De bouw van HET LICHTRUIM by Jan de Vries

de bouw van HET LICHTRUIM tussen Melkweg en Planetenbaan

15 maart 2012 22 november 2013

VOORWOORD

Het is ons een groot genoegen om u dit fotoboek te mogen aanbieden als een blijvende herinnering aan het nieuwe kloppend hart van De Bilt: Het Lichtruim, waaraan heel veel mensen en organisaties jarenlang hebben gewerkt. Ruim zeven jaar geleden startte Woonstichting SSW met de eerste gesprekken met Gemeente De Bilt en met de gebruikers. Die gesprekken om de mogelijkheden, kansen en risico’s van dit project te verkennen, hebben er uiteindelijk toe geleid dat het gebouw ontwikkeld kon worden. In Het Lichtruim wordt nu onder één dak samengewerkt door basisschool Wereldwijs, kinderopvang De Bilt, de bibliotheek, het KunstenHuis en het Centrum voor Jeugd en Gezin. Tevens is er een mooie theaterzaal en sporthal. Ook cliënten van zorgorganisatie Reinaerde hebben hun plek in Het Lichtruim gevonden. Een aantal van hen vormt een serviceteam, dat voor alle gebruikers hand- en spandiensten verrichten. Andere cliënten zijn juist (en liever) achter de schermen actief voor Het Lichtruim. Op maat gesneden werkzaamheden. Zinvol bezig zijn. En onderdeel uitmaken van de gemeenschap. Dit willen wij met recht een waardevolle toevoeging noemen. De kracht van Het Lichtruim is gelegen in samenwerken en in gebruikmaken van elkaars deskundigheid. Daarmee is het een inspirerend gebouw volop combinatiemogelijkheden tussen de werelden van creativiteit, onderwijs, muzikaliteit, sport en jeugdwerk. Kortom: een echte broedplaats voor ideeën en acties. Op de bovenste etages van het gebouw zijn twintig appartementen voor senioren gerealiseerd. Naast de sociaal-maatschappelijke functie van het gebouw, geeft dit ook een mooie impuls aan de doorstroming binnen onze gemeente. Dit fotoboek neemt u mee in het lange, vaak ingewikkelde maar ook inspirerende bouwproces. Vanaf de start van de bouw tot de officiële opening van Het Lichtruim, die op 22 november 2013 plaatsvond. Wij wensen u veel kijkplezier. Ad van Zijl Algemeen bestuurder SSW

Judith van der Bijl Financieel bestuurder SSW

Onze dank bij dit project gaat uit naar: Gemeente De Bilt Provincie Utrecht Architectenbureau Group A Hegeman Bouwgroep Almelo VKZ financiële vastgoed- en gebiedsmanagers, Bilthoven Alle gebruikers van Het Lichtruim

“Leven, wonen en werken in De Bilt nóg mooier” Tien jaar voordat de bouw van Het Lichtruim begon, ontstonden de eerste plannen. In eerste instantie om de drie scholen aan de Melkweg samen te voegen, maar langzamerhand begon een ander idee te dagen. Dat van een allesomvattend cultureel èn educatief centrum voor kinderen en volwassenen uit de hele gemeente. “Een geweldige aanwinst die wonen, leven en werken in De Bilt weer mooier heeft gemaakt. En de buurt de impuls heeft gegeven die ze nodig had”, aldus een trotse burgemeester Arjen Gerritsen. Hij krijgt bijval van ‘mede-architect’ Herman Mittendorff. De toenmalig wethouder was in die eerste periode bestuurlijk verantwoordelijk voor het project. “Het was lastig alle neuzen dezelfde kant op te krijgen, maar gaandeweg is men in het concept gaan geloven.” Tijdloos Dat het nodig was om Het Lichtruim te realiseren, werd in de tussenliggende jaren steeds duidelijker, memoreert ook de burgemeester. “Het streven naar een eindbeeld van school, cultuur, kinderopvang, volwasseneneducatie, beweging, studie en theater onder één dak, kreeg uiteindelijk een enorme aanhang. Iedereen wilde dit gebouw met deze functies.” Wethouder Arie-Jan Ditewig, verantwoordelijk voor bouwen en verkeer, roemt de tijdloosheid van het markante pand. “Het concept dat we tien jaar geleden bedacht hebben, met kunst, cultuur en educatie op één plek, biedt oneindig veel meerwaarde. De crisis gaat voorbij, maar Het Lichtruim staat er over 100 jaar nog.” Met een prachtig theater, benadrukt wethouder Bert Kamminga. Als cultuurwethouder is hij zeer verguld met de zaal, met inschuifbaar podium en 130 stoelen. “Het Lichtruim is dé culturele hotspot van de gemeente geworden.” Hotspot Gerritsen: “Het Lichtruim is zelfs op drie fronten onze hotspot - of ons middelpunt: van cultuur als mensen er dansen, toneelspelen, muziek maken of schrijvers er uit hun boeken voorlezen; van de toekomst omdat kinderen er goed onderwijs krijgen; van zorgverlening, omdat er wordt omgezien naar kinderen en hun ouders, als het gaat om vragen over gezondheid, opvoeding en ontwikkeling. Maar wat mij betreft is Het Lichtruim vooral méér dan de som der delen, dankzij alle verbindingen die hier binnen de kortste keren zijn gelegd. Met elkaar vormen we aan het Planetenplein een mooie gemeenschap. Kunst, cultuur, onderwijs en zorg zijn hier van iedereen en voor iedereen.”

“Niet alleen investeren in stenen, maar ook in mensen” Vanaf het allereerste moment was Woonstichting SSW bij de Lichtruim-plannen betrokken. Directeur Ad van Zijl zou niet anders hebben gewild. “We zijn een sociale woningbouwvereniging. Bij alles wat we bouwen staan de mensen voorop. En dat betekent: werken aan een prettige buurt, aan cultuur en scholing voor iedereen, aan kansen voor bewoners die wel een steuntje kunnen gebruiken.” De ‘boost’ die de buurt heeft gekregen dankzij meer dan 10.000 m2 maatschappelijk vastgoed en twintig nieuwe huurwoningen, is groot. Maar ook de cultuursector vaart er wel bij. Van Zijl: “Het was geweldig om al die versnipperde culturele instellingen samen te voegen. Voor hen was het de enige weg. Hoe hadden ze anders de bezuinigingen overleefd? Voor de buurt - en voor de hele gemeente - is het een zegen.” Nek uitgestoken Zonder slag of stoot ging het niet. “We hebben onze nek uitgestoken. Vooraf wisten we niet hoe zo’n groot centrum eruit zou moeten zien, of de partners elkaar zouden vinden. Toen de vonk eenmaal was overgeslagen, verdwenen die eilandjes als sneeuw voor de zon. Samen met de bouwers en architect hebben de gebruikers bepaald hoe ze het gebouw wilden indelen.” En zo hoort het, vindt Van Zijl, die ook steeds de belangen van de omwonenden in het oog hield - samen met de gemeente. “Het verdwijnen van de hertjes was bijvoorbeeld een heikel punt. Door het schoolplein en het hoogste punt van het gebouw naar achteren te plaatsen, konden we de bewoners van de Grote en Kleine Beer toch iets tegemoet komen.” Voorrecht “Gelukkig heeft iedereen begrepen dat Het Lichtruim broodnodig is. Dat je geen samenleving kunt bouwen zonder moderne investeringen.” En modern ís het! Een hoogstandje op het niveau van samenwerken, financiële beheersing en uitvoering, in de woorden van Van Zijl. Maar ook: “Een gebouw waar je je welkom voelt, dat maatschappelijk relevant is en perspectief biedt. En dat in de huidige financieel-economische realiteit vast niet meer van de grond was gekomen.” Van Zijl besluit: “Ik voel het als een voorrecht dat wij als woningcorporatie een bijdrage hebben mogen leveren aan een stukje De Bilt dat er over honderd jaar nog is. In het hart van de gemeenschap.”

“Het gebouw is een middel, nooit het doel” Vastgoedeconomie en vastgoedmanagement. Dat klinkt abstract, totdat directeur Saskia Knoop van adviesbureau VKZ BV uit Bilthoven begint te vertellen. Een verhaal over ideeën, initiatieven, tekenen en rekenen, selectieprocedures en inspanningen om meer te doen met minder vierkante meters. Dan wordt project- en financieel management opeens een verhaal van de praktijk. VKZ is sinds 2009 betrokken bij Project Melkweg. In eerste instantie als procesmanager en later, toen plannen concreet werden, als project- en financieel manager bij de ontwikkeling en realisatie van Het Lichtruim. In de beginfase gaf VKZ onder andere sturing aan de selectie van de architect. Criteria werden opgesteld, er werd een brede selectiecommissie gevormd en VKZ begeleidde de beoordeling. Eenduidige visie Uiteindelijk mochten vijf bureaus zich presenteren. Knoop: “De meningen waren flink verdeeld. Het leek een onmogelijke opgave om tot een unanieme keuze te komen. Toen kwam de presentatie van GROUP A, als laatste. En opeens was iedereen het eens. Dìt moest onze architect worden!” Ook in de verdere ontwerpfase was een belangrijke rol weggelegd voor het adviesbureau. Bouwfysisch adviseur, constructeur, installatie adviseur, gebruikers... VKZ bracht iedereen om tafel om tot een eenduidige visie te komen en ervoor te zorgen dat die zich vertaalde in realiseerbare plannen. “Toen er uiteindelijk een ontwerp lag, waren de kosten daarvan hoger dan het beschikbare budget. De volgende stap was dus om het plan weer naar redelijke proporties te brengen. Hetzelfde doen met minder vierkante meters. Zo ontstond bijvoorbeeld het idee dat de school best zonder eigen lokaal voor handenarbeid kan. Hiervoor worden nu de ateliers van Het KunstenHuis gebruikt.“ Toegevoegde waarde Een ander voorbeeld van VKZ’s toegevoegde waarde was het creëren van een podium, waarop gebruikers elkaar stimuleerden om kansen te zien én waar te maken. “Want daar ging het uiteindelijk om: de meerwaarde die ontstaat wanneer je verschillende participanten in één gebouw samenbrengt. Waarbij het gebouw slechts het middel is om primaire processen optimaal te ondersteunen.” Nog altijd zit VKZ de maandelijkse teamvergaderingen van Het Lichtruim voor. “Maar gebruikers pakken ook steeds meer initiatieven zelf op.” Kansen ziet Knoop nog te over. “Denk bijvoorbeeld aan meer pedagogische lijn tussen kinderopvang en school. Of aan de gymzaal die nog beter benut kan worden door school en buitenschoolse opvang. Wij zullen het in ieder geval van dichtbij meemaken, want we blijven betrokken bij de verdere vormgeving van Project Melkweg.”

In één gebouw en toch een eigen identiteit Een crematorium, hoofdkantoor, de renovatie van de Amsterdamse metro... Je kunt het zo bijzonder niet bedenken, of architectenbureau GROUP A heeft het ontworpen. Alleen een school had het bureau nog niet in zijn portfolio; de negen concurrerende bureaus allemaal wel. “Misschien zijn we juist daarom gekozen”, denkt architect Lolke Ket. “Voor ons is een school ontwerpen nog iets nieuws en dus verrassend.” Het zal niet de enige reden geweest zijn dat het oog vier jaar geleden op GROUP A viel. “Ook onze werkwijze sprak aan. We laten ons nooit afschrikken door regelgeving en zijn bereid om heel ver mee te gaan in de ideeën van gebruikers. Bovendien is een ontwerp voor ons nooit af. Over een paar jaar kun je onze architecten nog tegenkomen in Het Lichtruim. Om te kijken hoe het concept zich ontwikkelt, of gebruikers tevreden zijn en natuurlijk om nieuwe opdrachtgevers rond te leiden. Want we zijn trots op het resultaat!” Werkplekken in trap De grootste en spannendste uitdaging voor het bekende bureau uit Rotterdam was het grote aantal gebruikers. Die allemaal in één gebouw wilden participeren, zonder hun eigen identiteit te verliezen. “Bezoekers moesten zich, zodra ze de deur binnenkomen, meteen op hun gemak voelen en makkelijk de weg vinden naar theater of kinderopvang.” Ket noemt de bibliotheek op de eerste verdieping als voorbeeld. “Vaak zie je dat de trap een barrière vormt. Hier niet. In Het Lichtruim begint de bieb beneden al, door de werkplekken die in de trap zijn gecreëerd en de folders die je er kunt lezen. De echte ingang van de bibliotheek ervaar je nauwelijks meer.” Samenwerking stimuleren Een tweede uitdaging was de onderlinge samenwerking stimuleren tussen gebruikers, die vaak dezelfde bezoekers hebben. Kinderen ‘hoppen’ van school naar bibliotheek en KunstenHuis, terwijl ouders eerst even langs het consultatiebureau gaan voordat ze hun dreumes naar het kinderdagverblijf brengen. “Daarom hebben we bijvoorbeeld met de participanten afgesproken dat de koffiekamers bij elkaar zouden komen. Zo waren minder vierkante meters nodig en is het de gewoonste zaak van de wereld geworden om even snel met elkaar te overleggen, zonder ingewikkelde vergaderstructuur.” “Schooldirecteur Annemarie Hoornsman zei het al tijdens de opening van Het Lichtruim: ‘It Takes A Village To Raise A Child’ en samen zijn we die Village. We versterken elkaar. Mooier kan ik het niet verwoorden. Dàt is wat we met dit gebouw wilden bereiken en dàt is wat Het Lichtruim doet met gebruikers en gemeenschap.”

“Duurzaamheid en comfort gaan hand in hand” Warmte-koude opslag en een heus energiedak. Hoe duurzaam wil je het hebben? “Zo duurzaam als ‘t maar kan”, vertelt directeur Paul Vink van installatieadviesbureau VIAC. “Maar met oog voor het comfort van alle gebruikers. Of het nu gaat om verwarming, koeling, ventilatie of verlichting; in het kleine dorp dat Het Lichtruim is, draait alles om afstemming.” Het Lichtruim is een voorbeeldproject in het Biltse convenant duurzaam bouwen. Maar ook de Rijksoverheid stelt eisen op het terrein van duurzaamheid. Nieuwe scholen moeten bijvoorbeeld ‘fris’ zijn: goed geïsoleerd en geventileerd. Voor Wereldwijs zette SSW daarom hoog in, op de norm Frisse scholen klasse B. “Niet eenvoudig in een combinatiegebouw”, vertelt Vink van VIAC. Een nog grotere uitdaging voor het ingenieursbureau uit Houten was de afstemming tussen gebruikers. “Denk aan openingstijden. Het kinderdagverblijf wordt op andere tijden gebruikt dan het theater. Toch moet elke ruimte tijdig en goed verwarmd zijn - zonder dat je energie verspilt. En een open bibliotheek is natuurlijk prachtig, maar hoe zorg je ervoor dat het er niet tocht? Of dat de appartementen geen geluidsoverlast van beneden hebben? Het was een enorme puzzel, waarbij de exploitatiekosten telkens werden meegewogen. We wisten bijvoorbeeld exact wat de verlichting per vierkante meter zou gaan kosten.” Samen met architect Dat de ruimtelijke afstemming zo goed heeft uitgepakt, is mede te danken aan de intensieve samenwerking met architect, projectmanager en bouwfysisch adviseurs. “SSW daagde ons uit om zoveel mogelijk synergie te bereiken. Zo is de grootte van elk raam in het gebouw installatietechnisch beoordeeld, want voor een iets te groot raam op het zuiden heb je meteen veel meer koeling nodig. En dat wil je niet wanneer je tegelijkertijd een energiedak en een duurzame opwekkingsinstallatie realiseert.” Die warmte- en koudeopslag in de grond stond overigens niet vooraf vast. “SSW vroeg alle partijen hiervoor ruimte open te houden in het ontwerp. Toen er uiteindelijk budget vrij kwam en we een ‘go’ kregen, hoefden we dus niet terug naar de ontwerptafel.” Getekend werd er nog wel, ook daarna. “Het gebouw is op geen enkel onderdeel gelijk en op sommige plekken, waar wij met ons luchtkanaal doorheen wilden, zat een balk. Maar wat niet kon, moest in dit geval toch. Het virtueel nabouwen in 3D hielp daar enorm bij. Trots ben ik op het feit dat de faalkosten nihil waren. Wat we hebben beloofd, hebben we waargemaakt.”

BIM met succes toegepast in Het Lichtruim In 2009, toen de eerste tekeningen voor Het Lichtruim werden gemaakt, stond Building Information Modelling (BIM) nog in de kinderschoenen. Toch was SSW snel overtuigd van de voordelen van dit digitale driedimensionale gebouwmodel, waarin alle gegevens voor het ontwerp-, bouwen beheerproces zijn geïntegreerd. Het resultaat mag er zijn: nul faalkosten, een super strak gebouw en een prima basis voor verdere exploitatie. BIM is de laatste jaren sterk in opkomst. Inmiddels past installatieadviesbureau VIAC de methodiek al toe bij de exploitatie van de woningvoorraad van bijvoorbeeld Portaal, Eigen Haard en SSH. Maar voor directeur Paul Vink was Het Lichtruim de katalysator; het eerste gebouw waar virtuele modellering op grote schaal in praktijk kon worden gebracht. Nergens ‘clashes’ “Ik was ervan overtuigd dat BIM resultaat zou opleveren”, vertelt Vink. “In een herenakkoord met Ad van Zijl heb ik zelfs beloofd dat ik zou afzien van mijn honorarium in geval van faalkosten.” Zover kwam het gelukkig niet. Ondanks de enorme complexiteit en vele gebruiksfuncties van het gebouw verliep de uitvoering perfect. “De moeilijkste hoek zat in de kleinste ruimte. Een speelzaaltje waar de betonnen vloeren van alle vleugels samenkwamen en leidingen in het plafond naar links en rechts vertakten. Hoe voorkom je dat die leidingen botsen met de stalen balken in het beton? Dat hebben we uitgedokterd voordat er ook maar één paal de grond in ging, door alles digitaal na te bouwen - net zolang tot er nergens meer ‘clashes’ mogelijk waren. Daarom ziet het gebouw er ook zo strak uit. Zonder een enkel ongewenst gootje.” Eigen BIM lab Sinds kort heeft VIAC een eigen BIM lab. “Daarvoor hebben we 100.000 euro geïnvesteerd in een grote ruimte, waar we gebouwen virtueel kunnen modelleren. Zodat je met alle betrokkenen in het proces direct kunt ervaren welke geïntegreerde oplossing werkt en waar het anders moet.” De grootste winst bij BIM zit ‘m echter in de exploitatie, weet Vink. “Voor SSW is dit digitale model de basis voor de komende dertig tot veertig jaar onderhoud. Een simpel voorbeeld zijn de wettelijk verplichte inspecties van brandslanghaspels. Wanneer de huismeester nu met zijn tablet langsloopt, ziet hij direct welke haspel revisie nodig heeft. Ter plekke stuurt hij die informatie door naar het onderhoudsbedrijf. Dat betekent geen gezoek meer in contracten, tekeningen of andere rompslomp. Dit is de toekomst en SSW loopt voorop.”

“Een kink op het allerlaatste moment” Eén dag voor de oplevering kwam er een kink in de kabel. De balkons moesten extra beveiligd worden. Het was, na de extreem lange en koude winter, de enige grote tegenvaller voor Hegeman Bouwgroep Almelo. Directeur René Hofsté: “Wat ik enorm heb gewaardeerd, was de opstelling van SSW. Geen beschuldigende vinger, maar begrip en respect. Dat heeft veel voor ons betekend.” En natuurlijk kwam het uiteindelijk goed. Enkele bewoners moesten langer wachten op hun sleutel, maar de balkons zijn weer veilig en het eindresultaat mag er zijn. Samen met de mannen die dagelijks op de bouwplaats waren - projectleider Roel van Vliet en uitvoerder Jurn Hutten - kijkt Hofsté terug op een geslaagde bouwperiode. Oog voor detail Opvallend is het hoge afwerkingsniveau van Het Lichtruim, met veel oog voor detail - zowel binnen als buiten. Van Vliet: “Kijk bijvoorbeeld naar de gevels. Die hebben we aan beide kanten van het gebouw gespiegeld. Waar de ene voeg donker is, is de andere licht. En waar bakstenen aan de ene kant uitsteken, zijn ze aan de andere kant juist naar binnen gewerkt.” Hutten vult aan: “Bij de kinderopvang hebben we een patroon van een kunstwerk in de vloer gelegd. De kinderen kleurden dat patroon zelf in en wij legden er nog een beschermlaag overheen. Zoiets is natuurlijk hartstikke leuk. Net als het beweegbare podium in de theaterzaal en de spiegelwand met barre in de oefenruimte.” Steeds nieuwe ideeën Van Vliet: “De uitdaging zat ‘m niet alleen in de technische details. Voor ons was het vooral spannend om iets neer te zetten, waarin alle negen organisaties zich zouden kunnen vinden. En dat is gelukt.” Collega Hutten vult aan: “Vaak kwamen wensen pas gaandeweg de bouw in beeld. Maar dat is logisch. Pas als je de ruimtes in het echt ziet, kom je erachter wat er allemaal nog meer mogelijk is. Bovendien ontstonden tijdens de bouw ook nog nieuwe samenwerkingsideeën. Soms was dat weer van invloed op de inrichting.” De vele wensen van de gebruikers schrokken de bouwers niet af. Integendeel, besluit Hofsté. “Het Lichtruim gaat over verbinden. KunstenHuis, bibliotheek, school, kinderopvang... je hoeft geen kenner te zijn om te zien dat die combinatie veel mogelijkheden biedt. Voor ons als bouwonderneming was het heel boeiend om dat te ondersteunen, steeds open te staan voor nieuwe invalshoeken. We hebben nog nooit zoveel overleg met gebruikers gevoerd, maar de voldoening was ook zelden zó groot.”

“Installateurs zorgen voor het exacte comfort” Gebruikers willen geen installaties zien. Leidingen, gootjes en kabels moeten altijd perfect worden weggewerkt. Maar achter de schermen gebeurt er van alles. Zeker in Het Lichtruim, waar de mannen van Klein Poelhuis hun hart konden ophalen aan de uitvoering van de warmte-koudeopslag (wko), het energiedak, de energiezuinige verlichting en een perfecte ventilatie voor de school. Projectmanager Theo Hendricksen is trots op het resultaat. De ventilatie volgens de norm Frisse Scholen is bijvoorbeeld compleet flexibel. De toevoer van frisse lucht volgt automatisch variabelen als het aantal kinderen in de klas of de mate van activiteit - en dus CO2 uitstoot. Daardoor wordt nooit meer energie verstookt dan nodig. Ook de warmte-koude opslag, waarvoor de provincie Utrecht heeft bepaald dat je net zoveel energie in de bodem moet pompen als dat je onttrekt, is volautomatisch geregeld. Waarbij het energiedak als reserve dient, wanneer die balans niet gehaald wordt. Klei opvangen De wko-installatie en schoolventilatie zijn maar een deel van het verhaal, vertelt Hendricksen. In feite werden alle werktuigbouwkundige en elektrotechnische werkzaamheden voor Het Lichtruim uitgevoerd door de firma uit Winterswijk. In de piekperiode waren er vaak twintig eigen mensen op de bouwplaats te vinden. Alleen specialistisch werk, zoals het aanboren van wko-bronnen en het bouwen van luchtkanalen, werd gedaan door onderaannemers. “Maar een apart systeem aanleggen om de klei op te vangen als de vloeren van de ateliers worden schoongespoten, deden we natuurlijk zelf. Om te voorkomen dat de klei wordt afgevoerd naar het rioolstelsel, hebben we in de putten opvangbekers en buiten een slibput geplaatst.” Sterke combi De uitvoering door Klein Poelhuis op advies van VIAC bleek een sterke combinatie. Beide bedrijven werken met Building Information Modelling (BIM): de ontwerpaanpak waarbij alle betrokken partijen binnen één virtueel model werken. Hendricksen is ervan overtuigd dat door BIM de voorbereidingstijd gehalveerd kon worden ten opzichte van traditionele bouw. “Architect en VIAC dachten de hoofdlijnen uit. Wij zorgden voor de detaillering. Soms was bijvoorbeeld meer lucht nodig voor een goede ventilatie. Dat betekende grotere buizen en kanalen, die weer inpasbaar gemaakt moesten worden.” En dus verfijnden de mannen van Klein Poelhuis Installatietechniek het model, door de juiste afmetingen en volumes in te tekenen. “Uiteindelijk gaat het om het exacte comfort, de perfecte ventilatie, precies voldoende koeling en warmte... Dàt is ons specialisme.”

Bewoner

“Het is hier uniek wonen” De gepensioneerde Frank Diepstraten en zijn vrouw Yvonne kunnen hun geluk niet op, sinds ze in het appartement wonen dat ze het allerliefste wilden. Op de bovenste verdieping, met het vertrouwde geluid van schoolkinderen op de achtergrond. “Kijk eens, wat een uitzicht!” Diepstraten zwaait breeduit in de verte. En inderdaad, op deze hoogte ervaar je een enorme vrijheid. “Terwijl we toch alles binnen handbereik hebben”, vult zijn vrouw aan. Zelf heeft ze al verschillende lezingen in de bibliotheek bezocht, maar ook het KunstenHuis trekt. Yvonne Diepstraten is een hartstochtelijk schilderes. Nabuurschap “Het mooiste aan het appartement vind ik het uitzicht, de lichtinval en de fraaie afwerking. Dat we op deze etage in een soort straatje wonen, maakt het helemaal af.” Ook het nabuurschap spreekt het echtpaar aan. “De mensen die hier zijn komen wonen, kloppen gerust aan voor een kop koffie of een beetje hulp. Laatst vroeg een buurvrouw of ik even naar de kookplaat wilde kijken. Geen probleem. Integendeel! Ook al is de geplande woongroep hier nooit gekomen, de spirit van gezelligheid en elkaar helpen is gelukkig gebleven. ‘Laat het ouder worden nu maar komen’, zeggen Yvonne en ik wel eens tegen elkaar. Hulp en faciliteiten genoeg hier.” Alles dicht bij Medebewoner Dineke Bergsteijn is minstens zo blij met de overstap. Van de te stille, te grote eengezinswoning uit de jaren zeventig naar haar spiksplinternieuwe appartement. “Dicht bij alles wat ik leuk vind!” Bergsteijn vertelt over haar moeder van negentig. “Die woont nog altijd op zichzelf, maar heel ver van winkels en vertier. En steeds meer jonge gezinnen komen in haar buurt wonen. Veel aanspraak heeft ze daar niet aan. Ik dacht: dat wil ik anders als ik ouder word. Ik zocht al een tijdje - naar een gewone flat wilde ik niet - en toen hoorde ik over de appartementen boven Het Lichtruim. Ja, ik was meteen verkocht!” Spijt heeft Bergsteijn nog geen moment gehad. Ze vindt het heerlijk om naar het theater te gaan of een krantje in de bibliotheek te lezen. Dat is nu allemaal binnen handbereik. Ook klikt het met een aantal bewoners van de twintig appartementen al goed. “Het is prettig om op elkaar te kunnen terugvallen als er wat aan de hand is. Toen ik aan mijn heup was geopereerd, kwam een buurvrouw elke ochtend langs om te helpen. Geweldig toch.”

Onder het toeziend oog van vele belangstellenden werd op donderdag 15 maart 2012 de aftrap gevierd met een ballonnenwedstrijd voor de basisschoolleerlingen. De bouw van Het Lichtruim is begonnen. Precies 12 maanden later is het hoogste punt bereikt.

122

123

154

155

190

191

206

207

210

211

224

225

Vuurshow tijdens de opening op vrijdag 22 november 2013.

240

241

242

243

NAWOORD

Dit is een fotoboek met het verhaal van anderhalf jaar lang bouwen. Naast dat het beeldverslag is namens de initiatiefnemers, plannenmakers, creatievelingen en beslissers is het vooral ook een eerbetoon aan de mensen op de bouwplaats: de bouwvakkers. Zij die in weer en wind en met man en macht aan dit prachtige, imposante gebouw werkten. Vaak vonden ze het leuk dat ik kwam fotograferen. We maakten een praatje en en passant vertelden ze wat ze aan het doen waren. Vervolgens ging iedereen weer aan de slag en had ik de vrije hand in het fotograferen van de bouwactiviteiten en de ontwikkelingen van de bouw. Soms was dat best lastig, want de winter van 2013 was koud en lang. Het duurde even voordat het gebouw waterdicht was, hierdoor lagen op diverse vloeren waterplassen. Door de vrieskou waren die waterplassen in ijs verandert en dus spekglad. Op een ochtend ben ik daar heel hard op uitgegleden. Gelukkig had alleen de apparatuur schade opgelopen en ben ik, op een paar blauwe plekken na, met de schrik vrijgekomen. Elk vak heeft zo zijn risico’s. Iedere twee weken was ik een dag op de bouw om de voortgang vast te leggen. Vaak waren er ook weer nieuwe bouwvakkers aan het werk. Andere mensen kregen al snel een vertrouwd gezicht. De selectie voor dit fotoboek is gemaakt aan de hand van drie criteria: Staat er iemand in beeld? Is het architectonisch interessant? Of is het een sprekend detail? Op het merendeel van de foto’s staan één of meerdere mensen in beeld, soms prominent, maar ook als een soort van zoekplaatje. Zo komt het dat de mannen op de bouw het terugkerende thema is in dit fotoboek. Mijn favoriete foto in dit boek staat op pagina 59: De timmerman in actie waarbij hij met z’n hamer in de hand de spijker op z’n kop slaat, één man, twee maal afgebeeld: één keer fysiek en één keer zijn schaduw. Deze foto is als de tekening van Lucky Luke, de man die sneller schiet dan zijn schaduw. Hier is de man afgebeeld als icoon: de Archetype Bouwvakker. Elke foto heeft zo zijn eigen verhaal en samen verbeelden ze het verhaal van ‘de bouw van Het Lichtruim’. Jan de Vries

244

245

COLOFON

246

de bouw van Het Lichtruim

gehuisvest in Het Lichtruim

het boek

Woonstichting SSW Waterman 45 3721 WE Bilthoven t 030 220 58 33 www.ssw.nl Gemeente De Bilt Soestdijkseweg Zuid 173 3721 AB Bilthoven t 030 - 228 94 11 www.debilt.nl

Bibliotheek Idea Bilthoven Planetenplein 2 3721 LH Bilthoven t 030 - 228 58 03 www.ideacultuur.nl

de bouw van HET LICHTRUIM

Centrum voor jeugd en gezin Planetenplein 2 3732 LH Bilthoven t 030 - 229 50 50 www.cjgdebilt.nl

VKZ Rembrandtlaan 31 3723 BG Bilthoven t 030 - 251 74 76 www.vkzbv.nl

Kinderopvang De Bilt Weltevreden 4a 3731 AL De Bilt t 030 - 225 19 98 www.kinderopvang-debilt.nl

redactie en ontwerp: Wereldbeeld www.wereldbeeld.net fotografie: Jan de Vries Fotograaf, Leusden www.images-of-architecture.com tekst: Karin Bos, Westbroek www.karinbos.nl

GROUP A

Pelgrimsstraat 3 3029 BH Rotterdam t 010 - 244 01 93 www. groupa.nl

KunstenHuis De Bilt Planetenplein 2 3721LH in Bilthoven t 030 - 228 30 26 www.kunstenhuis.nl

papier: 150 gsm Magno plus silk FSC drukwerk: Gutenberg Press www.gutenberg.com.mt oplage: 500 exemplaren

Viac installatie adviseurs De Bouw 131 3991SZ Houten t 030 - 634 20 20 www.viac.nl

Reinaerde Europalaan 310 3526 KS Utrecht t 030 - 22 99 922 www.reinaerde.nl

contact: Wereldbeeld Finnmark 48 3831 JH Leusden t 033 - 711 57 88 www.wereldbeeld.net

Hegeman Bouwgroep Almelo Bornerbroeksestraat 155 7601 BG Almelo t 0546 - 45 45 41 www.hegeman-bouw.nl

Stichting Delta De Bilt Planetenplein 2 3721 LH Bilthoven t 030 - 22 11 552 www.deltadebilt.nl

ISBN/AEN: 978-90-821627-0-7 NUR: 648, 653

Klein Poelhuis Winterswijk Lorentzstraat 12 7102 JH Winterswijk t 0543 - 561 100 www.kleinpoelhuis.com

Wereldwijs Algemeen Christelijke Basisschool Planetenplein 2 3721 LH Bilthoven t 030 - 303 17 17 www.wereldwijs.nu

ÂŠ2014, Woonstichting SSW en Wereldbeeld

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any way whatsoever without the prior written permission of the publisher.