Tijding, no. 4 by IZB, passie voor missie

tijding YUP Yo u n g U r b a n P r o t e s t a n t

een onderzoek onder jonge protestanten

en hun kerk in de stad

• samenkomsten in wateringse veld • young urban protestants • als kinderen andere wegen gaan

Vijf stadskerken onder de loep Interviews en portretten

Ledenblad van de IZB • 73e jaargang, nr. 4 winter 2011

Resultaten enquête Wat valt er van te leren?

vooraf meerkerk Half november was ik te gast bij de Hervormde gemeente te Meerkerk. Er werd een missionaire week gehouden: een volle week met allerlei activiteiten in het teken van de missionaire opdracht van de gemeente. Een gebedsochtend, een interactieve gemeenteavond, een kindertheater, een vrouwenavond en een mannenavond, een maaltijd (heerlijke Hollandse hutspot!), een jongerendebat, een zang- en orgelavond, een Praise-avond. Prachtig initiatief! achter al die activiteiten zit een doordachte strategie met concentrische cirkels. Deze eerste keer is bedoeld om bezig te zijn met de kern van het gemeente-zijn: samen luisteren naar het evangelie en onderling in gesprek zijn over het geloof. Dat is de binnenste cirkel. Een volgend jaar wordt er een week met activiteiten georganiseerd waarin een iets wijdere cirkel getrokken wordt: mogelijkheden voor mensen aan de rand van de gemeente om aan te haken. Zo zal het in een aantal jaren steeds verder gaan en wordt de cirkel groter. Hulde voor dit initiatief op een dorp! Missionair zijn op een dorp is vaak nog moeilijker dan in een grote stad, zeiden we die avond tegen elkaar. Eens te meer prachtig om te zien hoe jongeren en ouderen zich inzetten voor de opdracht van de gemeente. Er zit echt een hart achter! vanuit de IZB zijn we bezig om een programma op te zetten voor missionaire toerusting van dorpsgemeenten. U hoort er vanzelf meer van. aarzel niet om contact op te nemen met de IZB. Wij zijn graag uw dienstverlener op missionair gebied. En wie uit de praktijk wat wil weten, kan bellen naar Meerkerk!

Louis Wüllschleger, directeur

Tijding • nr. 4 winter 2011

Nieuwe website en huisstijl IZB Achter de schermen wordt hard gewerkt aan een nieuwe website van de IZB, aangepast aan de eisen van de tijd – en van de organisatie. Het adres blijft gelijk (www.izb.nl), maar de hele site ondergaat een metamorfose. Meer interactiviteit, integratie van social media, een betere presentatie van onze cursussen en materialen, projecten en publicaties, kortom, een impuls voor onze dienstverlening aan gemeenten. De ingebruikname van de nieuwe site valt samen met de introductie van de nieuwe huisstijl van de IZB. Het logo ondergaat een lichte aanpassing en alle bladen, folders en brochures steken we in een nieuw jasje. Om u alvast een indruk te geven, ziet u hier het vernieuwde logo en een pagina Tijding-nieuwe-stijl.

NIEUW ProjEct

‘Wie een wereld wil winnen, mag dicht bij huis beginnen’ Nieuwegein, september 2011. In de wijk fokkesteeg beleggen buurtbewoners een barbecue. Er zijn zestig deelnemers op af gekomen: jong en oud, rijk en arm, allochtoon en autochtoon. Sommigen wonen al jaren op steenworp afstand van elkaar, maar spreken elkaar voor het eerst. ‘Ik ben onder de indruk van de verbondenheid die in zeer korte tijd onstaat’, schrijft ds. Dirk de Bree, een van de initiatiefnemers, na afloop in een blog.

‘Ik kom erachter dat mensen graag hun verhaal vertellen. Ik luister er naar. Ik leer ervan. Het maakt me nieuwsgierig. Hoe ben je geworden wie je bent? En hoe zit dat bij mezelf?’ Aan het eind van de avond worden de organisatoren overladen met complimenten, en klinkt de vraag of dit soort ontmoetingen niet vaker kunnen worden belegd. Tussen de regels door lees je in de blog: zo simpel is het dus, contacten leggen in je omgeving. De barbecue is maar een van de vele voorbeelden die het nieuwe IZB-project ‘Dien je stad’ in Nieuwegein-Vreeswijk zouden kunnen illustreren. Kernpunt uit het plan is het mobiliseren, toerusten en vormen van zogeheten ‘bruggenhoofden’, christenen die zich actief inzetten in hun directe woon-

omgeving, door hun leven te delen. Dienst en getuigenis gaan daarbij hand in hand. Sinds de zomer van vorig jaar woont Dirk de Bree met zijn vrouw Willina en de kinderen in een rijtjeshuis in Fokkesteeg. Pioniers in hun eigen project. Zo klinkt het althans, als Dirk met brede armgebaren ons even wegwijs maakt in de buurt. ‘Daar woont een Irakees gezin met een moslimachtergrond, daar links een PVVsympathisant, verder een gezin afkomstig uit de Dominicaanse Republiek, ook moslims. De barbecue bracht hen met elkaar in contact. En toen bleek dat de ene moslim ten onrechte van de ander dacht dat-ie heel streng was. En de PVV’er maakte kennis met voorheen anonieme buren, tegen wie hij vooroordelen koesterde. Na een paar

D o o r : k o o S va N N o P P E N

onwennige minuten was het ijs gebroken. En kijk daar, in dat rijtje daar wonen Ghanese christenen die elders naar een Engelstalige migrantenkerk gaan. Met hen ga ik het gesprek aan: wat vraagt de Heer van je in Nieuwegein, hier, in de buurt?’ Daarmee zijn we bij de hamvraag: Wie ben je waar je woont? Het projectplan citeert een oneliner van prof. dr. Henk de Roest: ‘Wie een wereld wil winnen, mag dicht bij huis beginnen.’ Dirk: ‘Dat vraagt ‘omdenken’ en anders kijken naar je wijk. Je bent geroepen om jezelf ter beschikking te stellen. Het beginpunt is: bereidheid te dienen; ook het eindpunt trouwens. In de contacten die je opdoet kan dan op een natuurlijke wijze het evangelie ter sprake komen.’ In z’n blogs geeft Dirk er rekenschap van. Bijvoorbeeld als hij schrijft over zijn ervaringen langs de lijn, bij de voetbalclub van zijn kinderen, of na de wedstrijd, aan de bar. ‘Het verbaast me hoe tegelijk heel gemakkelijk de diepe vragen van het leven aangestipt worden. Hoe het geloof ter sprake komt en hoe ik als ‘de dominee’ de ruimte krijg om te luisteren, vragen te stellen en soms wat te delen over de kerk, over Jezus die de Heer is.’ In de jaren-zeventig-wijk Fokkesteeg wonen volgens de kaartenbak de meeste

Tijding • nr. 4 winter 2011

leden van de Hervormde gemeente, maar actieve, betrokken leden zijn er relatief weinig. Dirk schat in dat 15 gezinnen zijn te recruteren als ‘bruggenhoofd’. Welke initiatieven ze nemen, verschilt per situatie. Een pas getrouwd stel heeft nu eenmaal andere mogelijkheden dan een gezin met kinderen, een alleenstaande of een ouder echtpaar. Her en der in de wijk kunnen rond deze brug-

onaire werk te verankeren in de gemeente. Al eerder hebben IZB-evangelisten Hans Schaap en Gerof Six vanuit de Hervormde gemeente van Nieuwegein-Zuid gewerkt. Uit de evaluaties bleek dat hun werkzaamheden, alle pogingen ten spijt, vaak los bleven staan van de gemeente. De gemeente bracht geld bijeen, de evangelisten trokken er op uit. Maar de wederkerigheid ontbrak, waardoor de gemeente de

"wie ben je waar je woont?" genhoofden netwerkjes ontstaan, kleine gemeenschappen. ‘Oefenplekken’, noemt Dirk ze. ‘Momenteel heb ik een bijbelklas, waarin we samen de Bijbellezen. Er zitten een paar ‘buitenkerkelijken’, aanhakers, herintreders, hoe je ze ook noemen wilt. Ik heb er bewust een paar kernleden van onze gemeente bij uitgenodigd. We lezen een gedeelte, gaan het gesprek aan, stellen elkaar onbevangen vragen. Een van de kernleden zei na een avond: ‘Dit is de eerste keer dat ik tijdens een kring niet het gevoel heb iets te moeten presteren, op m’n tenen te staan’. Dergelijke contacten zijn ook van grote betekenis voor de gemeente.‘ Dirk: ‘In dit project proberen we het missi-

kans liet lopen om van de missionaire contacten te leren, erdoor te veranderen. Het project ‘Dien je stad’ is veel meer gedacht vanuit het hart van de gemeente, vanwege de actieve betrokkenheid van de leden. Ik hoop dat het missionaire werk zo onderdeel wordt van het gemeentewerk.’ Dirk hecht aan de band met de moedergemeente. ‘Al tijdens mijn studie was ik geboeid door de veranderingsprocessen in een gemeente. Het is nogal een makkelijke route om de traditionele gemeente te laten voor wat ze is en helemaal opnieuw te beginnen. Ik vind het een uitdaging om het bestaande te veranderen. Want de kerk, met haar traditie en netwerk, heeft een enorm potentieel.’ Willina, de vrouw van Dirk, is inmiddels aangesteld om toe te werken naar de start van het project ‘Dien je stad’, dat zich uitstrekt over 3 jaar. Een van de speerpunten is het (missionaire) kinderwerk. Van alle wijken in Nieuwegein telt Fokkesteeg de meeste kinderen en er zijn weinig voorzieningen voor hen. Ideeën zijn er genoeg: clubs, een kookgroep, huiswerkbegeleiding, een gezinskamp, kerkdiensten met ruimte voor kids, etc. Ook het (multicultureel) vrouwenwerk krijgt aandacht; een kwart van de inwoners is van allochtone komaf. Vóór februari 2012 moet er helderheid zijn over de financiën. De IZB heeft het project voorzien van een ‘aanmoedigingspremie’, omdat het als een pilot kan dienen voor andere gemeenten.

coLUMN

niet spectaculair, toch missionair onlangs een heel gewone middagdienst bij De Samaritaan, verdiepingsdienst genoemd dit keer. Een orgel, een sobere liturgie met wat psalmen en gezangen, een geloofsbelijdenis, een schriftlezing, een preek, een gebed, etc. afijn, je kent het wel. En toch vond ik ‘m bijzonder. Niet vanwege het aantal kerkgangers – dat waren er deze middag zo’n 100. rotterdam was er niet ondersteboven van. ook niet eens zozeer vanwege het thema, al was dat best pittig: ‘het einde der tijden’ – en als een ware onheilsprofeet had ik een ernstige boodschap deze middag. Ik vond de dienst echter vooral bijzonder vanwege die mensen die er zaten. Er waren zo’n vijf kinderen en nog eens zeven tieners. Er was een handjevol grijsaards en een groepje veertigers/vijftigers. Er waren ca. 75 twintigers en dertigers. We moeten het altijd van deze leeftijdsgroep hebben, maar dit keer dus helemaal. Er waren een paar (voor mij) nieuwe gezichten. Een twintiger had z’n onkerkelijke vriend meegenomen. Er zaten zo’n negen mensen die een alpha-cursus doen of hadden gedaan. Daarnaast zag ik nog drie twintigers waarvan ik wist dat ze kerkelijk zijn opgevoed, maar een (heel) aantal jaar los van de kerk zijn geweest. Er waren misschien maar 10 mensen die 10 jaar geleden ook lid van de gemeente waren. Ik geloof in de kracht van nieuwe missionaire initiatieven. Daar kunnen er nog veel meer bij. Daar moeten er nog veel meer bij, willen we veel nieuwe mensen bereiken. Maar ook dat oude, vertrouwde spoor kan missionaire kracht hebben. Dat is geen automatisme – oud en vertrouwd kan bijvoorbeeld ook zomaar koud en afstotend zijn. Maar dat hoeft dus niet. Een tijdje geleden kwam er iemand eens kijken bij onze gemeente. Eigenlijk viel het hem wat tegen. Hij had wat over De Samaritaan en haar missionaire werk gelezen en had op grond daarvan wel wat meer van de diensten verwacht. Het was allemaal wel erg sober en gewoontjes. En dan ook nog zo’n halfvolle kerk. Ik heb hem groot gelijk gegeven. We zijn niet spectaculair bezig. voor de meest vernieuwende, laagdrempelige zondagse diensten, kun je veel beter naar andere plekken gaan kijken. We proberen alleen dat vertrouwde spoor in te vullen met een helder verhaal dat we verbinden aan levens van hedendaagse mensen. We bieden ruimte aan jonge mensen om mee te doen, verantwoordelijkheid te dragen, zich in te zetten. We heten iedereen van harte welkom. We doen ons best om enkelingen te zien – ook al komen ze niet zo vaak of zijn ze een beetje anders. En de Geest komt er blijkbaar in mee. Zodat er op een doordeweekse zondagmiddag zo’n 100 (jonge) mensen zitten die op de een of andere manier geïntrigeerd zijn door God en zijn Woord. En dan te bedenken dat er daarnaast ook nog ca. 7 (jonge) gemeenteleden waren die hielpen ter ondersteuning bij een maandelijkse dienst in ons diaconale wijkhuis. Ik vind dat bijzonder – van God vooral. Hij kan het bestaande soms zomaar nieuw leven in blazen en gebruiken om mensen te bereiken.

Areopagus

Cursussen 2012 / 2013 Een masterclass voor predikanten is een van de nieuwe onderdelen in programma voor 2012/2013 van Areopagus, centrum voor contextuele en missionaire prediking, onderdeel van de IZB. Vanaf het nieuwe seizoen zal het voor predikanten ook mogelijk zijn de cursussen van Areopagus te volgen in het kader van de permanente educatie. Om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk studiepunten behaald kunnen worden is besloten drie cursussen in de loop van 2012-2013 aan elkaar te koppelen: ‘Presentatie en communicatie’, ‘Eén met het Woord’ (Preken vanuit, in plaats van over het Woord) en ‘Ontmoeting met de hoorder’. Verder is er een cursus ‘Missionaire verkondiging’, een cursus over ‘Preken met volmacht’ en een cursus gericht op het voorgaan in trouwdiensten. Het volledige cursusaanbod vindt u op www.izb.nl, onder de button ‘Areopagus’.

Niels de jong Missionair predikant in rotterdam (De Samaritaan)

Tijding • nr. 4 winter 2011

Als je kinderen andere wegen gaan Het zal je gebeuren dat je eigen kinderen niet meer naar de kerk gaan. aan veel gemeenteleden gaat dit niet voorbij. tijdens de tweede missionaire ronde in Zeist vertelde gemeenteadviseur Simon de kam dat hij over dit onderwerp een avond had belegd. Ik merkte dat dit thema veel los maakte bij mensen in de zaal. En ik dacht: Eigenlijk is dit een onderwerp waar wij bij de IZB iets mee moeten doen.

Tijding • nr. 4 winter 2011

Het is een onderwerp dat je als ouder echt aan het hart gaat, merkte ik, in gesprek met een gemeentelid. ‘Ik heb er nu wat meer rust over dat mijn kinderen niet meer gaan’, zei hij, ‘maar in het begin had ik het er erg moeilijk mee. Ik begreep het ook gewoon niet. Vroeger als kind moest ik gewoon mee en dan ging je dus ook. Toen onze kinderen niet meer wilden gaan kon ik dat maar erg moeilijk los laten. Mijn vrouw kon dat wat makkelijker. Zij heeft er vertrouwen in dat God met hen meegaat en dat het nog wel een keer terugkomt. Mijn kinderen zijn ook niet per se het geloof kwijt, maar naar de kerk gaan willen ze op dit moment absoluut niet.’ Inmiddels ontwikkelen we bij de afdeling Toerusting een interactief (avond)programma over dit onderwerp, ten behoeve van gemeenten. Er zal u niet verteld worden waar het nou precies is misgegaan en waar het allemaal beter had gemoeten. De avond biedt ook geen kant en klare handleiding over hoe je de geloofsopvoeding zo kunt doen dat je kinderen gelovig blijven en naar de kerk blijven gaan. Dat zou eenvoudigweg niet kunnen. Want of je kind gelovig blijft en naar de kerk blijft gaan is niet alleen van jou als opvoeder afhankelijk. De geloofsopvoeding van een kind is niet hetzelfde als een appeltaart bakken. In dat geval rolt er – mits je je precies aan het recept houdt – na verloop van tijd een heerlijke appeltaart uit de oven. Maar een kind is geen appeltaart. Een kind heeft allereerst een eigen karakter en een eigen wil. Mede daardoor maakt het zelf keuzes. Het doet met de geloofsopvoeding wat het zelf wil. Verder speelt ook de omgeving een belangrijke rol. Een kind wordt

niet alleen door jou als ouder opgevoed, maar ook door de school, en door de vrienden die ze krijgen. Die bepalen mede hoe er over kerk en geloof wordt gedacht. Wanneer je kind vanuit school en vrienden veel negatieve reacties krijgt op kerk en geloof, is het erg moeilijk voor hem of haar om staande te blijven.

Programma-opzet In de programma-opzet ontwikkelen we ruim aandacht voor het gesprek met elkaar over schuld en schuldgevoelens. Dat zijn twee verschillende dingen. Je kunt schuldgevoelens over de geloofsopvoeding hebben, terwijl je geen reële schuld hebt. Het

'ik heb het gevoel dat al generaties lang een mooi pakje met een grote strik werd doorgegeven in onze familie. iedereen zei dat wat er in dat pakje zat erg belangrijk was, maar het is nooit door iemand uitgepakt. toen ik dat ging doen door mijn vragen erop los te laten, bleek niemand nagedacht te hebben over wat hij nou echt met de inhoud van dat pakje kon. ik ben dus opgehouden om het aan te pakken, laat staan dat ik het ga doorgeven en opleggen aan mijn kinderen.' een kritische dertiger, in: als kinderen andere wegen gaan’, van der kooi/w. ter Horst (p.146).

toErUStING

vijf adviezen 'ikk ben altijd actief geweest in de kerk, ouderling, jeugdwerk enzovoort. maar aar ik heb er geen moed meer voor. wat heeft het voor zin, als mijn eigen kinderen er niks meer aan doen? wat heeft het voor zin als er zo weinig jongeren meer in de kerk komen? soms weet ik niet meer wat ik zelf geloof.' Man tegen ziekenhuispastor, in: ‘Als kinderen andere wegen gaan’, Van der Kooi/W. ter Horst (p.135).

Houd de deur van je hart en je huis altijd voor je kinderen open. Ook al ben je het helemaal niet eens met wat ze doen en denken, het blijven toch je kinderen.

Blijf met ze praten.

kan natuurlijk ook zijn dat er wel degelijk dingen zijn misgegaan. We willen dit deze avond een plaats geven. Uiteraard staan we ook stil bij wat de Bijbel over dit onderwerp zegt. In de Bijbel komt naar voren dat Jezus is gekomen om te zoeken wat verloren is. Dit wordt op een bijzondere manier geïllustreerd in een gelijkenis die Jezus vertelt. Een herder laat negenennegentig schapen achter om het ene afgedwaalde schaap te zoeken en terug te brengen. Dat geeft troost. Niet alleen wij zijn er mee bezig of onze kinderen nog wel geloven, God kijkt ook naar onze kinderen om. God laat nooit los het werk dat Zijn hand eenmaal begon.

Hulpmiddelen Verder wordt ons deze avond een spiegel voorgehouden. We onderzoeken hoe we zelf staan tegenover kerk en geloof. Zijn we zelf altijd zulke trouwe kerkgangers geweest? Of zijn we zelf ook wel eens een poosje weggebleven? En hoe staat het met ons geloofsleven? Lukt het ons om onder woorden te brengen wat we zelf geloven zodat we dat ook door kunnen geven? Belangrijke vragen die ons begrip op kunnen leveren voor de beslissingen van onze kinderen en die ons stil zetten bij de vraag: wat geef ik eigenlijk zelf door? We reiken een drietal Bijbelstudies aan rondom dit thema, als hulpmiddelen om er verder over

te spreken. Ook is een preekschets beschikbaar als handreiking voor de predikant. Als alles volgens plan verloopt is de voorbereiding omstreeks half januari klaar. Gemeenten die belangstelling hebben voor dit programma, kunnen contact opnemen via telefoonnummer 033-4611949 of een mail sturen naar secretariaat@izb.nl Voor wie nog eens verder wil lezen over dit onderwerp: er is een boek verschenen van Margriet van der Kooi en Wim ter Horst (uitg. Jongbloed), onder de titel: Als kinderen andere wegen gaan. Zij gaan in op de ontwikkeling die kinderen doormaken en welke rol ouders als geloofsopvoeders voor hen mogen vervullen. En ook hoe wij er mee om kunnen gaan wanneer ze niet langer gaan. Een aanrader! Het boek is onder andere verkrijgbaar bij IZB-Ark (www.izb-ark.nl).

Christiaan Cevaal

34 Leef ze het geloof voor.

Blijf voor ze bidden.

Vergeet niet dat veel van onze kinderen toch zoekende zijn. Niet altijd misschien. Vaak vergeten ze de Heer helemaal. Maar ook in hun leven komen er telkens weer momenten dat ze aan Hem herinnerd worden.

Uit: 'Als onze kinderen andere wegen gaan', Prof. dr. K. Runia.

'een moeder vertelt: 'mijn kind leidde christelijke jeugdkampen. totdat hij het grote geld rook.' een tweede moeder zei: 'wij namen onze kinderen altijd mee naar de kerk. maar ze protesteerden steeds meer, omdat andere jongeren van de kerk ook niet meer hoefden. toen lukte het ons niet meer.' als kinderen andere wegen gaan’, van der kooi/w. ter Horst (p.164).

Tijding • nr. 4 winter 2011

Bijbelse dagboeken voor iedereen!

Tijdelijk tot 20% korting!

Voor het hele gezin

€ 14,90

€ 11,50 € 19,50 € 19,50

€ 14,90

€ 16,50 € 19,50 Dr. M. van Campen

€ 16,50

Rolf Robbe

Dr. M. van Campen

Van plaats tot plaats

Gods weg met mensen Een bijbels dagboek over personen in de Bijbel

€ 11,50

Een bijbels dagboek waarin steden en dorpen aangedaan worden waar God Zich aan mensen bekend maakte.

Bijna-elke-dagboek voor gezinnen

Bijna-elke-dagboek voor echtparen Een uitdaging om in je huwelijk met elkaar in gesprek te blijven over leven met God

Stimuleert zo het gesprek vanuit de Bijbel over dingen die in elk gezin spelen

Voor jongeren

€ 16,50

Jan en Hettie Boer Rika Vliek (e.a.)

Time-out Speciaal gemaakt voor mannen en vrouwen die willen groeien in het geloof en die bewust kiezen voor een meditatief moment voor elke dag. Met gespreksvraag en gebedspunt!

Voor kinderen Marieke van der Giessen (red.)

Stap voor stap

€ 14,50

De Bijbel benaderd vanuit de wereld van kinderen vanaf 6 jaar

€ 11,50

Marieke van der Giessen (red.)

Dag na dag Werkboek bij de Bijbel voor kinderen vanaf 8 jaar. Iedere week wordt een persoon of groep mensen uitgelicht: bijvoorbeeld waaghals, koningskind, Gods dienaar of boodschapper. Bijbeltekst en korte uitleg worden afwisselend met opdrachten, puzzels, tekeningen, liedjes en gebeden verwerkt.

€ 19,90

€ 16,50

€ 14,50

€ 11,50

€ 18,50

€ 15,00 Herman van Wijngaarden

En nu de Bijbel! Ervaar dat Gods Woord werkelijk inspirerend, bemoedigend en gezaghebbend is!

Rika Vliek

Duidelijk God

Joke Bosch

Speciaal voor tieners– met korte teksten, aansprekende voorbeelden en een directe stijl

Hand in hand Dagboek bij de Bijbel voor kinderen vanaf 10 jaar. Het Nieuwe Testament centraal, aan de hand van 52 zorgvuldig geselec€ 14,50 teerde kernwoorden, zoals apostel, € 11,50 Christus, gebed, heilig, koninkrijk en vergeven.

Bestelbon

Ja, ik bestel graag de volgende uitgaven. De verzendkosten bedragen slechts € 1,95:

Naam

…....ex. …....ex.. …....ex. …....ex. …....ex. …....ex. …....ex. …....ex. …....ex. …....ex.

Adres Postcode / Woonplaats Telefoon E-mail De bestelbon kunt u portovrij opsturen naar IZB-Ark, Antwoordnummer 70, 3800 VB Amersfoort

Gods weg met mensen Van plaats tot plaats Bijna-elke-dagboek voor gezinnen Bijna-elke-dagboek voor echtparen Time-out En nu de Bijbel Duidelijk God Stap voor stap Dag na dag Hand in hand

€ 16,50 € 16,50 € 11,50 € 11,50 € 16,50 € 15,00 € 16,50 € 11,50 € 11,50 € 11,50

U kunt ook heel eenvoudig bestellen via

www.izb-ark.nl

Prijswijzigingen voorbehouden

PIoNIErEN

Uitgenodigd in de Vinexwijk Toen Arjen en Annemarie ten Brinke in 2007 in de Haagse Vinexwijk Wateringse Veld het missionaire pionierswerk begonnen, hoopten de kerken die hen uitzonden dat er op termijn (‘over 10, 20 jaar’) een protestantse gemeente zou ontstaan. Wateringse Veld was een vroeg-21e-eeuwse nieuwbouwwijk. 24.000 inwoners, de meesten jong en hoog opgeleid, fraai gehuisvest in een wijk met veel voorzieningen, zonder kerk. Met veel verwachting begonnen ze in BOEI90. Kinderwerk, tienerwerk, jeugdwerk, een bijbelstudiegroep voor vrouwen, etc. ‘Na een aantal jaar ontdekten we dat het allemaal ‘eilandjes’ waren; alle onderdelen van ons werk stonden los van elkaar. Ouders brachten hun kinderen voor de club en ont-

dekten dan pas dat we nog veel meer deden’, vertelt Arjen. Sinds een paar maanden hebben we ook een parttime diaconaal werker aangesteld, Johan van der Toorn. ‘Je denkt: Huh? Diaconaal werk in een vinexwijk? Maar vergis je niet in de eenzaamheidsproblematiek en het echtscheidingspercentage in deze omgeving.’ ‘Gaandeweg ontstond de behoefte aan gemeentevorming eigenlijk veel eerder dan we zelf hadden verwacht. Met Kerst en Pasen belegden we al samenkomsten, maar we merkten dat er belangstelling was om frequenter bijeen te komen. Vanaf september komen we één keer per maand bij elkaar in een wijkcentrum. Vanaf december om de week. Een sobere dienst, met zingen, Bijbellezen en

www. BOEI90. nl

een preek. Dit zijn foto’s van de bijeenkomst in november. Een volle zaal. 90% van de bezoekers komt uit de wijk, door mensen die hun buren meenemen, kinderen die hun ouders uitnodigen. Sommigen gingen in hun jeugd naar de kerk, een heel aantal heeft nooit een band met de kerk gehad. Ik preekte over Lucas 14, de gelijkenis van de verontschuldigingen. De ene genodigde heeft een stuk land gekocht, de ander gaat op huwelijksreis, een derde heeft weer een smoes. En dan worden de mensen uitgenodigd die het totaal niet verwacht hadden. Ze aarzelen en drentelen als het ware om de tafel heen. Het thema was ‘Aan tafel’. Kom je bij Hem aan tafel zitten? Ga je op zijn uitnodiging in?’ ‘Best een pittig verhaal. Heftig’, zei een van de aanwezigen, ‘maar wel herkenbaar. Niet om zomaar weer over te gaan tot de orde van de dag.’ In de komende tijd zullen we veel investeren in verdieping van de contacten, het bouwen aan een hechte structuur. Hoe kunnen mensen lid worden? Hoe kunnen we toegroeien naar financiële zelfstandigheid? – dat soort vragen. Een spannend proces, want ‘de aandacht voor mensen ‘binnen’ mag de aandacht voor mensen ‘buiten’ niet in de weg staan.’

Tijding • nr. 4 winter 2011

organiseer een inspirerende wandeltocht ‘Pinksterpad’ heette de inspirerende wandeltocht, die dit jaar voor het eerst werd gehouden. Het werd een groot succes: honderden wandelaars liepen van Stellendam naar Goedereede. Voor gemeenten die in 2012 een soortgelijke tocht in hun omgeving willen organiseren, heeft de IZB een compleet voorbereidingspakket samengesteld, met een draaiboek, materiaal, tips en suggesties. Het is wel zaak tijdig met de voorbereidingen te starten. Het idee is afkomstig van de classicale evangelisatiecommissie op het eiland Goeree Overflakkee. In samenwer-

king met ds. Davy Hoolwerf van het IZBsteunpunt Zuid-West Nederland werd het plan nader uitgewerkt. Een wandeltocht met open inschrijving, voor alle leeftijden, op Tweede Pinksterdag. Onderweg kregen de bezoekers zo nu en dan iets aangereikt; een foto of iets anders dat aanleiding gaf tot gesprek. Er waren bijvoorbeeld foto's van het vroegere havenhoofd - afgesloten in 1969 door een dam. 'In je leven moet je soms ook dammen bouwen om iets af te sluiten. Herkent u dat?' was de begeleidende vraag die aan de voorbijgangers werd voorgelegd. Ook door middel van gedichten en spreuken werden ze uitgenodigd om hun gedachten de vrije loop te laten. Bij het vertrekpunt gaf een kunstenaar in de goedgevulde kerk een korte toelichting op enkele van zijn schilderijen. De kinderen versierden vliegers, die onderweg werden opgelaten. Onder de honderden deelnemers waren niet alleen mensen 'van het eiland', maar ook uit andere delen van Nederland.

Tijding • nr. 4 winter 2011

De IZB stelt graag (publiciteits)materiaal beschikbaar aan gemeenten die in 2012 een tocht willen organiseren. Idealiter gaat het om twee kerken die op redelijke afstand van elkaar liggen (7-14 km), zodat een mooie natuur- of stadswandeling is uit te zetten (denk ook aan een verkorte route voor kinderen). Het is ook mogelijk dat het begin- en eindpunt zich bij hetzelfde kerkgebouw bevinden; in dat geval lopen de deelnemers een rondje. Uit oogpunt van dienstverlening coördineert de IZB desgewenst de levering van een kant-en-klaar pakket, met posters, folders, spandoeken, persberichten, borden voor foto's en gedichten, etc. Daar zijn kosten aan verbonden, maar door de gezamenlijke aanschaf scheelt de prijs aanzienlijk. Bovendien bespaart het u veel voorbereidingswerk. Heeft u interesse in deelname aan het Pinksterpad, meld dat tijdig via secretariaat@izb.nl.

www.pinksterpad.nl

oNDErZoEk

Leren van Young Urban Protestants onlangs zondag was ik een weekendje weg met wat vrienden. Dat doen we elk jaar. En we hebben dan de gewoonte om zo’n beetje de dichtstbijzijnde PkN-gemeente op te zoeken en daar de dienst bij te wonen. Een mooi kerkje – 90% van de plekken was bezet, zo’n 150 aardige mensen, een goede voorganger. Eén nadeel: buiten mijn vriendengroep waren er slechts twee of drie aanwezigen tussen de 20 en 35 jaar. Laat me dat eens vergelijken met mijn eigen gemeente, ‘De Samaritaan’ in Rotterdam. Stelt u zich maar voor dat u een weekendje eruit zou gaan naar het pittorske Rotterdam (wie wil dat niet bij tijd en wijle?) en De Samaritaan zou de dichtstbijzijnde PKNgemeente zijn, waar ik uitgerekend die zondag mag voorgaan. U bent dan te gast in niet zo’n mooie kerk, nog geen 40% van de plekken is waarschijnlijk bezet, ook zo’n 150 mensen en niet zo’n goede predikant. Eén voordeel: 80-100 van de aanwezigen zitten in de leeftijdscategorie 20-35 jaar.

U zou ook naar de Pelgrimvaderskerk kunnen gaan in RotterdamDelfshaven. Daar zou u een mooie kerk aantreffen, een goede predikant en geen plek onbezet, zo’n 350 mensen. En ruim 200 mensen tussen de 20 en 35 jaar. Als u zich zou verdiepen in deze gemeenten, dan zou u ontdekken dat de gemeente van de Pelgimvaderskerk in Delfshaven 15 jaar geleden nog niet half zo groot was als nu. En dat het aantal jonge mensen destijds nog lang geen kwart was, van wat het nu is. Bij De Samaritaan zou u ontdekken dat 15 jaar geleden de gemeente bestond uit 50 grijsaards en af en toe een verdwaalde student. Stel nu eens dat de manager van de Free Record Shop zou ontdekken dat de twintigers en dertigers in Nederland bezig zijn te verdwijnen uit het klantenbestand. Hij zou zich zeer grote zorgen maken. Als hij zou ontdekken dat bepaalde filialen het echter gro-

‘Ik vind belangrijk dat in de kerk bekende termen uit de geloofsleer worden geactualiseerd. Wat betekent ‘verzoening’ in deze tijd, in ons leven? Hoe kun je dat in de taal van vandaag uitleggen?’ Marleen (33)

Tijding • nr. 4 winter 2011

oNDErZoEk

‘Veel nieuwkomers hebben een kerkelijke achtergrond. Zij nemen anderen uit hun netwerk mee, ook van buiten de kerk. Dus er is een hoofdstroom en een meestroom. Je probeert zoveel mogelijk mensen van die meestroom in de hoofdstroom te krijgen.’ Ds. Piet de Jong (1947)

tendeels moeten hebben van twintigers en dertigers, reken maar dat hij daar bij te rade gaat. Hij zou die twintigers en dertigers vragen waarom ze naar die betreffende filialen gaan. Want blijkbaar doen die filialen iets goed. Dat is de opzet van het onderzoek dat ik in de afgelopen maanden heb verricht onder Young Urban Protestants. Ik heb me om praktische redenen geconcentreerd op de vier grote steden (daarom heb ik ook Vinex-locaties buiten beschouwing gelaten vanwege hun eigen aard en context). Ontwikkelingen beginnen doorgaans in steden – ook wat de kerk betreft. In deze vier steden heb ik me beperkt tot de wijkgemeenten van de Protestantse Kerk in Nederland. In die categorie heb ik onderzocht welke gemeenten

Tijding • nr. 4 winter 2011

veel twintigers en dertigers trekken. Precieser geformuleerd: In welke gemeenten zit tenminste de helft van de volwassen kerkgangers op een gemiddelde zondag in de leeftijdscategorie 20-35 jaar? Er bleven vijf kerken over. Sommige andere kerken kwamen in de buurt van de norm, maar deze vijf sprongen er wel uit: de Jeruzalemkerk (Amsterdam-West), de Nieuwe Kerk (Utrecht), de Jacobikerk (Utrecht), de Pelgrimvaderskerk (Rotterdam-Delfshaven) en ‘De Samaritaan’ (Rotterdam-Centrum). Bijna 100 leden uit deze wijkgemeenten heb ik uitgebreid geënquêteerd; evenals de voorgangers. Ook predikanten en kerkelijk werkers uit andere gemeenten heb ik geïnterviewd over thema’s uit mijn onderzoek. Let wel, ik heb dus niet onderzocht waarom twintigers en dertigers zich niet aansluiten bij bepaalde gemeenten, maar juist waarom ze zich wel betrokken voelen, en dan uitgerekend bij deze 5 gemeenten. De ondervraagde twintigers en dertigers bleken grotendeels een kerkelijke achtergrond te hebben, maar niet allemaal. Hun kerkelijke achtergrond was heel divers. Uit de hele breedte van de PKN en uit allerlei andere kerkverbanden, van zwaar reformatorisch tot evangelisch, van Rooms-katholiek tot gereformeerd vrijgemaakt. Deze kerken kenden een hoofdstroom van ca. 60% die stevig orthodox waren opgevoed, maar ook een ‘meestroom’ van allerlei andere (kerkelijke) achtergronden. Jonge mensen gaan niet meer vanwege het etiket naar een bepaalde gemeente.

oNDErZoEk

5 SLEUtELS Het gaat ergens over Jongeren willen dat het ergens over gaat: over de bijbel, over levensvragen, over Jezus, over moeilijke dingen, over hun leven.

Er moet ruimte zijn twintigers/dertigers willen ruimte, om anders te denken, om te twijfelen, om er anders uit te zien, om zoekend te zijn, om andere keuzes te maken, om eens iets anders in de liturgie, etc.

Er moet een plek voor me zijn twintigers en dertigers zoeken naar een gemeente waar ze op hun plek kunnen zijn; waar ze gezien en gekend worden, zonder te worden ‘doodgeknuffeld’. waar ze zich in kunnen zetten en niet waar ze vertroeteld of ge-entertaind worden. waar ze serieus worden genomen en mogen bijdragen op hun manier. waar ze ook andere leeftijdgenoten tegenkomen.

als er een goede sfeer is Het leven is al moeilijk en complex genoeg. twintigers/dertigers hebben geen zin in gezeur, spanning of kerkpolitiek. Ze waarderen een goede onderlinge band, gastvrijheid, etc. Op basis van de enquêtes, interviews, literatuurstudie en eigen indrukken heb ik de slotsom van het onderzoek samengevat in vijf vuistregels. Sleutels, heb ik ze genoemd. Mijn stelling is dat je het als kerk kunt vergeten als je de inhoud van deze sleutels naast je neerlegt. Als je ze wel toepast, heb je kans dat twintigers/dertigers komen en blijven komen. Zeker als de Geest gaat waaien. Het is geen kwestie van tips en trucs, en al helemaal niet maakbaar. De vijf sleutels zijn geen succesfactoren. De verslagen uit de onderzochte kerken zijn ook geen succesverhalen. Als je in de stad iets leert, dan is het dat kerk-zijn iets heel onvanzelfsprekends is, net als geloven. Kerk-zijn in de stad heeft iets kwetsbaars, ook bij deze gemeenten. En toch valt er iets te leren van deze kerken. Het onderzoeksrapport (www.izb.nl) en het magazine Young Urban Protes-

‘Het is een ongeschreven regel dat leden bereid moeten zijn de handen uit de mouwen te steken, vermoed ik. Ik merk het weleens aan nieuwkomers die afkomstig zijn uit kerken elder in het land, waar het niet zo gebruik is dat je je actief inzet.’ Marjon (25)

Er dient wel iets gedaan te worden een kerk die er alleen maar voor zichzelf is, die veelvuldig vergadert, sterk intern gericht is, kan twintigers niet boeien. Ze zoeken een kerk waar wat gedaan wordt, Ze willen hun steentje bijdragen aan een kerk die het verschil wil maken in de omgeving waar ze staat.

tants legt deze lessen op tafel. Het lijkt me zeer de moeite waard om de rapporten te bespreken in de kerkenraad, of tijdens een gemeenteavond. Niet omdat deze kerken de enige weg tot behoud van de kerk zouden zijn. Wel omdat ze laten zien dat er toekomst is voor de kerk. Niet alleen voor mensen die al met de kerk zijn opgevoed, ook voor mensen die een tijdje los van de kerk zijn geweest en zelfs voor een aantal mensen die buiten de kerk zijn opgegroeid. Mijns inziens hebben we allerlei nieuwe missionaire initiatieven nodig, maar we hebben net zo goed gemeenten en voorgangers nodig die het oude en vertrouwde model van kerk-zijn vernieuwen. Zodat het een thuis wordt voor nieuwe generaties. We hebben het rapport namens de IZB aangeboden aan de synode, in de hoop dat het vruchtbaar mag zijn voor de hele kerk.

Niels de Jong Missionair predikant, ‘De Samaritaan’, Rotterdam-Centrum

Tijding • nr. 4 winter 2011

toErUStING

De Koffer is klaar aan de grote ronde tafel van de afdeling toerusting in amersfoort houden we wekelijks overleg. aan die tafel wordt heel wat afgedroomd; we voeren er stevige gesprekken en delen de vreugde en vragen. aan die tafel ontstond het idee voor De koffer. Graag vertel ik u wat over de zwangerschap en de bevalling, want voor er een product ligt als De Koffer, ben je heel wat maanden verder. We waren tijden in blijde verwachting. Maar we hikten er ook wel een beetje tegenaan. Zou het lukken iets te maken waar een hele gemeente een heel jaar lang mee wordt uitgedaagd om het

missionaire werk hoog op de agenda te zetten, ermee aan de slag te gaan? Aan de ronde tafel keken we elkaar diep in de ogen en besloten we ‘ervoor te gaan’. Zoals elke zwangerschap begon het een beetje ongezien en stil. We maakten een projectplannetje met een tijdspad en brainstormden hoe De Koffer er uit zou kunnen zien. Soms vergaten we bijna dat we ‘in verwachting’ waren en slokte het praktische werk ons helemaal op. Gelukkig was er steeds weer iemand die zei: ‘Hoe ver is het met De Koffer?’

naire materialen voor kinderen en tieners. De uitgever van de catechese methode Reflector wilde ook meewerken en we mochten de missionaire lessen uit die reeks gebruiken. We schreven preekschetsen en Bijbelstudies. Natuurlijk ontbreekt een reisgids met een routebeschrijving door het jaar heen niet. We maakten een ideeënenvelop vol met missionaire tips voor bijvoorbeeld de christelijke feestdagen. Een vrachtauto bracht een lading mooie witte koffers, maar aan de inhoud moest nog veel gebeuren. We waren al uit-

‘Hoe ver is het met de koffer?’ Na verloop van een paar maanden hadden we de eerste interne presentatie van De Koffer. Je kunt dat wel vergelijken met een bezoekje aan een verloskundige. Het groeit! De HGJB heeft ons geholpen met missio-

gerekend… Sommige gemeenten hadden al een exemplaar besteld. Inmiddels kunnen we u dankbaar melden dat de ‘bevalling’ achter de rug is. We hopen dat De Koffer in veel gemeenten tot zegen zal zijn en dat het zal bijdragen aan de verkondiging van het evangelie. We zijn heel benieuwd hoe De Koffer in de praktijk gaat werken. We volgen dat proces via de evaluatieformulieren die we van de gebruikers ontvangen. Na een jaar kijken we op welke onderdelen de inhoud nog zou kunnen worden verbeterd. Wilt u De Koffer bestellen, dan kan dat via een telefoontje (033-4611949) of een mailtje (secretariaat@izb.nl). De Koffer kost 110 euro; niets meer dan de kostprijs. Ter vergelijking: als iemand van de afdeling Toerusting een inleiding of een cursusavond verzorgt, betaalt de gemeente een soortgelijk bedrag. Voor aanvullende informatie kunt u altijd bellen of mailen, dan vertellen we u graag nog wat meer.

Anja van Maanen-Hoekman, missionair adviseur IZB

Tijding • nr. 4 winter 2011

Alles over hoop

coLUMN

coLofoN

‘Alles op Zijn plek’: de gemeente bekijken vanuit God. Nu volgt een verdieping: alles over hoop. Een prachtige woordspeling, die wijst naar 1 Petrus 3:15, waar de aansporing klinkt om altijd bereid te zijn verantwoording af te leggen van de hoop die in je is. De HGJB kiest voor dit onderwerp omdat het jongeren wil toerusten om te leven als christen in een minderheidspositie. Het gaat om het zoeken naar een vorm van anders-zijn die niet uitsluit, maar uitnodigend is voor de mensen om je heen. Mij is gevraagd om een preekschets over 1 Petrus 3 te schrijven bij dit project. Het gebeurt wel vaker dat ik die vraag krijg en altijd is het me een plezier om dat te doen. Deze keer raakt het onderwerp me meer dan anders. Het komt doordat dit onderwerp heel direct raakt aan mijn eigen vragen rondom vreemdelingschap. Vreemdelingschap is een begrip dat we voorheen graag gebruikten als argument om ons in onze eigen zuil af te sluiten van de boze buitenwereld. Niet erg missionair natuurlijk, maar lange tijd redelijk effectief om een eigenheid te behouden. Inmiddels is die optie onder andere door het massale gebruik van allerlei communicatiemiddelen niet meer mogelijk. De zuil blijkt met geen mogelijkheid waterdicht te houden. Bovendien verschuift de buitenwereld in een rap tempo. De politieke realiteit van vandaag tendeert naar een inperking van mogelijkheden voor godsdienstvrijheid. Allerlei verworvenheden die de zuil mogelijk maakten verdwijnen in rap tempo. De zuil leeft in haar nadagen. We hebben veel huiswerk als gemeente voor de tijd die komt, met inderdaad als meest wezenlijke vraag: hoe behoud je je eigenheid in openheid? De eerste brief van Petrus is heel goed gekozen. Het is een brief die wat ondergesneeuwd is onder die van Paulus, maar juist voor onze context heel leerzaam. Het leven van de christen wordt omschreven als vreemdelingschap (juridisch te vergelijken met wat bij ons een statushouder is zonder Nederlandse nationaliteit). Het feit dat Jezus Heer is en je burger bent van Zijn rijk, geeft je die status van vreemdeling. Tegelijkertijd blijkt in de brief dat deze vreemdeling geen afzijdige doorganger is, maar een iemand die meedoet en –leeft met zijn omgeving en zijn hoop deelt met hen. De vreemdeling als ambassadeur. Het bijzondere aan het diaconale project van de HGJB is ook dat er een tweezijdigheid is ingebouwd. Er wordt in Nederland geld ingezameld voor jeugdwerk in Pakistan. Omgekeerd krijgen we nog veel meer terug. Pakistaanse christenen leven namelijk helemaal in dezelfde context als in 1 Petrus. Zij zijn een kleine minderheid. Niet officieel vervolgd, maar in de praktijk wel vaak buitengesloten en altijd levend onder de dreiging van moslimfundamentalisten die het politieke klimaat bepalen. Toch zorgen christenen in Pakistan voor goed onderwijs en goede zorg. Zij delen hun hoop met hun naasten. Hun ontroerende en inspirerend verhalen krijgen wij van hen, als prachtige voorbeelden van leven uit een mededeelzame hoop. Redenen genoeg om aan dit programma mee te doen. Er zal veel op z’n plek vallen.

73e JAARGANG NR. 4 WINTER 2011 Tijding is een gratis kwartaal-uitgave van de IZB - vereniging voor zending in Nederland en wordt toegezonden aan de leden. IZB-lidmaatschap: aanmelden bij de IZB. De contributie is e 10,- per jaar. Opzegging lidmaatschap voor 1 november. De IZB is een missionaire organisatie binnen de Protestantse Kerk in Nederland en stimuleert, adviseert en ondersteunt gemeenten en gemeenteleden in het evangelisatiewerk door middel van toerusting, materialen en missionaire werkers. Bestuur ds. M.J. Tekelenburg, voorzitter ds. H.J. van der Veen, tweede voorzitter ds. R.F. de Wit, secretaris A.P. van der Kooy, penningmeester ds. M.C. Batenburg prof.dr.ir. J.H. van Bemmel mw. drs. Z.A. Jansen-Smit dr. H. de Leede mw. J.E. van Velzen-Vermaas ds. J. van Walsum Directie ds. L. Wüllschleger. IZB Johan van Oldenbarneveltlaan 10 3818 HB Amersfoort tel.: 033-4611949 e-mail: secretariaat@izb.nl internet: www.izb.nl ING: 980 980 Rabobank: 30 22 06 191 IBAN: NL26 RABO 0302 2061 91 BIC: RABONL2U Uw steun Steun de zending in Nederland door uw gebed, uw IZB-lidmaatschap, uw gift en door al uw boeken te kopen bij de IZB-boekhandel: www.izbboekhandel.nl, tel. 033-4613225. Redactie Anja van Maanen-Hoekman en Koos van Noppen. Overname artikelen Overname van artikelen is toegestaan met bronvermelding. Foto's Voorpagina: Arjen ten Brinke, tijdens een samenkomst in Wateringse Veld. Foto: Sjaak Boot. Inzet: Cover YUP-Magazine. Foto: Christiaan Bruijn.

Ds. Sjaak van den Berg missionair predikant (IZB) van de Martinikerk in Groningen. Tijding • nr. 4 winter 2011

Kinderpagina En dit zijn de winnaars!

De nieuwe puzzel

leuk, om elke keer weer mails en kaarten te krijgen van jullie! bekende namen en ook nieuwe namen. Heel veel van jullie hadden de vorige puzzel goed opgelost: “Jezus navolgen” is het goede antwoord. en we hebben nu natuurlijk weer zes prijsjes te verdelen over (tr) ouwe en nieuwe puzzelaars. Hier komen de namen: evelien van everdingen uit strijen, arna Heikoop uit nieuwland, Joas kuiper uit amersfoort, erjan tempert uit wierden, matthias kruimer uit rijssen en arjen palland uit rouveen. doen jullie allemaal weer mee met de volgende puzzel? o ja, en nog één ding: je mag natuurlijk best met je broertje of zusje de puzzel oplossen. dat is heel gezellig. maar stuur of mail allebei je eigen oplossing. dus niet met zijn tweeën of drieën op één kaart, want dan moeten we de boekenbon in stukken knippen... bovendien wordt het verdelen van de prijsjes voor de trouwe puzzelaars zo wat lastig. dus kies en stuur je eigen kaart en puzzel fijn met ons mee. veel succes weer allemaal.

Deze keer een woordzoeker. Er zitten 24 woorden in deze puzzel verstopt, van boven naar onder, van links naar rechts en andersom, maar ook schuin en twee keer zelfs met een bocht. Al deze woorden kun je vinden in dit nummer van Tijding en hebben te maken met het werk van de IZB.

groetjes van leontien en marlies

magazine pionieren koffer huisstijl nieuwegein wandeling synode young

urban onderzoek diensten gesprek yup website op reis seizoen

Tijding • nr. 4 winter 2011

conclusie ontmoeting bezinning tieners geloven protestant gemeentewerk doorgeefsteen

Als je ze allemaal gevonden hebt, blijven er nog twee woorden over. Ook die hebben te maken met het missionaire werk in Nederland. Om het nog ietsje moeilijker te maken, moet je bij de oplossing vermelden welk van de twee woorden te maken heeft met de foto op deze Kinderpagina. Stuur de juiste oplossing (twee woorden + welke van de twee bij de foto hoort) op naar de IZB en je maakt kans op een prijs!