Ekipmanlarla Çalışma,
c) Kaza, Yaralanma ve Hastalıktan Korunma Prensipleri ve Korunma Tekniklerinin uygulanması,
h) Kişisel Koruyucu Alet Kullanımı, j) Uyarı İşaretleri, k) Kimyasal, Fiziksel ve Biyolojik Maddelerle Ortaya Çıkan Riskler, l) Temizlik ve Düzen,
d) İş Ekipmanlarının Güvenli Kullanımı,
m) Yangın Olayı ve Yangından Korunma,
e) Çalışanların Yasal Hak ve Sorumlulukları,
o) Ergonomi,
f) Yasal Mevzuat ile İlgili Konular,
q) İlk Yardım ve Kurtarma
n) Termal Konfor Şartları, p) Elektrik Tehlikeleri, Riskleri ve Önlemleri,
Eğitim Türleri
Yeni Eğitim Yeni şartlara uyum eğitimi
İlave Eğitim Mesleki nitelikleri geliştirme eğitimi
İleri Eğitim Mesleki düzeyleri yükseltmek, meslekte eskimişliği giderme eğitimi
İşçilerin Görevleri Kendi güvenliklerine ve birlikte çalıştığı kişilerin güvenliklerine özen göstermek; Kendilerinin ve diğerlerinin sağlık ve güvenlikleri için verilmiş talimatlara, sağlık ve güvenlik alanındaki işlem ve usullere uymak; Güvenlik araçlarını ve koruyucu donanımı doğru biçimde kullanmak (ve bunları kullanılmaz hale getirmemek); Bir tehlikenin ortaya çıktığını ve bunu kendi başlarına önlemelerinin mümkün olmadığını düşündükleri durumlarda hemen kendi amirlerine başvurmak; İş sırasında ya da işyerinden kaynaklanan bir kaza ve yaralanma olması durumunda bunu bildirmek.
59
Dr. Kurtuluş ARSLAN
İşçilerin Hakları Sağlık ve güvenliklerini tehdit edici tehlike ve durumları bilme ve bu konuda bilgilendirilme, İşveren yada yetkili organ tarafından bilinen ve kendi sağlıkları ve güvenlikleri açısından önem taşıyan bilgileri edinme ve, Sağlık ve güvenlik açısından kaygı verici durumlar görüldüğünde işveren ya da yetkili organ tarafından inceleme ve araştırma yapılmasını talep etme, Toplu olarak sağlık ve güvenlik temsilcileri seçme.
60
Dr. Kurtuluş ARSLAN
Önleyici ve Koruyucu Önlemler Hiyerarşisi İşveren, önleyici ve koruyucu önlemler alırken, gündemdeki riski aşağıdaki önceliklere göre değerlendirmelidir:
Riskin ortadan kaldırılması; Riskin kaynağında kontrol edilmesi; Güvenli çalışma sistemleriyle riskin asgariye indirilmesi; Risk varlığını sürdürdüğü sürece kişisel koruyucu donanım sağlanması.
61
Dr. Kurtuluş ARSLAN
İSG Göstergeleri YÖNETİM İş Sağlığı ve Güvenliği konusunu benimseyip, sahiplendiğini aşağıdaki yollarla ortaya koyabilir. • • •
62
İş Sağlığı ve Güvenliği programının istendiği gibi uygulanabilmesi için gerekli mali ve beşeri kaynakları tahsis etme, Yöneticileri ve çalışanları iş sağlığı ve güvenliği alanındaki görevlerinde desteklemeye yönelik örgütsel yapıları oluşturma, İş sağlığı ve güvenliği yönetiminin istendiği gibi işlemesini sağlamaktan sorumlu üst düzey bir yönetim temsilcisini görevlendirme.
Dr. Kurtuluş ARSLAN
Türkiye’de durum I.Tanzimat öncesi * Lonca (Orta Sandığı – Teavün Sandığı)
II.Tanzimat ve Meşrutiyet dönemi * 1865 Dilaver Paşa Nizamnamesi (Havza-i Fahmiye Teamülnamesi) * 1869 Maadin Nizamnamesi * 1871 Ameleperver Cemiyeti
1829 Ereğli’de kömür madeni bulunu
* 1895 Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti
III. Cumhuriyet dönemi * Ereğli Havza-ı Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun * 1926 Borçlar Kanunu * 1930 Umumi Hıfzıssıha Kanunu
Uluslararası işbirliği, düzenlemeler
ILO’nun kuruluşu, 1919
Dünya Sağlık Örgütü, 1948
Diğer uluslararası kuruluşlar
International Labour Organization ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) Herhangi bir ülkenin, emeğin insani koşullarını benimsememesi, kendi ülkelerindeki durumu iyileştirme isteğinde olan diğer ülkeler için bir engel teşkil eder. ILO Anayasası
Kuruluş tarihi: 1919 Versay Anlaşması 1944 Filadelfiya Bildirgesi
ILO Sekreteryası: Cenevre 40 ülkede bölge, alan, ülke ofisi
Amaç: Sosyal adalet ve uluslar arası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesi *Đnsan haklarına saygı *Yeterli yaşam şartları *Đnsanca çalışma koşulları *Đstihdam olanakları *Ekonomik güvence
International Labour Organization ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü)
Yönetim Kurulunca atanan Genel Direktör tarafından yönetilir.
Đşveren temsilcileri - Đşçi temsilcileri - Hükümetler Uluslararası Çalışma Konferansı (Yılda 1) Üye ülkeler --------2 hükümet temsilcisi 1 işveren temsilcisi ile toplantıya katılım ILO Çalışmaları Üye ülkeler --------28 hükümet temsilcisi 14 işveren ve işçi temsilcisi ile toplantıya katılım
International Labour Organization ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü)
ILO Stratejisi; ¬ ¬ ¬ ¬
Çalışma yaşamında standartlar, temel ilke ve haklar geliştirmek ve gerçekleştirmek Kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sahip olabilmeler, için daha fazla fırsat yaratmak Sosyal koruma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırmak Üçlü yapıyı ve sosyal diyalogu güçlendirmek
Sözleşmeler Tavsiye kararları Teknik yardım Eğitim ve danışmanlık
International Labour Organization ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü)
Filadelfiya Bildirgesi (1944) ¬ Emek bir ticari mal değildir. ¬ Sürdürülebilir bir gelişme için ifade ve örgütlenme özgürlüğü esastır. ¬ Dünyanın herhangi bir yerindeki yoksulluk, dünyanın her yerindeki refahı tehdit etmektedir. ¬ Bütün insanlar, ırk, inanç ya da cinsiyet farkı gözetmeksizin özgürlük ve saygınlık, ekonomik güvenlik ve fırsat koşullarında maddi ve manevi gelişimlerini sürdürme hakkına sahiptirler.
Çalışma Yaşamında Temel Đlke ve Haklar Bildirgesi (1988) o Đşçi ve işverenlerin örgütlenme özgürlüğü ve etkin toplu pazarlık haklarına “iyi niyet çerçevesinde riayet etme, geliştirme ve gerçekleştirme” taahhüdü o Zorla ve zorunlu çalıştırılmanın ortadan kaldırılması o Çocuk emeğinin yasaklanması o Ayrımcılığın yok edilmesi
1.2 Milyon Kişi / Yıl Kazalar ve Meslek Hastalıkları nedeniyle hayatını kaybediyor. 250 Milyon Kişi / Yıl Đş Kazaları - 160 Milyon Kişi / Yıl Meslek Hastalıklarına maruz.
YIL
Sigortalı Sayısı
İş kazası Sayısı
Kaza Sıklık Oranı
Kaza Sayısı (100.000 sigortalı başına)
1980
2.204.807
159.600
7,22
7.227
1985
2.607.865
148.027
5,67
5.676
1990
3.446.502
155.857
4,50
4.505
1995
4.163.880
87.960
2,14
2.146
2000
5.224.125
74.847
1,41
1.417
2001
4.886.881
72.367
1,48
1.480
2002
5.223.283
72.344
1,38
1.385
2003
5.615.238
76.668
1,36
1.365
Đş Kazalarında Türkiye Avrupa’da Birinci, Dünyada Đkinci
Meslek Hastalığı
Đş Kazaları
Dünya’da
Türkiye’de
Đş kazalarının maliyeti:
ABD’de 190 milyar dolar / yıl Almanya’da 28 milyar dolar / yıl Norveç’ de 40 milyar Kron / yıl Đngiltere’de bir yıllık ekonomik gelişme / yıl (1995/1996) Avustralya’da 15-37 milyar Avustralya doları / yıl (iş kazaları ve işle ilgili sağlık sorunları)
ÇALIŞANIN SAĞLIĞINI KORUMA
Çevresel (Đşyeri Ortam Faktörleri) ve Bireysel Faktörleri OLUMLU HALE GETĐRME
İŞ SAĞLIĞI UYGULAMA İLKELERİ I.
Uygun işe yerleştirme
II.
İşyeri risklerinin değerlendirilmesi
III.
İşyeri risklerinin kontrolü
IV.
Aralıklı kontrol muayenesi
V.
İşyerinde sağlık hizmeti
VI.
Sağlık eğitimi
İŞ SAĞLIĞI UYGULAMA İLKELERİ “İşyeri Risklerinin Değerlendirilmesi”
Risk (risk) Tehlike (hazard)
Đşyeri riskler
Fiziksel Kimyasal Biyolojik Ergonomik
İşyeri Risklerinin Değerlendirilmesi (Risk Assessment) I. Tehlikenin tanımlanması (Hazard identification) II. Maruziyetin değerlendirilmesi (Exposure assessment) III. Doz-cevap ilişkisi (Dose-response relationship) IV. Risk karakterizasyonu (Risk characterization)
İŞ SAĞLIĞI UYGULAMA İLKELERİ “İşyeri Risklerinin Kontrolü” * Teknik önlemler Yöntem - teknoloji değişikliği Substitüsyon – ikame Havalandırma – exhaust Kapatma (closed system) Ayırma (isolation)
*Acceptable - risk kavramı İşin yapılması – yapılmaması Diğer risklerle karşılaştırma
İŞ SAĞLIĞI UYGULAMA İLKELERİ “Aralıklı Kontrol Muayenesi” * Uygun yerleştirme * Risklerin saptanması ve kontrolü * Çalışma ortamının güvenliği * Aralıklarla sağlık kontrolü (İşin niteliğine göre değişik sıklıkta)
Erken tanı İkincil korunma
İŞ SAĞLIĞI UYGULAMA İLKELERİ “İşyerinde Sağlık Hizmeti” * Birinci basamak hizmetler * Koruyucu hekimlik hizmetleri İşe giriş, periyodik muayene Riskli olanlara özel yaklaşım
* Tedavi hizmetleri Basit hastalıklarda tedavi
* İlkyardım ve acil hizmetlerin organizasyonu * Aşılama * Kreş, çocuk yuvası
İŞ SAĞLIĞI UYGULAMA İLKELERİ “Sağlık Eğitimi” * Uygun gruplarda * İşyeri riskleri, sağlık etkileri, korunma yolları * Genel sağlık konuları Beslenme, aşılama, kişisel hijyen, sağlıklı yaşam, ...
Niçin iş güvenliği? • Küresel ekonomideki değişiklikler her yerde artan ekonomik güvensizlik ve eşitsizlikle sonuçlanmıştır. Bu eğilim dünyanın pek çok yerinde işçi ve işçi topluluklarının seslerini daha az duyurabilmelerine ve çalışma koşullarının bozulmasına neden olmuştur. • ILO’nun sosyal ve ekonomik güvenliği artırma stratejisi , güvenliğin 7 temel boyutuna odaklanmaktadır. Kaynak : ILO 2002
Güvenliğin 7 Temel Boyutu: • İş piyasası güvencesi • İstihdam güvencesi • İş güvencesi • Beceri geliştirme güvencesi • Çalışma güvenliği • Temsil güvencesi • Gelir güvencesi Kaynak : ILO 2002
İş güvenliğinin kapsamı • İşle ilgili hastalık ve sakatlıklardan korunma • Her türlü ayrımcılığa karşı koruma • Şiddet, taciz, stress, uygun olmayan çalışma saatlerine karşı koruma, çalışma saatlerinin, gece işinin, çalışma yaşının sınırlandırılması • Tazminat, emeklilik güvencesi, analık koruması, işe devamsızlık koruması, uzun süreli bakım, tatil, mantıklı iş planlaması • Devlet yaptırımı, teftiş yoluyla koruma Kaynak : ILO 2002
• Örgütlenme hakkı • Toplu pazarlık hakkı • Sağlık hizmetine ulaşma, eğitim, çocuk bakımı gibi sosyal destek hakkı • Güvensiz işi reddetme hakkı • İSİG kurulları ve diğer temsil mekanizmaları yoluyla katılım hakkı • İşle ilgili olası tehlikeleri bilme hakkı • “işyerindeki yanlış yapılan işleri bildiren kişiler” için korunma hakkı
İş güvenliği kültürü : İş güvenliğinin öncelikli olduğu yaşam biçimi.
İş güvenliği kültürü • İş kazaları • Meslek hastalıkları ve işle ilgili hastalıklar • İşten memnuniyet/mesleki tatmin • Yaşam kalitesi
İş güvenliği kültürünün geliştirilmesi: Anahtar noktalar
• • • • • • •
DEVLET Kayıt-dışı istihdamın önlenmesi Çocuk işçiliğinin yok edilmesi Cinsiyet ayrımcılığının yok edilmesi Sosyal güvenliğin desteklenmesi Gelir dağılımı adaletsizliğinin azaltılması Yaşanabilir bir asgari ücretin saptanması İşyerinde çalışan işçi sayısına bakılmaksızın, her çalışanın İSİG hizmetlerinden yararlanmasının sağlanması
İş güvenliği kültürünün geliştirilmesi: Anahtar noktalar
DEVLET
• Kamu sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi • Güvenilir bir kayıt sistemi kurulması • Hekim iş müfettişi istihdamı (En az 400 müfettiş) • İş kazalarının “Bilimsel” analizi • İşçi Sağlığı Enstitülerinin kurulması/yaygınlaştırılması • Yasalarda çalışanların korunması
İş güvenliği kültürünün geliştirilmesi: Anahtar noktalar
İŞVEREN • Üretim süreçlerinde “Önce verimlilik” yerine “Önce insan” yaklaşımının benimsenmesi • Risk değerlendirmesi ve risk yönetimi yaklaşımının benimsenmesi • İşyerinde çalışan işçi sayısına bakılmaksızın, her çalışanın İSİG hizmetlerinden yararlanmasının sağlanması • İşyeri sağlık ve güvenlik birimlerinin desteklenmesi • İlk ve acil yardım hizmetlerinin organizasyonu • Çalışanların eğitimi • Veri akışının sağlanması • İş kazalarının “Bilimsel” analizi
İş güvenliği kültürünün geliştirilmesi: Anahtar noktalar
Ç A L I Ş A N L A R - SENDİKALAR • • • •
İşyeri, iş kolu ve üretim süreci ile ilgili bilgi sahibi olunması Risk değerlendirmesi ve risk yönetimi süreçlerine katılınması, İş kazalarının “Bilimsel” analizi İş güvenliğinin yaşamın önceliği biçimine getirilmesine yönelik etkinlikler (Eğitim, çıplak ayaklı araştırma, örgütlenme, katılım vb) • Kişisel koruyucu ekipmanın kuralına uygun biçimde kullanılması
İş güvenliği kültürünün geliştirilmesi: Anahtar noktalar
ÜNİVERSİTELER • İSİG – Sosyal politikalara bilimsel katkı • Güvenilir bir kayıt sistemi kurulmasına bilimsel altyapı • İş kazalarının “Bilimsel” analizi • İşçi sağlığı ve iş güvenliği alanında çalışacak insan gücünün temel eğitimi • İşçi sağlığı ve iş güvenliği alanında çalışacak insan gücünün mezuniyet sonrası sürekli eğitimine katkı • İSİG ile ilgili araştırmalar, laboratuvarlar • İSİG ile ilgili akademik ortam
İş güvenliği kültürünün geliştirilmesi: Anahtar noktalar
MESLEK ÖRGÜTLERİ • İSİG – Sosyal politikalara katkı • İşçi sağlığı ve iş güvenliği alanında çalışacak insan gücünün yetiştirilmesi ve istihdam edilmesi süreçlerine katkı • İşçi sağlığı ve iş güvenliği alanında çalışacak insan gücünün mezuniyet sonrası sürekli eğitiminin organizasyonu • İş kazalarının “Bilimsel” analizine katkı