Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli. Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce. Redaktor prowadzący: Barbara Gancarz-Wójcicka Projekt okładki: Jan Paluch Fotografia na okładce została wykorzystana za zgodą Shutterstock. Wydawnictwo HELION ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63 e-mail: onepress@onepress.pl WWW: http://onepress.pl (księgarnia internetowa, katalog książek) Drogi Czytelniku! Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres http://onepress.pl/user/opinie/tofuem Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję. ISBN: 978-83-246-4808-5 Copyright © Helion 2012 Printed in Poland.
• Kup książkę • Poleć książkę • Oceń książkę
• Księgarnia internetowa • Lubię to! » Nasza społeczność
SPIS TRE CI
WST P
9 CZ I
GENEZA SYSTEMÓW EMERYTALNYCH ROZDZIA 1. PRZYCZYNY POWSTANIA SYSTEMÓW EMERYTALNYCH 15 D ugi czas gromadzenia rodków Ró ne mo liwo ci zarobkowe obywateli My lenie „tu i teraz”
ROZDZIA 2. SYSTEM REPARTYCYJNY Za o enia systemu Grupy uprzywilejowane
ROZDZIA 3. SYSTEM KAPITA OWY Za o enia systemu Koszty po redników
15 17 19
21 21 22
27 27 29
ROZDZIA 4. PORÓWNANIE SYSTEMÓW EMERYTALNYCH
33
Który system jest lepszy? Mo liwo ci wprowadzenia systemu kapita owego System mieszany
33 35 36
4 | TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY
CZ II
SYSTEMY EMERYTALNE ROZDZIA 5. SYSTEMY EMERYTALNE NA WIECIE 41 System emerytalny w USA System emerytalny we Francji Inne pa stwa Wiek emerytalny w krajach Unii Europejskiej
41 43 45 48
ROZDZIA 6. ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR
53
Starzenie si spo ecze stwa Niestabilne rz dy Inflacja Bezpiecze stwo sk adek Zad u enie pa stwa Skutki b dnych prywatyzacji Bezrobocie Upadek prawa
53 59 60 63 64 66 67 69
CZ III
EMERYTURY W POLSCE ROZDZIA 7. TRZY FILARY SYSTEMU EMERYTALNEGO
75
Zak ad Ubezpiecze Spo ecznych Powszechne towarzystwa emerytalne Ubezpieczenia dobrowolne
75 77 79
ROZDZIA 8. PIERWSZY FILAR — ZUS
87
Wcze niejsze emerytury Emerytury pomostowe Okresy sk adkowe i niesk adkowe Kapita pocz tkowy Ochrona przedemerytalna Stopa zast pienia dotychczasowych zarobków Emerytura i praca zarobkowa Do ycie do emerytury
87 89 91 92 95 96 98 99
SPIS TRE CI | 5
ROZDZIA 9. KASA ROLNICZEGO UBEZPIECZENIA SPO ECZNEGO Kto mo e nale e do KRUS-u? Wymiar kwartalnych sk adek Kwoty wiadcze
101 101 102 104
CZ IV
OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE ROZDZIA 10. GRZECH PIERWORODNY OFE Kulisy reformy emerytalnej Za o enia i op aty w OFE Perspektywy OFE
ROZDZIA 11. ZASADY FUNKCJONOWANIA OFE Wybór OFE W co inwestuj OFE? Wyniki funduszy emerytalnych Emerytura z drugiego filaru
109 109 111 113
117 117 119 121 123
CZ V
INNE MO LIWO CI OSZCZ DZANIA NA EMERYTUR ROZDZIA 12. TOWARZYSTWA FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH Rodzaje funduszy Koszty po rednictwa Wyniki funduszy inwestycyjnych
ROZDZIA 13. KORZY CI Z POSIADANIA NIERUCHOMO CI NA EMERYTURZE Odwrócona hipoteka Zamiana mieszkania na mniejsze Wynajem cz ci mieszkania
ROZDZIA 14. INNE FORMY LOKATY GOTÓWKI Produkty strukturyzowane Polisy inwestycyjne
129 129 132 134
139 139 141 142
145 145 147
6 | TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY
ROZDZIA 15. RYNEK KAPITA OWY Akcje Obligacje
149 149 151
ROZDZIA 16. INWESTYCJE ALTERNATYWNE Rodzaje inwestycji Surowce Dzie a sztuki Nieruchomo ci Przedmioty kolekcjonerskie
155 155 157 158 160 162
CZ VI
JAK ZBUDOWA OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY ROZDZIA 17. PRZE AMANIE WEWN TRZNYCH OBAW Nasza sytuacja emerytalna Gdzie powstaj zyski? Uprzedzenia wobec rynku kapita owego Obrona przed szkodliw dzia alno ci spekulantów
ROZDZIA 18. CHARAKTERYSTYKA INWESTYCJI Inwestycje d ugoterminowe Wp yw procentu sk adanego Wp yw inflacji Zdarzenia nadzwyczajne Prowizje, podatki i inne koszty Korzystanie z kapita u obcego
165 165 166 168 171
173 173 174 174 175 176 177
ROZDZIA 19. WYBÓR W A CIWYCH OBIEKTÓW INWESTYCYJNYCH 179 Porównanie stóp zwrotu Porównanie bezpiecze stwa kapita u Szybko zamiany inwestycji na gotówk
179 180 182
SPIS TRE CI | 7
ROZDZIA 20. KRYTERIA FUNDAMENTALNE I RYNKOWE WYBORU SPร EK Wspรณ czynniki C/Z i C/WK Kapitalizacja rynkowa spรณ ki Sta gie dowy Uczestnictwo w indeksie Niski nomina
ROZDZIA 21. STRATEGIE INWESTYCYJNE Dywidendy Spรณ ki o najwy szej rentowno ci Akcje w hossie a obligacje w bessie
ROZDZIA 22. ZARZ DZANIE NASZYM FUNDUSZEM EMERYTALNYM Post powanie w czasie bessy i hossy Zarz dzanie gotรณwk Zarz dzanie portfelem Wyp ata emerytury Wielko regularnych wp at
ROZDZIA 23. PRAKTYCZNE PRZYK ADY FUNDUSZY EMERYTALNYCH Fundusz obligacji Fundusz dywidendowy Fundusz tworzony na podstawie rentowno ci wzgl dnej
185 185 189 190 191 191
193 193 196 201
205 205 208 209 210 211
215 215 217 220
ZAKO CZENIE
225
DODATEK. SKUTKI PODNIESIENIA WIEKU EMERYTALNEGO DO 67 LAT
227
Dla bud etu pa stwa Dla ZUS-u i OFE Dla obywateli
227 228 229
8 | TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY
Rozdzia 6.
ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR
STARZENIE SI SPO ECZE STWA Ka dy cz owiek marzy, aby y d ugo, maj c dobre zdrowie i wolno finansow . T wolno ma zapewni odpowiednio wysoka emerytura. Obecnie yjemy d u ej ni nasi dziadkowie, a w przysz o ci b dziemy y jeszcze d u ej. Jest to naturalny skutek rozwoju gospodarczego i post pów w medycynie. Rozwój gospodarczy spowodowa , e pracujemy i mieszkamy w coraz lepszych warunkach. Lepiej i regularniej si od ywiamy. Mamy znacznie wi ksz wiadomo potrzeby dbania o zdrowie (uprawiamy sport, prowadzimy odpowiedni diet , regularnie odpoczywamy). Do tego dochodz osi gni cia medycyny pozwalaj ce znacznie wcze niej wykrywa pocz tki chorób oraz skutecznie te choroby leczy . Wa ny jest te post p spo eczny. Dzisiaj wi kszo obywateli jest obj ta opiek lekarsk , za któr p aci niewiele lub nie p aci wcale. Wszystkie te zmiany spowodowa y znaczne wyd u enie ycia przeci tnego obywatela. Przewiduje si , e za oko o 20 lat (w 2035 roku) co czwarty Polak (czyli 8,3 mln osób) b dzie mia wi cej ni 65 lat. Dzisiaj tylko 13% obywateli (5,1 mln osób) ma powy ej 65 lat. Spowoduje to, e je li zasady przechodzenia na emerytur nie ulegn zmianie, to na trzy osoby pracuj ce b dzie przypada dwóch emerytów. Prawie dwukrotny wzrost liczby emerytów musi prze o y si
54
|
TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY
na mniejsze emerytury. Starzenie si spo ecze stwa spowoduje nast puj ce zjawiska: x wzrost liczby emerytów; x wzrost kosztów na opiek zdrowotn ; x wzrost kosztów na opiek nad osobami starszymi; x wyd u enie wieku emerytalnego; x wzrost liczby ludno ci; x zwi kszenie oferty gospodarczej dla emerytów; x wzrost znaczenia emerytów w pa stwie. Wi cej emerytów oznacza te wi ksze nak ady na opiek nad osobami starszymi oraz wzrost kosztów opieki zdrowotnej. Nale y zwróci uwag na to, e d u sze ycie nie prze o y si na d u sze dzieci stwo, m odo czy wiek redni, ale na d u sz staro . Tak wi c wi ksz cz ci ycia nast pnych pokole b dzie staro . W naszym systemie emerytalnym osoby starsze utrzymywane s g ównie ze sk adek aktualnie pracuj cych obywateli. Bior c pod uwag jeszcze jedno niekorzystne zjawisko, a mianowicie ci gle malej c liczb rodz cych si dzieci, liczba osób pracuj cych i p ac cych sk adki b dzie si systematycznie zmniejsza . W 2007 roku na 1000 osób pracuj cych przypada o oko o 550 osób w wieku nieprodukcyjnym (dzieci i emeryci), natomiast w 2035 roku liczba ta ma wzrosn do oko o 740. Mamy wi c z jednej strony mniej rodków przeznaczonych na emerytury, a z drugiej — znacznie wi ksz rzesz emerytów d u ej pobieraj cych emerytury. Staro wi e si z szeregiem chorób wynikaj cych ze starzenia si organizmu, takich jak: cukrzyca, choroby nowotworowe, choroby uk adu kostnego. Post p naukowy i technologiczny w medycynie pozwala znacznie obni y koszty leczenia oraz czas przebywania pacjenta w szpitalu. Jednak uzyskane oszcz dno ci s znikome wobec
ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR
|
55
dodatkowych kosztów, które trzeba przeznaczy na opiek nad osobami starszymi. Poniewa d ugo ycia przeci tnego obywatela b dzie ros a, to przy takiej samej liczbie rodz cych si dzieci powinno nas by wi cej (przybywa b dzie nas tyle samo, ale mniej osób b dzie umiera ). Wi ksza liczba ludzi, w dodatku osób starszych, spowoduje problemy zarówno mieszkaniowe, jak i ekonomiczne. Nale y te oczekiwa , e pojawi si znacznie wi cej produktów przeznaczonych dla ludzi starszych. Dzisiejsza gospodarka i media preferuj osoby m ode, jednak przypuszczam, e si to zmieni na korzy osób starszych. Osoby te b d te stanowi wa ny elektorat podczas ka dych wyborów, ze wzgl du na rosn c liczebno . D u sze ycie cz owieka stwarza wi c powa ne problemy dla spo ecze stwa. Problemy te b d narasta wraz ze wzrostem redniej d ugo ci ycia. Co w takiej sytuacji zrobi ? Jak sobie z tym poradzi ? Przecie nie wyznaczymy „ustawowego wieku ycia” ani nie ograniczymy wyp acania emerytury do „dopuszczalnej kwoty emerytalnej”, po przekroczeniu której emeryt b dzie zdany tylko na w asne oszcz dno ci. A mo e problem staro ci rozwi emy poprzez zakaz leczenia osób, które przekroczy y okre lony wiek? Prawda, e to makabryczne i nieludzkie rozwi zania. Ale musimy pami ta , e yjemy w egoistycznych czasach i takie pomys y przychodz do g owy niektórym politykom. Poza tym obecnie coraz wi cej warto ci podstawowych, takich jak zdrowie czy ycie, jest przeliczanych na pieni dze. Mo emy doczeka czasów, e inna b dzie rednia d ugo ycia cz owieka bogatego, a inna biednego, poniewa tego pierwszego b dzie sta na leczenie i opiek , a tego drugiego nie. Ju zdarza o si , e nie leczono biednych osób starszych lub nie przepisywano im drogich leków, uznaj c, e szkoda wydawa pieni dze na takie osoby, bo i tak d ugo nie po yj . Na razie politycy wybieraj atw , ale prowadz c donik d drog rozwi zania tego problemu — podnoszenie podatków i podwy szenie
56
|
TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY
wieku emerytalnego. Za emerytury odpowiada pa stwo, poniewa to ono pobiera o pod przymusem sk adki od osób pracuj cych i to ono musi teraz wyp aca emerytury. ZUS jest tylko instytucj , która w imieniu pa stwa te cele realizuje. Szacuje si , e zad u enie pa stwa z tytu u sk adek pobranych na emerytur wynosi oko o dwóch bilionów z otych. Je li wi c ZUS ma za ma o rodków z bie cych sk adek, to braki te musi uzupe ni bud et pa stwa. Aby jednak wystarczaj ce rodki znalaz y si w bud ecie, wprowadza si dodatkowe podatki. Zamiast zwi ksza wp ywy do bud etu, mo na równie zmniejsza wyp aty z ZUS-u. Sposobem zmniejszenia rodków wyp acanych na emerytury jest podnoszenie wieku emerytalnego. Pa stwo b dzie d u ej pobiera rodki od osób pracuj cych, a krócej je wyp aca . Rozwi zanie to ma jednak wiele negatywnych skutków ubocznych. Nieprawd jest, e emerytury b d wy sze. Jak mog by wy sze, skoro ro nie liczba emerytów i d ugo pobierania emerytury? Zreszt dla ZUS-u nie jest istotna d ugo pobierania sk adki, ale bie cy bilans gotówki wp ywaj cej ze sk adek i wyp acanej na emerytury. A o tym decyduje z jednej strony liczba osób pracuj cych i wysoko ich zarobków, a z drugiej — liczba emerytów i wysoko przeci tnej emerytury. Mo emy to zapisa w formie równania:
Lp S
Le E
gdzie: Lp — liczba osób pracuj cych, S — rednia warto p aconej sk adki, Le — liczba emerytów, E — rednia emerytura. Pa stwo d y do tego, aby te kapita y si zrówna y. Wcze niejsze rozwa ania pokaza y, e na skutek starzenia si spo ecze stwa
ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR
|
57
liczba osób pracuj cych zmaleje, natomiast liczba osób pobieraj cych emerytury si zwi kszy. Czy podniesienie wieku emerytalnego to zmieni? Otó nie, dlatego e liczba osób pracuj cych jest ograniczona nie przez liczb ch tnych do podj cia pracy, ale przez liczb miejsc pracy. Ta liczba si nie zmieni. Co najwy ej wi cej osób starszych b dzie pracowa , a wi cej ludzi m odych — szuka pracy lub wyje d a do lepiej zorganizowanych pa stw. Zatem pomimo podniesienia wieku emerytalnego liczba osób pracuj cych nie wzro nie (warto p aconych sk adek na emerytur równie ). Natomiast znacznie spadnie liczba emerytów, poniewa mniej ludzi do yje nowego, wy szego wieku emerytalnego, a co za tym idzie — pa stwo b dzie mniej dop aca do ZUS-u. Mo e w takim razie wy sze zarobki spowoduj wzrost p aconych sk adek? Nasze zarobki rzeczywi cie powoli, ale rosn . Co jednak z tego, skoro jednocze nie rosn podatki? Do tego inflacja „zjada” cz naszych zarobków. Dlatego nasze p ace powinno si porównywa do kosztów codziennego ycia. Tylko takie porównanie pozwoli stwierdzi , czy nam si rzeczywi cie polepsza. Pami tajmy tak e, e wzrost kosztów utrzymania uderza równie w emerytów — nawet wy sza emerytura wystarcza im na coraz mniej. Znaczn cz tego, co uda nam si wywalczy w ci gu bie cego roku, zabiera pa stwo seri podwy ek wchodz cych na pocz tku nast pnego roku. Ogólnie mog stwierdzi , e relatywne zarobki wi kszo ci obywateli wcale nie rosn , a ostatnio nawet malej . Chcia bym jeszcze zwróci uwag na problem „praw nabytych”. Jest on szeroko podkre lany w przypadku rozmów w zwi zku z emeryturami mundurowych, natomiast w ogóle si o nim nie wspomina w przypadku zwyk ych obywateli. A przecie pracownik mundurowy podpisuje z pa stwem umow o prac , a nie umow o emerytur . Na dodatek jego emerytura jest finansowana ze sk adek zwyk ych obywateli. Jak ma si czu zwyk y obywatel, je li po wielu latach
58
|
TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY
p acenia sk adek dowiaduje si , e z tych sk adek nie wynikaj adne prawa, a pa stwo mo e dowolnie przesuwa moment wyp aty emerytury w czasie? To tak, jakby my zawarli umow z dostawc jakiego towaru, za towar by my zap acili, a dostawa towaru by aby odwlekana w czasie. Taki dostawca najprawdopodobniej za nieuczciwe praktyki odpowiada by przed s dem. A do jakiego s du ma za co podobnego poda pa stwo zwyk y obywatel? Jak wi c rozwi za problem podniesienia wieku emerytalnego? Oto moje propozycje: x zwi kszy liczb miejsc pracy dla osób starszych; x zweryfikowa miejsca pracy pod wzgl dem wieku pracownika; x wprowadzi ustawow klasyfikacj miejsc pracy; x zarezerwowa niektóre miejsca pracy dla osób starszych; x skróci czas pracy osób starszych; x wyd u y im przerwy na odpoczynek; x skróci ich dzie pracy; x zorganizowa im sta opiek medyczn . Zak adaj c, e jest to konieczne, bo wynika ze zmiany proporcji czasu produkcyjnego do czasu przebywania na emeryturze, nale a oby najpierw zadba o odpowiednie miejsca pracy dla osób starszych. Dopiero wtedy mo na zak ada , e osoby starsze b d pracowa d u ej bez blokowania miejsc pracy osobom m odym. Nale a oby przeprowadzi weryfikacj stanowisk pracy i ich klasyfikacj pod k tem tego, czy mo e na nich pracowa osoba starsza. Cz stanowisk powinna by nawet zarezerwowana dla osób starszych. Mo na by te rozwa y skrócenie czasu pracy osób starszych. Osoby takie nie mog wykonywa ci kiej pracy fizycznej, szybciej si m cz i musz mie d u sze przerwy na odpoczynek lub krótszy dzie pracy. Do tego powinny mie sta opiek medyczn równie
ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR
|
59
w zak adzie, w którym pracuj . Pami tajmy, e praca tych ludzi musi si odbywa bez szkody dla ich zdrowia. Pami tajmy te , e ludzie lubi pracowa , je li praca jest wykonywana w dobrych warunkach i je li jest dobrze zorganizowana. My l , e wi kszo ludzi starszych b dzie wola a tak prac ni wegetowanie na niskiej emeryturze.
NIESTABILNE RZ DY Sk adki na emerytur p acimy przez ca y czas pracy zawodowej. Niektórzy prac zaczynaj zaraz po osi gni ciu pe noletno ci, inni po uko czeniu studiów. Ale w obydwu przypadkach mo emy przyj , e sk adki p acimy oko o 40 lat. W obecnym systemie demokratycznym wybrany rz d pe ni swoj kadencj przez cztery lata. Oznacza to, e w czasie, gdy p acimy sk adki na emerytur , b dzie rz dzi a dziesi ekip. Poszczególne rz dy mog reprezentowa ró ne opcje polityczne i wynikaj ce z tego ró ne spojrzenia na system emerytalny. Ka dy rz d odpowiada tylko za okres swojej kadencji. Wszystkie z e rozwi zania s oczywi cie win poprzedników. Natomiast obecnie wprowadzane rozwi zania to zawsze s „reformy” korzystne dla spo ecze stwa. Widzimy wi c, e nasza emerytura jest tak niepewna jak sytuacja polityczna i gospodarcza kraju. W czasach PRL-u przyj to pewien model systemu emerytalnego. Przez dziesi ciolecia prawie nie by on zmieniany, co wytworzy o przekonanie obywateli, e tak mniej wi cej b dzie w przysz o ci. Ale pojawi y si w Polsce przemiany ustrojowe i spowodowa y kompletn przebudow systemu emerytalnego w 1999 roku. Przed rokiem 1999 by w zasadzie tylko jeden filar, mianowicie ZUS. Po przemianach powsta y trzy filary systemu emerytalnego. Pisz o nich w rozdziale 7. (Trzy filary systemu emerytalnego). Tutaj chcia bym tylko zwróci uwag na
60
|
TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY
fakt, e radykalnych zmian dokonali politycy bez pytania spo ecze stwa o to, czy chce tych zmian. Dalsze majstrowanie przy systemie emerytalnym przeprowadzono w 2011 roku, kiedy to ograniczono sk adk przekazywan do II filaru. G ówn przyczyn by a niewydolno finansowa bud etu pa stwa. W 2011 roku nowo powsta y rz d zapowiedzia dalsze zmiany systemu emerytalnego, które zrealizowa na pocz tku 2012 roku. Pod pretekstem starzenia si spo ecze stwa zrówna wiek emerytalny kobiet i m czyzn i zwi kszy go do 67 lat. Zmiany te, szumnie nazywane reformami, zosta y wprowadzone wy cznie z powodu braków finansowych w bud ecie pa stwa. Historia polskiego systemu emerytalnego wiadczy o jednym: nie ma adnej pewno ci co do przysz ych emerytur. Ani co do ich wysoko ci, ani co do wieku emerytalnego. W takiej sytuacji wielu obywateli zadaje sobie pytanie o sens istnienia ZUS-u i p acenia sk adek przez ca y okres pracy zawodowej.
INFLACJA Inn przyczyn utraty warto ci naszych rodków gromadzonych na emerytur jest inflacja. Oficjalnie inflacj nazywa si spadek warto ci pieni dza w czasie (bez wnikania w przyczyny utraty tej warto ci). W pa stwie zrównowa onym warto ci materialne maj swoje dok adne pokrycie w gotówce. Je li warto ci tych przybywa na skutek ludzkiej pracy i rozwoju gospodarczego, to jest podstawa, aby w takim samym stopniu zwi kszy ilo gotówki. Je li gotówki przybywa wi cej ni warto ci materialnych, powstaje inflacja. Pieni dz mo emy mie w formie papierowej (banknoty), metalowej (monety) lub jako elektroniczny zapis na koncie. Postacie papierowa i metalowa s kontrolowane przez Narodowy Bank Polski (NBP) oraz zabezpieczane przed mo liwo ci fa szerstwa. Znacznie gorzej wygl da sprawa z pieni dzem elektronicznym. Nie jest adnym
ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR
|
61
problemem zmiana zapisu na koncie. Jedyn ochron jest kontrola nadzoru bankowego. Ale kto kontroluje banki? Jest wiele róde w pa stwie, gdzie powstaje wirtualna gotówka bez pokrycia, na przyk ad deficyt bud etowy. Pa stwo wydaje wi cej, ni otrzymuje z podatków. Sk d wi c bierze reszt gotówki? Jak wygl da yby finanse pa stwa, gdyby wszyscy obywatele zacz li post powa tak jak rz d? Dawniej gotówka mia a pokrycie w z ocie. Kruszcu tego przybywa o niewiele, wi c mo liwo ci przyrostu gotówki by y ograniczone. W 1971 roku Amerykanie odeszli od wymienialno ci dolara na z oto. Od tej pory w bankach centralnych mo na by o drukowa banknoty bez ogranicze . Znaczne u atwienie tego procesu spowodowa dodatkowo pieni dz elektroniczny. Wystarczy jeden telefon, aby na koncie rz dowym zapisa na przyk ad 10 mld z gotówki do wydania na dowolny cel, a po stronie banku zapisa 10 mld z d ugu. Nie trzeba nic drukowa , wszystko odbywa si szybko i atwo. Mo na jeszcze pro ciej: uzgodni tak zwan lini kredytow i zad u a si do wysoko ci ustalonej linii. Jest wiele miejsc powstawania inflacji. Wsz dzie tam, gdzie wyst puj przychody gotówkowe, a nie wi e si to z wytworzeniem warto ci materialnych, powstaje inflacja. Czy podatki lub kary zap acone na rzecz pa stwa tworz jakie dobra materialne? Czy c a na granicy tworz jakie dobra? Czy akcyza w paliwie tworzy jakie dobra? A mo e tworz je wygórowane odsetki od kredytów bankowych albo p atne koncesje? Zastanówmy si teraz, jak inflacja wp ywa na nasze oszcz dno ci emerytalne. Wszystko zale y od tego, gdzie ulokowali my nasze rodki. Najgorsze rozwi zanie to gotówka trzymana na koncie w banku. Odsetki, które otrzymamy od banku, przewa nie nie pokryj bie cej inflacji. Aby nie ponosi skutków inflacji, gotówk nale y zamieni na inne aktywa lub warto ci materialne. Jest ich wiele rodzajów. Omówi tylko jako przyk ad inwestycj w nieruchomo .
62
|
TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY
Powiedzmy, e jest to nowy dom, który nie b dzie wymaga remontu przez wiele lat. Mo na za o y , e jego warto nie b dzie si zmienia , najwy ej z powodu inflacji b dzie wyra ana coraz wy sz kwot gotówki o coraz mniejszej warto ci. Je li ten dom wynajmiemy, zacznie on przynosi dochód, który b dzie zwi ksza nasze oszcz dno ci emerytalne. W ten sposób nasze roczne wp ywy b d wi ksze ni straty spowodowane inflacj . Jak du e spustoszenie wywo uje inflacja na przestrzeni lat, mo na pokaza na przyk adzie zap aty za prac . Pami tam, e kiedy by em m ody i zaczyna em prac , miesi czna przeci tna pensja by a mniej wi cej na takim samym poziomie jak obecnie. By o to jakie 40 lat temu. Tylko e w mi dzyczasie mieli my denominacj warto ci z otego. Stare nomina y zosta y zast pione nowymi o warto ci mniejszej 10 000 razy. Zatem skutki inflacji w ci gu ostatnich 40 lat mo na oszacowa na 1 000 000%. A przecie jest to w a nie przeci tny czas potrzebny na zebranie kapita u na emerytur . Czy w takim razie oszcz dzanie na emerytur przy takiej inflacji ma jaki sens? Podam jeszcze jeden ciekawy przyk ad, do czego mo e doprowadzi inflacja. Jestem z zami owania filatelist . Wszyscy wiedz , ile kosztuje zwyk y znaczek. Wraz ze wzrostem inflacji zmieniane s nomina y równie na znaczkach. W Niemczech w latach 20. XX wieku dosz o do hiperinflacji. Nomina y starych znaczków by y przebijane na coraz wi ksze lub drukowano nowe znaczki. Znaczek o najwy szym nominale kosztowa wtedy 50 000 000 000 marek. Spirala inflacyjna przerywana jest przewa nie wymian pieni dzy (reforma Balcerowicza). W czasie tej wymiany redukuje si znacznie maj tki ludno ci, co doprowadza do równowagi mi dzy gotówk a towarami w gospodarce. Zwykli obywatele trac wtedy wi kszo maj tku, a politycy i ekonomi ci og aszaj kolejny sukces. Oczywi cie je li kto w tym czasie odk ada na emerytur , to równie straci wi kszo gotówki.