MESLEKĐ BULAŞICI HASTALIKLAR Sıra No / Konu 38 / Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar Mesleki bulaşıcı hastalıkların çalışma hayatındaki önemi, çeşitleri, Amaç tanı ve korunma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak. Öğrenim • Mesleki bulaşıcı hastalıklar, hedefleri • Mesleki bulaşıcı hastalıklara yol açabilecek etmenler, • Korunma yöntemleri, • Erken tanı yöntemleri, • Đlgili mevzuat hakkında bilgi sahibi olmak. Alt başlıkları • Mesleki bulaşıcı hastalıklar • Mesleki bulaşıcı hastalıklara yol açabilecek etmenler • Korunma yöntemleri • Erken tanı yöntemleri • Đlgili mevzuat • Örnek vaka çalışması 2 saat Süresi 1 saat örgün eğitim zorunludur. Eğitim şekli Yönetmeliğin 47/c (tıp)* bendine uygun eğitimci Eğitici niteliği * Halk sağlığı, göğüs hastalıkları, iç hastalıkları ve enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji uzmanları. Sosyal Sigortalar Sağlık Đşlemleri Tüzüğü Madde 62’ye göre ; “Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığı” olarak tanımlanmıştır. Hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı ve bu hastalıkların, işten fiilen ayrıldıktan en geç ne kadar zaman sonra meydana çıkması halinde sigortalının mesleğinden ileri geldiğinin kabul edileceği yine aynı tüzükte ayrıntılandırılmıştır. Ancak herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuvar bulgularıyla kesinleştiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin, işyeri incelenmesiyle kanıtlandığı hallerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir”.hükmü gereğince katı bir yükümlülük süresi uygulaması olmadığı da söylenebilir. Yine aynı tüzüğün 64. maddesinde Meslek hastalıkları; A. Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları, B. Mesleki cilt hastalıkları, C. Pnömokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları, D. Mesleki bulaşıcı hastalıklar, E. Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları, olmak üzere 5 grupta toplanmıştır. Meslek hastalıkları listesinin D grubunda yer alan bulaşıcı hastalıkların, görülen işin gereği olarak veya işyerinin özel koşullarının etkisiyle oluşması ve enfeksiyonun laboratuvar bulguları ile de kanıtlanması gereklidir. Meslek hastalıkları listelerinde yer almayan ve fakat görülen iş ve görev icabı olarak alındığı kesin olarak tespit edilen diğer enfeksiyon hastalıkları da meslek hastalığı sayılır. Bu husustaki teşhisin laboratuvar deneyleriyle teyit edilmesi gereklidir. Hastalığın azami kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak kabul edilir.
D Grubu: Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmada hastalıkların bulaş yolundan ziyade etkenin esas alındığı görülmektedir. Sosyal Sigortalar Sağlık Đşlemleri Tüzüğü’ne göre MESLEKĐ BULAŞICI HASTALIKLAR Yükümlülük Hastalık tehlikesi olan başlıca işler süresi D 1.GRUBU Helminthiasis grubu Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar: - Ankilostomiasis 3 ay Tünel ve yeraltı maden işleri, pirinç - Necatoriasis 3 ay tarlalarında, killi, nemli toprak zeminde çalışmalar. D 2. GRUBU: Tropik Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar - Malarya, 40 gün Bu gibi hastalıkların saptandığı ve tedavi - Amebiasis, 30 gün edildiği sağlık örgütlerinde ve kurumlarında - Sarı humma, 10 gün veya bu hastalıkların patojen ajanları ile - Veba, 10 gün çalışılan laboratuarlardaki sağlık görevlerinde - Rekürrent ateş 12 gün ve araştırmalarında çalışmalar. - Dank, 10 gün - Leishmanioz, 7 ay - Frambosie, 8 hafta - Lepra, 25 yıl - Lekeli humma, 20 gün - Riketsiöz, 20 gün D 3.GRUBU: Hayvanlardan insana bulaşan Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar - Bruselloz, 6 ay Hayvan gütme, bakma, terbiye etme, - Tetanoz, 30 gün veterinerlik hizmetleri, - Şarbon, 30 gün Hayvanlardan elde edilen materyelle veya - Salmonella enfeksiyonları, 30 gün hayvan artıklarıyla yakın temas, bunların - Weill hastalığı, 14 gün işlenmesi, saklanması, taşınması (ahır, - Kuduz, 2 yıl mezbaha, hayvan taşımacılığı, veteriner - Ornithozlar, psittakoz, 30 gün hastaneleri, kasap sakadatçı, sucukçu, et ve - Rekurrent ateş, 12 gün balık konserveciliği, süt ve süt mamullerinin - Şap hastalığı, 10 gün işlenmesi, mutfak işleri, hayvan derisi, kılı, - Çiçek, 12 gün yelesi, yünü, kemik v.b.nin işlendiği, - Q humması, 30 gün toplandığı, yok edildiği v.b. yerlerdeki - Lekeli humma, 20 gün çalışmalar.), - Ekinokok humması, 1 yıl -Laboratuvarlarda bu hastalıkların etkenleriyle - Ruam, 1 ay veya hastalanmış hayvanlardan alınmış - Bovin tipi tüberküloz. 1 yıl biyolojik materyalle yapılan çalışmalar. D 4.GRUBU: Meslek gereği enfeksiyon hastalıklarına özellikle maruz kişilerdeki Mesleki Bulaşıcı enfeksiyon hastalıkları - Viral hepatit, 6 ay - Hastane, dispanser, poliklinik araştırma - Tüberküloz, 1 yıl laboratuvarı v.b. sağlık kurumlarında çalışmalar. Hastalık ve belirtileri
Burada öncelikle her bir gruptan seçilmiş örnek bir hastalık ayrıntılı olarak verilecek diğer hastalıklar tablo halinde sunulacaktır: Salmonellozis Salmonellozis D3 grubu bir mesleki bulaşıcı hastalık olup, etkeni S.Typhimurium, S.Newport ve S.Enteritidis gibi salmonella türü bakterilerdir. Rezervuarı ve bulaş yolu: Domuz, küçükbaş, kümes ve ev hayvanları, yumurtalar yumurta tozu, pişmiş kontamine et parçaları, salatalar, enfekte etler, bayat yemek artıkları, süt, süt ürünlerinde çoğalabilen ve bunlar tarafından insana bulaşabilen bir hastalıktır. Başlıca semptomları; Karında kramplar, ishal, titreme, ateş, kusma ve bulantıdır. Đshal çoğu kez uzun sürer. Kuluçka süresi, 6 saatten 72 saate kadar uzayabilir. (ortalama 18 saat). Korunma için yapılabilecek başlıca uygulamalar şunlardır: Konserve gıdaları korumak, gıdaları özenle pişirmek, evlerdeki kemiricileri ve hayvanları yok etmek. Portörleri aramak. Kümeslerin sağlıklı olmasını temin etmektir. Amipli dizanteri hastalığa neden olan etkeni: Entamoaba histolytica hastalık etkeninin yerleştiği ve çoğaldığı yeri (Rezervuar), Portörlerin ve enfekte kişilerin gaitaları, belki fareler hastalığın bulaş şekli, Su, gıdalar, enfekte çiğ yenen sebze ve meyveler, sinekler, hamam böcekleri semptomların başlıca özellikleri ve kısa semptom tanımı, • Gizli ve belirtisiz başlangıç, • ishal ya da kabız ya da hiçbiri, • iştahsızlık, • karında dolgunluk, • kanlı ve balgamlı gaita hastalık etkenin kuluçka süresi ve 5 günden birkaç aya değişebilir, ortalama 3-4 hafta hastalıktan korunmak için alınması gereken önlemler; • Su, gıdalar, kirlenmiş sular için tifoda bahsedilen önlemlerin alınması, • Sütün pastörizasyonu (bebekler için kaynatılması). • Sineklerin yok edilmesi, • portörlerin izlenmesi. • Suyun kaynatılması ya da uyugn arıtımı, genelde hızlı filtrasyon ve klorlama %100 emin bir yöntem değildir. Yavaş süzme ve sonra klorlama tercih edilen yöntemdir.
Tüberküloz Hastalığa neden olan etkeni, Mycobacterium Tuberculosis (insan ve sığır tipi) Hastalık etkeninin yerleştiği ve çoğaldığı yeri (Rezervuar), Đnsan, seyrek olarak hayvan solunum yolları Hastalığın bulaş şekli, Temas, aynı şekilde tabak-çatal, gıda ve süt Semptomların başlıca özellikleri ve kısa semptom tanımı, • Öksürük, • ateş, • yorgunluk ve • plörezi Hastalık etkenin kuluçka süresi, Değişik Hastalıktan korunmak için alınması gereken önlemler • Sütün pastörizasyonu, • tüberkülozlu sığırların ortadan kaldırılması, • kontamine kişilerin röntgen muayenesi ve izlenmesi, • PPD taraması ile BCG Her bir meslek hastalığı grubundaki bütün hastalıkların her birini ayrıntılı olarak burada vermek imkansızdır. Bu nedenle bütün hastalıkların genel bir tablo halinde anlatmak için her bir hastalıkla ilgili olarak; • hastalığa neden olan etkeni, • hastalık etkeninin yerleştiği ve çoğaldığı yeri (Rezervuar), • hastalığın bulaş şekli, • semptomların başlıca özellikleri ve kısa semptom tanımı, • hastalık etkenin kuluçka süresi ve • hastalıktan korunmak için alınması gereken önlemler bir tablo halinde aşağıda verilmiştir. Elbette bu tabloda bile dünyada görülen bütün enfeksiyoz hastalıkları sıralamak mümkün olmamıştır. En çok görülen, meslek hastalığı olarak kabule dilen ve tedavisi/aşısı olanlar başta olmak üzere her bir etken grubundan önemli olanlar tabloya alınmıştır. Aşağıda hazırlanmış olan tabloda tüzüğe göre “mesleki bulaşıcı hastalıklar” listesinde olan hastalıklar (*) işareti ile belirtilmiştir.
Bulaşıcı Hastalıkların Özellikleri ve Korunması
BAKTERĐ TOKSĐNLERĐ
Hastalık
Rezervuar
Bulaş Şekli
Semptomların Kısa Tanımı
Kuluçka Süresi
2 saatten 8 güne kadar, genellikle 24 saat içinde
Evde yapılan ve asit olmayan konserveleri 5 dakika süre ile kaynatma, et, balık ya da kurutulmuş gıdaları uzun süre pişirmek, şüpheli gıda maddelerini tatmamak.
Korunma
Botulizm
C1. Botulinum
Toprak, toz, meyve, sebze ve bütün gıdalar
Toksin içeren gıda maddelerinin konserve edilmesi
Gastrointestinal ağrı, ishal, kabız, güç kaybı, dispne, yutma güçlüğü, çift görme,
Stafilakoka bağlı gıda zehirlenmesi
Enterotoksin yapan stafilakoklar, St. Albus, St. Aureus (toksini ısıya dayanıklıdır)
Deri, muköz, membranlar, cerahat, toz, hava, balgam, boğaz
Kreması kontamine olan pastalar, etler, kümes hayvanları, süt ve ürünleri
Şiddetli bulantı, kusma ve güç kaybı, ishal, kramplar, ani ve bazen şiddetli başlangıç, kişinin süratle iyileşmesi.
1 - 6 saat ortalama 3 saat.
Derinliği az kaplarda hazırlanan yiyecekleri soğuduktan sonra derhal 7 oC den düşük ısıda soğutmak, Artıkları 4 saat içinde kullanmak, gıdaların hazırlanmasında el işlemlerinden sakınmak, gıda elleyicilerinin sağlık ve hijyen eğitimi
S.Typhimurium S.Newport S.Enteritidis S.Montevideo vb.
Domuz, küçükbaş, kümes ve ev hayvanları, yumurtalar yumurta tozu
Pişmiş kontamine et parçaları, salatalar, enfekte etler, bayat yemek artıkları, süt, süt ürünleri
Karında kramplar, ishal, titreme, ateş, kusma ve bulantı, ishal çoğu kez uzun sürer.
6 saatten 72 saate, ortalama 18 saat
Konserve gıdaları korumak, gıdaları özenle pişirmek, evlerdeki kemiricileri ve hayvanları yok etmek. Portörleri aramak. Stafilakok zehirlenmesi için bahsedilen benzer önlemleri almak. Kümeslerin sağlıklı olmasını temin etmek.
Salmonellozis
(*) BAKTERĐ LER
Neden Olan Ajan
Tifo
Paratifolar
(*)
3 -38 gün ortalama 714 gün.
Salmonella typhi
Portör ya da hastanın gaita ve idrarı
Su, süt, süt ürünleri, kabuklu deniz ürünleri, kontamine gıdalar, sinekler.
Devamlı bir ateşle beraber genel enfeksiyon belirtileri, gövdede pembe lekeler ve ishal
Salmonella A,B,C
Gastroenterit formu için 110 gün, barsak enfeksiyonu formu için 13 hafta.
Kullanılan suyun arıtımı, dezenfeksiyonu ve korunması. Süt ve süt ürünlerinin pastörizasyonu, kirlenmiş suların sağlıklı bir şekilde izolesi, gıda işçilerinin eğitimi, gıda maddelerinin ve kabuklu hayvanların kontrolü, sineklerin yok edilmesi, jerm portörlerinin kontrolü, aşılama, kişisel hijyen.
Streptokoksik gıda zehirlenmesi
A grubu Str, B grubu hemolitik Str Str. Faecalis, Str.Viridans
Ağız, burun boğaz ve insan solunum yolları
Etler, süt, köfte, peynir, kontamine soslar
Bulantı, bazen kusma, kolik ve ishal
2 - 18 saat
Stafilokok zehirlenmesindeki benzer önlemlerin alınması. Süt ve süt ürünlerinin pastörizasyonu
Shigellozis (Basili dizanteri)
Sh. dysentherie Sh. Flexneri Sh.Soydil ve Sh.Sonnei
Jerm portörlerinin ve enfekte kişilerin saltaları
Su, gıdalar, süt ve kontamine süt ürünleri, sinekler
Birden bire ishal, ateş, tenezm ile başlangıç, sık kanlı ve balgamlı ishal
1 - 7 gün, ortalama 4 günden az.
Su, gıdalar, kirlenmiş sular için tifoda bahsedilen önlemlerin alınması, Sütün pastörizasyonu (bebekler için kaynatılması). Sineklerin yok edilmesi, portörlerin izlenmesi.
Kolera
V.Cholarae
Galita, kusmuk, Jerm portörleri
Su, kontamine çiğ yiyecekler, sinekler
Sulu ishal, kusma, susuzluk, ağrılar, koma
2-5 gün ortalama 3 gün
Tifoda bahsedilen önlemlerin alınması, aşılama, karantina, hastaların izole edilmesi
Hastalık
BAKTERĐLER
Bulaş Şekli
Semptomların Kısa Tanımı
Kuluçka Süresi
Korunma
Enfekte hayvanın kanı, dokuları, sütü, idrarı
Enfekte inek ve keçiden alınan çiğ süt, aynı zamanda enfekte hayvanla temas
Belirtisiz, düzensiz bir ateş, terleme, titreme, kas ve eklem ağrıları
6 ila 30 gün arasında değişebilir
Sütün pastörizasyonu, enfekte hayvanların imha edilmesi, enfekte etlerin önlem alınarak işlenmesi
Meliodozis
Preudomonas Pseudomalle
Fare, kobay, kedi, tavşan, köpek, at
Fare gaitası ile enfekte olmuş gıda maddeleri
Đshal, kusma, yüksek ateş, hezeyan
10 günden az
Farelerin imhası, gıdaların uygun taşınma ve korunması, sineklerle savaş, kişisel hijyen
Streptotok anjin
Str.hemolyticus
Burun, boğaz ve ağız akıntısı
Kontamine süt ve ürünleri
Anjin, birden başlayan ateş, kusmalar
2 günden 5 güne
Sütün pastörizasyonu, temaslıların muayenesi, portörlerin bulunması ve tedavisi
Difteri
Corynebacterium Diphtheriae
Solunum yolları, hasta ve portör jermleri
Temas, süt ve süt ürünleri
Bademciklerin, boğazın ve burunun iltihablı, ateşli hastalığı
2-5 gün ve daha fazla
Sütün pastörizasyonu, araç-gerecin dezenfeksiyonu, temaslıların muayenesi, aşılama
Tüberküloz
(*)
Mycobacterium Tuberculosis (insan ve sığır tipi)
Đnsan, seyrek olarak hayvan solunum yolları
Temas, aynı şekilde tabak-çatal, gıda ve süt
Öksürük, ateş, yorgunluk plörezi
Değişik
Sütün pastörizasyonu, tüberkülozlu sığırların ortadan kaldırılması, kontamine kişilerin röntgen muayenesi ve izlenmesi, PPD taraması ile BCG
Tularemi
Francisella Tutarensis
Kemiriciler, tavşan, sinekleri, tahta kenesi, köpek, tilki, domuz
Enfekte tavşan eti, kontamine su, yabani hayvanlarla temas
Ani başlangıç, ateş ağırlar vs.
1-10 gün ortalama 3 gün
Tavşan etinin uzun süre pişirilmesi, suyun temizlenmesi, kauçuk eldiven kullanılması(vahşi hayvanlarla temasta, korunma amacı ile)
Gastroenterit
Bilinmeyen mikroorganizmalar
Đnsan ve hayvanlar
Su, gıdalar, süt, hava
Đshal, bulantı, kusmalar, kramplar, belki ateş
Değişik, ortalama 812 saat
Çevre sağlığı sağlık eğitimi, kişisel hijyen
Coxiella burnetti
Süt inekleri, koyun, keçi
Mezbahalar, enfekte hayvanla temas eden süt sağıcıları, çiğ inek ve keçi sütü
Bol terleme ve titreme, migren, rahatsızlık
2-3 hafta
Süt ve sütlü ürünlerin pastörizasyonu. Enfekte hayvanların oluşturduğu rezervuarların yok edilmesi, mezbaha ve süthanelerin temizliği. Hastalığın tespit edildiği yerlerden gelen ürünlerin 63 oC de 30 dakika ya da 72 oC de15 saniyede pastörize edilmesi.
Filtre olan bir virüs
Ev farelerinin idrarı, gaita, ifrazat
Kontamine gıdalar
Ateş, grup, şiddetli baş ağrısı, tortikolis, kusma, uyku hali.
Ortalama 813 gün
Farelerin yok edilmesi ya da sayılarının azaltılması. Genel temizlik ve çevre temizliği.
Enfekte su gıdalar, süt
Ateş, bulantı, iştahsızlık, muhtemelen kusma, yorgunluk, baş ağrısı, sararma
15-35 gün, ortalama 25 gün
Kirli suların izolesi, gıda hijyeni, kişisel hijyen. Sulun koagülasyon, dekantasyon ve filtrasyonla arıtımı, daha sonra klorla dezenfeksiyonu (litrede 0.6 ml. Serbest klor olacak şekilde)
(*)
RĐCKETSIA
Rezervuar
Brucella melitensis (keçilerde) Brucella arbortus (sığırlarda) Brucella suis (domuzlarda)
Brusella
Ricketsia Humması
(*) Lenfositer Koriomenenjit
VĐRUS
Neden Olan Ajan
ENFEKSĐYÖZ HEPATĐT
(*)
Hepatit A virüsü
Enfekte şahısların dışkısı
SPĐROKET
PROTOZOA
Hastalık
Rezervuar
Bulaş Şekli
Semptomların Kısa Tanımı
Kuluçka Süresi
Su, gıdalar, enfekte çiğ yenen sebze ve meyveler, sinekler, hamam böcekleri
Gizli ve belirtisiz başlangıç, ishal ya da kabız ya da hiçbiri, iştahsızlık, karında dolgunluk, kanlı ve balgamlı gaita
5 günden birkaç aya değişebilir, ortalama 3-4 hafta
Schigellada alınan önlemlerin aynısı. Suyun kaynatılması ya da uyugn arıtımı, genelde hızlı filtrasyon ve klorlama %100 emin bir yöntem değildir. Yavaş süzme ve sonra klorlama tercih edilen yöntemdir.
Korunma
(*)
Entamoaba histolytica
Portörlerin ve enfekte kişilerin gaitaları, belki fareler
Leptospiroz (weil hastalığı)
Leptospira haemorrhagiae L. habddomadis, L.cola vb.
Fare, domuz, köpek, kedi, sıçan, tilki, koyun idrarı ve gaitası
Gıdalar, su, enfekte hayvanların gaitaları ve idrarları ile kirletilmiş toprak, temas
Ateş, titreme, baş ağrısı, bulantı, adale ağrısı, kusma, susama, halsizlik, sararma
4-19 gün, ortalama 9-10 gün.
Farelerin imhası, gıdaların korunması, mutfak araç gerecinin dezenfeksiyonu. Suların kirletilmemesi. El ve kollardaki çatlakların tedavisi
Domuz, ayı, yabani domuz, fare, tilki, kurt
Enfekte domuz eti ve domuz eti ürünleri, enfekte ayı ve yaban domuzu eti
Bulantı, kusmalar, ishal, adale ağrısı, yüzün ve göz kapaklarının şişmesi, yutkunma zorluğu
9 gün civarında, 229 gün
Domuz ayı ve yaban domuzu etlerinin, domuz eti ve et ürünlerinin iyice pişirilmesi, farelerin imhası. Domuzların pişmiş yiyeceklerle beslenme ya da bunları gıdalardan çıkarmak. Eti -15 C derecede, 20 gün ya da 31 C derecede 24 saat muhafaza etmek.
Amipli dizanteri
(*)
Trişinozis
(*)
PARAZĐTOZLAR
Neden Olan Ajan
Sistozamiyazis (bilharziose)
Askariyozis
Trichinella spiralis
Enfekte sudan sakınmak. Suyu aşağıdaki yöntemlerden biri ile sağlıklı duruma getirmek. 1)1 saat sürede koagülasyon ve çöktürme, daha sonra yavaş süzme(saatte 1 m2 de, 7 m3 su) ya da
Schistosoma haematobium, S.Monsoni, S. Japonicum
Đnsanda venöz dolaşım, idrar, gaita
Enfekte olmuş su, bu suyun içme ve yıkanma için kullanılması
Dizanterik, akciğer ve karın semptomları, titreme, kaşıntı, dermatit
1-3 ay ya da daha fazla
Ascaris Lumbricoides
Đnsan, goril, maymun kalın barsağı
Enfekte su ve gıdalar, lağım suları
Gaitada kurtlar, karın ağırısı, deri döküntüleri, karın şişmesi, bulantı, iştahın artması
1-5 gün ve 24 ay
diatomitten süzme (saatte 1 m2 de 12 m3 su), sonra klorlama (1 mg/L), 2) Kaynatma, bakır sülfat ilave ederek (16 mg/L) 48 saat süre ile çöktürme ve klorlama, 3) Sodyum pentachlorophenat ya da bakır (10 mg/L) ilave etmek, yavaş kum filtrelerinden süzmek ve klorlama
Kişisel hijyen, çevre sağlığı. Endemik bölgelerde suyu kaynatarak içmek. Đnsan dışkı ve idrarının sağlıklı bir şekilde izolesi
PARAZĐTOZLAR
Hastalık
Neden Olan Ajan
Rezervuar
Bulaş Şekli
Semptomların Kısa Tanımı
Kuluçka Süresi
Korunma
Dokulardaki kistler(karaciğer, Değişik, akciğer, böbrek, kursak), Semptomların birkaç gün. olmaması, ölümle sonuçlanması olanaklı.
Köpekleri mezbahaya sokmamak ve çiğ etle beslenmelerini önlemek, çocukları ve yetişkinleri köpeklerle doğrudan temas etmelerinin sakıncalı olduğu hakkında eğitmek.
Ekinokok (Hidatidoz)
Echinococcus Granulosus (köpek tanyası)
Köpek, koyun, kurt, domuz, at, maymun
Kontamine içecekler ve gıdalar, elle ağzın kontamine olması, enfekte köpeklerle temas.
Teniaz
Taenla Sollum(Domuz tanyası) T.Saginata (Sığır tanyası)
Đnsan, davar, domuz, manda, muhtemelen fare ve sıçan
Enfekte etlerin çiğ yenmesi. Đnsan, fare ve sıçan gaitası ile kirletilmiş gıda maddeleri
Karın ağrıları, ishal, konvulziyonlar, uykusuzluk, iştahının artması
1-3 ay
Eti uzun süre pişirmek, sineklerle savaş, insan gaita ve idrarının sağlıklı bir şekilde izolesi, gıdaları elle işleyenleri hijyen kurallarına uymaları konusunda denetleme, kontrol edilmemiş etleri yememek, Eti 6 gün-10 C derecede saklamak.
Botriosefalozis
Diphyliobotrium latum(balık tenyası) ve diğer varyeteleri
Siklops, insan, kurbağa, köpek, kedi
Çiğ yenen enfekte tatlı su balıkları
Karın ağrıları, zayıflama, anemi, halsizlik
18 gün
Balığın ve balık yumurtalarının (havyar) iyice pişirilmesi. Đnsan gaita ve idrarının sağlıklı bir şekilde izolesi.
Paragonimiyazis
Paragonimus westermani, P.kellicotti (akciğer trematodu)
Đnsan, köpek, kedi, domuz, fare, kurt
Enfekte su, tatlı su yengeci, kerevit
Kronik öksürük, boğumlu parmaklar, künt ağrılar, ishal
Değişik
Endemik bölgelerde içme suyunun kaynatılması. Tatlı su yengeçlerinin ve kerevitlerinin iyice pişirilmesi.
Klonorkiyazis
Clonorchis sinensis, opistherchis fellneus (karaciğer trematodu)
Đnsan, köpek, kedi, domuz karaciğeri
Enfekte tatlı su balıkları
Kronik ishal, niktolopi (gece görmesi)
26 gün
Endemik bölgelerde içme suyunun kaynatılması. Balıkların iyice pişirilmesi
Fasiyoliyazis
Fasciola hepatica
Koyun karaciğeri
Çiğ yenen koyun karaciğeri
Muntazam olmayan ateş, ağrılar, ishal
Birçok ay
Koyun karaciğerinin iyice pişirilmesi
Trikosefalozis
Trichuris trichlura
Đnsan, domuz, köpek kalın barsağı
Kontamine gıdalar
Özellik arzeden semptomları yok. Muhtemelen karında şişkinlik
6-12 ay
Çevre sağlığı, suyun kaynatılması, gıdaların pişirilerek yenmesi. Gaitanın sağlıklı bir şekilde izolesi.
Oksiyur
Enterobius vermicularis
Đnsan kalın barsağı
Parmaklar, yumurta ihtiva eden tozlar, kontamine gıdalar ve sular, lağım suları
Burun kaşıntısı, pruritis, ishal
14 gün
Heladan çıktıktan sonra ellerin yıkanması, tırnakların kesilmesi, yatarken pamuklu don giyilmesi, hijyen önlemleri
Fasciolopsis
Fasciolopsis buski
Đnsan ve domuz ince barsağı
Çiğ yenen su bitkileri, su gıdaları
Karın ağrıları, ishal, yeşilimtrak gaita, kabız, ödem
1-2 ay
Lotus, bambu, su kestanesi köklerinin pişirilmesi
Himenolopiyaz
Hymenolopis Nana
Đnsan ve kemiriciler
Yumurtalar ile kirlenmiş gıdalar, direk temas
Đshal ya da karın ağrıları, barsak irritasyonu
1 ay
Đnsan dışkı ve idrarının sağlıklı bir şekilde izolesi. Kişisel hijyen, gıdaların sağlık denetimi, kemiricilerin yok edilmesi, vakaların tedavisi.
VAKA ÇALIŞMASI: VEKTÖRLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR Vektörlerle bulaşan hastalıklar bazı iş kollarında daha fazla önem arzedebilir. Veterinerlik, hayvancılık, gıda ve tarım sektöründe çalışanlarda vektörlerle bulaşan hastalıklar önemli sağlık sorunları oluşturabilirler. Vektörlerle bulaşan hastalıkların çok görüldüğü başlıca iş kolları; • Hayvan gütme, bakma, terbiye etme, • veterinerlik hizmetleri, • Hayvanlardan elde edilen materyelle veya hayvan artıklarıyla yakın temas, bunların işlenmesi, saklanması, taşınması (ahır, mezbaha, hayvan taşımacılığı, veteriner hastaneleri, kasap sakadatçı, sucukçu, et ve balık konserveciliği, süt ve süt mamullerinin işlenmesi, mutfak işleri, hayvan derisi, kılı, yelesi, yünü, kemik v.b.nin işlendiği, toplandığı, yok edildiği v.b. yerlerdeki çalışmalar.) • Laboratuvarlarda bu hastalıkların etkenleriyle veya hastalanmış hayvanlardan alınmış biyolojik materyalle yapılan çalışmalardır. • Bu gibi hastalıkların saptandığı ve tedavi edildiği sağlık örgütlerinde ve kurumlarında veya bu hastalıkların patojen ajanları ile çalışılan laboratuarlardaki sağlık görevlerinde ve araştırmalarında çalışmalar. Vektörlerle bulaşan hastalıklardan biri olan sıtmayı örnek evrecek olursak; sıtma etkeni olan plazmodium türü mikroorganizmalar, dişi sivrisineklerinin vücudunda gelişimini tamamlar sonra bu sineğin insanı sokmasıyla sağlam insana geçerek hastalık yapar. Đnsanda hastalığın ortaya çıkabilmesi için etkenin mutlaka sivrisineğin vücudunda bir süre kalarak gelişim aşamasını tamamlaması gerekir. Bu hastalığın bulaş zinciri-çevresi göz önüne alındığında; Etken: Plazmodium türü mikroorganizmalardır. Kaynak: Sıtma hastalığı olan insandır. Bulaşma yolu: Vektör (anofel türü sivrisinek) Konakçı: Sivrisineğin ısırdığı sağlam insandır. Bu zinciri ikim koşulları, sıcak ve nem stimule eder, bulaşı hızlandırır. Bütün bu ögeleriyle birlikte enfeksiyon çevresi anlaşılmış olur alınması gereken önlemler zincirin her bir halkasına ve kolaylaştırıcı çevresel faktörlere yönelik olarak sistematik bir biçimde planlanırsa salgın veya bulaşıcı hastalığa sistematik ve bilimsel olarak müdahale edilmiş olacaktır. Bu sistematik yaklaşımla ele alındığında sıtmayla ilgili olarak alınması gereken önlemlerin şunlar olacağı açıkça ortaya çıkacaktır: Temel prensip bulaştırma aracı olan vektörlerin ortadan kaldırılması olmakla birlikte, enfeksiyon zinciri göz önünde bulundurularak enfeksiyonun bulaşma aşamalarının her birine yönelik olarak entegre (bütün önlemler birlikte) önlemler alınmalıdır.
1. Etkene Yönelik Önlemler: • Etkenin antijenik yapısının ve immunolojik özelliklerinin laboratuar ortamında incelenmesi 2. KAYNAĞA Yönelik Önlemler: • Hastalık insandan insana bulaşıyorsa hastaların tedavi edilmesi, hasta taramabulma çalışmaları, erken tanı koymak. Vakaların izolasyonu ve tanının konması
• Hayvandan insana bulaşan hastalıklarda hasta hayvanların aranması ve tedavisi gereken durumlarda itlafı • Kaynağın bulunması, yeni bulaşların önlenmesi ve kaynağa ve bulaşma yollarına yönelik önlemlerin alınması açısından çok önemlidir. • Sağlık Eğitimi ile erken tanı ve tedaviye katkı sağlamak • Hastalık bildirim sistemi ile, hastaların erken ve doğru tanısının konmasını sağlayarak hastalığın yayılmasını önlemek 3. Kaynaktan Çıkış Yoluna Yönelik Önlemler: • Hasta insanların vektörlerle temasını ve ısırılmayı önlemek amacıyla; Uzun kollu giysiler, kaçırıcı kimyasalların kullanılması, cibinlik ve sinek telleri kullanmak • Hayvan barınaklarının ilaçlanması, vektörleri uzaklaştırıcı kimyasalların kullanılması 4. BULAŞ YOLUNA (Vektöre) Yönelik Önlemler: • Öncelikle vektörlerin, üreme ve yaşama alanlarının saptanması gerekir. • Vektörlerin yaşama ve üreme alanlarına yönelik çevre sağlığı (barınma, atık, ve gıda hijyeni) önlemleri. • Fiziko-biyolojik (kapan, tuzak, UV elektrikli lamba, larva yiyen bakteriler, kedi beslemek vb) önlemler. • Toksik kimyasal maddeler kullanarak (pestisitleri kullanarak) vektör mücadelesi. 5. Konakçıya Giriş Yoluna Yönelik Önlemler: • Sağlam insanların vektörlerle temasını ve ısırılmayı önlemek amacıyla; Uzun kollu giysiler, kaçırıcı kimyasalların kullanılması, cibinlik ve sinek telleri kullanmak • Sağlık eğitimi ile kişisel önlemleri önemsetmek. 6. KONAKÇIYA Yönelik Önlemler: • Sağlamların ilaçla korunması (ve/veya aşılanmaları) • Yeterli ve dengeli beslenme • Sağlık eğitimi ve kişisel hijyen önlemlerinin alınması • Toplumun sosyoekonomik ve sosyokültürel düzeyinin yükseltilmesi en önemli önlemdir. Şekil 3. Vektörlerle Bulaşan Hastalıklarda, Enfeksiyon zinciri (çevresi) ve vektörlerle bulaşan hastalıklara karşı alınması gereken önlemler.