İş Hijyeni



İş Hijyeni  Konunun genel amacı Katılımcıların, işyerinde hijyen tanımı, ölçüm metotları ve sorumluluklar konusunda temel bilgilere sahip olmalarını sağlamaktır.  Öğrenme Hedefleri Bu dersin sonunda katılımcı;  İş hijyeninin tanımını yapar, kapsamı ve boyutlarını söyler.  İş hijyeni konusunda sorumlulukları ve ilişkileri sıralar (işyeri hekimi, iş hijyenisti, iş güvenliği uzmanı vb.).  Ölçüm ve kontrol yöntemlerini sıralar.  Konunun alt başlıkları  İş hijyeni tanımı,İş hijyeni konusunda işyeri hekiminin sorumlulukları,  İlgili mevzuat,  Ölçüm ve kontrol yöntemleri.

 “Hijyen”= “sağlam”= “sağlıklı”.  Aesculapius'un kızı Hygiea sağlığı koruyan ilahedir.  Sağlığı korumak üzere çalışan bilim dalına hijyen adı verilir.  İnsan sağlığının korunması ve geliştirilmesi, yükseltilmesi, sağlıklı düzeyde uzun sure devam etmesi için gerekli olan uygulamaları yapan bilimdir.

 İş sağlığında hijyen sadece biyolojik risklerden arındırmayı değil kimyasal vb. diğer kirliliklerden de arındırmayı kapsar.

O halde hijyeni; A. Kimyasal risklerden arındırma B. Biyolojik risklerden arındırma C. Fiziksel risklerden arındırma D. Ergonomik risklerden arındırma İş hijyeninin amacı, sağlığı tehdit eden her türlü tehlikenin ortamdan uzaklaştırılması ya da yok edilmesi olarak tanımlanabilir.

Kişisel Hijyen  İşyerlerinde hijyen kurallarına yeterince uyulmadığı takdirde işyeri çalışma ortamında bulunabilecek zararlı ve zehirli, gaz, toz, duman vb. fizikobiyokimyasal etkenlere maruz kalınabilir.  İyi bir hijyen (temizlik, sağlık bilgisi) daima gereklidir. İşyerindeki hijyen kolaylıkları (lavabolar, duşlar, tuvaletler, soyunma odaları) çalışanlar tarafından uygu bir şekilde kullanılmalıdır.  Zehirli kimyasal maddelerle, sıcakta ve kirli islerde çalışan isçiler için iyi bir hijyen (temizlik) temel şarttır.

İyi Bir Hijyen Uygulaması İçin  Temiz, içilebilir su kullanılmalı,  Soyunma odasında, tuvaletlerde, tehlikeli maddelerin kullanıldığı yerlerde hiç bir şey yenmemeli,  Eller ve vücudun kimyasal maddelere maruz kalan bölümleri düzenli olarak yıkanmalı ve günlük duş yapılmalı,  Dişler ve ağız her gün temizlenmeli ve düzenli olarak diş hekimine kontrol ettirilmeli,

 Uygun iş elbisesi ve iş ayakkabısı giyilmeli  İş elbiseleri ile ve iş dışında giyilen giysiler karıştırılmamalı,  Zehirli, zararlı maddelerle kirlenmiş iş elbiseleri, havlular vb., diğer çamaşırlarla karıştırılmadan temizlettirilmeli,  Koruyucu maskeler, gözlükler, eldivenler, kulak koruyucuları, vb., uygun şekilde kullanılmalı,  Düzenli eksersizlerle sağlık korunmalıdır.

 Tehlikeli tozlarla çalışanlar , işten sonra duş almalı ve saçlarını da yıkamalıdır. Kirli iş elbiseleri düzenli olarak değiştirilmelidir (temizletilmelidir).  Grip ve bağırsak şikayetleri bir işçiden diğerine hızla yayılabilir. Grip olanlar, akut bağırsak şikayetleri olanlar veya bulaşıcı bir rahatsızlığı olanlar hemen işyeri hekimine durumu bildirmelidir.  İyi bir personel hijyeninin en önemli bölümü herhangi bir şeyi yemeye oturmadan önce, tuvaleti kullandıktan sonra ve yapılan iş tamamlanınca eller yıkanmalıdır.  Çözücüler, tinerler, alkaliler veya makine yağları gibi maddeler asla cildin temizlenmesi için kullanılmamalıdır.

 “İşyerinde oluşan, hastalığa neden olan, sağlık ve iyilik halini bozan, isçiler ve toplumdaki bireyler arasında önemli ölçüde huzursuzluk ve verimsizlik yaratan çevresel faktörleri ve stresleri gözlemleyen değerlendiren ve kontrol altına alan bir teknik, sosyal bilim ve sanattır."

Endüstriyel hijyen, sadece ortam havasında kimyasalları ölçmek olarak algılansa da diğer bütün etkenleri ölçmeye değerlendirmeye ve kontrol etmeye de çalışan bir bilimdir.

 İş Kanunun 82. maddesi ile is güvenliği uzmanlığı yasal bir zemine kavuşmuştur.  İş güvenliği uzmanı bir is hijyenisti gibi “işyerinde oluşan, hastalığa neden olan, sağlık ve iyilik halini bozan, işçiler ve toplumdaki bireyler arasında önemli ölçüde huzursuzluk ve verimsizlik yaratan çevresel faktörleri, değerlendirebilmeli ve kontrol altına alabilmelidir.  Aslında sadece bu isi yapan “iş hijyeni bilim ve sanatı ile uğraşacak yeterli sayı ve nitelikte is hijyenisti'” bulunması gelecekte kaçınılmaz olacaktır.

Bu tanımlardan da anlaşılacağı üzere is hijyenisti (is hijyeni) sağlığı tehdit eden etkenleri bilmeli, etken hastalık ilişkisini karıştıran, engelleyen, arttıran diğer etmenleri bilmeli ve alınması gereken kontrol uygulamalarını bilmelidir.

I. SAĞLIĞI TEHDİT EDEN ETKENLER  sıvı,  katı,  gaz veya toz formunda olabilir.

Bu etkenler etiyolojisine göre;  Fiziksel,  kimyasal,  Biyolojik,  toz

 II. SAĞLIK RİSK OLUŞTURAN TEHLİKELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ  Her bir etken bireyler arasında farklılıklar gösteren değişik düzeylerde etki gösterebilmektedir.

 İşyerindeki faktörlerin hiçbiri tek basına etki etmez.  Diğer mesleki ve çevresel faktörlerle birlikte etkileşim halinde etki ederler.  Kimi çevresel faktörler bir başka faktörün etkisini arttırırken bir başka faktörün etkisini azaltır.  Bireyler arasındaki (yas, cinsiyet, genetik yapı, fiziksel kapasite, beslenme durumu ve kişilik yapısı gibi) farklılıklar çevresel faktörlerin bir kişide diğerlerine göre farklı sonuçlar ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

 Toksik kimyasal etkenlerle oluşan hastalıklarda, etken-hastalık ilişkisi konuyu daha da karmaşıklaştırır.  Oluşan etkilenim, konakçıya ulasan etkenin miktarı ve konakçının yanıt verebilme kapasitesi ile doğrudan ilişkilidir.

Sağlık Riski Oluşturan Tehlikelerin Değerlendirilmesi için aşağıdaki konular mutlaka irdelenmelidir:  1. Etken;  Etkenin yapısı veya zararlı etkileri  Yoğunluğu,  Dalga boyu, çözünürlük derecesi  2. Etki;  a. Maruziyet yoğunluğu  b. Maruziyet suresi

 3. Konakcıya;  (Bireyin duyarlılığı)  a. Genetik yapısı, ırk  b. Yası,  c. Cinsiyeti,  d. Beslenme durumu,  e. Enfeksiyon öyküsü  f. Bağısıklık durumu,  g. Aktivite duzeyi  4. Ortama ait faktorler  5. Sağlık riski olusturan tehlikelerin kontrolu

 Maruziyet'in Yoğunluğu  Şiddetli maruziyette zarar görme, kısa surede meydana gelir.  Zehirli maddelerin az miktarları bile zarara neden olabilir.  Zehirli maddeler tarafından hava çokça kirlenmektedir.  Bunlar için yapılan (ortamdaki) kontrol ölçmeleri, o kimyasal maddelerin çalışma ortam atmosferindeki konsantrasyonunun guvenlik sınırları içinde olduğuna bizi inandırmalıdır.  Bircok maddeye dokunmak (bile) çok tehlikelidir.  Bu nedenle bu gibi maddeler dokunmaya karsı korunmuş olmalıdır.

 Maruziyet'in Suresi  Tek basına yeterli bir ölçüt değildir.  Çünkü Akut toksik sınırların üzerindeki bir konsantrasyonda etkilenim söz konusu ise bir kez temas bile etkili olabilir.  Bu durumda MAK değerinin önemi ortaya çıkmaktadır.  MAK akut toksik etkilenimin sınırlarıdır.  Bir kez yüksek dozda maruz kalma kadar düşük dozlarda da olsa tekrarlı etkilenimlerde önemlidir.

 Bireyin duyarlılığı  Her sahsın, cesitli zararlı maddelere olan dayanıklılığı değisik olmaktadır.  Bazı bireyler alerjik bünyeye sahiptir ve daha duyarlıdırlar.  Bazen, bir kere olan ağır maruziyet, önceleri yüksek dayanıklılık gösteren şahıslarda bile duyarlılık meydana getirebilir.

 4- Ortama ait faktorler:  Verilen zehirli bir maddenin , neden olacağı zararın, sisteme konulan madde miktarına bağlı olduğu kuskusuzdur.  Bu aynı zamanda, zararlı maddenin havadaki miktarına ve maruziyet suresine de bağlıdır.  Havadaki zararlı madde miktarı alınacak numunelerin analizi ile ölçülebilir.  Katı madde veya tozlarda, belli bir hava hacminde, taneciklerin büyüklüğü ve adetinin ölçülmesi yöntemi uygulanmaktadır.

 Sağlık Riski Oluşturan Tehlikelerin Kontrol altına alınması 1. Risk değerlendirmesi yapılmalı, 2. işyerinde kullanılan, üretilen zararlı bütün maddelerin listesi hazırlanmalı.

3. Depolarda veya işyeri sahasında bulunan önceden satın alınmış malzemelerin kontrolü yapılmalıdır.

4. Üretimde uygulanan bütün yöntemlerin sağlığa zararlı olup olmadıkları kontrol edilmeli.

5. Herhangi bir üretim yönteminde toz, duman veya sisin meydana gelip gelmediği incelenmeli.

6. Asitlerin, bazların duman çıkaran, tahriş edici sıvıların ve katıların, solventlerin taşınmaları sağlığa zararlılık yönünden kontrol edilmeli.

4. Bu konuda yapılan kontrollerin değerlendirilmesi, bazı değişikliklerin yapılmasına gereksinim gösterebilir.

5. Sadece ham ve mamul malzemenin, sağlık acısından riskli olup olmadıklarını araştırmakla tam bir kontrol yapılmış olmaz, 6. yan ürünler ve özellikle atıklar genellikle mamul malzemeden daha çok tehlikeli olabilir.

Tehlikeleri Önleyici Kontrol Yöntemleri: 1. Kaynakta kontrol  Tesisat ve techizat değişikliği  Zehirli Olmayan/Daha Az Zehirli Olan Maddelerin Kullanılması  Üretim Yöntemini Değiştirme  İşyeri Düzeni (havanın toz, dumanlarla kirlenmesini önleme bakımından önemlidir  Tozların, yeniden yayılmasını önleyecek şekilde etkili vakumlu temizleyicilerin bulunması ve herhangi bir temizleme isinin, işyerinde çok az isçi bulunduğu surelerde yapılması

 Sağlık risklerinin kontrolü amacıyla kaynağa yönelik olarak yapılabilecek baslıca uygulamalar öncelik sırasına göre: 1. Tehlikeli maddeyi kullanmama 2. Tehlikeli madde yerine daha az tehlikeli başka bir madde kullanıma (substitution) 3. Tehlikeli maddeyi kullanmak zorunlu ise düşük miktarlarda kullanma 4. Tehlike arzeden yöntem yerine tehlikesiz yöntemi kullanmak (process değistirme) 5. İşlemin kapalı sistemle yapılması böylece oluşan tehlikenin ortama dağılmasını önlemek (enclosing)

6. Kapatılamayan işlemlerde zorunlu olarak ortama tehlikeli madde yayılması söz konusu ise etkin bir havalandırma yapılmalı etken dilue edilip konsantrasyonu azaltılmalı (ventilasyon) 7. MAK ve ESD limitleri bilinen etkilenimler için sürekli izleme ve olcum (monitoring) yapılmalı 8. Çalışanların bireysel koruyucu ekipmanları kullanarak ortamdaki tehlikeli madde veya işlemden kendini koruması sağlanmalı

2. Ortama ait kontrol  Tehlikeli üretim yapılan işyerini - isi diğerlerinden ayırmak (tecrit etmek).  Tehlikeli üretim yapılan makine ve tesisatı tamamen kapalı duruma getirmek.  Islak (yas) yöntem uygulamak.  Yerel (lokal, mevzii) olarak kirli havanın emilerek çalışma ortamından uzaklaştırılması.  İşçi eğitimi

3. Alıcıda kontrol ve korunma önlemleri,  Eğitim ve öğretim  İşçilerin rotasyonu  İşçinin havalandırılan kabine alınması  Kişisel dozimetrimonitorler  Yeterli bakım programı

 Kişisel Koruyucu Ekipmanların Kullanımı  a. Solunum sisteminin korunması  Kendi kendine yeterli solunum maskeleri  Süzgeçli maskeler  Temiz hava sağlayan hortumlu maskeler Toz maskeleri  b. Gözlerin korunması; gözlük, maske

 bağısıklama,  düzenli ve dengeli beslenme,  sigara vb. zararlı alışkanlıklardan uzak durma,  fizik aktivite düzeyini yüksek tutarak sağlıklı vücudun devamını sağlama vb. uygulamalar da işyeri sağlık risklerinin kontrolü için yapılabilecek uygulamalardandır

Kullanma Amacı

Kullanılan MalzemeMadde

Polisaj (Parlatma) Kum

Daha Çok Güvenilir Malzeme Madde Çelik kum (bilya)

Öğütme, taşlama

Sun'i taş

Adi taş

Vernik

Petrol Esaslı solvent

Makine Temizliği

Benzin

Gazyağı, hatta motorin

Boya

Kurşun oksit

Çözünmez kurşun bileşikleri

İşyeri Ölçümleri  İşyeri Gürültü Ölçümü ve Gürültü Haritası çıkarılması  İşyeri Toz Ölçümü  İşyeri Aydınlatma (Işık Şiddeti) Ölçümü  İşyeri Termal Konfor Olcumu (Nem, Isı, hava akım hızı vb.)  Kimyasal Maddelerin Ortam Ölçümü (Organik Buhar, Gaz Buhar )  Genel vibrasyon ölçümleri ve el, kol, bacak vibrasyon ölçümleri

Dış ortam ve çevresel ölçümler:  Baca Gazı (Emisyon) Analizleri  Uçucu Organik Bileşenler (VOC)  Hava kalitesi ölçümü