Akwarium_slodkowodne_dla_bystrzakow_akwaby by Jakub Jóźwiak

Akwarium słodkowodne dla bystrzaków Autor: Maddy Hargrove, Mic Hargrove T³umaczenie: Emilia Hahn ISBN: 978-83-246-2037-1 Tytu³ orygina³u: Freshwater Aquariums For Dummies 2/e Format: 180x235, stron: 320

Dopuœæ swoje rybki do g³osu Uwielbiasz spêdzaæ czas z nosem przyklejonym do szyby, obserwuj¹c bajecznie kolorowe ryby? Uwa¿asz akwaria za wyj¹tkowo estetyczny i oryginalny element wystroju wnêtrz? Kochasz zwierzaki, ale brak czasu nie pozwala Ci na posiadanie ¿adnego z nich, prócz wyrozumia³ych wodolubnych pupili? Uczyñ z ich hodowli swoje hobby i zacznij siê czuæ w œwiecie akwarystyki jak ryba w wodzie! Naprawdê bardzo ³atwo jest zostaæ dobrym akwaryst¹. Wszystko, czego Ci potrzeba, to odrobina pomocy, by wytrwaæ. Ten przyjazny poradnik odpowie na wszystkie Twoje pytania, pocz¹wszy od za³o¿enia zbiornika i wyboru odpowiednich gatunków ryb, po przygotowanie bezpiecznej wody akwariowej, wykorzystywanie chemii i informacje odnoœnie do cyklu azotowego. Nauczysz siê ³¹czyæ w akwarium ró¿ne ryby, czyœciæ ¿wir, radziæ sobie z inwazj¹ glonów oraz prezentowaæ swoje zwierz¹tka w albumach fotograficznych i na wystawach. Rady z³otej rybki: • Zak³adanie s³odkowodnego akwarium. • Wybieranie najlepszych ryb. • Korzystny zakup sprzêtu. • Utrzymywanie czystego, zdrowego œrodowiska. • Pokonywanie akwarystycznych pu³apek. • Rozmna¿anie zwierz¹tek. • Prowadzenie dokumentacji swoich rybek.

Ponadto znajdziesz tu dekalogi: 10 fajnych akwarystycznych gad¿etów, 10 naukowych praw rybiego œwiata oraz 10 mocnych postanowieñ zwi¹zanych z posiadaniem akwarium. DODATEK SPECJALNY: Dane i liczby dotycz¹ce najw³aœciwszego akwarium

Spis tre ci O autorach .............................................................................................................................. 19 Podzi kowania od autorów ..................................................................................................... 21 Wst p ...................................................................................................................................... 23 Dlaczego dla bystrzaków? .............................................................................................................................. 23 Naiwne za o enia .......................................................................................................................................... 24 Jak korzysta z ksi ki .................................................................................................................................... 24 Jak podzielona jest ksi ka ............................................................................................................................. 24 Cz I: Podstawy akwarystyki .................................................................................................................. 24 Cz II: Ryby. Jak o nie dba ................................................................................................................... 24 Cz III: Woda, chemia i ro liny .............................................................................................................. 25 Cz IV: Rozmna anie i inne fajne rzeczy .................................................................................................... 25 Cz V: Dekalogi .................................................................................................................................... 25 Ikony wykorzystane w ksi ce ......................................................................................................................... 25 Co dalej ....................................................................................................................................................... 26

Cz I: Podstawy akwarystyki .....................................27 Rozdzia 1: Na pocz tek kilka rad ........................................................................................... 29 Zobacz akwarium z szerokiej perspektywy ..................................................................................................... 30 Gdzie postawi zbiornik? .......................................................................................................................... 30 Jakiego rodzaju zbiornik i podstaw mam kupi ? ......................................................................................... 30 Co w o y do akwarium? ........................................................................................................................... 31 Jak dzia a sprz t akwarystyczny? ................................................................................................................ 31 Opieka nad nowymi wodnymi pupilkami ........................................................................................................ 31 Dlaczego ryby tak bardzo si od siebie ró ni ? ............................................................................................ 32 Które ryby s dla mnie najlepsze? .............................................................................................................. 32 Na co zwróci uwag przy zakupie ryb? ..................................................................................................... 32 Czym karmi ryby? ................................................................................................................................... 33 A je li moje ryby zachoruj ? ...................................................................................................................... 33 Zrozumie zagadnienia dotycz ce wody, chemii wody i ywych ro lin ............................................................... 33 Wy sza szko a akwarystyki ............................................................................................................................. 34 Czy mog rozmna a swoje ryby? .............................................................................................................. 34 Jak prowadzi zapiski na temat moich ryb? ................................................................................................. 34 Na czym polegaj wystawy ryb? ................................................................................................................. 34 Czy s inne rodzaje akwariów? .................................................................................................................. 34

Akwarium s odkowodne dla bystrzaków Rozdzia 2: Akwarystyka w praktyce ....................................................................................... 35 Zalety akwarium ........................................................................................................................................... 35 Jakiego rodzaju akwarium chcesz mie ? .......................................................................................................... 37 Akwarystyka s odkowodna ........................................................................................................................ 37 Akwarystyka morska ................................................................................................................................. 39 Zbiornik z wod s onaw .......................................................................................................................... 40 Organizacja to klucz do sukcesu ..................................................................................................................... 40

Rozdzia 3: Znajd dobre miejsce ............................................................................................ 43 Temperatura pomieszczenia i jej wp yw .......................................................................................................... 43 Nikczemne okna ....................................................................................................................................... 44 mierciono ne drzwi ................................................................................................................................. 44 Cz sto ucz szczane miejsca i dzieci (równa si K-A-T-A-S-T-R-O-F-A) ........................................................ 45 ród a wody ................................................................................................................................................ 46 Sprawd ród o ........................................................................................................................................ 46 Urz dzenie do podmiany wody ................................................................................................................. 46 Inne czynniki ................................................................................................................................................ 47 Meble i miejsce ......................................................................................................................................... 47 Elektryka ................................................................................................................................................. 47 Czyszczenie .............................................................................................................................................. 47

Rozdzia 4: Zbiornik i podstawa ............................................................................................... 49 Zanim kupisz zbiornik ................................................................................................................................... 49 Woda jest ci ka ....................................................................................................................................... 50 Wydawaj pieni dze z g ow ...................................................................................................................... 50 Przyjrzyj si zestawom startowym ............................................................................................................... 50 Znale wolne miejsce .............................................................................................................................. 51 We ludzi pod uwag ............................................................................................................................... 51 Zdecyduj, gdzie zrobi zakupy .................................................................................................................. 52 Z czego zrobione s akwaria .......................................................................................................................... 53 Akwarium szklane .................................................................................................................................... 53 Akwaria akrylowe ..................................................................................................................................... 54 Akwaria plastikowe ................................................................................................................................... 55 Akwaria ró norodne i w niezwyk ym stylu ....................................................................................................... 55 Akwarium cienne .................................................................................................................................... 55 Akwarium wbudowane w cian ................................................................................................................ 56 Akwaria-meble ......................................................................................................................................... 56 Akwaria w kszta cie walca ......................................................................................................................... 57 Wybór w a ciwego zbiornika .......................................................................................................................... 57 Rozmiar akwarium ................................................................................................................................... 57 Kszta t zbiornika ...................................................................................................................................... 57 G sto obsady ......................................................................................................................................... 58 Wybór w a ciwej podstawy ............................................................................................................................ 58 Drewniane szafki pod akwaria ................................................................................................................... 58 Stela e metalowe z k towników lub metalu gi tego .......................................................................................... 59 Szafki do samodzielnego monta u .............................................................................................................. 59 Stela e z innych materia ów ....................................................................................................................... 59 Szafki wielofunkcyjne ................................................................................................................................ 59 Szafki profilowane .................................................................................................................................... 59

Spis tre ci W a ciwe ustawienie szafki ............................................................................................................................ 60 Sprawd pod ogi i ciany ........................................................................................................................... 60 Sprawd pr d .......................................................................................................................................... 60 Przemieszczanie akwarium ............................................................................................................................ 60

Rozdzia 5: Co w o y , a czego nie wk ada do zbiornika ....................................................... 61 Wskaz贸wek szukaj w naturalnym rodowisku ryb ............................................................................................. 62 Wszystko na temat pod o a ............................................................................................................................ 62 wirek ..................................................................................................................................................... 63 Pod o e a pH .......................................................................................................................................... 63 Jakiego pod o a unika .............................................................................................................................. 64 Rozmiar wirku i zagro enia zwi zane z piaskiem ....................................................................................... 64 Dodawanie pod o a do zbiornika ............................................................................................................... 65 Ska ki, drewno i sztuczne ro liny .................................................................................................................... 65 Kamienie do akwarium s odkowodnego ...................................................................................................... 66 Drewno do zbiornika s odkowodnego ......................................................................................................... 66 Ro liny plastikowe .................................................................................................................................... 67 Inne dekoracje akwarystyczne ......................................................................................................................... 68 Niebezpieczne dekoracje mog wywo a problemy ....................................................................................... 68 Plastikowy nurek i inne dziwactwa ............................................................................................................. 69 Wskaz贸wki i sztuczki przydatne podczas aran acji akwarium ........................................................................... 70

Rozdzia 6: Wyposa enie i inne kwestie techniczne ............................................................... 73 Filtracja nie jest wcale taka straszna ................................................................................................................ 73 Filtracja mechaniczna ................................................................................................................................ 74 Filtracja biologiczna .................................................................................................................................. 75 Filtracja chemiczna ................................................................................................................................... 76 Przyjrzyjmy si dok adnie rodzajom system贸w filtracyjnych ............................................................................... 76 Filtry pod wirowe ..................................................................................................................................... 76 Filtry g bkowe .......................................................................................................................................... 77 Inne filtry wewn trzne ............................................................................................................................... 77 Filtry kaskadowe ....................................................................................................................................... 78 G owica wodna ........................................................................................................................................ 79 Filtry kanistrowe ....................................................................................................................................... 79 Filtry fluidyzacyjne .................................................................................................................................... 79 Filtry diatomowe ....................................................................................................................................... 80 Filtry pulsacyjne ....................................................................................................................................... 80 Naturalna filtracja z udzia em ro lin ........................................................................................................... 81 Przyjrzyjmy si grza kom i termometrom ....................................................................................................... 81 Grza ki przystosowane do ca kowitego zanurzenia ....................................................................................... 81 Grza ki, kt贸rych cz musi wystawa ponad powierzchni wody .................................................................. 82 Jak ogrzewa akwarium ............................................................................................................................. 82 Generujemy b belki za pomoc kamieni napowietrzaj cych i pomp powietrznych .............................................. 83 Pompa powietrzna .................................................................................................................................... 83 Kamienie napowietrzaj ce i cyrkulacja powietrza ......................................................................................... 84 W yki do napowietrzania, zawory i rozdzielacze powietrza ............................................................................. 85 W yki do napowietrzania ......................................................................................................................... 85 Rozdzielacze powietrza ............................................................................................................................. 86

Akwarium s odkowodne dla bystrzaków Jak najlepiej o wietli akwarium ...................................................................................................................... 86 Przyjrzyjmy si rodzajom arówek .............................................................................................................. 87 Jak wybra pokryw .................................................................................................................................. 88

Cz II: Ryby. Jak o nie dba ...................................... 91 Rozdzia 7: Anatomia ryb ......................................................................................................... 93 W jaki sposób ryba si porusza? ..................................................................................................................... 94 P etwa grzbietowa .................................................................................................................................... 94 P etwa ogonowa ....................................................................................................................................... 94 P etwa odbytowa ...................................................................................................................................... 95 P etwy piersiowe ....................................................................................................................................... 95 P etwy brzuszne ....................................................................................................................................... 95 P etwa t uszczowa ..................................................................................................................................... 96 P ywanie .................................................................................................................................................. 96 Oddychanie .................................................................................................................................................. 96 Zastosowanie skrzeli ................................................................................................................................. 96 Wykorzystanie narz du b dnikowego ........................................................................................................ 97 Zmys y ......................................................................................................................................................... 98 Wzrok ..................................................................................................................................................... 98 S uch ....................................................................................................................................................... 99 W ch ....................................................................................................................................................... 99 Smak ....................................................................................................................................................... 99 Czucie ................................................................................................................................................... 100 Osmoza i stopie zasolenia wody ................................................................................................................. 100 Ryby, które nie pij wody ........................................................................................................................ 100 Ryby, które musz pi wod .................................................................................................................... 101 Rozpoznawanie cech charakterystycznych w celu zidentyfikowania ryby ........................................................ 101 Kszta t cia a ........................................................................................................................................... 101 Taksonomia ........................................................................................................................................... 102 P cherz p awny ...................................................................................................................................... 103 Ubarwienie i jego funkcja ........................................................................................................................ 103

Rozdzia 8: Znajd gatunek dla siebie .................................................................................... 105 S odkowodne tropikalne ryby i bezkr gowce .................................................................................................. 106 a cowate .............................................................................................................................................. 106 Karpie cokszta tne i yworódki ................................................................................................................ 107 Sumokszta tne ........................................................................................................................................ 110 K saczowate .......................................................................................................................................... 113 Nietypowe k saczowate ........................................................................................................................... 115 Kozowate ............................................................................................................................................... 117 Piel gnice afryka skie ............................................................................................................................. 118 Piel gnice ameryka skie .......................................................................................................................... 119 Karpiowate ............................................................................................................................................ 122 Dziwaki ................................................................................................................................................. 124 S odkowodne tropikalne bezkr gowce ....................................................................................................... 125

Spis tre ci S odkowodne zimnowodne ryby i bezkr gowce ............................................................................................. 126 Karpie koi .............................................................................................................................................. 126 Z ota rybka ............................................................................................................................................ 127 Zimnowodne bezkr gowce ...................................................................................................................... 128 Gatunki wyhodowane sztucznie .................................................................................................................... 129

Rozdzia 9: Kupowanie ryb .................................................................................................... 131 Wybór dobrego sprzedawcy ......................................................................................................................... 131 W poszukiwaniu sklepu akwarystycznego ................................................................................................. 132 Wa na jest wspania a obs uga .................................................................................................................. 132 Wygl d sklepu ........................................................................................................................................ 133 Typy sklepikarzy: dobrzy, li i paskudy ........................................................................................................ 134 Pracowite Pszczó ki ................................................................................................................................ 134 Odpychaj ce Paso yty ............................................................................................................................ 135 Sklepy z Trójk ta Bermudzkiego ............................................................................................................. 135 Nawi zanie dobrej relacji ze sklepikarzem ..................................................................................................... 136 Wybieramy zdrowe ryby .............................................................................................................................. 136 Nie kupuj najnowszych ryb w sklepie ....................................................................................................... 136 Nie udawaj doktora Dolittle .................................................................................................................... 137 Zacznij od czego prostego ...................................................................................................................... 137 Zacznij do tego, co znasz ........................................................................................................................ 137 Wypatruj oznak dobrego zdrowia ............................................................................................................. 138 Poznaj temperament ryby ........................................................................................................................ 138 Kupno w a ciwej ryby .................................................................................................................................. 138

Rozdzia 10: Pokarm. Karmienie wodnych przyjació ............................................................ 141 Dieta podstawowa ....................................................................................................................................... 141 Czego potrzebuj Twoje ryby .................................................................................................................. 142 Przekarmianie ........................................................................................................................................ 142 Niedo ywianie ........................................................................................................................................ 142 Podawanie w a ciwej ilo ci pokarmu ........................................................................................................ 143 W jaki sposób eruj Twoje ryby? ................................................................................................................ 143 Kiedy rybki przestaj je ........................................................................................................................ 144 Mi so ercy ............................................................................................................................................. 145 Wegetarianie .......................................................................................................................................... 145 Ryby, które zjadaj wszystko, co wpadnie do zbiornika .............................................................................. 145 Rodzaje pokarmu ........................................................................................................................................ 146 Porównanie pokarmów gotowych i mro onych .......................................................................................... 146 Pokarmy liofilizowane ............................................................................................................................. 147 Spirulina ................................................................................................................................................ 147 Pokarm ywy — co , co ryby naprawd kochaj i co chc je ................................................................... 147 Artemia ................................................................................................................................................. 148 Pierwotniaki ........................................................................................................................................... 148 Wrotki ................................................................................................................................................... 149 Rureczniki, ochotka, larwy komara i d d ownice (fuj!) .............................................................................. 149 Karmienie narybku ...................................................................................................................................... 149 Nicienie mikro ........................................................................................................................................ 149 Pokarmy p ynne, sproszkowane i wspomagaj ce wzrost ............................................................................. 149

Akwarium s odkowodne dla bystrzaków Rozdzia 11: Choroby i leczenie ............................................................................................. 151 Lepiej zapobiega … ................................................................................................................................... 151 Codzienne rodki zaradcze ...................................................................................................................... 151 Cotygodniowe rodki zaradcze ................................................................................................................. 153 Comiesi czne rodki zaradcze .................................................................................................................. 154 Powszechne dolegliwo ci i kuracje ................................................................................................................ 154 Powszechne infekcje bakteryjne ................................................................................................................ 154 Zaparcia ................................................................................................................................................ 155 Puchlina ................................................................................................................................................ 155 Martwica p etw ...................................................................................................................................... 155 Arguloza (splewka) ................................................................................................................................ 156 Choroba welwetowa ................................................................................................................................ 156 Ospa rybia (ichtioftirioza) ....................................................................................................................... 157 Ple niawki .............................................................................................................................................. 157 Przywry ................................................................................................................................................. 157 Dziurawica ............................................................................................................................................. 157 Paso yty jelitowe .................................................................................................................................... 158 Du e paso yty skórne .............................................................................................................................. 158 Fleksibakterioza (choroba bawe niana) ..................................................................................................... 158 Wytrzeszcz ............................................................................................................................................. 158 Posocznica ............................................................................................................................................. 159 Przywry Gyrodactylus ............................................................................................................................. 159 Choroby wywo ywane przez orz ski ......................................................................................................... 159 Zaburzenie funkcjonowania p cherza p awnego ........................................................................................ 159 Gru lica ryb ........................................................................................................................................... 159 Cz ste przyczyny chorób .............................................................................................................................. 160 Zatrucie dwutlenkiem w gla .................................................................................................................... 160 Z a jako wody ..................................................................................................................................... 160 Zatrucie metalem ................................................................................................................................... 161 Zatrucie substancjami chemicznymi ......................................................................................................... 161 Niew a ciwa dieta ................................................................................................................................... 161 Przekarmienie ........................................................................................................................................ 161 Przestraszone ryby .................................................................................................................................. 162 Domowe lekarstwo: k piel w roztworze soli ................................................................................................... 162 Metoda Sherlocka Holmesa ......................................................................................................................... 162 Wykorzystanie zbiorników kwarantannowych i leczniczych ............................................................................. 163 Cel i zalety kwarantanny ......................................................................................................................... 163 Okres kwarantanny ................................................................................................................................. 163 Spisywanie wydarze .............................................................................................................................. 164 Zbiornik ................................................................................................................................................ 164 Zak adanie zbiornika leczniczego ................................................................................................................. 164 Zrozumienie istoty rodków leczniczych ........................................................................................................... 165

Spis tre ci

Cz III: Woda, chemia i ro liny .................................167 Rozdzia 12: Woda wodzie nierówna ..................................................................................... 169 Porównanie ró nych rodzajów wody ............................................................................................................. 169 Woda wodoci gowa ................................................................................................................................ 169 Deszczówka ........................................................................................................................................... 171 Zalety wody butelkowanej (nie Perrier) ................................................................................................... 171 Woda ze studni (nie licz na ni ) .............................................................................................................. 172 Nabieranie wody z naturalnych zbiorników wody (czyli dlaczego musisz zapomnie o tym z ym pomy le) .......... 172 Wlewanie wody do akwarium ....................................................................................................................... 173 Nie ma jak w domu ..................................................................................................................................... 173

Rozdzia 13: Ta szalona chemia ............................................................................................ 175 Zrozumienie zastosowania preparatów ......................................................................................................... 175 Kiedy u ywa preparatów? ...................................................................................................................... 176 Dok adne przestrzeganie instrukcji ........................................................................................................... 176 Preparaty potrzebne podczas zak adania akwarium ....................................................................................... 176 Preparat do czyszczenia szyb ................................................................................................................... 176 Neutralizator chloru ................................................................................................................................ 177 Preparaty do uzdatniania wody ............................................................................................................... 177 Biostartery ............................................................................................................................................. 177 Bakterie w butelce ................................................................................................................................... 178 Bakterie na pod o u ................................................................................................................................ 178 Preparat do usuwania zm tnienia wody .................................................................................................... 178 Preparaty potrzebne do piel gnacji akwarium .................................................................................................... 178 Preparat do usuwania zanieczyszcze biologicznych ...................................................................................... 178 Sól akwarystyczna ................................................................................................................................... 178 Preparaty do zmiany poziomu pH ........................................................................................................... 179 Preparaty uzdatniaj ce dostosowane do potrzeb piel gnic .......................................................................... 179 Preparaty do piel gnacji ro lin ..................................................................................................................... 179 Stwórz w asny las deszczowy ................................................................................................................... 179 Wzrost ro lin .......................................................................................................................................... 180 Nawozy w tabletkach .............................................................................................................................. 180 Zwalczanie glonów ................................................................................................................................. 180 Preparaty do zwalczania chorób u ryb .......................................................................................................... 181

Rozdzia 14: Cykl azotowy i testy wody ................................................................................. 183 Pozbywanie si odchodów ryb ...................................................................................................................... 183 Dojrzewanie akwarium ................................................................................................................................ 184 Rozpocz cie cyklu azotowego ....................................................................................................................... 184 Wspomaganie rozwoju bakterii Nitrosomonas (dobrych bakterii numer jeden) ............................................ 186 Wspomaganie rozwoju bakterii Nitrobacter (dobrych bakterii numer dwa) ...................................................... 186 Przyspieszmy to troch ............................................................................................................................ 186 Zapobieganie syndromowi nowego zbiornika ............................................................................................ 187 Sprawdzanie poziomu amoniaku, azotanów, azotynów i pH .......................................................................... 188 Regularne podmiany wody ...................................................................................................................... 188 Utrzymywanie w a ciwego poziomu pH ................................................................................................... 189 Pomiar twardo ci ogólnej wody .................................................................................................................... 190

Akwarium s odkowodne dla bystrzak贸w Rozdzia 15: Sk adamy wszystko w ca o ........................................................................... 193 Zak adanie tropikalnego zbiornika s odkowodnego ........................................................................................ 194 Zak adanie zbiornika zimnowodnego ............................................................................................................ 196 Zak adanie prostego oczka wodnego dla z otych rybek ................................................................................... 198 Jeszcze jedna rzecz ...................................................................................................................................... 199

Rozdzia 16: ywe ro liny w akwarium s odkowodnym ......................................................... 201 Jak ro liny funkcjonuj w akwarium .............................................................................................................. 202 Rodzaje ro lin ............................................................................................................................................ 203 Ro liny p ywaj ce ................................................................................................................................... 204 Ro liny korzeniowe ................................................................................................................................. 204 Sadzonki ................................................................................................................................................ 205 atwe gatunki ro lin ............................................................................................................................... 205 Warunki akwariowe przyjazne dla ro lin ....................................................................................................... 205 Wymagania dotycz ce temperatury .......................................................................................................... 205 Pod o e do ukorzeniania ......................................................................................................................... 206 Filtracja ................................................................................................................................................. 206 Nawo enie ............................................................................................................................................. 206 O wietlenie ............................................................................................................................................ 206 Od ywki ................................................................................................................................................ 207 Zakup i transportowanie ro lin .................................................................................................................... 207 Zbieranie ro lin w naturalnych warunkach ................................................................................................ 207 Zakup ro lin u sprzedawcy ...................................................................................................................... 207 Jak przywie ro liny do domu w jednym kawa ku ..................................................................................... 208 Aklimatyzacja ......................................................................................................................................... 208 Problemy z ro linami ................................................................................................................................... 208 Oznaki z ego stanu zdrowia ..................................................................................................................... 209 Glony .................................................................................................................................................... 209 Preparaty akwarystyczne ......................................................................................................................... 210 Techniki obsadzania zbiornika ro linami .......................................................................................................... 210

Rozdzia 17: Wyb贸r gatunk贸w ro lin do akwarium ................................................................ 211 Ro liny do obsadzenia przedniej cz ci zbiornika ........................................................................................ 212 Kryptokoryna Wendta (Cryptocoryne wendtii) ......................................................................................... 212 Mikrantemum okr g olistne (Micranthemum umbrosum) .......................................................................... 212 Hemiantus zwyczajny (Hemianthus micranthemoides) ............................................................................ 213 Lileopsis brazylijski (Lilaeopsis brasiliensis) ............................................................................................. 214 Aponogeton okienkowy (Aponogeton fenestralis) ..................................................................................... 214 Anubias nana (Anubias barteri var. Nana) .............................................................................................. 214 Ro liny do obsadzenia tylnej cz ci zbiornika .................................................................................................... 215 Rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum) ........................................................................................... 215 Nurzaniec spiralny (Vallisneria spiralis) ................................................................................................... 216 Moczarka argenty ska (Egeria densa) ...................................................................................................... 216 Kabomba karoli ska (Cabomba caroliniana) ............................................................................................ 217 Anubias Bartera (Anubias barteri var. barteri) ......................................................................................... 217 Ludwigia p o ca (Ludwigia repens) ....................................................................................................... 218

Spis tre ci Echinodorus „Oriental” .......................................................................................................................... 218 abienica amazo ska (Echinodorus amazonicus) ..................................................................................... 219 Heterantera paskowana (Heteranthera zosterifolia) ....................................................................................... 219 Ro liny p ywaj ce ....................................................................................................................................... 219 Limnobium po udniowoameryka skie (Limnobium la1evigatum) ............................................................... 219 Rz sa drobna (Lemna minor) ................................................................................................................. 220 Ro liny stawkowe ........................................................................................................................................ 220 Piscja osokowata (Pistia stratiotes) .......................................................................................................... 220 Hiacynt wodny (Eichhornia crassipes) ..................................................................................................... 221 Akwarium ma wygl da naturalnie ............................................................................................................... 221

Rozdzia 18: Jak sobie radzi z problemami .......................................................................... 223 Problemy z rybami ...................................................................................................................................... 223 Zanim otworz sklep akwarystyczny ......................................................................................................... 224 Powrót do zbiornika ............................................................................................................................... 224 Rozdzielanie walcz cych ryb ................................................................................................................... 224 Obserwacja rannej ryby ........................................................................................................................... 224 Rozwi zywanie problemu agresji ............................................................................................................. 224 Rozwi zywanie problemów z pobieraniem pokarmu ...................................................................................... 225 Nak onienie ryb do erowania .................................................................................................................. 225 Problemy ze sprz tem .................................................................................................................................. 225 Problem z zapchanym filtrem .................................................................................................................. 225 Przeanalizuj problemy z grza k ............................................................................................................... 225 O wietlenie wpad o do akwarium ............................................................................................................. 226 Je li arówka strzeli ................................................................................................................................. 226 Migocz ce wita o ................................................................................................................................... 226 Problemy ze zbiornikiem ............................................................................................................................. 226 Sprawdzanie, czy zbiornik nie przecieka ................................................................................................... 226 Zapewnij bezpiecze stwo rybom .............................................................................................................. 227 Zaklejanie ma ego ubytku ........................................................................................................................ 227 Kiedy p knie szyba akwarium .................................................................................................................. 227 Problemy z wod ........................................................................................................................................ 227 Rozwi zywanie problemów z zielenicami .................................................................................................. 227 Radzenie sobie z problemami wywo anymi przez chemikalia ...................................................................... 228 Ch odzenie zbyt ciep ego zbiornika .......................................................................................................... 228 Ogrzewanie zbyt zimnego zbiornika ......................................................................................................... 228

Cz IV: Rozmna anie i inne fajne rzeczy .....................229 Rozdzia 19: Zbiornik tarliskowy ........................................................................................... 231 Decyzja o rozmna aniu ryb akwariowych ...................................................................................................... 232 Prze amywanie kolejnych barier ............................................................................................................... 232 Zdobywanie nowej wiedzy i czerpanie z niej rado ci ...................................................................................... 232 Ochrona rodowiska ............................................................................................................................... 232 Wybór sprz tu ............................................................................................................................................ 233 Zbiornik ................................................................................................................................................ 233 Przykrywamy zbiornik pokryw ............................................................................................................... 233 Dekoracje ............................................................................................................................................... 233

Akwarium s odkowodne dla bystrzakรณw Pod o e ................................................................................................................................................. 234 Ruszt ikrowy .......................................................................................................................................... 234 Podkr camy ogrzewanie .......................................................................................................................... 235 Filtracja ................................................................................................................................................. 235 Ro liny dla bezpiecze stwa, do rozrodu i na zach t ....................................................................................... 235 Ustawienie w a ciwych parametrรณw wody ..................................................................................................... 236 Monitorowanie pH i ยฐdGH .................................................................................................................... 236 Temperatura wody ................................................................................................................................. 236 Czysto ................................................................................................................................................. 238 Wprowadzanie zakochanych w odpowiedni nastrรณj ........................................................................................ 238 Przez o dek do serca ............................................................................................................................ 238 Stara sztuczka ze sztucznym deszczem ..................................................................................................... 238 Wzrost ci nienia atmosferycznego ............................................................................................................ 239 Stara sztuczka ze zmian temperatury ...................................................................................................... 239 Podej cie z nowym go ciem z s siedztwa .................................................................................................. 239 Niech ryby za sob zat skni ................................................................................................................... 239 I co dalej? ................................................................................................................................................... 240

Rozdzia 20: Rozmna amy! ..................................................................................................... 241 Przedstawiamy sobie nowo e cรณw ................................................................................................................ 242 Post powanie z agresywnym samcem ....................................................................................................... 242 Umawiamy ryby na drug randk ............................................................................................................ 243 Hurra, moje ryby naprawd si lubi ! ...................................................................................................... 243 Do diaska, moje ryby si nienawidz ! ....................................................................................................... 243 Poznajemy rรณ ne metody rozmna ania ......................................................................................................... 244 yworรณdki ............................................................................................................................................. 244 Ryby jajorodne ....................................................................................................................................... 244 Jak ocali wszystkich przed wszystkimi ............................................................................................................. 246 Jak ocali mam i tat przed mam i tat ....................................................................................................... 246 Jak ocali dzieci przed mam i tat ........................................................................................................... 246 Jak ocali dzieci przed dzie mi ................................................................................................................. 247 Wychowanie narybku .................................................................................................................................. 248 Przechodzimy do artemii ......................................................................................................................... 248 Stwarzamy im prawdziwy dom ................................................................................................................ 248 Wybรณr nowego stada hodowlanego .......................................................................................................... 248 Zrozumie zagadnienia genetyczne .............................................................................................................. 248 Wybรณr najlepszych ryb ............................................................................................................................ 249 Uzyskiwanie nowych odmian w prawid owy sposรณb ...................................................................................... 249 Uzyskiwanie nowych odmian w nieprawid owy sposรณb ............................................................................ 249 Uzyskiwanie odmian za pomoc inbredu .................................................................................................. 249 Wybรณr odpowiedniego dla Ciebie gatunku .................................................................................................... 250 Gupik (Poecilia reticulata) ...................................................................................................................... 250 Piel gnica zebra (Archocentrus nigrofasciatus) ......................................................................................... 250 Skalar (Pterophyllum scalare) ................................................................................................................. 251 Kilka wskazรณwek na koniec .......................................................................................................................... 251

Spis tre ci Rozdzia 21: Archiwizujemy dane i fotografujemy ryby .......................................................... 253 Prowadzimy rejestr ...................................................................................................................................... 253 Fotografowanie ryb starym sposobem ............................................................................................................ 254 Aparat ................................................................................................................................................... 255 Obiektywy .............................................................................................................................................. 256 Fotografia czarno-bia a i ciemnia .............................................................................................................. 256 Fotografowanie ryb przy u yciu techniki cyfrowej ........................................................................................... 257 Drukowanie zdj ................................................................................................................................... 257 Obróbka komputerowa zdj akwarystycznych .......................................................................................... 257 Techniki o wietlenia .................................................................................................................................... 258 Techniki ustawiania ostro ci ........................................................................................................................ 259 Techniki kompozycji ................................................................................................................................... 260 Zastosuj si do regu y trzech cz ci .......................................................................................................... 260 Szwenkowanie ........................................................................................................................................ 260 Ustawianie si do zbli e ........................................................................................................................ 261 Zbiornik przeznaczony do robienia zdj .......................................................................................................... 261 Zbudowanie w asnego zbiornika do celów fotograficznych ......................................................................... 262 Wykorzystanie ró nych te ....................................................................................................................... 263

Rozdzia 22: Rywalizacja na konkursach akwarystycznych ................................................... 265 Dlaczego rywalizacja w konkursach akwarystycznych jest dobra dla Twoich ryb ............................................... 266 Jak pokaza swoje ryby ................................................................................................................................ 266 Konkursy ............................................................................................................................................... 266 Wystawy ................................................................................................................................................ 267 Przygotowanie ryby do konkursu .................................................................................................................. 267 P ywaj prosto i u miechnij si .................................................................................................................. 267 Zbiornik ................................................................................................................................................ 268 Wystawiamy ryb we w a ciwy sposób .......................................................................................................... 269 Parametry wody ..................................................................................................................................... 269 Wytyczne dotycz ce oceny: inny punkt widzenia ......................................................................................... 269 Rozmiar i waga cia a ............................................................................................................................... 270 Kolor i p etwy ........................................................................................................................................ 270 Ogólna kondycja .................................................................................................................................... 272 Przewo enie ryby na konkurs i z powrotem ................................................................................................... 272 Pami taj, by dobrze si bawi ...................................................................................................................... 273

Rozdzia 23: Dla zaawansowanego akwarysty ...................................................................... 275 Akwarium z wod s onaw ...................................................................................................................... 275 Akwarium morskie .................................................................................................................................. 276 Rodzaje zbiorników morskich .................................................................................................................. 276 Morskie bezkr gowce .............................................................................................................................. 277 Porównanie zbiorników s odkowodnych i s onowodnych ................................................................................ 277 Zdolno do adaptacji ............................................................................................................................ 277 Dost pno ............................................................................................................................................ 278 Koszt ..................................................................................................................................................... 278 Pi kno i przyjazne nastawienie ................................................................................................................ 278 Sprz t .................................................................................................................................................... 278

Akwarium s odkowodne dla bystrzaków

Cz V: Dekalogi ....................................................... 279 Rozdzia 24: Dziesi fajnych akwarystycznych gad etów .................................................... 281 Szczypce do manipulacji w akwarium (to sprytne co do podnoszenia cosiów) ................................................. 281 Skrobak do glonów fajny jest ........................................................................................................................ 281 Dlaczego jedna siatka nie wystarczy .............................................................................................................. 282 Skrzynka na narz dzia do przechowywania akcesoriów .................................................................................. 282 Dodatkowe w yki na wszelki wypadek ............................................................................................................ 283 Silikon akwarystyczny (ubezpieczenie na wypadek powodzi) .......................................................................... 283 Rozdzielacze powietrza do czenia fajnych mieci ......................................................................................... 283 Wiadra do rozchlapywania wody .................................................................................................................. 284 Rozdzielacz pr du ...................................................................................................................................... 284 Skrobak (czy cik-cud) ................................................................................................................................. 284

Rozdzia 25: Dziesi sposobów na mimowolne u miercenie ryb ........................................ 285 Wyje d asz na wakacje i zapominasz o rybach ............................................................................................ 285 Bawisz si w doktora bez uprawnie ............................................................................................................. 285 Przygotowujesz kotu szwedzki stó z sushi ..................................................................................................... 286 Tuczysz ryby posi kami z siedmiu da .......................................................................................................... 286 Mieszasz ryby z ró nych bajek ..................................................................................................................... 286 Wpuszczasz zbyt wiele ryb (syndrom y ki do butów) .................................................................................... 287 Nie odrabiasz zadania domowego ................................................................................................................ 287 Pozwalasz niegrzecznemu dziecku s siada bawi si Twoimi rybami .............................................................. 287 Jeste akwaryst -hipochondrykiem ................................................................................................................ 287 Kupujesz u ywany lub tani sprz t ................................................................................................................. 288

Rozdzia 26: Dziesi naukowych praw rybiego wiata ........................................................ 289 Rybie prawo termodynamiki ........................................................................................................................ 289 Rybie prawo metamorfozy ........................................................................................................................... 289 Rybie prawo mechaniki ............................................................................................................................... 290 Rybie prawo antymaterii .............................................................................................................................. 290 Rybie prawo od ywiania ............................................................................................................................. 290 Rybie prawo towarzystwa ............................................................................................................................ 290 Rybie prawo energii potencjalnej .................................................................................................................. 291 Rybie prawo kociego jasnowidza .................................................................................................................. 291 Rybie prawo agresji ..................................................................................................................................... 291 Rybie prawo czasu ...................................................................................................................................... 291

Rozdzia 27: Dziesi postanowie noworocznych ............................................................... 293 Karmi ryby ............................................................................................................................................... 293 Czy ci zbiornik .......................................................................................................................................... 293 Zredukowa celibat ..................................................................................................................................... 293 Usuwa glony ............................................................................................................................................. 294 Zmienia wk ady filtracyjne ......................................................................................................................... 294 W cza wiat o .......................................................................................................................................... 294

Spis tre ci U ywa test贸w akwarystycznych ................................................................................................................... 294 Zwraca uwag na moje ryby ....................................................................................................................... 294 Wymienia kamienie napowietrzaj ce ........................................................................................................... 294 Zmieni aran acj akwarium ........................................................................................................................ 294

Dodatek A Dane i liczby dotycz ce zbiornik贸w ..............295 Jak du y zbiornik kupi ? .............................................................................................................................. 295 Przeliczniki (i inne przydatne dane) ............................................................................................................. 295 Ile ryb wpu ci do akwarium? ...................................................................................................................... 296

Skorowidz ............................................................................................................................ 299

Rozdzia 7: Anatomia ryb

Rozdzia 7

Anatomia ryb W tym rozdziale: Poruszanie si . Oddychanie. Zmys y. Picie. Identyfikacja.

yby to naprawd zachwycaj ce stworzenia. Wyst puj w wodach naszej planety ju od oko o 450 milion贸w lat. W tym czasie przystosowa y si tak, by ich organizm sprawnie funkcjonowa w wodnym rodowisku. Kszta t cia a ryby danego gatunku, d ugo p etw i inne cechy fizyczne w specjalny spos贸b ukszta towa y si w wyniku ewolucji, by sprosta wymaganiom r贸 nych rodzaj贸w rodowiska wodnego. Je li dowiesz si wi cej o fizycznej budowie ryby, zwi kszysz swoje szans na sukces w roli akwarysty zajmuj cego si danym gatunkiem ryb. Zapoznanie si z charakterystycznymi cechami fizycznymi danego gatunku u atwi Ci zakup zdrowych ryb i spowoduje, e skuteczniej zidentyfikujesz problemy i szybciej zdiagnozujesz choroby. Na rysunku 7.1 pokazano podstawowy podzia anatomiczny organizmu ryby.

Rysunek 7.1. Postaraj si pozna najwa niejsze cz ci organizmu ryby

Cz II: Ryby. Jak o nie dba

W jaki sposób ryba si porusza? Ka dy z nas przynajmniej raz sta jak zaczarowany, gdy obserwowa rybki akwariowe bez wysi ku sun ce w wodzie, i zastanawia si , w jaki sposób z tak atwo ci poruszaj si w wodnym rodowisku. Dlaczego ryby p ywaj lepiej ni my? Odpowied jest tak naprawd bardzo prosta. Ryby s wyposa one w zestaw p etw (sze lub siedem rodzajów p etw, zale nie od gatunku), które pe ni funkcj narz du ruchu. Ryby maj te przydatny narz d zwany p cherzem p awnym, dzi ki któremu atwiej im unosi si w wodzie (inaczej by uton y; patrz cz ko cowa tego rozdzia u, zatytu owana „P cherz p awny”, by dowiedzie si wi cej na ten temat). Ryby wyewoluowa y tak, by podbi rodowisko wodne. Dzi ki przystosowaniom ewolucyjnym zmieni y si w perfekcyjne maszyny do p ywania. Dla odmiany — cz owiek, u ywaj c gumowych p etw, mo e osi gn ledwie u amek tego, co nasi wodni przyjaciele. By poj , jak porusza si ryba, musisz zrozumie funkcj ka dej p etwy. Ka da bowiem ma specjalne zadanie do wykonania, a po czony wysi ek wszystkich p etw sprawia, e ryba porusza si w wodzie i z atwo ci p ywa. Funkcjonowanie p etw polega na po czeniu si y mi ni i czystej gracji.

P etwa grzbietowa P etwa grzbietowa znajduje si na grzbiecie ryby, mi dzy p etw ogonow a g ow . To ta dobrze znana p etwa, któr znasz z filmu Szcz ki, tn ca to wody. Je li p ywaj c w oceanie, zauwa ysz w okolicy tak p etw , pomy lisz zapewne, e lepiej by o pogra w siatkówk pla ow . Na szcz cie, dla Twojego spokoju ducha, p etwy grzbietowe Twoich rybek akwariowych najcz ciej pozostaj pod wod . P etwa grzbietowa pe ni funkcj steru, dzi ki któremu ryba utrzymuje równowag i mo e p yn prosto. Kontrolowanie kierunku ruchu pozwala zaoszcz dzi energi . Ryba, która nie potrafi dobrze p ywa , nie prze yje zbyt d ugo, poniewa nie b dzie umia a rywalizowa ze wspó mieszka cami zbiornika o pokarm. P etwa znajduje si na „szkielecie” z promieni chrz stnych lub kostnych (niektóre s twarde, niektóre mi kkie), na którym rozpi ty jest b oniasty fa d skóry. Niektóre rybki akwariowe, na przyk ad pewne gatunki z otych rybek czy brzeszczotkowatych, nie maj p etwy grzbietowej. P ywanie sprawia im du trudno , poniewa nie potrafi utrzyma stabilnego kierunku podczas przemieszczania si . Inne gatunki ryb, na przyk ad t czankowate, maj za dwie p etwy grzbietowe.

P etwa ogonowa P etwa ogonowa jest odpowiedzialna za wykonywanie dynamicznych ruchów do przodu i bardzo szybkie p ywanie. Ryby wykorzystuj te p etw ogonow , by spowolni ruch do przodu oraz pomocniczo podczas zmian kierunku. Ta p etwa (wraz z ogonem) spe nia g ówn funkcj motoryczn . Wyd u enie p etwy ogonowej u wielu gatunków ryb, na przyk ad u z otych rybek czy bojowników, do celów wystawowych za pomoc sztucznej selekcji osobników (hodowla maj ca na celu uwypuklenie po danej cechy) powoduje, e ryby wolniej p ywaj . Osobniki o bardzo d ugiej

Rozdzia 7: Anatomia ryb p etwie ogonowej prawdopodobnie nie prze y yby na wolno ci. Z ota rybka o 9-centymetrowym tu owiu i 18-centymetrowej p etwie ogonowej, któr wlecze za sob po wirku jak tren sukni lubnej, musi mie problemy z p ywaniem. Niestety, wiele gatunków ryb poddaje si selektywnej hodowli maj cej na celu uzyskanie bardzo d ugiej p etwy ogonowej lub p etwy ogonowej o niespotykanym kszta cie. Takie ryby z trudno ci utrzymuj równowag w wodzie. Ryby o krótszej zaokr glonej p etwie mog wykona szybki, gwa towny ruch do przodu, cho zazwyczaj p ywaj wolno i z atwo ci . Najszybciej p ywaj ce ryby zwykle maj p etw dyficerkaln (dwa równomiernie roz o one p aty); p etwy zaokr glone (o kszta cie przypominaj cym wachlarz) s charakterystyczne dla ryb p ywaj cych wolniej.

P etwa odbytowa P etwa odbytowa znajduje si na brzusznej stronie cia a ryby, mi dzy odbytem i p etw ogonow . Jej funkcj jest pomoc w utrzymywaniu równowagi — dzi ki niej ryba nie przewróci si w wodzie na grzbiet. U niektórych gatunków ryb p etwa odbytowa przekszta ci a si w parzyste, dwie p etwy odbytowe, po czone ze sob w brzusznej cz ci cia a ryby. U ryb takich jak s odkowodne gupiki p etwa odbytowa samca pe ni funkcj narz du kopulacyjnego zwanego gonopodium. Za pomoc tego kolcokszta tnego organu samiec wprowadza nasienie do dróg rodnych samicy. Samce wielu gatunków ryb k saczowatych, na przyk ad tetry, maj specjalne haczyki na p etwie odbytowej, za pomoc których zaczepiaj si o cia o samicy podczas tar a.

P etwy piersiowe P etwy piersiowe zapewniaj rybie stabilno podczas przemieszczania si w wodzie, kiedy „zawisa” w miejscu oraz wykonuje powolne zmiany kierunku. Te parzyste p etwy umiejscowione s w cz ci brzusznej cia a ryby, tu obok skrzeli (jedna po ka dej stronie cia a). P etwy piersiowe s u do poruszania si i pozostaj stale w ruchu. Wiele gatunków ryb wykorzystuje p etwy piersiowe do inkubacji ikry podczas rozrodu. Wiele ryb „lataj cych” przekszta ci o p etwy piersiowe w co na kszta t skrzyde , dzi ki czemu wykonuj krótkie lizgi nad wod . Niektóre gatunki maj p etwy piersiowe wyposa one w twardy kolec, którego mog u y w obronie przed drapie nikami.

P etwy brzuszne P etwy brzuszne okazuj si pomocne w zatrzymywaniu si , utrzymywaniu równowagi cia a i podczas zmian kierunku. Umiejscowione s przed p etw odbytow , w cz ci brzusznej cia a ryby (po jednej z ka dej strony). Inne zastosowania p etw brzusznych to mi dzy innymi poszukiwanie pokarmu, przenoszenie ikry i walka. Te p etwy s zazwyczaj mniejsze u ryb yj cych w otwartych zbiornikach wodnych, na przyk ad u platek, a wi ksze u niektórych ryb dennych.

Cz II: Ryby. Jak o nie dba

P etwa t uszczowa Kilka gatunków ryb, takich jak tetry i niektóre sumokszta tne, ma dodatkow p etw — t uszczow , umiejscowion na grzbiecie, mi dzy p etw grzbietow i ogonow . Akwary ci cz sto nazywaj j drug p etw grzbietow . Naukowcy nie odkryli adnego praktycznego powodu istnienia tej p etwy. Nie pe ni adnej znanej nam funkcji. Ale je li wygl da ciekawie, to czemu mia oby jej nie by ?

P ywanie Specjalny kszta t cia a ryb wspomaga ogóln wydajno p ywania. Cia o ryby jest zazwyczaj zw one od strony g owy i ogona oraz szersze w rodkowej cz ci cia a (jak wielu z nas, kiedy osi gamy wiek redni). Dzi ki takiemu zw onemu kszta towi ryba bez wi kszego wysi ku sunie w wodzie. Gdyby my wi c znale li jaki sposób na ycie w wannie, skorzystaliby my z tego pomys u. Je li dok adnie przyjrzysz si swoim rybom, zauwa ysz, e wi kszo z nich p ywa bez adnego wysi ku lub czynno ta sprawia im niewiele k opotu. To zaskakuj ce, poniewa opór wody jest znacznie wi kszy ni opór powietrza. Tymczasem to p ynna posta wody podtrzymuje ci ar cia a, gdy ono si porusza. Poniewa waga cia a ryby jest zawieszona w wodzie, ryba potrzebuje niewielkiego wydatku energii, by przezwyci y si grawitacji — w przeciwie stwie do wysi ku, który ludzie musz w o y , aby porusza si w powietrzu atmosferycznym na suchym l dzie. Si a mi ni ryby jest wytwarzana dzi ki energii dostarczanej przez krótkie w ókna rozmieszczone na ca ym ciele ryby. Te liczne w ókna wykonuj ruchy sekwencyjne i wytwarzaj fizyczn energi seriami fal o kszta cie litery S. Energia jest przenoszona do ogona i pozwala si porusza . Nast pnie p etwa ogonowa porusza do ty u otaczaj c j wod , dzi ki czemu cia o ryby przesuwa si krótkim ruchem do przodu. Ta sekwencja wydarze pozwala rybie porusza si w wodzie bez wi kszych zak óce — które by j spowalnia y.

Oddychanie Tak jak ludzie, ryby potrzebuj tlenu, by prze y . Ryby wykorzystuj tlen rozpuszczony w wodzie i wydalaj dwutlenek w gla — produkt oddychania. Wszystkie ywe ro liny w Twoim akwarium wykorzystuj ten dwutlenek w gla, a same oddaj do wody tlen.

Zastosowanie skrzeli W przeciwie stwie do zwierz t l dowych, ryby nie pobieraj tlenu z powietrza. Zamiast tego pobieraj tlen bezpo rednio z wody za pomoc skrzeli. Skrzela s wy cielone licznymi naczyniami krwiono nymi, które wspomagaj pobieranie tlenu. Skrzela pod wzgl dem budowy przypominaj ludzkie p uca, z tym e s du o bardziej wydajne. Ryby pobieraj z wody akwariowej a do 85% rozpuszczonego w niej tlenu, dlatego tak wa na jest jako wody! Dla porównania — ludzie podczas oddychania pozyskuj tylko oko o 25% tlenu zawartego w powietrzu (oczywi cie, je li mieszkasz w zat oczonym mie cie, ilo tlenu pobierana przez Twój organizm mo e spa do oko o 2%).

Rozdzia 7: Anatomia ryb Woda wp ywa do pyszczka ryby i przep ywa przez skrzela, tam za pomoc blaszek skrzelowych pobierany jest z niej tlen. Woda pozbawiona tlenu zostaje nast pnie szybko wydalona. Ryby bardzo energiczne, aktywne, takie jak s odkowodny danio, musz przez ca y czas p ywa , by wymusi przep yw wody przez skrzela i pobiera z niej tlen. Ryby gatunków aktywnych udusi yby si trzymane w ma ym akwarium, które ogranicza oby ich ruch. Nikt nie chcia by mieszka w zaplombowanej windzie z 20 innymi osobami. Twoje ryby te nie. Upewnij si , czy Twój zbiornik jest wystarczaj co przestronny, by ryby mia y du o przestrzeni do p ywania. Je li przenosisz ryby z jednego miejsca w inne, musisz pami ta , e skrzela s zbudowane z delikatnej tkanki, która mo e ulec uszkodzeniu, je li wyjmie si ryb z wody. Struktura skrzeli w du ej mierze opiera si na samej wodzie. Bardzo wa ne jest wi c, by podczas przeprowadzki ryba pozostawa a w wodzie — unikniesz uszkodzenia skrzeli, cia a i p etw, które zostan pozbawione oparcia wody.

Wykorzystanie narz du b dnikowego Pewna grupa ryb (zwana b dnikowcami lub rybami labiryntowymi), wyst puj cych w Azji i Afryce, potrafi oddycha powietrzem atmosferycznym przy u yciu specjalnego organu zwanego labiryntem lub narz dem b dnikowym. Narz d ten, umiejscowiony w g owie za skrzelami, wyewoluowa w celu umo liwienia rybom pobierania tlenu bezpo rednio z powietrza, jako metoda dodatkowa, uzupe niaj ca oddychanie skrzelowe. Do ryb labiryntowych zaliczaj si bojowniki, gurami i wielkop etwy. W swoim naturalnym rodowisku wiele tych ryb yje w brudnych, s abo natlenionych wodach, pe nych dziwacznie wygl daj cych stworze . (Nie ró ni si to za bardzo od naszego basenu miejskiego w gor cy dzie ). Te ryby zazwyczaj maj rozszerzony tu ów i du e p etwy. Nazwa organu — labirynt — pochodzi od jego fizycznego kszta tu. Labirynt sk ada si z wygi tych kostnych blaszek pokrytych silnie unaczynionym nab onkiem, wy apuj cym po ykane powietrze. Wdychane powietrze jest nast pnie zatrzymywane w fa dach przypominaj cych g bk , a uzyskany w ten sposób tlen ostatecznie zostaje przekazany do krwiobiegu. Ryby labiryntowe mog y w znacznie mniejszym zbiorniku ni ten, który zazwyczaj si zak ada (zwykle co najmniej 40 litrów), poniewa te ryby mog pobiera tlen z powietrza. Nie oznacza to jednak, e mo na i trzeba trzyma labiryntowce w bardzo zat oczonym akwarium lub w ekstremalnie ma ym zbiorniku. Cho posiad y umiej tno oddychania „dodatkowym” ród em powietrza, wydalaj do wody tyle samo zwi zków organicznych, co ich wspó mieszka cy, i potrzebuj przyzwoitej przestrzeni oraz filtracji, eby y w zdrowiu. Cz sto widuje si bojowniki sprzedawane w ma ych kubeczkach. Powodem takiego post powania okazuje si to, e atwiej w ten sposób oddzieli od siebie samce, które inaczej zacz yby walczy . Nie jest to jednak metoda, któr akwarysta powinien podpatrzy i zastosowa w domu. Nie trzymaj bojowników w ma ych kulach czy w wisz cych wazach do celów dekoracyjnych. Zapewnij im zamiast tego zdrowe rodowisko akwarium i mnóstwo miejsca. Labiryntowce mog zapada na choroby wywo ane przez zat oczenie zbiornika i z jako wody, tak jak inne ryby. Uwierz nam na s owo, b d zdrowsze i szcz liwsze we w a ciwie urz dzonym akwarium. (Rybom labiryntowym powinno si zapewni tej samej wysokiej jako ci filtracj , ogrzewanie i inne prawid owe parametry, które s standardem w przypadku hodowli innych ryb tropikalnych). B d Ci te du o bardziej lubi .

Cz II: Ryby. Jak o nie dba

Zmys y Tak jak ludzie, ryby dysponuj pi cioma zmys ami: smakiem, wzrokiem, s uchem, dotykiem i w chem. Wykorzystuj narz dy zmys u, gdy poszukuj pokarmu, do komunikacji mi dzy osobnikami, by zwabi partnera oraz by unikn wi kszych i maj cych z e zamiary ryb. Dowiedziono, e ryby ucz si radzi sobie nawet bez wi cej ni jednego zmys u, je li utrac go wskutek fizycznego urazu lub urodz si z tak wad . Widzieli my ju ryby w najgorszym z mo liwych stanie, które mimo to prze y y. Pomy l tylko, jak wspaniale mog wygl da i czu si , je li zapewnimy im najlepsze mo liwe warunki!

Wzrok Oto kilka zabawnych faktów dotycz cych wzroku u ryb:

9 Wi kszo ryb posiada umiej tno patrzenia w dwóch ró nych kierunkach równocze nie. Ten fizyczny fenomen znany jest pod nazw widzenia monokularnego.

9 Ryby nie potrafi równocze nie skupi obojga oczu na jednym obiekcie. 9 Ryby nie maj powiek i pi z szeroko otwartymi oczami — zapadaj w stan letargu. 9 Wi kszo ryb jest krótkowzroczna i widzi ostro wszystko, co jest od nich oddalone do oko o 30 centymetrów. Je li zatem staniesz po drugiej stronie pokoju, szeroko si u miechniesz i zaczniesz macha r kami, by rozbawi swoje ryby, nie oczekuj, e na to zareaguj .

Narz d linii bocznej Ryby wyposa one s w ciekawy organ zwany lini boczn — dzi ki niemu potrafi zlokalizowa przedmioty na swojej drodze oraz w ich otoczeniu, których nie dostrzegaj za pomoc narz du wzroku z powodu jego ogranicze (patrz rysunek 7.2). Ta linia u niektórych gatunków ma form zredukowan . Ryby yj ce w ca kowitych ciemno ciach jaski wykorzystuj ten narz d, by si porusza , a niektóre gatunki — by zlokalizowa owady nad powierzchni wody.

Rysunek 7.2. Narz d linii bocznej troch ró ni si od naszych zmys ów

Rozdzia 7: Anatomia ryb Linia boczna jest umiejscowiona po obu bokach cia a ryby i biegnie od oka do nasady p etwy ogonowej. Narz d linii bocznej sk ada si z cia ek zmys owych zwanych neuromastami (receptorów). Cia ka te sk adaj si z komórek czuciowych zaopatrzonych w rz ski otoczone galaretowat substancj . Odbieraj drgania w wodzie, a te powoduj wygenerowanie w mózgu ryby konkretnego obrazu.

Oczy Oczy ryby cz sto s du e, co rekompensuje s abe o wietlenie rodowiska podwodnego. Zazwyczaj oczy znajduj si po bokach g owy, a niektóre gatunki potrafi obraca ga k oczn o 360°. Pewne gatunki bytuj ce w warunkach ca kowitej lub cz ciowej ciemno ci (na przyk ad lepczyk jaskiniowy) w ogóle nie maj oczu. Wskutek procesu ewolucji narz d ten ca kowicie zanik . Niektóre ryby potrafi rozró nia na pewnych g boko ciach okre lone barwy, ale du trudno sprawia im dostosowanie si do gwa townych zmian nat enia o wietlenia, poniewa ich t czówka pracuje wolno. Z tego powodu wpadaj w „szok” i mog spanikowa , gdy wiat o w akwarium zostanie gwa townie w czone lub wy czone bez ostrze enia w pomieszczeniu, które pozostaje nadal ciemne. Je li zatem w czysz o wietlenie akwarium tu po tym, jak rano wstaniesz, potem zapewne zauwa ysz, e Twoje ryby tkwi przyklejone do sufitu, prawdopodobnie troch przestraszone. W przypadku ludzkiego oka kszta t soczewki stale si zmienia w celu uzyskania w a ciwej ostro ci obrazu. Soczewka oka ryby nie zmienia kszta tu, ale dostosowuje ostro obrazu za pomoc aparatu ruchowego ga ki ocznej, który dos ownie porusza ga k oczn w przód i w ty w oczodole.

S uch Ryby nie maj z o onych narz dów s uchu, takich jak my, poniewa d wi k przemieszcza si w wodzie znacznie szybciej ni w powietrzu, wi c z punktu widzenia ewolucji rozwój takiego narz du nie by konieczny. Narz d s uchowy u ryb sk ada si z prostego pod wzgl dem budowy ucha wewn trznego. Wibracje odebrane z otoczenia s przekazywane bezpo rednio do ucha wewn trznego, w którym zostaj przetworzone na bodziec d wi kowy. Wi kszo ichtiologów (naukowców zajmuj cych si rybami) uwa a, e p cherz p awny u ryb wspó dzia a z elementami sk adowymi ucha wewn trznego w zakresie rozpoznawania konkretnych bod ców s uchowych.

W ch W ch pe ni u ryb wa n rol — w znajdowaniu pokarmu i erowaniu oraz w wyszukiwaniu odpowiedniego partnera. Ryby wychwytuj zapachy nozdrzami, które przekazuj bod ce do wewn trznej cz ci narz du w chu. Narz d w chu nie jest ca kowicie po czony z uk adem oddechowym i dzia a samodzielnie.

Smak Ryby maj kubki smakowe rozmieszczone w otworze g bowym, na pyszczku, a w pewnych wypadkach równie na p etwach. Zakres rozpoznawanych przez ryby smaków jest bardzo w ski, wi c musz stale szuka po ywienia w otoczeniu z nadziej , e „natkn si ” na co ,

100

Cz II: Ryby. Jak o nie dba co mo na by zje i dzi ki temu prze y . U ryb sumokszta tnych wykszta ci y si w sy, na których umieszczone s kubki smakowe, przydatne w znajdowaniu pokarmu w m tnej czy ciemnej wodzie.

Czucie Od dawna ludzie spieraj si , czy ryby potrafi odczuwa ból, czy nie. By oby nam bardzo przykro, gdyby my odkryli, e ryby czuj ból, gdy zrobimy im co , co jest dla nich bolesne. Najlepiej za o y , e Twoje ryby odczuwaj ból i traktowa je z szacunkiem oraz dba o nie w równym stopniu jak o ka de inne zwierz tko domowe.

Osmoza i stopie zasolenia wody Osmoza to prosty proces, za pomoc którego ryba utrzymuje w a ciwe st enie soli w organizmie (patrz rysunek 7.3). Dzi ki osmozie cz steczki wody stale przenikaj pó przepuszczalne b ony w organizmie ryby w celu wyrównania w nim st enia soli w stosunku do zasolenia wody w zbiorniku. Osmoza to jeden z powodów, dla których ryby s odkowodne nie mog y w wodzie s onej i na odwrót. (Jak od ka dej regu y, i od tej jest kilka wyj tków).

Rysunek 7.3. Osmoza u ryby s odkowodnej

Ryby, które nie pij wody St enie soli w p ynach ustrojowych ryb s odkowodnych jest wy sze ni st enie soli w wodzie, w której ryby yj . Z tego powodu woda dostaje si do komórek organizmu wskutek procesu osmozy. Gdyby ryby nie dysponowa y sposobem na pozbycie si tego nadmiaru wody, p k yby jak balon, który nadmuchano, a przekroczy swoj maksymaln obj to , lub przypomina yby cia o cz owieka po wigilijnej wieczerzy. U ryb s odkowodnych woda jest usuwana z organizmu za pomoc nerek i ma form bardzo rozcie czonego moczu. Umiejscowione w skrzelach wyspecjalizowane komórki, których zadaniem jest wy apywanie soli, absorbuj j i przekazuj do krwiobiegu. Gotowy pokarm dla

Rozdzia 7: Anatomia ryb ryb akwariowych zawiera bardzo ma e ilo ci soli, dzi ki czemu rybom atwiej utrzyma w a ciw równowag st enia soli. Ilo soli zatrzymywanej w organizmie jest tak niewielka, e pozbycie si jej nie wymaga zbyt du ego wydatku energii.

Ryby, które musz pi wod Je li po zapoznaniu si z akwarystyk s odkowodn zdecydujesz si trzyma ryby morskie, musisz wiedzie , e ryby te borykaj si z dok adnie odwrotnym problemem w kwestii zrównowa enia st enia soli w organizmie w stosunku do st enia jej w wodzie. U ryb morskich st enie soli w ich p ynach ustrojowych jest znacznie ni sze ni w wodzie, dlatego musz one stale pi wod , by zrekompensowa utrat wody z organizmu, b d cej efektem osmozy. Woda stale przenika z organizmu do otoczenia. Gdyby ryby morskie nie pi y ci gle wody, zmar yby wskutek odwodnienia. Ryby morskie wydalaj niewielkie ilo ci moczu. Pozbywaj si równie z organizmu nadmiaru soli, by utrzyma ogóln równowag osmotyczn . Ró nica polega na tym, e ryby s odkowodne charakteryzuj si wysokim st eniem soli w organizmie. Maj zapewnione sta e nawadnianie organizmu, poniewa woda przedostaje si do niego z otoczenia. Nadmiar wody jest wydalany w formie moczu, dzi ki czemu przywraca si równowaga osmotyczna. Ryby morskie maj niskie st enie soli w organizmie. Dochodzi do ci g ego odwodnienia organizmu, poniewa woda jest oddawana do otoczenia, w którym yje ryba. Ryby pij wod morsk , w której yj , by odzyska utracon wod i zachowa równowag osmotyczn w organizmie.

Rozpoznawanie cech charakterystycznych w celu zidentyfikowania ryby Tryb ycia ryby, zwyczaje oraz sposób poruszania ca kowicie zale od jej ogólnego kszta tu i rozmiaru cia a. Kiedy spojrzysz na kszta t pyszczka i budow p etw ryby danego gatunku, zyskasz wskazówki, dzi ki którym atwiej Ci b dzie odpowiedzie na pytania dotycz ce sposobu na przetrwanie, sposobu erowania i poruszania si w wodzie. wiadomo , w jaki sposób fizyczny wygl d ryby ewoluowa przez wieki w celu zagwarantowania jej prze ycia w ró nym rodowisku wodnym, pozwoli Ci zidentyfikowa nienale ce do danego rodowiska gatunki i u atwi zrozumienie prawdopodobnych wymaga rodowiskowych tych ryb. Cho nie jest to fakt naukowy, w 95% przypadków si sprawdza.

Kszta t cia a Specyficzny kszta t cia a ryby mo e Ci du o powiedzie na temat jej rodowiska naturalnego i sposobu p ywania. Na przyk ad smuk a sylwetka danio pr gowanego pozwala mu g adko i bez wysi ku przemieszcza si w otwartym zbiorniku wodnym za pomoc szybkich „susów” do przodu. Danio w naturze nie wyst puje w mokrad ach ze stoj c wod . Ró ne rodzaje ryb maj inne kszta ty cia a, dzi ki czemu atwiej im y w ich naturalnym rodowisku. Na przyk ad, sp aszczone z boku cia o paletki zmniejsza opór wody i pozwala jej w o y energi w szybkie prze lizgiwanie si mi dzy przeszkodami (na przyk ad w g stej

101

102

Cz II: Ryby. Jak o nie dba pl taninie korzeni typowej dla ich naturalnego rodowiska) podczas pogoni za ofiar . Ta ryba yje w zbiornikach, w których zanurzone s systemy korzeniowe drzew i inne naturalne przeszkody. Ryby o kulistym kszta cie cia a, takie jak niektóre z ote rybki, p ywaj wolno i do szybko si m cz . Te gatunki ryb wyst puj w zbiornikach o s abym pr dzie wody. Ryby o ciele brzusznie sp aszczonym, takie jak kiryskowate, du cz ycia sp dzaj , poruszaj c si tu przy warstwie pod o a Twojego akwarium.

Taksonomia Naukowcy sklasyfikowali ryby jako osobn grup zwierz t z powodu unikalnych cech odró niaj cych je od innych istot. Ssaki, takie jak wieloryby czy delfiny, nie s „rybami” — jako zwierz ta sta ocieplne musz podp ywa do powierzchni wody, by oddycha — i prze y . Jak wiemy, ryby nie musz oddycha powietrzem atmosferycznym, poniewa potrafi pobiera tlen z otaczaj cej je wody. Naukowcy klasyfikuj zwierz ta o podobnych cechach fizycznych w du e grupy. Ten system klasyfikacji to taksonomia. Ichtiolodzy (ludzie po wi caj cy si badaniu ryb) podzielili zwierz ta wodne na kilka kategorii na podstawie ich cech fizycznych, dzi ki czemu mo emy odró ni na przyk ad ryby od innych zwierz t wodnych. Naukowcy sklasyfikowali ryby kostnoszkieletowe jako ryby charakteryzuj ce si kostnym kr gos upem, szkieletem chroni cym organizm oraz stabilizuj cym cia o i organy wewn trzne, p etwami, promieniami chrz stnymi lub kostnymi, oddychaniem skrzelowym, dymorfizmem p ciowym oraz czaszk chroni c mózg. Oko o 90% ryb na wiecie to ryby kostnoszkieletowe. Popularne rybki akwariowe to ryby kostnoszkieletowe.

Umiejscowienie otworu g bowego Kszta t otworu g bowego oraz jego po o enie maj cis y zwi zek ze sposobem erowania oraz z miejscem (na dnie, w toni wodnej czy tu pod powierzchni wody), w którym ryba sp dza najwi cej czasu. Gatunki ryb, takie jak pstr e srebrzysty, charakteryzuj ce si górnym po o eniem otworu g bowego (skierowany jest do góry pyszczka) pobieraj pokarm z powierzchni wody, a wi c w akwarium ywi si p atkami i innym pokarmem p ywaj cym po powierzchni wody. Dolne po o enie otworu g bowego (otwór g bowy skierowany do do u) charakteryzuje wiele ryb dennych, na przyk ad kiryski. Te ryby pobieraj pokarm z pod o a akwarium oraz p askich powierzchni ska ek lub li ci ro lin.

Zmiennocieplno Ryby akwariowe to zwierz ta zmiennocieplne. Oznacza ma równie metabolizm — ryby aktywne maj odrobin to, e temperatura ich organizmu zale y od temperatury wy sz temperatur cia a ni ryby bardziej stateczne. otaczaj cej je wody. Znaczenie dla temperatury cia a

Rozdzia 7: Anatomia ryb Otwór g bowy ryby charakteryzuj cy si po o eniem ko cowym (otwór g bowy na ko cu pyszczka, skierowany do przodu) jest typowy dla wielu gatunków ryb eruj cych w toni wodnej, na przyk ad z otych rybek czy platek. Te gatunki pobieraj pokarm, gdy ten tonie i opada w kierunku dna.

uski Wi kszo ryb ma cia o pokryte uskami, które zachodz na siebie jak dachówki. uski to przezroczyste tarczki chroni ce cia o przed urazami. Te cienkie wytwory skóry zwi kszaj równie efektywno g adkiego poruszania si w wodzie. Warstwa luzu, pokrywaj ca uski, zapewnia im g adko oraz chroni ryby przed inwazj paso ytów i infekcjami. Nie wszystkie ryby maj jednak uski. Jak zwykle bowiem jest kilka wyj tków. U ryb kostnoszkieletowych wyró niamy kilka rodzajów usek:

9 uski ktenoidalne to uski o z bkowanych brzegach. 9 uski cykloidalne s g adkie i okr g e. 9 uski ganoidalne maj kszta t rombu i wyst puj na przyk ad u ryb jesiotrokszta tnych. uski s wytworem skóry w a ciwej i zazwyczaj pozostaj bezbarwne. Ubarwienie ryby zale y od pigmentu wyst puj cego w skórze.

P cherz p awny W a ciwie wi kszo ryb powinna uton w akwarium, poniewa s one troch ci sze od wody. Szkielet i mi nie s w znacznym stopniu zbudowane z substancji niep ywaj cych w wodzie. P cherz p awny pozwala rybom przezwyci y ten problem. To narz d wype niony gazem, dzi ki czemu ryba utrzymuje si w toni wodnej, zamiast ton . Niektóre ryby denne nie maj p cherza p awnego. cianki narz du kurcz si lub rozci gaj , co pozwala regulowa zawarto gazu w p cherzu potrzebn do unoszenia si w wodzie. Ryby te reguluj zawarto gazu w p cherzu za pomoc przewodu powietrznego, dzi ki czemu bez wysi ku (lub prawie bez wysi ku) unosz si w wodzie. Gruczo y gazowe wprowadzaj gaz do p cherza, by zwi kszy jego obj to i umo liwi lepsze unoszenie si w wodzie, oraz wydzielaj kwas mlekowy, dzi ki któremu gaz obecny w krwi przenika do p cherza. By zmniejszy p ywalno , gaz zostaje uwolniony z p cherza do krwiobiegu, a nast pnie wydalony do wody przy u yciu skrzeli. Kiedy ryba p ynie w kierunku dna akwarium, p cherz p awny automatycznie zmniejsza obj to , a ryba „tonie”. By odwróci t sytuacj , do p cherza p awnego trzeba wpu ci gaz i tak ponownie poprawi p ywalno . Kiedy ryba zdecyduje si wyp yn na powierzchni , ruch w gór powoduje uwalnianie gazu z p cherza. Inaczej ryba by aby zmuszona do zbyt du ego wydatku energii na ruch w kierunku toni wodnej.

Ubarwienie i jego funkcja Komórki barwnikowe (zwane chromatoforami) w skórze s odpowiedzialne za ubarwienie ryby. Ró ne odcienie kolorów s u odstraszaniu drapie ników oraz przyci ganiu partnerów. Spo eczne wykorzystanie tej cechy fizycznej nie utraci o swojego znaczenia w „niewoli”

103

104

Cz II: Ryby. Jak o nie dba domowego akwarium. U wielu gatunków ryb s odkowodnych oraz ryb wód s onawych w wyniku selektywnej hodowli wykszta ci y si nowe odmiany ubarwienia. Ryby wykorzysta y je dla w asnych celów — podczas tar a i dla sygnalizowania agresji.