Mens en Natuur #1 lente 2024

Kan Nederland wilder?

Struinkunst

Rik van der Linden: Filmmaker

Reclame maken voor de natuur

Isoleer nu de vloer met TONZON en bespaar flink op de energierekening

Lagere energiekosten en een warm huis?

TONZON zorgt al 44 jaar voor de warmste vloer met de hoogste besparing. De beste keuze voor het milieu en jezelf. Met TONZON Vloerisolatie bespaar je effectief energie en creëer je een aangenamere temperatuur in huis.

Dubbele aanpak, isoleren en een drogere kruipruimte

Veel kruipruimtes zijn vochtig of nat. Daarom wordt in combinatie met de Thermoskussens een stevig zeil op de bodem van de kruipruimte gelegd. Deze Bodemfolie stopt de verdamping van vocht uit de kruipruimtebodem. Dit betekent minder vocht in de woning en een optimale werking van de Thermoskussens. Daarnaast zullen leidingen en ophangbeugels veel langer meegaan.

Meer informatie over vloerisolatie?

Scan de QR-code

Ook in 2024 subsidie op vloerisolatie!

Kijk op de website van de overheid (www.rvo.nl) wat je moet doen om in aanmerking te komen voor de subsidie voor woningisolatie. Je kan nu ook in aanmerking komen voor de subsidie met 1 maatregel.

TONZON Vloerisolatie is zelf eenvoudig te monteren maar laat je het liever over aan professionals? Neem dan contact op met TONZON voor een vrijblijvende offerte. Let op! Subsidie geldt niet op doe het zelf montage.

‘Gezellig, dat is het woord waar ik aan denk bij huismussen. Als ze zo in je tuin zitten te kwetteren, voelen ze net als huisgenoten. Mussen zijn sociale vogels, ze zitten graag te kletsen met elkaar. Soms hoor je ze ruzie maken, dan jagen ze elkaar ook na. Het is het Jaar van de Huismus omdat het slecht met deze vogel gaat. Wij leven niet meer hetzelfde als vijftig, zestig jaar geleden. We isoleren onze huizen zo goed dat er geen nestgelegenheid meer voor ze is, we kloppen het tafelkleed met broodkruimels niet meer uit en laten zo nauwelijks meer restjes eten achter. In de stad is de huismus bijna verdwenen.

Ik probeer het de huismussen in mijn tuin naar de zin te maken door zaadjes in een silo te doen. Huismussen broeden in een kolonie. Het heeft geen zin om één nestkastje op te hangen. Daarom zie je in winkels grote nestkasten met meerdere openingen naast elkaar.’

Anne Mara Sillevis Smitt, IVN Noord-Holland

Wil je Mens en Natuur (ook) digitaal ontvangen? Dat kan! Stuur een mail naar info@ivn.nl en zet erbij of je het blad ook nog op papier wilt ontvangen of niet. Wil je het blad helemaal niet meer ontvangen, en daarmee je lidmaatschap opzeggen, stuur dan een mail naar info@ivn.nl

Mens en Natuur

Uitgave van IVN 75ste jaargang – nummer 1

LENTE 2024

Postbus 20123

1000 HC Amsterdam

E-mail: mensennatuur@ivn.nl www.ivn.nl/mensennatuur

@IVNNatuureducatie

@IVNNatuureducatie

@IVNNederland

Redactie

Kirsten Dorrestijn (coördinatie en eindredactie), Monika Grooteman, Stefan Hoepermans, Franciska Maarse, Marleen Poppen, Teuni Verploegh (hoofdredactie en eindredactie), Latifa Vonk.

Medewerkers aan dit nummer

Marleen Annema, Joris den Blaauwen, Rob Buiter, Lisette Eisenga (Struinkunst), Myrthe van Heerwaarden, Eva Jansen, Karin Sitalsing, August Swietkowiak, Paul Q de Vries.

Coverfoto Joris den Blaauwen

Ontwerp en vormgeving WonderWorks, Haarlem

Druk

Senefelder – Misset, Doetinchem

Advertenties

Allround Media Services, Haarlem (023) 524 53 36 - amedia@xs4all.nl

IVN is een van de goede doelen van de Nationale Postcode Loterij. www.postcodeloterij.nl

10 Fijne samenloop

Gezond Natuur Wandelen gaat altijd door

20 Rewilding

Mag Nederland ietsje wilder?

28 Reclamemaker voor de natuur

Rik van der Linden

Mens en Natuur wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier, gemaakt van houtpulp.

32 Eén grote kringloop

Het bos is altijd in beweging

8 Opmerkelijk

Warmer weer, minder stippen

6 In het zonnetje

Knotten, snoeien en vlechten

14 Veldnieuws

Nieuws van en voor IVN’ers

18 Scharrelkids

Struinkunst

26 Gespot

Boeken, docu’s, sites, apps, design en meer!

Natuurvraag

Het was je misschien ontgaan, maar op de cover staat het bewijs: dit is het 75e jaar Mens en Natuur! Mens en Natuur begon in 1949 als een gestencild ‘mededelingenblad’ onder de naam ‘De Natuurbeschermingswacht’. Toen nog het lijfblad van de voorganger van IVN: de Bond van Natuurbeschermingswachten. In 1960 reorganiseerde de Bond tot IVN. Een jaar later werd het blad omgedoopt tot ‘Mens en Natuur’. Want, vond een van de IVN-oprichters Jan Nijkamp, het belang van een goede relatie tussen mens en natuur staat voorop. En al ziet het blad er bij lange na niet meer zo uit als toen, in de kern is er gelukkig weinig veranderd. Teuni Verploegh, hoofdredacteur

Drie van mijn grote liefdes ineen: wandelen, schrijven en Leeuwarden, daar kón ik geen nee tegen zeggen. Ik heb er vijf jaar gewoond, maar ontdekte nu toch plekken die ik nog nooit had gezien. Prachtige plekken, op een schitterende ochtend met sprookjesachtig licht. De Vietnamese zenmeester Thich Nhat Hanh heeft gelijk: het is een wonder op Aarde te lopen. Karin Sitalsing, schreef de Reportage (pagina 10)

Voor de rubriek In Beeld (pagina 32) dook ik in de wereld van de onderkruipsels in het bos en de kringloop die zij vormen. Grappig hoe alle dieren en planten gebruikmaken van elkaars diensten. Tijdens het telefonische interview met IVN’er Arend Wakker raakte ik weer even enthousiast over de natuur als altijd. De vreugde en verwondering die ik voelde over alle leuke nieuwe feitjes die ik had gehoord toen ik ophing, staat me nog goed bij.

Kirsten Dorrestijn, coördinator Mens en Natuur

Wat is een doodgraver?

a. Een vlieg

b. een kever

c. Een schimmel

Kijk voor het antwoord op pagina 32.

Knotten, snoeien en

IVN Noord-Midden Achterhoek behelst een behoorlijk gebied. Je treft er uitgestrekte heide, maar ook talloze rijen karakteristieke knotwilgen. Van 1 oktober tot medio maart komt de werkgroep Landschapsbeheer om de zaterdagochtend samen om in de natuur te werken.

‘Ik stopte in 2010 bij mijn toenmalige werkgever en wilde iets doen’, vertelt Bart

Klootwijk, coördinator van de werkgroep. ‘Op een vroege zaterdagmorgen zag ik mijn overbuurman wegfietsen. Ik vroeg hem: “Wat doe jij eigenlijk in je vrije tijd?” Toen heeft hij mij op een koude novemberdag meegenomen naar het wilgen knotten. Sindsdien ben ik eraan verslingerd geraakt.’ Bart maakt tegenwoordig de planningen, heeft contact met alle grondeigenaren en zorgt voor vervoer.

Het werkseizoen start op het Stelkampsveld, waar ze de heide ontdoen van berken en vliegdennen om het gebied open te houden. Daarna gaat de groep wilgen knotten, waar ze het grootste deel van de tijd mee bezig zijn. Uiteraard knot Bart gewoon mee. ‘Ik vind bomen prachtig, welke boom dan ook. In een ver verleden heb ik op scouting gezeten. Daar heb ik me altijd heel erg op mijn

vlechten

gemak gevoeld. Ik vind het geweldig om buiten te werken.’

De werkgroep – zo’n 35 personen – beheert veel plekken, omdat wilgen eens in de 3 à 4 jaar geknot worden. Het knotten doen ze uitsluitend met handgereedschap. Bart: ’Ik durf wel te zeggen dat mechanisch werken een klein beetje uit den boze is bij ons. De meeste mensen zijn vrij rustig van aard en vinden het leuk om

met elkaar te kletsen. Dan sta je niet te wachten op een knetterende kettingzaag.’ Het samenwerken in de groep gebeurt vrij natuurlijk. ‘Iedereen vindt het leuk. Een deel van de groep gaat knotten, een deel sleept de takken weg en snoeit ze uit. Het hout dat vrijkomt wordt in een ril gelegd, zodat we daarmee een plekje geven aan insecten en vogels. Van de dunnere twijgen en takken vlechten we

Bart Klootwijk staat als derde van links op de foto

een stuk hekwerk voor de IVN Natuurtuin in Lochem. We hebben een paar specialisten in de groep die daar helemaal dol op zijn.’

Bart gaat het volgende seizoen gewoon lekker door bij Landschapsbeheer. ‘Voor iedereen die ontspannen buiten wil zijn en wat wil dóén: grijp het aan! Dat scheelt je een middag in de sportschool. En je doet ook nog iets goeds.’

Minder Lyme door hagedis

Op plekken met veel zandhagedissen is de kans kleiner dat je de ziekte van Lyme oploopt. Dat blijkt uit een onderzoek van Ravon in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Lyme wordt veroorzaakt door de Borellia-bacterie. Teken dragen die over van een geïnfecteerd dier naar een ander dier of mens. Maar zandhagedissen zijn immuun voor de bacterie. Teken die zich voeden met hun bloed lopen de bacterie niet op en kunnen die dus ook niet doorgeven. Op plekken in de Waterleidingduinen waar weinig zandhagedissen leven, zagen de onderzoekers vier keer vaker teken met Borrelia dan op plekken waar veel zandhagedissen rondlopen. Bron: Nature Today/Ravon

Pfas: goed en slecht nieuws

Brussel gaat het gebruik van pfas op bijvoorbeeld antiaanbakpannen en regenjassen verbieden. Pfas vormt een water- en vuilafstotend laagje, maar het is ook giftig en slecht afbreekbaar. Het verbod is goed nieuws, maar helaas geldt er een uitzondering voor bestrijdingsmiddelen. Meer dan 200 ton pfas-houdende pesticide wordt jaarlijks op Nederlandse akkers gespoten en dat neemt alleen maar toe. Dat is slecht nieuws voor de insecten. Maar ook voor ons drinkwater. Al bevatten bestrijdingsmiddelen een pfasvariant die wat makkelijker afbreekbaar is, toch maken drinkwaterbedrijven zich grote zorgen. Want hoe meer pfas het water bevat, hoe lastiger en duurder het zuiveren is. Bron: FD/Trouw

Treklustige vissen

Als trekvis is het niet altijd even makkelijk om langs stuwen en dammen te komen in de Nederlandse beken en rivieren. Honderden vispassages helpen vissen om naar de andere kant te komen. Maar hoeveel soorten vissen maken daar gebruik van? Dat onderzocht de Universiteit Wageningen. De conclusie: voor 35 van de 38 onderzochte Nederlandse vissoorten zijn de vispassages van cruciaal belang. Extra bijzonder: niet alleen klassieke trekvissen zoals zalm en paling maken gebruik van vispassages, maar ook soorten die als minder treklustig te boek stonden. Bron: Nature Today/ Wageningen University & Research

Roman Yanushevsky/Shutterstock

Warmer weer, minder stippen

Bruine zandoogjes hebben niet allemaal evenveel stippen op hun vleugels. De oorzaak: klimaatverandering. Vlinders die tijdens de verpopping worden blootgesteld aan een temperatuur van 11 graden hebben gemiddeld zes stippen. Bij een temperatuur van 15 graden hebben vlinders maar drie stippen. Brits onderzoek suggereert dat klimaatverandering uiteindelijk kan leiden tot de verdwijning van de stippen. Dat is een slimme aanpassing aan nieuwe omstandigheden. Vlinders met minder of geen stippen zijn namelijk moeilijker te zien op droog, bruin gras – iets wat vaker voorkomt bij een hogere temperatuur.

Bron: Scientias.nl

Snuffelen naar zwammen

Sommige honden sporen drugs of explosieven op. Herdershond Dora spoort iets anders op: een zwam. Ze ruikt of iepen zijn besmet met de dikrandtonderzwam, een schimmel die zorgt dat bomen langzaam verzwakken en sterven. Mensen kunnen pas in een laat stadium zien dat een iep aangetast is. Dat kan gevaarlijke situaties opleveren, zoals zieke bomen die omwaaien tijdens een storm. Dora is de eerste en enige hond die hier speciaal voor opgeleid is. In Amsterdam doet ze mee aan een proef. Als die succesvol is, kan ze ook op andere plekken haar werk doen.

Bron: Het Parool

Zie je in het vroege voorjaar een flinke bij op hoge snelheid heen en weer vliegen? Grote kans dat het een gewone sachembij is! Sachembijen vallen op door hun uiterlijk: het zijn grote harige bijen die een beetje op hommels lijken. Ze hangen vaak stil in de lucht om de omgeving te verkennen. En als ze bij een bloem wegvliegen, zie je hun enorm lange tong. Daarmee drinken ze nectar uit diepe bloemen, zoals longkruid en smeerwortel. De gewone sachembij is een van de ruim 350 wilde bijensoorten die in ons land voorkomen. Rond maart verschijnen eerst de mannetjes. Die patrouilleren dan vaak druk rond de voorjaarsbloeiers, op zoek naar een vrouwtje. De mannetjes hebben lange haren aan hun middelste poten, daar danken ze ook hun naam aan. Sachem is namelijk de naam van opperhoofden van een indianenstam die kleding droegen met lange franjes eraan. De harige pootjes heeft de bij niet voor niets: hij streelt daarmee de antennes van het vrouwtje tijdens de paring om haar in de stemming te brengen.

Sachembijen nestelen in de grond, net als 70 procent van alle wilde bijen. Ze kiezen graag voor steile wanden van zand en leem. Je vindt ze bijvoorbeeld in rivieroevers, dijken en voegen van oude muren. De vrouwtjes zoeken elkaar vaak op, soms nestelen ze met honderden bij elkaar in de buurt. Maar ze maken wel allemaal hun eigen nesten. De vrouwtjes graven in het voorjaar gangen van zo’n 10 centimeter die aan het eind uitlopen in nestcellen. Een cel vult ze voor de helft met stuifmeel en nectar, daarna legt ze er een eitje op en sluit dan de nestcel af.

Van 15 t/m 24 april is de Nationale Bijentelling. Tel je een half uur mee in je tuin of op je balkon? Meer informatie: nationalebijentelling.nl

Bron: Basisgids Wilde bijen van Pieter van Breugel

Welk dier verdient volgens jou een ode? Laat het ons weten en wij gaan op zoek naar de interessantste feiten over dit dier. Mail naar mensennatuur@ivn.nl

Prettige samenloop

Al een jaar of tien wandelen mensen elke week groepsgewijs door heel Nederland onder begeleiding van een vrijwilliger. Om fit te blijven, om iets over de natuur op te steken, maar vooral voor de gezelligheid.

TEKST KARIN SITALSING FOTO’S MARLEEN ANNEMA

reportage

Gefilterd licht, dauwdruppels als duizenden diamantjes. In de verte stijgt uit het riet een blauwe reiger op. Het is stil, sprookjesachtig bijna, deze ochtend in natuurgebied de Groene Ster.

Je zou het niet zeggen, maar amper tien minuten geleden stonden we nog voor de deur van restaurant De Chinese Lange Muur in de Leeuwarder wijk Camminghaburen. Elke donderdag omstreeks tien uur verzamelen daar mensen met rugtasjes om en wandelschoenen aan. Met een man of twintig in zijn kielzog begint begeleider Piet Jellema (75) aan de wandeling. Sommigen komen regelmatiger dan anderen, niets moet, alles mag. ‘Maar dit is wel zo’n beetje de harde kern’, zegt hij lachend.

Mond-tot-mondreclame

Jellema had al eens een vogelcursus gedaan, en toen hij een jaar of tien terug een oproep zag voor wandelbegeleiders, aarzelde hij geen moment. Sindsdien loopt hij elke donderdag. Heel in het begin, toen het nog op gang moest komen, waren er wel eens nul wandelaars, of eentje op drie begeleiders. Maar regen, storm, hitte, er wordt gelopen. Altijd, tenzij het code rood is.

In de winter lopen ze in de wijk, die grenst aan de Groene Ster. ’s Zomers zijn er soms excursies, gaan ze met de hele groep naar het Leeuwarder bos, of naar de Froskepolle, een klein eilandje aan de rand van de stad.

Veruit de meeste wandelaars zijn via mond-tot-mondreclame bij de groep beland, sommigen komen via een wijkteam. ‘Zo hopen we oudere mensen een beetje uit hun isolement te halen’, legt Jellema uit.

Klopt, zegt IVN’er Ronald van Zon, dat is een van de doelen. Hij richtte in 2014 Gezond Natuur Wandelen op, samen met twee andere natuurfanaten. In Engeland bestond Walking for Health, een soortgelijk initiatief dat erg populair en succesvol is. ‘We hebben met Engeland overlegd en zijn het hier gaan uitproberen. Daar staan gezondheid en gezelligheid voorop. Wij hebben daar nog natuurverbondenheid aan toegevoegd.’ Gezond Natuur Wandelen heeft een samenwerking met IVN. IVN’ers begeleiden bijvoorbeeld wandelingen en vertellen onderweg kort wat over de natuur.

Vast format

Inmiddels wordt er op honderdtwintig plekken in Nederland wekelijks in groeps-

Piet Jellema

Wijken waar we het meest van waarde zijn, zijn niet de groenste

verband gewandeld. De wandelingen moeten aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo moeten ze altijd doorgaan, wekelijks worden gehouden en ongeveer een uur duren. Ook moet de begeleider een dagcursus volgen en tijdens het wandelen kort iets over de natuur vertellen. Na afloop drinken de wandelaars een kopje koffie.

De begeleiders moeten voorts hun best doen een zo groen mogelijke route uit te stippelen. Dat is soms nog best een uitdaging, zegt Van Zon. ‘Om mensen met elkaar te verbinden, moeten we de wijken uitkiezen waar we het meest van waarde kunnen zijn. Dat zijn meestal niet de groenste buurten.’

Ondertussen blijken de stevige stappers die de meesten aantrokken geen overbodige luxe in de Groene Ster; op sommige stukken is het aardig drassig. Twee dagen eerder stond het wandelpad nog helemaal onder water.

We houden even stil. Heeft iedereen het artikel gelezen dat Jellema heeft toegezonden over de aalscholvers, vraagt hij? Geknik bij de wandelaars. ‘Vorige week stond er een foto in de Leeuwarder Courant: allemaal aalscholvers op een rijtje bij het theater. Midden in de stad!’ Hij zag er eens eentje in gevecht met een paling, vervolgt Jellema. ‘Vangen aalscholvers in China niet vis voor mensen?’, vraagt een wandelaar. Dat doen ze.

Visdiefjes

Verder gaan we. Het is winter, dus is het relatief kaal, zegt Jellema, alsof hij zich verontschuldigt. ‘Maar we zien altijd iets. Kijk, daar in de verte’, wijst hij naar de plas, waar je met een beetje focussen plateaus kunt zien liggen op het wateroppervlak. Die zijn daar aangelegd voor de visdiefjes om te nestelen, vertelt Jellema.

Fietser!, klinkt het als er een fietser aankomt. De ene roept het naar de andere en zo gaat de waarschuwing de hele groep door en waaiert de hele sliert uit naar links. De moeder met peuter voorop gaat het niet snel genoeg. ‘Hallo, jémig zeg!’, moppert ze terwijl ze geïrriteerd de wandelaars voorbij rijdt.

De wandelaars laten nochtans hun goede humeur niet bederven en stappen vrolijk verder. Een van hen is Jelle van Gans. Hij is 84 en wandelt al vijf jaar met de groep. Wat hij er leuk aan vindt? ‘De sociale

contacten’, zegt hij meteen. ‘Het gaat niet alleen om het wandelen, maar ook om de gezelligheid.’

Toen zijn vrouw overleed, zocht hij ‘iets’. Hij was altijd al veel in de natuur, hield van buiten zijn, had bovendien altijd veel aan sport gedaan, dus toen hij over de wandelgroepen las, was zijn interesse gewekt. Hij ging een keer mee en de rest is geschiedenis. ‘Ik ben heel blij dat ik erbij ben. Allemaal aardige mensen.’

Aalscholver droogt zich

Ondertussen wijst Piet Jellema naar een aalscholver in de verte. ‘Wat is die aan het doen?’, vraagt hij aan Dora Busser (75), die voor hem loopt in fleurige kleding. ‘Hij is zich aan het drogen’, repliceert die. ‘En waarom? Wat missen ze?’ Ook daar heeft ze antwoord op. ‘Een vetlaagje.’ Het klinkt als een overhoring. Heel goed, zegt Jellema: aalscholvers missen het vetlaagje dat eenden wél hebben en dat hun veren drooghoudt, en daarom moeten ze zichzelf laten opdrogen.

Langs de route laat een lange vrouw in een rode trenchcoat haar hond uit. Ze blijft even staan om de wandelgroep te laten passeren. ‘Wat gezellig zo!’, roept ze. ‘Kom erbij!’, roept een van de wandelaars in het voorbijgaan. ‘Elke donderdag om tien uur verzamelen bij de Chinees!’ ‘Dank, goed om te weten!’, roept de vrouw terug. Kijk, lacht Piet Jellema, zo gemakkelijk kan het gaan.

Opnieuw beginnen

Even later, bij de koffie in het wijkcentrum, gaat er een kaart rond voor een wandelaar die ziek is. Zo zie je maar weer, zegt Meino Dijkstra (77), nadat hij zijn naam heeft bijgeschreven: er ontstaan ook vriendschappen. Zelf sloot hij zich aan omdat hij iets aan zijn gezondheid wilde doen. ‘Dat mocht ook wel na veertig jaar kantoorwerk’, verduidelijkt hij terwijl hij op een niet aanwezig buikje klopt. Naast hem zit wandelaar Loeky Dobma (63). Zij heeft wel eens geen zin, geeft ze toe, als het slecht weer is denkt ze wel eens: ik sla een keertje over. ‘Maar dan tegen half tien begint het te kriebelen. Dan ga ik toch en ik ben altijd blij dat ik ben geweest.’ l

Meer weten, meewandelen of gids worden? Kijk op gezondnatuurwandelen.nl

Een verjaardag om nooit te vergeten

‘Ik heb nog nooit zo’n leuk feestje meegemaakt’ is een veelgehoord geluid van de kinderen die deelnemen aan de verjaardagsfeestjes, georganiseerd door Lidy van der Lans-Exler van IVN Dordrecht. Vorig jaar verzorgde Lidy in Zwijndrecht 28 verjaardagen in de natuur. Wat haar werk nog unieker maakt? Sinds een jaar werkt Lidy samen met Buurtgezinnen en zorgen ze er samen voor dat elk kind, ongeacht gezinssituatie, een onvergetelijk feestje krijgt.

In 1995 studeerde Lidy af als Natuurgids en al het eerste jaar werd ze tijdens een wandeling gevraagd of ze iets voor de jeugd wilde opstarten. Er volgden veel activiteiten om kinderen in contact te brengen met de natuur. ‘Ouders vonden het prachtig en zo’n vijf jaar geleden werd ik door hen benaderd of ik verjaardagsfeestjes in de natuur zou willen organiseren. Daar hoefde ik niet lang over na te denken, ik ging meteen aan de slag!’

Zingend naar de natuuractiviteit

Lidy zorgt ervoor dat ieder feestje een avontuur is en brengt de kinderen dichter bij de natuur. Of het nu een speurtocht is, kruiden ruiken, een insectenhotel maken of kastanjes en eikels zoeken om vervolgens een natuurstukje van te maken. De kinderen worden ontvangen met gitaarmuziek. ‘Mijn kleinzoon helpt en speelt gitaar. Dan zingen we met zijn allen “Lang zal ze leven”. De jarige krijgt een gouden kroon en een cadeau uit een gouden hoed. Het cadeau heeft altijd met de natuur te maken. Ook krijgt de jarige een cadeaubon met daarop verschillende natuuractiviteiten waaruit hij of zij een keuze mag maken. Het is zo leuk om te doen. De kinderen en ouders zijn blij en dankbaar.’

Planten en dieren als vensters van Nederland

Als je aan een brandnetel denkt, wat komt er dan in je op? Denk je aan de plant met zijn getande bladeren, of herinner je je het branderige gevoel wanneer je per ongeluk de dunne haartjes aanraakt? Achter de eenvoudige brandnetel schuilt meer dan dat. Deze plant vertelt een verhaal over Nederland: over stikstofvervuiling en over het gebruik als geneesmiddel. Natuurgids Dick de Vos biedt in zijn boek ‘Canon van de Nederlandse natuur’ via planten en dieren diverse inkijkjes in ons land.

Bewustwording

‘Het idee voor dit boek ontstond in 2008, toen net de Canon van Nederland verscheen, waarin de gebeurtenissen die Nederland hebben gevormd werden beschreven. Toen dacht ik, waarom is er geen canon van de Nederlandse natuur?’ Het kiezen van de invalshoeken was een uitdaging. ‘Ik zocht naar soorten die een venster zijn voor een breder thema. Neem bijvoorbeeld de kikker, die ons vertelt over de Tachtigjarige oorlog en waarom Nederland als kikkerland wordt gezien, en de brugspin die ons leidt naar het thema lichtvervuiling.’ Dick deelt zijn kritische kijk op onze relatie met de natuur: ‘Het everzwijn en het vleesvarken behoren tot dezelfde familie en hebben dezelfde natuurlijke behoeftes om te kunnen wroeten en samen te spelen. Deze vrijheid om zijn natuurlijke gedrag te vertonen, geven we het vleesvarken niet.’

Het verhaal achter het beestje

‘Ik moedig IVN­leden en gidsen aan om tijdens excursies op zoek te gaan naar het verhaal achter de planten en de dieren. Wat zeggen ze over dit landschap of over Nederland? Neem het feit dat stadsmerels er anders gaan uitzien dan merels in het bos: ze krijgen kortere snavels en kortere vleugels, en trekken niet meer weg. Dat laat zien dat zich in de stad momenteel een mini­evolutie afspeelt.’

Meer informatie: canonvandenederlandsenatuur.nl

Succesvolle aanvraag

Duurzaamheidsfonds

IVN Rijssen­Enter ontving een cheque ter waarde van € 5.000 van de Rabobank voor hun jeugdwerkgroep de Natuur Talenten. Voorzitter Wim Baan: ‘Zo’n mooi bedrag overtrof onze verwachtingen. We gaan het investeren in lesmateriaal.

Geslaagde natuurgidsen

Hoera! Vol trots verwelkomen wij de afgestudeerde IVN Natuurgidsen. We wensen jullie veel succes en plezier toe met gidsen.

De geslaagde gidsen van IVN West-Friesland ontvingen naast hun diploma ook een speciaal IVN West-Friesland T-shirt.

Geslaagde natuurgidsen IVN Amstelveen, Amsterdam en Twiske

Geslaagde gidsen van zeven IVN-afdelingen: Asten-Someren, Geldrop, HeezeLeende, Helmond, Laarbeek, Mierlo en Nuenen

IVN Natuurgidsen afgestudeerd bij IVN Apeldoorn

Het verhaal van de kolken

Dijkdoorbraken laten hun tekenen achter. Voor de kenner is dat duidelijk zichtbaar in Oldambt: een polderlandschap met kolken. Deze kolken zijn gaten in de grond, veroorzaakt door het rondkolkende water van dijkdoorbraken langs de monding van de Dollard.

‘De nog dertig resterende kolken in onze omgeving hebben een dikke sliblaag en zijn erg voedselrijk, waardoor dieren en waterplanten zoals fonteinkruiden geen kans krijgen’, vertelt Aart Jan Langbroek. Samen met twee werkgroepleden van IVN Westerwolde­Oldambt schreef hij een boek over het kolkenlandschap. ‘Veel is nog onbekend over dit gebied. Met ons boek delen we niet alleen de geschiedenis van het gebied, maar ook veel natuurkennis. Wat kan je doen om de natuur in zo’n gebied weer te revitaliseren?’

Minder slib voor

meer zuurstof

In 2018 werd de eerste sliblaag volledig

gebaggerd uit één van de kolken. ‘We vonden eeuwenoude weekdieren, waaronder de schildersmossel en de stompe moerasslak. Deze slak verdween rond 1990.’ Na twee jaar kwamen al tekenen van herstel van het bijzondere ecosysteem. Het water is helderder, zuurstofrijker en er ging weer stomphoekig sterrenroos en stomp fonteinkruid groeien. ‘We hopen dat deze kolk als voorbeeld kan dienen voor de ontwikkeling van andere kolken in de omgeving.’

Verdiepen van het landschap

De kolken mogen gezien worden! De werkgroep organiseerde een cursus voor ambtenaren, ondernemers en bewoners over de kolken en nam honderden

Zoektocht naar de kokerjuffer

In 2022 ontstond een grensoverschrijdende samenwerking: jeugdbegeleiders van IVN Ubach over Worms namen Duitse kinderen van de Naturfreunde Herzogenrath­Merkstein mee tijdens de Slootjesdagen. De jeugdbegeleiders hoorden de verhalen over de activiteiten van IVN Wormdalkids en werden uitgenodigd om een aantal activiteiten, waaronder de Slootjesdag, samen uit te voeren.

In het slootjesdagweekend van 14, 15 en 16 juni gaan de kinderen op

zoek naar waterdiertjes en ontdekken ze spelenderwijs hoe waardevol de natuur is. Dit jaar staat de kokerjuffer in de schijnwerper. ‘Door alle waterdiertjes te registreren op waterdiertjes.nl worden de kinderen én wij burgeronderzoekers’, vertelt IVN’er Sylvia Spierts­Brouwer. ‘Zo helpen we wetenschappers en waterbeheerders mee om de verspreiding van het waterleven beter te begrijpen. Het educatieve materiaal halen we van die website en via de Slootjesdagen groep op ons.ivn.nl’

leerlingen mee het water op. Wat leeft er, hoe is de bodem opgebouwd en wat is er te zien in het slib?

Aart Jan nodigt uit om met een andere blik naar je omgeving te kijken. ‘Het herkenbaar maken van deze historische en natuurlijke elementen zorgt voor meer diepte in het landschap. Kijk eens naar het landschap bij jou in de buurt. Wat zegt de natuur over het verleden? En hoe kun je deze kennis eventueel gebruiken om het landschap te verbeteren?’

Voor meer informatie, lees het boek ‘Het verhaal van de kolken in het Dollardgebied’ (uitgeverij Koninklijke Van Gorcum) of neem contact op met Aart Jan Langbroek via aartjan@langbroek.net

Huisje van de stompe moerasslak. Deze soort komt in de regio niet meer voor

Leerlingen van een basisschool uit Vriescheloo vermaken zich in de schietwilg bij kolk De Klieve

Knutselpost met vier vrijwilligers, tijdens de kabouterdag voor groepen 1 en 2.

Achter de schermen

Een kijkje in de keuken van IVNafdelingen! In deze editie: hoe kun je jouw leden activeren? In een tijdperk waarin de digitale wereld de overhand heeft, herinnert Remi ons eraan dat de persoonlijke verbinding onvervangbaar is.

In haar 60­jarig bestaan had IVN Elsloo nog nooit zoveel leden: ruim 150. En dat zonder actief te werven. Circa 110 daarvan hebben een actieve rol binnen de afdeling. Remi Diris, voorzitter van IVN Elsloo, vertelt zijn ‘geheim’.

Remi: ‘Sinds vijf jaar ben ik voorzitter bij IVN Elsloo en in mijn eerste jaar besloot ik dat we ons meer op de jeugd moesten gaan focussen. We hebben toen een Jeugdwerkgroep opgericht en mochten van de basisschool een bijendag voor groep 5 organiseren. Het was een groot succes! Zo’n succes dat we gevraagd werden om een programma op te stellen voor het hele schooljaar, voor alle groepen. Daar zijn natuurlijk veel vrijwilligers voor nodig. We moesten in ons ledenbestand, onder de ‘slapende leden’, kijken om mensen te vinden. In plaats van te vertrouwen op generieke e­mails of grootschalige bijeenkomsten,

Het activeren van leden

koos ik voor een persoonlijke benadering.’

Het opbouwen van een relatie

Remi: ‘Naast het terloops aanspreken van mensen bij ontmoetingen, besloot ik zowel nieuwe als bestaande leden te bezoeken. “Meneer de voorzitter, kom binnen!” was bijna overal de eerste reactie. Na een nadere kennismaking deelde ik dat we activiteiten voor leerlingen van groep 1 tot en met 8 gingen organiseren, zoals een beverwandeling of een kabouterwandeling. “Oh, maar dát is leuk!” kreeg ik dan te horen. “Vertel eens wat meer over die dag en wat je voor mij in petto dacht te hebben?” Al snel volgde een enthousiaste bevestiging om te willen helpen.

Wat ik ook geregeld terugkreeg waren geluiden als: “Ik ben net met pensioen en heb niet de intentie om mij ergens aan vast te gaan leggen. Maar vertel eens: wat doet IVN Elsloo nu eigenlijk?”’

Ik deel de informatie over de verschillende werkgroepen en kom aan bij de Vogelwerkgroep.

“Hebben jullie een Vogelwerkgroep?” “Jazeker, die komt iedere donderdag bij elkaar.”

“Ik volg nu een vogelcursus. Mag ik donderdag langskomen?”

Negen van de tien personen die ik spreek, besluit mee te doen aan een voorgestelde activiteit.’

Do’s 3 Don’ts 5

Zet in op één-opéén gesprekken met potentiele en huidige vrijwilligers Maatwerk in taken die aansluiten bij de individuele vaardigheden en passies van de vrijwilliger

Bouw aan een gemeenschap en creëer saamhorigheid. Bijvoorbeeld door je activiteiten af te sluiten met een drankje/hapje

Verwachten dat leden zichzelf melden

Uitstellen om de eerste stap tot persoonlijk contact te nemen

Een financiele bijdrage vragen voor de activiteiten

STRUINKUNST

Wist je dat struinen volgens het woordenboek ‘zoekend rondkijken of je iets moois kunt vinden’ betekent? Buiten vind je altijd wel iets moois!

Anders kijken

Door het oog van je (telefoon)camera vind je de leukste dingen. Soms is het een kwestie van anders kijken. Ga bijvoorbeeld eens op je buik op de grond liggen om een paddenstoel te fotograferen. Op ooghoogte ziet die er heel anders uit dan van bovenaf. Of richt je camera juist eens omhoog. En mos op een boomstronk verandert in een sprookjesachtig landschap als je het van heel dichtbij fotografeert.

Boswezens zoeken

Als je goed zoekt, vind je sprookjesachtige wezens in het bos. In boomschors zitten gezichten verstopt en sommige bomen lijken wel op een fantasiebeest. Probeer maar eens; ga het bos in en zoek minimaal drie ‘boswezens’. Maak er een foto van of teken ze na.

Schaduwtekenen

In plaats van planten en bloemen natekenen, kun je ook een abstract kunstwerk maken. Moeilijk? Nee hoor, de zon helpt je een handje. Neem papier en een stift mee naar buiten. Als de zon schijnt, maken de takken van planten en bomen de mooiste patronen op jouw papier. Trek ze over en maak er thuis een kunstwerk van door je tekening in te kleuren.

Deze twee bomen lijken wel een fantasiebeest

Tekenen op hout

Met acrylstift en kleurpotloden kun je tekenen op hout. Zoek stukjes schors met een gladde kant, laat ze thuis drogen en laat je fantasie erop los.

Tekenen met takjes

Tekenen met takjes is leuk, omdat je er grillige lijnen mee kunt maken die elke keer anders worden. Je kunt een punt aan een takje snijden, maar dat hoeft niet (voor een extra grillig effect). Doop het takje in ecoline en laat je verrassen.

Natuurschatten

Maak thuis een heus museum van gevonden natuurschatten. Zoek in de kringloopwinkel een houten letterbak en verf hem eventueel met krijtverf in een mooie kleur. Bewaar je natuurvondsten in de letterbak.

Veren kun je in een platte schaal met schelpenzand steken of maak houders van zelfdrogende klei. Rol van de klei een bolletje in je handen en kneed het in de vorm die je wil. Steek een veer in de houder en laat de klei drogen.

Heeft jouw (klein)kind al struinend iets moois gevonden in de natuur en wil het daarmee in Mens en Natuur? Maak een foto van je kind met zijn of haar vondst en stuur het naar mensennatuur@ivn.nl

In deze boom woont een trollenkoning

Schaduwtekenen

Printen met planten

Dit heb je nodig

• Bladeren of een tak met blad

• Acrylverf

• Verf/inktroller

• Glasplaat of papieren palet

• Vellen stevig (aquarel)papier

• Oude kranten

Stap 1 Dek de tafel af met kranten.

Stap 2 Spuit een paar kloddertjes acrylverf op een glasplaat en rol de verf egaal uit met de roller.

Stap 3 Leg de bladeren in de natte verf en rol erover- heen met de roller.

Stap 4 Leg de bladeren op een vel papier.

Stap 5 Leg een tweede vel papier erbovenop en wrijf met je handen over de achterkant van het papier.

Als je klaar bent heb je niet één, maar twee natuurprints! Je kunt zelfs nog een derde print maken door papier op de natte verf op de glasplaat te drukken, probeer maar eens.

Tip: spoel acrylverf liever niet door de gootsteen. Spuit met een plantenspuit water op de glasplaat en veeg af aan een stuk krant dat je bij het restaf- val gooit.

Kleurrijke tekenening op hout

Nederland wordt wild!

Met rewilding worden natuurlijke processen hersteld en keren verdwenen diersoorten terug. De natuur hoeft niet te worden getemd, maar is een bondgenoot. Hoe wild kan Nederland weer worden?

Zou je kunnen stellen dat Nederland het minst wilde land ter wereld is? We zijn immers een land van bladblazers, hekken, natuurdoeltypen en het Operationeel Draaiboek Wolf. Een land met mooie natuur, zeker, maar ook natuur waarin, zoals schrijver Koos van Zomeren het formuleerde, ‘steeds minder vanzelf gaat.’ Rewilding moet daar verandering in brengen.

De kern van rewilding is het herstel van natuurlijke processen. En dat kan ook in Nederland. ‘We hebben misschien niet het wildste land, maar wel de wildste ideeën’, zegt Leo Linnartz, ecoloog bij ARK Rewilding Nederland, de natuur-

organisatie die hier de grote aanjager is van verwilderen. ‘Nederland is serieus een pioniersland in rewilding. We krijgen mensen uit Afrika op bezoek, uit landen met veel meer oppervlak en wildernis, die willen zien hoe we hier natuurlijke processen weer opstarten. Misschien is het niet zo vreemd dat we die positie hebben verworven: als je eerst alle wildheid wegpoetst, wordt het verlangen ernaar ook groter.’

‘Rewilding in Nederland gaat met kleine stappen’, zegt Esther Blom, directeurbestuurder bij ARK. ‘In de jaren 60 begon het met dood hout laten liggen in het bos, wat goed was voor insecten, en dus ook voor vogels, voor de kringloop van

voedingsstoffen. In die tijd was dat al heel wat. Sindsdien zijn er veel meer stappen gezet om ecosystemen weer te laten floreren.’

Dode herten

Wat zijn die natuurlijke processen die we weer kunnen ‘kickstarten’? Neem rivieren en beken, die van nature door het landschap kronkelden, maar door beschoeiing en de aanleg van kanalen een soort afvoergoten zijn geworden. In de Gelderse Poort heeft ARK nevengeulen hersteld, uiterwaarden en zomerkades verlaagd. Daardoor hebben de Rijn en de Waal de ruimte om weer te meanderen en herleven processen als het afzetten

van vruchtbaar sediment en erosie van oevers. Dat levert een dynamischer landschap op waar allerlei planten en dieren van profiteren.

Of neem het ecologische belang van het laten liggen van grote dode dieren zoals herten, zwijnen of reeën. Als die op de ‘verkeerde plekken’ liggen, worden ze vaak weggehaald en eindigen ze in de verbrandingsoven. Maar laat je zo’n kadaver ongemoeid, dan voedt het een hele ‘aasetergemeenschap’ van spektorren, doodgravers en paddenstoelen tot raven, vossen en wolven.

Voorbeelden van andere natuurlijke processen zijn stuivende duinen, getijdenwerking in rivieren en de vorming

van schelpdierriffen in zee. ‘Soms moet je iets doen, zoals een hek of een dijk weghalen, soms moet je juist iets laten, zoals kadavers laten liggen’, zegt Blom. ‘Je zet iets in gang en doet dan weer een stapje naar achteren om de natuur zelf te laten werken. De succesfactoren zijn ruimte en tijd. Rewilding werkt het best op grote oppervlakken, en we moeten de natuur de tijd gunnen. Niet verlangen dat binnen twee jaar de vegetatie ontstaat zoals wij die aan de tekentafel hebben bedacht.’

Duizend bekken

Onder rewilding wordt vaak ook het verbinden van natuurgebieden verstaan, waarbij het landschap zo aantrekkelijk mogelijk wordt gemaakt voor dieren. Zo rolt ARK in samenwerking met onder meer Staatsbosbeheer en boeren in Zuid-Limburg een ‘groene loper’ uit voor de wilde kat: een mozaïeklandschap met bomen, struweel en veld waar de wilde kat kan jagen en schuilen. Maar misschien wel het meest tot de verbeelding sprekende aspect van rewilding is de (her)introductie van verdwenen diersoorten. Zo zijn de otter en de bever teruggebracht en die breiden zich gestaag uit. Grote grazers zoals wisenten, konikpaarden en diverse runderen zijn misschien wat minder wild, want ze leven achter een hek, maar ze zijn net zo belangrijk. Linnartz: ‘Zulke grazers eten hier een kruid, daar wat gras, ze zorgen voor mest. Runderen en wisenten maken stierenkuilen om te imponeren, waar

Blij met de bever?

Niet het wildste land, wel de wildste ideeën

De bever stierf in 1826 na intensieve bejaging uit in Nederland, maar is na een reeks introducties tussen 1988 en 2005 weer helemaal terug. De populatie wordt inmiddels op zo’n 5.000 dieren geschat. En daar is niet iedereen onverkort blij mee. Op het landgoed van Kasteel Amerongen knagen ze eeuwenoude beuken om. ‘We zijn al 5 bomen kwijt en 7 zijn er stervende’, zegt Waronne Elbers, hoofd Publiekszaken bij Kasteel Amerongen. ‘We hebben gaas om de bomen gedaan, maar door de grillige vorm van de wortels is dat lastig, en de bevers trekken het gewoon stuk. Daarna hebben we drie kilometer schrikdraad langs de walkanten gezet. De bevers komen nu niet meer over het land bij de bomen, maar ze graven gangen onder de grond en knagen aan de wortels van de bomen.’ Het wegvangen van de bevers ziet Elbers niet als een reële optie. ‘Je krijgt zo weer nieuwe. En waar moeten we heen met ze? Wie wil er nu nog een bever op zijn terrein?’ Het beheren van de populatie is volgens Elbers onvermijdelijk. ‘De bever moet gewoon worden meegenomen in het wildbeheer. Maar elke provincie hanteert daarin zijn eigen regels.’ In Limburg zijn de laatste jaren ‘probleembevers’ die dijken ondergraven, afgeschoten, maar Elbers verwacht niet dat haar provincie Utrecht daartoe snel zal besluiten. Ze is al met al sceptisch over rewilding. ‘Biodiversiteit is belangrijk, maar Nederland is klein en druk en daardoor toch een soort tuin die onderhoud nodig heeft. En daar valt populatiebeheer ook onder. Je zit elkaar soms in de weg en dan is het zoeken naar de balans.’ Ze benadrukt dat ze geen hekel heeft aan de bever. ‘Absoluut niet. Ik vind het ook mooi en bijzonder om ze hier in de slotgracht te zien zwemmen. We horen er allemaal bij, dus ook de bevers. Maar ja, dat geldt ook voor onze beuken. We zijn zelfs wettelijk verplicht om die te beschermen. Dus hier botst het ene natuurbeheer op het andere, en daar is geen simpele oplossing voor. Als er ergens een beverfluisteraar is met de gouden tip, mag hij deze kant opkomen.’

het grote verhaal

talloze soorten voordeel van hebben. Vossen, muizen en wespen maken hun holen in de rand van zulke kuilen, en er gaan planten groeien zoals zachte ooievaarsbek en zwarte mosterd. De natuur wordt al duizenden jaren vorm gegeven in de interactie tussen vegetatie en die duizend bekken van planteneters, van rupsen tot hoefdieren. Dat kun je niet vervangen door een trekker met een maaimachine.’

tentieel ruimte is voor zo’n 200 elanden. Het zijn kieskeurige grazers die moeras-

Soms wordt er een soort teruggebracht die niet zulke ecologische effecten teweegbrengt. Vorig jaar werden er in de Biesbosch steuren uitgezet, een vis die in de jaren 50 uit de Nederlandse wateren verdween door overbevissing, vervuiling en kanalisatie. De steur kan wel vijf meter lang en honderd jaar oud worden, maar het is geen ‘ecosysteem-ingenieur’ zoals de bever of eland. ‘De steur moet vooral helpen om “de Kier” voor elkaar te krijgen’, zegt Linnartz. ‘Daarmee bedoelen we dat de Haringvlietsluizen een stukje worden opengezet, zodat je weer getijdenwerking op de rivier krijgt en vissoorten kunnen migreren. Voor het stekelbaarsje wil niemand dat doen, maar voor de steur wel. Meer dan een ecologische sleutelsoort is de steur daarom een maatschappelijke sleutel-

wel eens argwaan bij omwonenden, grondeigenaren of boeren’, zegt Blom. ‘We hebben daarom altijd veel contact met allerlei groepen. We nemen belanghebbenden wel eens mee naar een gebied waar al grote grazers leven, en dan worden ze meestal heel snel enthousiast.’

Rewilding is goed voor ecosystemen en biodiversiteit – maar wat hebben wij mensen eraan? Het is een vraag die ARK geregeld krijgt, en die wortelt in het denken dat de belangen van mensen en natuur altijd tegengesteld zijn. Blom: ‘Bij rewilding is de natuur een bondgenoot. Denk aan klimaatadaptatie en waterberging. Meanderende beken en ruige natuur houden het water langer vast, waarbij het landschap als een spons werkt. Hierdoor vermindert het overstromingsgevaar. Denk aan koolstofopslag in vegetatie. Denk aan de zorgkosten: we weten dat een groene, natuurlijke omgeving goed is voor de gezondheid van mensen. Of neem landschapsschoon. De Millingerwaard genereert na rewilding 4 miljoen euro per jaar meer aan inkomsten uit toerisme en recreatie.’

Daarmee is niet gezegd dat rewilding geen criticasters kent. ‘Soms treffen we bij aanvang van een project

Het debat over natuurbeheer in Nederland is geïntensiveerd met de terugkeer van de wolf. Dat was geen herintroductie door mensenhand of een bewuste rewilding-activiteit; de wolf is (net als bijvoorbeeld de zeearend) op eigen houtje teruggekomen. Ondergraven de beelden van gedode schapen en pony’s het draagvlak voor rewilding? Linnartz denkt van niet. ‘In de jaren voordat de wolf hier weer opdook was het sentiment omtrent natuurbeleid al negatiever geworden in sommige geledingen van de maatschappij. Dat was in de tijd van Henk Bleker en het schrappen van de Ecologische Hoofdsstructuur, dus in 2010. Gelukkig zijn er ook heel veel mensen die de waarde zien van wildere natuur in hun omgeving.’

Controledwang

Hoe kan het toch dat we zo kneuterig waren in onze relatie met de natuur, dat het dode hout uit het bos moest worden ‘opgeruimd’? ‘We willen overzicht, rechte lijnen’, denkt Blom. ‘Dat is ons efficiency-denken, onze controledwang. Het zijn lang de overheersende instincten geweest in het bosbeheer.’ Linnartz vult aan: ‘We haalden niet alleen het dode hout weg, we moesten het ook nog ontschorsen. Want er zaten allemaal beestjes onder die schors. We zijn nu in de beekdalen van Limburg drainagebuizen aan het verwijderen zodat je weer kwelmoerassen en natuurlijke beekjes krijgt. We vinden zelfs buizen op plekken waarvan niemand wist dat ze daar lagen, en die zijn vaak al eeuwenoud. We hebben zo lang zo veel willen controleren – en vaak niet eens om goede redenen. Als je dat water weer gewoon zijn gang laat gaan, krijg je meteen een juweeltje van kwelnatuur. De herstelkracht van de natuur is enorm.’ l

‘Nederland wordt wilder, tegen de verdrukking in’ Liesbeth Bakker werkt bij het Nederlands Instituut voor Ecologie en is bijzonder hoogleraar Rewilding Ecology aan Wageningen University & Research – voor zover ze weet nog steeds de enige hoogleraar op dit gebied. Maar dat is niet vanwege een gebrek aan interesse. ‘In heel Europa zijn ze benieuwd naar onze ervaringen. Maar we kunnen nog niet overal cijfers aan hangen en de data die we hebben, is vaak verspreid over allerlei studies en rapporten. We werken eraan om die veel beter te laten zien.’ Bakker begeleidt diverse promovendi en post-docs die onderzoek doen naar de effecten van rewilding. ‘Op de Veluwe bij Planken Wambuis bestuderen we de effecten van maar liefst vijf soorten grote grazers: edelherten, reeën, zwijnen, Sayaguesa-runderen en New Forest pony’s. We zetten stukjes land af met hekken die alle grazers buitensluiten, of prikkeldraad dat alleen paarden en runderen tegenhoudt, en monitoren de gevolgen voor de vegetatie. Een verrassende uitkomst was dat wilde zwijnen met hun gewoel een belangrijke rol spelen in het ontstaan van kruidenrijk grasland. Dat is een rol die we bijna niet kenden van zwijnen, omdat ze overal zo bejaagd worden.

In de toekomst wil ze meer onderzoek uitzetten naar rewilding in heel Europa. ‘Een organisatie als Rewilding Europe werkt aan natuurherstel in spectaculaire gebieden, zoals de Donaudelta aan de Zwarte Zee, Zweeds Lapland en de Apennijnen in Italië. Dat betreft soms gebieden van 100.000 hectare. Ze zijn druk met kilometers hekwerk weghalen, dus aan onderzoek doen komen ze nog niet toe. Maar daar is veel te bestuderen.’ Ook Nederland, op bescheidener schaal, is volgens Bakker ‘absoluut wilder’ geworden: er worden meerdere natuurlijke processen in ere hersteld. ‘En dat feitelijk tegen de verdrukking in – denk aan stikstof en huizenbouw. Maar neem de uitgestrekte moerasgebieden die je nu rondom Groningen ziet. Dat hadden we vroeger niet voor mogelijk gehouden.’

IVN webwinkel

Uit de IVN-schuur

Wist je dat je in maart al kunt beginnen met het zaaien van groentes zoals radijs, spinazie en doperwten? Bereid je voor op de Week van de Groene Tuin met het biologische zadenpakket en tuingereedschapset van de IVN Webwinkel. De week, van 26 maart t/m 1 april, staat volledig in het teken van het vergroenen en verduurzamen van je tuin, balkon of straat. De bijgeleverde zaaikalender zorgt ervoor dat je plantjes niet té vroeg de aarde ingaan. Courgettes kun je bijvoorbeeld beter pas in juni in de volle grond zaaien.

Bestel het zadenpakket met tuingereedschapset voor €50,op winkel.ivn.nl

De leukste natuurbeleving–en educatiematerialen vind je in de IVN webwinkel.

Als IVN-lid krijg je altijd 10% korting in de IVN webwinkel. Gebruik de kortingscode IVN-LID-1202 en klik op toepassen!

op pad

Schelpenteldag

is het thema doubletten en enkele kleppen van tweekleppigen. Wat is een doublet? Een doublet is een setje van twee kleppen die nog op de natuurlijke wijze aan elkaar zitten.

WAT KAN JIJ DOEN? Dat is simpel: schelpen tellen! Zoek het vloedmerk op en maak een punt (bv. met een stokje). Het vloed- merk kan je vinden door te kijken tot waar na de laatste golf het water kwam. Verzamel vanaf dat punt spiraalsgewijs naar buiten alle hele schelpen en slakkenhuisjes (geen gebroken stukken) tot je er 100 hebt. Breng de schelpen/huisjes op naam en tel het aantal doubletten en losse kleppen (gebruik de tabel, het internet, of vraag ons expertteam om hulp). Schrijf de aantallen op dit formulier en lever je formulier in bij het expertteam.

• Probleem met op naam brengen? Vraag de experts van het schelpenteam. Benieuwd naar de resultaten? Schrijf dan je e-mailadres op het formulier. We zullen dat alleen gebruiken om de resultaten te versturen.

Op welk strandvak sta je? Vul in:

Je e-mailadres. Vul in:

Heel erg

Welke soorten komen voor op het strand en in de zee? Welke profiteren van warmer wordend water of de aanleg van windmolens? En welke niet? Tel mee op zaterdag 23 maart en breng schelpen zoals de otterschelp, kokkel en witte boormossel in kaart. Zo help je de wetenschap op weg en haal je er ook nog een leuk dagje strand uit. Bekijk de deelnemende locaties en download het telformulier op schelpenteldag.nl

Het museum in

Een luchtgitaarspelende kangoeroe, een cabaretbeer en een zwanenselfie? Bij de Comedy Wildlife-expositie in Natuurmuseum Brabant in Tilburg zie je onbedoeld komische dierenfoto’s. Ze zijn nóg leuker in het echt! Te zien t/m 12 mei.

In Door de ogen van in het Natuurhistorisch Museum Rotterdam kijk je door de ogen van verschillende zoogdieren, vogels en insecten naar hun omgeving. Ontdek verborgen lichtstralen en een hele wereld die normaal aan ons mensen voorbijgaat. Te zien t/m 9 juni 2024

Lisa Bonninga

lezen

Ontdekken

dichtbij huis

Welke natuurlijke schatten zijn er bij jou in de buurt te vinden? Natuurliefhebber en IVN’er André Brasse deelt schitterende foto’s, persoonlijke ervaringen en weetjes over de verborgen pareltjes in eigen land. Een uitnodiging om onze omgeving met hernieuwde verwondering te bekijken. André Natuurlijk | Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum | ISBN 9789023259855 | € 15,00

Word

vlinderfan

De kleurrijke vlinders vliegen bijna de bladzijdes af! In heldere taal lees je fascinerende weetjes en mooie verhalen over de belangrijkste vlinderfamilies. Geschikt voor zowel de jongere als oudere vlinderfans. Handboek voor Vlinderfans Gerard Sonnemans, Jasper de Ruiter en Lisa Strijbosch | Uitgeverij Menuet | ISBN 9789491707346 | € 29,95

kijken & luisteren

Op tuinsafari

‘Zo kan het dus gaan: je haalt wat tegels uit je voortuin, gewoon een stukje van nog geen vierkante meter, je zet er een paar inheemse planten in en een paar maanden later noteer je een zeldzame bijensoort die niemand eerder aantrof in Almere: de geelgerande tubebij.’ Ga op ontdekkingstocht met Renze Borkent en maak kennis met de enorme soortenrijkdom van een stadstuin. Kleine natuur | KNNV Uitgeverij | ISBN 9789050119375 | € 24,95

Nederland als leefgebied van dinosauriërs

Ontdek Nederland als tropisch moeras of als ijskoude poolwoestijn, en als leefgebied van verdwenen organismen die miljoenen jaren geleden nog in ons land voorkwamen. Bram Langeveld neemt je mee langs vijftig Nederlandse fossielen. Deze fossielen zijn tastbare bewijzen van de planten en dieren die tienduizenden, honderdduizenden of zelfs miljoenen jaren geleden de aarde bevolkten. Fascinerende fossielen | KNNV Uitgeverij | ISBN 9789050119443 | € 32,95

Duurzame dilemma’s

Duurzame lifestyle-expert Marieke Eyskoot en haar gasten duiken vanuit de Hortus Botanicus in Amsterdam elke week in duurzame dilemma’s, drijfveren, duiveltjes en dromen. Wat lukt, wat niet en wat nu? Je hoort concrete tips waar je meteen mee aan de slag kan, en waarom we doen wat we doen. Luister naar de podcast op Apple Podcasts of YouTube.

Groenkijkers

In deze documentaire volgt filmmaker Sanne Rovers natuurbeschermers zoals haar vader, die tegen de achtergrond van klimaatverandering, stikstofcrisis en achteruitgang van de biodiversiteit, elk op hun eigen wijze hun stukje natuur proberen te beschermen. Bekijk de agenda voor de filmvertoningen (of organiseer zelf een vertoning!) via groenkijkers.nl

Reclamemaker voor de natuur

Film- en documentairemaker Rik van der Linden besloot in 2020 al zijn werk als filmmaker in dienst te stellen van de biodiversiteit. Met verwondering brengt hij de natuurliefhebbers in beeld.

TEKST ROB BUITER FOTO’S JORIS DEN BLAAUWEN

Ik kan moeilijk een factuur sturen aan een scholekster

Hij zat niet bij een Jeugdbond voor Natuurstudie, ging niet mee met excursies van IVN en liep ook niet met vriendjes met verrekijkers door de natuur in de buurt van Rotterdam waar hij opgroeide. Dat hij maatschappijgeschiedenis ging studeren lag dan ook meer in de rede dan een studie biologie. ‘Toch vond ik de natuur altijd al wel interessant’, zegt de inmiddels groene filmmaker Rik van der Linden. ‘Verwondering over de Aarde, hoe werkt evolutie? Dat soort vragen

5 favorieten van...

Rik van der Linden

Favoriete natuurgebied

Mijn ‘voortuin’: de polder Schieveen, net boven Rotterdam. Ondanks overrazende vliegtuigen zie ik hier ieder voorjaar ook de grutto’s terugkomen.

Favoriete vervoermiddel

Mijn wandelschoenen! Vroeger fietste ik vooral, maar dat gaat net te snel voor goede natuurbeleving.

Favoriete gereedschap

Voor mij als filmer is de Probe-lens een geweldige macrolens die het ‘natuurlijke zoombereik’ van het menselijk oog enorm vergroot. Die lens laat je met heel veel scherptediepte naar de wereld kijken; alsof je een insect bent.

Inspirerend dier

De scholekster laat als geen ander zien hoe je flexibel moet zijn. De kustvogel werd weidevogel en is nu zelfs een dakbroedende stadsvogel geworden.

Inspirerend mens

De onvermoeibare filosoof Matthijs Schouten bewijst dat de moed je niet in de schoenen hoeft te zakken als je je zorgen maakt over de staat van de natuur.

hielden mij ook wel bezig. Maar dat de natuur eigenlijk altijd dichtbij is, zelfs voor een stadsjongen, dat heb ik pas veel later ervaren.’

Hoe kwam de natuur voor het eerst in jouw professionele leven?

‘Na mijn studie maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit kwam ik al snel met film in aanraking. Daar ben ik als freelancer mee aan de gang gegaan. Een van mijn eerste opdrachten ging over natuurinclusieve landbouw. Daar kwamen niet alleen mens en natuur bij elkaar, maar ook stad en platteland. In die tijd verhuisde ik zelf ook van de stad richting het platteland. Zowel professioneel als privé gingen mijn ogen toen echt open. Ik zag ineens dat de weidevogels vlakbij mijn nieuwe woning geen grote, homogene groep zijn van grutto’s, tureluurs en scholeksters, maar dat dat ook echt allemaal individuen zijn met een eigen verhaal.’

In de introductie bij jouw serie ‘De Verwonderaars’ vertel je dat ook de site waarneming.nl een belangrijke rol heeft gespeeld.

‘Daar ben ik ooit op een heerlijke manier “verdwaald”, ja. Je kan natuurlijk gaan zoeken waar welke bijzondere plant of welk dier is gezien. Maar ik stortte mij al scrollend op de mensen achter de waarnemingen. Je kan daar veel van leren! Is iemand een generalist, die heel veel soortgroepen invoert, of een specialist, die zich alleen op bijen of vogels richt? En zelfs de ruimtelijke verspreiding van waarnemingen vertelt heel veel. Zo vond ik mensen die blijkbaar heel regelmatig hetzelfde rondje fietsen en anderen die letterlijk het hele land doorkruisen.’

Een deel van die mensen zien we terug als ‘verwonderaars’ in jouw films. Wat voor mensen zijn dit?

‘Het is een onvoorstelbaar diverse groep; mensen die ik zonder mijn zwerftocht op waarneming.nl waarschijnlijk nooit zou zijn tegengekomen. Ik ben zelf bijvoorbeeld helemaal niet kerkelijk opgevoed en kom dus ook niet veel met dominees in aanraking. Ik had dus ook nooit verwacht dat ik zonder problemen een halve dag met dominee Johan in zijn moestuin in Langbroek over wantsen kon kletsen. Hij ziet in een schildwants de schepping van God en ik het wonder van het leven. Zo ver ligt dat uiteindelijk niet uit elkaar.

Ik kwam ook twee mannen, Ronald en Pascal tegen, die bijna hun hele leven in het teken hebben gesteld van steenuilen. Overal struinen ze boerenerven af, hangen ze nestkasten op en meten, wegen en ringen ze de uilskuikens; echte verwonderaars.’

Wat bindt al die verschillende verwonderaars?

‘Dat ze hun zintuigen 24/7 op scherp hebben staan. Ze hebben allemaal hun specialismen en interesses, maar op hun eigen manier staan ze allemaal continu “aan”. De een is misschien een soortenjager die bijzondere waarnemingen najaagt, de ander beleeft juist het complete landschap, maar vooral hun intrinsieke nieuwsgierigheid is geweldig om mee te maken. Het waarnemen en het verzamelen van kennis gaat continu door. Ikzelf en hopelijk ook de kijker van de serie – of straks de complete film – vond het heel verfrissend om door de ogen van die anderen naar de natuur te kijken.’

Welke verwondering breng jij als geschiedkundige in?

‘Ik ben getraind met de notie dat je het verleden moet bestuderen om het heden en de toekomst te begrijpen. Dat geldt zeker ook voor landschappen. Als je de geschiedenis kent, kijk je met andere ogen. Dat geldt ook op het niveau van individuele planten of dieren. Welke dieren zijn verdwenen, welke zijn erbij gekomen, en waarom? Dat is de idee achter mijn filmserie Het vergeten leven van Nederland. Daarin wil ik het verleden en de toekomst van de negen belangrijkste landschapstypen van Nederland onderzoeken.’

Sinds de bioscoopfilm De Nieuwe Wildernis lijkt de groene film de wind mee te hebben. Merk jij dat als maker ook? ‘Ik probeer het niet te veel als een commerciële activiteit te benaderen. Of je zou mij moeten zien als een reclamebureau voor de natuur, maar ik kan geen factuur sturen aan een scholekster. Voor mijn project De Verwonderaars heb ik dan ook bij een groot aantal groene partijen kleine beetjes financiering verzameld.

Over Rik van der Linden

Film- en documentairemaker Rik van der Linden (1982) studeerde maatschappijgeschiedenis, maar van een baan in die richting kwam het daarna niet. Na een Audiovisueel Practicum kocht hij een camera en startte nog tijdens het afronden van de master ‘Media and Arts’ een carrière als freelance videograaf. Die autodidactische reis voerde hem via het maken van intieme portretten en een ‘mockumentary’ over een verzonnen soigneur in een wielertocht, uiteindelijk naar een rol als, zoals hij zelf zegt: ‘Reclamemaker voor de Natuur’. Van der Linden maakte onder andere de series Grijsgroen (grijsgroen.org) en De Verwonderaars (deverwonderaars.nl).

Voor weer een ander project, over de eikenprocessierups, kon ik aansluiten bij een project dat onder de vlag van het LIFE-programma van de Europese Unie wordt uitgevoerd. Daarvoor kruip ik als het ware in de huid van de gehate processierups. Als je even toelaat dat dit dier ons een spiegel voorhoudt, dan kijk je ineens heel anders naar onze eigen rol in het ontstaan van de problemen die deze dieren veroorzaken. Wij doen van alles in het landschap waardoor die rupsen gewoon hun kans grijpen.’

Waar kunnen we jouw werk zien?

‘De series Grijsgroen, over stadsnatuur en De Verwonderaars staan op het web. Met de film over de processierups trek ik ook langs gemeenten, hopelijk om betrokken ambtenaren te laten zien dat we ons anders tot de natuur moeten verhouden. Daarnaast heeft de regionale omroep RTV Rijnmond al veel van mijn werk uitgezonden, en wie weet zendt een landelijke omroep ooit ook werk van mij uit. De boodschap is er belangrijk genoeg voor en ik zit nog vol met plannen. Als tegenhanger voor ‘Ik vertrek’, zou ik bijvoorbeeld heel graag een serie ‘Ik blijf!’ maken. Dat moet gaan over de motivatie waarom bijvoorbeeld een eigenaar van een voedselbos of een herenboer het roer helemaal omgooit en besluit om de voedselproductie duurzaam aan te pakken. Het gaat mij dan maar voor een deel om de urgentie van die boodschap. De verwondering van dit soort mensen vind ik eigenlijk nog veel mooier. Als je je daarvoor openstelt is de inspiratie echt eindeloos.’ l

De kringloop van het bos

Alles wat op de bosbodem valt, is voedsel voor andere organismen. Uiteindelijk wordt alles afgebroken tot chemicaliën zoals nitraten en fosfaten: voedingsstoffen die weer door de wortels van planten en bomen worden opgenomen.

Onder de strooisellaag vind je pissebedden, duizendpoten, miljoenpoten, regenwormen, naaktslakken.

Lekker vochtig hier

Zo droog ik niet uit

De zogenoemde ‘pendelaars’ onder de regenwormen trekken gevallen blaadjes naar beneden achter zich aan hun holletje in. Zo hoeven ze maar heel even aan het oppervlakte te komen.

Gelukkig, hier ben ik veilig voor merels en roodborstjes!

Nu kunnen andere aaseters er niet meer bij

Illustraties: EvaOntwerp

Doodgravers graven een dode muis in zodat ‘ie lager in de grond komt te liggen.

Er komen mossen en korstmossen op het dode hout groeien. Het afbraakproces kan jaren duren.

In holen van staande, dode boomstammen nestelen zich spechten, uilen, eekhoorns, boommarters, vleermuizen en holenduiven.

Huisjesslakken zie je veel op bomen, waar ze algen vanaf raspen met hun tong.

Mmm, ik zie daar een lekker hapje!

Op een dood dier zoals een zwijn komt van alles af. Kraaien, eksters en raven scheuren het dier open. Een vos komt ook af op het aas.

Op een dode boom komen eerst bastkevers af, die leggen daar hun eitjes. De larven vreten zich door de buitenste schorslaag, daarna door het zachte hout en maken een gangenstelsel. Vervolgens boren boktorren zich door het hout, net als houtwespen en houtkevers. Bacteriën en schimmels scheiden enzymen uit die het houtweefsel kunnen verteren. Muizen, pissebedden, kevers en andere insecten nemen vervolgens hapjes van die schimmels.

Schimmels eten de rest van het lijk, zelfs het hoorn van de hoeven. Op het laatst raakt alles overdekt met microben die de resten verteren. Daarna zie je alleen nog een verhoging van de bosbodem.

Zwammen eten zich als het ware door hun voedsel heen door draden te maken. De vruchtlichamen zijn de paddenstoelen die wij zien. De stinkzwam verspreidt de geur van rottend vlees om vliegen te lokken die zijn sporen helpen verspreiden.

Ik leg hier mijn eitjes dan hebben mijn kindjes strakst direct te eten

Een eigen huis

Worden huisjesslakken met huisje en al geboren?  Arja de Koning, IVN Den Haag en omstreken

Ja, huisjesslakken hebben in het ei al een klein huisje van twee of drie windingen. Zodra een slak uit het ei kruipt begint hij vanaf de mondrand (de opening waar het lijfje van de slak uit komt) het huisje groter te maken. Dit blijft hij doen tot hij volwassen is. Een volwassen slak kun je meestal herkennen aan een verdikte, omgeslagen mondrand, zoals bij een trompet. Als je een slakkenhuisje van boven bekijkt, zie je dus zijn hele levensgeschiedenis.

Dat slakkenleven kan trouwens best lang zijn. De meeste grotere slakken hebben al gauw twee of drie jaar nodig om volwassen te worden, en kunnen dan, als ze tenminste niet ten prooi vallen aan een zanglijster, egel of een andere slakkenvreter, nog zeker een paar jaar doorleven. Bovendien zijn ze erg honkvast, dus het kan best zijn dat die ene slak in je tuin daar al jaren zit!

Menno Schilthuizen, slakkenexpert bij Naturalis

Achter elke postcode zit een verhaal

Gemiddeld wordt slechts 1% van de lessen op basisscholen in de buitenlucht gegeven. En dat terwijl les krijgen in een groene omgeving zo gezond is én het de schoolprestaties ten goede komt. Met de extra bijdrage van de Postcode Loterij werkt IVN Natuureducatie aan de aanpak voor een groene revolutie in het basisonderwijs. Om uiteindelijk 25% van de onderwijstijd in en met de natuur te laten plaatsvinden.

Dankzij onze deelnemers kunnen wij naast IVN Natuureducatie meer dan 176 andere organisaties ondersteunen. Samen met deze organisaties werken we aan een rechtvaardige, groene en gezonde wereld. Sinds de oprichting van de Postcode Loterij in 1989 hebben we al € 8 miljard aan goede doelen kunnen schenken.

Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl U

Download de IVN Natuur app in de appstore

Op pad met de nieuwe IVN Natuur app

Zelf op pad, met de tips van een IVN’er in je broekzak? In de nieuwe IVN Natuur app vind je meer dan 400 unieke routes, samengesteld door IVN’ers. Bomenwandelingen door het park, ommetjes in de buurt, tochten door prachtige natuurgebieden. Overzichtelijk én gebruiksvriendelijk.

Ontdek je de natuur liever met een échte natuurgids? Ook de activiteiten van IVN-afdelingen vind je terug in de app!