Een digibord in de Onderbouw? Doen! Deel 1 : Kleuters digiwijzer Een kijkje in de praktijk
Samen aan het werk Verslag Scholingsmiddag VVE 19 mei 2009
Brede School Klarendal / St. Marten
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
Colofon Tekst Annette Mullink Sjaak Janssen
Vormgeving Marcel van Wilsem Vos Deze brochure is tot stand gekomen door onderlinge samenwerking: •
Stichting PAS Arnhem, Annette Mullink, coördinator voor- en vroegschoolse educatie info@stichtingpas.nl
•
Community Learning Center Arnhem (CLC), Sjaak Janssen, ICT onderwijsbegeleider s.janssen@clcarnhem.nl
•
Marant | Adviseurs in leren & ontwikkeling, Femke Klomp, onderwijsadviseur f.klomp@marant.nl
•
SLO, Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, Gäby van der Linde, onderwijskundige primair onderwijs g.vanderlinde@slo.nl
Arnhem februari 2011
2
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
Inhoud Colofon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2
Waarde voor het kleuteronderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3
Jonge kinderen leren van het digibord . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
4
Technische kwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
5
Onderwijskwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
6
Beheren van bestanden / content . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
7
Competentie leerkracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
8
Planmatige implementatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
9
Je digibord en internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Een kijkje in de praktijk
3
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
4
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
Voorwoord Het digitale schoolbord kent vele toepassingen en is goed in te zetten juist in de kleutergroepen. Het levert een bijdrage aan taalstimulering, beginnende gecijferdheid of andere ontwikkelingsgebieden. Het digitale bord levert bij goed gebruik een direct zichtbare impuls aan de kwaliteit van het onderwijs. Er is veel meer mogelijk dan samen met kleuters filmpjes kijken op het digibord. Vanuit die overtuiging is een samenwerking tot stand gekomen tussen medewerkers van ICT Delta Arnhem, Stg PAS Arnhem, de onderwijsbegeleidingsdienst Marant en de Stg voor de leerplanontwikkeling SLO in Enschede. Deze brochure geeft het resultaat van die samenwerking weer. Een aantal scholen in Arnhem heeft deelgenomen aan een begeleidingstraject Taalstimulering en digitale schoolborden in de onderbouw. Dit begeleidingstraject is ontwikkeld en uitgevoerd door samenwerking tussen ICT Delta, Marant en stg PAS. Over Taalstimulering en toepassingen met het digibord zal binnenkort een aparte brochure verschijnen. Ervaringen uit dit traject zijn verwerkt in deze brochures. De brochure is bedoeld als praktische handleiding voor leerkrachten bij gebruik van het digibord in de kleutergroepen. Ik hoop dat u veel plezier ontleent aan de inhoud van deze brochure voor uw eigen praktijk. Een ieder die op een of andere manier een bijdrage heeft geleverd aan de tot stand koming van deze brochure: hartelijk dank! Annette Mullink
Een kijkje in de praktijk
5
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
6
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
1 Alg em een / inleiding Een digitaal schoolbord is in feite een door de computer gestuurd interactief whiteboard. Met het digitale schoolbord kan de onderwijsinhoud op groot scherm gepresenteerd worden en tevens interactief bewerkt door leerkracht en leerlingen. De toegankelijkheid van de lesinhoud voor leerlingen wordt hiermee vergroot. De groepen 1 en 2 waren meestal niet de eerste groepen waar het digibord voor wordt aangeschaft, maar op steeds meer scholen verscheen het digibord ook in de kleutergroepen. Computers in het algemeen en het digibord in het bijzonder bieden veel kansen voor betekenisvol onderwijs aan jonge kinderen. In deze Digibrochure deel 1 gaan we hier nader op in. In de Digibrochure deel 2 worden praktijkvoorbeelden aan de hand van de taaldoelen VVE nader uitgewerkt.
Het digibord is, mits goed gebruikt, een sterk middel voor de sociale en cognitieve ontwikkeling van kleuters. De kennis en vaardigheden van de leerkracht zijn de belangrijkste factor in het succes. Voldoende onderwijsinhoudelijke- en computervaardigheden zijn onontbeerlijk bij het ontwerpen van een beredeneerd onderwijsaanbod met inzet van het digitale schoolbord.
1 . 1 Doel Het digitale schoolbord biedt veel toepassingsmogelijkheden voor de klas. Steeds meer software komt beschikbaar. Googlen op internet leidt tot vele tips, sites, activiteiten, voorbeeldlessen enz. Het digitale tijdperk biedt leerkrachten op deze manier veel voordelen. Bij dit alles is het echter belangrijk het doel niet uit het oog te verliezen. Het lijkt een open deur, maar voordat je het weet zit je als leerkracht uren achter de computer om een selectie te maken uit de activiteiten die je tegenkomt. Kern is hoe je die selectie maakt: het gebruik van het digibord is geen doel op zich, maar een krachtig hulpmiddel ten dienste van de te bereiken onderwijsdoelen.
Een kijkje in de praktijk
7
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
8
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
2 De wa a r d e vo or het kleuteronderwij s Het leervermogen van jonge kinderen is enorm. De basis van de ontwikkeling wordt gelegd in de eerste zeven jaar. Uit diverse onderzoeken naar computergebruik (met name naar het effect van digitale prentenboeken) in de kleutergroepen kan voorzichtig de conclusie worden getrokken dat inzet van de computer de resultaten van de kinderen sneller verbetert. Dat is wel op voorwaarde dat de computer goed gebruikt wordt en niet als vervanging maar juist in combinatie met andere leermiddelen, methoden en werkwijzen ingezet wordt. Herkenning en herhaling zijn met het digibord snel en aansprekelijk te realiseren door het gebruik van foto, film, afbeeldingen, vertelplaten, levende boeken enz. Hiermee kan direct een koppeling gemaakt worden van concrete met abstracte begrippen en abstracte begrippen kunnen herkenbaar gevisualiseerd worden, bijvoorbeeld bij woordenschat, verhaalbegrip en mondelinge taalvaardigheid. Het
Voordelen van het digibord
verhaal wordt ondersteund door beeld, geluid en tekst samen. Dit maakt de toepassing tevens geschikt voor kinderen met een taalachterstand en kinderen met problematisch leergedrag (drukke of afwachtende kinderen die in groepsproces minder profiteren van het onderwijsaanbod). Het digibord geeft een groot beeld en
• • • •
Sterk in combinatie met andere werkwijzen Snellere verbetering van resultaten Betekenisvol en aansprekelijk De boodschap wordt ondersteund door beeld, geluid en tekst • Groot beeld nodigt uit tot samenwerken • Databank direct beschikbaar • Middel om ouders te informeren
leent zich uitstekend voor kinderen om samen aan te werken. Internet en televisie zijn direct toegankelijk. Materiaal van eerdere thema’s en activiteiten kunnen ter plekke snel weer opgehaald worden. En niet te vergeten: het digibord kan behulpzaam zijn in het versterken van de oudercontacten. Ouderbetrokkenheid heeft een positief effect op de onderwijsresultaten van kinderen. Effectiviteit van bijvoorbeeld de programma’s van voor- en vroegschoolse educatie wordt vergroot als er gewerkt wordt met een oudercomponent. Het digibord kan zeer concreet en direct ouders op een toegankelijke manier informeren over de activiteiten in de klas en het functioneren van hun kind. Bijvoorbeeld door foto’s of een filmpje van activiteiten in de klas te laten zien tijdens een ouderavond.
Een kijkje in de praktijk
9
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
10
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
3 J on g e k in d er e n leren van het digibord We nemen de basisbehoeften bij het leren van jonge kinderen als uitgangspunten: interactie, competentie en autonomie. Kinderen leren spelenderwijs en spelenderwijs wordt hun wereld groter. Kleuters leren van concreet naar abstract. Dat betekent dat kiezen voor betekenisvolle en contextgebonden onderwijsinhouden belangrijk is. Thema’s passen daar uitstekend bij, als kapstok om ordening aan te brengen in onderwerpen en activiteiten. Samenhang kan daarmee goed duidelijk gemaakt worden. Plezier bevordert de motivatie en dat bevordert de resultaten. Als een kind bijvoorbeeld plezier beleeft aan het kijken naar een levend prentenboek, dan bevordert dat de betrokkenheid en dat kan er toe leiden dat het kind het verhaal beter begrijpt en meer nieuwe woorden oppikt. Ook een uitdagend memorie of betekenisvol tellen, spelen met letters met aantrekkelijke (bewegende) beelden stimuleert het plezier in leren en het maken van verwerkingsoefeningen. Kinderen leren door veel herhaling en ze genieten van herhaling: “nog een keer, nog een keer�. Er zijn in de
De kracht van het digibord en de mogelijkheden voor differentiatie maakt toepassing in het kader van de vroegschoolse educatie, gericht op bestrijding van onderwijsachterstanden en het bieden van gelijke kansen uitstekend geschikt. kleutergroepen grote verschillen tussen kinderen. Kinderen ontwikkelen zich heel sprongsgewijs en in de jonge jaren doen zich grote ontwikkelingssprongen voor. Kinderen van verschillende leeftijdsfasen en ontwikkelingsniveau zitten bij elkaar (4-6 jarigen). Kinderen met een (taal)achterstand hebben meer behoefte aan herhaling en doen langer over de stap van concreet naar abstract. Met een digibord kun je op een andere manier zorgen voor herhaling, bijvoorbeeld in een kleine groep. Kinderen kunnen zelfstandig gebruik maken van het herhalingsaanbod door extra oefeningen op het digibord. Kinderen leren met al hun zintuigen. Het digibord spreekt kinderen aan op hun verschillende intelligenties. Het (audio)visuele van het digibord is aantrekkelijk en helpt om concrete beelden te vertalen naar abstractie. Kinderen kunnen met grote bewegingen aan het digibord werken. Kinderen leren door doen, kinderen kunnen zelf aan het digibord werken (meebewegen, motoriek-ruimtelijk) en zien direct hun resultaten. Bij leren gaat het niet alleen om opnemen, luisteren en informatie krijgen, maar ook om verwerken. Het digibord maakt deel uit van de krachtige leeromgeving die kinderen uitdaagt en motiveert.
11
Een kijkje in de praktijk
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
Het digibord wordt ingezet om kleuters in interactieve situaties te brengen. Door zelf actief te zijn en door communicatie met leerkracht en medeleerlingen wordt voor de lange termijn geleerd. Sociaal leren: het digibord nodigt kinderen uit tot interactie: met de leerkracht, samen met andere kinderen en met het digibord (de computer) zelf (de figuren uit de prentenboeken, maar ook in software wordt veel gebruik gemaakt van speelmaatjes). •
Trefwoorden digibord leren jonge kind Spelenderwijs Interactief Herkenning en herhaling Leren door doen Sociaal leren
12
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
Van concreet naar abstract Plezier en motivatie Meerdere zintuigen DifferentiĂŤren en verwerken
4 T ec hn is c he k w aliteit 4 . 1 Een
digitaal bord aanschaffen? Een paar overdenkingen
Bedenk tevoren waarvoor je het bord bij de kleuters gaat inzetten en wat je wilt bereiken. Bij voorkeur laat je kinderen actief gebruik maken van het digibord. Er zijn veel soorten digiborden (interactief whiteboard) in de handel. Handig om te weten is dat er twee groepen borden zijn; de ‘harde’ borden en de ‘zachte’ borden. Op de ‘harde’ borden kan er alleen met een pen geschreven en geklikt worden, op de ‘zachte’ borden kan er zowel met een pen als met de vinger gewerkt worden. Argumenten voor en tegen: “kinderen schrijven niet met een vinger”, “kleuters kunnen de pen niet goed vast houden”, “het bord wordt snel smerig”, “ben ik de pen kwijt kan ik toch verder”, “het bord is beter bestand tegen beschadiging” etc. Bij alle borden hoort een besturingsprogramma om op het bord te kunnen schrijven. Voor de doorgaande lijn en de uitwisseling van digitaal lesmateriaal is het handig om ten minste binnen de school hetzelfde besturingsprogramma te gebruiken. De programma’s zijn onderling niet compatibel, dat wil zeggen dat gemaakt lesmateriaal alleen met hetzelfde programma bekeken kan worden. Wat is een touchscreen? Naast de digitale borden komen er meer en meer grote LCD-touchscreens in de handel. Een touchscreen lijkt nog het meest op een platte LCD-televisie. Het is dan ook een LCD-scherm met als bijkomend voordeel dat het scherm aanraakgevoelig is door ultraroodsensoren die zijn ingebouwd. Dat betekent dus dat je het scherm met een vinger kunt bedienen. Wanneer je een touchscreen aansluit op een pc en een netwerk kun je met een touchscreen in grote lijnen hetzelfde als met een digibord.
13
Een kijkje in de praktijk
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
Wat zijn de voor- en nadelen van een touchscreen t.o.v. een digitaal schoolbord Het belangrijkste verschil is dat je bij een digibord te maken hebt met een beamer. De ervaring leert dat een beamer meestal het meest kwetsbare onderdeel van een digibordopstelling is. De resolutie van een LCD-touchscreen is hoger en het scherm is helderder dan dat van de meeste digiborden. Bij een touchscreen schrijf je met een vinger. Veelvuldig schrijven met vingers kan een extra belasting geven voor je vingers en hand. De penpunt is nauwkeuriger dan een grote vinger oppervlakte. Met de vinger kun je geen gebruik maken van de rechtermuisknop functie om extra menu’s op te roepen. Bij het schrijven is er sprake van enige vertraging, de lijn verschijnt een stukje na je vinger. Het oppervlak van het screen wordt sneller smerig. Vaak wordt er voor de nauwkeurigheid toch weer een pen gepakt, maar dat geeft snel beschadigingen van het oppervlak. De kijkhoek bij een lcd touchscreen is geringer, je moet rechter voor het bord zitten. Het is een nog behoorlijk kostbare technologie, vooral als je een even groot scherm wilt hebben als een digitaal schoolbord. Gezien het arbeidsomstandigheden besluit is er nog te weinig bekend over eventuele schadelijke gevolgen voor de ogen / oogklachten op langere termijn.
Meer informatie over digiborden vind je onder andere op www.welkdigibord.com
4 . 2 De
plaatsing van een digitaal schoolbord
Kies voordat het bord wordt opgehangen de juiste plaats in het lokaal. Heel belangrijk is een wand te kiezen waarop niet of zo min mogelijk het zonlicht valt. Al is een beamer ook nog zo lichtsterk, de invloed van “vals” licht (zonlicht, felle lampen) kan de beeldkwaliteit behoorlijk doen afnemen. Bedenk dat het bord op een prettige hoogte moet komen te hangen, zodat de kleuters en de juf er op een verantwoorde wijze aan kunnen werken. Als het bord niet in hoogte verstelbaar is zal er vaak voor de kleuters een stabiel opstapje (bordenbankje) nodig zijn.
De beamer. Een aandachtspunt is de afstand tussen de beamer en het bord. De nieuwste beamers hangen vlak boven het bord. Het grote voordeel hiervan is dat de leerkracht minder in het licht van de beamer staat, wat niet alleen
14
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
beter is voor de ogen, maar uiteraard ook praktischer omdat het geprojecteerde beeld beter zichtbaar blijf. Ook heb je minder last van “vals” licht en daardoor wordt de beeldkwaliteit weer beter. Een beamer vraagt onderhoud! De beamerlamp (het duurste onderdeel) wordt gekoeld door lucht die met een ventilator wordt aangezogen. Hiermee komt er ook stof in de beamer. Om dit te voorkomen heeft elke beamer een stoffilter die elke week schoongemaakt moet worden.. Gebeurt dit niet dan knapt de lamp voortijdig of komt het stof aan de binnenkant van de lens of de prisma’s. De beeldkwaliteit neemt dan zienderogen af. Voor de levensduur van de lamp en de energiekosten besparing is het handig af te spreken de beamer geheel uit te zetten als je 15 minuten of langer de klas uit bent.
Geluid en computer. Let bij de aanschaf van een digitaal schoolbord ook op de kwaliteit van de bijgeleverde geluidboxen. Vaak kun je bij de leverancier kiezen uit diverse mogelijkheden, bezuinig hier niet op. Een slechte geluidskwaliteit vermindert de meerwaarde van een digitaal schoolbord aanzienlijk. Een digitaal schoolbord werkt niet zonder computer. Wil je alle mogelijkheden van het digibord optimaal benutten dan is een krachtige pc (geheugen en processor) met een goede videokaart en een probleemloze aansluiting op internet essentieel.
4 . 3 Technische
storingen? Wat nu?
Maak tussen de school, een technische dienst en de leverancier goede afspraken over het snel verhelpen van technische storingen. Wie verhelpt de computer storingen, wie vervangt de defecte beamerlamp, wie verhelpt de internet storingen en op welk termijn, maar ook wie geeft de storing door aan de juiste probleemoplosser? Het succes van het gebruik en de implementatie van een digitaal schoolbord hangt voor een groot deel af van de snelle oplossing van technische storingen.
Het effectief gebruik van een digitaal schoolbord is mede afhankelijk van een goede afweging van een aantal technische aspecten:
Digitaal bord of touchscreen Beamer Computer
internetverbinding geluid onderhoud en service
15
Een kijkje in de praktijk
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
16
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
5 On d er wijs k waliteit Bij het ontwerpen van een digibordles voor kleuters is het goed jezelf een aantal vragen te stellen in het licht van het leren van het jonge kind. Het antwoord op deze vragen bepaalt de kwaliteit, de vorm en de inhoud van je digibordles.
Doel en inhoud Op welk domein heeft de digibordles betrekking? Aan welke doelen draagt deze digibord activiteit bij? Is dit een geschikte activiteit voor dit doel?
Samenhang Welke plaats neemt de digibordles in in het thema/de themacyclus of in het dagschema? Is het een anker? Een verwerkingsactiviteit? Wordt het ingezet bij de afsluiting van een thema?
Leerkracht- of leerlinggestuurd (instructie versus zelfontdekkend) Is de leerling bij deze activiteit zelf actief of is het doel van de activiteit vooral instructie (bijvoorbeeld semantiseren van woorden of een informatief filmpje)?
Betrokkenheid Leidt deze activiteit tot grote betrokkenheid van de leerling?
Voor wie? Bied je de activiteit gedifferentieerd aan voor een heterogene groep of is de digibordles gericht op een homogene groep (bijvoorbeeld in het kader van voorinstructie, verrijking of extra herhaling)?
Klassenmanagement Is de digibordles een activiteit in de kleine groep of is het een grote groepsactiviteit?
Kiezen Is het een keuzeactiviteit (hoekenwerk)?
Ouders Welke mogelijkheden biedt de activiteit in het kader van ouderbetrokkenheid? Denk aan het informeren over het thema, de activiteit, of de ontwikkeling van de leerling. Hoe en wanneer? Bijvoorbeeld bij ouderavonden, oudergesprekken, inloop, fototoestel mee naar huis
Wat vraagt deze activiteit van je eigen voorbereiding? Zoek je vooral een snel-klaar activiteit, een eind-van-de-dag activiteit, of een samenhangende digibordles in het kader van bv je woordenschatonderwijs? Maak je de les zelf of haal je iets van internet?
17
Een kijkje in de praktijk
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
Aandachtspunten Digibord in de onderbouw (overzicht) Goed gebruik …..
Dus liever niet …..
Kinderen mogen samen, met twee of drie kinderen aan het digibord.
Kind alleen aan het digibord of alleen voor de hele groep.
Kinderen mogen ook vrij kiezen voor het digibord
Kinderen kiezen niet of alleen volgens vast rooster.
Vrijwel alle kinderen werken wel eens met het digibord.
Veelal dezelfde kinderen werken met het digibord.
Een bewust beperkt aanbod van programma’s, waardoor de snelle kinderen (early adopters) op een gegeven moment uitgekeken zijn en ruimte laten voor de meer afwachtende kinderen (late adopters). Tevens biedt een wat langduriger aanbod van dezelfde programma’s gelegenheid de kennis/vaardigheid echt goed onder de knie te krijgen, wat leidt tot verdieping.
Alle beschikbare activiteiten tegelijk aanbieden, waardoor het algehele gebruik oppervlakkig blijft en aarzelende kinderen ontmoedigd worden.
Het digibord wordt toegepast t.b.v. differentiatie, zoals in het kader van voorinstructie of kleine groep.
Het digibord wordt alleen toegepast bij klassikaal aanbod.
Het geluid mag zachtjes aan.
Koptelefoons, geluid uit.
Leuke, speelse kindersoftware waarin kinderen zelf hun weg kunnen kiezen: • Adventures (wereldje) • Bouwen, construeren, aankleden • Karakters (hoofdfiguren) • Betekenisvol • Software / lessen van het digibord eventueel ook op de computer. Software met liedjes (meezingen), rijmpjes, verhaaltjes, goed verstaanbaar taalgebruik, herhaalbaar en gemakkelijk te bedienen.
18
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
• Schoolse, ‘gesloten’, oefensoftware • Contextloos taalaanbod
Engelse programma’s, programma’s met alleen een soort continu muziekje waarin verder geen woord gezegd wordt, schriftelijke aanwijzingen voor kinderen die nog niet kunnen lezen, hoofdletters.
Goed gebruik …..
Dus liever niet …..
De leerkracht houdt een oogje in het zeil.
Het digibord wordt gebruikt om kinderen zoet te houden; kinderen worden aan hun lot overgelaten.
Als kinderen samen aan het digibord werken ontstaat samenwerking. Kinderen beslissen samen wat de volgende actie moet zijn, waar ze heen willen. Ze leggen elkaar de werking van het programma uit. De bediening is onderwerp van onderhandeling.
Kinderen moeten stil zijn bij de uitvoering van digibordtaken.
Leerkracht leidt het samenwerkingsproces in goede banen, maar zegt niet steeds ‘hoe het moet’.
Onnodige instructie van de leerkracht terwijl kinderen het in beginsel ook zelf zouden kunnen oplossen.
Leerkracht kent de aangeboden software en kan ‘meeleven’ met de ervaringen en moeilijke opdrachten en verrassende ontdekkingen van de kinderen.
Leerkracht kent het materiaal zelf niet of nauwelijks.
Leerkracht komt bij het zelfstandig werken soms bij het digibord-groepje en praat mee met de kinderen. De kinderen praten terug over het programma.
Leerkracht volstaat met instructies van een afstand. Kinderen zeggen niets terug.
Leerkracht stelt goede vragen die leiden tot invoelend reageren, anticiperend denken en conceptvorming. Hier ligt een belangrijk aangrijppunt voor taalstimulering. Taal krijgt context via wereldbeeldontwikkeling.
Leerkracht stelt slechts ‘ja’ of ‘nee’-vragen.
Het materiaal sluit aan bij thema’s en activiteiten in de jaarplanning.
Het hele jaar dezelfde programma’s.
In de ochtend, tijdens de middagpauze en ’s middags een ander (type) programma-aanbod. Vaste tijden waarop computer wel aanstaat en wanneer niet.
Geen structuur in het dagelijks computergebruik.
Levend boekprogramma’s zijn ook als echt voorleesboek aanwezig en worden ook voorgelezen door de leerkracht.
Levende en digitale boeken als vervanging van de echte boeken of het voorlezen..
19
Een kijkje in de praktijk
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
Goed gebruik …..
Dus liever niet …..
Doorgaande lijn in computergebruik van voorschool tot groep 8. Toenemende zelfwerkzaamheid. Steeds meer ‘volwassen’ programma’s om zelf dingen te maken. Randapparatuur aanwezig zoals printer, digitale camera en scanner.
Alleen oefensoftware. Verboden te printen. Geen scanner op school.
Het digibord werkt moeiteloos. De leerkracht is blij met het apparaat en beschouwt het als een aanwinst.
De leerkracht klaagt over het digibord. Vaak doet hij het niet en hij wordt zelden gebruikt.
20
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
6 B eher en va n bestanden / content Met het werken met een digitaal schoolbord zul je veel materiaal (bestanden) digitaal willen bewaren. Hieronder volgen een aantal tips waarop je kunt letten bij het beheren van bestanden. • Spreek met parallel groepen af hoe je het digitale lesmateriaal op de server opslaat. • Handig is eenzelfde mappenstructuur op de server te gebruiken, om zo ook je bestanden met collega’s te kunnen delen. • Werk met een kopie van de lesbestanden en laat de originele bestanden in de mappen staan. Hiermee voorkom je dat de originele bestanden beschadigd worden. • Gebruik je digitale lesmateriaal vanaf een memorystick, mocht er een server storing zijn, kun je toch nog verder. • De meeste digibordsoftware kun je ook thuis op je computer installeren. Met een memorystick zijn bestanden eenvoudig te verplaatsen. • Bewaar werkblad bestanden (Word) of geluids- en videobestanden die bij de lessen horen in dezelfde map op de server. • Handig is om losse foto’s, teksten, video’s en linken naar websites in aparte mappen te bewaren. • Maak een digitaal portfolio voor elke leerling. Dit kan al bestaan uit per leerling een map waarin je al het door de leerling gemaakte materiaal opslaat. Hier kun je ook foto’s zetten van werksituaties in de groep, foto’s van knutselwerk of opdrachten, tekeningen die ze op het digibord gemaakt hebben etc.
21
Een kijkje in de praktijk
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
22
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
7 C om p et en t ie leerkracht Naast de scholing in algemene ICT vaardigheden (Digitaal rijbewijs onderwijs) vraagt elk besturingsprogramma bij het digibord om scholing van de leerkrachten. Competente leerkrachten kunnen ingedeeld worden in diverse niveaus van bordgebruik volgens het model van Beauchamp (SLO). Klassenmanagement en didactiek
Technische vaardigheden t.a.v gebruik digitaal schoolbord
Startende gebruiker
Kinderen kijken naar het bord en zien wat de leerkracht doet.
Alleen leerkracht gebruikt het bord en dan voornamelijk om op te schrijven.
Lerende gebruiker
Kinderen en leerkracht gebruiken het bord om op te schrijven. De leerkracht maakt gebruik van internet tijdens de instructie.
Kinderen en leerkracht gebruiken het bord om op te schrijven, de leerkracht gebruikt onderdelen van de bordsoftware tijdens uitleg en instructie.
Leerkracht bedenkt, creĂŤert geplande situaties waarin kinderen kunnen werken met het digitaal schoolbord.
Leerkracht gebruikt bordsoftware om lessen mee te maken. Kinderen kunnen de tools van de bordsoftware hanteren o.a. met plaatjes slepen. Leerkracht gebruikt de bibliotheek van de Bordsoftware.
Digitaal schoolbord is onderdeel van de les waar gepland en ongepland gebruik van wordt gemaakt. Kinderen worden uitgenodigd om het bord als werkvorm te gebruiken.
Leerkracht gebruikt bijna volledig software van het bord en maakt daar lessen mee. Weet hoe de bibliotheek beheerd moet worden en breidt deze uit.
Digitaal schoolbord is onderdeel van de les waar gepland en ongepland gebruik van wordt gemaakt. Kinderen gebruiken het bord als zelfstandige werkvorm, zonder begeleiding van de leerkracht.
Leerkracht beheerst alle onderdelen van de bordsoftware en kan deze toepassen in door hem/ haar geplande en ongeplande situaties.
Beginnende gebruiker
Gevorderde gebruiker
Functionele gebruiker
23
Een kijkje in de praktijk
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
24
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
8 P lan m at ig e im plementatie Om het digibord gebruik goed te consolideren in de dagelijkse onderwijspraktijk is een planmatige aanpak noodzakelijk. Een heldere beschrijving van te bereiken doelen, de beoogde doelgroep, de noodzakelijke middelen, de rol van de betrokkenen, de communicatie en de evaluatiemomenten geven houvast bij een doelmatig implementatie. Hieronder vindt u een voorbeeld van een P (plan) D (do) C (check) A (act) gerichte aanpak.
Planmatige invoering digitaal schoolbord in de kleuterbouw. Naam van de school:…………………………Schooljaar:…………………………
PLAN Omschrijving plan Plan
Geef hier je doelen aan die je dit schooljaat wilt bereiken Dit kunnen lange termijn en korte termijn doelen zijn. Voor welke groep leerlingen en bij welke activiteiten wordt het digibord ingezet? Wat is het beoogde effect van de inzet van het digibord? Welk niveau van digibord gebruik wilt u bereiken? Bij wie ligt de eindverantwoording? Beschrijf de rol van leerkrachten en leerlingen.
25
Een kijkje in de praktijk
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
DO
Activiteit I Training
Activiteit: Training van leerkrachten in gebruik digibord software. Tijdpad: Initiator: Betrokkenen: Financiering:
Activiteit II Invoering
Activiteit: bv. in de kring (beschrijf hier wat u gaat doen). Tijdpad: Initiator: Betrokkenen: Financiering:
Activiteit III Bv. bordgebruik Etc.
Activiteit: bv. tijdens oudercontacten (beschrijf hier wat u gaat doen). Tijdpad: Initiator: Betrokkenen: Financiering:
CHECK Effectmeting / Evaluatie
Geef hier aan hoe u de gewenste effecten van beoogde doelen gaat meten. Inplannen van evaluatiemomenten gedurende het schooljaar. Wanneer, hoe vaak en met wie? • Aandachtspunten: • Zijn de leerkrachten voldoende vaardig? • Hoe ervaren de leerlingen het werken met het digibord? • Directie draagt zorg voor implementatie in het schoolplan. • Tijd gereserveerd tijdens studiedagen/bouwvergaderingen?
ACT Vervolg
26
Beschrijf hier hoe u de opgedane ervaringen gaat verwerken. Welke vervolgstappen zijn wenselijk/noodzakelijk?Wie en welke middelen heeft u daarbij nodig?
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
9 J e d ig ib o r d en internet Elke dag verschijnen er wel goede sites op internet met algemene of specifieke informatie.
9 . 1 Wat
is een goede website?
• Een website voor kinderen bevat geen schadelijke of anderszins onwenselijke elementen, zoals seks, geweld, commerciële boodschappen, chat mogelijkheden of misleidende reclame. • Vervolgens moet worden bepaald of de site aansluit op het niveau en de belangstelling van kinderen in een specifieke leeftijdsfase. Zo mag een site voor kinderen die nog niet kunnen lezen geen tekst bevatten (tenzij de tekst bedoeld is als toelichting voor de ouders) en moet een site voor de allerkleinsten bedieningselementen hebben die groot genoeg zijn, omdat de fijne motoriek nog onvoldoende is ontwikkeld voor het aanklikken van kleine knopjes. De inhoud van een kindersite moet aansluiten bij de onderwerpen en thema’s waar kinderen van een bepaalde leeftijd mee bezig zijn. Zo zijn jonge kinderen vooral druk met het ontdekken en leren benoemen van de wereld om hen heen. Dat doen ze door uit te proberen en veel te herhalen. • Met een goede website moeten de jongste kinderen zoveel mogelijk zelfstandig aan de slag kunnen en overal ontdekkend op kunnen klikken en terug keren naar de home page zonder in de problemen te komen of dat de computer vast loopt. • Een kindersite moet ook aantrekkelijk zijn. Dat is vanzelfsprekend een subjectief criterium. Wat de één leuk vindt om te zien, zal een ander helemaal niet aantrekkelijk vinden. • Ten slotte vraag je je af wat de toegevoegde waarde is van het gebruik van de website. Welk doel heb je voor ogen, wat wil je ermee bereiken? Hieronder staan enige bruikbare sites. Besef hierbij dat dit slechts een momentopname is. Websites veranderen en zijn soms niet meer actief, er komen telkens nieuwe websites bij.
27
Een kijkje in de praktijk
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
9 . 2 Sites
met goede algemene (technische) informatie
www.kennisnet.nl/po.html www.prometheanplanet.com/dutch/ www.digibordenmeer.nl www.smartboardpagina.nl
9 . 3 Sites
met handige tools (hulpmiddelen)
Digitale hulmiddelen zijn o.a. een klok, een stoplicht, een zandloper, timers, honderveld, liniaal, kralenketting, memory maker etc. www.digibordopschool.nl www.bordwerk.nl Wel even een (gratis) account aanmaken.
9 . 4 Sites
met inhoudelijk lesmateriaal
www.kinderpleinen.nl Een site met een schat aan digitale lesideeĂŤn www.schoolbordportaal.nl Deze site biedt o.a. digitale prentenboeken aan. www.levendeboeken.nl Een site met digitale levende prentenboeken, wel eerst een licentie kopen. www.boeken.bereslim.nl Digitale prentenboeken, hiervoor heb je een abonnement nodig.
28
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
www.schooltv.nl Hier vindt je ook alle Koekeloere prentenboeken-filmpjes. Je wordt doorgelinkt naar Teleblik en daarvoor heb je een (gratis) account nodig. www.prentenboek.yurls.net Een site met leuke digitale prentenboeken (gratis). www.klassetv.nl De site geeft een ordening van bruikbare video filmpjes en complete projecten voor de kleuterbouw. Hiervoor heb je een licentie nodig. www.kindersongs.nl
Op deze site vind je alles over muziek, muziek maken, muziek instrumenten en liedjes. www.delta-digiplein.nl
Op deze site vind je kant en klare digibordlessen gerangschikt op vakgebied voor zowel het Activboard als het Smartboard.
9 . 5 Sites
met educatieve software
Het digibord leent zich ook in de onderbouw goed voor allerlei educatieve games (edutainment). Een aantal digiborden biedt al de mogelijkheid tot meerdere gebruikers tegelijkertijd. Interactie tussen leerlingen die samen aan het digibord werken wordt dan nog gemakkelijker.
29
Een kijkje in de praktijk
Een digibord in de Onderbouw? Doen!
Criteria educatieve software • Uitdagend maar haalbaar voor de meeste kinderen van een bepaalde leeftijdscategorie • Adaptieve niveaus: flexibel genoeg om aan individuele variatie tegemoet te komen • Consistent met de manier van denken en leren van jonge kinderen • Is de doelgroep duidelijk?
Is het geschikt voor jongens en meisjes?
Wordt er rekening gehouden met etniciteit?
• De spellen:
Is er variatie in de diverse spellen?
Is er competitie binnen de spellen?
Nodigt het uit tot interactie/ samenwerking leeftijdgenoten?
Wordt het kind uitgedaagd in het spel?
• Wordt er positieve stimulerende feedback gegeven in het spel? Direct na de actie? Na het spel spelen? Is de feedback begrijpelijk voor het kind (zone van de naaste ontwikkeling), is het specifieke of globale feedback? • Zijn er duidelijke leerdoelen gekoppeld aan het spel? Is er informatie over hoe dit doel te bereiken? Is/wordt duidelijk hoe het kind presteert t.o.v. dit doel? • Zijn de benodigde en de te leren vaardigheden passend bij het onderwijsaanbod en de leeftijd? • Is er sprake van een heldere instructie? • Een overzichtelijke en aantrekkelijke interface: kleuren, figuren, geluiden. Is de taal duidelijk? Zijn de toetsen/ navigatie duidelijk? Muisvaardigheid? • Is er sprake van interactie met de figuren in het spel? • Zijn de criteria duidelijk om het spel te spelen? (niveau, motoriek, ...) Voorbeelden De avonturen van Dribbel: www.dribbel.com De bekende hond Dribbel laat je spelen rond thema’s. Sesamstraat: www.nps.nl/nps/sesamstraat/ Filmpjes, verhaaltjes en spelletjes in Sesamstraat.
30
Deel 1 : Kleuters digiwijzer
Teletubbies: www.peutertv.nl/teletubbies/funandgames/slidinghill/index.html Nijntje: www.nijntje.nl Spelen met Nijntje. Zelf muziek maken, kleuren, liedjes luisteren, filmpjes kijken etc. Kleuren en muziek: www.boohbah.com/zone.html Een spel vol kleuren en muziek waarbij de kinderen ook ‘muisvaardig’ worden. www.kleinehandjes.be/CustomPages/Kleinehandjes/Verhaaltjes.aspx Rond thema’s worden plaatjes benoemd. Woordenschatontwikkeling. www.kleuterspel.be/kinderspel/menu.html Allerlei spelletjes met betrekking tot vormen en kleuren, tevens geschikt voor de “muisvaardigheid”. www.ict-platform.be/telletterspel/homeletterspel.html Leuke oefeningen rond letters herkennen, rijmwoorden en beginnende geletterdheid, bruikbaar zowel op een computer als op het digibord. www.samenslim.nl Kinderen van 3 tot 5 jaar kunnen hier leuke en leerzame computerspelletjes doen. www.mijnnaamishaas.nl Mijn naam is Haas is een ‘serious game’. Dit betekent dat de educatieve boodschap wordt overgebracht middels spelprincipes. Kinderen leren spelenderwijs, in de geanimeerde, verhalende omgeving. Zo ontstaat een educatieve leerwereld voor jonge kinderen specifiek gericht op woordenschat ontwikkeling. www.wepboek.nl Allerlei activiteiten voor de jongste kinderen, waaronder, kleuren, spelletjes, filmpjes, puzzels etc. www.digibord-kleuters.yurls.net/index.php?mod=yurlspage&pageId=55332 Een schat aan met name taal activiteiten voor de kleuters.
31
Een kijkje in de praktijk
C CL
Community Learning Center
AR
www.stichtingpas.nl
www.slo.nl
www.marant.nl
NHEM
www.clcarnhem.nl