Ufafanuzi

Kwa mfano:

Watembea kwa miguu wengi wanaovuka barabara yenye magari mengi badala ya kusubiri taa za trafiki au kutumia kivuko cha waenda kwa miguu wanafahamu hatari ya kugongwa na gari, lakini bado wanafanya hivyo.

Watu wengi hawafungi mkanda wa usalama ndani ya magari, licha ya kujua kwamba inaweza kuokoa maisha yao ikiwa watapata ajali.

Watu wanaweza kula sukari nyingi, ingawa wanajua inaweza kusababisha ugonjwa wa kisukari.

Sababu kwa nini watu bado wanafanya tabia hatari ingawa wanafahamu hatari7:

Tunapozingatia hili kuhusiana na usafirishaji haramu wa binadamu, kuna sababu chache muhimu ambazo watu wanaweza kuhatarisha:

1. Kushindwa kubinafsisha hatari – ‘Haitanitokea’

Watu wenye hisia ya chini ya mazingira magumu - k.m. vijana - wanaweza kuhatarisha uhamaji usio wa kawaida au ofa hatari za kazi/elimu licha ya hadithi za kutisha, kwa sababu wanashindwa kubinafsisha hatari. Hii ni muhimu zaidi ikiwa wanajua wengine ambao wamepata uzoefu wenye mafanikio.

2. Utayari wa kuchukua hatari – ‘Hakuna cha kupoteza’

Watu binafsi wanaweza kuelewa hatari lakini wako tayari kuzichukua kwa sababu zawadi zinazowezekana zinahalalisha hatari. Kama vile mtu mmoja aliyenusurika katika biashara haramu ya binadamu ambaye aliungwa mkono na Jeshi la Wokovu alieleza, kadiri hatari au kutokuwa na uhakika unavyokabili nyumbani, ndivyo hatari inavyopungua kusafiri au kuchukua ofa ya kuondoka. 3. Kwa kweli kutoweza kutekeleza tabia salama – ‘Hakuna chaguo lingine’

Mtu anaweza kutaka kufanya tabia salama lakini asiweze kufanya hivyo. Kwa mfano, mtu anayewajibika kwa ajili ya familia yake lakini hawezi kupata mapato huenda asiwe na njia ya kupitia uhamiaji salama au mashirika ya ajira yanayotambulika.

4. Kuona tabia salama kama isiyoweza kufikiwa kibinafsi – ‘Haiwezekani’

Sawa na sababu ya tatu, wale wanaoelewa hatari kwamba wanaweza kusafirishwa au kulazimishwa katika hali ya utumwa wanaweza kusitasita kuchukua hatari kama hiyo, lakini wanakabiliwa na vikwazo katika kufikia tabia salama. Kwa mfano, huenda wasifikie masharti ya kuhama kisheria au ajira rasmi kama vile mahitaji ya viza, sifa za elimu au gharama.

5. Ni rahisi kuvunja sheria ambazo zinakusudiwa kutekeleza tabia salama – ‘naweza kujiepusha nayo’

Katika hali zingine, mtu bado anaweza kutekeleza tabia hatari kwa sababu hakuna sheria au sheria inayozuia tabia kama hiyo au sheria haina nguvu katika kutekeleza tabia hiyo salama. Kwa mfano, mtu anaweza kuwa na mwelekeo zaidi wa kupitia uhamiaji usio wa kawaida au kutuma mtoto wao kufanya kazi kwa familia nyingine wakati hatari ya kukamatwa ni ndogo kutokana na viongozi wafisadi.

7 Mradi wa Mashirika ya Umoja wa Mataifa kuhusu Usafirishaji Haramu wa Binadamu na Benki ya Maendeleo ya Asia (2011). Kufikiri upya kuzuia biashara haramu. Mwongozo wa kutumia nadharia ya tabia. http://un-act.org/publication/ rethinking-trafficking-prevention-guide applying-behaviour-theory/ Kwa nini mtu binafsi abadili tabia yake? 8

Kulingana na nadharia ya OAM mtu binafsi, familia au kikundi kitabadilisha tabia zao ikiwa:

1. Ni rahisi kupitisha.

2. Inalingana na mahitaji na maadili yao.

3. Mabadiliko ya tabia yana manufaa.

4. Itaangaliwa vyema na wenzao.

FURSA, UWEZO, MOTISHA9

Tumefupisha hili katika jedwali lifuatalo:

FURSA

Je! Nina fursa ya kufanya hivyo? Kuna vizuizi kutoka nje ambazo zanizuia kubadili tabia?10 Familia inayo nafasi ya kuleta mabadiliko?

Je! Ni rahisi kuyakidhi?

UWEZO

Ninaweza timiza? Nina ujuzi na uzoevu wa kuikidhi hii tabia?

Yaenda sambamba na msimamo na mahitaji yangu?

UHAMASISHO Je! Nina msukumo wa kuyafanya? Nina msukumo wa kuiga huu mwenendo? Mabadiliko haya yana faida yoyote? Wezangu watayakumbatia?

8 Ibid 7. 9 Ibid 7. 10 Programu ya Maji na Usafi wa Mazingira (2008). Kutengeneza Mfumo wa Mabadiliko ya Tabia ya Usafi: SaniFOAM. Ripoti ya Warsha ya WSP. 21-22 Februari 2008, Durban, Afrika Kusini.

Sura hii inatoa mifano kutoka kwa mashirika nje ya Jeshi la Wokovu ambayo yamefanikisha utekelezaji wa nadharia ya OAM katika programu zao. Unaweza kufikia ripoti kamili kwa kwenda mtandaoni na kuandika au kubofya kiungo kwenye marejeleo.

Mifano hii ni pamoja na:

1.

MPANGO WA BENKI YA DUNIA, USAFI NA KUNAWA MIKONO

Katika mpango wake wa usafi wa maji na usafi wa mazingira (WASH), Benki ya Dunia imetumia mfumo wa OAM nchini Peru, Senegal, Tanzania na Vietnam kufikia matokeo mazuri.11 Mpango wao ulijumuisha shughuli za OAM ambazo zilishughulikia yafuatayo:

KUJIFUNZA KUTOKA KWA WENGINE

Fursa: Sabuni na maji vinahitaji kuwa mahali panapofaa na kwa wakati unaofaa ili kuruhusu watu katika kaya kunawa mikono. Kwa mfano, kama beseni la kunawia mikono liko karibu na choo/msalani, basi litawapa watu nafasi ya kunawa mikono mara tu baada ya kutoka chooni.

Uwezo: Watu wanahitaji kujua jinsi/ na kuwa na uwezo wa kunawa mikono. Je, kwa watoto, wanafamilia au wanajamii wanaunga mkono unawaji mikono? Kwa mfano, mzazi akimsaidia mtoto kunawa mikono au kumsifu anaponawa mikono kutaongeza uwezo wake wa kunawa mikono.

Motisha: Hii ina mtazamo katika mambo fulani kama vile watu wanafikiri nini kuhusu kunawa mikono? Je, wanaamini kwamba mambo mengine – k.m. nguvu za kiroho au hali ya hewa - husababisha ugonjwa na kwamba kuosha mikono haileti tofauti? Ikiwa wanaamini kwamba nguvu ya nje ina udhibiti zaidi kuliko wao, kuna uwezekano kuwa hawatakuwa na motisha ya kubadilisha tabia zao.

Ikiwa mtu anafikiri kwamba kunawa mikono kutaleta mabadiliko, kuna uwezekano mkubwa wa kubadilika. Pia hufanya kazi kinyume chake - k.m. baadhi ya akina mama wanaamini kuwa kunawa mikono kutamaanisha mtoto hatakuwa na nguvu za kutosha za kupambana na magonjwa. Hawataona sababu yoyote ya kunawa mikono.

Pia, ikiwa itahusisha hatari yoyote, basi hii inaweza kuwa motisha ya kubadilika. Kwa mfano, tishio la Ebola au kipindupindu linaweza kuwa motisha kubwa ya kunawa mikono.

2.

MRADI WA UTAFITI WA KUJIFUNGUA, INDIA

Utafiti umeonyesha kuwa mbinu muhimu za uzazi hupunguza vifo vya akina mama na watoto wakati wa kujifungua, hata hivyo, nchini India wahudumu wengi wa afya hawatumii mbinu hizi mara kwa mara na/au vizuri. Kwa hiyo, kundi la watafiti12 walibuni programu ya kubadilisha tabia ya wakunga ili kutumia mbinu muhimu zaidi za kujifugua katika kazi zao. Walifanya hivyo kupitia programu ya kufundisha ambayo ilitengenezwa kwa kutumia mfumo wa OAM.

Kutumia OAM katika Jeshi la Wokovu kuzuia MSHT

11 Ibid 6. 12 Hirschhorn, Lisa and Krasne, et al (2018). Integration of the OpportunityAbilityMotivation behavior change framework into a coaching-based WHO Safe Childbirth Checklist program in India. International Journal of Gynecology and Obstetrics. 142. 10.1002/ ijgo.12542. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6099329/

Fursa: Walihitaji kushughulikia vikwazo vya kimsingi ikiwa ni pamoja na kuhakikisha yafuatayo: mashine ya shinikizo la damu ilikuwa ikifanya kazi; kulikuwa na maji katika chumba cha kujifungulia kwa ajili ya kunawa mikono; kulikuwa na kipimajoto ya kupima joto la mama.

Uwezo: Ilibainika kuwa wakunga hawakujua ipasavyo dalili za shinikizo la damu kati ya akina mama au hawakuwaeleza kwa kina akina mama ipasavyo. Pia hawakujua umuhimu wa kupima shinikizo la damu la mama.

Kwa hiyo, waliwafundisha wakunga juu ya dalili hatari za shinikizo la damu na umuhimu wa kupima shinikizo la damu la mama.

Motisha: Hili tayali lilikuwepo kwani wakunga walitaka kuzuia vifo vya akina mama na watoto.

Katika kisa hiki, utafiti baada ya miezi minane ulionyesha ongezeko la asilimia 11 kwa wakunga kufuata kanuni muhimu za uzazi.

MRADI WA KUPANGA UZAZI, NIGERIA KASKAZINI

Mradi wa kupanga uzazi ulitekelezwa na shirika la Society for Family Health (SFH), kwa lengo la kuongeza mahitaji ya huduma za upangaji uzazi kaskazini mwa Nigeria. Katika jamii zilizotambuliwa, kulikuwa na upungufu wa maarifa kuhusu manufaa ya huduma za upangaji uzazi, na hadithi na imani potofu kuhusu uzazi wa majira zilienea.

Kufuatia mazungumzo na jamii, kundi ilitathmini hali ifuatayo

Kawaida ya kijamii: Matumizi ya hali ya chini wa mbinu za kupanga uzazi na wanawake kaskazini mwa Nigeria kutokana na hofu ya athari zake na mfumo wa kufanya maamuzi unaotawaliwa na wanaume.

Mtazamo: Wanajamii walikuwa na mashaka juu ya manufaa ya upangaji uzazi na waliamini kutumia huduma hizo kungesababisha utasa.

Sheria: Serikali iliunga mkono uendelezaji wa huduma za upangaji uzazi, lakini utekelezajii ulikuwa wa polepole kwa sababu kanuni za kijamii zilihalalishwa kupitia imani na mamlaka ya kidini.

Mabadiliko ya tabia yanayotarajiwa: Wanawake kujisikia salama kwa kutumia njia za kupanga uzazi na kuzitumia kwa muda mrefu. Kwa kujibu, mradi ulijumuisha shughuli zifuatazo za OAM:

Fursa: ambapo ilitathminiwa kuwa hakukuwa na ufikiaji wa upangaji uzazi usio wa homoni, njia ya asili inayojulikana kama Shanga za Mzunguko ilifundishwa.

Uwezo na Motisha: Ili kushughulikia kanuni na mitazamo ya kijamii ambayo ilikuwa ikileta vikwazo vya mabadiliko, mpango uliwasaidia wanawake kuelewa faida za kupanga uzazi. Ili kuondoa hadithi, mikutano ya ana kwa ana na watu waliofunzwa ilifanywa ikiwalenga wanaume na wanawake. Taarifa hizi zilijumuisha usaidizi wa jinsi ya kutumia njia mbalimbali za kupanga uzazi.