DÜNYA’DA VE TÜRKĠYE’DE Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ ILO genel direktörü Juan Somavia’nin Ģu sözü iĢ sağlı konusundaki dünyadaki ve ülkemizdeki durumu özetler mahiyettedir: “ İş dünyasında birçok cephede ilerleme kaydedilmiştir. Ancak işle ilgili ölümler, kazalar ve hastalıklar hale endişe verici boyutlardadır. Oysa iyi bir iş aynı zamanda güvenli bir iş olmalıdır.”
Dünya çapında İSG ile ilgili olarak genel görünümü ortaya koyan anahtar istatistiksel veriler ILO tarafından “FACTS ON Safety at Work” adı altında yayınlanmaktadır. Buna göre genel görünümü ifade eden temel gösterge istatistikler şunlardır: Dünyada yılda ortalama 6000 kiĢi iĢle iliĢkili kaza ve hastalıklardan dolayı ölmektedir. Yılda iĢle iliĢkili ölüm sayısı 2,2 milyondan fazladır. Bu ölümlerin 350000’i iĢ kazalarından, 1,7 milyondan fazlası ise meslek hastalıklarından dolayıdır. Ayrıca, 158 000 ölümcül kaza ile toplam kazalar içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Her yıl çalıĢanlar yaklaĢık olarak 270 milyon iĢ kazası ile karĢı karĢıya kalır. Bunlar 3 veya daha fazla iĢgücü kaybına yol açan i kazalarıdır. YaklaĢık olarak dünya Gayri SM sının %4’ü bu tür hastalık ölüm ver zedelenmelerden dolayı kaybolmaktadır. Yılda tehlikeli maddeler nedeniyle ölüm sayısı 438 bindir. Deri Kanserlerinin %10’unun mesleki maruziyetten kaynaklanan nedenlerle ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. Asbestozis, her yıl tek baĢına 100 000 ölümden sorumludur. 1970’lerden beri asbest üretimi düĢtüğü halde bu iĢ kolunda çalıĢanların sayısı ADD, Kanda, Ġngiltere vb. ülkelerde artmasından dolayı asbeste maruz kalan kiĢi sayısının geçmiĢe göre daha da fazla olmasına neden olmaktadır. Silikozis ise silika tozlarına bağlı olarak oluĢan ölümcül bir akciğer hastalığıdır. Dünyada 10 milyonlarca kiĢi etkilenmektedir. Latin Amerika’da madencilerin %37’si değiĢik düzeylerde silikozis hastasıdır. ILO kaynaklarına göre; Her yıl 2 milyon kadın ve erkek iĢ kazaları ve meslek hastalıkları dolayısıyla hayatını kaybetmektedir. Yine aynı kaynaklara göre, her yıl 270 milyon insan iĢ kazaları, 160 milyon insan ise meslek hastalıkları sonucu ortaya çıkan zararlara maruz kalmaktadır.
Dünya’da DSÖ’nün tahminleriyle ve Türkiye’de SSK 2000 istatistikleriyle meslek hastalıkları-iĢ kazaları arasındaki iliĢki.: %1
DÜNYADA
%4 4
TÜRKĠYE’DE
%5 6
%99
ÜLKEMĠZDE MESLEK HASTALIKLARI (Tespit edilememektedir) Ġġ KAZALARI (Ortalama Yıllık 80.000)
Dünya Sağlık Örgütünün veri ve tahminlerine göre dünyada iĢle ilgili hastalık ve kazaların birbirine göre oranı değerlendirildiğinde bütün sağlık olaylrının %56’sı meslek hastalığı, %44’ü iĢ kazası dır. Türkiye’de ise meslek hastalıklarının tanısının konulmasıyla ilgili bir çok sorun bir araya geldiğinden iĢle ilgili sağlık sorunlarının %9)’u iĢ kazasıdır. Sadece %1’i meslek hastalığıdır. Bu oranlardan iĢ kazalarının tam olarak kayıtlara geçtiği, meslek hastalıklarının tanısının konmadığı anlamı çıkarılmamalıdır. ĠĢ kazalarında da kayda geçme oranı düĢüktür. Ancak meslek hastalıklarında yok denecek kadar az olduğu için büyük farklılık görülmektedir. Dünyada birçok ülkede değiĢik dönemlerde yapılan araĢtırma sonuçlarına göre ortalama her bin iĢçi için yılda 4-12 yeni meslek hastalığı vakası görülmektedir. Yani en az görülen ülkede bile binde 4 oranında meslek hastalığı görüldüğü saptanmıĢtır. Eğer ülkemizde her bin iĢçi için 4 meslek hastalığı vakası görülse bile 2007 yılı verilerine göre 31000 yeni meslek hastası beklenmelidir. Oysa bu rakam sadece 500’dür. Buradan da anlaĢılacağı üzere 30500 hastanın ya tanısı kon(a)mamıĢ ya da kayıtlara geçmemiĢtir. 2006 yılı itibariyle SSK ya kayıtlı iĢçi sayısı: Saptanan Meslek Hastalığı Sayısı: Beklenilen Meslek Hastalığı Sayısı:(% 0,4) Saptayamadığımız Meslek Hastalığı Sayısı: Oran :
7.818.642 574 31.274 30.700 % 0,007
2007 yılı itibariyle SSK ya kayıtlı iĢçi sayısı: Saptanan Meslek Hastalığı Sayısı: Beklenilen Meslek Hastalığı Sayısı:(% 0,4) Saptayamadığımız Meslek Hastalığı Sayısı: Oran :
8.505.394 1208 34.021 32.813 % 0,014
Ülkemizin verileri incelendiğinde görülecektir ki her yıl yeni 31-34 bin yeni meslek hastası ortaya çıkması gerekirken, sadece 1000 kadarı tanı almaktadır. Er yıl 30 binden fazla hastaya tanı koyamadığımızın göstergesidir. Meslek hastalıkları tanılarının bu kadar az olmasının nedenlerinden biri de meslek hastalığı tanısı koymaya yetkili hastanelerin sorumluluk alanları çok geniĢ olması gezici hizmet ekiplerinin yetersiz olmasıdır. Ayrıca bu hastalıkların ciddi olmayan bulguları olduğunda hekime baĢvurmamaları, iĢyeri hekimine baĢvursa bile tanıyı koymakta yetersiz kalması veya hastalığı tanıyamaması, hastaneye sevk edilen hastaların hastanede sadece klinik tanısın konması ancak meslek iliĢkisinin sorgulanmaması nedeniyle tanısının konmamamsı veya meslek hastalıkları hastanelerine sevk edilmemesi, sevk edilen hastalarda gerekli klink ve laboratuar analizlerinin yapacak altyapı olmaması, Meslek hastalıkları hastanelerinin tanıyı koymaktan imtina etmesi vb. sıralı birçok nedenden dolayı meslek hastalıkları beklenen sayının çok altında kalmıĢtır. Meslek hastalıklarının tanısın kon(a)mamasının baĢıca nedenleri Ģu Ģekilde sınıflandırılabilir: ÇalıĢana ait nedenler (önemsememe, baĢvuru yapmama, tıbbi idari takibini yapmama vb) ĠĢyeri hekimine ve iĢverene ait nedenler (tanı koy(a)mama, hastalığın farkında olmama, iyi anamnez almama, bilgi ve vizyon eksikliği, mevzuat ve sigorta sisteminin yaptırımlarından çekinme) Meslek hastalıkları hastanesi ve diğer hastanelere ait nedenler (hastanelerin ekipman ve personel yetersizliği) Mevzuata ait nedenler
ĠĢ kazaları ile ilgili ILO istatistiklerine göre; Tüm dünyadaki inĢaat iĢçileri diğer sektörlerdeki iĢçilere oranla ortalama üç kat daha fazla iĢ kazaları sonucu hayatını kaybetmekte, iki kat daha fazla yaralanma tehlikesiyle karĢı karĢıya kalmaktadır. Dünyada her yıl ILO kayıtlarına 250 milyon iĢ kazası olmakta 335 000 kiĢi iĢ kazalarında ölmektedir. Ülkemizde ise inĢaat kazaları ölümlü iĢ kazaları açısından birinci sırada yer almaktadır. ĠnĢaat sektöründe çalıĢanların büyük çoğunluğu okur yazar, ilkokul veya ortaokul mezunudur. Türkiye’deki ĠSG durumu, ĠĢ Kazaları Ve Meslek Hastalıkları ile ilgili istatistiksel veriler Öncelikle ifade etmek gerekir ki Ülkemize ait en son veriler 2007 yılına ait oalcaktır. Birkaç yıl eski verileri konuĢuyor ev tartıĢıyor olmamaızın temel nedeni bu verilerin yayınlanmamaıĢ olmasıdır.
Ülkemizde ĠĢ Sağlığı ve güvenliği ile ilgili istatistiksel veriler incelendiğinde görülecektir ki temel eksiklik meslek hastalıkları ile ilgili tanıların kon(a)mamasıdır. Bu durumun sebepleri ayrıntılı olarak yukarda verilmiĢtir. ILO tarafından yayınlanan ve her ülkenin iĢ sağlığı düzeylerine ait verilerin yayınlandığı veri tabanında ülkemizin durumu aĢağıdaki Ģekilde verilmiĢtir. Buna göre son 3 yıla ait verilerin bulunmadığı görülmektedir. Türkiye’de Sağlıkla ilgili istatistiklerin yılarla göre ve sektöre göre dağılımı: (meslek hastalığı ve iĢ kazalarının toplamı) Toplam vaka sayısı Üretim, imalat sektörü ĠnĢaat sektörü Madencilik TaĢımacılık, iletiĢim Kamu, hizmet sektörü Restoran, otel, alımsatım ticaret Elektrik gaz ve su Tarım, Ormancılık, balıkçılık, avcılık Finans, sigorta Diğer
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 4740 1478 1128 1375 315 165 142 97
3139 976 778 453 254 284 125 74
3191 1133 858 478 257 132 139 90
2965 1125 765 387 255 149 130 83
2407 895 630 280 202 109 129 62
2536 877 612 402 202 109 96 56
2735 873 614 435 255 119 112 61
3868 1214 825 528 305 187 154 80
32
41
44
34
23
24
34
37
8 0
6 148
6 54
5 32
3 74
5 153
5 227
3 535
Tablodan da görüleceği üzere en çok vaka imalat, inĢaat ve madencilik sektörlerinde görülmektedir. Toplam vaka sayılarının yıllar içinde artıĢ ya da azalıĢ yönünde bir değiĢim göstermemesi, yıllar içindeki sayıların tutarsız olması kayıtların ve bildirimlerin düzensiz ve yetersiz yapıldığının en güzel gösteregesidir. Ancak kayıtlar yetersiz de olsa en çok sağlık sorunu görülen sektörlerin dünya verileriyle benzer olası ülkemizde de dikkat edilmesi gereken sektörlerin bu ilk üç sektör olduğunu açıkça göstermektedir. 2005 yılında SGK öncesi dönemde ĠSG kayıtları SSK tarafından yayınlanmakta idi. Buna göre 2005 yılı SSK istatistikleri aĢağıdaki gibidir:
2005 SSK istatistiklerine göre; 944984 adet iĢyerinde 6 918 605 kiĢi çalıĢmaktadır. ĠĢ kazası onucu 1072 kiĢi, meslek hastalığı sonucunda ise sadece 24 kiĢi ölmüĢtür.
Bazı faaliyet gruplarına göre iş kazalarının dağılımı : Metalden eşya imalatı (makine hariç).....................11.039 Makine imalatı ve tamiratı.........................................5.331 Elek. mak. cihaz. malz. imal.....................................1.449 Nakil araçları imalatı.................................................5.807 Diğer muh. eşya imalatı............................................1.710 İnşaat........................................................................7.143 Kömür madenciliği.....................................................6.722 Ülkemizin ĠSG alanındaki istatistiksel verilerine göre iĢ kazalarının büyük çoğunluğu metalden eĢya imalatı, inĢaat ve madencilik sektöründe olmaktadır.
Meydana gelen iş kazalarının sebeplerinden bazı örnekler : Kişilerin düşmesi..............................................................8.896 Makinelerin sebep olduğu kazalar...................................9.533 Normalden farklı ısılara maruz kalmak/temas etmek…...1.839 Düşen cisimlerin çarpıp devirmesi.................................16.713
Cisim sıkıştırması, ezmesi, batması, kesmesi................28.446 Elektrik akımından ileri gelen kazalar.............................. ...398 Vücudun zorlanmasından ileri gelen incinmeler...............2.561 Bu kazaların ne Ģekilde gerçekleĢtiğine bakılırsa; cisim sıkıĢtırması, düĢen cisimlerin çarpıp devirmesi gibi nedenlerden meydana geldiği görülmektedir. ĠĢ kazalarının sebepleri kazanın ciddiyeti hakkında bilgi vermemektedir. Örneğin inĢaat sektöründeki kazalar daha çok ölümle sonuçlanan düĢmeler iken en büyük sebep grubunu oluĢturan “cisim sıkıĢtırması” nedeninin ciddi olmayan geçici yaralanmalara yol açtığı bilinmektedir. ĠĢ kazasına maruz kalan kiĢilerin ortalama yaĢı 30’dur. En çok kazanın kadınlarda, 1824 yaĢ grubunda , erkeklerde ise 25-29 yaĢ grubunda görüldüğü istatistiksel verilerden anlaĢılmaktadır.
Meslek hastalıklarının görüldüğü ortalama yaĢ ise 49’dur. Hemen hemen her yaĢ grubunda meslek hastalığı görülebiliyor olması bu hastalıkların etkenlerinin ortadan kaldırıldığında hastalıkların önlenebileceğini açıkça göstermektedir. Kadınlarda meslek hastalığı görülmemesi dikkat çekicidir. Kadınların meslek hastalığına neden olabilecek iĢ kollarında çalıĢmaması bu durumun sebebidir.
ĠĢ kazalarının meydana geldiği iĢ saatine göre dağılımı incelendiğinde en çok kazanın ilk saatlerde olduğu iĢin bitim saatine doğru kaza olasılığının arttığı görülmektedir.
2007 yılı verilerine göre (ki henüz 2008 ve sonraki yılarlın verileri ulaĢılabilir değildir) 80,602 iĢ kazası görülürken, aynı yıl içinde görülen meslek hastalığı sayısı 1208’dir. Cinsiyete göre dağılımı tabloda verilmiĢtir.
2007 yılı verilerine göre ĠĢ Kazaları ve Meslek Hastalıkları ĠĢ Kazası: Kadın :4 121 Erkek: :76 481 Toplam :80 602 Meslek Hastalığı: Kadın :11 Erkek: :1 197 Toplam :1 208 Bu veriler iĢ yerinde çalıĢan toplam 8 milyon 505 bin 390 sigortalı çalıĢanın baz alınarak hazırlanan verilerdir. ĠĢ Kazası veya Meslek Hastalığı sonucu ölümler: ĠĢ Kazası Meslek Hastalığı Toplam: 1044
:1043 :1
ĠĢ kazası ve meslek hastalıkları ile ilgili diğer istatistiksel veriler aĢağıda verilmiĢtir.: 80,602 toplam iĢ kazası göz önünde bulundurularak ĠĢ Kazası Sonucu OluĢan Yaranın Vücuttaki Yeri incelendiğinde en sık yaralanmanın Kalça,Bacak,Ayak Bileği,Ayak,Ayak Parmakları gibi alt ekstremitelerde meydana geldiği görülmektedir. Kafa
4.239
Sırt
2.572
Gövde ve iç organlar
1.907
Üst Ekstremiteler (Omuz, Kol, Bilek, El, Parmak vb.)
43.290
Alt Ekstremiteler (Kalça,Bacak,Ayak Bileği,Ayak,Ayak Parmakları vb.)
20.207
Aynı Ģekilde 80,602 toplam iĢ kazası göz önünde bulundurularak ĠĢ Kazası Sonucu OluĢan Yaranın ÇeĢidi incelendiğinde en sık yaralanmanın Omuz, Kol, Bilek, El, Parmak vb. gibi üst ekstremitelerde meydana geldiği görülmektedir. Kırıklar
10,188
Çıkıklar, Burkulma ve Ġncinmeler
7,455
Yüzeysel Yaralanmalar ve Açık Yaralar
35,863
Ezik ve Çürükler
17,257
Göze veya Doğal Vücut BoĢluklarına Yabancı Cisim Kaçması
1,094
Yanmalar, Kimyasal Yanma, Kaynar su ile HaĢlanma ve Donma
2,513
Akut Zehirlenmeler ve Enfeksiyonlar
270
Bir iĢyerinde iĢ kazası veya meslek hastalığına uğrayan iĢçi, en yakın sağlık kuruluĢuna kaldırılarak ayakta veya yatarak tedavi altına alınır. Bu dönem iĢçinin "geçici iĢgöremezlik" halinde bulunduğu bir dönemdir. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 19. maddesine göre, geçici iĢ göremezlik hali sonunda Kuruma ait veya Kurumun sevk edeceği sağlık tesisleri sağlık kurulları tarafından verilecek raporlarda belirtilen arızalarına göre, iĢ kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 10 azalmıĢ bulunduğu Kurumca tesbit edilen sigortalı, sürekli iĢ göremezlik gelirine hak kazanır. Yani iĢçinin, meslekte kazanma gücünün en az % 10 azalmıĢ bulunduğu sağlık kurulu raporu ile belirlenmiĢ ise bu iĢçiye Sosyal Sigortalar Kurumu tarfından sürekli iĢgöremezlik geliri bağlanır. SSK istatistiklerine göre ülkemizdeki sürekli iĢ göremezlik ödeneği ödeme sebeblerinin yıllara göre dağılımı aĢağıda verilmiĢtir. Yıllara göre sürekli iĢ göremezlik geliri bağlanan iĢçilerin sayısına bakıldığında büyük bir azalma olmadığı gözlemlenmektedir.
SSK istatistiklerine göre Sürekli ĠĢ Göremezlik Nedenlerinin Yıllara Göre Dağılımı Ölüm nedenlerinin yıllara göre dağılımı incelendiğinde ölüm oranlarında son üç yılda çok büyük bir değiĢiklik olmadığı gözlemlenmektedir.
Ölüm Nedenlerinin Yıllara Göre Dağılımı
Türkiye Ġstatistik Kurumu ve SGK istatistiklerine göre 2006 yılında görülen iĢ kazalarının mevsimlere göre sıklıkları incelendiğinde en çok Eylül_aralık döneminde en az ise OCAK-ġUBAT-MART-NĠSAN döneminde iĢ kazası görüldüğü saptanmıĢtır. 2006 YILI DÖNEMLERE GÖRE Ġġ KAZALARI SIKLIĞI 2006 YILI (DÖNEMLER)
Ġġ KAZASI SAYISI
OCAK-ġUBAT- MART-NĠSAN
21.316
MAYIS-HAZĠRAN-TEMMUZ-AĞUSTOS
25.572
EYLÜL-EKĠM- KASIM-ARALIK TOPLAM
32.139 79.027
2006 yılı eylül ayı aylık prim ve hizmet belgesine göre iĢyeri ve zorunlu sigortalı sayılarının, iĢyerinde çalıĢan sigortalı gruplarına göre dağılımı tablosu incelendiğinde 50 den az iĢçi çalıĢan iĢyerlerinde çalıĢan kiĢi sayısı 4 694 825 dur. Bu sayı bütün iĢçilerin yaklaĢık yarısına karĢılık gelmektedir. Bir milyon 36 bin iĢyerinin bir milyondan fazlası 50’den az iĢçi çalıĢtıran iĢyerleridir.
ÇalıĢan iĢçi sayısı
ĠĢyeri Sayısı
Zorunlu Sigortalı Sayısı
1 016 617
4 694 825
50-299
17 745
1 916 868
300-1000
1 759
850 362
207
356 587
1 036 328
7 818 642
1-49
1001+ Toplam
Türkiye Ġstatistik Kurumun verilerine göre Türkiye nüfusu 72.974.000 dir. Nüfus
72.974.000
Zorunlu Sigortalı Sayısı
7.818.642
Tarım Sig. Sayısı
187.951
SSK Kapsamındaki Toplam Nüfus
31.133.197
SSK Kapsamındaki Nüfusun/ Toplam Nüfusa Oranı
% 42,66
Yukardaki tablodan da anlaĢılacağı üzere SSK kapsamındaki nüfus bu sayının %42’si (31.133.197) dir. Emekli sandığı ve Bağkur sigortalılarını da kattığımızda %48’lik bir oranın sigortalı olduğu görülecektir. Diğer ülkelerle karĢılaĢtırma yaptığımızda sigorta kapsamındaki nüfusun oranının düĢük kaldığı görülmektedir.