Pdf jolasaren metodologia

Jolasaren metodologia

Aurkibidea

1. JOLASA: KONTZEPTUA ETA TEORIAK ....................................................................................................3 1.1.

Jolasaren kontzeptua eta definizioak .....................................................................................3

1.2.

Jolasaren ezaugarriak.................................................................................................................6

1.3.

Haur-jolasa historian zehar .........................................................................................................8

1.4.

Jolasari buruzko ikuskera teorikoak historian zehar ..............................................................11

Erreferentzia bibliografikoak ...............................................................................................................27 Ariketak ..................................................................................................................................................28 2. JOLASA HAURRAREN GARAPEN- ETA IKASKUNTZA-PROZESU GISA............................................... 33 2.1.

Jolasa haurraren garapenean eta ikaskuntzan ...................................................................33

2.2.

Jolasa eta jostailua etapa ebolutiboetan.............................................................................42

2.3.

Zer jakin behar duen helduak, haurrarekiko eguneroko harremanean, jolasari eta garapenari buruz..................................................................................................57

Erreferentzia bibliografikoak ...............................................................................................................62 Ariketak ..................................................................................................................................................63 3. JOSTAILUA............................................................................................................................................. 69 3.1.

Jostailuaren kontzeptua eta definizioa..................................................................................69

3.2.

Jostailua denboran zehar ........................................................................................................73

3.3.

Jostailuaren industria, gora doan sektorea...........................................................................77

3.4.

Jostailuen ezinbesteko ezaugarriak kalitatea eta segurtasuna.........................................80

3.5.

Jostailuak sailkatzeko irizpideak ..............................................................................................87

3.6.

Jostailuak kontsumo-iturri gisa .................................................................................................90

3.7.

Jostailua eta balioen transmisioa .........................................................................................100

Erreferentzia bibliografikoak .............................................................................................................109 Ariketak ................................................................................................................................................110 4. JOLASA IRAKASKUNTZA ETA IKASKUNTZA-PROZESUETAN ETA INTEGRAZIO SOZIALEAN ........... 119 4.1.

Jolasa, ikaskuntzaren iturburu ................................................................................................119

4.2.

Jolasa hezkuntza-prozesuko metodologia gisa..................................................................124

4.3.

Esku-hartzea ikasgelako integrazio sozialaren prozesuan.................................................139

Erreferentzia bibliografikoak .............................................................................................................150 Ariketak ................................................................................................................................................151

LANBIDE EKIMENA

I

Jolasaren metodologia

5. JOLASAREN ESPAZIOA ETA BALIABIDE METODOLOGIKOAK EGITURATZEA, ESKOLAN ETA ESKOLATIK KANPO.................................................................................................... 157 5.1.

Jarduera ludikoen espazioak antolatzea ............................................................................157

5.2.

Eskolako espazio itxiak ............................................................................................................158

5.3.

Espazio irekiak eskolan. Jolastokia ........................................................................................170

5.4.

Eskolatik kanpoko espazioak .................................................................................................173

5.5.

Eskolako jolaserako baliabide materialak ...........................................................................185

5.6.

Espazioak eta baliabideak dibertsitatea kontuan hartuta egokitzea ............................186

Erreferentzia bibliografikoak .............................................................................................................189 Ariketak ................................................................................................................................................190 6. JOLASEN SAILKAPENA. JOLAS MOTAK ........................................................................................... 197 6.1.

Jolasa eta garapena ..............................................................................................................197

6.2.

Jolasaren sailkapena, hainbat autoreren arabera............................................................197

6.3.

Altxorren saskia.........................................................................................................................206

6.4.

Jolas heuristikoa .......................................................................................................................209

6.5.

Jolas psikomotorra...................................................................................................................214

6.6.

Jolas hezigarria.........................................................................................................................218

6.7.

Jolasa eta teknologia berriak................................................................................................219

6.8.

Jolas tradizionala .....................................................................................................................221

6.9.

Jolas multikulturala ..................................................................................................................225

6.10. Lehiazko jolasa eta lankidetza-jolasa...................................................................................227 6.11. Jolasen plangintza...................................................................................................................232 6.12. Jolasak lantzeko jarraibideak ................................................................................................233 Erreferentzia bibliografikoak .............................................................................................................236 Ariketak ................................................................................................................................................237 7. BEHAKETA JOLASEAN .........................................................................................................................243 7.1.

Behaketa eta ebaluazioa: haur-hezkuntzako kontzeptu bereiztezinak .........................243

7.2.

Behaketa, informazioa jasotzeko metodo zientifiko gisa ..................................................246

7.3.

Behaketa, jolastu bitartean informazioa jasotzeko teknika gisa......................................251

Erreferentzia bibliografikoak .............................................................................................................257 Ariketak ................................................................................................................................................258

II

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren metodologia

8. DENBORA LIBREKO HEZIKETA. ESKAINTZA LUDIKOAREN PROGRAMAK ETA ERAKUNDEAK .......263 8.1.

Denbora libreko heziketa: kontzeptua eta ezaugarriak ...................................................263

8.2.

Eskaintza ludikoa egiten duten erakundeak hezkuntza ez-formalean...........................267

8.3.

Aisialdiko eta denbora libreko erakundeen eta jardueren antolamendua eta legeria... 269

8.4.

Haurren eskolaz kanpoko jarduerak.....................................................................................276

8.5.

Aisialdiko jarduerak .................................................................................................................278

8.6.

Animazio-jarduerak .................................................................................................................297

8.7.

Jolasa integrazio sozialeko programetan............................................................................298

Erreferentzia bibliografikoak .............................................................................................................301 Ariketak ................................................................................................................................................302 BIBLIOGRAFIA .............................................................................................................................................309

LANBIDE EKIMENA

III

JOLASAREN METODOLOGIA

LANBIDE EKIMENA

1

JOLASA: KONTZEPTUA ETA TEORIAK

1

“Haur-jolasak dira hasten den bizitza osoaren hazia bezalakoak, jolas horietan garatzen eta adierazten baita gizaki oro, jolas horietan erakusten baititu bere izatearen gaitasunik ederrenak eta sakonenak�

FrĂśbel

1.1 Jolasaren kontzeptua eta definizioak Jolasaren izaera unibertsala Jolasa gizateriaren historia guztian egon da. Kultura guztietako eta garai guztietako haurrek egin dute jolas; hala ere, kultura-antropologiaren ikuspuntutik egiaztatu ahal izan denez, haur-jolasak, unibertsala bada ere eta haurren adinaren arabera eboluzio bat izanik ere, bere inguruneko kulturaren araberako ezaugarri desberdinak ditu.

Izan ere, kultura bakoitzak elementu bereizgarri batzuk ditu, haurren esperientzia ludikoan eragiten dutenak. Alderdi batzuek zuzenean eragiten dute gizarteak jolasari buruz duen iritzian; besteak beste, haurtzaroari eta gizartean betetzen duen rolari buruzko iritzia, ezarritako ordena soziala edo kultura horren ingurunea.

Adibidez, lehen gizarte industrialetan, haurrek lan egitea gauza arrunta zen, eta haurren helburua beren soldataz familiaren ekonomian laguntzea zen. Ingurune horretan, ahalik eta denbora eta leku gutxien eskaintzen zitzaion jolasari, eta, gizartean ere, gaizki ikusia zegoen jolasa, produktiboa ez zelako. Hala ere, ez zitzaion jolasteari utzi.

Jolasa haurtzaroari atxikita dago.

LANBIDE EKIMENA

3

Haur Hezkuntza

Beraz, agerikoa da jolasa kultura eta gizarte guztietan izan dela (baita primitiboenetan ere), eta eguneroko bizitzaren zati izan dela, behar oinarrizkoenak ase ondoren. Hori horrela, gizarte gehienetan jolasten da “handia izaten” edo “aitatxo eta amatxo izaten”.

Jolasa, dibertsio hutsa baino gehiago Kaleko hizkeran, jolas hitza olgeta, dibertimendu edo atsedenaldiaren sinonimotzat erabiltzen da.

Plazera bilatzea giza jardueraren eragileetako bat izanik ere, helburu horretara soilik mugatzen badugu jolasa —eta haur-jolasa, batez ere—, desitxuratuta eta pobretuta ikusiko dugu haurraren garapen-prozesuan duen funtzioa.

Haurrak jolas egiten du bere gaitasunak ezagutzeko, mundua ezagutzeko eta, halaber, besteek bera ezagutu dezaten. Bere ingurua eta inguruko mundua ezagutzen ikasten du. Jolasteko modua ez da bakarra eta, beraz, haurrek beren kabuz egiten dituzten aukerak errespetatu egin behar dira, murrizketarik egin gabe, haien osotasun fisikoa arriskuan ez badago behintzat.

Jolasa berezkoa du gizakiak, batez ere, eta beste izaki bizidun batzuek ere baik, oro har Dakigunez, gizakiek badute puntu komunik eboluzioaren eskalan hurbil dituzten espezieekin. Adibidez, psikologian, etologiaren adarretik, ikerketak egin izan dira txinpantzeak txikitatik nola jolasten diren aztertzeko, eta haurrek nahiz primateek antzeko jarduerak egiten dituztela egiaztatu da, hala nola borroka-simulazioak, lasterketak, etab.

Jokabide horiek —zentzurik edo helbururik gabekoak, itxuraz— espeziearen biziraupenerako garrantzitsuak diren beste batzuen osagarriak izaten dira normalean. Aurrekoa erabat egia izanik ere, badago desberdintasun bat gure “kume”en (haurrak) eta beste “kumeen” (animaliak) artean: gureen jolasak funtzio sinbolikoa du giza jokabidearen elementu bereizgarria, alegia.

Haur-jolasean ikusten da haurra gai dela sinboloak eta zeinuak erabiliz testuinguruak sortzeko, egoerak aurreikusteko, ekintzak planifikatzeko edo errealitatea interpretatzeko, besteak beste; helburu berarekin hizkuntza erabili ahal izan baino askoz lehenago gertatzen da hori. Hori dela eta, jolasa haurtzaroko oinarrizko jardueretako bat dela esan dezakegu, naturalki sortzen dena eta endo-kulturazioaren prozesua bultzatzen duena. Aldi berean, ezinbestekoa da gizakiaren garapen psikomotor, intelektual, afektibo eta sozialerako, eta eskala txikian oinarrizko gizarte-egiturak eta -mekanismoak birsortzen ditu: arau batzuk izatea, helburu edo xede batzuen garrantzia...

Laburbilduz, gaur egungo ikuspegitik, jolasa ez da dibertimendu hutsa haurrarentzat (bere alderdi ludikoa gutxietsi gabe); horrez gain, ekintza batzuk jartzen ditu, eta horien bidez trebetasun batzuk bereganatzen ditu haurrak, heldu egitean emozionalki orekatutako pertsona izan dadin.

Horregatik, jolaserako eskubidea jasota dago Haurraren Eskubideen Adierazpenean —1959ko azaroaren 30ean onartu zuen NBEren Batzar Nagusiak—, 7. artikuluan, eta osasunerako, segurtasunerako edo hezkuntzarako eskubidea bezain oinarrizkotzat jotzen da.

7. artikulua. “Haurrak jolasez eta aisialdiez erabat gozatu behar du, eta horiek hezkuntzaren xedeak betetzera bideratuko dira; gizarteak eta agintari publikoek eskubide hau sustatzeko ahaleginak egingo dituzte”.

4

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jolasaren kontzeptua hainbat diziplinen arabera Diziplina batzuk —psikologia, pedagogia, soziologia eta antropologia, besteak beste— saiatu dira jolasaren definizio oso bat egiten, baina ez dute erabateko adostasunik lortu. Izan ere, jolasean esku hartzen duten aldagaiak askotarikoak direnez, diziplina, korronte edo autore bakoitzak bere proposamenarekin zerikusia dutenak lehenesten ditu, eta ia ezinezkoa da ados jartzea.

Horrela, J. Huizinga(1) filosofo eta historialariaren ikuspuntutik, jolasa honela definitzen da: “interes materialik gabe egiten den borondatezko jarduera edo ekintza da, muga batzuk ditu denboraren eta espazioaren aldetik, libreki onetsitako baina behar-beharrezko arau baten arabera egiten da, berezko helburua du eta tentsio- eta poz-sentimendua dakar, baita eguneroko bizitzan zarenaz bestelakoa izateaz jabetzea ere�.

Hau da, autore horren ustez, jolasa ezin da ulertu jolastu nahi den ala ez erabakitzeko askatasun osorik ez badago; gainera, baditu beste konnotazio batzuk ere, hala nola jolasten denari poza ematea eta jolaste hutsagatik jolastea, jolasa amaitutakoan zer irabaz daitekeen pentsatu gabe. Jolasean, garrantzitsuena ez da helburu materiala, prozesua baizik.

Psikologiaren ikuspuntutik, berriz, Vygotskiren hitzetan(2), jolasa garapenaren motorra da, garapen hurbileko zonak sortzen baititu, eta ase gabeko desioak fikziozko egoera batean betetzen baitira. Autore horren arabera, jolasari esker, haurrek oinarri bat dute beren gaitasun guztiak garatzeko, eta, gainera, ase gabeko desioak bete ditzakete, fikziozko errealitatea sortuz.

Definizio horiek aztertuta, ondorio hau atera dezakegu: jolasa beharrezko jarduera da gizakiarentzat, eta biziki garrantzitsua da arlo sozialean, gizarte-jokabide batzuk entseatzeko aukera ematen baitu; era berean, tresna baliagarria da gaitasun intelektualak, mugitzeko gaitasunak edo gaitasun afektiboak eskuratu eta garatzeko, eta hori guztia atseginez egin behar da, inolako obligaziorik sentitu gabe eta, jarduera orok bezalaxe, denbora eta espazioa eskatzen ditu egin ahal izateko.

Gaur egun kontuan hartzen da jolasaren alderdi ludikoa, eta haurraren heziketarako ezinbesteko baliabidetzat jotzen da, gainera.

LANBIDE EKIMENA

5

Haur Hezkuntza

1.2 Jolasaren ezaugarriak Jolasak berezko esangura eta helburua du; berezko, funtsezko eta beharrezko osotasuna du, eta, haren bidez, haurrak gauza berriak ikasten ditu, ikertu egiten du, sormenaz gozatzen du, pentsamenduak adierazten ditu, bulkadak eta emozioak kanporatzen ditu, ametsak betetzen ditu eta helduak debekatzen dion guztia egiten du. Jolasa, zalantzarik gabe, naturalki sortzen da haurrengan, eta ingurunearekin harremanetan jartzeko modu berezia da.

Jolasak baditu ezaugarri batzuk, antzeko beste jarduera batzuetatik bereizten dutenak.

Ikusi berri dugu jolasaren definizioan ez dela erabateko adostasunik lortu, baina oraingo ikerketa gehienek diote (horietako asko agertu dira jadanik aurreko definizioetan) jolasak badituela ezaugarri batzuk (berezko izaera ematen diotenak eta antzeko beste jardueretatik bereizten dutenak. Honako hauek dira aipagarrienak: 9 Jarduera atsegina da. Jolasa jarduera ludikoa da, izatez, eta, beraz, jolasten denari atsegina eta poza ematea du helburu.

9 Jolasak librea, berez sortzen dena eta erabat borondatezkoa izan behar du. Nahi delako jolasten da, eta ez da nahitaez prestaketarik edo plangintzarik behar. Jolasa presiorik gabe hautatu behar da, eta ez da inoiz inposatu behar, horrela berezko izaera galduko bailuke.

Horregatik, haurrak ez du zerbaitetan jolastera behartuta sentitu behar eta, hala balitz, jarduerak jolasa izateari utziko lioke.

9 Jolasak berak badu helburu bat. Jolasean, jolastearen plazer hutsagatik jolasten da, ez da ezer zehatzik espero, ez du axola zer onura ekar dezakeen. Garrantzitsuena, eta jolasak benetan berezkoa duena, prozesua da, ez azken emaitza. Horregatik, utilitarismoa sartzen bada edo helburu bat lortzeko bitartekotzat erabiltzen bada, erakargarritasuna galtzen du eta jolasa izateari uzten dio.

9 Jolasa fikziozko errealitate batean egiten da. Jolasean, haurra berak nahi duena izan daiteke, errealitatearen mugak gaindi ditzake eta irudimenezko munduan murgil daiteke, komeni 6

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

denaren arabera guztia lortu, zuzendu edo bideratu daitekeen munduan. Hau da, fikzioa da jolasaren funtsezko elementuetako bat.

Ezaugarri hori Freudek azpimarratu zuen, eta beste autore askok berresten dute. “zerbaitetan jolastea� errealitate paralelo bat sortzea bezala da, baina fikzioa dela ahaztu gabe.

Fikzioak benetako munduari kontrajartzea dakar berekin, eta aukera ematen dio haurrari errealitateak inposatutako eskakizunak alde batera uzteko eta bere arau propioak izateko, gustura onartzen eta betetzen dituen arauak. Adibidez, jolasak bere emozio agresiboak adierazteko aukera ematen dio, errurik edo helduen gaitzespenik sentitzeko beldurrik gabe.

Jolasean, dragoi baten aurka borroka egin dezake, baita hura hil ere, baina ekintza horiek ez dute errealitatean inolako ondoriorik izango, jolasa besterik ez baita.

9 Jolas guztiek muga bat dute espazioan eta denboran. Denborari dagokionez, iraupena jolaseko partaide bakoitzaren interes subjektiboaren araberakoa izango da, eta espazioa, berriz, haurra bizi den zonaren araberakoa. Denok dakigu hiriguneetan zailagoa dela behar bezala jolastea, haurrek arriskurik izan gabe. Hori dela eta, hirietan gero eta joera handiagoa dago jolaserako zona seguruak sortzeko, haurrak zirkulazioaren arriskurik gabe egon eta jolas daitezen.

9 Jolasak jarduera dakar berekin. Mugitzea, imitatzea, pentsatzea, esploratzea eta beste jokalariekin komunikatzea. Horrekin ez dugu esan nahi jolas guztiek mugimenduzkoak izan behar dutenik, baizik eta subjektuak psikikoki aktibo egon behar duela.

9 Jolasa haurtzaroari lotutako jarduera da, nahiz eta helduek jolas jakin batzuk hauta ditzaketen aisialdia betetzeko.

9 Jolasa sortzetikoa da. Kultura guztietan dago, eta haurrari nola jolastu azaldu beharrik ez dago.

9 Jolasaren bitartez, zein eboluzio-etapatan dagoen erakusten du haurrak. Hori horrela, haurra hazi eta garatzen den neurrian, jolasak aldatu egiten dira.

9 Jolasak haurrari bere burua irmotzeko aukera ematen dio. Haurrak bere kezkak eraman ditzake jolasera eta, horrela, gustukoena duen irtenbidea lor dezake, jolasean soilik bada ere. Beretzat, jolasa jarduera serioa da, garrantzitsua, eta bere nortasunari eusten dio eta autoestimua hobetzen du haren bidez.

9 Jolasak haurraren prozesu sozializatzailea bultzatzen du. Jolasak besteekin erlazionatzen eta elkarlanean aritzen erakusten du eta, azken batean, lagunekin lotura afektiboak sortzen.

9 Jolasak desberdintasunak konpentsatzeko, jendea integratzeko eta errehabilitatzeko funtzioa betetzen du. Lehen aipatu ditugun jolasaren berezko ezaugarriak direla eta, jolasak erraz egokitu daitezke eta jatorri desberdinak eta aukera desberdinak dituzten haurren harremana eta partaidetza ahalbidetzen dute.

9 Jolasean, materiala ez da ezinbestekoa. Haurrek asma ditzakete materialik behar ez duten jolasak, edo eskura dituzten materialak egokitu ditzakete beharren arabera. Horrela, harri bat autoa, itsasontzia edo altxor preziatua izan daiteke, arazorik gabe.

LANBIDE EKIMENA

7

Haur Hezkuntza

Aurreko guztia kontuan hartuta, ondoriozta daiteke jolasa librea edo gidatua izan daitekeela berez.

Jolas librea berez sortutakoa da, haurrak proposatuta, eta lehen aipatu ditugun ezaugarri guztiak ditu; jolas gidatua berriz, helduak proposatuta sortzen da eta, beraz, ez du askatasunaren eta berezkotasunaren kondizioa betetzen. Beraz, jolas gidatuak berez, ez ditu lehen aipatu ditugun ezaugarri guztiak betetzen, baina, askotan, haurrak bere egiten du azkenean.

1.3 Haur-jolasa historian zehar Autore batzuek pentsatzen dute jolasa eta heziketa oso lotuta egon direla betidanik, eta gizateriaren historia osoan egon direla.

Antzinako nahiz gaur egungo kulturak aztertzean ikusten dugu haurrek jolasen eta jostailuen laguntzaz ikasi dutela eta garatu direla. Iranen duela 3.000 urte egindako ume-txintxarriak eta altzarien buztinezko miniaturak aurkitu ziren; hortaz, ordurako ematen zitzaizkien jolasteko objektuak haurtxo txikiei eta helduak imitatuz jolasteko tresnak haur handiagoei.

Grezian eta Erroman, haur-jolasa haurren eguneroko bizitzan zegoen jarduera zen. Platonek Legeak lanean dioenez hiru urtetik aurrerako haurrek plazara irten behar dute jolastera, zaindarien begiradapean, eta sei urtetik aurrerakoek, berriz, helduak direnean lanerako erabiliko dituzten lanabesekin jolastu behar dute. Larruzko pilotekin, hezurrezko, bolizko edo zeramikazko panpinekin eta kanikekin edo zibekin jolasten ziren haurrak.

Musulmanen garaian bada adibide argigarri bat. Koranak animaliak edo gizakiak irudikatzea debekatu egiten badu ere, XV. mendeko haur musulmanek jostailuzko animaliak erabiltzen zituzten jolasteko; adibidez, buztinezko jirafak. Horrek esan nahi du badugula berezko egitura ludiko bat, kultura baino lehenagokoa.

Erdi Aroan, haurrak elementu naturalekin jolasten ziren eta, goi-mailakoak, beraientzat bereziki egindako jostailuekin. Aipagarria da Gaztelako errege Alfontso X.a Jakintsuak Europako literaturako jolasen lehen tratatua egin zuela Libro de los juegos liburuan, 1283. urtean.

8

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Errenazimenduan, haurtzaroko jolasak galdutako garrantzia hartu zuen berriro, eta haurrek jolasak egiten zituzten, kanpoan —hala nola pilotaren jolasa edo sokarena— edo barruan —hala nola panpinekin edo sorpresa-kaxekin—. Jolasak bizitzan duen garrantzia hainbat eta hainbat arte-lanetan islatzen da; horrela, Brueghelek Haurren jolasak (1560) olio-pinturan, garai hartako laurogei jolas tradizionaletik gora erakusten ditu.

Haur-jolasak. Brueghel.

XVII. mendean pentsamendu pedagogiko modernoa sortu zen, eta jolas hezitzailea ikaskuntzaren bultzatzaile gisa hartu zen. Goxotasunean eta atseginean oinarritutako pedagogia berri hura martxan jarri nahi zutenak borondate onez ari zirela erakusten dute jolas horiek. Antzararen jokoa eta bestelako joko hezitzaile batzuk agertu ziren historia, geografia eta beste irakasteko jokoak.

XVIII. mendean, jolasak, tresna pedagogiko gisa, indarra hartu zuen pentsalarien artean. J.J. Rousseauren Emilio lanaz geroztik, ilustratu ororen ametsa zen norbanakoek ongiaren arabera joka zezaten lortzea heziketaren bitartez.

LANBIDE EKIMENA

9

Haur Hezkuntza

Hezkuntzaren arduradunei —elizakoak ziren gehienak— buruan sartu zitzaien hezkuntza-sistema baliagarri eta atsegina lortu behar zutela. G. M. Jovellanosek, bere eskuizkribu argitaragabeetan, nobleen klaseko gazteengan jolasak duen baliagarritasunaz aritu zen, eta hauxe esan zuen: “Jolasak pilota, petanka, amarruak eta gorputzaren arintasuna lantzekoak izango dira, baldin eta lizunak, arriskutsuak edo apaizgaien indarrerako gehiegizkoak ez badira. Ariketa horiek hain probetxugarriak direnez eta mugitzea hain beharrezkoa, ez zaizkie ukatuko, eta, gainera, dantzaren eta esgrimaren trebetasunak lantzeko eta igerian eta zaldiz ibiltzeko aukera emango zaie, horiek ere lagungarriak dira eta. Izan ditzatela adinen arabera nahi dituzten jolas zintzo guztiak; saihets ditzatela neketsuegiak direnak eta ukimena oztopatzen dutenak(3)”.

XVIII. mendean, Ilustrazioarekin batera, hezkuntza eta haurtzaroa pentsamenduaren gai nagusi bihurtu ziren; testuinguru horretan, jolasak garrantzi handia hartu zuen tresna pedagogiko gisa.

Espainian Gaspar Melchor de Jovellanos gailendu zen ildo horretan.

Mende horretan J. Cabarrúsek argudiatu zuenez, jolasaren bitartez, haurrak indartzeaz gain, ideia zehatzak ematen zitzaizkiela distantziei, pisuei, fluidoei eta antzekoei buruz. J.M. Picornellek ere, kiroljolasa ez ezik, pentsamenduaren oinarriak ere heziketa atseginaren bidez erakutsi nahi izan zituen, jolas hezitzaileen laguntzaz. Esan behar dugu, ordea, garaiko ikasbide-irizpideen araberakoak zirela jolasak, baita hezitzailetzat jotzen zirenak ere.

10

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

XIX. mendean zehar, industria-iraultza martxan zegoela, haurrek denbora gutxi zuten jolasteko, baina, halaber, jostailu asko agertu ziren garai hartan, eta, jolas gehiago gehitu zitzaizkion ordura arteko jolassortari. Gainera, Frรถbel, Decroly eta Montessori buru zituzten eskola pedagogikoetan sartu ziren.

XX. mendean, jolasak ugaritu eta zabaldu egin ziren, mundu garatuan batez ere. Izan ere, ez dugu ahaztu behar gizartearen une historikoaren edo ekonomikoaren arabera asmatzen edo aldatzen direla jolasak.

1.4 Jolasari buruzko ikuskera teorikoak historian zehar Jolasaren kontzepturako lehen hurbilketak XIX. mendearen aurretik Salbuespenak salbuespen, jolasa nahiko berandu ikertu da giza zientzietan. Antzina, jolasak masak neutralizatzeko edo haurrek ondo pasatzeko balio zuela ohartu ziren politikariak eta zientzialariak.

Platon Jolasari buruz idatzi zuten autoreetako bat Platon (K.a. 488-383) izan zen, eta jolasak heziketaprozesuan duen balio praktikoa aitortu zuen.

Platon.

Platonek jolasa erabiltzea gomendatu zuen aritmetika hobeto azaltzeko (sagarrekin jolastea), baita tresnak erabiltzea ere, eskala txikian egindakoak, haurrek beren jolasetan erabil zitzaten eta diziplinaz treba zitezen etorkizuneko lanbideetan. Beraz, etxegileak izango ziren haurrek lanbide horretako tresnak eduki behar zituzten, eta haurtzarotik hasi behar zuten horiek ezagutzen.

LANBIDE EKIMENA

11

Haur Hezkuntza

Platonen iritziz, beraz, haurrak helduaroko jarduerarako prestatzeko tresna izan behar zuen jolasak.

Horrela, hezkuntzaren kontzeptuetako bat hauxe dela dio bere liburuetako batean: “legeak bidezkotzat jotzen duen printzipiora ekarri eta gidatu behar dira haurrak, alegia, pertsonarik bertutetsuenek eta zaharrenek beren esperientziaz baliatuz eta aho batez zuzentzat jotzen duten printzipiora�, eta honela jarraitzen du aurrerago: “bizikidetzaren arauak praktikan jarriz, inguruneko kulturaren balioak transmititzen dira, eta, beraz, hiriko legeak ezartzeko eta haiei eusteko tresna gisa funtzionatzen dute. Horretarako, hiru urtetik seira bitartean, haurrek taldean jolastu behar dute herrixketako santutegietan, inudeen zaintzapean eta bizilagunak bertan direla�.

Hitz horietatik ondoriozta dezakegunez, ordurako ohartu ziren jadanik sozializazio-prozesua eta balioen transmisioa jolasean inplizituki zeudela. Horrela, jolasa haurrak beren kulturan murgiltzeko bidetzat erabili da kultura gehienetan.

Aristotele Aristotelek (K.a. 384-322) bere aurrekoaren antzera jorratu zuen jolasaren gaia, eta, era berean, adierazi zuen haurrek ohitu egin behar dutela handitan egin beharreko jarduerak jolastuz egitera ohitu behar direla haurrak. Aristotelek esan zuen beste ezaugarri baliagarri bat ere baduela jolasak: sendagarria da. Autore horren arabera, jolasaren bitartez konpentsatu egiten da lanak eragindako nekea, gozamenaz atsedena eta lasaitasuna lortzen baita.

Aristotele.

Kintiliano Jolasa elementu motibatzaile gisa azaldu zuen lehen autorea M.F. Kintiliano (30-95) izan zen. Autore horren arabera, ez da komeni haurra ikasteaz azkar aspertzea, eta, horretarako, heziketa-prozesua jolas gisa egitea proposatzen du.

12

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

XIX. mendeko teoria batzuk jolasari dagokionez XIX. mendearen hasieran, lehen proposamen teorikoak azaldu ziren, garai hartako korronte positibisten eta eboluzionisten araberako behaketa enpirikoetan oinarrituta. Pentsalari horiek giza izaera aztertzeari ekin zioten, nagusiki, eta proposamen horiei lotuta atera zituzten jolasari buruzko teoriak; beraz, oharkabean bezala jorratu zuten gaia, eta kontsiderazio batzuetan soilik.

Ez da harritzekoa; izan ere, XIX. mendea industrializazioaren mendea izanda, pentsalari gehienek garrantzi handiagoa eman zieten lanari buruzko teoriei eta produkzio-jarduerekin lotutako energiari, jolasari buruzko teoriei baino.

Pentsalari handi batzuek, hala nola J.H. Pestalozzik (1749-1827) eta FrĂśebelek (1782-1852) aipatu zuten beren lanetan jolasak garrantzi handia duela haurren ikaskuntzan. FrĂśebelek adierazi zuen jolasak eta jostailuek haurren gaitasunak eta adimena garatzen lagundu dezaketela; batez ere, haurrentzat erakargarriak badira. Alabaina, XIX. mendearen erdialdean eta amaieran egin ziren jolasari buruzko lehen teoriak.

Beharren teoria edo beharrezkoa ez den potentziarena(5) Friedrich von Schiller (1759-1805) da mende horretatik aipa dezakegun lehen autorea; beharren teoria edo beharrezkoa ez den potentziarena (1795) deskribatu zuen. Teoria horretan azaldu nahi zuen jolasak itxurazko helbururik gabe xahutzen dituela ahaleginak, hau da, gorputzak oinarrizko behar biologikoak betetzeko kontsumitzen ez duen energia murriztu egin dezakeela jolasak. Schillerek, Gizakiaren heziketa estetikoari buruzko gutunak lanean azaltzen duenez, animaliek gizakiek bezalatsu gastatzen dute soberako energia, beren oinarrizko beharrak asetakoan gelditzen zaiena.

Alabaina, autore horren iritziz, gizakiaren jolasean jarduera estetikoak ere ager daitezke, eta animalienean ez; hortaz, jolas fisikoaren alferrikakotasun hori baino haratago doa. Hori horrela, jolas fisikoa egin ondoren, jolas estetikoagora, sozialagora, igarotzen da.

Laburbilduz, Schillerren ustez, jolasa soberako energiarekin zerikusia duen plazera da, fisikoki nahiz estetikoki ager daitekeena.

Autore honek ondorengo teorietan izan duen eraginik garrantzitsuena plazeraren nozioa izan da, jolasaren jarduera fisikoaren nahiz estetikoaren osagaitzat hartzen baitu. Hau da, jolasa benetako dibertimendua da, eta gorputzari nahiz espirituari atseden emateko egiten dute jolas haurrek.

Soberako energiaren teoria Herbert Spencer (1820-1903) Psikologiaren Printzipioak liburuan soberako energiaren teoria (1855) azaltzen du. Schillerek urte batzuk lehenago adierazitako ideian oinarritzen da teoria hori.

LANBIDE EKIMENA

13

Haur Hezkuntza

Herbert Spencer.

Autore horrek ikuspegi eboluzionista batetik azaltzen du jolasa. Haren arabera, banakoek energiakopuru mugatu bat dute egunero kontsumitzeko, baina espezie guztiek ez dute energia hori neurri berean gastatzen.

Behe-mailako espezieek oinarrizko beharrak betetzen kontsumitu behar dute energia gehiena, baina espezieek konplexuagoak izan ahala, daukatena baino energia gutxiago behar dute behar horiek asetzeko, eta, beraz, beste jarduera batzuetan erabiltzeko geratuko zaie zati bat.

Hortaz, jolasa soberako energia metatuaren ondoriotzat du Spencerrek. Gizakien kasuan, haurrek eta gazteek ezin dute parte hartu jarduera serioetan, eta, horren ondorioz, beharrezkoak ez diren jardueretan erabiltzen dute energia hori; jolasetan eta arteetan, adibidez. Autorearen hitzetan, jarduera horiek luxuzkoak eta energia-xahutzaileak dira; era berean, jolasaren eta jarduera estetikoaren arteko alde bakarra da lehenengoan behe-mailako gaitasunak azaltzen direla eta bigarrenean goi-mailakoak.

Tesi hori dela eta, ondorengo azterlan askok mugimenduzko jolasak ikertu dituzte batik bat, energia fisiko asko gastatzen duten jolasak, alegia.

Erlaxazioaren teoria Moritz Lazarusek (1824-1903), Spenceren teoriari aurre egin nahian, erlaxazioaren teoria (1883) proposatu zuen. Lazarusen aburuz, jolasak ez du energia-gasturik sortzen; energia berreskuratzeko sistema da batere ez dagoenean edo gutxi dagoenean. Lan berriek gehiegizko ahalegina eta kontzentrazio handia dakarte berekin, baina ez da gauza bera gertatzen jolasarekin; inoiz ez da erabat berria, iraganeko jolas edo ekintzekin lotuta egon ohi da eta. Planteamendu hori bat dator helduaren ekintza batzuekin, estresa kentzeko eta egunerokotasunetik irteteko erabiltzen baitu jolasa.

14

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Atabismoaren edo laburbilketaren teoria Stanley Hall (1846-1924) psikologiako eta pedagogiako irakasle amerikarraren ikuspuntutik, aurreko belaunaldien jardueren ondorioa da jolasa, hau da, jolasaren bitartez arbasoen bizitzako zereginak gogoratzen dituzte pertsonek. Jarduera horiek arraza-eboluzioen bitartez igarotzen dira belaunaldi batetik bestera. Hallen arabera, gaur egungo bizimodurako alferrikako bihurtu diren oinarrizko funtzioak ezabatzeko egiten du jolas haurrak, eta ondorengo garapena bultzatzen du hala. Adibidez, teoria honen arabera, haurrek urarekin jolastean plazera sentitzen dute arbasoen (arrainen) esperientzia atseginak gogoratzen dituztelako, edo zuhaitzetara igotzeko zaletasuna arbaso primateen aztarna izan daiteke.

Ikusten denez, organismo batek aurrekoak ikasitako trebetasunak heredatzen dituela dioen ideia dago teoria honen oinarrian, baina geneek herentzian duten funtzioari buruzko ondorengo ikerketek bertan behera utzi zuten ikuskera hori. Lehen teoria atera eta urte batzuk geroago, osatu egin zuen, esanez jarduera ludikoek garapena sustatzen dutela, hau da, helduaroko bizitzarako prestatzeko funtzioa betetzen dutela.

Stanley Hall.

Jolasaren teoriak XX. mendetik gaur egunera arte XX. mendearen hasieratik aurrera, jolasari buruzko teoria berriak agertzen hasi ziren. Aurreko mendekoak ez bezala, jolasa jardueratzat eta giza garapenean laguntzen duen faktoretzat hartzen dute zehazki.

Jolasa ikuspegi berri honetatik ikertzen hasi zen autorea K. Gross izan zen.

Prestatzeko ariketaren edo aurreariketaren teoria XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran eragin handia izan zuen ikuskera bat Karl Grossen (1898-1901) prestatzeko ariketaren edo aurreariketaren teoria izan zen. Autore horren ustez, helduaroan baliagarriak izango diren trebetasunak praktikatzeko edo prestatzeko jarduera da jolasa.

Jolasaren interpretazio hori Darwinen teorian oinarritzen da. Grossek ondorio hau atera zuen: animaliak jolasten badira, bizirauteko borrokan nolabaiteko abantaila ematen dielako izango da. Pentsamolde hori haurtzarora aplikatuta hauxe ondorioztatu zuen: haurrek hatzak eta gorputza mugitzen dituzte eta berriketan eta oihuka aritzen dira jolasean dabiltzanean;gorputza kontrolatzen ikasten dute horrela, eta hori oso alderdi baliagarria da helduaroan.

LANBIDE EKIMENA

15

Haur Hezkuntza

Autore horren arabera, pertsonek eta animaliek bi jarduera-mota egin behar dituzte bizitzako lehen etapetan: bata oinarrizko beharrak betetzeko da eta gurasoen eskutik dator normalean; besteak praktikaren bidez organoen nolabaiteko heldutasuna lortzea du helburu. Azken jarduera horiek helduek babestuta eta lagunduta egiten dituzte, eta mota horretakoak dira jolasak.

Grossek garapenaren elementurik garrantzitsuenetakotzat du jolasa. Senak eramaten du gizakia (eta animaliak, oro har) aktibo izatera, eta, horrela, garatzen jarraitzera bultzatzen du. Izan ere, gaitasun batzuk eskuratu behar ditu ekintzarako senezko joerak praktikara eramanez. Autore horren iritziz, jolasa sortzetikoa da, eta egokitzeko aurretiko joera batzuk luzatzea ahalbidetzen du. Hortaz, jolasa senak praktikan jartzeko bulkadatzat onartzen bada, imitazioari oso lotuta egongo da.

Alabaina, aztertzen jarraitzen badugu, ohartuko gara azalpen horrek ez duela balio animalia helduen jolaserako, kasu horretan ez delako helduaroan behar diren senak praktikan jartzen dituen sena.

Grossen arabera, pertsona helduek jolasten jarraitzen dute gaztaroan esperientzia atsegina izan delako beti, eta, beraz, jolasean ikasitako elementu bat dagoela uste du.

Grossek animalien eta pertsonen jolasen sailkapen ezin hobea egin zuen. Borrokaren eta maitasunaren jolasa ez ezik, mugimenduarena, aztertzearena eta beste hainbat ere barne hartu zituen, hau da, organismoaren ia funtzio guztiak.

K. Gross Darwinen tesietan oinarritu zen jolasari buruzko bere teoria azaltzeko.

Hori horrela, bere esplikazioak animalien jokabidean bilatu zituen.

Grossen beste ekarpen bat jolasaren funtzio sinbolikoari dagokio, aurreariketan oinarritua. Jolas sinbolikoa aurreariketatik sortzen da haurrengan “ni halako nintzela� motako rol batzuk imitatzetik. Senak heltzen direnean, banakoak gai izango dira errealitatea eta fikzioa bereizteko.

Grossek honela laburbildu zituen jolasaren garrantziari buruzko bere arrazoiketak: “Egia da geroko bizitzako zereginetara egokitzea gure haurtzaroko helburu nagusia dela, baina egia da, halaber, komenientziazko erlazio horretan nagusitasuna jolasak duela; hortaz, lasai esan dezakegu, modu paradoxiko samarrean, ez garela jolasten haurrak garelako, baizik eta haurtzaroa eman digutela jolasteko�.

16

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

XX. mende osoan, hainbat diziplinetatik gehien aztertu, defendatu eta zuzendu denetako bat izan da K. Grossen jolasari buruzko teoria. Teoria hori agertu arte, jolasa ez zen aztertzeko alderdi garrantzitsu bat, eta une horretatik aurrera eman zaio jolasari banakoen garapen orokorrean daukan garrantzia; alde horretatik oso garrantzitsua izan da teoria hori.

Grossek erakutsi zuenez, ordura arte baliorik gabekotzat hartzen zen jarduera batek helburu biologiko garrantzitsu bat izan dezake; izan ere, organismoaren funtzio natural guztiak gara daitezke jolasean. Ikuspegi funtzionalista horrek bere horretan jarraitu du egin diren eta gaur egun egiten diren lan etologiko ugarietan.

Buytendijken jolasaren teoria orokorra Esan dugunez, aurreariketaren teoria abiapuntua izan zen beste teoria alternatibo batzuk garatzeko.

F. J. J. Buytendijken (1887-1974) jolasaren teoria orokorra (1935) delakoaren abiapuntua K. Grossen teoriaren erabat aurkakoa zen. Autore horrek jolasaren teoria orokor bat sortzeko saio berri eta originala egin zuen.

F. J. J. Buytendijk.

Teoria honen azalpena ematen hasi aurretik, beharrezkoa da Buytendijkek aurreariketaren teoriari jartzen dizkion bi eragozpen nagusiak azaltzea: `

Lehenbizi, ez omen dago frogatuta inoiz jolastu ez den animaliak sen kaskarragoa duenik Autore horren arabera, ariketak ez dauka ematen zaion garrantzia sena garatzeko, hau da, jarduera psikomotorra ez da entseatu behar funtzionatu dezan. Hori horrela, bere iritziz, jokabide horien oinarri diren nerbio-mekanismoak beren kabuz iristen dira heldutasunera, egindako ariketa edozein izanik ere.

`

Bigarren, prestaketa-ariketak badirela dio, baina, prestaketa diren aldetik, ez direla jolas Adibidez, haurrak oinez ikasten duenean, lehen urratsak benetakoak dira, perfektuak ez izan arren, eta oinez ibiltzeko gai denean soilik jolas daiteke batetik bestera ibiltzen.

LANBIDE EKIMENA

17

Haur Hezkuntza

Grossen tesien aurkako printzipioetatik abiatuz egin du Buytendijkek bere teoria. Grossen ustez, jolasak haurtzaroaren garrantzia esplikatzen badu, haurtzaroan jokabide espezifikoak eta herentziaz jasoak praktikatzen direlako; Buytendijken aburuz, berriz, haurtzaroa da jolasaren esplikazioa, hau da, haurtzaroaren ezaugarrietako bat da jolasa.

Buytendijken ustez, “haurra haurra delako jolasten da�; haur-izaerak ez dio helduaren lana bezalako jarduera serio eta sistematikoa egiten uzten.

Buytendijken arabera, haurtzaroak helduaroak ez dituen ezaugarriak ditu eta, horregatik, jokabideak ere desberdinak dira. Haren iritziz, haurra haurra delako jolasten da, eta bere izaerak ez dio jolastu beste gauzarik egiten uzten.

Haur-jokabidearen berezitasunak aztertzean, haurtzaroan jolasteko lau baldintza daudela dio autore horrek: 9 Mugimendu anbiguoak. Haurrak jolasten ikusten ditugunean, ez dirudi helburu garbirik dutenik mugimendu bat egiten dutenean 9 Mugimendu inpultsiboak. Haurra, animalia gaztea bezalaxe, ez dago inoiz geldirik 9 Jarrera patetikoa errealitatearen aurrean. Buytendijken esanean, jarrera horrek zerikusia du arreta galtzeko erraztasunarekin, kanpoko estimuluei jarraitzeko erraztasunarekin eta imitatzeko joerarekin edo berezkoa duten xalotasunarekin 9 Herabetasuna eta erraz lotsatzea —autore horrek ez du beldurraren ondoriotzat jotzen— Planteamendu horri jarraiki, ezaugarri horiek guztiek (anbiguotasunak, lotsak, patetismoak eta inpultsibotasunak), kondizio jakin batzuetan, jolastera daramate norbanako gaztea, nahiz eta ezaugarriok beren kasa ezin diren jokabide ludiko ororen bereizgarri izan. Jolasa sortzen den kondizioak aztertzeko, Buytendijkek animalien jolasak aztertu ditu, beren ingurunetik hasita.

Jolasa senak adierazteko modu bat den ideia kritikatu egiten du Buytendijkek ; bere iritziz, jolasaren oinarria ez dago sen solteez osatua, baizik eta orokorragoak diren bulkadez. Horretan eragin handia izan zuen S. Freuden bulkadei buruzko teoria orokorrak; ideia psikoanalitikoei jarraiki, jolasera daramaten abiapuntuko hiru bulkada aipatu zituen: 9 Askatasun-bulkada, jolasak norbanakoaren autonomia-nahia betetzen baitu 9 Bat egiteko nahia, inguruarekin elkartzekoa, besteak bezalakoa izatekoa 9 Errepikatzeko joera, edo beti gauza berean jolastea Buytendijken arabera, bulkada primario horiek norbanako gazteek partzialki ezagutzen dituzten objektuekin bat egitean sortzen da jolasa. Autore horren aburuz, jolas jakin batean jolasteko erabiltzen den objektuak berebiziko garrantzia dauka jarduera ludikoa aztertzeko, eta ezagutu egin behar da, neurri batean, bai eta aukera batzuk eduki ere.

18

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Claperède-ren fikzioaren teoria E. Claperède (1873-1940) psikologo suitzarrak—Grossen ikaslea bera—, bere iritzi propioak garatzeaz gain, Buytendijken adierazpenak kritikatu zituen 1934an idatzitako artikulu batean.

Claperèderen arabera, Buytendijkek gehiegi mugatzen du jolasa hitzaren esanahia. Adibidez, ezkutaketan jolastea ez litzateke jolasa izango Buytendijken arabera, ez baita objekturik erabiltzen. Halaber, Buytendijken esanean, mugikortasuna norbanako gazteak jolasten direnean agertzen da, baina, Claperèdek dioenez, mugimendua jolasak ez diren bestelako jokabideetan ere badago.

Aurreko bi adierazpenek ez bezala, jolasa organismoak errealitatearen aurrean duen jarrera desberdintzat definitu zuen Claperèdek. Haren ustez, jolasa zer den jolasten denak zehazten du jolasa zer den, ingurunearekin elkarreragiteko eraren arabera. Jolasaren gakoa fikzioaren osagaia da, testuinguru zehatz horretan subjektuak errealitatearekin duen erlazioa definitzeko modua.

Autore horren iritziz, jolasaren muina ez da jokabidearen kanpoko itxura, erabat berdina izan baitaiteke jolasten denean eta jolasten ez denean, baizik eta subjektuak errealitatearen aurrean duen barnejarrera. Jokabide erreala ludiko bihurtzen da fikzioaren eraginez. Hau da, jolasa desioak betetzeko babeslekua izan daiteke, debekatuta dagoenarekin jolasteko eta handiek bezala jokatzeko grina gauzatzeko lekua.

Grossek eta Claperèdek kategoria bat ezarri zuten, esperimentazio-jolasak izenekoa, eta han sartu zituzten jolas sentsorialak, motorrak, intelektualak eta afektiboak.

Fikzioaren osagaia elementu garrantzitsua dela nabarmentzen du Claperèdek jolasari buruzko adierazpenetan.

LANBIDE EKIMENA

19

Haur Hezkuntza

Freuden teoria Psikologiako teoria klasikoetako bat psikoanalisiarena da, eta Sigmund Freud (1856-1939) neurologo eta psikiatra austriarra izan zen haren sortzailea.

Teoria honek eragin handia izan du haur-jolasaren izaera ulertzeko garaian, Freuden asmoa jolasari buruzko teoria bat sortzea izan ez bazen ere.

Sigmund Freud.

1920. urtera arte, Freudek barne-prozesu emozionaltzat hartzen zuen jolasa; hori horrela, jolasa senen adierazpenarekin lotzen zuen eta, batez ere, plazeraren senarekin.

Freuden ustez, jolas sinbolikoak ase gabeko desioak betetzearen antzeko prozesua ahalbidetzen du eta, azken batean, haur-sexualitatea adierazteko aukera ematen du, ametsak helduari eskaintzen dion bezalakoa. Hortaz, jolasa sentimendu inkontzienteen adierazpena da.

1920 aldera, aste batzuez urte eta erdiko bilobarekin batera bizitzeko aukera izan zuen Freudek, eta adi-adi egon zen haurrari begira hura jolasean zebilela. Orduan ohartu zen jolasean benetako esperientziek ere parte hartzen dutela, eta ez inkontzientearen proiekzioek eta desioak betetzeak soilik.

Horrela, bi funtsezko bulkadak, joera eta hiltzeko desioa, gizakiaren bizitza psikikoaren funtsezko indarrak dira haurtzarotik zahartzaroraino. Beraz, haurrek, jolasean ari direnean, erasan dieten esperientziak errepikatzen dituzte, eta, horrela, esperientzia desatseginak errepikatuz, gero eta hobeto jasaten dituzte, harik eta trauma eragin dieten eta une batean beren burua hartu duten gertakariak gainditzen dituzten arte (katarsia).

Freudek aitortzen du, halaber, haurrak heziketa-prozesuan erreprimitu dituen sentimenduak adierazteko funtzioa ere betetzen duela jolasak, eta haurraren jolasean eragina duela heldu izateko eta heldua bezalakoa izateko (medikua, suhiltzailea, aita...) nahiak.

20

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Piageten teoria XX. mendeko beste autore handi bat J. Piaget (1896-1980) psikologo suitzarra izan zen, Claparèderen ondorengoa Genevako Rousseau Institutua delakoaren zuzendaritzan. Piageten teoria konplexua eta oso landua da.

Piaget jolasak haurrarengan duen garapenaz interesatu zen, eta, horregatik, bere seme-alabak aztertu zituen. Xehetasun handiz azaldu zituen haurren garapenean izaten diren aldaketak eta bilakaerak. Bere garapenaren teorian aipagarriena hau da, ziur asko: haurrak jolasteko beharra du, gainezka egiten dion errealitatearekin elkarreragiteko bide bakarra delako.

Piagetek jolasa eta bere eraldaketak aztertzen ditu, ezagutzaren eraikuntzaren inbariante funtzionalei lotuta.

Hortaz, jolasak era askotakoak dira haur-garapen osoan, denbora horretan egitura intelektualetan gertatzen diren eraldaketen ondorioz. Bestalde, jolasak berak eragin handia du egitura mental berri horiek finkatzeko garaian.

Piagetek garapen intelektuala deskribatu zuen eta hainbat etapatan banatu: sentsoriomotorra (0-2 urte), preoperazionala (2-6 urte), operazional konkretua (6-12 urte) eta operazio formalena (12 urte edo gehiago); eta sailkapen horretan oinarrituta, adinaren arabera sailkatu zituen adin bakoitzean egin ohi diren jolasak: sentsoriomotorra edo funtzionala (0-2 urte), sinbolikoa (2 urte edo gehiago), arautua (6 urte edo gehiago) eta eraikuntzakoa.

Noiztik

Garapen-etapa

Jolas-motak

0 urte

Sentsoriomotorra

Funtzionala / eraikuntza

2 urte

Preoperazionala

Sinbolikoa / eraikuntza

6 urte

Operazional konkretua

Arautua / eraikuntza

12 urte

Operazional formala

Arautua / eraikuntza

Piageten arabera, haurrak bere egitura kognoszitiboak garatzen ditu bizitzako esperientzien bidez ingurunearekin erlazionatzen denean, eta, beraz, haurraren jolas-etapak egitura intelektual horien zuzeneko ondorioa dira.

Jolasaren posizioa anbibalente samarra da; izan ere, alde batetik, esan dugunez, haurraren egitura kognoszitiboen isla da, baina, bestetik, jolasa ekintza den aldetik, egitura mental berriak eraikitzen laguntzen du.

Asimilazioa

Orekatzea

Egokitzea

LANBIDE EKIMENA

21

Haur Hezkuntza

Piagetek jolasari buruz azaldu zituen ideiak hobeto ulertzeko, kontuan hartu behar dira egokitze- eta asimilazio-prozesuak, horiek baitira orekatze-prozesuan parte hartzen dutenak. Hori horrela, egitura egonkorrak lortu baino lehen, haurra egokitzeen eta asimilazioen artean ibiltzen da.

Piageten arabera, pertsonek hiru modu dituzte inguruko errealitatearekin elkarreragiteko.

9 Lehena haurra kanpoko egoeretara egokitzen edo moldatzen saiatzen denean egiten da.

9 Bigarrena aurrekoaren aurkako jokabideaz egiten da: haurrak bere gaitasunak erabiltzen ditu inguruneko kondizioak aldatzeko, bere desioen arabera. Errealitatea horrela tratatuz, haurrak bere eskemak egiten ditu. Horretarako, egokitzapenak egin behar ditu etengabe, eta, horien ondorioz, jokatzeko jarraibideak berrantolatu behar ditu ingurunearen arabera.

9 Azkenik, hirugarrena jokabide egokituen bidez egiten da eta jokatzeko aurreko bi moduak orekan daude integrazioan eta koordinazioan oinarrituta. Hau da, batzuetan haurrak ezarriko ditu bere desioak, baina beste batzuetan ingurunea gailenduko zaio haurrari.

Premisa horiekin, Piagetek dio honela igarotzen dela jolas funtzionaletik arautura: 9 Haurrak oso txikiak direnean, egokitzapen berririk behar ez duten eta asimilazio funtzional bidez errepikatzen diren eragiketa sentsoriomotorrekin nahasten da jolasa.

9 Jolasa imitaziozkoa da berez, eta edozein ikaskuntza berriren ondoren ager daiteke, haurrak eskemak eraiki ahala; horrela, egokitzapen-jokabidetik bereizten da pixkanaka, eta asimilaziorantz jotzen du, hau da, bizi izandako gauza guztiak “ni�an sartzen hasten da. Orduan erabiltzen dute haurrek “ni halako nintzela� esapidea jolasean, eta jolas sinbolikoa agertzen da.

9 Haurra hazi ahala, jolasetan arauak hasten dira agertzen lehenago edo geroago. Hau da, Piageten ustez, haurra hazi eta garatu ahala, jolasak ere garatu egiten dira eta, lehenago edo geroago, arauzko jolas bilakatzen dira.

Umeak 4-6 urte bitartean hasten dira arauzko jolasak sortzen, baina 7 urtetik aurrera garatzen dituzte erabat, bizitza guztirako.

Piagetek etapa desberdinetako jolas-mota guztiak aztertzen baditu ere, arreta berezia jartzen du jolas sinbolikoan. Haurra etapa horretan dagoenean, adierazpen sinboliko hauek egiten ditu: imitazioa, mintzaira, marrazkia eta irudi mentala; horien bidez umeak nahierara irudika dezake errealitatea, irudikatutako ekintzaren unera mugatu beharrik gabe.

Piageten teoriaren azalpena bukatzeko, esan genezake meritu handiko autorea dela, jolasa bera eta etapa sentsoriomotorretik pentsamendu konkretura igarotzearekin duen erlazioa aztertu baitzuen; izan ere, batzuetan, planteamendu on bat egitea garrantzitsuagoa da erantzunik ez aurkitzea baino.

Piagetek eragin handia izan zuen haurtzaroa aztertzen zuten ikertzaileengan, eta gaur egun ere hala du.

22

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jean Piaget (1896-1980). Psikologo eta soziologo suitzarrak haur-adimenaren garapena ikertzen eman zuen bere bizitzaren zati handi bat.

Vygotskiren teoria Beste teoria batzuen arabera, jolasa jadanik finkatuta dauden gaitasunak adierazteko modutzat jotzea ez da hain garrantzitsua. Kontrakoa diote, alegia, jolasak laguntzen duela ezagutza hasiberri eta heldugabeetatik ezagutza finkatu eta iraunkorretara igarotzen.

Lew Vygotski (1896-1934) eta bere goi-mailako gaitasun psikologikoak eratzearen teoria soziokulturala ditugu ikuspegi horren adibide.

Vygotski eskola sobietarrekoa da, eta ikuspegia soziokognitiboa du. Haren ustez, gizakiak, jaiotzen den unean, eboluzio filogenetiko guztia jasotzen du, baina bere garapenaren azken emaitza ingurune sozialaren ezaugarriek erabakitzen dute; hau da, Vygotskik bi ildo bereizten ditu aldaketa ebolutiboan: bata biologiaren mende dago, eta bestea gizartearen mende.

Lew Vygotskik (1896-1934) dio haurra bizi den ingurune sozialak garrantzi handia duela haren garapenean.

LANBIDE EKIMENA

23

Haur Hezkuntza

Vygotskik jolasari buruz pentsatzen duena ulertzeko garbi eduki behar da kontzeptu hau: Garapen Hurbileko Zona (GHZ).

Hauxe izango litzateke zona hori: garapenaren benetako mailaren (arazo bat inoren laguntzarik gabe konpontzeko gaitasunak zedarritua) eta garapen potentzialaren mailaren (arazo bat pertsona heldu baten edo lagun trebeago baten laguntzaz konpontzeko gaitasunak zedarritua) arteko distantzia.

Haurrak dakienaren eta —inguruneak beharrezko baliabideak eskaintzen badizkio— ikas dezakeenaren artean egin behar duen distantzia da. Baliabide horiek elkarreragin sozialaren prozesuan emango zaizkio.

Vygotskiren ustez, jolasa garapenaren motorra da, GHZ sortzen duelako. Beraz, jokabide hori oso garrantzitsua da goi-mailako gaitasunak garatzeko.

Garapen-prozesuan, norbanako gazteek ikasi egiten dute beren gaitasunak eta beren gizarteko baliabide nagusiak erabiltzen. Bulkadak asetzeko motibazio berriak agertzen direlako gertatzen da prozesu ebolutibo hori, eta motibazio horiek gabe ezingo litzateke jolasaren jarduera ulertu.

Vygotskiren arabera, jolasa subjektuen garapeneko funtsezko pieza dela aintzat hartuta, pertsona helduek edo beste haurrek berebiziko garrantzia izan dezakete, haurrei helburu zehatzak lortzen lagundu diezaieketelako haurtzaro guztia dirauen garapen-prozesuan.

Jolasa fikzioaren mende dago beti, eta, ondorioz, irudimena erabili behar da. Irudimena inplizituki dago jolasean, hiru urtetik aurrera batez ere, eta lagundu egiten du ondorengo etapetako pentsamendu abstraktuak garatzen, bai eta arauak eta eskolako lanak egiten ere. Fikziozko jolasetik arauzko jolasera igarotzeak prozesu oso bat dakar berekin, hasi ekintza inkontzienteak proiektatzen dituen bereizi gabeko esanahi eta objektuetatik eta pentsamendu abstraktuaren prozesuetara —hala nola memoria logikoa eta mintzaira—.

Vygotyskik hau idatzi zuen nerabearen psikologiari buruzko lan batean: “gizaki primitiboa hartzen badugu, ikusiko dugu haurren jolasa prestaketa profesionala dela etorkizuneko jardueretarako: ehiza, animalien arrastoari jarraitzea eta gudua. Haurren jolasa etorkizunean egingo duen jarduerara bideratuta dago, baina jarduera sozialera, bereziki. Haurrak inguruko helduen jarduera ikusi, imitatu eta jolas bilakatzen du, eta jolasean funtsezko harreman sozialak eskuratzen ditu”.(10) Jolasa haurraren berezko ekintza batetik sortzen da, baina gizartera bideratzen da; hau da, haurrak koilara bat hartu eta besterik gabe mahaia jotzen hasten bada, helduak berehala bideratuko du jolas hori norabide jakin batean, eta, ziur asko, haurrak kolpeak emateari utzi eta jaten edo norbaiti jaten ematen ariko balitz bezala egingo du. Hortaz, jolasek sozializatzeko eta kultura transmititzeko balio dute. Haurrak jolasaren bitartez ikasten ditu pixkanaka eguneroko bizitzako balioak eta xehetasun txikiak. Adibidez, irakaslea izaten jolasteak irakasle bat zer den esploratzeko balio dio, eta lagunak irakaslearen roletik ikustea da haurraren jokabidearen gakoa.

Vygotskiren iritziz, jolasa beharrak sortzen du, jakiteko nahiak, objektuak ezagutu eta menderatu beharrak, eta horrek bultzatzen du haurra irudikatzearen jolasera. Haurrak pixkanaka asimilatzen ditu objektuak, berak ezagutzen dituen eta erabil ditzakeenak ez ezik, helduek zuzenean erabiltzen dituztenak ere bai; hau da, berak oraindik erabili ezin dituenak eta eskura ez dituenak.

24

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Objektu horiek asimilatzeko, ekintza zehatza egin beharko du. Adibidez, ez da nahikoa aitaren autoari begiratzea, baizik eta gidatu egin nahi du, helduak bezala jokatu; horrek guztiak bere gelako aulkia autoa dela eta bera gidaria dela irudikatzera darama.

Vygotskiren ustez, haurra hazi ahala, jolasak eboluzio bat izaten du. Hasiera batean, irudimenezko egoera eta egoera erreala oso hurbil daude, irudimenezko egoeran errealitatea imitatzen baita ahalik eta zehatzen. Ondoren, jolas sinbolikoak bakarkakoa izateari uzten dio eta jolas sozialagoa bilatzen du.

Subjektua objektuaren eta bere esanahiaren artean bereizteko eta beste subjektuekiko harremanen kontzientzia hartzeko gai denean gertatzen da hori. Tarteko fase bat dator gero, arauak zehazteko eta helburu bat kontzientziaz betetzeko fasea, eta helburu hori lortzea da haurraren interes nagusia. Azkenik, beste fase batean sartzen da haurra, arauak betetzeko fasean; ez da salto egiteagatik saltatzen, helburu jakin bat behar da, eta arau batzuk finkatzen dira, parte hartzen duen talde osoak jarraitu beharrekoak.

Eskola sobietarraren orientazio soziokognitiboari esker uler daiteke kulturak zer zeregin duen haurrari berez sortutako ezagutzen gainean. Eskola horren arabera, jolasa jokabide soziala da funtsean; haurraren berezko ekintzaz sortzen da, baina kulturak bideratzen du.

Elkoninen teoria(11) Daniil B. Elkonin (1980) Vygotskiren ikasle izan zen, eta era sistematikoago batean azaldu zituen aurreko teoriaren oinarriak. Batez ere, jolas protagonizatuaren izaera soziala aztertu zuen; jolas horretan, harreman sozialak irudikatzen dira zerbaitetarako erabiltzeko helbururik gabe.

Jolas-mota hori aztertzeko zeregin garrantzitsuenetakoa premisa psikologikoak argitzea da, haurrak rol bat bere egiteko eta rol horren edukia garatzeko oinarritzat hartzen dituen horiek, hain zuzen; garrantzitsua da, halaber, jolasean hartutako rolaren bidez haurrak jarrera nola aldatzen duen azaltzea.

Horretarako, Elkoninek esperimentu bat prestatu zuen, jolas esperimentalen hiru sorta erabiliz.

Jolasak egin eta aztertu ondoren, jolasean 4 garapen-maila zeudela proposatu zuen Elkoninek. Ez dagozkie adin absolutuei, lehenak eta bigarrenak (3-5 urte) eta hirugarrenak eta laugarrenak (5-7 urte) ezaugarri komunak baitituzte. `

Lehen maila. Objektu jakin batzuen bidez jolaskideei zuzenduta egindako ekintzek osatzen dute jolasa. Amak edo hezitzaileak seme-alabentzat edo haurrentzat egiten dituzten ekintzak dira. Rol horiek betetzean, garrantzitsuena norbaiti jaten ematea da, ordena edozein izanik ere.

Ekintza horiek errealitateko rolek erabakitzen dituzte eta monotonoak eta errepikakorrak dira, ordena bat izan gabe. Adibidez, plater batetik bestera igarotzea jaten ematean. Ekintzen ordena erraz hausten da, eta haurrak ez dira kexatzen.

`

Bigarren maila. Lehen mailan bezalaxe, objektuarekin egiten den ekintza da jolasaren funtsa, baina ekintza ludikoak bat etorri behar du ekintza errealarekin. Haurrek zehazten dituzte rolak, eta rol jakin horri lotutako ekintzak eginez antzezten dute. Ekintzak bizitza errealean ikusitako ordenan egin behar dira, eta ordena aldatzea ez da berez onartzen, baina, ordena hausten bada, ez dago aurkakotasun handirik.

LANBIDE EKIMENA

25

Haur Hezkuntza

`

Hirugarren maila. Rola interpretatzean eta dagozkion ekintzak egitean datza jolasa, baita gainerako partaideekiko harremanean ere. Adibidez: “atera lehen platera�, esan dio neskatoak sukaldariari. Rolak ongi zehaztuta eta landuta daude, eta ekintzen logika eta izaera hartutako rolak zehazten ditu. Ekintza gehiago eta antzerkiko hizkera agertu dira. Logikarik gabeko ekintzak eginez gero, gainerakoak kexatu egiten dira.

`

Laugarren maila. Jolas honetan, haurrek beste ikuspegi batzuetako rolak hartzen dituzte eta ikuspegi horien aurrean hartutako jarrerarekin zerikusia duten ekintzak egiten dituzte. Ekintza horiek argi nabarmentzen dira rolaren antzezpenarekin lotutako ekintza guztien artetik. Rolak argi eta garbi zehaztuta eta bereizita daude. Hizkerak antzerkiko kutsu nabarmena dauka, eta ekintzek errealitateko ordena logikoari jarraitzen diote eta aldaketa asko egiten dituzte jatorrizko rolean. Ekintzen logika eta arauak haustea gaitzetsi egiten da.

Suma dezakegunez, jolasaren garapen-mailak garapen-faseak ere badira. Maila horiek adinari dagozkio, baina ez adin kronologikoari, mentalari baizik. Hau da, 5 urteko bi ume bi maila desberdinetan egon daitezke, edo haur bat maila jakin batean egon daiteke, baina bere jolasak maila altuagoko baten ezaugarriak izan.

Elkoninen ustez, pertsonen arteko harreman sozialak islatzean datza jolasa, eta, era berean, jolasaren edukia garatu egiten da eta fase jakin batzuk izaten ditu garapenean. Autore horren arabera, haurrak jokabide bat hartzen du jolasean antzezten duen rolarekin lotutako arau jakin batzuen arabera.

Era berean, jolasa garatzeko gauzarik garrantzitsuena antzeztutako rolaren aurrean haurrak duen jarrera da, dudarik gabe.

Elkoninek jolasaren ezaugarri orokor batzuk eman zituen: 9 Barne-arau batzuk ditu, berezko izaera ematen diotenak.

9 Garrantzitsuena jolasa da, jostailuak material osagarriak dira, garrantzitsuak jolas batzuetan, baina ez ezinbestekoak.

9 Jolasak eboluzionatu egiten du adinarekin, eta une bakoitzean haurrak mundua ulertzeko duen modua islatzen du.

9 Helduak rol garrantzitsua dauka modu ludikoan eta positiboan jokatzen badu.

U. Brofenbrenner-en (1979) teoria ekologikoa Ikuspegi batzuek berriro bereganatu dute ideia hau: haurrak bizi diren lekuak eta beren garapenaren bereizgarri diren jolas-motek badute nolabaiteko erlazio bat. Testuinguru ekologikoa kontuan hartzen duten ikuspegiak izan dira, batik bat. Teoria ekologikoa garapenaren orientazio bat da, eta giza bizitza gertatzen den inguruneen zeregina nabarmentzen du. Jokabidean ngurunea hautemateko moduak du garrantzia, errealitate objektiboak berak baino gehiago.

Ikuspegi ekologikoa elkarreragilea da, zentzurik zabalenean; hau da, teoria honen arabera, haur bat beste haur batekin harremanetan jartzen denean, noranzko biko harremana finkatzen da, hots, batek eragina du bestearengan eta alderantziz. Horixe gertatzen da testuinguru sozialean ere. Adibidez, haur bati eskolan gertatzen zaionak eta hortik sortzen den jokabideak zerikusia du etxean gertatzen denarekin.

26

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Orientazio teoriko honen ikuspuntutik, ezinbestean jakin behar dugu errealitatearen pertzepzioa nola sortu eta nola aldatzen den haurraren kontzientzian eta inguruarekiko elkarreraginean. Teoria honen arabera, haurrak errealitatea birmoldatzen du bere gaitasunen, beharren eta desioen arabera, eta horretan datza haurraren garapena.

Teoria ekologikoan, jolasek, musika-jarduerek eta abarrek osatzen duten multzoaren ezaugarri nagusia da egoera emozional etengabeak dituztela, eta, beraz, mailakako jarduerak aktiboki egiten dituzte.

Teoria ekologikoaren arabera, jolasak funtsezko garrantzia dauka haurraren garapenean, eta, horregatik, testuinguruak antolatzean aintzat hartzeko alderdi zehatz batzuk proposatzen ditu: Komenigarria da gurasoen hezkuntza-irizpideak bat etortzea seme-alaben garapenerako funtsezko jarduerak egiten diren beste testuinguruetakoekin.

Jolasa osatzen duten jokabideak oinarrizkoak dira, eta, beraz, jarduera ludikoetan eta ludikotzat jotzen ez diren beste batzuetan agertzen dira Baina, jolasaz ari bagara, jarduera horiek modu berezian bizi izaten direlako da, eta kontuz ibili beharko dugu horiek interpretatzen saiatzean.

Erreferentzia bibliografikoak (1) HUIZINGA, J.: Homo ludens, Alianza, Madril, 1972.

(2) VYGOTSKI, L.: Pensamiento y lenguaje, Teoría del desarrollo cultural de las funciones psíquicas, Paidós, Bartzelona, 1995.

(3) JOVELLANOS, G. M.: Manuscritos inéditos. Plan de Educación de la Nobleza, Gijón, 1915, in GONZÁLEZ DE J. A.: Tractatus ludorum. Una antropología del juego. Anthropos. Bartzelona, 1993.

(4) PLATÓN. Las leyes o de la legislación, II. liburua, Obras completas, Aguilar, Madril, 1969.

(5) SCHILLER, E.: La educación estética del hombre en una serie de cartas, XV. gutuna, Espasa Calpe, Madril, 1968.

(6) LINEZA, J. L.: Jugar y aprender, Documentos para la reforma n.° 7, Alhambra-Longman, Madril, 1991.

(7) ELKONIN, D. B.: Psicología del juego, Visor, Madril, 1985.

(8) ELKONIN, D. B.: Aipatutako obra.

(9) LINEZA, J. L.: Aipatutako obra.

(10) VYGOTSKI, L.: “El juego y su función en el desarrollo psíquico de niño”, Hertzen-go Estatu Institutuan emandako ikasgaia, 1993an, Cuadernos de pedagogía, 85 (1982),39-48.

(11) ELKONIN, D. B. Aipatutako obra.

LANBIDE EKIMENA

27

Haur Hezkuntza

Ariketak 1. Eman ezazu jolasaren zeure definizioa.

2. Aipa itzazu haur-jolasaren ezaugarrietako batzuk.

3. Oier eskolako jolastokiko hondargunean ari da jolasten, lasai. Halako batean andere単oa etorri da eta eskutik hartuta beste haurrekin sukaldetxoekin jolastera darama, ezer galdetu gabe. Hasiera-hasieran, jolasa izango da hori? Zer-nolako jolasa da? Arrazoitu erantzuna.

4. Jolasak desberdintasunak konpentsatzeko, jendea integratzeko eta errehabilitatzeko funtzioa betetzen duela diogunean, zer esan nahi dugu?

5. Erlazionatu termino hauek: jolasa eta ikaskuntza.

28

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

6. Idatz ezazu K. Grossek jolasari buruz emandako definizioa, eta azaldu labur zer ekarri zuen haren teoriak. Zer iritzi du Buytendijkek horri buruz?

7. Azter ezazu psikologo eta psikiatra batzuen “jolasa katarsi gisa� ideia.

8. Nola sailkatzen ditu Piagetek jolas-motak?

9. Azaldu zeure hitzekin Vygotskik jolasari buruz duen teoria.

10. Zein dira Elkoninek proposatzen dituen 4 garapen-mailak?

LANBIDE EKIMENA

29

Haur Hezkuntza

11. Teoria ekologikoak zer ekarpen egiten die jolasaren teoriei?

12. 3 urtekoen ikasgelan, haurrak etxetxoaren txoko batean daude, “aitatxo eta amatxo� izaten jolasten.

Azaldu egoera hori landu ditugun autoreetako biren ikuspuntutik.

13. Azaldu zer esan nahi duten esaldi hauek, ikasitako teorietako batean oinarrituta: 9 Materiala ez da ezinbestekoa jolasteko 9 Jolasa haurtzaroari dagokion jarduera da 9 Jolasa elementu garrantzitsua da haurraren adimen-garapenean

14. Hiruzpalau pertsonako taldetan, saia zaitezte bideo bat grabatzen; 4 minutu inguru iraun behar du, eta haurrek agertu behar dute jolasean(haur-eskolan, ludotekan, etxean, etab.). Lot itzazue ikusten dituzuen jokabideak emandako teoriekin, eta egin txosten txiki bat.

30

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

1.1

JARDUERA

Jolasaren teorien sintesia Planteamendua Egin ezazue taula bat, ikusitako autore bakoitzaren teoriak laburtzeko.

Garapena Banakako jarduera.

Taula bat sortu behar duzu (kalkulu-orri bat edo testu-prozesadore bat erabil dezakezu), eta aldagai hauek jarri behar dituzu zutabeetan: autorea eta urtea, esparru teorikoa eta teoriaren azalpena. Lerroetan, jolasaren teorien atalean aipatutako autoreetako bakoitzak agertu behar du.

Osatu taula.

Eman lana, behar bezala aurkeztuta, irakasleari.

Iraupena Edukiak aztertu ahala ekin dakioke jarduerari, edo amaieran, unitatea bukatutakoan.

Saio bat edo bi, taldearen erritmoaren arabera (ikasgelakoa).

LANBIDE EKIMENA

31

Haur Hezkuntza

1.2

JARDUERA

Jolasaren teorikorik garrantzitsuenak Planteamendua Jolasaren azterketa teorikoan nabarmentzen edo nabarmendu diren autoreen teorietan sakontzea.

Garapena Ikastalde osoaren artean erabaki zein lau edo bost autorek duten edo izan duten garrantzirik handiena jolasa aztertzeko garaian .

Ikastaldea lauzpabost pertsonako taldetan banatzen da. Talde bakoitzak autore bat aukeratuko du.

Ahalik eta informazio gehien lortu behar da hautatutako autoreari eta bere teoriei buruz. Hainbat baliabide erabil ditzakezue: liburutegiak, internet, aldizkari espezializatuak, etab. (irakasleak orientazioa eman diezazueke bilatzeko garaian).

Lana idatziko da, biografia txiki bat sartuta. Argazkiak eta egokitzat jotzen dituzuen elementu grafiko guztiak sar ditzakezue.

Talde bakoitzak gelan aurkeztuko du bere lana, eta irakasleari entregatuko dio behar bezala aurkeztuta.

Iraupena Ikerketa egiteko, Interneterako konexioa duen informatikako ikasgela eskainiko zaie (XX saio). Gainerako informazioa eskola-ordutegitik kanpo bildu beharko da. Informazioa bildu ondoren, gutxienez bi saio erabiliko dira hura aztertzeko. Aurkezpena eskola-saio batean edo bitan egingo da.

32

LANBIDE EKIMENA

JOLASA HAURRAREN GARAPEN- ETA IKASKUNTZAPROZESU GISA

2

Txingoa, haur-bertso eta abestiak bezalaxe, ia aldatu gabe transmititzen da belaunaldiz belaunaldi.

Zantzu batzuek adierazten dute txintxirrinak, hiru hilabeteko haurra entretenitu dezakeen tresnak, historiaurrean ere izan zituela aurrekariak ere.

Jolasak, hortaz, iraganarekiko lotura irudikatzen du, oraingo erritu, ohitura eta tabuetatik aukeratutako elementu guztiak, eta etorkizunerako herentzia.

Baina jolasa benetan jolas izan dadin, berez sortu behar du. Hor izango da oinarrizkoa haurraren askatasun-printzipioa. Bere ekimenez eta nahierara hautatzen utzi behar zaio. Jolasak haurra aztertzeko balio du, baina, umea denbora-pasa horrekin identifikatuta sentitzen ez bada, ezin izango da ezer ondorioztatu azterketa horretatik.

Carlos de ArcĂŠ

2.1 Jolasa haurraren garapenean eta ikaskuntzan Jolasa eta garapena denboran zehar Hainbat eta hainbat azterketa eta ikerketa egin dira, eta hainbat ikuspegi teorikotatik, jolasaren eta giza garapenaren artean lotura bat bilatzeko. Aurreko unitate didaktikoan, horretan jardun duten autoreen eta haien teorien aurkezpen zabal samarra egin dugu.

Ikerketa horiei esker, azken hamarkada hauetan, hezkuntzan inplikatutako eragile guztiak ohartu egin dira jolasa garrantzitsua dela haurtzaroan eta eragina duela haurraren garapen osoan.

Horretaz ohartzean, bestelako filosofia bat sortu da ikaskuntzari dagokionez, eta haurraren gaitasunak jarduera ludikoaren bitartez garatzera bideratu da hezkuntza.

Baina aldaketa epistemologiko horiek ez ditu eragin teoria psikologiko, pedagogiko eta didaktikoen bilakaerak bakarrik; horrez gain, aldaketa sozial eta ekonomiko handiak egin behar izan dira, aurreko mendearen bigarren zatian batez ere. Beraz, aldaketa horiek guztiak erreferentzia gisa hartuko dira jolasa haurraren garapen osorako oinarrizko jardueratzat nola finkatu den azaltzeko eta ikertzeko.

LANBIDE EKIMENA

33

Haur Hezkuntza

Haur-jolasa. Goya (1780). Haurrak betidanik jolastu badira ere, jolasa ez da beti hartu haurraren garapen osoan eragina duen faktoretzat.

Jolasa gauza hutsal izatetik...

Atzera begira, filosofia, psikologia eta pedagogia bat datoz, historian zehar, jolasari emandako denborak eta espazioak oso modu esanguratsuan eboluzionatu dutela diotenean. Hori horrela, XX. mendea aurreratu samar egon arte, haurtzaroa ez zen berezko identitatea duen bizitzako etapatzat hartu, eta, beraz, haurrari ez zegokion bere denboraren zati bat jarduera ludikoei eta eskolako bestelako ikaskuntzei eskaintzea.

Urte askotan, giroa haurren aurkakoa zen erabat; gizarteak berak, nekazaritza-giroan lehenbizi eta hirian ondoren, helduak izateko prestatzeko gune bilakatu zituen eskolak.

Helduaroa goizegi iristen zitzaien haurrei, eta hezkuntzak horretan inolaz ere parte hartu gabe.

Horrela, haur haiek egiten zituzten jarduera gehienak, ludikoak izatetik urrun, etorkizuneko lanetarako prestaketa besterik ez ziren, helburu produktiboa zutenak. Helduen kezka, halakorik izatekotan, haurrak helduaren zeregina lehenbailehen betetzea zen, haren gaitasunak modu egokian garatzeko batere interesik gabe.

... jolasa garapen-faktore izatera Gaur egun —baina herrialde garatuak deitutakoetan soilik, zoritxarrez— jolasa da haurtzaroko jarduera nagusia, eta jarduera ludiko, bizi eta beharrezkotzat hartzen da, haurra bere eremu guztietan garatzen laguntzen duen jardueratzat: eremu biologikoan, fisikoan, afektiboan, psikikoan eta sozialean.

Gainera, horren arabera, jolasa jarduera ludikoa da, berez eta nahierara sortu behar duena, eta, jolas horri esker, haurrek modu egokian garatzen dituzte beren gaitasunak, eboluzionatu egiten dute, sortzetiko eta berezko jokabide batzuetatik abiatuta gero eta garapen-maila konplexuagoa eta egokituagoa lortzen baitute eremu biologikoan, fisikoan, afektiboan, psikikoan eta sozialean; bizirauteko erabat beharrezkoa da hori, jakina.

34

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Hain zuzen ere, etengabeko jarduera ludiko horiei esker lortzen dute haur txikienek mugimenduak egin eta koordinatzea, inguruko espazioa deskubritzea, objektuak manipulatzea eta besteekin elkarreragitea, lehenbizi helduekin eta gero parekoekin, eta hori guztia modu atsegin eta positiboan.

Urteak igaro ahala, jarduera horiek konplexuagoak eta landuagoak bilakatzen dira, ekintza-eremuak zabaldu egiten dira eta, halaber, elkarreragin eta esperientzia pertsonalak eta taldekoak. Horrek eremu psikomotor, kognitibo eta afektiboan garapen egokitua dakar, haurrak bizitza osoan moldatu beharko diren eremu sozialean integra daitezen.

Jolasaren bitartez haurrarengan garatzen diren eremuak Jarduera ludikoaren bitartez haurrak izaten duen oinarrizko gaitasunen garapena osorik hartu behar dela uste dugu. Hori ahaztu gabe, uste dugu praktikan argiago ulertzen dela garapen-eremu bakoitza (psikomotorra, kognitiboa, afektiboa eta soziala) bere aldetik aurkezten bada.

Bereizketa hori eginda ere, esplizituki edo inplizituki adierazita geratuko da beti eremu horien arteko elkarreragin etengabea. Hori horrela, eremu afektiboaren garapenak eragina dauka eremu psikomotorrean, psikomotorrarenak sozialean eta sozialarenak kognitiboan, eta alderantziz. Denek elkarren eragina duten engranajea da eta, beraz, bereizketak helburu instrumentala besterik ez du.

Eremu psikomotorra Bitxia bada ere, bibliografiaren bidez egiaztatu da jolasaren eta garapen psikomotorraren arteko harremanak direla garbienak eta giza garapenaren espezialisten artean eztabaida gutxien eragin dutenak, eta, hala ere, haiek hartu dutela leku gutxien ikerketa enpirikoetan.

Behaketaren bidez ikusten da haur txikiak, oso txikitatik, mugimendu-jolasak egiten dituela behin eta berriz eta nahi gabe, eta, ondo pasatzen duela, gainera.

Jolas horiek egiteko, jaiotzetik dituen erreflexuak eta bere muskulu-tonuak ematen dizkion aukerak erabiltzen ditu, hau da, bere gorputza. Jolas horietan, haurrak behin eta berriro mugituko ditu eskuak, ahoa mugituko du eta zezelka ariko da, eskuak ikusiko ditu, bere soinuak entzungo ditu eta, pixkanaka, zentzumenak garatuko ditu.

Aldi eta leku berean, giza irudiak agertuko dira —horien artean, amarena eta aitarena, normalki—, oso xelebreak, aurpegietan keinuak eta laztanak islatzen dituztela, eta haurrak barre egiten du eta imitatzen saiatzen da behin eta berriro. Eta, jakina, objektu mordoa agertuko da inguruan, ia infinituak eta aldakorrak; ez dira inoiz berberak, mugitu egiten dira, soinua dute, koloreak, eta haurtxoa horiek ukitzen, hartzen, erabiltzen saiatuko da eta, batez ere, ahora eramaten, horixe baita gozamenik handiena.

Estimulu horiek guztiak osorik iristen zaizkio haurrari, eta lagundu egingo diote ikusmen-, entzumen, ukimen- eta mugimendu-sentsazioak ezagutzan integratzen; integrazio horren bidez, pertzepzioaren eta mugimenduaren garapena lortuko du. Giharrak helduz eta psikomotrizitatea garatuz joan ahala, mugimendu hori gero eta landuagoa eta konplexuagoa izango da eta, pixkanaka, gero eta borondate, autonomia eta koordinazio handiagoaz egingo du haurrak.

LANBIDE EKIMENA

35

Haur Hezkuntza

Hau da, garapen-maila horretatik aurrera, haurrak gero eta gehiago kontrolatu beharko ditu gorputzatalak berez egiten dituen jolas psikomotor guztiak egiteko: jarrera kontrolatuko du bizkarrezurra pixkanaka zuzenduz, zangoak indartuko zaizkio zutik egoteko gai izan arte eta, azkenik, oreka lortuko du eta oinez ibiltzen hasiko da. Horrela, borondatezko mugimenduaren funtsezko moduetako bat hasiko da: zabuka ibiltzea.

Hori gertatzen denean, haurra oinez hasten denean, ikertzeko mundu oso bat agertzen zaio aurrean; dena da imitagarri, dena zoragarri, dena desiragarri, eta jarduera ludikoaren bidez ausartuko da unibertsoaren jakin-min hori asetzen; jarduera horiek dira mundu hori eskura izateko eta menderatzeko bide bakarra, eta ingurune fisiko eta sozialera behar bezala egokitzen lagunduko diote.

Laburbilduz, jolasari eta jolasen etengabeko praktikari esker, haurra saltoka, lasterka eta itzulipurdika ibiliko da, espazioan eta denboran orientatzen ikasiko du eta bere garapen psikomotorra hobetuko du pixkanaka. Garapen horrek aurrerapen handia izango du lateralizazioa finkatzen denean eta gorputzalde baten erabilera nagusitzen denean, eta nerabezaroan osatuko da, gorputza eta mugimenduak erabat garatzen eta kontrolatzen dituenean.

Eremu kognitiboa Eremu psikomotorrak ez bezala, eremu kognitiboak ikerketa asko sortu ditu, hainbat autorek eta oso ikuspegi desberdinetatik eginak. Ikerketa horiek, garapen kognitiboari eta pentsamenduaren eraikuntzari dagokienez ezaupide teorikoen eremu zabala sortzeaz gain, hezkuntzaren eremuan ere aplikatu dira.

Horietako batzuk ikuspegi konstruktibistak hartu ditu oinarritzat, oraingo hezkuntza-curriculumaren iturri teorikoak, alegia.

Adibide gisa, 60ko eta70eko hamarkadetako autore batzuk ditugu, hala nola J. Piaget eta B. Inhelder, teoria genetikoak bultzatutako gorakada kognitibo-ebolutiboaren aitzindariak; haren aldeko sutsuenetako batek aplikatu zuen gero hezkuntzaren arloan: L. Kohlberg.

36

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Aipatzekoak dira oso bestelako testuinguru soziopolitiko batean egin ziren lan batzuk ere, L. Vygotskik eta A. Luriak egindakoak, hain zuzen, gizartearen alderditik aztertu baitzuten giza ezagutzaren garapena.

Gaur egun, zaila da garapen kognitiboaz eta pentsamenduaren eraikuntzaz hitz egitea bi ikuspegi teorikoak laburbildu gabe: bata piagetarra da, indibidualistagoa, pertsona baita bere garapen kognitiboaren aktore nagusia; bestea vygotskiarra da, eta testuinguru sozialari ematen dio lehentasuna.

Eta, liburu honetan, ikuspegi eklektiko batetik eta bi teoriak ontzat emanik ulertuko ditugu garapen kognitiboaren eboluzioa eta jolasaren beharra, garapen hori gauzatzeko ezinbesteko tresna den aldetik.

Eremu psikomotorrean deskribatu denez, haurtxoak etengabeko mugimendu batzuk egiten ditu sehaskan dagoenean, eta, horiei esker, aurrerapenak egiten ditu pertzepzioetan eta mugimenduen koordinazioan. Haurrak ikasi egiten duelako gertatzen dira aurrerapen horiek; gogoan hartzen ditu ekintzaeskema batzuk, eta, hala, gero eta hobeto egiten ditu ekintza horiek. Ekintza-eskemak asimilatzen dituenean, ezagutzaren oinarrizko egiturak eraikitzen hasten da. Baina ez dugu ahaztu behar egitura egokiak lantzeko eremu sozialaren bitartekaritza behar dela, bai helduaren bidez, bai kideen bidez, eta hizkuntzaren, objektuen eta sinboloen laguntzaz. Horretaz gain, jarduera horiek atseginak izan behar dute haurrarentzat, eta behin eta berriro errepikatzeko gogoa jarri behar diote.

Bi urtetik aurrera, gutxi gorabehera, haurra nahierara mugi daitekeenez asko garatzen du mugitzeko gaitasuna, eta, horri esker, bi aurrerapen izaten ditu eremu kognitiboan, kualitatiboki oso esanguratsuak: jolas sinbolikoa agertzen da eta mintzaira menderatzen hasten da. `

Jolas sinbolikoa agertzea. Horren bidez, umeak bere baitan irudika dezake bere burua edo inguruan ez dauden objektuak.

`

Mintzaira menderatzea. Alabaina, mintzairari eta pentsamenduari dagokienez, autoreak ez datoz bat zerk zer bultzatzen duen esatean edo, bestela esanda, lehenbizi mintzaira ala pentsamendua datorren esatean.

Begi-bistakoa dirudi, ordea, kideekin eta helduekin komunikatzeko beharra handiagoa dela jolasmota honetan. Gainera, haurra kognitiboki prestatuta dago hitz mordoa ikasteko eta sintaxia hobetzeko. Horri esker, ahoz adieraz ditzake gauzak; erraz irudika dezakegu aldaketa horiek guztiek zer dakarten eta zer-nolako eragina duten haurren garapen kognitiboan eta ezagutzaegitura berriak lantzean.

Horrela ikusiko dugu, adin horretan eta jolas sinbolikoaren bitartez, haurrak bere pentsamendua garatzen duela eta ikasi egiten duela. Izan ere, irudikapen ludiko horien bidez lortzen du bere burua askatasunez adieraztea eta esperientzia berriak asimilatzea, bizipenak erakustea, inguruko mundua hautematea eta irudimena eta sormena etengabe garatzea.

Haurrak, jolasaren bidez, pentsamendua egokitu dezake, hutsegiteak egin eta konpon ditzake ondorio txarrik izan gabe, arazoak konpon ditzake eta helduen munduan sartzen has daiteke zigorren beldurrik gabe.

Laburbilduz, ondoriozta dezakegu haurrarengan: 9 Zuzeneko erlazioa dagoela garapen kognitiboaren eta ekintzaren artean.

LANBIDE EKIMENA

37

Haur Hezkuntza

9 Mugimenduzko eta zentzumenezko ekintzak behin eta berriz eginez ezaupideen oinarrizko egiturak lantzen direla.

9 Haurrak berezko interesa duela bere gorputza nahiz inguruko gauzak, lekuak eta jendea aztertzeko, erabiltzeko eta haiekin esperimentatzeko, eta pentsamendua eraikitzen laguntzen diola horrek.

9 Jolastuz eta jolasten gozatuz barneratzen dituela haurrak kanpoko munduko elementuak.

Eremu afektiboa Haurra jaiotzen denean, ez du bere kasa bizirauteko gaitasunik, helduaren mende dago erabat.

Elikatu eta garbitu egin behar da eta atseden eman behar zaio, baina afektua da oinarrizko behar horiek betetzeko jarduera horien guztien muina.

Afektua pertsonaren bizitza osoan da ezinbestekoa garatzeko eta oreka emozionala izateko, baina afektu falta haurtzaroan izanez gero, erabatekoa izan gabe ere, oso ondorio negatiboak egon daitezke haurraren etorkizuneko nortasunean. Zoritxarrez, haurtzaroan behar bezalako afektua jaso ez duten ume gehienak nahiko asozialak, bakartiak, segurtasunik gabekoak eta oldarkorrak izan ohi dira, eta beraiek ere ez dira gauza izaten afektu-zeinurik txikiena ere erakusteko.

Ez da harritzekoa jarduera ludikoetan agertzea harreman eta kontaktu afektibo gehienak. Guraso eta hezitzaile gehienei jarduera horiek emango diote afektu-lotura horiek finkatu eta mantentzeko beharrezko hurbilketa.

Batzuetan, benetan jabetu gabe ere, jolasean ari dira etengabe: umeari irribarre egiten diotenean edo aurpegi serioa jartzen diotenean, umearen aurrean ezkutatu eta berriro agertzen direnean, umearen panpina kutunenak dantzan edo kantuan jartzen dituztenean, fardelak aldatu bitartean umeari laztanak egin edo musuak ematen dizkiotenean, edo umea bainatzean uretan plisti-plasta egiten dutenean.

Etengabeko jolas horiek atseginez asimilatzen ditu haurrak, eta, horien bidez, ezaugarri, sentimendu eta jokabide batzuk esleitzen dizkie egunero inguruan dituen pertsonei nahiz objektuei.

Haurtxoari lehen hilabeteetan zaindari hurbilekoenek ematen dioten tratu emozional hori izugarri zabaltzen da haurra beste pertsona heldu batzuekin edo kideekin erlazionatzen hasten denean.

Zabaltze sozial horrek bizipen eta esperientzia berriak ezagutzeko aukera ematen dio. Haurrak utzi egiten dio etxeko errege eta maitasunaren erdigune izateari, eta beste mundu bati egin behar dio aurre, bere sentimenduak besteen sentimenduekin lehiatzen diren munduari; bere mundua eta bizipenak bestearen mundura eta bizipenetara egokitzen hasten da.

Bizitzaren etapa honetan, mugak zabaltzeko eta errealitateak dakartzan murrizketa zurrunak gainditzeko aukera emango dio jolasak. Fantasiaren bidez beste mundu bat sortu dezake, heldua aurrez aurre duela jar baitaiteke, helduaren rolak modu idealizatuan jokatuz, eta bizi dituen baina oraindik ulertzen ez dituen gatazkak konpon ditzake.

Laburbilduz, jolasaren ikerketako espezialista gehienen esanean, jarduera ludikoak oreka psikikoa eskuratzea ahalbidetzen du. Ikuspuntu afektibo-emozional batetik, jolasak plazera, entretenimendua eta poza ematen dio haurrari, eta aukera ematen dio, halaber, bere burua askatasunez adierazteko, energiak norabide egokian bideratzeko eta tentsioak botatzeko.

38

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Bibliografia zorrotz aztertzen badugu, ondoriozta dezakegu autore gehienek funtzio berdinak ematen dizkiotela jolasari: `

Esperientzia positiboen eta negatiboen asimilazio-funtzioa, eta esperientzia horiek jolasaren bitartez irudikatzea.

`

Barne-emozio eta sentimenduen proiekzio- eta erregulazio-funtzioa: poza, agresibitatea, besteekiko tolerantzia, espero diren erreakzioak erreprimitzea.

`

Rol sozioemozionalak hartzeko funtzioa eta rol horiekin identifikatzea. Haurra, aitatxo, amatxo edo medikua izaten jolasten denean, denboraren poderioz egokitu egiten ditu objektuekiko eta jolaskide dituen beste haurrenganako afektibitatea eta sentimenduak.

Gurasoek, zaindariek eta hezitzaileek funtzio horiek aztertzen badituzte, honetaz ohartuko dira: haurrak bizi izandako esperientziak aberatsak edo eskasak diren, esperientzia horiek bere adinerako egokiak diren ala ez, garapen edo oreka emozionala zenbaterainokoa den, antsietateak eta beldurrak, zer rol sozialekin identifikatzen den, etab. Haurra jolasean dabilenean ez da bistatik galdu behar, bere historia eta barne-bizitza kontatzen ari baitzaigu. Horren adibidea dugu liburu honen egileari ikasle batek kontatutakoa: «Aspaldi, ikasle batek esperientzia hau kontatu zidan: “Nik umezain egiten nuen lan; Sara zaintzen nuen, nire bizilagunaren 3 urteko alaba. Amak, nire bizilagunak, hogeita hamar bat urte zituen orduan, eta bakarrik bizi zen neskatoarekin; beti nekatuta zirudien eta ordu asko ematen zituen lanean.

Arazo ekonomikoak eta emozionalak zituela zirudien. Arratsalde batez, Sararekin nengoela, deigarria iruditu zitzaidan panpinarekin nola jolasten zen; bortizki tratatzen zuen, besoetatik eta zangoetatik heldu eta lurraren kontra kolpatzen zuen. Aldi berean, errieta egiten zion oso gaiztoa zelako, ‘neska gaiztoa, neska gaiztoa’ errepikatzen zuen haserre, eta etengabe mehatxatzen zuen. Egun batez, bere etxean nengoela, nire bizilagunak alaba hitz gogorrez tratatzen zuela ikusi nuen, eta, batzuetan, beldur nintzen jo egingo ote zuen. Uste dut Sarak bera bizitzen ari dena imitatzen duela, ‘ikasi’ duena, hau da, haur gaiztoei egin behar zaiena”. Eta nire ikasleak, atsekabeturik, honela amaitu zuen: “orain uste dut Sara benetako bizitzan gertatzen ari zitzaiona erakusten ari zitzaidala jolasean zebilenean.”»

Eremu soziala “Sozializazioa prozesu bat da, eta, haren bidez, norbanakoek, besteekiko elkarreraginean, pentsatzeko, sentitzeko eta jokatzeko moduak garatzen dituzte, funtsezkoak baitira gizartean eraginkortasunez parte hartzeko.”(2) Herrialde garatuetan, haurtxoa, jaiotzen denean, bat-batean sartzen da sare sozial oso konplexu eta antolatuetan. Mundu sozial horrek jokamolde bat eta arau batzuk dauzka aurrez ezarrita, eta haurrak, hasieran, koherentzia eskasez eta are kaotikoki ere bizitzen du hori. Izan ere, jarraibide sozial asko ulergaitzak egiten zaizkio, eta osorik ikasi behar ditu, gainera. Sistema ekonomikoa, politika, elkarlana eta abar —antolamendu sozialaren kontzeptuak, oro har— nekez sekuentziatzen dira partzialki haurraren ikaskuntzan.

LANBIDE EKIMENA

39

Haur Hezkuntza

Horren adibide bat da haurrak nola bizi duen berak nahi duena erosteko aitak edo amak egin beharrekoa: kutxazain automatiko batera joan eta dirua atera, besterik ez dute egin behar. Ikasteko are zailagoa egiten zaio haurrari arau sozialek une jakin batzuetara eta egoera jakin batzuetara egokitu behar dutela. Adibide gisa, esperientzia hau: «Umetan, gurasoek erakutsi zidaten egia esan behar zela beti, baina gogoan dut oraindik “egiazaleegia” izatearen hutsegitea egin nuenekoa. Gurasoen herrira oporretara joan ginenetako batean, urrutiko izeba bat bisitatzera joan ginen, eta, une hartan, sorginen ipuinetatik ateratako andrea iruditu zitzaidan; zaharra zen, oso zaharra, eta beltzez jantzita zegoen, ilea gorantz tiratuta eta motots moduko batean bilduta zuen, eta sudur kako ikaragarria aurpegi zimurtu hartan. Esan beharrik ez dago “izebaren” musurik ez nuela inondik inora onartu, eta, gurasoen lotsarako, ozen esan nuen oso zaharra eta itsusia zelako ez nuela nahi haren laztanik.

Egoera hura gogoratzen dudanean, oso garbi daukat nire asmoa ez zela andre zaharra mintzea, inolaz ere ez; benetan sentitzen nuena adierazi nahi nuen, besterik ez. Baina gurasoak oso haserre jarri ziren, errieta egin zidaten eta, lotsaren lotsaz, barkamena eskatzen zioten behin eta berriro andreari (hura, berriz, ez zen batere haserretu, eta oso galleta goxoak eman zizkidan, gainera). Nik, orduan, ez nuen ezertxo ere ulertzen, baina ohartu nintzen helduen mundua ez zela mundu erraza eta sumatu nuen egoeraren araberakoa zela, neurri handi batean, eta, beraz, ikasi egin behar nuela egia noiz esan behar nuen eta noiz ez.»

Aipatu dugu, puntu honen sarreran, beharrak bultzatuta, eremuak orokorrean aipatuko zirela, haurraren garapena esplikatzeko. Komeni da gogoan izatea haurtxoa sehaskan zaindariekin jolasean dabilenean, mugimenduak eta pertzepzioak garatzen ari dela eta, aldi berean, ezaupideak eraikitzen, oinarrizko eskema batzuk lantzen dituen heinean. Erraz ohartuko gara, hain zuzen ere, helduarekin duen elkarreragin horren bidez hasten dela haurra sozializatzen.

Jolas konpartituen bidez, haurra komunikatu egiten da, beharrak ase diezazkioten itxaroten du, eta irribarre alaia egiten du, dena gustukoa izan bada, edo aurpegi txarragoa jartzen du edo negar egiten du, beharrak berak nahi bezala bete ez badira. Helduak, bere aldetik, haurraren erantzunak indartzen eta egokitzen ditu bere ekintzez. Bi aldeek konpartitzen dituzten elkarreragin horien bitartez, haurrak jolastuz ikasten ditu jokabide-arauak, eta bere burua ezagutzen du elkartruke sozioafektibo horietan.

Horrela, garapen sozialaren prozesua hasten da, bizitza osoan iraungo duena eta bi alderdi dituena: banakakoa eta taldekoa. Banaka, haurrak bere nortasuna eta bere buruaren kontzeptua eratzen du, besteekiko kontaktuaren bidez. Taldean, haurrak harreman pertsonalen sare bat osatzen du, gizartean erabat egokitzen eta integratzen lagunduko diona.

Besteekin, kideekin edo helduekin, harreman egokia eta osatua izateko moduko heldutasun soziala adin jakin batean soilik lortzen da (norbanako batzuek ez dute sekula lortzen). Hori haurraren ingurunearen eta giro afektiboaren araberakoa izango da; batez ere, bizitzako lehen urteetan.

40

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Bi urtetik aurrera, gutxi gorabehera (eta jakina, haur-eskolan sartuz geroztik), haurra harreman sozialak zabaltzen hasiko da. Une horretan, hezitzaileek oso garbi eduki behar dute jolasa dela sozializazioaren munduan sartzeko tresna.

Hasieran, jolas hori banakakoa da; izan ere, haurraren heldutasun sozialik ezak, bere egozentrismoak, ez dio kideekin modu egokian erlazionatzen uzten, eta ez da harrigarria izango hiru haur batera ikustea jolasean baina bakoitza bere aldetik, hau da, bakoitzak bere jolasa eginez bere kasa eta bakarka.

Gerora, aurrerapena egingo du eta helduarengana zuzenduko du jolasa; bere irudikapenen eta fantasien gida izateko eskatuko dio hezitzaileari. Une horretan, helduak hainbat gauza erakutsi beharko dizkio haurrari —mundu errealeko mugak eta aukerak, zer egin behar duen eta zer ez, zer den bidezkoa eta zer bidegabea, nola jokatu eta zein egoeratan—, jolasaren bidez eta ahalik eta askatasun handiena emanez, harik eta arreta parekoengan jartzen duten arte.

6 urterekin gutxi gorabehera, pixkanakako deszentralizazioaren ondorioz, nahiko modu egokituan erlazionatuko da haurra parekoekin. Bestearen ikuspuntua kontuan hartuko du, eta jolasak konpartituak izango dira, azkenean. Rolak banatu egingo dira eta jolasaren arauak aldez aurretik ezarriko dira, errespeta daitezen; lankidetza-jolasa hasten da.

Laburbilduz, jolasak konpartituz haurrak ikaskuntza soziala egiten du, besteekin erlazionatzen ikasten du, parte hartzeko eta bere nahiak betetzeko txandari itxaroten; azken batean, bere egozentrismoa gainditzen ikasten du. Hori guztia dela eta, bestearen lekuan jartzen da, eta lehen lagunak egiten ditu.

Haurrak sinpatia, elkarlana eta enpatia ikasten ditu.

Baina jolasaren bitartez ez dira jokabide horiek soilik agertzen. Jarreraren eta heziketa-estiloaren arabera, haurrak ikas dezake besteekin lehiatzen, norgehiagokan aritzen, inbidia izaten eta jeloskor egoten. Badakigu harreman sozialek lankidetza eragin dezaketela batzuetan eta gatazka beste batzuetan.

Haurra sozializatzeko asmatzen diren jolasek eta jarduera ludikoek erabakiko dute garapen sozial hori zer bidetatik joango den, elkarlanaren bidetik edo lehiaren bidetik. Eskolak balio eta arau “atipikoen” uhartea dirudi kanpoko anabasaren alboan —publizitate eta jolas agresiboak, bortizkeria, errespeturik eza eta abar—,baina duintasunez hartu behar du bere gain rol sozializatzailea, eta inoiz ez etsi.

LANBIDE EKIMENA

41

Haur Hezkuntza

Bukatzeko, eta jolasaren bidezko hezikidetzaren gaia beste unitate didaktiko batean luze-zabal jorratuko badugu ere, esan beharra dago adin horietan haurra sozializatzea oso garrantzitsua dela gerora rol sozial egokia har dezan generoen errespetuan. Errespetu hori gauza naturaltzat barneratuko du, baldin eta txikitatik berdintasunaren idealak erakusten bazaizkio. Hezitzaile gisa dugun erantzukizuna gure gain hartu behar dugu, eta gogoan eduki gai honi dagokionez haur guztiak berdinak direla jaiotzen direnean baina gehienetan ez direla berdintasunean hezten.

Garrantzitsua da haurrak berdintasunaren eta generoen errespetuaren idealetan heztea, jolasen bitartez batez ere.

2.2 Jolasa eta jostailua etapa ebolutiboetan Etapa ebolutiboak eta jolas-motak Orain arte, agerian gelditu da jolasak haurtzaroan duen garrantzia; izan ere, funtsezko eta ezinbesteko jardueratzat jotzen da haurraren oinarrizko gaitasunak garatzeko. Hortik aurrera, azaldu egin beharko da haurrek eta jolasek nola eboluzionatzen duten eta haurtzaroko etapetan egiten den jolasmota bakoitzak zer bereizgarri dituen.

Eboluzioaren eskalan, jolasen tipologiaz edo sailkapenaz ari garenean, bistakoa da jolasaren ikertzaile adina sailkapen dagoela. Argitaratutako bibliografia zabala aztertuta, azkar konturatuko gara horretaz. Jolasen sailkapen desberdin horiei garrantzia kendu gabe, ahalik eta gehien ikusiko ditugu 6. unitate didaktikoan.

42

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Haurraren eboluzioa errazago aztertzeko, hainbat fase edo etapatan sailkatu behar da, eta bakoitzean jolas-mota egokienak jarri.

Baina haurraren ikuspuntu ebolutibo batean kontzentratzea eta eboluzio hori jolasen bitartez nola agertzen den ikustea bada asmoa, autore gehienek —batzuek beste batzuek baino kritikoago— J. Piaget hartzen dute erreferentzia gisa. Horregatik, autore horrek haurraren eboluzio-etapa bakoitzean tipikotzat jotzen duena hartuko dugu jolasaren sailkapenaren oinarritzat.

Etapa horiek hauexek dira: etapa edo aldi sentsoriomotorra, etapa edo aldi preoperazionala eta operazio konkretuen etapa edo aldia.

Hori horrela, aztertuko diren jolas-motak hauexek dira: jolas funtzionala, jolas sinbolikoa eta arauzko jolasa.

Bestalde, kontuan hartuko dugu aurreko guztiekin batera garatzen den beste jolas-mota bat, eraikuntza-jolasa; oso sinplea da lehen etapan, baina eboluzionatu egiten du eta forma konplexu eta landuagoak hartzen ditu ondorengo etapetan. Autore batzuek haurra jolasean dabilela egindako behaketa sistematikoetatik atera dira horri buruzko azalpenak.

Laburbilduz, etapa edo aldi ebolutiboak eta jolas-mota desberdinak konbinatuz, sailkapen hau egin dezakegu: `

Etapa sentsoriomotorra. 0tik 2 urtera bitartean. Adin horretako tipikotzat jotzen da jolas funtzionala.

`

Etapa preoperazionala. 2tik 6-7 urtera bitartean. Jolas sinbolikoa jotzen da adin horretako tipikotzat baina jolas funtzionalari ere eusten dio haurrak, askoz modu konplexuagoan bada ere.

`

Operazio konkretuen etapa. 7tik 12 urtera bitartean. Aldi hau liburu honen azterketatik kanpo geratzen bada ere, aipatu egingo dugu, ezinbestekoa delako jolas-motei buruzko ezagutza osatzeko; zehazki, arauzko jolasari buruzkoa, adin-tarte horretan baitago unerik goienean.

Aldi berean, eraikuntza-jolasa aztertuko dugu, adin guztietan agertzen den jolas-mota espezifikotzat.

LANBIDE EKIMENA

43

Haur Hezkuntza

Jolas-tipologia bakoitzean eta adin bakoitzean zer-nolako jostailua den egokiena iradokitzeko aprobetxatuko dugu aldi bakoitzaren azterketa.

Kontuan hartuta jostailuaren ikerketa aurrerago ikusiko dugula, atal honetan ez dugu nahi gaian sakontzerik, ez eta jostailuen sorta guztia azaltzerik ere; jostailu tipiko batzuk aipatuko ditugu, kontsumoproduktu sofistikatuak alde batera utzita, dagokien unitate didaktikoan hitz egingo baitugu horietaz.

Jolas funtzionala, etapa sentsoriomotorreko jolas tipikoa Etapa honetako jolas tipikoa, J. Piageten arabera, jolas funtzionala da. Haurrak bere alor guztietan erakusten duen garapen-mailaren arabera agertuko da jolasa, hau da, haurrek zer-nolako gaitasunak dituzten, jokabide eta ekintza konplexu eta landuak hartuko dituzte ala ez.

Horrela, etapa sentsoriomotorrean (0-2 urte) gauzak egitea, mugitzea, erabiltzea, esperimentatzea eta objektuak eta pertsonak aztertzea da jolasa; “ariketa-jolasa� da, ikasitako jarduerak plazer hutsagatik errepikatzea, alegia. Une horretan, helduek nahiz jostailuek ekintza eta mugimendu horiek sustatu behar dituzte, eta jakin-mina eta sorpresa bultzatu.

Eraikuntza-jolasa urtebetetik aurrera agertzen da, gutxi gorabehera, eta sinple-sinplea izan ohi da etapa honetan.

0TIK 3 HILABETERA BITARTEAN Lehen egunetatik, haur txikia gai da begirada zuzentzeko ingurua ikusi nahian. Alabaina, oso hurbil dauden objektuak edo pertsonak soilik ikus ditzake garbi, eta oso denbora laburrean.

Haurtxoaren lehen jostailuak bere gorputza eta helduak dira.

44

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Lehen gabezia horiek gorabehera, ez zaio umea estimulatzeari utzi behar. Izan ere, haurtxoa ikaragarri erakartzen dute objektu argitsuek eta koloretsuek —batez ere, atzearekin kontrastean daudenek—, eta mugimendua eta soinua dutenek ere bai. Laburbilduz, esan dezakegu estimulu berriak ekartzen dituen guztiak pizten duela bere interesa, eta arreta galtzen duela estimulu horiek errepikatu egiten direnean edo haietara ohitu denean.

Haurtxoaren jolasak Sehaskan objektu mugikorrak jartzeko eta koloretako zintak edo argi ahulak erakusteko garaia da, eta txintxarriari, kanpaitxoei edo gomazko panpinei eragitekoa. Aldi honetan, haurtxoak ezin ditu oraindik eskuak erabili gauzak hartzeko, eta luzaroan egongo da objektu erakargarri horiei begira eta adi.

Halaber, helduen aurpegiak, begiradak eta elkarrizketak izango dira haurtxoaren beste entretenimendu kutunetako bat. Haur txikiaren begietara, izaki bizidunak deformatzen ari dira etengabe eta erritmo berezian mugitzen eta mintzatzen dira. Horregatik gomendatzen da bizitzako lehen egunetan betiko sehaska-kantak abestea, umea lasaitu eta lo gozoan jartzen dute eta.

Horrek guztiak hainbat egoera sortuko ditu, haurrari sorpresa atseginak emango dizkiotenak eta arretari eusten lagunduko diotenak. Estimuluz betetako giro hori oso gustuko du haurtxoak, eta beharbeharrezkoa da, gainera.

Esan dezakegu pertsonak direla haurtxoen jostailu kutunenak, nahiz eta adin honetan ez dagoen berez jolasik, estimuluei erantzuteko erreflexu-erreakzioak baizik. Gainera, denbora gutxi ematen du jolas horietan, eta lehenengo oinarrizko beharrak ase behar ditu beti.

Jostailuetako batzuk Haurtxoak erreflexuz erabiltzen duen lehen jostailua bere gorputza da: eskuak eta oinak. Beste jostailu bat helduak izango dira: laztanak, irribarreak, begiradak, kilimak, masajeak, aurpegia agertzeko eta desagertzeko mugimendua eta formaz aldatzekoa, sehaska-kantak, magalekoak, musika eta koloretako zintak dituzten zintzilikario mugikorrak, soinua ateratzen duten gomazko objektuak, etab.

3TIK 6 HILABETERA BITARTEAN Aldi honetan, haurtxoa gai da begirada denbora luzeagoan finkatzeko eta objektu mugikorrei jarraitzeko; eskuak denbora gehiagoz izaten ditu irekita eta zertxobait altxatzen ditu ahora eraman nahi dituen objektuetarantz; eta irribarre egiten die helduei, jasotako laztanei erantzunez.

Aurrerapen horiek haurraren jolasen lehen erakusgarriak dira, eta hura ez da nekatuko ekintza berberak behin eta berriro errepikatzeaz. Aurreko adin-tartean baino denbora gehiago emango du jolas horietan, baina, oraindik ere,bere oinarrizko beharrak ase behar ditu lehenengo.

Zertan jolasten da?

Garai honetan, haurrak, bere gorputzaz eta helduaren gorputzaz gain, eskuez uki ditzakeen objektuak eduki behar ditu jostailu gisa, manipulazio-jolas egokiak egiteko. Haurtxoak objektu mugikorrak ukituko ditu, txintxarriari eragingo dio pixka bat, kosk egiteko eraztuna miazkatuko du, plastikozko eta koloretako giltza-sortak erabiliko ditu esku artean, eta, trebeago edo traketsago, buru-belarri ariko da horretan.

LANBIDE EKIMENA

45

Haur Hezkuntza

Haurrak beharra sentitzen du ukitzeko, miazkatzeko eta hotsak entzuteko, eta behar hori ase behar diote jostailuek. Helduak jostailuak seguruak direla ziurtatu beharko du —ez daitezela hautsi edo ez ditzatela ertz zorrotzak agerian utzi, ez daitezela toxikoak izan eta erraz garbi daitezkeela—, haurrak ahora eramango baititu etengabe.

Gainera, jostailu horiek ezaugarri espezifiko batzuk dituztela begiratu beharko da. alde batetik, ahalik eta estimulu eta esperientzia sentsorial gehien (ikusmenezkoak, entzumenezkoak, etab.) eskaini behar dituzte eta, bestetik, eskuak erabiltzeko eta esploratzeko aukera eman behar dute, hilabete horietan pixkanaka garatuz joateko.

Jostailuetako batzuk Oraindik ere, bere gorputza eta helduena, musika duten objektu mugikorrak, koloretako zintak eta sehaskarako kanpaitxoak dira gozatzeko eta ondo pasatzeko objektuak. Horiez gain, ume-kotxerako plastikozko edo oihalezko bolak, edo erraz hartzeko moduko objektuak. Lurrean, mantatxo bat jarri behar zaio, eta, inguruan, mugitzen diren edo soinua ateratzen duten objektuak, mota guztietako txintxarriak edo koloretako eta plastikozko giltza-sortak edo uztaiak, kosk egiteko gomazko eraztunak, panpinak, txakurtxoak, ukitze leuneko hartz txikiak, etab.

6TIK 12 HILABETERA BITARTEAN Aldi honetan, haurtxoak aurrerapen nabarmena egiten du, orduan hasten baita gertakariak ulertzen eta mugitzeko autonomia handiagoa lortzen. Jakina, haurrak aukera horiek izanda, jolasa eboluzionatuz joaten da; askoz jakin-min handiagoa erakusten du, eta inguruko espazioa erabiltzen hasten da; izan ere, buelta eman eta objektuetarantz arrastaka joatetik lau hankatan ibiltzen hasten da haurra, eta, oso aurreratua bada, oinez ibiltzen ere bai.

46

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Zertan jolasten da?

Haurra gauza da jadanik gauzak taxuz hartzeko eta esku batetik bestera pasatzeko; gauzak lurrera botatzen dituenean edo elkarren kontra jotzen dituenean zer gertatzen den ikertzen ematen du denbora asko; ahalik eta urrutien jaurtitzen ditu jolasean, eta horrekin biziki ondo pasatzen du; eta, batez ere, botatakoa eskura itzultzen dion heldu bat badu, behin eta berriro errepikatzen du ekintza, eta badirudi inoiz ez dela horretaz nekatuko.

Helduak plazer-iturri izaten jarraitzen du, eta oso beharrezkoa da beti haurraren jolasetan. Alabaina, aldi honetatik aurrera, helduak utzi egingo dio haurtxoaren ekintzen muina izateari, eta gero eta garrantzi handiagoa izango dute objektuetan oinarritutako jarduera ludikoek. Objektu horiek berezko garrantzia izaten hasten dira. Haurrak interes handia du haien ezaugarriak esploratzeko, eta, bistatik galtzen baditu, bilatu egiten ditu. Horrek erakusten du umeak iraupenaren ideia baduela eta errealitatean objektuak duen jokabidea ulertzen duela.

Beraz, manipulazio, esplorazio eta aurkikuntzaren bidez jakin-mina eta ezagutza bultzatzen duten objektu berriak haurraren eskura jartzeko unea da. “Altxorren saskia” bezalako jolasen unea da; oso jolas egokia da adin horretarako, eta 6. unitate didaktikoan ikusiko dugu xehetasun handiagoz.

Bueltaka dabiltzan objektuak emango zaizkio haurtxoari, eskuz har ditzakeenak; gero, mugikorrak eta koloredunak; eskura jarriko zaizkio trapuzko panpinak, miazka ditzakeen gomazkoak edo bainatzean erabiltzekoak, eta entzumena eta pertzepzio erritmiko-musikala lantzeko soinuzko objektuak, mota guztietako eguneroko objektuak: tapoiak, arropa, fruituak, belakiak; horiek guztiak zentzumenak estimulatzeko.

Baina ziurtatu egin beharko da objektu horiek ez direla arriskutsuak haurrarentzat.

Helduak ez ditu ahaztu behar sehaska-kantak, magalekoak eta esku-jolasak: “Eragiozu eskutxoari...”

“Honek arrautza ekarri...” “Talo talo txin...”. Gainera, marrazki koloretsuetako ipuinak erakutsi beharko dizkio, hurbileko objektuak, pertsonaiak eta animaliak dituztenak. Komeni da horien bitartez helduak istorioak asmatzea, haurtxoak egoera desberdinetan (bainatzean, bazkaltzean, lo egitean, kalera irtetean, etab.) dituen beharretara egokitutakoak.

Era berean, eta adin honetan batez ere, alde batera utzi behar dira objektu eta jostailu sofistikatuak, nahiz eta senideentzat tentagarriak izan besteen aurrean ondo geratzeko: pilak dituzten jostailuak edo urrutitik gidatutakoak; baliteke hasieran jakin-mina sortzea haurtxoari, baina, denbora gutxira, funtzionatzeari uzten diote bateriarik ez dutelako edo lurraren kontra emandako kolpeaz mekanismoa hondatu zaielako. Objektu horiek ez dituzte, berez, haurraren beharrak asetzen.

Jostailuetako batzuk Komenigarriak izango dira taka-takak edo zutik egoteko edo ibiltzeko gurpildun jostailu handiak, eta ukimen- eta entzumen-estimulu ugari dituzten lurrerako mantatxoak Hainbat tamaina eta materialetako pilotak: gomazkoak, trapuzkoak edo plastikozkoak, hartu eta biraka ibilarazteko. Mota guztietako eta ukitze leuneko panpinak eta animaliak, soinua dutenak, uretan jolasteko gomazko edo plastikozko objektuak, ispiluak (txikientzako bereziak), oso sinpleak diren ahokatzeko jostailuak, handiak eta koloretakoak.

12TIK 24 HILABETERA BITARTEAN Behin eta berriro haurraren jolasean helduaren partaidetza oso beharrezkoa dela errepikatuko badugu ere, adin honetan ikusiko dugu haurtxoa gero eta autonomoagoa dela jolasetan. Orain nahierara ibil daiteke batetik bestera, eta, horri esker, askoz urrutiago dauden espazioak esploratzeari ekiten dio; gainera, espazio horien eta jolas-objektuen artean dagoen erlazioa aurkituko du pixkanaka.

LANBIDE EKIMENA

47

Haur Hezkuntza

Zertan jolasten da?

Aldi honetan, umearen kezka nagusia objektuak esploratzea, aztertzea eta manipulatzea da oraindik.

Puskatzea, estutzea eta kolpatzea dira oraindik ere ekintza nagusiak bere jarduera ludikoetan. Kideekiko harreman sozialei dagokienez, haurra ez da oso lagunkoia, eta elkarreraginak modu gatazkatsuan amaitu daitezke. Hori egoera kontuan hartuta ulertu behar da eta normala da gehienetan, baina, hala ere, beti egon behar dugu haurrari begira, eta dagozkion neurriak hartu beharko ditugu, objektuekin edo kideekin oldarkorregi agertzen bada. “Jolas heuristikoa� bultzatzeko garaia da (6. unitate didaktikoan aztertuko dugu). Askotariko jostailu eta objektuak eman behar zaizkio: trenak, beren lokomotora eta bagoiekin; autoak, ibilarazi eta arrastaka eramateko; panpinak, orgetan eramateko. Helduek inolako bereizkeriarik egin gabe emango dizkiote objektu horiek haurrari, mutila edo neska izan.

Jolas horiek bakarrik edo kideek edo helduek lagunduta egin ditzakete, baina, edonorekin daudela ere, jolaskidea edozein delarik ere, adin horretako haurtxoek beren ekintzei begiratzen diete, eta beren jarduera ludikoei. Bestearen ikuspegia erakusteko unea da, eta istorioak erabiltzea komeni da; hain gogoko dituzten ipuinetara jo dezakegu. Gainera, haurra has daiteke ipuin horiek bere kabuz moldatzen eta istorio horietan parte hartzen.

Adin-tarte honen bukaera aldera, helduengan ikusitako ekintzaren bat antzezten hasten da, halaholako zehaztasunez. Horretarako, ordura arte berezko interesa (beren ezaugarriak, tamaina, kolorea eta abar direla eta) izan duten objektuak erabiltzen ditu.

Horren adibide bat dugu plastikozko koilara bat; ordura arte, haurrarentzat miazkatzeko edo jaurtitzeko balio zuen objektu luzexka zen haurrarentzat, eta, orain, panpinari jaten emateko tresna bilakatu da. Gauza bera gertatzen da edalontziekin, orraziekin, esponjekin... Hau da, denboraren poderioz, jolasa garatuz joaten da, eta, 2 urtetik aurrera gutxi gorabehera, jolas sinboliko bilakatzen da.

Jostailuetako batzuk Beharrezkoak dira oraindik mugikorrak, trapuzko, gomazko edo plastikozko panpinak edo animaliak, arrastatzeko jostailuak, pilotak, etab. Eta garrantzi handia hartzen dute beste jostailu batzuek, hala nola autoek, trenek, helikopteroek eta hegazkinek. Handiak izatea gomendatzen da, manipulazio-jolasa ahalbidetzeko, edo oso handiak, haurra haietara igo dadin edo eskuez hel diezaien, eta, jakina, triziklo ospetsuak ahaztu gabe.

Oso gogoko izango dituzte sukaldeko tresnatxo mota guztiak edo eguneroko plastikozko edo egurrezko lanabesak, eta, tamaina errealekoak eta kolore askotakoak badira, ezin hobeto. Gustuko dituzte, halaber, eraikuntza-joko errazak, pieza handikoak, estalkia jarri eta kentzeko, ahokatzeko eta pilatzeko; uretan edo hondarretan jolasteko kuboa eta pala; eta adierazpenerako materialak, hala nola eskuko pintura, argizariak, eta marrazkidun ipuinak.

48

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jolas sinbolikoa, etapa preoperazionaleko jolas tipikoa 2 urtetik aurrera, haurra gai denean aurrean ez dituen objektuez, pertsonez eta bizipenez gogoratzeko, eta mintzaira askoz hobeto menderatzen duenean, jolas sinbolikoa nagusi den etapan sartu dela esan dezakegu.

Adin horretatik aurrera, jolasek beste joera natural bat hartzen dute, bizi izandako edo asmatutako egoeren antzezpena eta itxurak egiteko joera. Haurraren mundua fantasiaren eta errealitatearen artekoa da, eta oraindik ezin ditu bi munduak argi eta garbi bereizi. Edozein pertsonaia bihur daiteke, eta gozatu egiten du helduen ekintzak imitatzen; orain ere helduengan jartzen du arreta.

Komeni da hezitzaileen laguntza izatea eta irudimena eta sormena bultzatzen dituzten objektuak eta jostailuak erabiltzea, haurra hurrengo etaparako presta dezaten; izan ere, etapa horretan, arauzko jolasak oso aurrerapauso handia ekarriko baitu konpartitzeari edo elkarlanean aritzeari dagokionez.

Jolas funtzionalak eta eraikuntza-jolasak egiten dira etapa honetan ere, baina askoz konplexuagoak dira.

2TIK 4 URTERA BITARTEAN Etapa honetan, aldaketa ikusgarriak izaten dira haurraren jarduera ludikoetan. Alde batetik, jolasak mugimendu handikoak izan daitezke: asko gustatzen zaio lasterka ibiltzea, jauzika, irrist egitea, zabuka ibiltzea... Mugitzeko trebetasunak garatu zaizkiolako egin dezake hori guztia.

Zertan jolasten da?

Leku irekiak eta elementu seguruak eskaintzea komeni da, haurrak eroso aska dezan barruan duen energia hori guztia: zabuak, txirristak, lurra edo belarra duten guneak, etab. Beharrezkoak izango dira haurra pozik uzteko.

LANBIDE EKIMENA

49

Haur Hezkuntza

Aldi berean, haurrak jarduera lasaiagoetan ere ematen du denbora, helduen mundua imitatzen eta bizipenak irudikatzen, besteak beste; hau da, jolas sinboliko esaten zaion horretan. Jolas-mota horrek eboluzionatu egiten du denboraren poderioz, eta bi fasetan bereizten da: 9 Hasieran, haurra bere ekintzetan kontzentratzen da eta dramatizatu egiten ditu gehiegizko keinuak eginez: jaten, edaten edo eskuak garbitzen ari denaren itxurak argi eta garbi egiten ditu, eta bere mugimendu eta ekintzek ez diote helduari zalantza-izpirik uzten.

9 Ondoren, eta modu egokituagoan, haurrak bere jokabideak besteengan proiektatzen ditu, helduengan nahiz objektuetan. Zeregin horietarako, eguneroko objektuez baliatzen da. Ez dute objektu errealak edo horretarako espresuki egindakoak izan behar, nahitaez; sormena erabiliz, umeak berak sortzen ditu material ludikoak, eta hori ere jolasaren parte da, gainera.

Adibidez, zapata-kaxa panpinaren kotxetxoa da, ogi-apurra haren bazkari goxoa, aulkitxoa amaren auto berria, eta plastikozko platera, bolantea. Haurra gauza berriak esploratzen jolasten da, eragina du ingurunean, irudimena erabiliz aldatu egiten du nahierara, eta menderatu egiten du. Panpinaren amatxo da eta errieta egiten dio jaten ez badu; taxi-gidaria da eta taxia darama; edo ile-apaintzailea, eta panpinei benetan mozten die ilea batzuetan, heldu batzuen haserrerako.

Helduak kontsekuentea izan behar du, eta, uneoro, haurraren sormena bultzatu. Horrek ez du esan nahi jostailurik eman behar ez dionik, gehiegi ez dizkiola eman behar baizik eta, batez ere, jostailu horiek egokiak izan behar dutela haurraren adinerako eta beharretarako.

Garai honetan, gainera, haurrak bere kideei erreparatzen die eta haiekin jolasten da askotan.

Alabaina, jarduera horiek gehienetan aparte egiten dituzte, hau da, nahiz eta elkarrekin eta jolas berean aritu, baliteke haurrek bizipenak ez konpartitzea, eta are gutxiago arauak. Bakoitzak bere rola hartzen du eta bere interesen arabera jokatzen du, besteen rola eta interesak ezertarako kontuan hartu gabe.

Etapa honetan, hasieran batez ere, sarritan gertatzen dira borrokak eta liskarrak objektu edo jostailu jakin batengatik, lortu ondoren alde batera erraz uzten bada ere. Garrantzitsua da egoera gatazkatsu horietan heldua bakegile eta negoziatzaile bihurtzea.

Jostailuetako batzuk Jolas sinbolikoa bultzatzen duten objektu-mota guztiak: sukalde-muntaiak, ile-apaindegiak, garajeak, dendak, era guztietako plastikozko janariak daramatzaten erosketa-orgatxoak, jantziak eta higienerako, atsedenerako eta elikadurarako ekipo osoak dituzten panpinak, arotzaren eta iturginaren lanabesak (muntatzeko torloju eta azkoinak, besteak beste) dituzten lan-mahaiak....

Garrantzitsuak izango dira, halaber, bizikletak, trizikloak, egurrezko edo plastikozko zalditxoak, autoak eta muntatu, arrastatu edo erraz mugitzen diren jostailuak.

Gauzak eraikitzeko balio duten objektuak —pieza handiak izan behar dituzte oraindik, baina gehiago, muntatzeko eta desmuntatzeko—, pieza gutxiko puzzleak, animalienak eta landareenak. Mota guztietako musika-tresnak (perkusiozkoak, haizezkoak eta harizkoak), eta adierazpenerako materiala, hala nola koloretako arkatzak, argizaria, plastilina, arbelak, igeltsuak, ipuinak, mozorroak, txotxongiloak, etab.

50

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

4TIK 6 URTERA BITARTEAN 4 urteren buruan, talde-jolasa hasten da agertzen; horrek aurrerapen kualitatibo handia dakar, bai jolasari berari dagokionez, bai une horretatik aurrera egingo diren jolas-motei dagokienez.

Taldea agertzea Taldea agertzeak aurrerapen sozial handia dakar, eta horren ondorio batzuk garrantzitsuak izango dira. `

Lehena, haurra etengabe dago bere kideekin harremanetan, eta, beraz, ez du heldu berarekin egoteko halako beharrik, jada ez dio horrenbeste eskatzen helduari berarekin jolasteko, eta helduak parte hartzekotan, pasiboa izatea eta bere esanera egotea nahi du haurrak. Nahi horiek gorabehera, helduek haurraren jolasa estimulatzen jarraitu behar dute, eta hark eskatzen dien neurrian parte hartu. Hutsegitea da haurrak adin honetatik aurrera duen autonomia aprobetxatzea haren bizitza ludikotik desagertzeko.

Adin-tarte horren bukaeran, lehen adiskideak eta txikiagoekiko tratua agertzen dira. Txikiagoak diren horiek jolasean seme-alabak izan daitezen erabiltzen dituzte, beraiek helduagoak sentitzeko eta hezitzaile, lider edo gidari gisa jokatzeko, edo bigarren mailako eginkizun ez oso atseginak bete ditzaten, pilota gelditzea edo haren bila joatea adibidez.

`

Bigarren ondorioa jolasetan arauak eta aginduak agertzen hastea da; hala ere, arau horiek ez dute asko irauten, hau da, jolastu ahala desagertzen edo aldatzen dira. Halaber, rolak banatzeko unea da, rol horiek iraunkorrak ez badira ere; hortaz, jolasa aurrera joan ahala, protagonista aldatu egingo da.

Adin honetan, taldearekiko elkarreraginak funtsezko aldaketa ekarriko du haurraren jarduera ludikoan.

Adibide gisa: haurrak medikutan, maisu-maistretan edo aitatxo eta amatxotan ari direnean, rol horretan askoz modu errealagoan sar daitezke eta aldez aurretik onartutako jarraibide batzuen arabera; hori bai, haientzat, aurrez ezarritako rol sozialak nahiko zorrotz banatuta daude. Beraz,

LANBIDE EKIMENA

51

Haur Hezkuntza

jolasetan rolak sexuaren arabera esleituko dira: aitatxo mutikoa izango da, eta bere lanbidea taxi-gidaria, medikua, kamioi-gidaria edo argiketaria, eta amatxo neskatoa izango da eta, ziur asko, ume bat izango du (panpina), ardura handiz zainduko duena aitatxo lanera doan bitartean.

Familiako eguneroko egoera tipiko horiek zertxobait muturrera eraman nahi izan bada ere, adin horretako bi, hiru eta lau haur jolasean beren kasa dabiltzanean begira egonez gero, edonork ikusiko ditu horrelako etiketak —batzuenak, besteenak edo guztienak—, antzezpen guztian zehar. Helduak eta hezitzaileak horren arabera jokatu behar dute, jokabideen ereduak emanez eta sexuen arteko berdintasuna esplizituki eta inplizituki erakusten duten jolasak proposatuz.

`

Hirugarren ondorioa adin honetako jarduera ludikoetan materialen, lanabesen eta jostailuen erabileran gertatzen den aldaketa handia da. Horregatik, objektu ludiko horiek, alde batetik, hastapeneko taldekotasuna dakarten jolasak estimulatu eta bultzatu behar dituzte, eta, bestetik, mugimendu- eta ezagutza-trebetasunak garatzeko bidea eman behar dute. Orduan agertuko dira bizikletak, patineteak eta beste jostailu landu eta hezitzaile batzuk, jostailuei buruzko unitate didaktikoan xehetasun handiagoz ikusiko ditugunak.

Adin honetako ia ume guztiak eskolatuta daude, edo hala egon behar lukete, behintzat. Haurhezkuntzako edo lehen hezkuntzako ikastegietan arreta handia jarri beharko dute estimulu horiek guztiak haurren eskura jartzekoa. Hortaz, egokitu egin beharko dituzte leku irekiak —adibidez, patioa, hor hasiko baitira kirola egiten, korrika ibiltzen, elkar harrapatzen eta nahierara asaskatzen—, eta leku itxiak ere bai —jolas dramatikoetan ibili, eta jostailuak, mozorroak, txotxongiloak eta panpinak egingo baitituzte—.

Halaber, garapen grafikorako materiala eskainiko da; ipuinak betiko lagun onak izango dira, eta haurra bere istorioak marrazten has daiteke orain. Era berean, egokiak izango dira natura maitatzera, landareak zaintzera edo animaliak errespetatzera bultzatzen duten jolasak. Batez ere, komenigarriak izango dira naturak merezi duen begirunean hezten hasteko.

52

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jostailuetako batzuk Adin honetako jolas sinbolikoko jostailuek oso ezaugarri zehatza dute: taldeko jolaserako urratsa ematen lagundu behar dute.

Orain sukaldeko jolasek, haurra zaintzearenek edo lanbideenek pieza gehiago dituzte eta errealistagoak izan nahi dute, jolas horietako batzuk konplexuegiak ere izan daitezkeen arren.

Dendaren jolasean, kontsumo-produktu ugari agertzen dira, baita kaxa erregistratzailea ere, eurobilleteak eta plastikozko txanponak dituena; garajeek gasolina-hornigailua izango dute, hainbat solairu eta auto mordoa; ile-apaindegiak edertasun-zentro bilakatzen dira, eta panpinak ez ezik, haurrak beraiek ere makillatzen dira han, eta mota guztietako apaingarriak egiten dira, gainera.

Haurrentzat oso gauza baliotsuak dira oraindik autoak, trenak, hegazkinak, patinak, patineteak, bizikletak (batzuk bi gurpilekoak jadanik), pilotak eta saskiak, sokak eta ariketa fisikoak eta kirola egiteko jostailu guztiak. Eraikuntza-materialek pieza txikiagoak dituzte eta jolas landuagoak egiteko aukera ematen dute; lan-mahaiek aukera ematen dute eraikuntza mekaniko edo robotiko sinpleak ahokatzeko nahiz gauzak kolpatzeko, torlojuz lotzeko eta zerraz ebakitzeko; puzzleek zailtasun-maila handiagoa dute; eta domino-jokoek bertsio asko dituzte.

Komenigarria izango da adierazpen plastikoa, keinuzkoa eta musikala bultzatzen duten objektu-mota guztiak eskaintzea. mozorrotzeko arropa, kapelak, oinetakoak, txotxongiloak, marrazteko materiala, pintatzekoa, ipuinak, musika-tresnak eta beste hainbat objektu (plastika-lanak egiteko, gauzak itsasteko, ebakitzeko, osatzeko, collage egiteko, mota guztietako paperekin jolasteko, etab.).

Jolas funtzionala, etapa sentsoriomotorreko jolas tipikoa Eraikuntza-jolasa pertsonak bere bizitzako edozein garaitan burutu dezakeen jarduera ludikoa da.

Haurrak 12 hilabete inguru dituenean hasten da. Adin horretan, badaki, nolabait, zer egin nahi duen eta nola egin nahi duen, eta eboluzionatu egiten du bere formarik oinarrizko edo sinpleenetik konplexutasunmaila jakin bateraino, alde batetik, garapen kognitiboak eta, bestetik, erabilitako materialen egiturak berak uzten dioten mailaraino, alegia.

Hiru dimentsiotako puzzle konplexuak egiteko, eszenategiak eta egiturak eraikitzeko edo ahokatzeko piezak dituzten robot konplikatuak muntatzeko, nerabezaroan sartuta egon behar du haurrak, zailtasun-maila handia baitute.

Haurraren garapena eta eraikuntza-jolasa Etapa sentsoriomotorrean eta sinbolikoan —puntu honetan kontuan hartuko ditugunetan, alegia—, eraikuntza-jolasak berebiziko garrantzia dauka haurraren garapenean: motrizitate xehea eta larria bultzatzen ditu, eskuak/ikusmena koordinazioa erabiltzen erakusten du, muskuluak kontrolatzen ikasteko oinarria da (kontu handiz ibili behar du bere mugimenduarekin eta indarrarekin, osatutako egiturak lurrera eror ez daitezen), eta kontzentrazioa, nahi duena lortzeko ahalegina eta pazientzia lantzeko balio du. Hori guztia, jolas hori egiteak dakarren aurrerapen kognitiboak gidatuta.

Eraikuntza-jolas horiek egiteko beharrezko materialak ekartzen badira, ikusiko dugu haurrak joera naturala duela ahokatu, pilatu eta sailkatzeko jarduerez gozatzeko. Normalean, jolas horren lehen eboluziouneetan, jarduera hori banaka egiten da, eta kontzentrazio eta ahalegin handia jartzen du haurrak, luzerako ez bada ere.

LANBIDE EKIMENA

53

Haur Hezkuntza

Horrelako jolasak egiten direnean, aurrez finkatutako ideia batzuk egon ohi dira eta horiek betetzeko asmoa, hau da, haurrak hasierako ideia bat du, zer pieza edo jostailu ditut; amaierako ideia da zernolako emaitza lortu nahi dut, eta, tartean, estrategia edo urrats batzuk daude, nola erabiliko ditut eta noiz; prozesu horren bidez helburua beteko du, hobeto ala okerrago.

Prozesu neketsu hori dela eta, jolasa konplexutasun eta asmo desberdinez egingo da, haurraren adinaren arabera. Horrela, bederatzi hilabeteko haurrak lurra kolpatzen du pieza batzuekin (plastikozkoak, oihalezkoak edo egurrezkoak izan ohi dira eta hainbat kolore, tamaina eta forma izaten dituzte).

Urtebete duenean, piezaren bat ahokatu ahal izango du, eta pilatu, nekez bada ere; bi urterekin dorrea edo trena eraikiko du, eta hiru urterekin zubia eraikitzeko gai izango da, forma desberdinak ahokatzen hasiko da (laukiak, laukizuzenak, zirkuluak) edo puzzle lauak egiten. Lau urterekin, zirkulazio handia duen bide bat irudikatu ahal izango du, edo animaliaz betetako etxalde bat; adin horretatik aurrera, eta sei urtera bitartean, pieza eta muntatzeko modu gehiago eta konplexuagoak erabiliko ditu.

Haurraren aldi ebolutibo guztietan egon behar du eraikuntza-jolasak, eta bakoitzean dagokion konplexutasun-maila izango du

Heldua eraikuntza-jolasaren aurrean Laburbilduz, eraikuntza-jolaserako materialak edo zirkunstantziak jartzeko garaian kontuan hartu behar dira jolas horren ezaugarrietako batzuk: 9 Haurra jolas horiek egiteko hezi behar da. Haurra oso txikitatik gauzak eskuekin erabiltzen ohituta ez badago, horrelako materialak ez zaizkio erakargarriak irudituko.

9 Adinaren arabera erabakiko da zenbat pieza eta zenbaterainoko konplexuak eman. Horretarako, kontuan hartu behar da jolas horiek erronka izan behar dutela haurrarentzat, hau da, zailtasun-mailak haurraren une ebolutiboa baino goraxeago egon behar duela. Oreka bilatu behar da, hau da, haurrak ez du frustratu behar bere ahalmenetik oso urruti dauden jolasekin eta ez du aspertu behar oso jolas errazekin.

54

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Onartu egin behar dugu haurrak zerbait eraikitzen duenean gero suntsitzeko izaten dela gehienetan. Plazera bi ekintzetan dago, eta ez dugu haurra eraikuntzak bere horretan uztera behartu behar, nahiz eta emaitza oso polita izan.

9 Garrantzitsua da horrelako jolasak mutikoengan eta neskengan sustatzea; izan ere, badirudi sozialki egiaztatuta dagoela mutikoak neskak baino gehiago estimulatzen dituztela helduek horrelako eraikuntza-jolasak egin ditzaten.

Garrantzitsua da haurrak txikitatik heztea eraikuntzak egin ditzaten.

Piageten arabera, eraikuntza-jolasak pentsamendu abstraktuaren praktika bultzatzen du. Haurrek ideia matematikoekin eta eraikuntzakoekin jolastu behar dute, eragiketa konkretuei eta gero abstraktuei heldu ahal izateko. Autore horrek jolas-mota hauei dagokienez aipatzen duen ezaugarrietako bat helburuari dagokio; bere ustez, hurbilago dago lanetik jolasetik baino, batez ere, adin batzuetan, muntatzeko eta desmuntatzeko gehiago erabiltzen direnean, muntatutako egiturekin jolasteko baino.

Arauzko jolasa, operazio konkretuen etapako jolas tipikoa Lehenago esan dugunez, jolas sinbolikoaren etapan arau batzuk hasten dira agertzen lauzpabost urterekin, baina arau horiek ez dira haur-jolasen oinarri espezifiko bilakatuko operazio konkretuen aldira arte —7-12 urte bitartean gutxi gorabehera—; ordutik aurrera, umeen bizitzako jarduera ludiko gehienetan iraungo dute.

Arau horiek objektiboki eratuko dira, eta taldeak arauak ez haustea eskatuko die kideei. Horrela, aldaketa kualitatibo handia ikusten dugu berriro haurraren garapen-alderdi guztietan, baina, batez ere, taldeko jarduera ludikoei dagokienez.

Aurreko etapari esker, haurrak bakarkako nahiz taldeko jolas sinbolikoan erakusten zuen hastapeneko garapen soziala, heldutasun sozial bihurtzen da orain; horri esker, haurra gai da, besteak beste, premisa hauek onartzeko eta gainditzeko:

LANBIDE EKIMENA

55

Haur Hezkuntza

9 Jolas horiek antolamendu handia eskatzen dute, arauak hasieran negoziatu behar dira eta jolas guztian eutsi behar zaie.

9 Jarduera ludiko horietan, taldea norbanakoaren gainetik dagoela asimilatu behar dute haurrek, batzuei oso zaila egiten bazaie ere.

Azken premisa hori ez da erraza asimilatzen, haur batzuek beren nahi pertsonalak taldearen helburuen gainetik jartzen baitituzte askotan. Ezaugarri horrek beren bizitza osoan iraun ez dezan, haurrari lankidetza-jolasak erakusteko garaia da, hain zabalduta eta neurriz kanpo baloratuta dauden lehia-jokoak zertxobait baztertuz, zoritxarrez eragin handiegia baitute gaur egungo bizimoduan eta gizartean.

Nolanahi ere, jolas funtzionalak, jolas sinbolikoak eta eraikuntza-jolasak ere egiten dira oraindik, konplexuagoak badira ere.

Arauzko jolas aren ezaugarriak Aldi honetan, oso jolas landu eta konplexuan hasteko behar adinako garapen fisiko, kognitibo, afektibo eta soziala lortu du haurrak.

Orain arte, beharbada gehiegi azpimarratu da arauzko jolasaren eta garapen sozioafektiboaren arteko erlazioa, baina oker gaude jolas-mota horretan haurraren garapeneko beste faktorerik sartzen ez delakoan bagaude. Horretarako, beharrezkoa izango da esplizituki eta xehetasunez azaltzea jarduera ludiko horiek nola bultzatzen dituzten garapen sentsoriomotorra eta garapen kognitiboa, eta nola bi faktoreek elkarreragiten duten haurraren jolas honetan.

Adin honetan, soinketarako eta kiroletarako zaletasunak oso handiak dira, beharrezkoak, eta ondo pasatzeko era bat. Haurrek oso zaletasun zehatzak erakusten dituzte eta hobekien sentiarazten eta ospea ematen dieten jolasetan jarduten dute. Jarduera horien bitartez, haurrak barneko energiak askatzen ditu leher eginda geratu arte, bere agresibitatea erregulatzen du eta gatazkak konpontzen ditu, zentzudunago eta zintzoago jokatzen hasten da, oraindik aurreko etapako inpultsibotasuna galdu ez badu ere.

Jolas horietarako, leku zabalak beharko ditu, korrika, jauzika eta oreka landuz gorputza nekatzeko edo hainbat kirol eroso egiteko.

Jolas horiek egiteko, haurrak ondo koordinatu behar ditu mugimenduak eta nolabaiteko garapen kognitiboa izan behar du, eta ez jolasak konplexuak direlako bakarrik, irudikatzeko, asmatzeko edo taktika erabiltzeko ahalmena eskatzen dutelako ere bai. Orduan ikusten da umearen trebetasun fisikoa adimena eskatzen duten asmoen mailara igo dela.

56

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Bestelako jolas batzuek haurraren arrazoitzeko ahalmena hobetuko dute, eta, beraz, garapen kognitiboa ere bai; horiek leku txikiagoetan egin ahal izango dira, eta gorputza ez dute horrenbeste ahultzen, itxuraz. Adibidez: xakea, dama-jokoa, kartak, monopolya eta abar.

Gainera, jarduera konplexu samarrak agertuko dira, hala nola antzezpen dramatikoak; sexuen arteko rolak oso finkatuta daude horietan, bi sexuen artean nolabaiteko areriotasuna ere izateraino. Hau da, adin horretan oso garbi daukate zein diren mutilaren jolas tipikoak eta neskaren jolas tipikoak; esan beharrik ez dago hezitzaileek erantzukizun handia dutela estereotipo oker horiek zuzentzeko garaian. Adin horretako beste ezaugarri bat helduak alde batera uztea da; haurrek beren artean egingo dute jolasa, eta oso gutxitan eskatuko diote heldu bati han egoteko.

Aldi horretan, jolasaz beraz baino gehiago, lortutako emaitzaz eta/edo helburuaz gozatzen du. Aurreko etapetako irudimena atzean utzi eta espazioaren eta denboraren errealitatea menderatzen da; bestelako jarduera serioagoetatik aparte eta kontrajarrita egiten den jardueratzat hartzen du jolasa. Horren arrazoi nagusia da adin honetan haurra bete-betean murgilduta egoten dela eskolako ikaskuntza zailetan eta soziokulturaletan, eta ikaskuntza horiek ez dituzte behar adina kontuan hartzen jolasaren metodologia batek ekarriko lizkiokeen aukerak.

Jostailuetako batzuk Objektu ludikoen aniztasuna oso handia eta zehazten zaila da; hala ere, saia gaitezke adin hauetan gehien egiten dituzten jolasak aipatzen, eta erabiltzen dituzten jostailu edo material ludikoen moten adibideak ematen, nahiz eta, hurrengo unitate didaktikoan ikusiko dugunez, batzuetan ez diren egokienak.

Kirolak eta jolas fisikoak egiteko, hauek erabiliko ditu: pilotak, bizikletak, monopatinak, uztaiak, sokak...

Antzezpenak egiteko (lehengo jolas sinbolikoa), adin hauetan oso jostailu landuak erabiltzen dira, hala nola laborategi-ekipoak, josteko makinak, panpinak sofistikatuak, eta mota guztietako soldaduak, planeta honetakoak edo beste batzuetakoak, denak gerrarako edo inbasioetarako ongi ekipatuak. Garraiobideak, hala nola autoak, trenak, espazio-ontziak, normalki pila bidez edo urrutiko aginteaz funtzionatzen dutenak.

Adierazpen plastikoko eta dramatikoko jolasak egiteko, mota guztietako material plastikoak, mozorroak, txotxongiloak eta abar eskaini behar dira, irudimena eta sormena askatzeko, baita musika eta ipuineta istorio-liburuak ere. Bakarkako jardueretarako, maketak, miniaturak edo mota guztietako bildumak egiteko objektuak eskain daitezke. Estrategia-jokoak: xakea, dama-jokoa, dominoa, kartak, monopolya...

Eraikuntza-jokoak, hala nola puzzleak eta pieza anitzeko muntaiak, motor bidez mugi daitezkeenak, makineriak edo mota guztietako ibilgailuak. Arreta handiz zainduko dira haurren esku geratzen diren kontsolaeta ordenagailu-jokoak.

2.3 Zer jakin behar duen helduak, haurrarekiko eguneroko harremanean, jolasari eta garapenari buruz Prestakuntza/informazio-programa

Gurasoen heziketa Hezkuntza-arloan oso ona den profesional batek askotan esaten du hau: “gaur egun titulua behar da gauza guztietarako, guraso izateko izan ezik�. Iruzkin horren bidez, bi ideia garrantzitsu aurkeztuko ditugu haurrari eguneroko jolasaren bidez garapen osoa eskaintzeko garaian gurasoek edo helduek dituzten heziketa- eta prestakuntza-beharrei buruz.

LANBIDE EKIMENA

57

Haur Hezkuntza

9 Gurasoak ezinbestekoak dira seme-alaben garapenaren lehen etapan, bai zaintza zuzenean beren gain hartzen dutenean, bai beste norbait hautatzen dutenean haurtxoaren oinarrizko beharrak betetzeko.

9 Nola dakite gurasoek zuzen ari direla eta egunero egiten duten hori haurtxoarentzat egokiena dela?

Badaude zerbitzu batzuk, gero eta gehiago — familia-guneak, guraso-eskolak, ludotekak, udaleku batzuk, etab.—, gurasoen eta seme-alaben arteko harremana jarduera ludikoen bitartez sustatzen dutenak.

Zerbitzu horiek, hainbat jardueraren programazioaren bitartez, guraso horien heziketaz arduratzen dira, eremu ez-formal batean.

Jakina, gurasoen heziketaren gaia jorratu behar da hezkuntzaren beste esparru batetik ere, haureskolenetik. Eskola horiek beren programazioetan jarduera sistematikoak planifikatu eta eskaini behar dituzte helburu horietarako eta ikasturte osoan. Garrantzitsua da haur-eskolak aprobetxatzea, leku ezagunenetakoak baitira eta hasieran gurasoengana iristeko bide errazena.

Prestakuntza/informazio-programak Eremu formal eta ez-formal horien bidez gurasoei zer-nolako informazioa emango zaien eta nola erabakitzea komeni da, haurraren garapen osoan duten zeregin garrantzitsuaz jabe daitezen, batez ere bakarrik arduratu behar badute heziketaz haren lehen hiru urteetan.

Horretarako, egokia izango litzateke gurasoentzako prestakuntza/informazio-programa bat antolatzea, jarduera batzuk planifikatuz, hala nola programaren sentsibilizaziora eta propagandara bideratutako ekintzak. Garrantzitsua izango da profesionalek parte hartzea eta gurasoek beren esperientziaren berri ematea hitzaldietan, solasaldietan, bileretan eta abarretan, seme-alabekin eta gainerako guraso eta haurrekin jolasak praktikan jartzea, programaren jarraipena eta ebaluazioa egitea, etab.

9 Guraso guztiek joan behar dute hitzaldi edo bilera horietara eta hartu behar dute parte jardueretan, zerbitzu horiek erabiltzen dituztenek nahiz erabiltzen ez dituztenek; hori lortzea da lehen zereginetako bat, eta zailenetakoa, beharbada. Hau da, guraso horiei ikusarazi behar zaie erlazionatu egin behar dutela eremu horietako profesionalekin eta beste gurasoekin eta oso ondo etorriko zaiela aholkularitza hori jasotzea. Ikasi egin behar dute jolas-harremanen bitartez atxikimendu handia lortzen dela gurasoen eta seme-alaben artean, eta garapen fisiko, psikiko, afektibo eta sozial egokia izaten duela haurrak.

Hortaz, eskola horietan, haur txikiak dituzten guraso guztiei eskaini behar litzaizkieke ate irekietako jarduerak, bilera informatiboak, zirkularrak, triptikoak, hitzaldiak, etab.; horrek izan behar luke auzo guztietako politiken ohiko ildoa, eta, jakina, eremu publikoan, udalena.

9 Zereginetako beste bat gurasoei transmititu beharreko informazio egokia lantzea izango da, gai honi buruz: jolasa eta haurraren garapen osoan duen garrantzia. Gurasoak inplikatzea lortu behar da, eta ohartzea rol garrantzitsua edo funtsezkoa dutela haurraren jolasean. Hori beharrezkotzat jotzen da, kontuan hartuta gaurko gizarteak guraso batzuei eskatzen dien bizimodua, bizitza-erritmoa, lan eskerga, ordutegiak, eguneroko errutina eta are egonkortasun ekonomikorik edo afektiborik eza ere; hori guztia dela eta, guraso horiek oso nekatuta edo aztoratuta egoten dira batzuetan, eta haurra zama astuna egiten zaie.

58

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Espazioak eta baliabideak aprobetxa daitezke, gurasoak eta seme-alabak ludikoki erlaziona daitezen zentro edo zerbitzu horietan, baina, berez, programaren filosofiak transmititu behar du familia-ingurunea eta eguneroko jarduerak izango direla harreman ludiko horien espazio eta denbora ideala.

9 Ez ditugu ahaztu behar programa ebaluatzeko eta egokitzeko jarduerak, baliabideak eta tokia planifikatzeko jarduerak, etab.; izan ere, horiei esker lortuko dugu beharrezkoak bezain baliagarriak diren programa horiek abian ondo jartzea.

Gurasoen esku-hartzea seme-alaben jolasean eta garapenean

Gurasoak eta haurtxoaren garapena Gurasoek barneratu behar duten ideietako bat da haurraren estimulazio globala lehen egunetik landu behar dutela, baina haurtxoaren beharretara eta adinera egokituta.

Lehen hiru hilabeteetan, loa haurtxoaren bizitzako oinarrizko jarduera bada ere, garrantzitsua izango da esna dagoen denbora aprobetxatzea bere zentzumenak estimulatzen hasteko. Horrela, garrantzitsua izango da, fardela aldatu eta garbitu bitartean, gurasoak umearekin jolasean hastea. Aurpegiko keinuak, eskuekin egindako mugimenduak, abestiak, laztanak, masajeak eta hitz goxoak izango dira entretenimendu gogokoenak, haurtxoa sehaskan dagoen bitartean.

Bainatzean, garrantzitsuak izango dira erritualak, plisti-plasta egiteko jolasak, zer eta nola egiten ari garen azaltzea, hatzekin ur-tantak botatzea haurtxoaren aurpegira, bizkarrean ura botatzea; denak izango dira sentsazio atseginak, zentzumenak piztuko dizkiotenak eta gozamena emango diotenak, halako moldez non haurrak ohituraz nahi izango du bere gorputza garbitu, bizitza osoan zehar.

Gurasoei jakinarazi beharko zaie komeni dela sehaskan argi moteleko objektu mugikor musikadun bat jartzea, haurraren ikusmena eta entzumena estimulatzeko (zaindu ikusmenerako kaltegarria ez izatea), eta panpinak egokiren bat, denboraren poderioz bere bizitzarekin erlazionatuko duena.

Halaber, jostailuei buruzko lehen ideia batzuk eman daitezke. Komeni da horietako batzuk eskuz egitea; adibidez, haurraren lehen objektu mugikor hori erosi beharrik ez dago, gurasoek beraiek egin dezakete. Hori haurrarentzat kontsumo-ohiturei buruzko lehen ikasgaia izango da eta inola ere ez dugu pentsatu behar ulertzeko txikiegia denik.

Haurra eserita egon daitekeenean eta objektuak har ditzakeenean, ezinbestekoa izango da mantatxoa, eta hantxe izango ditu bere altxor guztiak eskura. Etxean segurtasunez jolasteko toki bat egokitzea beharrezko eta funtsezko urratsa izango da, eta entxufeak deskonektatzea edo estaltzea eta ertz zorrotzak dituzten altzariak edo objektu arriskutsuak saihestea premiazko neurriak izango dira, gurasoek haurraren hobe beharrez hartu beharrekoak.

Gurasoek egunero hartu behar dute denbora, bakoitzak bere aldetik eta batzuetan elkarrekin, umearekin egoteko, lau hankan ibiltzeko eta lurrean zilipurdika ibiltzeko, ikertzeko, harritzeko eta haurrari entzuteko; batez ere, entzuteko. Haurtxoak gauza asko ditu esateko jadanik, gurasoen eta haurraren arteko jolasa izango da haiek interpretatzea eta haurtxoari erantzun egokia ematea. Horrela, haren garapenaren alderdi guztiak estimulatzen dira, mugimenduak eta mintzaira sustatzen dira, oreka psikikoa bultzatzen da eta, oso garrantzitsua eta kontuan hartzekoa, gurasoek haurtxoari begira egon behar dute hura jolasean ari denean.

LANBIDE EKIMENA

59

Haur Hezkuntza

Izan ere, helduek jabetu behar dute haurtxoak jarduera ludikoan erakusten dituela bere barnebizipenak. Oso garrantzitsua da gurasoek ikusitakoa interpretatzen jakitea; horrela, kasuren batean ekintzak egokiak iruditzen ez bazaizkie, azkar esku har dezakete, beraiek zuzenean edo profesionalen laguntzaz. Ager daitezkeen arazoak garaiz detektatuz gero, askoz errazago aurkitzen dira konponbideak.

Haurren bizitzako beste une garrantzitsu bat kalera irtetekoa da; jolasteko aukerak zabaltzeko balio behar du horrek, eta haurtxoa kanpoko mundu zoragarrira gidatzeko, eguneroko ibilaldia balitz bezala.

Kalera ateratzen dutenean, txakurrek bezala zaunka egiten jolas daiteke, beste haurren ume-kotxeak kontatzen, aitak, aitonak eta mutikoak eta amak, amonak eta neskatoak bereizten. Azken batean, paseatzeko ordua haurtxoari eskaini behar zaio, haurtxoarentzat izan behar du.

Gainera, adin horietan garrantzitsua da beste haurtxoekiko harremana estimulatzen hastea haurtxoengan; horregatik, komeni da ibilbidearen helmuga parkea izatea. Parkeko ordua aprobetxa daiteke harreman sozial horiek bultzatzeko eta haurtxoak nahierara jolas daitezen sustatzeko.

Heldua eta haurraren garapena Haurrak 2 edo 3 urte dituenean, jolasteko aukerak izugarri zabaltzen dira. Alde batetik, haurrak denbora-tarte handiak igarotzen ditu bakarrik jolasean; pribatutasun-une hori behar du, bere fantasiazko munduan heldurik sartu gabe, eta gurasoek ezagutu eta errespetatu egin behar dituzte une horiek. Baina, helduak haurrarekin jolasten diren uneak ere garrantzitsuak dira, eta oso beharrezkoak.

Jostailuak, jolas landuak eta ipuinak oso lagungarriak izango dira jarduera ludiko asko egiteko, baina ez dugu ahaztu behar ez direla ezinbestekoak. Adin horietan, haurrari jostailu landuak eskaintzea bezain garrantzitsua edo garrantzitsuagoa izango da kartoizko kaxak, hosto naturalak, hondartzako harea eta abar ematea.

60

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Helduaren zeregina, jolasean duen jarreran nahiz jostailuen hautaketan, funtsezkoa izango da haurraren garapenerako.

Adin batera iritsitakoan, haurrek jakin-mina erakusten dute telebistarekiko, eta ordenagailu-jokoekiko ere bai batzuek. Gurasoek jakin egin behar dute programa eta joko horietako zein diren egokiak haurrentzat, eta zaindu egin behar dute haurrak jarduera horietan ematen duen denbora. Hori horrela, entretenimendu horiek, haurraren garapen osoa bultzatu beharrean, askotan, oztopatu eta eragotzi egiten dituzte haren alderdi gehienak, eta saihestu egin behar da halakoen eraginez seme-alabak apatiko bihurtzea.

Gurasoen ohiko jokabideak Laburbilduz, gurasoen aldetik seme-alabekiko jokabide edo ohitura batzuk lortu behar dira, haurren garapen harmoniatsua bultza dezaten: 9 Haurrarekin jolastu behar dute, haren garapen fisiko, psikiko eta sozioafektibo osoa bultzatzeko.

9 Garapen hori lortzeko, inplikazioak egunerokoa eta sistematikoa izan behar du.

9 Objektuen erabilerari dagokionez haurtxoari ematen dioten etengabeko ereduaren arabera, haurrak kontsumo-ohitura egokiak edo desegokiak izango ditu etorkizunean.

9 Ludikotzat jotzen diren baliabide teknologiko batzuk —telebista eta ordenagailu-jokoak, adibidez— nola erabiltzen dituzten, hala erabiliko dituzte seme-alabek gerora.

9 Haurrek jarduera atsegin horietan jasotzen duten goxotasun hori erakutsiko dute etorkizuneko harreman sozial eta afektiboetan.

Eremu guztietatik, formaletik eta ez-formaletik, neurriak hartu behar dira gurasoak jabetu daitezen haurren garapena eta ikaskuntzak bultzatzeko tresnatzat erabili behar dutela jolasa. Baina, batez ere, gurasoek jakin behar dute jolasak seme-alabek beraiek hautatu behar dituztela, ez direla inposatu behar, eta, haurrak ondo pasatzen ez badu, ez direla jolas.

LANBIDE EKIMENA

61

Haur Hezkuntza

Erreferentzia bibliografikoak (1) COLL, C,: Psicología y Currículum, 21-33, Ed. Paidós Ibérica, S.A., Bartzelona, 1993.

(2) VANDER ZANDEN, J.W.: Manual de Psicología Social, 126, Ediciones Paidós Ibérica, S.A., Bartzelona, 1990.

62

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Ariketak 1. Esan haurtzaroko jarduera ludikoarekiko jarrera zergatik aldatu den historian zehar.

2. Laburtu zeure hitzetan aztertu dugun haurraren garapeneko eremu bakoitza: eremu motorra, kognitiboa, afektiboa eta soziala.

3. Nola eragiten dio eremu horietako bakoitzaren garapenak besteari?

4. Erlaziona itzazu haurraren jolasa eta garapen osoa.

5. Zer uste duzu zuk Piagetek haurraren eboluzio-etapa bakoitzeko tipikotzat jotzen dituen jolasen sailkapenari buruz?

6. Defini ezazu jolas funtzionala.

LANBIDE EKIMENA

63

Haur Hezkuntza

7. Azaldu nola eboluzionatzen duen bi urtera bitartean. Jolas funtzionala desagertu egiten da bi urtetik aurrera? Arrazoitu erantzuna.

8. Defini ezazu jolas sinbolikoa. Azaldu nola eboluzionatzen duen bi urtetik seira bitartean.

9. Aipatu zer desberdintasun esanguratsu ikusten dituzun jolas funtzionalaren eta jolas sinbolikoaren artean eta jolas sinbolikoaren eta arauzko jolasaren artean.

10. Arrazoitu adin bakoitzerako jostailu espezifiko batzuek nola bultzatzen duten haurraren garapena.

11. Defini ezazu eraikuntza-jolasa, eta azaldu zer ezaugarri dituen haurraren eboluzio-etapa bakoitzean.

12. Zergatik uste duzu garrantzitsua dela helduak informazioa edukitzea jolasaren garrantziari buruz eta haurrak bere bizitzako une bakoitzean dituen behar ludiko zehatzei buruz.

64

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

2.1

JARDUERA

Haurraren jolasari eta garapen osoari buruzko sintesia Garapena — Bakarkako jarduera da.

Planteamendua — Unitate didaktikoaren sintesi bat egitea da asmoa, kontzeptuzko mapa bat eginez.

— Kontzeptuzko mapa bat egin beharko duzue, eta kontzeptu, termino eta/edo aldagai hauek agertu behar dute, gutxienez: 9 Haurraren eboluzio-etapak edo faseak eta horietako bakoitzeko adina, sei edo zazpi urtera bitartean 9 Etapa bakoitzeko jolas tipikoa eta jolas horren eboluzio kronologikoa 9 Jolas bakoitzeko jostailu tipikoen ezaugarriak eta/edo adin gomendatuak — Ez ahaztu kontzeptuzko mapa batean kontzeptuak loturen bitartez erlazionatu behar dituzula.

— Ondo laburbiltzen saiatu behar duzu, kontzeptuzko mapak orrialde bat baino gehiago har ez dezan.

— Lana bukatutakoan, entregatu, zuzentzeko.

Iraupena — Ordubete

LANBIDE EKIMENA

65

Haur Hezkuntza

2.2

JARDUERA

Haur-jolasaren hainbat une aztertzea Planteamendua — Hainbat adinetako haurrei begira egongo gara jolasten diren bitartean, eta gogoeta egingo dugu jarduera ludikoaren eta garapen osoaren arteko erlazioari buruz. Gogoeta hori egiteko, begira egondakoan bizi izandako benetako esperientziek eta unitate didaktiko honetan eskainitako ekarpen bibliografikoak emandako informazioa aztertuko dugu.

Garapena — Graba itzazue bi bideo (gurasoei edo tutoreei baimena eskatu ondoren); ahal izanez gero, adin desberdinetako haurrek agertu behar dute jolasean hainbat unetan. Gainera, oso komenigarria izango litzateke bideo batean leku itxi bateko edo gelako jolasak agertzea eta bestean leku irekiko batekoak edo patiokoak.

— Ikusi bideoak.

— Banatu gela taldetan, eta bozeramaile batek idatz ditzala sortzen diren ideiak, gogoetak eta iruzkinak.

— Azaldu talde handian hausnarketa horiek, bozeramaileen bitartez.

— Bukatzeko, egin eztabaida ireki bat berez sortu diren gaien, zalantzen edo ekarpenen gainean.

Iraupena — Irakasleak erabakitzen duena.

66

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

2.3

JARDUERA

Role Playing. Jolasa eta haurraren oinarrizko beharrei erantzutea Planteamendua — Haurren oinarrizko beharrei erantzun bitartean haiekin egin daitezkeen jolas edo jarduera ludiko batzuk asmatu, landu edo biltzea da.

Garapena — Banatu ikasgela lau pertsonako taldetan.

— Talde bakoitzari jarduera batzuk esleituko zaizkio, oinarrizko behar bati erantzutean egin beharrekoak (zaindu hirurak lantzen direla): 9 Elikadura 9 Higienea 9 Atsedena — Talde bakoitzak pentsatu egin beharko du esleitu zaion beharra betetzean zer jarduera ludiko egin ditzakeen.

— Jarduera bakoitza egiteko, gidoi hau hartuko da oinarritzat: 9 Zein oinarrizko beharri ari zarete erantzuten 9 Jolaskide izango duzuen haurraren adina 9 Egin nahi duzuen jarduera ludikoaren diseinua eta edukia 9 Jarduera honen bidez gehien bultzatu nahi duzuen garapen-eremua edo -eremuak. (Adibidea: garapen motorreko jolasa bainatu bitartean, garapen afektiboko jolasa elikatu bitartean, etab.)

9 Jardueraren iraupena — Ondoren, proposatutako jarduerak dramatizatu beharko dituzue ikasgelan. Material zehatza erabili ahal izango duzue, hala nola panpinak, bainuontziak, koltxoiak eta abar. Garrantzitsua da taldekide guztiek parte hartzea.

— Azkenik, talde handian hitz egingo da antzezpenari buruz: zenbat egokitu den planteamendura eta egokia den ala ez.

Iraupena — Astebete jarduerak prestatzeko, eta ikasgelako saio bat edo bi dramatizaziorako.

LANBIDE EKIMENA

67

Haur Hezkuntza

2.4

JARDUERA

Gurasoentzako hitzaldi informatiboa programatzea eta egitea Planteamendua Gurasoek seme-alabak haur-eskolatik jasotzen dituztenean haiekin izaten dituzten solas informaletan ikusi da ez dakitela oso ondo jolasaren benetako esanahia zein den, seme-alaben garapenean nolako eragina duen eta garapen hori bultzatzeko jostailurik egokienak zein diren. Horregatik, hitzaldi informatibo bat emateko proposamena egin zaizue, gabezia horiek lehenbailehen zuzentze aldera.

Garapena — Banatu ikasgela gehienez lau pertsonako taldetan.

— Talde bakoitzak gidoi edo programa bat idatzi beharko du, gurasoei emango dieten hitzaldia jasoko duena (bibliografiara edo gaiari buruzko artikuluetara jo behar duzue, informazio gehiago lortzeko).

— Gidoiak, gutxienez, honako puntu hauek izango ditu: 9 Hitzaldiarekin lortu nahi diren helburuak 9 Hitzaldian jorratuko diren edukiak 9 Erabiliko den metodologia edo baliabide material eta/edo teknologikoak 9 Lekua eta ordutegiak 9 Hitzaldia eraginkorra izan den ala ez jakiteko erabiliko diren ebaluazioa, aldagaiak edo/eta teknikak — Talde bakoitzak ahozko aurkezpenak egingo ditu, eta gainerako ikasleek hitzaldira joandako gurasoena egingo dute.

— Entregatu irakasleari gidoia eta bibliografia osagarria.

Iraupena — Astebete edo hamar egun, gidoia egin eta aurkezpena prestatzeko. Aurkezpenak egiteko saioak talde-kopuruaren eta iraupenaren araberakoak izango dira.

68

LANBIDE EKIMENA

JOSTAILUA

3

“...erratz zaharra bere zaldi zuri ederra zen, eta zaldia ez zebilen lasterka, hegan baizik; bere hegal handiak zabalik, korridore ilun eta tristea azkar-azkar zeharkatzen zuen; espioiak, betikoak, leihoetatik zelatan zeuden, pertsonaia itsusi eta beldurgarriak koadro zatarretan eskegita. Arnasestuka, ito beharrean, iritsi zen azkenean egongela handira; han zain zituen, beti bezala, arrisku kontaezinak: sabaitik, lanpara erraldoia zelatan zeukan, han zegoen armiarma zaharra bere hanka beltz iletsuez zaldun ausartari heltzeko prest, baina, zorionez, egun hartan altzairuzko armaduraz babestuta zegoen, eta arkatz magikoaz, bere laser ultrasonikoaz, badaki uneoro nora joan behar duen, badaki mendi horien atzean, bi sofa handi horien atzean alegia, preso dagoen neska aurkituko duela, gortina handi eta astuna erretiratu besterik ez duela egin behar, baina... ez da posible, espero gabeko arazo bat sortu zaio... Elurra dago. Bi mahai-zapi zuri daude, distiratsu, zutikako lanpararen eguzkipean; hortaz, oso kontuz eskalatu beharko du, ez irristatzeko; beherantz, labarretarantz, ez begiratzen saiatzen da, eta tinko eusten dio urrutirako begiradari; badaki neska zain duela, sumatzen du haren gorputza gortinen lokarriaz lotuta, eta kristalen atzean ezkutatuta daukan dragoi erraldoiaren atzaparretatik askatu beharko du, arriskutsua da, oso arriskutsua, baina, azken batean, munduko zaldunik ausartena da bera, beste ahalegintxo bat eta... esku handi batek geldiarazi du, ez du sare ederretik lotsagabeki heldu dion arrotza ikusi; alferrik da, aurre eginez ere ezin izango du ihes egin eta, azkar, hegan oraingoan ere, ziegetara daramate... ziega urrun eta hezeetara... han, bainua prest dago�.

V. Romero

3.1 Jostailuaren kontzeptua eta definizioa Jostailua luzaroan hartu izan da gauza ez oso seriotzat, haurrak jolasteko erabiltzen zuen objektua besterik ez zen, eta ez zitzaien arreta berezirik eskaintzen haren ezaugarriei, estetikoak alde batera utzita.

Hain zuzen ere, jostailua jolasarekin berez lotuta badago ere, ez du jakin-min zientifiko handirik sortu duela gutxira arte.

XX. mendea aurreratu samar zegoela hasi ziren jolasteko gailu horiei buruzko lehen azterketa eta ikerketak, eta joera hori azkartu egin da azken hamarkadotan. Horrela, gaur egun, psikologia, pedagogia, soziologia eta industria arduratu egiten dira jostailuen izaeraz, ezaugarriez eta haurren jolasaldietako beharretara egokitzeaz.

Beharbada, alde batetik, jolasak eta jostailuak gaurko gizartean garrantzia hartzearekin batera gertatu da jarrera-aldaketa hori, eta, bestetik, jostailuaren industriaren zabalkunde handiarekin batera (alor horretan negozio-aukera handiak ikusi baititu). Hori guztia dela eta, komeni da jostailua zer den eta jolasarekin zer erlazio duen ulertzea. Hau da, berez lotuta ageri diren bi kontzeptu argitzen saiatu behar dugu: lehenik, jostailuaren izaera bera, eta bigarren, jostailu horrek haurraren jolasarekin duen lotura.

LANBIDE EKIMENA

69

Haur Hezkuntza

Jostailua bera, jostailuaren izaera Jostailuaren izaerari buruzko azalpen egokia eskaintzearren, kontzeptua aztertu da haurrak jarduera ludikoetan jolasgaitzat erabiltzen dituen tresnei behatuz, eta ondorio hau atera da hortik: haur gehienek jarduera horietan erabiltzen dituzten objektu asko ez ziren horretarako asmatu berez.

Horren adibide garbia da bistakoa dela ia ume guztiek gozatzen dutela urarekin eta lurrarekin jolastuz, lokatzetan zikinduz, etab.; kartoizko kaxa bat, arroparako matxardak... entretenimendu ona izan daitezke haurrarentzat ordu luzetan. Eta, jakina, biziki maite dituzte elementu naturalak, hala nola hostoak, belarra eta ekosistema horretan bizi diren animalia guztiak, inurriak, amona mantangorriak, ehunzangoak, etab.

Agerikoa da animalien eta landareen mundu horrek aukera amaigabeak dituela, haurren sormenaren eta irudimenaren arabera.

Gainera, naturalki aurkitutako edozein objektu bilatu beharreko altxor bihur daiteke, bere gainean edo hegan ibiltzeko zaldi, garaitu beharreko animalia hegaldun arriskutsu edo garaiezin egiten duen hagatxo magiko.

Hau da, jolasaren testuinguruan, edozein “objektu� jostailu preziatu bihur daiteke haurrarentzat.

Haurraren irudimenak jostailu bihur dezake eskura duen edozein objektu.

Jolasaren eta jostailuen arteko lotura Jolasaren eta jostailuaren arteko loturari dagokionez, autore gehienek egiten duten galdera hauxe da: jolasa eta jostailua bata bestea gabe ezin izateraino ote daude elkarri lotuta. Aditu horiek haurrak aztertu egin dituzte jarduera ludikoan dabiltzala, eta ondorioztatu dute haurrak orduak eta orduak eman ditzakeela inolako euskarri-materialik gabe, hau da, jolasean jostailurik erabili gabe.

70

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Lehendabizi, eta adibide gisa, kontuan hartu behar dugu aurreko unitate didaktikoan esaten genuena, jolas-tipologiak aipatzen genituenean. Tipologia horietan nabarmentzen genuen haurtxo txikiek sortzetiko joera dutela beren gorputzarekin jolasteko; hori horrela, beren eskuak eta oinak ziren lehen jolasen objektuak.

Gainera, haurrei begiratzen badiegu abesten ari direnean, asmakizunak kontatzen dituztenean eta jolasetan dabiltzanean —ikusi-makusi; bat, bi, hiru, horma ukitu; biribilean saltoka—, argi eta garbi ikusten da jolas atseginak inolako osagarririk gabe egiten dituztela.

Ondorioz, jostailuak jolasteko oinarrizko objektuak dira?

Bistako bi argudio horien aurrean, bi ondorio atera ditzakegu: 9 Jolasa lehenagokoa dela, eta jostailuak jarraitu egiten diola, besterik gabe. Hortik ondorioztatzen dugu jostailua ez dela ezinbestekoa haurraren jolasean. Are gehiago, batzuek jostailutzat hartzen duten hori ez dute hala hartu beharrik beste batzuek; eta objektu baten erabilgarritasuna aldatu egin daiteke eta jostailu bihurtu, nahiz eta hasieran horretarako sortu ez izan.

9 Jostailuak ezinbestekoak ez izan arren, haurrek, gehienetan, objektu ludikoak, hau da, jostailuak erabiltzen dituztela beren jolasetan.

Ondorio horiek oinarritzat hartuta, jostailuaren definizioa eta funtzioak aztertuko ditugu.

Zer da jostailua? Jostailuaren definizioa eta funtzioak Jostailuaren funtzioari eta definizioari dagokionez, jolasarenarekin gertatzen zen bezalaxe, kontuan hartu behar da autore adina definizio daudela ia, baina, hori bai, gehienetan bat datoz puntu nagusi askotan.

Beraz, beharrezkoa izango da antzekotasun horiek jasotzea eta elementu komun horien sintesi bat egitea. Horretarako, lehenik, bi definizio aztertuko ditugu, abiapuntu gisa elkarren aurkako ikuspuntuak dituztenak, eta, ondoren, jostailua zer den eta zer funtzio duen berriz definitzen saiatuko gara.

Gure lehen definizioa P. Borotavena da; autore honek dioenez, “definizio asko eta askotarikoak dauden arren, jolaserako berez nahikoa den elementu bat da jostailua”, eta bere funtzioari dagokionez, “erabilerak soilik ematen dio jostailuari bere behin betiko izaera; jostailu gisa asmatutako objektua eta beste helburu baterako erabiltzen dena, ez jolasteko, ez da jostailua”.(1) Definizio horrekin, Borotavek, bere ikuspuntuaz eta ideologiaz, jostailuaren ahalmen naturala eta berezkoa azpimarratzen duela dirudi. Haurrak bere eskuetan objektu bat edukitzea, edozein objektu, eta une jakin batean haurrak “jolasteko objektutzat” hartzea, “nahikoa” da umeak objektu horren inguruan bere jolasa antolatzeko, eta objektua, beraz, jostailu bilakatzeko.

Bere aldetik, M. de Borjak honela definitzen du jostailua: “giza jolasa estimulatu eta dibertsifikatzeko bereziki pentsatutako, diseinatutako eta landutako elementua”, eta, bere funtzioari dagokionez, hau dio: “haurrak dibertitzeko eginak, haien sormena bultzatzen dute, eta, hortik abiatuta, eragina dute haien gorputz, motrizitate, afektibitate, adimen, sormen eta soziabilitatearen garapenean”.(2)

LANBIDE EKIMENA

71

Haur Hezkuntza

Definizio horretan, helduaren boterea eta jakinduria azpimarratzen dira. Horren arabera, helduek aurrez finkatutako helburu eta funtzio batzuetarako fabrikatutako eta aztertutako objektua da jostailua, haurraren garapenean eraginkortasunez lagunduko duena, horretarako diseinatu baita.

Alabaina, beste askoren sintesia diren bi definizio horiek jaso baditugu, eta beren ikuspuntu desberdinak aztertu baditugu, ez dugu egin bata bestearen gainetik jartzeko edo ikuspuntu bat onartu eta bestea ezesteko, baizik eta jostailua definitzeko bi moduak osagarritzat hartu behar ditugula adierazteko, hain zuzen ere. Horrela, analisi hori oinarritzat hartuta, jostailuak zer izan behar duen eta zer ez duen izan behar inoiz proposatzen dugu: 9 Jostailua jolasteko objektutzat ikusi behar da, helduak fabrikatua nahiz haurrak berak landua edo naturalki lortua, nahierara jolasteko aukera bultzatzen duena, gaitasunak garatzen dituena eta sormena eta irudimena sustatzen dituena beti eta jolasa bera aberasten duena.

9 Bestalde, jostailuak ez du inoiz izan behar nolabaiteko berezko bizia duen objektua, eta ez du haurraren jarduera ludikoa zorrotz markatu behar. Jostailuak ez du murriztu behar haurraren jolasa, hots, haurrari ez dio oztoporik jarri behar bere burua askatasunez adierazteko eta irudimena erabiltzeko; kosta ahala kosta saihestu behar dugu hori.

Ildo horretatik, kontzeptuaren eta definizioaren bitartez egiztatu ahal izan denez, ez da beharrezkoa izango gastu handirik egitea haurrei jostailu bat eskaintzeko garaian, ez eta jostailu gehiegi ematea ere.

Gero eta sarriago entzuten diegu haurrei apalak jostailuz lepo edukitzeaz aspertuta daudela. Hori horrela, ikerketa batzuen arabera, normalean, zenbat eta jostailu gehiago eduki, orduan eta elkarreragin sozial gutxiago izaten ditu haurrak, eta, zenbat eta egituratuagoa eta sofistikatuagoa izan jostailua, orduan eta aukera gutxiago ematen dizkio haurrari garapen intelektual, sozial, motor eta afektiboa eta sormena lantzeko.

Argudio horiekin amaitzeko, esan dezagun haurrak jostailu gehiegi baditu interesa galtzen duela haiekiko; urtebetetzean jasotako edo Olentzerok ekarritako opari batzuk ireki gabe ere utzi izan dituzte ume batzuek. Horrek oso ondorio negatiboak dauzka, haurrak ez baitu ikasten objektu horiek behar bezala baloratzen, eta ohitura hutsez eskatzen dituzte haiekin jolasteko gogoagatik baino gehiago.

Ondorio gisa, honela laburtu ditugu elementu komunak aztertutako definizioen bitartez: 9 Haurraren eskuetan dagoenean jolasera bultzatzen duen edozein objektu da jostailua.

9 Jostailu gisa pentsatutako objektu guztiak ez dira erabiltzen helburu horretarako. Jostailu batzuk modu zehatz eta zorrotz batean soilik erabil daitezke, baina beste batzuek mota guztietako funtzioak edo zereginak bete ditzakete, haurraren aldartearen, nortasunaren edo unearen arabera.

9 Nahiz eta batzuetan jostailuak beharrezkoak izan, ez dute nahitaez asmo horrekin fabrikatutakoak izan behar; berez sortu ditzakete haurrek, beren eskuak edo burua erabiliz.

9 Ez dugu uste haurrarentzat jostailu jakin bat onena denik; betetzen dituen beharren eta haurrak jostailu horri ematen dion balioaren araberakoa da.

Eta premisa horiek kontuan hartuta, denok bat etorriko gara honetan: benetan garrantzitsua dena ez da jostailua bera, haurrak ematen dion balioa baizik.

72

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jostailuari dagokionez dauden ikuspegi desberdinen ondorio gisa, esan dezakegu benetan garrantzitsua dena ez dela jostailua bera, haurrak ematen dion balioa baizik.

3.2. Jostailua denboran zehar Jostailuak hainbat garai eta kulturatan Jostailuak asko aldatu dira k, historian zehar izan duten bilakaeran: lehen, material naturalez egiten ziren, eta erabili behar zituen haurrak edo haurrarentzat espresuki, eta, orain, produktuak fabrikatuz, banatuz eta salduz kontsumoa sustatzen duen industria indartsu batek egiten ditu, jostailu sofistikatuak egin ere.

Betiko jostailuak Alabaina, aldaketa handi hori gertatuta ere, esan beharra dago badaudela garai guztietan bere horretan mantendu diren jostailu jakin batzuk, gaur arte iraun dutenak. Horrela, bitxia da historian zehar nola errepikatu diren ikustea, belaunaldiz belaunaldi, forma eta materialak aldatu badira ere.

Jostailuaren historiari buruzko ikertzaile handi eta aitzindarietako batek, E. A. Arkinek, aurreko hausnarketa hori azaltzen digu jolasari eta jostailuari buruz idatzitako teoria zientifikoan. “Datuak eman dizkiguten iturriak oso heterogeneoak izanik ere, koadroak bere batasunari eusten dio, formak aldatuta eta xehetasun desberdinekin bada ere; herriek, batzuen eta besteen artean izugarrizko distantziak izanik ere, jostailua sendo eta gazte dute beti, eta haren edukia eta funtzioak berberak dira eskimalentzat nahiz polinesiarrentzat, kafreentzat nahiz indiarrentzat, boskimanoentzat nahiz bororoentzat. Horrenbestez, argi dago jostailua izugarri egonkorra dela eta, beraz, behar bat betetzen duela eta indar batzuek sortzen dutela�.(3)

LANBIDE EKIMENA

73

Haur Hezkuntza

Arkinek jolasteko gailu bitxi horiek primariotzat kalifikatzen ditu, eta mendez mende betikotu diren jostailutzat definitzen ditu, itxuraz gizakiarengan aldatu ez diren behar psikologiko batzuk betetzen baitituzte. Honela sailkatzen ditu jostailu primario horiek: `

Jostailu sonikoak. Horien artean mota, forma eta tamaina guztietako txintxirrin ospetsuak daude.

`

Jostailua figuratiboak. Horien artean egongo lirateke panpinak; hainbat materialez egin izan dira (hala nola buztinez, patatez, makilez edo zapiez) eta, gaur egun, ama ere izan daitezke.

Animaliak irudikatzen dituzten jostailuak ere figuratiboak dira, batez ere zaldi ospetsuak; hainbat forma eta funtziotakoak daude, baina beti egon dira historian zehar. Halaber, sukaldeko tresnak aurki ditzakegu, buztinezko pegarrak izatetik metalezko, plastikozko edo gomazko sukaldeko tresnak izatera igaro direnak.

`

Jostailu dinamikoak. Pilota handiak edo kanika txikiak, zibak, kometak, etab.

`

Armak. Mota guztietakoak daude: arku eta geziak nahiz gaur egungo su-armak, benetako armekin erraz nahasteko modukoak.

`

Sokak. Historian zehar haurraren jolasarekin oso lotuta egon diren beste jostailuetako batzuk dira.

Soka arruntak nahiz sokasaltorako soka ospetsuak aipa ditzakegu.

Mota zehatz horretako jostailuak zein eta zenbat izan diren zehatz-mehatz jakin ez arren, badirudi denak ados daudela jostailu horiek askotarikoak ez direla diotenean, hau da, oso jostailu gutxik betetzen dutela gizakiarekin batera eboluzionatzearen premisa.

Jostailuei lotutako aldaketa afektiboak Baina jostailuaren eboluzioan ez da egiteko era eta emandako forma bakarrik aldatu; historia guztian, herrialde garatuetan asko aldatu da beste ezaugarri edo funtzio psikologiko bat ere, haurrak jostailu horiekin ezar dezakeen pertenentzia-harreman afektiboa, hain zuzen. Bistakoa da harreman hori nabarmen ahuldu dela azken hamarkadotan.

Jarrera-aldaketa horri dagokionez, ikertzaileek ematen duten azalpenetako bat hau da: dirudienez, haurrak jostailu bakarra bazuen, berak edo beretzat espresuki egina eta gainera haurtzaro guztian edo are bizitza guztian iraun behar ziona, haurrak harreman berezia zuen jostailu horrekin, baina, gaur egun, gure umeek nekez izango dute halako harreman sendoa, gehienei jostailuak dozenaka iristen baitzaizkie eta askotan markagatik eskatzen eta nahi izaten baitituzte jostailuarengatik beragatik baino gehiago.

74

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jostailuaren historia Etnologoek edo gaiaren ikertzaileek aurkitu duten arazoetako bat da oso aspaldiko jostailu gehienak desagertuta daudela. Hori dela eta, azterketa soziokulturalaren bidez eta idatziak, pinturak eta erliebeak interpretatuz ondorioztatu edo irudikatu behar izan dute zer-nolako jostailuak egon ziren garai bakoitzean.

Garaia eta lekua aztertzen dituzte horretarako; izan ere, ikertzaile gehienen ustez, herri baten —eta are zibilizazio baten— kulturaren eta jokabideen berri ematen dute jostailuek.

Jostailuaren historia kronologikoki ordenatzeko, baliagarria dirudi R. Pinonen banaketak; hiru aldi edo etapa proposatu zituen jostailuek produkzioaren edo fabrikazioaren aldetik izandako aldaketak deskribatzeko garaian. Etapa horiek hauexek dira: lehena, jostailuak norberak egitea, bigarrena, artisaueta manufaktura-fabrikazioa eta hirugarrena, produkzio industriala.

LEHEN ALDIA. Norberak egindako jostailuak Lehen aldi honetan, jostailuak etxean eta eskuz egiten zituzten, haurrek beraiek edo gurasoek, ahal den neurrian, eta gai soil eta naturalak erabiliz. Etapa honetan ingurunetik jasotako objektuak ziren nagusi, inolako elaborazio-prozesurik gabekoak. Jostailu-mota hori izan zen nagusi antzinatik Erdi Aroa amaitu zen arte.

Herri primitiboetan jadanik jolasten zela pentsatzen badugu ere, ez da benetako jostailu baten aztarnarik gelditu. Alabaina, historiaurretik hurbil dagoen aro bateko objektu batzuk, hala nola “matrakak” eta zeramikazko ontzi txikiak, baliteke helburu horretarako eginak izatea. Herri primitibo haiek harriz eta makilez egingo zituzten jostailuak, ziur asko, eta, batez ere, tresna batzuekin —ehizakoekin edo arrantzakoekin, adibidez— trebatzeko erabiliko zituzten.

Benetako jostailutzat har ditzakegun lehen objektuak harrizko animaliatxo batzuk dira, jatorri pertsiarrekoak eta 3.000 urtetik gorakoak; gurpil moduko batzuen gainean daudenez, arrastatu egin daitezke.

Aipagarria da, adibidez, Susan (Pertsian) aurkitutako kareharrizko triku bat. (K.a. 1.100. urtekoa, gutxi gorabehera).(4) Gerora, jostailuen aztarnategi oparoenetako batzuk Egiptoko hilobi batzuetan aurkitu dira.

Egiptoko kultura horretakoak dira zapizko lehen panpinak, eta papiro-zuntzez edo irmoki tolestutako ihiz eginiko pilota leunak, uztaiak eta kanikak. Jostailu horietako batzuek bazituzten nolabaiteko aukera mekaniko batzuk, hau da, bazuten mugimendua.

Greziako eta Erromako zibilizazioek jostailuen bitartez erakusten zituzten beren balioak eta bizitzaz bakoitzak zuen filosofia, bestearenaz oso bestelakoa. Haur erromatarrak armekin eta miniaturazko soldaduekin jolasten ziren, batez ere; grekoek, aldiz, buztinezko panpina artikulatuak, kanikak eta kurkuluxak zituzten, mugimendu mekanikoko objektuak, mahai-jokoak, zabuak eta, bitxia bada ere, etxeko ontziteria eta tresneria txikiak.

Arabiarrek, beren aldetik, Espainiara iritsi zirenean, ekialdeko kulturan oso errotuta zeuden jokoak zabaldu zituzten, hala nola dama-jokoa eta xakea. Azken horrek gaur egun ospe handia dauka mundumailan, eta haurren hezkuntza-programazioetan ere sartzen ari da; hortaz, ez bi edo hiru urteko haurrak xake-piezen mugimenduak ikasten aurkituko ditugu eskola batzuetan.

LANBIDE EKIMENA

75

Haur Hezkuntza

Onarpen zabal hori gorabehera, Erdi Aroan mahai-joko horietako asko desagertu egin ziren, elizak debekatu egin baitzituen. Eta garai horietatik, hain zuzen ere, gelditu zaizkigu buztinezko zaldi eta zaldun asko; buztina pegar txikiak edo kanikak egiteko ere erabiltzen zen. Jostailu grekoak desberdinak ziren, material naturaletatik sortuak; oliba-hezurretatik, adibidez. Gainera, badakigu berunezko soldaduak XIII. mendeaz geroztik daudela.

BIGARREN ALDIA. Artisau- eta manufaktura-fabrikazioa Bigarren aldi hau jostailua saltzeko egiten den garaiari dagokio; orduan hasten da jostailuaren artisautza, gerora manufaktura-produkzio bilakatuko dena. Jolaserako objektu horiek ez dira funtsean aldatzen formari eta jostailu-motari dagokionez, baina bai elaboratzeko erabiltzen diren materialei eta kopuruei dagokienez. Horrela, hasieran produkzio txiki bat izan zen, hedapen urrikoa fabrikazioaren eta kontsumoaren aldetik, baina, denboraren poderioz, gero eta gehiago garatu zen, kualitatiboki eta kuantitatiboki.

XVI. mendeaz geroztik, jostailuak garrantzi handiagoa hartu zuen eta mota askotako gerra-jostailuak eta panpinak agertu ziren. Orduan agertu ziren jostailuaren lehen artisauak. Hasieran, egurrezko panpinak egiten zituzten, nagusiki, eta, gerora, portzelanazkoak, beirazko begiak eta pintatutako ilea dutenak.

Halaber, aipagarria da, lehen jostailu hezitzaileak egin zituztela, eta aurrerapen esanguratsua izan zela hori.

XVIII-XIX. mendeetako industria-iraultza gertatu zenean, beste era batera ikusi zen jolas-objektu horien fabrikazio-prozesua. Artisautzaren ordez serieko produkzioa hasi zen orduan. Material berriak eta errealismo handiagoa erabiltzen dira, merkatua asko zabaltzen da eta landutako jostailuak leku gehiagotara eta haur gehiagorengana iristen hasten dira. Hala ere, aldi honetan, jostailu horiek gutxiengo pribilegiatu batzuen ondarea izaten jarraitzen dute.

Gainera, Egipton eta Grezian nolabaiteko mugimendua zuten jostailuak ezagutzen baziren ere, garai horretan sendotzen da jostailu automaten fabrikazioa, bizia hartzen dutela diruditen objektu horiena, alegia; garrantzitsuak izan ziren, gaur egungo jostailu teknologikoen aitzindaritzat hartzen direlako.

HIRUGARREN ALDIA. Jostailuen fabrikazio industriala Hirugarren aldian, gaur egungoan alegia, eskala handiko fabrikazio industrialaren produktu bilakatu da jostailua.

Izan ere, XX. mendea aurreratu samar egon arte, jostailuak ez ziren mundu industrializatuko haur guztienganaino iristen, eta azken hamarkadotan gertatu da zehazki aldaketa kualitatibo eta kuantitatibo ikusgarria. Hori horrela, mediku, psikologo, soziologo eta hezitzaile askok ekin diote jostailuak, beren kontsumoa eta horren ondorioak ikertzeari.

Gizarte industrializatuetan, jostailuak eskuratzeko ahalmena haur gehienengana zabaltzean, industria handi bat garatu da; izan ere, industria horrek serieko produkzio handiak estandarizatu ditzake, fabrikaziobaliabideen etengabeko aurrerapenari esker.

Hori dela eta, sektore industriala ere jostailuak ikertzen eta aztertzen hasi zen, negozio-aukera itzelak ikusi baitzituen hor. Lehenik, merkatu-azterketak egin zituzten haurren beharrak ikusteko eta jakiteko zer-nolako desioak sortu behar zaizkien jostailu bat eskatzeko beharra senti dezaten. Horretarako, komunikazio-kanpaina handiak jarri zituzten martxan hedabideetan, garai jakin batzuetan batez ere.

76

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Horrela, jostailuak berak aldaketak izan ditu. Oro har, jostailu tradizionalek protagonismoa galdu zuten jostailu teknologikoaren aurrean. Normalean, jostailu teknologikoak bestelako ezaugarri batzuk ditu, eta, geroago ikusiko dugunez, baldintzatu egiten du haurren jarduera ludikoa.

3.3 Jostailuaren industria, gorantz doan sektorea Bilakaera eta aurrerapen teknologikoak jostailuari dagokionez izan dituen ondorioak aztertu nahi baditugu, ateratzen dugun lehen ondorio aipagarria hauxe da: gaur egun gorantz doan sektore garrantzitsu bat dagoela industria honen inguruan, eta garapen ekonomiko handia duela munduan.

Espainiari dagokionez, esan beharra dago herrialde aitzindarietako bat dela jostailuen tradizioan eta fabrikazioan, eta, gainera, jostailuaren industria delakoan erreferentziatzat jotzen dela une honetan. Sektorearen gorakada hori produkzio-merkatu erraldoiaren goranzko joera handiak ekarri du, eta, gainera, kontsumitzaile-kopuruaren handitze potentzialak bultzatu du egunez egun.

Jostailuaren industria definitzen duen egitura sektoriala, sektore horrek sortzen dituen datu ekonomikoak, eta zifra horiek estatu-eskalan dituzten ondorio ekonomikoak ulertzen laguntzeko, Sektorearen Txosten Orokorra irakurtzea da onena, Espainiako Jostailu Fabrikatzaileen Elkarteak egindakoa; hantxe ikusten da industria horrek zenbaterainoko garrantzia duen herrialdeko ekonomian.(5)

Jostailuaren industria gorantz doa, eta Espainiako estatuan asko ari da garatzen.

LANBIDE EKIMENA

77

Haur Hezkuntza

Espainiako Jostailu Fabrikatzaileen Elkartea http://www.aefj.es/

Sektoreari buruzko informazio orokorra Jostailuaren sektoreak enpresa asko hartzen ditu barruan, eta enpresa horiek gero eta gehiago bideratzen dute beren jarduera diseinu, kalitate eta balio pedagogiko handiko produkturantz, prezioaren faktorea erabakigarria den nazioarteko merkatuetan lehiatu ahal izateko.

Une honetan, sektorea dezente ari da hazten kanpo-merkataritzan, eta, horretarako, ezinbestekoa da bilatzen den kalitate-maila handi hori. Nagusiki, Valentziako Erkidegoan dago, handik esportatzen baita Espainian fabrikatzen diren jostailu guztien % 63,2.

Fabrikatzaileen zentsua (1999ko abenduaren 31n) 203 enpresek osatzen dute; 5.300 pertsonatik gora dituzte lanean eta produktuak sortu eta diseinatzen dituzte. Kolektibo horretan ez dira sartzen jostailuaren azpisektore osagarriko enpresak —osagaien fabrikazioan edo prozesuaren fase batzuetan parte hartzen badute ere— eta Espainian merkaturatze-jarduerak soilik betetzen dituzten enpresak —nahiz eta beren jatorrizko herrialdeetan fabrikatzaileak izan—.

Taldeka, egitura sektoriala honako hau da:

Merkatu nazionala Sektoreko fakturazioaren % 20 inguru produktu inportatuak saltzeari dagokiola kalkulatzen da.

Horrenbestez, 2000. urteko produkzio nazionala 122.300 milioi pezetakoa izan zen; beraz, % 5,3ko gehikuntza izan zuen.

Sasoiko produktuak Jostailuen % 70etik gora abenduaren 1etik urtarrilaren 6ra bitartean (Errege Magoen eguna) saltzen da.

78

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Merkaturatzea Jostailuen produkzioaren banaketa komertziala kanal hauen bitartez egiten da: Beste batzuk % 13,06

Katalogoa eta Interneta % 2,93

Txikizkariak % 14,38

Handizkariak % 18,50

Hipermerkatuak % 19,80

Erosketarako enpresa-multzoak % 13,54

Espezializatutako azalera handiak % 6,32

Saltoki handiak % 12,21

Esportazioak Esportazioak helmugako herrialdeka aztertuta, berretsi egin da Europa merkatu natural garrantzitsua dela Espainiaren esportazioentzat Zehazki, Europako Batasunak jaso zuen esportatutako guztiaren % 77,3 (46.835 milioi pezeta), eta aurreko ekitaldietan izandako kuotak handitu egin ziren Espainiako merkatu nagusi guztietan.

2000. urtean, esportazioen guztizkoa 62.891 milioi pezetakoa izan zen. Puntu horretan aipatu behar da Portugalen eta Erresuma Batuan etengabeko zabalkundea izan zuela. Herrialdeka, esportazioen banaketa ondoko taula honetan daukagu, 2000. urtean jasotako datuak oinarritzat hartuta. Taulak gaurko Europako Batasuneko herrialdeen garrantzia erakusten du.

Herrialdea

Ehunekoak

Frantzia

% 26,5

Portugal

% 26,2

Erresuma Batua

% 18,8

Alemania

% 9,81

Italia

% 6,8

Estatu Batuak

% 6,4

Belgika-Luxenburgo

% 2,9

Hego Amerika

% 8,2

Munduko gainerako herrialdeak

% 15,9

LANBIDE EKIMENA

79

Haur Hezkuntza

3.4 Jostailuen ezinbesteko ezaugarriak kalitatea eta segurtasuna Europan, eta Bigarren Mundu Gerra amaitu zenetik, sentsibilizazio handia dago giza eskubideen inguruan, oro har, eta haurren eskubideei dagokienez, bereziki.

Horregatik, kontsumo-produktu guztiek —oinarrizko beharrak betetzen dituztenek, batez ere—, merkaturatu aurretik, eskakizun edo irizpide batzuk bete behar dituzte beren egokitasunari, segurtasunari eta kalitateari dagokienez, kontsumitzaileen eskubideak bermatze aldera.

Neurri horiek salgai guztietarako eta populazio osoarentzat badira, zorroztu egin behar dira produktua haurrek erabiltzeko, ondo pasatzeko eta kontsumitzeko bada —jostailuak, adibidez—. Horren lehen arrazoia da haurraren eskubide espezifikoak bereziki zaindu behar direla, eta, bigarrena, jostailua haurraren bizitzako osagai garrantzitsua izatea espero dela.

Jostailuek bete beharko lituzketen irizpideak Premisa horiek onartuta, jostailuen kalitatea, egokitasuna eta segurtasuna arautzat jo behar dira, eta hori horrela, balorazio bat ari gara egiten jostailuek ezaugarri horiek bermatzen dituzten ezaugarriak betetzeko duten beharrari buruz.

Horrela, merkatuan jarri aurretik jostailu guztiek ezinbestean bete beharko lituzketen irizpideak zehatzmehatz jakiteko, kontuan hartu dira, alde batetik, ikerketen eta azterketen ekarpen teorikoak eta, bestetik, profesionalen ekarpen praktikoak, bai hezkuntza formalekoenak eta ez-formalekoenak, bai jostailuaren sektorekoenak.

Ekarpen horien bitartez eta urteak joan ahala, zentzu bikoitzean aurreratu da: gaiaren ezagutza teorikoan, ikerketak argitaratuz; eta araudi bat garatu eta zabaldu da haurrentzako jostailu horiek zer ezinbesteko ezaugarri bete behar dituzten adierazi eta defendatzeko.

Ikuspegi horretatik, onargarria dirudi jostailuek, gutxienez, irizpide eta ezaugarri hauek bete ditzatela gomendatzea: `

Kalitate materiala. Jostailuek Europako araudia bete beharko dute, eta paketearen etiketatuan adierazi: 9 Haurraren erabileraren aurrean erresistentzia izan beharko dute eta, ahal den neurrian, edozein kolpez erraz suntsi daitekeen pieza sofistikaturik gabekoak.

9 Begiratu egin beharko da haurrari zauriak eragiteko moduko ertz zorrotzik baduen edo agertu dakiokeen.

9 Piezen neurriak haurraren adinari egokitutakoak diren begiratu beharko da eta, jakina, ez dute jostailutik askatu edo/eta irentsi daitekeen pieza txikirik eduki behar.

9 Higienea kontuan hartu beharko dute, hau da, erraz garbi daitezkeenak izango dira, eta, ez dira toxikoak izango, haurtxoak ahora eramaten baditu ere.

Laburbilduz, jostailuek seguruak izan behar dute eta ez dute haurrentzako arrisku potentzialik sortu behar.

80

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

`

Kalitate formala. Alde batera utzi behar dira jostailu sofistikatuak; jostailuak, ahal den neurrian, harmoniatsuak eta estetikoak izango dira formari eta koloreari dagokienez; horrela, haurrak erraz erabili ahal izango ditu, eta, gainera, oso erakargarriak izango dira beretzat.

Komeni da jostailuak erraz muntatzekoak eta gordetzekoak izatea; bestela, gogoratu jostailu hura, muntatzeko nekeza eta desmuntatzeko are zailagoa. Horrek bi ondorio zituen: jostailua muntatuta uztea, nahiz eta aspaldian jolasteko erabili ez, edo kaxan gorde eta gehiago ez muntatzea.

`

Kalitate hezitzailea. Hasteko, alde batera utzi behar da jostailu hezitzailearen estereotipoa, haurrarengan ikaskuntzaren alderdi hau edo bestea garatzeko espresuki fabrikatutako jostailua bakarrik dela dioena. Jostailu gehienak, egoki erabiliz gero, hezitzaileak dira, bai haurrek beraiek egindakoak, bai material naturalez landutakoak, bai jarduera ludikoetan erabiltzen dituen jolasobjektuak, nahiz eta objektu horiek helburu horretarako eginak ez izan.

Hau da, jostailu hezitzailea ikaskuntza bultzatzen duena bada, ez dugu ahaztu behar ikaskuntzak ez direla irakurketa, idazketa eta matematika bakarrik, sormena, irudimena, afektibitatea, ohiturak hartzea eta beste hainbat ere badirela, adin horietan batez ere.

Jakina, oso garrantzitsua da jostailuek transmititu beharreko balio hezitzaileak azpimarratzea, eta ezinbestekoa da jostailua haurraren adinera egokitzearen irizpidea betetzea hezkuntza-kalitate horri eusteko.

Legeria eta lege-esparrua jostailuaren kalitateari eta segurtasunari dagokienez Segurtasun, kalitate, egokitasun eta errespetuari dagozkien berme horiek guztiak ahalik eta zorrotzenak izan daitezen, beharrezkoa da haiek babesteko oinarri juridiko bat izatea. Hori horrela, hau beharko dugu: 9 Inplikatutako eragileen jokabidea zedarrituko duen legeria.

9 Lege horiek zorrotz aplikatzen direla bermatzen duen zaintza arduratsua, adin txikikoen osotasun fisikoa nahiz morala babestearren.

Horregatik, laurogeiko hamarkadaz geroztik, Europako Batasunean asko zabaldu da legeria, kide diren herrialde guztiek gai horietan jokatzeko irizpideak batera ditzaten.

Testuinguru horretan, Europako Batasunak, “EEEko Kontseiluaren bitartez, Europako merkatu bakarra sortzeko helburua betez, 88/378 Direktiba onartu zuen, 1988 maiatzaren 3koa, Batasuneko estatu kideek jostailuen segurtasunari buruz duten legeria bateratzeari buruzkoa, legeria desberdinak harmonizatzeko eta produktuen zirkulazio librea bultzatzeko, estatu kide guztiek babes-maila berdina eman diezaioten kontsumitzaileen osasunari eta segurtasunari”.(6) Urte hauetan, gaurdaino, legeria horretako agindu jakin batzuk aldatu dira, eta direktiba batzuk onartu dira, hala nola 93/68/EEE, uztailaren 22koa, hamabi direktiba aldatzen dituena; besteak beste, jostailuen segurtasunari buruzkoa eta 88/378/EEE, maiatzaren 3koa, “CE marka” kontzeptuaren ordez “CE markatua” ezarri zuena, produktu horiek, jostailuak, segurtasunez kontsumitzeko beharrezkoak diren legeak optimizatzeko eta gero eta gehiago egokitzeko.

LANBIDE EKIMENA

81

Haur Hezkuntza

Estatuko araudia eta legeria jostailuen segurtasunari buruz 1985. urteaz geroztik bazegoen jadanik jostailuaren erabileraren segurtasunari buruzko araudi bat, baina, hala ere, Espainiako gobernuak hainbat Errege Dekretu eman ditu, Europako arauetara eta testuinguru berrira egokituta, Europako Direktibak betetzearren: 9 880/1990 Errege Dekretua, ekainaren 29koa, jostailuen segurtasun-arauak onartzen dituena.

9 204/1995 Errege Dekretua, otsailaren 10ekoa, jostailuen segurtasun-arauak aldatzen dituena, hau da, aurreko dekretua (1990ekoa) aldatzen duena.

Hona hemen bi horien artikulurik esanguratsuenen laburpen bat: 9 1. artikulua. Xedapen hau jostailuei aplikatuko zaie. Jostailutzat hartuko da 14 urtetik beherako haurrek jolas-helburuetarako erabiltzeko pentsatu den edo diseinatu den produktu oro.

9 3. artikulua. Debekatuta geratzen da Errege Dekretu honetako II. eranskinean ezarritako segurtasun-eskakizunak betetzen ez dituzten jostailuak merkaturatzea.

9 5. artikulua. CE markatua duten jostailuak Errege Dekretuaren xedapenen araberakotzat joko dira.

9 14. artikulua. Inportazioari dagokion 2. puntuari buruz: Genevako akordiokoak ez diren herrialdeetako jostailuek, xedapen honetan ezarritako eskakizunak betetzeaz gain, jatorrizko herrialdea jarri beharko dute etiketan.

II. eranskina: Jostailuen funtsezko segurtasun-eskakizunak.

1. PROPIETATE FISIKOAK ETA MEKANIKOAK 9 Jostailuek eta beren osagaiek erabilerari aurre egiteko adinako erresistentzia mekanikoa eta egonkortasuna eduki beharko dute, eta beren ertz, irtenune, soka, kable eta finkapenek ez dute zauririk eragin behar.

9 36 hilabetetik beherako haurrentzako jostailuen eta beren osagaien tamainak ez du izan behar haurrak irensteko eta/edo arnasteko modukoa.

9 Jostailuek, beren osagaiek eta txikizka saltzeko erabiltzen diren enbalajeek ez dute umea itotzeko edo itolarria sortzeko arriskurik izan behar.

9 Uretan erabiltzeko pentsatutako jostailuak fabrikatzean ahalik eta gehien murriztu behar dira jostailua hondoratzeko eta haurrak sostengua galtzeko arriskuak.

9 Barruan sartzeko aukera ematen duten jostailuek irteera-sistema eduki behar dute, edozeinek barrutik erraz irekitzeko modukoa.

9 Erabiltzaileei mugikortasuna ematen dieten jostailuek galga-sistema izan behar dute txertatuta, jostailu-mota horretara egokitua eta erraz erabiltzekoa.

9 Beroa sortzen duten elementuak dituzten jostailuetan, eskura dagoen edozein gainazalen tenperaturak ez du izan behar ukitzean erredurak eragiteko modukoa.

82

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

2. SUKOITASUNA 9 Jostailuek ez dute elementu sukoi arriskutsua izan behar haurraren ingurunean. Beraz, jostailuak egiteko materialek erretzen ez direnak izan behar dute, erraz su hartzen ez dutenak —su hartzekotan, mantso—, eta, gainera, ezin dira lehergarriak izan.

3. PROPIETATE KIMIKOAK 9 Irentsiz gero, arnastuz gero edo larruazal, mukosa edo begiekin kontaktuan egonez gero, osasunerako arriskurik edo zauririk ez eragiteko moduan fabrikatu beharko dira jostailuak.

9 Jostailuek dituzten substantzia edo prestakin kopuruek ez dute izan behar erabiltzen dituzten haurren osasunean kalteak eragiteko adinakoak.

4. PROPIETATE ELEKTRIKOAK 9 Elektrizitateaz funtzionatzen duten jostailuen tentsio elektrikoa ez da 24 voltetik gorakoa izango, eta jostailuaren ezein piezak ez ditu 24 volt baino gehiago izango.

9 Elektrizitate-iturri batekin kontaktuan sar daitezkeen jostailu-zatiak eta kableak edo bestelako eroaleak isolatuta egon behar dute, deskarga-arriskua saihesteko.

5. HIGIENEA 9 Jostailuak higiene- eta garbitasun-baldintzak bete ahal izateko pentsatu eta fabrikatu beharko dira, infekzio-, gaixotasun- eta kontaktu-arriskuak saihesteko.

IV. eranskina: Jostailuak kontuz erabiltzeko ohartarazpenak eta argibideak 9 36 hilabetetik beherako haurrentzat arriskutsuak izan daitezkeen jostailuek ohartarazpen bat izango dute, haur txiki horiek erabil ez ditzaten.

9 Txirristak, zabuak, eraztunak, trapezioak, sokak eta euskarrietan muntatutako antzeko jostailuak.

Jostailu horiekin batera erabiltzeko argibide batzuk etorriko dira, eta aldiro kontrolak eta azterketak egin behar direla agertu behar du horietan.

9 Jostailu funtzionalak. Jostailu funtzionalek, edo beren ontziak, ohar hau izango dute: “Kontuz: erabili helduen zaintzapean”, eta, gainera, erabiltzeko argibideak edukiko dituzte.

9 Patineteek eta haurrentzako gurpildun patinek, jostailu gisa saltzen badira, ohar hau izango dute: “Kontuz, babestuta erabili”. Horrez gain, jostailua bide publikotik urrun erabili behar dela gogoraraziko dute, istripurik gerta ez dadin.

V. eranskina: Onespen-markatua CE onespen-markatuak CE letrak izango ditu eta diseinu hau:

LANBIDE EKIMENA

83

Haur Hezkuntza

Kontsumo-sailak 2.500 jostailu erretiratu ditu segurtasun-neurriak ez betetzeagatik Ohartarazi du pilak oso eskura daudela produktu batzuetan Montse Martínez

Bartzelona. Nork ez du gogoan panpina bat botoi antzeko begiak kenduta dituela. Edo pelutxe bat pilen kaxatik lehertuta. Jostailu horiek ez lukete Generalitatearen kalitate-kontrola pasatuko, haur batek materialak irentsi edo pilak miazka ditzakeelako.

Institut Català de Consumek, Generalitateko Industria eta Kontsumo Sailaren menpe dagoenak, zazpi jostailu-modelotako 2.594 unitate erretiratu ditu 2001. urtean, segurtasun-araudia ez betetzeagatik. Pilak oso eskura dituzten pelutxeak, plastiko toxikozko jostailuak eta eraikuntza-akatsengatik zauriak eragin ditzaketen patineteak dira, batez ere. Administrazioak informazio-kanpaina bati ekin dio.

Generalitateko Industria Sailaren menpe dagoen Institut Català de Consumek zazpi modelotako 2.594 jostailu-unitate erretiratu ditu. Pilak oso eskura dituzten edo elementu txikiak erraz askatzeko moduan dituzten pelutxeak, plastiko toxikozko jostailuak eta eraikuntza-akatsengatik zauriak eragin ditzaketen patineteak dira, batez ere.

Kontsumo Saileko Zuzendari Nagusi den Josep Tousek ez zuen eman, ez jostailuen izenik, ez markarik, “alarma soziala” saihestearren, eta, besterik gabe, orokorrean aipatu zituen, materialengatik edo pilak erabiltzeagatik, haurrarentzat arriskutsuak diren jostailuak.

Tousek datu hauek eman zituen atzo Gabonak hastear daudenean martxan jarritako kanpaina bat aurkeztean. “Hilabeteko epean, jostailuen urteko salmenten % 80 egiten da”, gogoratu zuen atzo zuzendari nagusiak, eta nabarmendu zuen une aproposa zela horrelako kanpaina bat egiteko.

“Jostailuak erostea ez da jolasa” lelopean, Kontsumo Sailak gomendatzen du jostailuak erosterakoan Europako Batasunaren anagrama ageriko lekuan eta etiketa gazteleraz edo katalanez dutenak aukeratzea.

Era berean, gomendatzen du jostailuen edukia eta alderdi hezitzaileak baloratzea —bereizketa sexistara eta indarkeriara bultzatzen dutenak saihesteko—, haurraren adina kontuan hartzea faktura eskatzea —edozein erreklamazio egin ahal izateko— eta bermea egiaztatzea.

Ohar bat egin die fabrikatzaileei ere: debekatuta dute jostailuak material toxikoz, sukoiz edo lehergarriz fabrikatzea, erabilitako substantziek kontzentrazio-muga bat izan behar dute, eta 36 hilabetetik beherakoentzako jostailuek pieza handiak izan behar dituzte, irentsi ez ditzaten.

Eta ez da ahaztu behar ezein jostailuk ez duela 24 voltetik gorako tentsiorik eduki behar, eta haurrari mugikortasuna ematen diotenek galga-sistema bat izan behar dutela txertatuta, jostailuaren energiara egokitua eta erabilerraza.

84

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Zuzendari nagusiaren iritziz, segurtasuna bermatzeko modu on bat erosketak multiprezio dendetan eta postu ibiltarietan ez egitea da: “Kasuen % 90etan, produktuek ez dituzte ezarritako arauak beteko”.

Jostailuaren etiketak informazio hau jaso behar du: Europako Batasunaren ikurra; produktuaren izena, enpresa-izena eta marka; fabrikatzailearen edo haren Europako Batasuneko ordezkariaren helbidea; gehienezko potentzia, elikadura-tentsioa eta energia-kontsumoa, elektrizitatez funtzionatzen duten produktuak badira; eta erabiltzeko argibideak eta oharrak.

Josep Tous Kontsumo Saileko zuzendari nagusiak nabarmendu zuen, halaber, haurrek dibertsiotzat hartzen dituzten laserrak ez direla inolaz ere jostailuak, eta, gaizki erabilita, ondorio kaltegarriak izan ditzaketela haurraren osasunean.

Hori horrela, Tousen arabera, Institut Català de Consumek 21.000 laser erretiratu ditu, dendetan jostailu gisa saltzen zirenak.

El Mundo. Asteazkena, 2001eko abenduak 12

Kalitaterako eta segurtasunerako bermeak Gaur egun, fabrikatzaileek badute haurraren eskubide eta beharrekiko nolabaiteko sentiberatasuna jostailuak merkaturatu aurretik; gero eta handiagoa, gainera. Horregatik, produktuak landu, martxan jarri eta saldu baino lehen, informazio zehatza eskuratzeaz arduratzen dira haurrek zer-nolako jostailuak behar dituzten jakiteko —jolasaren, hezkuntzaren, osasunaren eta segurtasunaren aldetik—.

Helburu horretarako, organismo eta erakunde batzuk sortu dira Europan, Estatuan eta Autonomia Erkidegoetan, enpresak gainbegiratu, ikertu eta lagundu ditzaten, eta, hala, jostailuak kontsumorako kondiziorik onenetan merkaturatu daitezen. Ezinezkoa litzateke erakunde horiek guztiak aipatzea, asko baitira eta funtzio asko betetzen baitituzte, baina kontuan hartu behar dugu badaudela. Horregatik, informazio zabalagoa lortzeko, gaian espezializatutako argitalpen, atari eta orri elektronikoetara jotzea gomendatzen dugu.(7)

Normalizazioa eta ziurtagiria Jostailuen kalitatea eta segurtasuna bermatzeko ekintzetako bat normalizazioa da. Jostailuaren normalizazioari dagokionez, garrantzitsua da Normalizazioaren Europako Batzordea (NEB) aipatzea; organismo horren helburua da jostailuen segurtasunari eta kalitateari buruzko arauak ikertzea, egokitzea, hobetzea eta eguneratzea.

Europako ildo horri jarraiki, Estatuan, jostailuak segurutzat identifikatzen dituzten ezaugarrietako bat normalizazioarena edo “N” marka izango da, hain zuzen ere.

Ikur edo bereizgarri horrek esan nahi du jostailuaren kalitatearen teknikari, ikertzaile eta espezialista batzuek ebaluatu dutela produktua eta ezarritako araudia betetzen duela erabaki dutela. Horren arabera, jostailuak bete ditu fabrikazioprozesuan fabrikatzaileei eskatzen zaizkien irizpideak; Espainiako Normalizazio Erakundeak (AENOR) ezartzen ditu irizpide horiek, jostailuari “N” normalizazioaren bereizgarria eman behar dionak.

LANBIDE EKIMENA

85

Haur Hezkuntza

Fabrikatzaileek borondatez lor dezakete AENOR N bereizgarri hori, baina, horretarako, lehen aipatutako auditoretza pasatzeaz gain, sistematikoki egin behar zaizkie probak eta jarraipena beren produktuei, produktua gerora ere segurua izango dela ziurtatzeko.

Beste erakunde batzuk Espainian erakunde asko daude, haurraren edo/eta gurasoen interesak defendatzen dituztenak, kontsumitzaile diren aldetik; adibidez, Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Erakundea (OCU).

Jostailuaren industria hobetzeko eta garatzeko funtsezko zeregina duten beste erakunde batzuk laborategi espezializatuak dira produktu horien kalitate-kontrola eta segurtasuna ikertu eta mantentzeko eginkizuna dutenak. Espainian, esanguratsuenak hauek dira: Bartzelonako Laboratori d'Assaig i Investigació (proba eta ikerketa laborategia), Alacanteko AIJU Instituto Tecnológico del Juguete (jostailuaren institutu teknologikoa) eta Alacanteko SGS. Adibidez, Jostailuaren Institutu Teknologikoa (AIJU) irabazi-asmorik gabeko entitatea da, eta bere helburua da jostailuaren sektorean ikerketa bultzatzea; jostailu-mota guztiei eta beren ezaugarriei buruzko azterlanak egiten ditu. Esate baterako, zein jostailu izango den egokiena adin bakoitzean; jostailu horrek haurraren zer garapen-eremutan laguntzen duen, zenbat iraungo duen eta zer kalitate duen; jolasobjektuak egokiak diren eta zer kopurutan; jostailuak zer balio ekar diezazkiokeen haurrari, etab.

Jostailuaren industrian ikerketak egiteaz gain, laborategi horrek informazio egokia eman behar du merkaturatzen dituzten produktuek kalitate eta segurtasun onena dutela benetan bermatzen duten fabrikatzaileei buruz; funtzio hori betetzeko, Jostailuaren Gida bat kaleratzen du sistematikoki.(8) Fabrikatzaileek beren produktuak Jostailuaren Gida horretan agertzea nahi badute, beren materialak eman beharko dituzte proba batzuk egiteko, eta bi azterketa zorrotz gainditu beharko dituzte: 9 “Segurtasun-azterketa bat, jostailuak EBn indarrean dauden arau guztiak betetzen dituela egiaztatzen duena” 9 “Azterketa pedagogikoa eta kalitateari buruzkoa, faktore hauek aztertuko dituena, besteak beste: jolasaren balioa, iraupena, aldakortasuna, haurren eta gurasoen erreakzioa, diseinua, ontziratzea, adin gomendatua, ikaskuntza-potentziala eta argibideen aurkezpena”.(9) Ekarpen, ikerketa eta araudi horiek guztiak oso lagungarriak dira industria honetan produktuak sistematikoki egokitu eta hobetzeko. Izan ere, jostailu horiek zorrotz betetzen badituzte kalitate-irizpideak, segurtasun-irizpideak eta haurrari egokitzeko irizpideak, neurri horiek denon mesederako izango dira epe luzera.

Konpondu beharreko arazoak Lehen esandakoaren arabera gertatu behar ez litzatekeen arren, fabrikatzaile, banatzaile eta saltzaile batzuek ez dituzte betetzen kalitateari eta segurtasunari dagokienez gutxienez eska daitezkeen baldintzak; zoritxarrez, irregulartasun asko izaten dira urtero jostailuaren merkatuan, eta horiek arriskuan jartzen dute haurren segurtasun fisikoa jolasten ari direnean.

86

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Kontsumo Sailak 274 jostailuzko txakur bahitu ditu, haur bat zauritu zuena bezalakoak Panpinak atzo bahitu zituzten, Bartzelonako hiru dendatan. Generalitateko Kontsumo Saileko ikuskariek Bartzelonako dendetako “made in China” jostailuzko txakurtxo guztiak bahitu zituzten atzo, haur bat begi batean zauritu zuena bezalakoak.

Enric Sierra

Barcelona y m@s egunkariaren azalean, kalean erositako jostailuzko txakurra lehertu zitzaion Santa Perpetua de la Mogodako familiaren argazkia agertzen zen atzo. Hura eskuan hartuta sartu ziren Generalitateko ikuskariak Bartzelonako Ciutat Vella barrutiko hiru dendatan, eta panpina horien 274 ale bahitu zituzten.

Ikuskariek egunkariko argazkia behar izan zuten jostailuzko txakurtxoaren modelo zehatza bilatzeko.

Generalitateko iturriek diotenez, panpinak Entsegu eta Ikerketen Laborategi Nagusira igorri dira, beren segurtasuna egiaztatzeko. Arazoren bat aurkitzen bada, txakurtxoak suntsitu egingo dira, eta saltzaileei zigorra ezarriko zaie.

Arriskurik ez badago, jostailuek legez kanpokoak izaten jarraituko dute, EBk homologatu gabekoak baitira; “horregatik pentsatzen dugu ez direla seguruak”, esan zuen Generalitateko bozeramaile batek.

Joan den abenduaren 26an, panpinaren pilek su hartu zioten Alex M. M. bost urteko haurrari,eta sugarrek zauria eragin zioten kornean. Gurasoek ordu batzuk lehenago saltzaile ibiltari bati erosi zioten txakurtxoa, hiru eurotan.

Errua fabrikatzailearena da eta, bestela, saltzailearena Georgina Bergós Kataluniako Kontsumitzaile eta Erabiltzaileen Erakundearen (OCUC) abokatuak atzo azaldu zuenez, zauritutako haurraren gurasoentzat zaila izango da erreklamatzea, panpinak ez baitu fabrikatzailearen inolako erreferentziarik, made in China besterik ez. Horregatik, legeak dio saltzailearen aurka egin daitekeela, erantzule subsidiarioa den aldetik. OCUCen gomendioa da CE markarik ez duten jostailuak ez erostea.

Barcelona y m@s. Asteazkena, 2001eko urtarrilak 10

3.5 Jostailuak sailkatzeko irizpideak Dirudienez, gaur egun inplikatutako esparru guztiak ez datoz bat jostailuen sailkapen zehatz eta zorrotz bat sortzeko irizpideak definitzeko garaian. Horren arrazoia, helburu horren zailtasun handia izan daiteke. Jostailu-tipologia bat definitzeko garaian hainbat diziplinek aurkitzen duten handicap bat hauxe da: faktore eta aldagai asko hartu behar direla kontuan.

Baina badirudi badagoela adostasun handia, eta aspalditik gainera, honako honi dagokionez: “haurraren beharrak izan behar du faktore erabakigarria jostailua aukeratzeko garaian”(10). Bestalde, badirudi, halaber, onartu dela baztertu beharreko sailkapen klasikoetako bat kronologikoa izango litzatekeela. Izan ere, jostailuaren tipologia haurraren adinaren arabera moldatzen saiatu da, aldagai bakarra edo esanguratsuena izango balitz bezala, eta honela banatu ditu jostailuak: bularreko haurrentzako jostailuak, haur txikientzako jostailuak, eskolaurrekoentzako jostailuak, etab.; ez ditu kontuan hartu hori bezain garrantzitsuak edo garrantzitsuagoak diren beste aldagai batzuk, hala nola haurraren garapen fisikoa, kognitiboa edo soziala.

LANBIDE EKIMENA

87

Haur Hezkuntza

Hala ere, esan beharra dago adinaren aldagaia, aldagai bakartzat hartuta nahikoa ez bada ere, ezinbestekoa dela kontuan hartzea jostailuen sailkapenaz ari garen guztietan.

Printzipioz, fabrikatzaile guztiek obligazioa dute produktuaren erreferentziazko adina kaxa edo etiketetan ongi ikus daitekeen moduan ezartzeko. ... adinetik aurrera gomendatzen den jostailua

Adina aldagaia garrantzitsua da kontuan hartzea jostailuen sailkapen bat planteatzeko garaian, baina ez du bakarra izan behar.

ESAR sailkapen-metodoa ESAR sailkapen-metodoa, jarduera eta produktu ludikoaren munduan inplikatutako eragileek nazioartean egindako 10 urteko ikerketaren fruitua da. Alde batetik, jostailuaren industria eta, bestetik, zerbitzu ludikoak edo/eta hezkuntzari lotutakoak oso interesatuta daude irizpide bakar batzuk ezartzean, jostailuak ezin hobeto egokitu daitezen haurraren beharretara, haurraren alderdi guztiak kontuan hartuta (adina, garapen-maila, nortasuna, etab).

Familien edo jolas-etapen araberako sailkapena J. Piageten ikuspegi ebolutiboan eta haurraren garapen-etapetan oinarrituta, Denise Garon psikologiako doktoreak eta bere kolaboratzaileek analisi eta sailkapen-metodo bat asmatu zuten, jostailuak familia handitan edo jolas-etapetan biltzen dituena. Etapa horiek aurreko unitatean ikusi genituen, gomendatutako jostailu batzuekin batera. Sailkapen horrek honako hau jasotzen du: “E” ariketa-jolasa, “S” jolas sinbolikoa, “A” ahokatzeko jolasa (eraikuntzakoa) eta “R” arauzko jolasa.

Denboraren poderioz, sailkapen hori zabaldu egin zen, eta bi analisi-dimentsio osagarri hartu zituen: linguistikoa eta afektiboa. Hala ere, sailkapenaren funtsa eta printzipioak errespetatu egin ziren, hau da, jostailuak haurren trebetasunen eta gaitasunen arabera sailkatzen edo tipifikatzen ziren, eta ez haien adin kronologikoaren arabera soilik.

88

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Sustatzen duten garapen-arloaren araberako sailkapena Hain zuzen ere, ikuspegi teoriko honetan oinarritu da AIJU Jostailuaren Institutu Teknologikoa; bere 98-99 Jostailuen Gidan jostailuen sailkapen bat argitaratu du elektronikoki, 6 kategoriatan oinarrituta(11): Sailkapen horretan hiru dimentsio jasotzen eta laburbiltzen dira zeharka(11) 9 Haurraren garapenaren etapak 9 Jarduera-modu nagusiak 9 Etapa horietan haurrek izatea espero dugun jokabidea Sustatzen duten garapen-arloaren araberako sailkapena Sustatzen duten garapena

Jostailu-mota

Larria

Taka-takak, trizikloak, bizikletak, patinak, punteria-jolasak eta haurra mugitzera eta mugimenduak zehaztasunez eta koordinatuta garatzera daraman edozein jostailu

Xehea

Eraikuntza-jokoak, trebetasun-jokoak, panpinak (janztea eta eranztea), miniaturak eta haurrari pieza txikiak manipulatzeko aukera ematen dion eta hatzak gero eta zehatzago mugitzen ikasten laguntzen dion edozein jostailu

Motrizitatea

Soziabilitatea

Imitazio-jostailuak, hala nola sukaldetxoak, ibilgailuak, aroztegiko lanabesak, dendak, medikuak... mahai-jokoak, kirol-jokoak eta hainbat pertsonaren partaidetza dakarten guztiak

Adimena

Gauzak elkarrekin lotu, bereizi, formak eta koloreak bereizi, erlazio logikoak finkatu, memorizatu, hausnartu, eraiki, eta abar egiteko jokoak. Laburbilduz, nolabait modu elaboratuan pentsatzera daramaten guztiak

Sormena eta irudimena

Imitazio-jokoak, adierazpenekoak, eraikuntzakoak, esku-lanak, mozorroak eta egoera edo objektu propioak asmatzeko, irudikatzeko edo sortzeko aukera ematen duten guztiak

Afektibitatea

Pelutxe-panpinak eta haurrengan atxikimendu-sentimenduak sortzen dituzten pertsonaia edo objektu-mota guztiak

Hizkuntza

Adierazpen-jokoak, hiztegia lantzekoak, imitaziozkoak, galderak eta erantzunak, txotxongiloak, kaseteak eta jolasean hizkuntzaren bitartez parte hartzera bultzatzen duten guztiak

LOGSE curriculumari dagokion sailkapena Gaur egun, eta hezkuntza-ikuspegi aurreratuago batetik, jostailuen analisian eta sailkapenean garrantzi handia hartu dute aldagai batzuek, hala nola: jolas-objektu horiek haurrarengan gara ditzaketen ikaskuntza-alderdiak.

Aurrerapen horrek lotura garrantzitsua ekarri du jostailuen eta LOGSE curriculumak dakartzan edukien artean, eta eskolaren eta jostailuaren artean lotura serioak finkatzeko saioa, azkenean; izan ere, jostailua ezinbesteko baliabide didaktikotzat ikusten da eskolan.

LANBIDE EKIMENA

89

Haur Hezkuntza

Hori dela eta, eta gaiari buruzko ikerketa batzuk egin ostean, AIJUk 2002-03 Gida argitaratu du elektronikoki, eta aldagai berritzaile batzuk sartu ditu, hala nola: Jostailuak garatzen dituen LOGSEko arloak, zeharkako edukiak, eta, oso gauza garrantzitsu bat, Hezkuntza-behar bereziak kontuan hartzea, hainbat minusbaliotasunetara egokitutako jostailuen sailkapena eginez.

Jostailu horien bilaketa errazteko, “Jostailuen bilatzailea� diseinatu du, eta jolas-objektu horiek katalogatzeko garaian, sistemak aldagai eta dimentsio hauek hartzen ditu kontuan:(12) Jostailuen bilatzailea Adina Fabrikatzailea

0tik 12 urtera bitartean 56 fabrikatzaile daude jasota Ariketakoa Sinbolikoa

Jolas-mota Eraikuntzakoa Arauzkoa Identitatea eta autonomia pertsonala Haur Hezkuntzako LOGSE arloak

Ingurune fisikoa eta soziala Komunikazioa eta adierazpena Bide-hezkuntza Sexuen berdintasunerako hezkuntza

Zeharkako ardatzak

Osasunerako hezkuntza Bakerako hezkuntza Ingurumen-hezkuntza

Prezioa

Hiru prezio-maila hartzen dira kontuan Haur gaixoak Minusbaliatu fisikoak

Egokitasuna Minusbaliatu sentsorial-auditiboak Minusbaliatu sentsorial-bisualak

3.6 Jostailuak kontsumo-iturri gisa Puntu hau ahalik eta modurik objektiboenean aurkezteko eta kontsumoari eta jostailuei buruzko interpretazio okerrak saihesteko, ohar hauek egitea komeni da: 9 Ona da haurrak jostailuak edukitzea jolasteko garaian 9 Jostailu bat oparitzea afektu-adierazpen ona da haurrarentzat, bere jarduera ludikorako gauza garrantzitsua baita jostailua 90

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Ona da haurrak jostailuak edukitzea eta bereak direla sentitzea 9 Jostailu horietako askori esker, haurrak garatu egin ditzake lehendik bereganatuz joan den sormena, afektibitatea, nortasuna eta abar.

Beharrezkoak izan dira premisa horiek gauza bat garbi uzteko: puntu hau landu bitartean, inoiz ez dela jostailuen kontsumoa zalantzan jarriko. Hori okerra eta bidegabea izango litzateke; hain zuzen ere, muturreko kasuak izango dira hausnarketa sortuko dutenak, hau da, jostailu gutxiegi edo gehiegi izateak, eta gabezia edo gehiegikeria horien ondorioek haurrei eragin diezazkieketen kalteak.

Jostailu gutxiegi izatea eta horren ondorioak Jolasari buruz egiten ari garen analisi zabal honetan, herrialde industrializatuen eta Hirugarren Munduko herrien artean dagoen aldea aipatu dugu. Herrialde txiroetan, jostailuak urriak dira, ia ez dago jostailurik, eta haur gehienentzat eskura ezineko luxua dira. Askotan, egoera horri aurre ez egiteko aitzakiatzat esaten da haurrek behar premiazkoagoak dituztela, eta, hori egia bada ere, badirudi jostailua ez dela beharra.

Baina zona zabal horietatik kanpo ere jostailurik gabeko haur asko daude; erabat garatuta dauden herrialdeetan bizi dira, hainbeste aipatzen den baina ikusten hain zaila den Laugarren Mundua esaten zaion horretan. Haur horiek handicap bikoitza dute: jolas-objekturik ez edukitzeaz gain, kontsumogizartean bizi dira, hau da, etengabe erakusten dizkiete jostailuak erakusleihoetan, saltoki handietan edo hedabideetan, baina ezin izango dituzte erosi, baliabide ekonomikorik ez dutelako. Egoera hori urte guztian jasaten dute nolabait, baina modu nabarmen konpultsiboan jostailuen garaian, hau da, Gabonetan eta Errege Egunean.

Hala ere, irabazi-asmorik gabeko organismo eta erakunde batzuk sentsibilizazio-kanpainak bultzatzen aritzen dira egun horietan, informazioa emanez, laguntza ekonomikoak edo laguntza sozialak eta pertsonalak eskatuz, haur horiek jostailurik gabe gera ez daitezen. Kanpaina horiek haurren beharrak asetzeko dira, bai bertakoenak, bai atzerritarrenak.

Jostailuak berriak izatea eskatu dute kanpainetan, aurtengoan batez ere. Hori arrazoitzeko hauxe esan dute “bigarren mailako haurrik ez badago, ez du bigarren mailako jostailurik egon behar. Hortaz, Errege Magoek jostailu berberak eta ezaugarri berekoak utziko dituzte haur guztientzat”. Kanpaina horiek, oso positiboak izanik ere, ez dira nahikoak. Lehenik, egun jakin batzuetan bakarrik egiten direlako (gehienak Gabonei begira egiten dira), eta, bigarren, borondate ona gorabehera, ez dirudielako haur guztiengana berdin iristen direnik.

Laburbilduz, jostailuari eta jolasari buruz orain arte esandako guztia kontuan hartuta, hauek dira jostailuen gabeziaren ondorio esanguratsuenak: `

Desberdintasun sozial handia. Nahi duen jostailua edo modako “superjostailua”eskuratu ezin duen haurra haur “pobrea” da lagunentzat, eta “desberdina” izatearen ondorioak pairatu behar ditu.

`

Kultura- eta heziketa-desberdintasun handia. Jostailuak haurren gaitasunen garapen osoa bultzatzen badu, jostailuak ez dituzten haurrek besteek baino garapen-kondizio kaskarragoak izango dituzte.

LANBIDE EKIMENA

91

Haur Hezkuntza

`

Desberdintasun afektibo handia. Helduak jostailuaz egiten duen erabilera okerretako bat balio negatibo batzuk islatzea da, kontsumoarenak besteak beste. Horrela, jostailu asko, eta modakoak, oparitzen dizkioten haurra “maite dute”, eta hainbeste jasotzen ez dituena, edo modakoak ez dituena, badirudi “ez dutela hainbeste maite”.

Eskolek rol aktiboa hartu behar dute lehenbailehen (haurra zenbat eta txikiagoa hobe) haurren arteko desberdintasun horiek minimizatzeko, haurraren arabera eta bere beharren arabera, garapen pertsonal egokia eta integrazio sozial egokia bultzatzen duten jostailuak konpentsazio moduan eskainiz.

Jostailu gehiegi izatea eta horren ondorioak Kontsumo desegokia edo jostailuen kontsumismoa da jostailuen eskuratze konpultsiboa eta desegokia, kopuruari edo/eta kalitateari dagokienez.

Hausnarketa honi ekiteko Hildegarden “haurraren beharrak izan behar du jostailuak aukeratzeko faktore erabakigarria” baieztapena hartzen badugu, eta kontsumismoaren ikuspuntutik aztertzen badugu, erraz ondorioztatuko dugu jostailu bat hautatzeko garaian, bere egokitasunaz gain, haurrari ematen zaizkion jostailuen kopurua kontuan hartu behar dugula. Horretarako, ezinbestekoa izango da gogoan edukitzea ez dela beharrezkoa haurrak jostailuak neurrigabe edukitzea, kaltegarria baizik.

Oso kontuan hartu behar dugu haurra hazi ahala, jostailuen kontsumoak eta kontsumitzeko moduak haurrarentzat eraikitzen ari garen mundua islatzen dutela, hau da: mundu zorrotza, elkartasun gutxikoa, beharrezkoak ez diren, nahi ez diren edo publizitatearen bitartez inposatu diren jostailu eta produktu ludikoak erosten diren mundua; edo elkartasunezko mundua, jostailu eta produktu ludikoei beren balio zehatza eman eta haurraren beharraren arabera erosten diren mundua, moden eraginari muzin eginez eta besteen gainetik jartzen saiatu gabe.

Askotan, jostailu gehiegi izate hori haur askok hirietan pairatzen duten isolamenduaren isla da.

Helduak jakitun dira horretaz eta errudun sentitzen dira, haurrak ordu asko ematen baititu gurasorik gabe, eta azken horiek afektu-gabezia produktu materialez betetzen saiatzen dira. Horri dagokionez, beharrezkoa izango da hau argudiatzea: baliabide material batek ezin izango du inoiz baliabide afektibo bat ordeztu, inola ere ez. Haurraren beharren maila desberdinak dira, eta hutsegitea da baten gabezia bestea soberan emanez konpentsatzen saiatzea.

Beste hutsegite bat ere egiten du heldu kontsumistak jostailu bat erosteko garaian; bere buruarengan pentsatzen du haurrarengan pentsatu ordez. Izan ere, beraiek inoiz izan ez duten jostailu hori nahi dute haurrarentzat, edo jostailu garestiek, modakoek eta sofistikatuek itxura ona ematen dute senitartekoen aurrean.

Erosteko jokabide oker horren ondorioz, haurrak kontsumo-ohitura desegokiak ikasteaz gain, arazoak sortuko ditu jolasteko garaian: gurasoek beraientzat tramankulu polita den hori behar bezala erabiltzeko eskatuko dute, eta haserretu egingo dira edo gorde egingo dute hain garestia den mekanismo konplikatua honda daitekeela ikusten badute.

Beraz, arras garrantzitsua da gurasoek jostailuak erosteko garaian erakusten duten jokabidea.

Beharrezkoa da gogoan edukitzea haurrak helduen behatzaile zorrotzak direla, eta helduek, beren jokabidearen ereduaz, seme-alabek bizitzan zehar izango dituzten jarraibideak gidatzen dituztela.

92

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Haurrak jostailu gehiegi jasotzen ditu, garai jakin batzuetan batez ere, eta horrek ez du zerikusirik bere behar ludikoekin. Horren ondorioz, askotan haurrak ez du interesik erakusten jostailu batzuekiko eta ez du inoiz haiekin jolasten.

Jostailuaren publizitatearen eragina haurrarengan Denok dakigu informazioaren garaian bizi garela; informazioa kontrolik gabe sartzen dela pertsona bakoitzarengan eta etxe bakoitzean, eta haren eraginak eta ondorioak ezin direla saihestu. Horrela, informazioa gizaki guztionganaino eta bakoitzarenganaino iristen da. Atal honetan, eta gertakari horretan oinarrituta, publizitateak—bereziki, jostailuarenak— dituen ezaugarrien eta haurrengan izan ditzakeen ondorioen berri eman nahi dugu.

Haurrek benetan publizitatearen eragin handia jasotzen dute ordu luzetan, hau da, informazioestimulu (batzuen arabera, desinformazio-estimulu) gehiegi jasotzen dituzte komunikabide guztien bitartez, batez ere telebistaren bitartez. Egoera horrek nolabait urte guztian irauten du, baina Gabonetan bereziki areagotzen da.

Publizitatea eta jostailuak Jakina, haurren kolektiboak ez daki publizitate horrek arazoak sortu diezazkiokeenik, adin horretan ezin baitute errealitatea eta fikzioa ongi bereizi, eta benetan babesik gabe daude informazio-olde horren aurrean. Hori era berezian gertatzen da jostailuen publizitateari dagokionez, kontuan hartu beharreko ezaugarri nagusi batzuk baititu: `

Iragarkietan aurkeztutako jostailuek ez dute errealismorik; ondorio hori da kezkagarrienetakoa eta hezitzaileek eta kontsumitzaileen elkarteek gehien aztertu dutenetako bat. Efektu bereziak, objektuen animazio txundigarria, neurrigabeko tamainak eta jatorrizko jostailuan ez dauden piezak erakutsiz, iragarkia benetako abentura bilakatzen da, haurrari ihesbiderik uzten ez diona; izan ere, esan dugunez, adin horretan ezin ditu fantasia eta errealitatea bereizi.

LANBIDE EKIMENA

93

Haur Hezkuntza

Baliabideak erabiliz, publizistak jostailuaren ikuspegi bat ematen du, oso errealismo gutxikoa.

Horren ondorioz, haurrei ulergaitza egiten zaie gero ikusten dutena, hala nola dinosauroa ez dabilela Amazonasko oihanean, jostailuak ez baitu ez mugimendurik ez ahotsik, eta oihanaren aztarnarik ez baitago. Hori horrela, esan dezakegu telebistako muntaiek produktuaz ematen duten ikuspegia ez datorrela bat errealitatearekin. Horren ondorioz, haurrak jostailua daraman paketea irekitzen duenean, desilusio handia izaten du askotan. `

Urte-sasoi batzuetan, jostailuen iragarkiek betetzen dituzte haurrek gehien ikusten dituzten programen ordu ia guztiak. Publizistarentzat, ikusle horiek badute abantailarik helduen aldean, irudiaren eta informazioaren aroan jaiotako haurrak baitira.

Oraintsuko ikerketa batzuen arabera, haurrak oso azkar detektatzen ditu iragarki bateko irudiak (nahiz eta 20 segundo besterik ez iraun), osorik, eta helduena baino askoz irakurketa-gaitasun handiagoaz. Gaitasun horiek objektu bat baino gehiago batera hautematea ahalbidetzen die. Hori horrela, haurrentzako iragarkiek bi jostailu eskaini ditzakete, eta bakoitza bere aldetik erakusteak izango lukeen eragin berdina izan haurraren gogoan; publizitateko profesionalek badakite, eta horretaz aprobetxatzen dira.

`

Publizistek oso kontuan hartzen dute kontsumitzailearen beste ezaugarri bat, jokabide sozialeko jarraibideak: publizitateak balio sozialak ezagutu eta indartu egiten ditu. Beharrezkoa da jakitea haurrentzako publizitateak oro har, eta jostailuei dagokienak bereziki, bi mezu-mota dituela: desioa eta eskaria sorrarazteko publikoari (haurren kolektiboa) bidaltzen zaizkionak, eta erosten eta azken hitza duen publikoari (helduen kolektiboa) bidaltzen zaizkionak.

Horregatik, iragarkian erakusten den jokabide soziala produktuaren erosle potentzialen rol sozial gehienekin bat etortzen saiatzen da. Horrela, gizartean nagusi diren balioetako batzuk indartzen dira, hala nola belikoak, sexistak eta are klasistak ere, kontsumistak ahaztu gabe, eta sistematikoki birsortzen dira.

`

Aditu batzuen arabera, publizista jakin batzuek badute etorkizunera begirako beste arrazoi bat ere iragarkiak lantzeko garaian. Haurren gaurko belaunaldia etorkizuneko kontsumitzaile nagusia izango da; horregatik, batzuetan igartzen da publizitatearen bitartez kontsumismoohitura batzuk finkatu nahi dituztela epe labur, ertain eta luzerako. Hau da, kontsumitzeko ohitura sortu eta finkatu nahi baldin bada, onena jostailu baten ikuspegi berezi bat ematen hastea da, eta, denboraren poderioz, behar horiek bizitzako beste alorretara zabaltzea; ziur asko, hezkuntzaren bidez esku hartzen ez bada, bizitzako alor guztietara zabalduko da hori, eta betirako. Eta horri dagokionez, J. Robinson aipatu behar dugu, hau argudiatzen baitu: “Ez du zentzurik enpresa pribatuaren sistema kontsumitzailearen beharrak asetzera bideratuta dagoela esateak.

Aitzitik, kontsumitzailea da enpresaren bazka�(13)

Helduen zeregina Esandako guztia kontuan hartuta, funtsezkoa da helduen zeregina, batez ere gurasoena eta, jakina, haur-eskolarena, egoera horri ahalik eta hobekien aurre egiteko. Horregatik, helduek telebistako orduak kontrolatu behar dituzte, haurrentzako programen kalitateari begiratu behar diote eta, batez ere, jakin egin behar dute jolasean zein balio diren benetan egokiak, horiek baitira tresnarik garrantzitsuenak publizitateinformazio hori konpentsatzeko garaian. Ez dugu ahaztu behar, haurrak beren alderdi kontsumista horretan oso tematiak izan badaitezke ere, gurasoek edo helduek dutela azken hitza eta beraiek erabakitzen dutela jostailua erosi ala ez.

94

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Hala ere, gaur egungo arazo nagusia hau da: informazio-ezagatik, erosotasunagatik edo utzikeriagatik, helduak beraiek direla, egoera horri konponbidea ez emateaz gain, beren jokabideez seme-alaben portaera kontsumistak bultzatzen dituztenak.

Helduek ez dute pasibo eta axolagabe geratu behar haurren jokabide kontsumisten aurrean; esku hartu behar dute, heziketaren bidez nagusiki, kontsumo-ohitura egokiak har ditzaten.

Laburbilduz, ondorio hauek atera ditzakegu atal honetan: 9 Publizitateak jokabide sozialaren jarraibideak aprobetxatzen ditu eta nagusi diren balioak indartzen ditu, nahiz eta horiek egokienak ez izan.

9 Publizitate jakin bat dago haurrarentzat, eta badakite nola, noiz eta non zuzendu haurrarengana iragarkiaz ahalik eta eraginik handiena lortzeko.

LANBIDE EKIMENA

95

Haur Hezkuntza

9 Telebistak ohitura desegokiak eta menpekotasuna sortzen ditu, ahalmen kritikoa suntsitzen du eta sormena eta irudimena deuseztatzen dituela. Publizitateak —haurrari zuzenduta dagoenak, batez ere— ondorio horiek ezagutu, areagotu eta bere probetxurako erabiltzen ditu.

Gaur egun, haur batzuentzat, nekez aurkitzen da elementu erakargarri berriak dituen jostailurik eta, beraz, publizitate-estrategia jakin batzuk erabiltzen dira, desio berriak sortzearren. Horretarako, filmen gaiak edo gaur egungo gertakariak erabiltzen dira, gehienak nazioartean oso zabalduak eta zehatzak, edo telebistako modako pertsonaiak.

Informazio-olde horren aurrean, telebistak modu hain erakargarrian eskaintzen dien guztia eskatzera ohitzen dira haurrak oso txikitatik. Batzuetan ez du garrantzi handirik objektuak berak, edo zertarako balio duen, edo nola jolastuko den, baizik eta jostailuaren markak, eta, batez ere, modan egoteak, moda hori iragankorra bada ere.

Hezkuntzaren eta gurasoen eta haurren prestakuntza eta informazioaren bitartez soilik murritz daiteke publizitatearen efektu negatiboa eta saihets daiteke kontsumo-ohitura desegokiak hartzea.

Publizitatea eta adingabeen babesa arautzen duten araudia eta legeria Europan Haurrak balizko gehiegikerien aurrean babeste aldera, jostailuen fabrikazioaren alorrean legeria jakin bat dagoen bezalaxe, gauza bera daukagu publizitatearen alorrean ere. Horrela, EBn badaude arau batzuk, ondoren Estatuan berretsiak eta bertako testuingurura egokituak, haurra telebistaren eta publizitatearen eraginetik babesteko. Oso komenigarria dirudi, puntu honetan, araudi horren hedadura laburki azaltzea eta bere eboluzioa eta jatorria ezagutzea.

Lehenik, eta abiapuntu gisa, ezinbestekoa da Haurraren Eskubideen Adierazpena delakora jotzea, NBEren Batzar Nagusiak 1959ko azaroaren 30ean egindakora, eta, ondoren, 1989ko azaroaren 20ko Konbentziora, oinarrizko printzipio horiek berresten baititu hitzaurrean, eta hau xedatzen baitu 17. artikuluan: 17. artikulua. “Hedabideek zeregin garrantzitsua betetzen dute eta, hortaz, haurrentzako informazioa zabaltzen dutenean, ongizate morala, ezagutza eta herrien arteko ulermena sustatu behar dute haurrengan eta haurraren kultura errespetatu. Estatuaren obligazioa da horri dagokionez sustapen-neurriak hartzea eta haurra babestea bere ongizatearentzat kaltegarria den informazio eta material orotatik.�

Publizitatearen mugak ezartzeko eta haurraren funtsezko eskubideak defendatzeko arau batzuk erregulatzearren, 89/552/EEE Direktiba garatu zen Europan, mugarik gabeko telebista gisa ezagutzen dena, eta ondoren partzialki 97/36/EEE Direktibaren bitartez aldatu zena.

Publizitatea eta adingabeen babesa arautzen duten araudia eta legeria Estatuan Espainiako Konstituzioaren esparruan, 20.1 artikuluaren d: atalean herritar guztiek benetako informazioa jasotzeko eskubidea aitortzen eta babesten da (horrek publizitate-informazio orotan izango luke eragina eta, jakina, jostailuei buruzkoan ere bai), eta, 20.4 artikuluan, gazteen eta haurren babesa zehazten da.

Konstituziotik nahiz EBren Direktibetatik datozen funtsezko eskubide horiek bermatzeko, 25/1994 Legea, uztailaren 12koa, eman da, eta ondoren, 22/1999 Legea, ekainaren 7koa, hura aldatzen duena.

Lege horien bitartez, Espainiako Estatuak Europan indarrean dagoen legeria sartu eta bertako testuingurura egokitzen du, eta, 16. artikuluan, publizitatearen eta telesalmentaren aurreko babesa arautzen du.

96

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

16. artikulua. Adingabeak publizitatearen eta telesalmentaren aurrean babestea.

Telebista bidezko publizitateak ez du adingabeak moralki edo fisikoki kalte ditzakeen irudirik edo mezurik edukiko.

9 Ez ditu adingabeak bultzatu behar produktu edo zerbitzu bat zuzenean erostera, haien eskarmenturik ezaz edo sinesberatasunaz baliatuta, edo beren gurasoak edo tutoreak —edo hirugarrenenak— konbentzitzera produktu edo zerbitzu hori eros dezaten.

Inoiz ezin izango da erabili haurrek pertsona batzuengan duten konfiantza berezia: beren gurasoengan, irakasleengan edo beste batzuengan —adibidez, haurren programetako profesionalengan edo fikziozko pertsonaiengan—.

9 Ezin izango ditu, arrazoi justifikaturik gabe, haurrak egoera arriskutsuetan erakutsi.

9 Jostailuen publizitatearen edo telesalmentaren kasuan, ezin izango da informazio nahasgarririk eman jostailu horien ezaugarriei buruz, segurtasunari buruz eta jostailu horiek norbere buruari edo besteei kalterik eragin gabe erabiltzeko haurrak izan behar dituen trebetasunei buruz.

9 Telesalmentak ez ditu haurrak bultzatuko produktuak eta ondasunak zuzenean erostera edo alokatzera edo zerbitzuen prestazioa kontratatzera.

Haur-publizitateari buruzko kode deontologikoa Araudi horretaz gain, badago akordio bat, Europako Kontsumitzaileen Batasunak egina eta ondoren Estatuko kontsumitzaileen elkarte guztiek berretsia, publizitate-ekintza guztiak, baina batez ere telebista bidezkoak, modu etiko eta moral batean arautzeko beharrari dagokiona.

Ikusleen eskubideak babestearren eta lehen azaldutako araudia betetze aldera, haur-publizitatearen jarraipen-batzorde bat sortu da (1993-2000); haren txostenean, hainbat ildo nagusi ezartzen zaizkio ikusle haurrei zuzendutako publizitateari, haurrak oso zaurgarriak baitira berez.

Ildo nagusi horiek sei oinarrizko printzipiok osatzen dituzte, zentzu zabalean aplikatu beharko direnak, baldin eta ez badago arau espezifikoren bat dagokion gaiari buruz. Hona hemen sei printzipioak:(14) 1. Iragarki-egileek beti hartu beharko dute kontuan beren mezua jasoko duten ikusleen ezagutzamaila, sofistikazioa eta heldutasuna. Haur txikienek ahalmen mugatua dute jasotzen duten informazioaren sinesgarritasuna ebaluatzeko. Beraz, iragarki-egileek ardura handiz jokatu behar dute haurrak beren sentikortasun horretatik babesteko garaian.

2. Haur txikiek imitaziorako duten joera ikusita, iragarki-egileek oso kontuz jokatu behar dute, indarkeria ez dezaten erakargarri bihurtu edo helburu sozialak edo pertsonalak lortzeko metodo onargarri gisa erakutsi.

3. Publizitateak haurren heziketan zeregina izan dezakeela ikusita, iragarki-egileek zintzo eta zehazki transmititu behar dute informazioa, kontuan izanda haurrak publizitatetik ikasitakoak eragina izan dezakeela bere osasunean eta ongizatean.

4. Iragarki-egileek publizitatearen potentziala aprobetxatu behar dute jokabidean eragina izateko; hortaz, gustu oneko iragarkiak egingo dituzte eta, ahal den guztietan, jokabide positibo, onuragarri eta lagunkoien erreferentziak dituztenak —hala nola adiskidetasuna, goxotasuna, zintzotasuna, justizia, eskuzabaltasuna, ingurumenaren zaintza eta besteekiko eta animaliekiko errespetua—. Gainera, publizitateak ez du probokatzailea izan behar, zentzu sexualean.

LANBIDE EKIMENA

97

Haur Hezkuntza

5. Iragarki-egileek oso kontuz ibili behar dute haurrei uste okerrak ez sortzeko. Izan ere, iragarki batek ez du itxaropen zentzugaberik piztu behar —zuzenean edo zeharka— produktuaren kalitateari edo prestazioei buruz. Ulertu behar dugu haurrek irudimena dutela eta simulazioaren jokoa hazte-prozesuaren osagai garrantzitsua dela; iragarki-egileek ez dute haurren irudimen-gaitasuna aprobetxatu behar.

6. Gurasoak dira haurraren garapen pertsonal eta sozialean eraginik handienetakoa dutenak, eta haren gida ere bai. Hori horrela, gurasoen eta seme-alaben arteko harremana modu konstruktiboan garatzen lagundu behar lukete iragarki-egileek.

Aita estu eta larri Ilarak eta eroaldi kontsumista saltoki handietan, telebistan iragartzen dituzten jostailuak eskuratzeko Luis Benvenuty. Badalona

Ivanek bost urte ditu, eta goizean esnatutakoan ikusi du Errege Magoek zer ekarri dioten: Game Boy-a, Pokemonen jokoa eta autoa, kontsolarako hiru bideojoko eta Pottokien disko bat.

Pena da Pokemon agenda elektronikoa ez aurkitu izana. Baina ez da gurasoen borondate txarragatik izan, atzo goizeko 9:30ean ilaran baitzeuden Montigalà merkataritza-poligonoko Toys'R'Us jostailu-denda erraldoian, beste ehun bat pertsonarekin batera. “Atzo ere ilaran egon ginen, baina ditxosozko agenda agortuta dago, “Aita estu eta larri” filmean bezala da —dio Ivanen amak—.

Schwarzeneggerrek ere ez zuen jostailua aurkitzen.»

Barbieren autoak ere izugarrizko arrakasta du. “Amorragarriena da handizkariek jostailu-kopuru izugarriak erosten dituztela, prezio bikoitzean saltzeko azken egun hauetan” dio protestan aita batek.

Toys'R'Us-eko gerentea den Fernando Martínezek, fabrikatzaileek aurreikuspenak jaien aurretik egiten dituztela dio; okerrak badira, apalak ordu gutxitan husten dira. Horixe gertatu da Pokemonen aldaera batzuekin; horiek eta patineteak saldu dira gehien aurten. “Hala ere, —dio Martínezek— orain jendeak ez du dena azkeneraino uzten, eta denbora eta diru asko jartzen du.”

Edozer gauza haur baten irribarreagatik: lehenbailehen irteten dute lantokitik edo aurrekonturik gabeko txartela erabiltzen dute, Espainian transakzio ekonomiko gehien egiten diren egunean.

“Egun bat egun bat da, eta egiten dion ilusioa da garrantzitsuena” dio ama batek.

“Egia esan, erosketak neurrigabekoak dira —aitortzen du Martínez gerenteak—. Guraso batzuek 450 euroko (75.000 pezeta) bideokontsola erosten diote lau urteko haurrari.”

Guraso gehienei ez zaie axola jostailuak sexistak edo belikoak izatea... Nahiz eta jostailu didaktikoren bat sartzen saiatzen diren, haurraren kapritxoa da nagusi orga bakoitzean, gehienetan telebistan iragartzen dena: “Ez, ez... berak kaxa gorria nahi du; hori eramaten badiozu, kasketa izango dugu Errege Egunean.”

Zalantzak daudenean, sakelako telefonora jotzen dute...

La Vanguardia. Larunbata, 2001eko urtarrilak 6

98

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Birziklatutako jostailua Kontsumismoaren aurkako apustua Gaur egun, eta ikuspegi ekologiko batetik, jende asko ohartu da jarduera ludikoak pentsatu eta egiteko garaian haurrek mota guztietako materialak erabili behar dituztela, naturalak batez ere. Sentikortasun hori hezkuntzaren arloan islatzen da, maila formalean nahiz informalean. Laburbilduz, haurrak bere jostailuaren artisau izan behar luke.

Lehenago, jostailua definitu dugunean, esan dugu haurrari bere jarduera nagusietan (ludikoetan) eta bere bizitzako etapa oso garrantzitsu batean laguntzen dion jolas-objektua dela; hortaz, jostailu horiek baliabide ezin hobeak dira ondasunak birziklatzea eta berrerabiltzea baliagarria eta beharrezkoa dela kontzientziatzeko. Beraz,haurraren jostailuekin hastea da eredurik onena.

Jostailuak fabrikatzeko lantegiak Adibidez, xahutzeko ohitura saiheste aldera, erakunde, programa, proiektu eta ekintzen bitartez, eremu formalean nahiz informalean (haur-eskola, ludotekak, liburutegiak, haur-parkeak, etab.), jarduera edo lantegi batzuk antola daitezke gurasoek eta haurrek beren jostailuak landu ditzaten edozein material erabiliz.

Normalean etxean enbarazu egiten duten materialak edo objektuak erabiliko dituzte (kartoizko kaxak, komuneko paper-erroiluak, txapak, plastikozko botilak, sokak, etab.), haurrei hasieran erabilgaitzak irudituko zitzaizkienak eta helduek zuzenean zaborretara botako zituztenak, alegia. Horiekin jostailu dibertigarri bat egitea lortzen badute, hainbat helburu beteko dituzte: 9 Gurasoak eta seme-alabak afektiboki inplikatzea, elkarrekin lan egiteko garaian.

9 Hasieran erabilgaitzak ziruditen materialak manipulatu ondoren jolas-objektu bat lortzea, eta emaitzarekin gustura gelditzea.

9 Aurreztearen beharra erakustea, bai ekonomikoki, jostailu bat lortzeko ez dela beti dirua gastatu behar ikasten baitu haurrak, bai ondasun naturalei dagokienez, materialak berriro aprobetxatzen direlako.

LANBIDE EKIMENA

99

Haur Hezkuntza

9 Ingurumena eta natura errespetatzen eta maitatzen erakustea. Oso txikitatik haurrek materialak berrerabiltzen ikasten badute, biharko egunean, gizon-emakume egiten direnean, arduraz tratatuko dute ingurumena, gurea aldi baterako soilik dena eta etorkizuneko belaunaldiei egoera ezin hobean utzi beharrekoa.

Haurrak ikasi egin behar du gizakiak gauzak kontsumi ditzakeela eta, era berean, eraiki; gastatu ditzakeela eta, era berean, fabrikatu; erabili ditzakeela eta, era berean, sortu. Hori erakusteko onena da umea bera jartzea beretzat hain esanguratsuak diren objektuak egiten, jostailuak, alegia.

Jostailuak berrerabiltzea Jostailuak ez xahutzeko beste modu bat berrerabiltzea izango litzateke. Hori bai, segurtasun- eta higiene-arauak zorrotz betez. Haurren heziketaz arduratzen diren guztiek hainbat ekintza sustatu behar lituzkete jostailuak etxean pilatuta edo utzita gera ez daitezen. Izan ere, batzuetan hainbeste jostailu izanda, ez dira gogoratu ere egiten han daudela.

Hasteko, ekintza eraginkorra izan daiteke merkatutxoak sortzea, haurrek jadanik erabiltzen ez dituzten jostailuak sistematikoki eraman eta trukean beste batzuk har ditzaten, deigarriak zaizkienak eta jolasteko erabili nahi dituztenak. Truke horri esker, haurrek ez dute jostailu berri gehiegi eskatuko, eta, gainera, konpartitzeko ohitura hartuko dute, txikitatik landu beharreko oso balio garrantzitsua.

Hezitzaileen zeregina Hainbat sektoretatik sortzen diren ekimenak gorabehera, askok aitortzen dute ahalegina ez dela nahikoa eta oraindik bide luzea dagoela egiteko. Balio ekologikoen aurkako kontsumo-gizartearen aurrean, badago lekua baikortasunarentzat, eta hausnarketa horiek egin ondoren uste dugu heziketaren arduradunek asko lor dezaketela, haien lanari esker gurasoak eta haurrak ohartu egin baitaitezke Lurreko ondasunak ez direla mugagabeak eta garapen jasangarria beharrezkoa dela.

3.7 Jostailua eta balioen transmisioa Orain arte esan dugu jostailuak funtsezkoak direla balioak transmititzeko. Atal honetan, begibistakoenak diren bi kasuak aipatuko ditugu: 9 Jostailu belikoa 9 Jostailu sexista

Jostailu belikoa eta indarkeria Hunten arabera, animalia bat zenbat eta gorago egon eskala ebolutiboan, gero eta aukera gehiago egongo dira bere jokabide-joerak ingurunearekin duen elkarreraginaren ondorio izateko eta bere portaera ikaskuntzaren fruitu izateko.(15) Hausnarketa horrek gai korapilatsu honetan sartzeko balio izango digu, polemika handia baitago hainbat ideia kontrajarriren aurrean, hala nola: 9 Jostailu belikoari ez, haurrengan oldarkortasuna sortzen edo bultzatzen duelako 9 Jostailu belikoari bai, oldarkortasun hori positiboki eta ondoriorik gabe bideratzen duelako 100

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Eztabaida hori sortu da psikologoek, soziologoek eta gaian adituek jarrera kontrajarriak dituztelako, eta indartu egin da jostailu beliko tradizional batzuen (armak eta soldaduak) aldeko korronte soziokulturala oso sustraituta dagoelako.

Hori dela eta, sektore batzuetan —hezkuntzan, besteak beste—zaila egiten da jarrera ez-beliko batzuen alde erabat egitea. Izan ere, jostailu horiek, edo guztiak, haur gehienen bizitzako parte dira, hau da, haurren ingurunea hartzen dute.

Iritziak iritzi, aditu batzuen ondorioak erakusten saiatuko gara, jostailu belikoaren aldeko nahiz aurkako argudioak jasotzen dituztenak.

Arauen eremua Sentikortasun handia dago eremu politikoan gai hau arautzearen egokitasunari buruz. Horregatik, 1982. urteaz geroztik, Europako Legebiltzarrak hainbat gomendio egin ditu jostailu belikoari dagokionez eta haren fabrikazioa amaitzeari dagokionez, batez ere armak edo indarkeria erabiltzeko beste objektu batzuk errealismo handiz imitatzen dituzten horiena.

Horrela, jostailu belikoei buruzko ebazpenean, Europako Legebiltzarrak aitortzen du eta esplizituki adierazten du, ikerketa eta behaketa askoren bitartez ikusi denez, haurrak sortzetik duela jolasaren bitartez agresibitate-modu batzuk askatzeko beharra.(16) Alabaina, horrek ez die erantzukizunik kentzen joera natural hori beren onurarako erabiltzen dutenei eta gerrako armak edo objektuak fabrikatzen dituztenei.

Hala ere, legeriari dagokionez aitortzen den handicap handietako bat da gaur egun ezin dela debekatu jostailu horien fabrikazioa eta salmenta. Izan ere, interes ekonomiko handiak daude hor, beren produkzio ia guztia horrelako jostailuen fabrikazioan oinarritzen duten industria asko daudelako, batez ere.

Interes horien ondorioak murriztu nahian, Europako Legebiltzarrak enpresa horiek birmoldatzeko laguntza ekonomikoak ematea gomendatzen die estatu kide guztiei, objektu ludiko horien fabrikazioa murritz edo desager dadin, eta jostailuen banaketa hain arriskutsuak ez diren beste kategoria batzuetara bidera dadin.

Gomendio horiek gorabehera, EBk badaki produktu horiek merkatutik erretiratzea ez dela batere erraza.

Europako nahiz Estatuko legeetan oso ondo jasota dago, hala ere, debekatuta dagoela adingabeei benetako armen oso antzeko objektuak saltzea, “erreplika zehatz� deiturikoak. Gainera, horiek egoki erabiltzeko modua eta publizitatean dituzten mugak legerian zehaztuta daude, nahiz eta legeria hori ez den beti betetzen, batez ere Europako Batasunekoak ez diren herrialdeetako jostailuetan.(17) Hori horrela, 2002ko abenduan haurrentzako pistolen partida handi bat erretiratu zen merkatutik; pistola horiek benetakoen oso antzeko forma eta ezaugarriak zituzten eta, hiru bat metrora tiro eginda, plastikozko balak gauza ziren probako kartoizko kaxa lodi bat zulatzeko.

Nolanahi ere, Legebiltzar horrek heziketa-arduradunen ahalmena aipatzen du, eta gurasoei eta hezitzaileei dei egiten die erantzukizuna har dezaten haurrei prestakuntza egokia emateko. Beraz, jolasaren eta jostailuen bitartez harmonia, elkartasuna eta elkarlana sustatzeko ingurunea sortzearen alde egiten du, eta indarkeria, lehia edo edozein borroka-mota sortzen duten jostailuak eta objektuak ezabatzearen alde. Laburbilduz, haurraren nortasuna bakearen asimilazioan eta ikaskuntzan garatzea da helburua.

LANBIDE EKIMENA

101

Haur Hezkuntza

Jostailu belikoa indarkeria eta agresibitatea bideratzeko tresna gisa Zenbait argudio zientifikok eta uste zabalduk defendatzen dute jolas eta jostailu belikoek indarkeria eta agresibitatea bideratzeko balio dutela eta barne-energia horri ihesbide eraginkorra eskaintzen diotela, oldarkortasun naturala askatzeko katarsia, alegia.

Hala ere, haurrak jarduera ludikoetan sistematikoki aztertuta, eta jokabide horiek eta beren ondorioak sakonago aztertu nahian, kontsiderazio hauek egin genitzake: 9 Ea benetan hain bistakoa ote den, jolas bortitz horrek eta jostailu belikoak erabiltzeak, beti eta modu unibokoan, haurren agresibitatea ezabatzen duela.

9 Edo, aitzitik, ez ote duen areagotzen eta bultzatzen.

Kontuan hartu behar dugu, lehen premisa egiazkotzat onartuta ere, eta ikertzaile batzuen ikuspuntutik, ez dirudiela egokiena haurrak bere agresibitatea jolas bortitzen eta jostailu belikoen bidez askatzea, arriskua baitago ikasten duen estrategia bakarra hori izateko eta handitan ere arma horietara jotzeko gatazkak konpondu behar direnean.

Jostailu belikoak indarkeria eta agresibitatea bideratzeko tresna egokiak diren ala ez baloratzeko garaian kontuan hartzen da jostailu horiek erabiliz zer lortzen den, oldarkortasuna behar bezala bideratzea ala kontrakoa, oldarkortasuna bultzatzea.

Hori horrela, jolas bortitza eta jostailu belikoa agresibitatea deuseztatzeko erabiltzen direnean arrisku handi batzuk sortzen direla ikusi du UTAko Unibertsitateko Charles Tuner doktoreak, eta honela definitzen ditu: 102

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

«Jostailu bortitzekin jolasteak haurrek ondoren benetako bizitzan indarkeria erabiltzeko arriskua areagotu egiten du. Jostailu bortitzek telebistan ikusitako jokabide bortitza entseatzeko balio dute, eta areagotu egiten dute “serie” batzuen efektuak eguneroko jolastokietara iristeko arriskua.»(18) Jolasaren bitartez agresibitatea askatzeari dagokionez, galdetu behar genuke ez ote genukeen emaitza berbera lortuko ariketa gogorra eta mugimenduak dakartzaten bestelako jolas batzuk eginez, eta belikoak ez diren jostailuak erabiliz; besteak beste, kirol-jolas guztiak, lasterketak eta kanpoan egiteko jolasak —pilotak, sokak, zabuak, eta abar erabiliz—.

Jostailu belikorik ezean, beste elementu batzuk erabiltzen dituzte haurrek halakotzat Haurrek jostailu belikoak eduki edo erabiltzeari eragozpenik jartzen ez dioten autoreek beste kontsiderazio bat argudiatzen dute haurrarengan erraz ikus daitekeen jokabide baten bidez: 9 Eskuan jostailu belikorik ezean, haurrak hatza bilakatuko du pistola, edo eraikuntza-materialak erabiliko ditu gerra-tramankulu bat osatzeko.

Hori ikusita, kontuan hartu behar dugu ez dela gauza bera hatza edo horretarako asmatutako objektuak erabiltzea eta jostailu belikoak erabiltzea; izan ere, jostailu horien bitartez helduak legitimatu egiten du horrelakoak erabiltzea; horiek erosten eta eskaintzen dituenean, haiekin jolastea egokia dela ari dira erakusten umeari.

Gainera, pentsatu behar dugu haurraren eskuetan jostailu belikoa izateak ez ote duen agresibitatea eta indarkeria bultzatzen, sortzen eta estereotipatzen, jarduera ludiko horietako jokabide tipikoak indartzen dituzten tresnak edo lanabesak erabili ahal izatean. Siracusako Unibertsitateko Arnold Goldstein doktoreak honako hau dio: “Jostailu belikoekin jolasteak jokabide bortitza legitimatzen du eta onargarri egiten du. Haurrek sentiberatasuna galtzen dute arriskuen aurrean eta jokabide bortitzaren ondorio mingarrien aurrean. Ziur asko, haur gutxi batzuk besterik ez dira murgilduko bortizkeria gogorrean, baina askok sentiberatasuna galduko dute eta jokabide horiek barneratuko dituzte”.(19)

Jostailu belikoa eta indarkeriari buruzko balioak eta estereotipoak sortzea Pentsa dezakegu jostailu-motak balio jakin batzuk eskuratzen eta indartzen ez ote duen laguntzen, eta ez ote dagoen arriskurik haurraren eskuetan jostailu belikoa izateak agresibitatea eta indarkeria bultzatu, sortu eta estereotipatzeko, jarduera ludiko horietako jokabide tipikoak indartzeko tresnak edo lanabesak erabili ahal izatean.

Ez da zaila haurra jolasean irudikatzea, eskuan hainbat pertsonaia dituela: indioak, beren arku eta geziekin, eta soldaduak, errifleekin, edo, gaurko egunera hurbiltzearren, soldadu bitxiak, gerrako ekipo osoarekin —tankeak, bonbak, metrailetak eta mota guztietako hiltzeko tramankuluak—; edo beste galaxietako estralurtar ezin itsusiagoak, armamentu arras sofistikatuarekin —deskribatzeko zaila oraindik—.

Haurra, jolasean, gerra batean murgilduko da, arraza arteko borrokan, normalean. Eta berak duen guduaren ideia irudikatzearren, indarkeria fisikoa erabiliko du (kolpeak eman, jendea hil, buruak, besoak edo zangoak moztu) pertsonaia horien bitartez, baina, horrez gain, jokabide bortitz are arriskutsuagoa hartuko du: pertsonaiak oso modu sinplean banatuko ditu (onak eta gaiztoak), eta estereotipo sozial desitxuratuak aplikatuko dizkie.

LANBIDE EKIMENA

103

Haur Hezkuntza

Horrela, gaiztoak haurrak desberdintzat sortzen edo irudikatzen dituen pertsonaiak izango dira, eta borroken eta gerren bitartez konpondu beharreko gatazka dakar horrek; onak, berriz, heroi garaiezinak izango dira, indarra eta armak irabazteko erabiltzen dituztenak, inoiz ez galtzeko.

Zer pentsatua eta kezka eman behar liguke haurrak une ludiko horretan ikasten duenak: desberdintasuna gauza txarra dela, eta, gainera, borroka-iturri, eta irabazteko edo bere borondatea inposatzeko indarra erabiltzen duen heroia ona dela. Hala, harreman jakin bat finkatuko du herri desberdinekin (indioak, estralurtarrak...), eta herri desberdina herri etsaia dela asoziazioa egingo du.

Horregatik, ezinbestekoa da azpimarratzea haurrak heziketaren bidez edo eguneroko bizitzan ikusitakoaren bidez ikasten dituen jokabide-ereduak oinarritzat izango dituela gero, jarrera bat hartu behar duenean indarkeriaren aurrean edo gatazkak konpontzeko agresibitatea erabiltzearen aurrean.

Kontzeptu hori argitzeko, Albert Bandura (1965) psikologo sozialarengana joko dugu, jokabide agresiboa imitazioaren bidez ikasteari buruzko azterketa eta ikerketa asko egin baitzituen.

Bere esperimentuetako batean, eskolaurreko haur batzuei telebista-pantaila batean bost minutuko filma bakarka ikusarazi zien; filmean gizon heldu bat eta plastikozko panpina handi bat, pertsona baten tamainakoa, agertzen ziren. Gizona haserre zegoen eta panpinarenganako jokabide bortitzak zituen; kolpeak ematen zizkion, eta gomazko pilotak botatzen. Filma hiru amaiera desberdinekin grabatu zen: 9 Haurren herenari gizonak bere ekintzengatik saria jasotzen zuen amaiera erakutsi zitzaion 9 Beste talde bati gizona zigortua agertzen zen amaiera erakutsi zitzaion 9 Hirugarren taldeko haurrek filma amaierarik gabe ikusi zuten, hau da, gizonaren jokabideak ez zuen ondoriorik Filma ikusi eta berehala, haurrak “jolas-aretora� eraman ziren. Aretoan geziak jaurtitzen zituzten pistolak, plastikozko landetxeko animaliak, panpina-familia bat eta beste jostailu batzuk zeuden. Filmeko bortizkeriaren ondoren haurrak nola erreakzionatu zuen neurtu zen; hamar minutuko tartean, berez ematen zituen imitaziozko erantzunak zenbatu ziren, fisikoak eta hitzezkoak.

Pertsonaiak bere jokabideagatik saria jasotzen zuela edo inolako ondoriorik jasaten ez zuela ikusi zuten haurrek imitaziozko erantzun gehiago eman zituzten pertsonaia zigortuta ikusi zuten haurrek baino.

Eta hori batez ere mutilen kasuan gertatu zen.(20)

Bideojoko belikoa Azken argudio gisa, gaur egun jolasaren bitartez egiten den indarkeria-adierazpen neurrigabeenetako bat aipatu behar da: bideojoko belikoa.

Izan ere, gutxi dira bideokontsolarik edo ordenagailurik ezagutzen edo etxean ez duten haurrak.

Etsaia hiltzea eta suntsitzea helburu duten joko bortitzetan ibiltzen dira, eta,horretarako, mota guztietako armak erabiltzen dituzte, baita hilketa masiboak eragitekoak ere, arma nuklearrak eta bakteriologikoak adibidez.

Hausnarketa sakonak egin behar genituzke milaka milioi euro mugitzen dituzten eta etxe eta adin guztietara iristen diren joko horiek fabrikatu eta banatzearen egokitasunari buruz; are larriagoa da, gainera, gehienetan gurasoek ez dutela jokoen edukia ezagutzen.

104

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Testuinguru honetan, legerian dagoen hutsunea aipa dezakegu; izan ere, araudiak ez ditu espezifikoki jostailutzat hartzen, eta, beraz, jostailuek bete beharreko babes-neurri guztietatik kanpo gelditzen dira.(21)

Haur-hezitzailearen kontsiderazio batzuk Argudio horiek guztiak gorabehera, garrantzitsua izango da helduen aldetik jostailu hau edo bestea erabat ez errefusatzea; heziketak pixkanakakoa eta eskolako eta familiako testuinguruekin bat datorrena izan behar du. Debeku zorrotzek kapritxoak eta jakin-min gaiztoa eragin ditzakete.

Haurrak berez tanke bat edo pistola bat eskatzen badu, aditu batzuek eskaintzea gomendatzen dute, krisia aurkakotasunik gabe eta ezespenik gabe igarotzen uztea, eta haurraren jokabidea eredu baketsuen bitartez berbideratzea, eskatutako jostailua alde batera uztea lortu arte.

Puntu hau bukatzeko esan dezakegu gaurko hezkuntza-sistemaren bidez ahalegin handia ari garela egiten jolas bortitza eta jostailu belikoak ezabatzeko. Bertan, denen integrazioaren, berdintasunaren eta desberdintasunen konpentsazioaren aldeko ideologia da nagusi, eta, horretarako, bere profesionalen laguntza eta inplikazioa dauka. Ahalegin handia da benetan; izan ere, nahiz eta indarkeriarik gabeko eremuak edukitzeko eta haurrak balio horietan hezteko sutsuki lan egin, haurraren inguruko mundua era askotakoa dela esan dezakegu, baina ez baketsua.

Jostailu sexista Badago desberdintasun natural eta biologiko bat animalia gehienen artean, sexuala alegia; zehazki, giza espezieak X eta Y kromosoma desberdintzaileak ditu, gizon gisa eta emakume gisa definitzen dutenak. Hala ere, oinarrizko desberdintasun biologiko hori genero-desberdintasunera aldatu da, hainbat rol, estereotipo eta konnotazio sortu eta betikotu baitira, bereizketa eta bazterketa garbia egiten dutenak sexu maskulinoaren eta femeninoaren artean.

Jostailu sexista eta balioen transmisioa Testuinguru honetan aztertu behar dugu jostailu hau, sexistatzat hartzen diren portaera batzuk bereizteko eta betikotzeko elementua den aldetik. Sexistatzat hartzen dira generoen arteko diskriminazioa betikotzera eta areagotzera daramatenak.

Ikuspuntu horretatik, badirudi bistakoa dela jostailuak bizi garen mundu estereotipatuaren luzapena eta irudia direla. Helduek gaizki jokatzen dute, haurra neska ala mutila izan, joko bat ala bestea erakutsi eta jostailu bat ala bestea eskaintzen diotenean. Ez da gehiegikeria esatea maiz sehaskako haurtxoari ere kutsu sexistako jostailuak oparitzen dizkiotela helduek.

Mutikoek askoz jostailu beliko eta bortitzagoak jasoko dituzte, beti borrokarako prest dauden indartsuen eta agresiboen estereotipoa adierazten dutenak, eta neskatoak, berriz, esanekoak, erakargarriak eta etxekoandre onak izateko prestatuko dira.

LANBIDE EKIMENA

105

Haur Hezkuntza

Jostailuek, bizi garen mundu estereotipatuaren erakusgarri diren aldetik, genero-diskriminazioa betikotzeko eta areagotzeko joera dute.

Horri dagokionez zalantzarik izatekotan, ez dago jostailuei buruz dauden era askotako katalogoak begiratzea besterik, eta ausaz hartutako edozein irudi adibide on bat izan daiteke. Horrela, erraz ikusiko dugu mutiko ausart bat 6v-ko motorra eta bateria birkargagarria dituen bi jarlekuko lur orotako ibilgailuan, aldamenean neskato ezin ederragoa daramala. Halaber, neskato irribarretsuak ikusiko ditugu, beren edergintzako kutxatila politekin edo tatuajeekin.

1993an, Parisko Unibertsitatean, Gilles Brougèrek ikerketa bat egin zuen panpinekin jolasteari buruz, eta ondorio hau atera zuen: mutikoak panpinekiko duen pertzepzioa benetako panpina-jolasaz bestelakotzat hartzen dute gurasoek eta haurrek (oro har). Eta, horren harira, erreakzio desberdinak ikusi ziren: batzuen ustez, fenomeno normala da mutikoak panpinekin jolastea, baina beste batzuek pozik diote beren semea ez dela sekula panpinekin jolasten�(22). Ez da zaila asmatzen nolako estutasuna izan dezaketen mutikoek azken baieztapen horrekin bat egiten duten gurasoak badituzte.

Testuinguru horretan, autore batzuek diote sexu bakoitzaren jostailu tipikoek sena bideratzen dutela, baina oker daudela dirudi, aukeratzerik ez dagoenean, sena indartu ordez aukerak baztertzen baitira.

Jostailu sexistak eragina dauka garapen kognitiboan eta ikaskuntza sozialean Antza denez, arazoa honetan datza: mutikoen jostailu tipikoen eta neskatoen jostailu tipikoen bereizketa hori ez dela aseptikoa garapen kognitiboari eta ikaskuntza sozialari dagokienez.

Horren harira, garuneko hemisferioen jokabide berezia eta horietako bakoitza haurrak egiten dituen jardueren arabera nola garatzen den ikertzen duten psikologo aditu batzuen tesiaren arabera, mutilek txikitatik dituzten jostailu gehienak eraikitze-beharrei lotutakoak izateak —muntagarriak, pistak, lasterketazirkuituak, lanabesak, etab.— ikaskuntza mekanikoa bultzatzen du, eta ezkerreko hemisferioko neuronakonexioak garatzen ditu.

106

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Aitzitik, neskei eskaintzen zaizkien jostailu gehienak pieza mekaniko handirik gabekoak eta balio afektibo nabarmenekoak izateak —panpinak, sukaldeko, etxeko lanetarako edo edergintzako tresnak— oztopatu egiten dizkie ezkerreko hemisferio hori garatzeko aukerak, eta, beraz, hasieratik desabantaila handia dute beren ikaskuntza kognitiboan.

Hasieran oharkabean igarotzen den bereizketa horrek eremu sozialean duen ondorioa da sexu bakoitzak joera garbi bat hartzen duela: gizonezkoek karrera jakin batzuk edo ikasketa teknologikoak hautatzen dituzte, eta emakumezkoek ikasketa sozialak eta humanistikoak.

Noiz hasten da haurra jostailu sexista jasotzen?

Jolasaren eboluzioa eta rol sexista horiek hartzeko garaian jostailuak duen garrantzia aztertzean, autore batzuek behaketaren bidez egiaztatu dutenez, lehen urteetan neskek eta mutilek bereizketarik gabe hautatzen dituzte jostailuak. Horregatik esaten dute gizarteak deformatu gabeko adinean soilik duela haurrak edozein jostailu-mota aukeratzeko joera.

Jolas sinbolikoaren etapan sartzean, sexu bakoitzarentzat etorkizunean betetzea espero den rol horretarako joera garbia duten jostailuak erabiltzen hasten dira haurrak. Horrela, garai hau aurrera joan ahala, oso espezifikoak diren jostailuak agertzen dira, normalean nesken eta mutilen arteko bereizketa oso garbia egiten dutenak.

Heldu askori gehiegi gustatzen ez bazaie ere, mutiko txikiei utz dakieke mota guztietako jostailuekin jolasten, mutilenekin nahiz neskenekin, baina adin batera iritsita (kasu askotan, Lehen Hezkuntzan sartzean) badirudi sozialki ez dela onargarria mutikoa panpinekin edo sukaldetxoekin jolastea, eta, beraz, mutikoek uko egiten diote jostailu horiekin jolasteari edo ezkutuan jolasten dira.

Hala ere, kasu horretan, gizartea permisiboagoa da neskekin, eta badira gurasoak beren alabak mutikoen jostailuekin jolasten direlako harro daudenak, nahiz eta, hori bai, beraiek panpina erosi dioten.

Jostailu ez-sexistak Badaude, hala ere, halako desberdintasunik egiten ez duten jostailu batzuk, neskentzat nahiz mutilentzat direnak. Hori oso itxaropentsua dela dirudi, baina arazoa da jostailu horiek ez direla hain esanguratsuak ez haurrentzat, ez gurasoentzat, eta, jostailu salduenen zerrendan begiratzen badugu, ez dira agertzen: puzzleak, pintatzeko jokoak, mozorroak, adierazpen-jokoak, hiztegia lantzekoak, imitaziozkoak, galderak eta erantzunak, txotxongiloak, kaseteak, etab.

LANBIDE EKIMENA

107

Haur Hezkuntza

Jostailu sexistari buruzko ondorio batzuk 9 Jostailuak, egoki tratatzen bada, lagundu diezaieke gurasoei eta hezitzaileei sexismoaren aurkako borrokan. Horregatik, baliabide estimulatzaile garrantzitsutzat edo desberdintasunen berdintzailetzat baloratu behar dugu.

9 Mutil bati eta neska bati jostailu desberdina eskaintzeak desberdintasun diferentziala eragin dezake maila kognitiboan, estrategia mekanikoak eta teknologikoak ikasteko garaian. Ikaskuntza horrek desberdintasunak ekar ditzake gerora, eta, horien ondorioz, mutilek ikasketa jakin batzuk aukeratuko dituzte, eta neskek beste batzuk.

9 Jostailu sexisten ondorio sozialetako bat da rolak betikotzen eta hierarkizatzen dituztela.

Maskulinoak botereari eta indarrari lotutakoak dira, eta balio handia ematen zaie; femeninoak, ahultasunari eta edertasunari lotuta daude, eta askoz balio eskasagoa ematen zaie.

9 Mutilek gehiago erabiltzen dituzte beren sexuari dagozkion jostailu tradizionalak, eta zuzenago eta zorrotzago, zigor soziala jasan baitezakete bestela.

108

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Erreferentzia bibliografikoak (1) BOROTAV, P. PINON, R.: El niño y sus juguetes, Hemen aipatua: SARAZANAS, R.; BANDET, J.: El niño y sus juguetes, 31, Narcea, S.A. de Ediciones, Madril, 1972.

(2) BORJA SOLÉ, M.: Las Ludotecas. Instituciones de juegos, 37, Ediciones Octaedro, S.L., Bartzelona, 2000.

(3) ARKIN, E. A.: Hemen aipatua: ELKONIN, D.B.: Psicología del Juego, 44, Edición Visor Libros, Madril, 1980.

(4) HETZER, H.: El juego y los juguetes, 32, Editorial Kapelusz, S.A., Buenos Aires, 1978.

(5) Espainiako Jostailuen Fabrikatzaileen Elkartea (AEFJ), 1967an sortua, sektoreko enpresak biltzen dituen bakarra da, 89. urteaz geroztik.

(6) 880/1190 Errege Dekretua.

(7) Informazio gehiagorako, ikasleek orrialde elektroniko hauetako edozeinetara jo dezakete: www.tractesjuguetes.com, www.aefj.es, www.noticias.jurídicas.com, www.guiajuguete.es.

(8) Gida hori urtero eskaintzen da, eta elektronikoki eskura daiteke www.guiajuguete.es. orrian.

(9) AIJUren www.aiju.es.guia orri elektronikoan jasotako informazioa.

(10) HETZER, H.: Aipatutako obra, 39. or.

(11) 98-99ko jostailuaren gidatik ateratako taula. www.aiju.es.guia.

(12) Buscador de juguetes (jostailuen bilatzailea). AIJUk elektronikoki argitaratua, www.guiadeljuguete.com.default.asp

(13) ROBINSON, J. Liburu honetan aipatua: FURONES, M. A.: El mundo de la publicidad, 57, Colección Salvat Temas Claves, Salvat Editores, S.A., Bartzelona, 1980.

(14) www.aefj.es/aefj_activi/codeon orritik ateratako informazioa.

(15) VANDER ZANDER, J. W.: Manual de Psicología Social, 365, Ediciones Paidos Ibérica, S.A. Bartzelona, 1990.

(16) Europako Komunitateen Aldizkari Ofizialetik ateratakoa, 11-10-82.

(17) 1978ko uztailaren 29ko Agindua, su-armekin nahas daitezkeen jostailuak zirkulazioan jartzeari, saltzeari eta edukitzeari buruzkoa.

(18) Aprende a jugar, aprende a vivir. Espainiako Giza Eskubideen Aldeko Elkartea. Bakerako Heziketarako Mintegia, Bartzelona, 1990.

(19) Aprende a jugar, aprende a vivir. Aipatutako obra.

(20) BANDURA, A.: El aprendizaje de la agresión por imitación (esperimentua), Hemen aipatua: VANDER ZANDER, J. W.: Aipatutako obra, 148-149. or.

(21) 880/1990 Errege Dekretua, ekainaren 29koa, bideojokoa jostailu gisa baztertzen duena.

(22) TORRES, E. COSTA, M.: Muñeca y sus posibilidades, 54. or., Desafíos del Juguete en el siglo XXI, 54. or.

LANBIDE EKIMENA

109

Haur Hezkuntza

Ariketak 1. Defini ezazu jostailua zeure hitzetan eta eman zure iritzia jostailuek bete behar luketen funtzioari buruz.

2. Aztertu eta arrazoitu jostailuak zer izan behar duen eta zer ez.

3. Beharrezkoa bada informazio osagarriaz baliatuta, aztertu jostailuaren sektoreak herrialdearen ekonomian duen eragina.

4. Azaldu zer esan nahi duen esaldi honek: jostailuaren kalitatea, egokitasuna eta segurtasuna “arau� gisa.

5. Zure ustez, zer lortu nahi du ESAR metodoak jostailuen sailkapenaren bidez?

6. Esan eta arrazoitu zergatik den beharrezkoa jostailua hezkuntza-baliabidetzat erabiltzea.

110

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

7. Jostailuak jasotzeko kanpainarik ezagutzen duzu edo parte hartu duzu halakoren batean? Azaldu zure esperientzia. Halakorik ezagutzen ez baduzu, jaso informazioa bere funtzionamenduari buruz.

8. Erlaziona itzazu jostailuen akatsak eta ikasteko balizko handicapak.

9. Erlaziona itzazu jostailu gehiegi izatea eta ikasteko balizko handicapak.

10. Erlaziona itzazu haurrentzako publizitatea eta helduen kontsumismoa.

11. Laburbildu publizitateak haurren kolektiboan izan ditzakeen ondorioak.

12. Azter ezazu jostailuek nola eragin dezaketen balioen heziketan: belikoak/sexistak.

LANBIDE EKIMENA

111

Haur Hezkuntza

3.1

JARDUERA

Ludotekara edo jostailuen museora bisita Planteamendua — Idatziz hausnarketa-lan eta sintesi bat egin behar da. Horretarako, lagungarriak izango zaizkizue ludoteka edo jostailuen museo batera egiten duzuen bisita eta unitate didaktikoak ematen duen informazio teorikoa.

Garapena — Ikastaldea gehienez ere lau pertsonako taldetan banatu behar duzue.

— Irteera egiterakoan, ahalik eta informazio gehien jasoko duzue jostailuei, beren historiari, eboluzioari, ezaugarriei eta abarri buruz. Halaber, informazioa bilduko duzue ludotekaren kudeaketari eta funtzionamenduari buruz edo, hala badagokio, museoari buruz.

— Bateratu egin beharko dituzue bisitan jasotako informazioa eta eskolan emandako informazio teorikoa.

— Lan bat egin beharko duzue, idatziz, bildutako informazio guztia jasotzen duena. Sintesi-lan handi egin behar da.

— Talde bakoitzak lan bat entregatu beharko du, zuzentzeko.

Iraupena — Lana bisita egin eta hiru egunera entregatu beharko da.

112

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

3.2

JARDUERA

Jostailuen analisia Planteamendua — Hainbat behaketa egin eta jostailuek araudia eta eskatzen diren kalitate-irizpideak betetzen ote dituzten ikertu behar da.

Garapena — Ikastaldea gehienez ere lau pertsonako taldetan banatu behar duzue.

— Ikasle bakoitzak 0-6 urtekoentzako jostailu bat eraman beharko du ikasgelara; hobe da jostailua ausaz aukeratzea (komeni da jostailuak taldeen artean trukatzea, hau da, talde bakoitzak berak ekarri ez dituen jostailuak aztertzea).

— Analisia puntu hauetatik abiatuta egingo da: 9 Aztertu kalitate materialari, formalari eta hezitzaileari dagokienez gomendatzen diren irizpideak betetzen dituzten 9 Aztertu araudia betetzen duten, bai segurtasunari dagokionez, bai etiketatzeari dagokionez 9 Aztertu gomendatutako adinari egokitzen zaizkion 9 Begiratu (ahal izanez gero) ziurtagiri jakinen bat daukan 9 Adierazi erabiltzeko ohartarazpen edo argibiderik dakarren, eta horiek egokiak diren 9 Aztertu jostailu bakoitzaren izaera sexista, belikoa edo diskriminatzailea — Zuen ondorioak ikastaldeari azaldu behar dizkiozue, eta lana irakasleari entregatu.

— Talde osoan, eztabaida egin dezakezue, arau horiek zenbateraino betetzen diren edo hausten diren aztertzeko.

Iraupena — Astebetetik 10 egunera bitartean.

LANBIDE EKIMENA

113

Haur Hezkuntza

3.3

JARDUERA

Jostailuen sailkapena Planteamendua — Jostailuak zeuen erara sailkatu behar dituzue, baina irudiak erabiliz. Horretarako, jostailuen katalogoak beharko dira. Normalean, Gabonetan, etxeko postontzian agertzen dira, eta beste urtesasoietan, jostailu-saltoki handietan eska daitezke.

Garapena — Ikastaldea gehienez ere lau pertsonako taldetan banatu behar duzue.

— ESAR sailkapen-metodoa aztertu eta hari buruzko hausnarketa egin behar duzue.

— Ebaki eta itsatsi garapen-eremu desberdinei dagozkien jostailuen irudiak, marrazkiak edo argazkiak, sailkapen horren arabera.

— Talde bakoitzak bere lana entregatu beharko du.

Iraupena — Astebete

114

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

3.4

JARDUERA

Balioetan heztea eta jostailua Planteamendua — Balioetan heztea landu behar da, jostailuen eskaera egoki eta koherentearen bitartez. Jarduera horretarako, hiru gutun idatziko dira: bata jostailu-fabrikatzaileei zuzendua, bestea gurasoei zuzendua eta bestea Errege Magoei zuzendua.

Garapena — Ikastaldea hiruzpalau pertsonako taldetan banatu behar duzue. Talde bakoitzak hiru gutunmotetako bat idatziko du (irakasleak gutun-mota guztiak lantzen direla zainduko du).

— Fabrikatzaileentzako gutuna: 9 Haurraren beharrak ahalik eta modu egokienean betetzeko, jostailu-mota jakin bat fabrikatzeko eskatuko zaie (horretarako, haien aholkulari bilakatu behar duzue, eta jostailu horiek eduki behar dituzten ezaugarri egoki guztiei buruzko informazioa eman behar diezue).

— Gurasoentzako gutuna: 9 Informazioa eman behar zaie beren haurraren beharretara hobekien egokitzen den jostailumotari buruz (horretarako, haien aholkulari bilakatu behar duzue, eta jostailu horiek eduki behar dituzten ezaugarri egoki guztiei buruzko informazioa eman behar diezue).

— Errege Magoentzako gutuna: 9 Haurrei erregeentzako gutuna idazten irakatsi behar zaie (horretarako, egokitzat jotzen dituzuen aholku guztiak eman beharko dizkiezue haurrei, eta lanean kontuan hartu behar duzue adin horretako haurrek ez dakitela irakurtzen eta idazten, normalean; hortaz, argazkiak, marrazkiak, etab. erabili beharko dituzue).

— Hiru gutunak idatzitakoan, ozen irakurriko dira ikasgelan.

— Talde osoan eztabaida egin daiteke, lan honetan sortu daitezkeen zalantza, hausnarketa eta argudio guztiei buruz.

Iraupena — Eskola bat.

LANBIDE EKIMENA

115

Haur Hezkuntza

3.5

JARDUERA

Jostailuen publizitate-kanpaina baten analisia Planteamendua — Jostailuaren telebistako publizitateak duen eraginari buruzko azterketa egin behar da. Ahal izanez gero, Gabonetako edo jostailu-garaiko kanpainan (kontuan hartu behar duzue abenduaren 25etik aurrera jostailuen publizitate-kanpainarik ez dagoela ia).

Garapena — Ikastaldea gehienez ere hiru pertsonako taldetan banatu behar duzue.

— Begiratu 3 telebista-kate desberdin 3 egunez eta ordutegi berean, eta jaso informazio hau: 9 Iragarki kopurua 9 Jostailuaren izena 9 Sexua (mutila, neska, biak) 9 Jostailu-motak (ikusitako sailkapenaren arabera) 9 Jostailua zein adinekoentzat den nagusiki (egin bi urteko multzoak) — Egin erregistro-taula bat — Aztertu jasotako datuak, kontuan hartuta: 9 Aztertutako publizitatearen ezaugarriak 9 Publizitateak sexu-diskriminaziorik egiten duen edo jostailua inposatzen duen 9 Jostailu belikoak zenbateraino iragartzen diren 9 Publizitateak zenbateraino egokitzen duen jostailua adinera — Idatzi azterketaren ondorioak eta entregatu irakasleari Iraupena — Astebete azterketa egiteko, eta beste aste bat lana egiteko

116

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

3.6

JARDUERA

Sortzea eta birziklatzea Jostailuen lantegia Planteamendua — Lantegi bat programatu behar da, non haurrak bere jostailuak lantzen ikas dezakeen, eguneroko materialak edo zaborretara doazenak erabiliz, hala nola kartoiak, tetrabrika, botilen tapoiak, arrautzen kaxak, botoiak, etab.

Horretarako, irudimena eta sormena erabil dezakezue, edo bibliografia honetaz balia zaitezkete: 9 LLIMÓS, A.; SADURNÍ, L.: Crea y Recicla, Ed. Parramón, Bartzelona, 2001.

9 BULBENA I MOREU, A.: Joguines, Eumo Editorial, Vic, 1996.

Garapena — Bi jarduera (bi jostailu) egiten diren lantegiko programazioa egin behar duzue.

— Ikastaldea lau pertsonako taldetan banatu behar duzue, eta urrats hauek egin: 1. Alderdi teorikoa. Programazioaren osagaiak hauek izango dira: 9 Haurraren adina 9 Helburuak 9 Orientazio didaktikoekin egingo diren jarduerak 9 Espazioa egokitzea eta tenporizazioa 9 Beharrezko materialak 9 Ebaluazioa 2. Alderdi praktikoa. Lantegi hau praktikak egin dituzuen haur-eskolan egin dezakezue, edo ludoteka edo liburutegi batean baimena eska dezakezue.

9 Gela bakoitzak haur-talde bat hautatuko du, daudenen kopuruaren arabera.

9 Lantegiaren azalpen bat eman behar duzue, eta zergatik egiten den; ondoren, erakutsi haurrari bere jostailua egiten (aldez aurretik krokis bat diseina dezakezue, haurrari aurkezten zaionean bere obra izango denaren ikuspegi bat izan dezan, edo bukatuta erakutsi zuzenean.)

Iraupena — Lanean sakontzen denaren araberakoa.

LANBIDE EKIMENA

117

JOLASA IRAKASKUNTZA ETA IKASKUNTZA-PROZESUETAN ETA INTEGRAZIO SOZIALEAN

4

“Jolasa da lehen haurtzaroko ikasbide nagusia (...) haurrek pixkanaka garatzen dituzte erlazio kausalak, besteak baztertzeko ahalmena, iritziak finkatzekoa, aztertzekoa, laburbiltzekoa, irudikatzekoa eta azaltzekoa.”

4.1 Jolasa, ikaskuntzaren iturburu Jolasaren bidezko hezkuntza-ideologiaren historia eta eboluzioa

Pedagogia tradizionaletik Eskola Berrira Jolasa ez da pedagogiaren historia osoan erabili heziketarako eta ikasteko iturritzat. Platon eta Aristoteles filosofo eta pentsalariek beren obran jolasa eta jarduera ludikoak ikaskuntza sustatzeko baliabidetzat aipatzen badituzte ere, urte askoan eskola hartu izan da gune instruktibo nagusitzat, eta, eskolajarduera delakoan, jolasa energia eta denbora galtzeko bidea besterik ez zen; horregatik, erabat baztertuta zegoen hezkuntzan.

XVII., XVIII. eta XIX. mendeetan, pedagogia tradizionalak sistematikoki gutxietsi du jolasaren heziketabalioa; izan ere, jarduera ludikoak desordena, interesik eza, kontrolik eza eta nagikeria esan nahi du korronte pedagogiko horretan, eta ez dator bat inolaz ere lanean eta diziplinan oinarritutako bere metodo eta helburuekin.

Premisa horiek egiazkoak izanik ere, kontuan hartu behar dugu pedagogo guztiek ez zutela ikuspegi hori hezkuntzari dagokionez eta, aldi berean, XVIII. mendeaz geroztik, hainbat pentsalari —hala nola J. Rousseau, Pestalozzi eta Froebel— hezkuntza-ideal berrien aitzindaritzat eta Eskola Berrien Mugimenduaren sortzailetzat hartu dira.

Pestalozzi izan zen Eskola Berrien Mugimenduaren aitzindarietako bat.

LANBIDE EKIMENA

119

Haur Hezkuntza

Eskola Berrien Mugimendua Mugimendu horrek XIX. mendearen bukaeran eta XX.aren hasieran izan zuen goren unea, eta ideia pedagogiko eta esperientzia didaktiko iraultzaileak ekarri zituen, “Hogeita hamar printzipio berritzaile”etan oinarritutakoak; printzipio horien bitartez, korronte pedagogiko berria definitzen zen, eta bere erronka nagusia pedagogia tradizionala delakoa baztertzea zen.

Eta, “printzipio” (1) horietako batean, jolasa haurraren berezko jardueratzat aipatzen duen printzipioan, esplizituki jasotzen da hau: 9

“Eskola berriak haurraren berezko interesetan oinarrituta ezartzen du bere programa”.

Eta lehen haurtzaroari buruz, hau zehazten du: 9 “Lau urtetik seira bitartekoa, interes barreiatuen edo jolasaren adina”.

Hala ere, nahiz eta asmo onak eduki eta bere obretan jolasa hezkuntza-baliabidetzat erabiltzea defendatu, esan beharra dago ideia horiek ezarian eta ez oso esplizituki azaldu zirela luzaroan.

Gaur egunetik hurbilago, autore handi batzuek —Decroly eta Montessori— beren lanetan diotenez, haurrarentzat jolasa da ikasteko metodorik eraginkorrena. Eta, beren ideia pedagogikoei jarraiki, hainbat hezkuntza-erakunde eta -baliabide sustatu zituzten, jolasak heziketa bultzatzeko zeregin nagusia har zezan.

Espainiari dagokionez, hamarkada askotan ez zen korronte pedagogiko horietan sinetsi, edo ez ziren behar adinako azkartasunez eta indarrez iritsi, ez behintzat hezitzaileek eta maisuek jolasa hezkuntzaprozesuekin lotzeko bezainbeste, eta are gutxiago jarduera ludikoak ikaskuntzen oinarritzat erabiltzeko bezainbeste. Jakintza ikaste-metodo gogorrez eskuratzen zen; haurrak eskolan irakurri, idatzi, kalkulatu, ikasi eta, jakina, ikasgaia buruz errepikatu behar zuen, eta ekintza mota horiek ez zetozen bat jolastearekin.

Urtetan hezkuntza-sistema zurrun hori zenbateraino izan den erabilia enpirikoki frogatzeko, gure aitona-amonei galdetzea besterik ez dago, eta jendearengan oso sustraituta zegoen uste baten berri emango digute: “jakintsu da astua, makila du maixua” esaera zen haien eskola-ordu —sarritan mingarrien— oinarri filosofikoa eta pedagogikoa.

Haur Hezkuntzaren eta haurtzaroaren ikuskera gaur egun Zorionez, ikuskera hori desagertu egin da pixkanaka, eta zerikusi gutxi du jada gaur egun ikaskuntzatzat ulertzen dugunarekin. Joan den mendean, gainerako zientziekin gertatu den bezalaxe, aurrerapen epistemologikoa nabarmena izan da, eta autore askok ekin diote jolasaren, haur-garapenaren eta ikaskuntzaren arteko erlazioa ikertzeari eta aztertzeari.

Gainera, ikerketa horien abantaila da eremu profesional oso desberdinetatik egin direla, eta ikuspegi epistemologiko zabalak eta askotarikoak hartuta.

Horrela, pedagogiak, psikologiak, soziologiak eta hezitzaileen esperientzia didaktikoek aberastu eta osatu dute hezkuntza-ikuskera berria. Aurrerapen handia ekarri du horrek, eta ez hezkuntzaren kontzeptuaren aldetik bakarrik; haurtzaroaren kontzeptua ere erabat berritu du.

120

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Ikuspuntu horretatik, haur-etapa ez da jadanik etorkizunerako helduak prestatzekoa soilik, eta berezko zentzua eta haurraren beharretan oinarritutako funtzio espezifikoak dituen etapa bilakatu da; hau da, etapa honetan haurrak garapen eta ikaskuntza egokia eskuratzea espero da, bizipen zoriontsu eta atseginen bitartez.

Gaur egun, ikuskera-aldaketa horrek eta aurrerapen teoriko horiek hezkuntza-alorreko profesional guztiak konbentzitu dituzte eta, haur-etapan batez ere, ikaskuntzen oinarri gisa jolasa duen hezkuntzametodologia garatu eta praktikan jartzeko beharrezko zimenduak jarri eta sendotu dituzte.

Metodologia hori berdin ikusten da hainbat hezkuntza-eredutan edo motatan, eta hezkuntza formalaren (edo arautuaren) eremuan nahiz hezkuntza ez formalaren (ez arautuaren) eremuan jarri da praktikan.

Hortaz, gaur egun ezein hezkuntza-eragilek ez du zalantzarik haurrak bi eremuetan aberasten eta osatzen dituela bere ezaupideak, eta biek ideologia bera dutela oinarritzat eta jolasa haurraren behartzat jotzen dutela, hezkuntza-baliabide didaktiko eta ikaskuntzen bultzatzaile eta motibatzaile gisa erabiltzeak dakartzan onurez ohartuta.

Gaur egun, haurtzaroa berezko garrantzia duen etapatzat hartzen da, eta, etapa horretan, haurraren garapena bizipen zoriontsu eta atseginen bitartez bultzatu behar dela uste da.

Haur-eskolak nahiz gainerako ikastegiek ere ikuskera hori dute.

Ikaskuntzaren teoriak Ikuskera konstruktibista Puntu honekin hasteko, aurkezpen txiki bat egingo dugu ikaskuntzaren hainbat teoriari buruz eta uneko curriculumaren ideologiaren oinarri den ikuskera konstruktibistari buruz.

LANBIDE EKIMENA

121

Haur Hezkuntza

Horrela, puntu honetan laburki azalduko ditugu gaurko hezkuntza-sistema sortu duten oinarri teorikoak eta “nola” eta “zergatik” arautzen den jolasean oinarritutako hezkuntza-metodologia Haur Hezkuntzako etaparako.

Piageten teoriak J. Piageten teoria genetikoak hezkuntzaren eremuan izan duen aplikazio handia dela eta, ezinbestekoa izango da bere ekarpenekin hastea. Alde batetik, bere etapen teoria ebolutiboak gaurko hezkuntzasistema hainbat etapetan egituratzeko balio izan du— Haur, Lehen eta Bigarren Hezkuntza—, eta horietako bakoitzaren hezkuntza-helburuak finkatzen lagundu du.

Horri esker, hezitzaileek eta irakasleek argi dute haurrak “zer” ikas dezakeen, haren une ebolutiboaren arabera, eta hutsegiteak saihets ditzakete, garapen kognitiboari egokitzen ez zaizkion edukiak eta estrategiak baztertuz.

Autore horrek azaltzen digu, gainera, ezagutza nola eraikitzen eta garatzen den haurrarengan, ezagutzaeskemak eginez edo egokituz, alegia.

Garapen kognitiboa lortzeko, haurraren adimenak prozesu batzuk igaro behar dituela adierazten digu: egokitzapena, asimilazioa eta oreka kognitiboa; alderdi horiek aipatu genituen jadanik 1. UNITATE DIDAKTIKOAN, baina merezi du kontzeptu batzuk gogora ekartzea, hala nola:

122

`

Desoreka kognitiboa: inguruneko esperientzia berri eta estimulu ezezagunen aurrean, haurrak desoreka kognitiboa jasaten du.

`

Egokitzapena: aurreko desorekak eraginda, egokitzapen-erreakzioa izaten du haurrak, hau da, ingurunera egokitzen saiatzen da, bere aldez aurreko ezaupideak eraldatuz edo berregokituz.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Egokitzapen hori ongi egiten bada, oreka kognitiboa edo asimilazioa ekarriko dio haurrari.

Asimilazioaren bidez, haurrak bere egiten ditu esperientzia berriak, hau da, kanpoko ingurune hori asimilatu egin du bere barne-egitura kognoszitiboetan, ikasi egin du.

Hala ere, batzuetan, ikaskuntza berriak kualitatiboki edo kuantitatiboki haurrak aldez aurretik dituen ezagutzen oso gainetik daudenean, hainbat egokitzapen- eta asimilazio-prozesu berri egin beharko dira aldi berean, ikaskuntzara iristeko.

J. Piageten iritziz, ezagutza-eskema horiek etapa bakoitzerako espezifikoak dira, hau da, “eskemak� gure jakintzaren eraikina altxatzeko adreiluak bezalakoak dira, eta, inguruneak eskaintzen dituen esperientziei esker, “eskema berriak eraiki eta landu� egiten dira, ikaskuntzan aurrera egiteko.

Haurraren garapen kognitiboa ezagutza-eskema batzuk landuz eta berregokituz eraikitzen da, eta eskema horiek gauza berriak ikasteko oinarria ere ematen dute.

Irakaskuntza- eta ikaskuntza-metodologia egokia erabiltzeari dagokionez, funtsezkoak izan dira haurren eboluzioak eta jolas motak elkarreraginean aritzeko moduari buruzko ikerketak, eta haurraren etapa bakoitzean jolasak izaten dituen ezaugarri bereziei buruzkoak. (Kontzeptu horiek 2. UNITATE DIDAKTIKOAN ikusi ditugu).

Agerikoa da, jarduera ludiko egokiei eta haurraren jolaserako joerari esker, hezitzaileek iturri agortezina izango dutela garai honetan ikaskuntza berriak bultzatzeko.

Batzuetan, ez dugu hain argi haur-etapa honek zer-nolako heziketa-erantzukizuna dakarren. Horretarako esan behar da, egitura kognitiboak ia jaiotzetik hasten badira lantzen, haurraren etapa horretan ikaskuntzaren zimenduak jartzen direla. Oinarri horrek sendo eutsiko dio ezagutzaren eraikin osoari, edo kolokan jarriko du eta ondorio txarrak izan haurraren garapen osoan.

Vygotskiren ekarpena J. Piageten ekarpen handiak gorabehera, jaso duen kritika gogorrenetako bat izan da ez duela kontuan hartzen eremu sozialak ikaskuntzan duen garrantzia. Horri dagokionez, L. S. Vygotskiren ekarpenak ekarri behar ditugu gogora. Autore horrek esan zuen lehen aldiz eremu soziala garrantzitsua dela irakaskuntza- eta ikaskuntza-prozesuan, eta, beraz, kontuan hartu beharrekoa ezagutza berriak finkatzeko garaian.

Kontzeptu batzuek, hala nola bitartekaritza instrumentala eta soziala, barneratzea eta haurraren jarduera, zedarritzen dute bere adimenaren garapenaren teoria. Autore honek gaurko hezkuntzasistemari ekarritako beste kontzeptuetako bat Garapen Hurbileko Zona da, hau da, haurrak badakienaren edo aldez aurreko ezaupideen eta helduaren bitartekaritzaz edo laguntzaz ikas dezakeenaren edo ezagutza potentzialaren arteko distantzia.

Kontzeptu horiek argitzeko, beharrezkoa izango da hezkuntza-praktikan sortu dituzten ekarpenen adibideak ematea. `

Bitartekaritza instrumentala: Haur Hezkuntzan, jolasak eta jolasak bultzatzen dituzten baliabide didaktiko guztiak izango dira batik bat, hala nola jostailuak, hitzezko errefortzua alde batera utzi gabe, noski.

LANBIDE EKIMENA

123

Haur Hezkuntza

`

Bitartekaritza soziala: hezitzaileak egingo du, gidaria den aldetik; benetako ezagutzaren zonaren eta ezagutza potentzialaren zonaren artean eragingo du haurren ezaugarri ebolutiboei eta beharrei egokitutako jarduera ludikoak eskainiz. Halaber, oso komenigarria izango da gainerako kideen bitartekaritza sozialaz baliatzea; horretarako, ezinbestekoa da jarduera ludiko horiek ikastalde osoan eta talde txikitan konbinatzea, baita jolas zuzenduetan edo/eta jolas libreetan ere.

`

Garapen Hurbileko Zona: Gaur egun, hezitzaileak ziur daude haurraren gaitasuna asko areagotuko dela, hau da, garapen hurbileko zonetan (GHZ) aurrera egingo dela, baldin eta irakaskuntza- eta ikaskuntza-prozesuan bitartekaritza instrumental eta sozial egokia egiten bada.

Gainera, haurrarentzat jolastea gauzen funtzionamendua ulertzen saiatzea denez, ikasten duen haurra ez dugu inoiz subjektu pasibotzat hartu behar, baizik eta bere ikaskuntzan parte hartzen duen eta hura sortzen duen eragiletzat. Hezitzailearen xedea da haurrak ezaupide berriak barneratzea bere jardueraren bitartez —gauzak eskuekin erabiliz, aztertuz, esperimentatuz...—, eta, horrela, jolas, jostailu eta baliabide horiek eskaintzen dizkioten kontzeptuak eta estrategiak asimilatzera iristea.

Beste ekarpen batzuk informazioa gordetzeari dagokionez Azkenik, esanguratsutzat jo ditzakegu, halaber, Anderson, Norman eta Coleren ekarpenak, gizakiak informazioa gogoan nola gordetzen duen azaltzen digutenak. J. Piagetek eta L. S. Vygotskik diotenez, ezagutza eskema kognitibo batzuek osatzen dute; autore horien ustez, eskema kognitibo horiek elkarrekin konektatuta, sare moduan antolatzen dira adimenean.

Adibidez, haurrak katu bati buruzko ezaugarriak asimilatzen dituenean, ezaupide batzuk konektatzen ditu, hala nola: haren morfologia (biribila eta txikia, txakurra ez bezalakoa, hura normalean handiagoa izaten baita), hanka kopurua (lau, ez berak bezala bi), isatsa du (bizkarrezurraren amaieran, txakurrak bezala, eta berak ez bezala), ugaztuna da (amaren umetokitik jaiotzen da eta titia hartzen du, ez arrautzatik sortzen diren ahatetxoak bezala, nahiz eta horiek ere animaliak izan), animalien erreinukoa da (orain bai, ahatetxoa, txakurra eta bera bezala), etab.

Sare horiek zabaldu egiten dira eta modu global eta konplexuan erlazionatzen dira adinean aurrera egin ahala eta ezaupideak gehitu ahala. Adibidez, jolas sinbolikoaren bitartez, haurrek nozioak eta ezaupideak asimila ditzakete hainbat gauzari buruz —beren burua, jolaskideak, jolasean darabiltzaten material edo/eta objektuak edo animaliak, familiako ekintzak, hurbileko ezaupide sozialak, afektuak, emozioak eta abar—. Nozio horiek barneratu egiten ditu haurrak azkenerako, eta oinarria emango diote lehen zituen ezaupideak eta eskema berriak, , gero eta konplexuagoak, elkarri lotzeko.

4.2. Jolasa hezkuntza-prozesuko metodologia gisa Legeria Gaurko hezkuntza-sistemaren legeriak, oinarrian dituen ideologiarekin eta ekarpen teorikoekin bat etorriz, baliabide metodologikotzat hartzen du jolasa, haur-etapan batez ere, eta, orain arte ikusitako hezkuntza-aurrerapenen arabera, jarduera ludiko hori haurtzaroko oinarrizko behartzat jotzen du.

124

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Antolamendua eta curriculuma Hori dela eta, 1/1990 Hezkuntza Sistemaren Antolamendu Orokorrerako Legeak (LOGSE), urriaren 3koak, eta, ondoren, 1330/1991 Errege Dekretuaren garapenak, irailaren 6koak, Haur Hezkuntzako etaparen curriculumaren oinarrizko alderdiak finkatzen dituenak, esplizituki esaten dute jolasean oinarritutako metodologia beharrezkoa dela haurtzaroan oinarrizko gaitasunak garatzeko.

LOGSEk, lehen kapituluan, hau zehazten du: 9 “Haur Hezkuntzak—sei urtera bitartekoa— haurren garapen fisiko, intelektual, afektibo, sozial eta moralean lagunduko du”.

9 “Hezkuntza-metodologiak esperientziak, jarduerak eta jolasa izango ditu oinarri, afektuzko eta konfiantzako giroan”.

10/2002 Irakaskuntzaren Kalitateari buruzko Lege Organikoari (LOCE, abenduaren 24koa) dagokionez, LOGSEk bezalaxe, jolasean oinarritutako metodologiaren irizpide bera duela dirudi.

Behar metodologiko horri dagokionez, hainbat dekreturen bidez curriculuma garatzearen ideologia argi dagoela dirudi; hezkuntzako profesional askoren ustez, ordea, jarraibide horiek zabalegiak dira eta orientazio zehatzagoak behar dira, etapako edukiak jolasaren bitartez nola jorratu behar diren jakiteko.

Ikastetxearen dokumentu orokorretako zehaztasuna Nolanahi ere, hezitzaileak ahaleginak egin behar ditu hezkuntza-testuinguru osoa haurrarentzat motibatzailea izan dadin uneoro, eta, zehazki adierazten den bezala, jolasa etapako edukiak aurkezteko tresna bihur dadin; hortaz, gauzak eskuekin erabiltzeko, aztertzeko eta haiekin esperimentatzeko jarduerek esanguratsuak eta globalizatzaileak izan behar dute, Oinarrizko Curriculum Diseinuan zehaztutako eremu guztiak (afektiboa, motorra, kognitiboa eta soziala) garatzeko bezainbeste.

Testuinguru motibatzaile hori lortzeko, kontsiderazio batzuk jaso behar dira ikastetxearen curriculumaren garapenean, Ikastetxearen Hezkuntza Proiektuaren (IHP) eta Curriculum Proiektuaren (ICP) bitartez; besteak beste: `

Ikastetxearen Hezkuntza Proiektuan hezitzaile guztiek adostutako ideologia batek egon behar du ikastetxean egiten diren jarduera guzti-guztiak tratatzeko moduari dagokionez.

Hori lortzeko, profesional guztiek hartu behar dute parte haurraren garapena jolasaren bitartez bultzatzearen ildotik egiten diren proposamen orokorren plangintzan.

`

Ikastetxearen Curriculum Proiektuan, esplizituki agertu behar du ideologia horrek; horretarako, programazio batzuk landu behar dira, eta horko ikaskuntzen metodologiak jolasa izan behar du oinarri eta ikaskuntzak antolatzeko behar diren baliabideak finkatu behar ditu.

`

Hezkuntza-praktikaren eguneroko jardunean, metodologia horrek egon behar du beti eta irakaskuntzako eta ikaskuntzako jardueretan islatu behar du.

Nolanahi ere, hezitzaileek gaitasun, trebetasun eta jarrera berezi batzuk erakutsi behar dituzte, programatutako jarduerak haurrarentzat ludikoak, atseginak, libreak eta inposatu gabekoak izan daitezen; laburbilduz, jolasa bezalakoak.

LANBIDE EKIMENA

125

Haur Hezkuntza

Erabili beharreko baliabideak Horretarako, hainbat antolamendu-baliabide erabil daitezke, eskolaren testuinguruan jolasean oinarritutako praktika metodologiko hori bultzatzen dutenak eta Haur Hezkuntzako curriculumean esplizituki aipatzen diren oinarrizko gaitasunak sustatzen dituztenak.

Baliabide horietan, hauek dira aipagarriak: `

Espazioa: haurrek jarduera horiek egiteko lekua aurrez planifikatuta egoteak asko lagunduko du hezkuntza-praktika horretan. Ikasgelak jolaserako diseinu egokiak izatea komeni da, txokoak adibidez; denda, garajea, ile-apaindegia, etab. muntatuz gero, haurrak errazago adieraziko ditu benetako bizipenak, gehiago landuko ditu irudimena eta sormena eta hobeto proiektatuko ditu sentimenduak. Edo lantegiak muntatzen badituzte, jolas-esperientziak izango dituzte eta beren jostailuak egiteko aukera izango dute.

Ikasgelaz gain, inork ez du zalantzan jartzen badaudela hori bezain garrantzitsuak diren beste espazio batzuk; adibidez, jolastokia, jangela, atsedenlekua, bainugela, eta kanpoaldea ere bai, txangoa egiten denean. Hala ere, ez dago erabateko adostasunik espazio horiek eskaintzen dituzten irakaskuntza- eta ikaskuntza-aukera ludikoak sistematikoki planifikatzeko ohiturari dagokionez.

`

Materialak: objektu eta material didaktiko guztiak, lantzen diren testuinguruaren arabera, jostailu bilaka daitezke: makil bat zaldia izan daiteke, aulki bat printzesaren tronua, eta arkatz bat hagatxo magikoa; halaber, ipuina haur bakoitzak bizi izandako esperientzia izan daiteke, eta hango pertsonaiak, lagunak eta abenturetako kideak.

Objektuen gauzarik garrantzitsuena da aukera ematen diela haurrei erabiltzeko eta nahierara jokatzeko, batez ere haien bidez efektu atseginak lortzen badira.

Laburbilduz, kontuan hartu behar da espazioak eta objektuak jolas bat bultzatu edo oztopatu egin dezaketela, egiten den erabileraren arabera.

126

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Ikasgelan, jolastokian, jangelan eta hezkuntzako gainerako espazioetan egiten diren jarduera guztiek behar bezala programatuta egon behar dute.

`

Taldea: jarduera ludikoak nesken eta mutilen arteko elkarreragina sustatzen du, eta alderdi hori helburua eta baliabide didaktikoa da aldi berean. Programatzen diren taldekatzeen arabera, malgutasuna bultza daiteke edo zurruntasuna ezarri elkarreragin sozial horietan, eta, ondorioz, emaitza positiboa edo negatiboa izango da etorkizunean.

Horregatik, komeni da ikasleek beren artean dituzten elkarreraginak zurrunak ez izatea, gehienetan taldeak aukeratzea nahierara norekin nahi duen egon eta jolastu.

Gainera, garrantzitsua izango da ikasleak bere hezitzaileengan ikusten duen eredua eta jarrera haurrak tratatzeko garaian: bakoitzarekiko errespetua, integrazioa, taldekide guztien onarpena... Eredu horri jarraituko diote ikasleek etorkizunean kideekiko harremanetarako.

`

Edukiak beren testuinguruan kokatzea: denboran eta gizarte eta kultura baten testuinguruan kokatzeak asko errazten du asimilazioa, edukiena ez ezik, bizipen sozialena ere bai, festa tradizionalak eta herri-folklorea adibidez. Herrialdean egiten diren jai tipikoetako bakoitza (asko daude) aprobetxa daiteke, ikasgelan agerpen ludiko bat egiteko. Herriaren gastronomia, jaietako herri-musika eta jai horietan bakarrik izaten diren adierazpen artistikoak ikas ditzake haurrak. Horren bidez lortu nahi da haurrak ohitzea jarduera ludiko-soziokultural horietan parte hartzera eta kultura-tradizio garrantzitsuak ez galtzea.

Hezkuntzako esku-hartzea ikasgelan Ikasgelan ikaskuntza bultzatzeaz ari garenean, berez hezkuntzako esku-hartzea egiteaz ari gara; hainbat jarduera aldez aurretik planifikatuz eta bestelako baliabideen laguntzaz, hainbat ezagutza, trebetasun eta estrategia berri irakasten zaizkio haurrari, eta, horiei esker, haurraren gaitasunak erabat gara daitezke.

LANBIDE EKIMENA

127

Haur Hezkuntza

Hezkuntzan egiten den edozein esku-hartzek, helburu duen kolektiboa edozein izanik ere, hainbat zailtasun ditu, eta teknika edo “egiteko modu� berezi batzuk behar ditu. Baina kolektibo hori Haur Hezkuntzakoa denean —bere ezaugarriez hitz egin dugu lan honetan—, bistakoa da oso faktore espezifikoek erabakiko dutela esku-hartze hori nola eta zer metodologiaren bidez egin.

Faktore horiek aztertzeari ekin baino lehen, gogora ekartzea komeni da haurraren potentzialitateak plazeraren eta atseginaren bitartez sustatu behar direla; horretarako, hainbat jarduera gozagarri eskaini behar dira: jolasak.

Hezitzaileak ikasgelako baliabide didaktiko gisa erabiliko du jarduera-iturri natural hori, eta ikaskuntzak jolasaren bitartez bultzatzen saiatuko da. Ikasgelan esku hartu aurretik, eta esku-hartze hori benetan eraginkorra izan dadin, ondo antolatu behar dira jarduera ludikoak eta horiek praktikan jartzeko garaian erabiliko diren baliabide didaktikoak. Gainera, ezinbestekoa izango da haurrarentzat modu erakargarrian aurkeztea, haurrak jolas gisa bizitzea, alegia.

Hala ere, badago eztabaida bat jarduera ludikoa aldez aurretik planifikatzearen inguruan; izan ere, autoreak ez dira ados jartzen, eta badirudi jolasaren definizioak, jarduera ludikoaren definizioak eta bi definizioen ezaugarriek eragin dutela hori. Autore askoren ustez, jolasak librea, berezkoa, naturala eta gidatu gabea izan behar du, baina hori ez dator bat esku-hartzearen kontzeptuarekin, azken horren oinarrian haurrak egin beharreko jarduera ludikoen plangintza eta gidaritza baitago.

Lan honetan, autore gehienek egiten duten moduan, jarduera ludikoa eta jolasa ez ditugu sinonimotzat hartu, baina bai kontzeptu trukagarritzat;hain zuzen ere, hezkuntzako esku-hartze egokiak lortu beharrekoa da horren gakoa, haurrak jolas gisa bizitzea ikaskuntza sustatzeko jartzen zaizkion jarduera ludikoak.

Hezkuntzako esku-hartze erabat egokia lortzeko, aldez aurretik hezitzaileak kontuan hartu behar ditu faktore batzuk, praktika didaktikoan lagundu egingo diote eta.

Lehen faktorea berezko bi osagairi eta jolasaren berezko izaeraren sorrerari dagokie: `

Osagai ludikoa: Liburu honetan maiz esan dugu jolasa jarduera gozagarria dela, haurrari atsegin, plazer eta poz handia ematen diona, eta, gainera, haurraren berezko egoera delaeta beti egiteko prest dagoen jarduera dela.

`

Osagai hezitzailea: jolasak balio didaktikoa izango du, baldin eta haren bidez haurrak esperientzia, hausnarketa, ikerketa eta estrategia egokiak lortzen baditu hezkuntza-helburu jakin batzuetarako.

Beraz, laburbilduz, bi osagai horiek, ludikoa eta hezitzailea, berez, sistematikoki erlazionatzen dira jarduera ludikoa praktikan jartzen denean; hortaz, haurrak ikasi egiten du eta naturalki dibertitzen da jolastu bitartean, jabetu ere egin gabe beharbada.

Hezitzaile batzuek galde dezakete, hala ere, ikaskuntza hori nola gertatzen den edo nola agertzen den. Horretarako, bizipenak, ideiak eta nozioak adierazteko aukera izan behar du haurrak jolasean dabilenean, eta, hala, agerian utziko digu egiten ari den ekintzei buruz lehendik zekiena.

Giro ludiko horretan, haurrak libreki eta huts egiteko beldurrik gabe adieraziko dizkie kontzeptu horiek gainerako kideei eta hezitzaileari, eta berehala eta sistematikoki jasoko du kontzeptu horien feedbacka; beste partaideek ontzat emango dituzte, edo, bestela, zuzendu edo aldatu egingo dituzte, okerrak direlako edo une horretarako baliagarrik ez direlako.

128

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Kontzeptuak zuzentze horrekin haurrak eskema kognitibo berriak landuko ditu, eta, asimilazioaren ondoren, ikaskuntza gertatuko da.

Horrela, esan dezakegu ez dagoela alderik jolastearen eta ikastearen artean, jolasaren erronkek eta esperientziek, haurrak hain gogo onez jasotzen dituen horiek, ikaskuntza bultzatzen dutelako. Premisa horiekin, esan dezakegu jolasa dela pedagogiaren eta esku-hartzearen benetako lekua.

Bi osagai horien funtsa ezagutzeak, eta hezitzaileek beren praktika didaktikoan aprobetxatzeak, aurrerapauso handia ekarri du hezkuntzako esku-hartzearen kalitatean, batez ere Haur Hezkuntzan, gaur egun etapa horretan ez baita ikusten jolasa baino modu eraginkorragorik ikasteko.

Bigarren faktorea hezitzaileak heziketa-ekintza bera erakusteari dagokio: jolas gidatua / jolas librea Faktore horrek ideologia oso bat planteatzen du hezitzaileak planifikatutako jarduera ludikoak praktikan jartzeko garaian: jolaseko unean gidaritza handiagoa edo txikiagoa komeni edo behar ote den. Planteamendu horrek —jolas librea ala jolas gidatua— eztabaida handia sortu du, eta hezkuntzako esku-hartze egokiaren bila dabiltzan autore batzuen ikergaia da.

Argudio gehiago aurkeztu aurretik eta, bere azalpenekin bat gatozelako hain zuzen ere, ezinbestekoa izango da J. R. Moyles aipatzea, eta hark definitutako “jolasaren kiribila” kontzeptua: “harri bat putzura botatzen dugunean gertatzen den bezalaxe, esplorazioko jolas libretik sortzen diren uhinak jolas gidatura igarotzen dira, eta itzuli egiten dira jolas librea hobetzeko eta aberasteko; ikaskuntza-kiribila sortzen da hala, kanporantz zabaltzen dena haurrek esperientzia zabalagoak izan ahala eta gorantz hazten dena ezaupideak eta trebetasunak areagotu ahala”. (2) Eta, ildo horretatik, arrazoizkoa eta argigarria da kontzeptu horren adibide bat jartzea, J. R. Moylesek haur talde batekin egindako benetako esperientziaren bitartez:

Hainbat jarduera zuzentzeko edo haietan askatasun handiagoa emateko garaian hezitzaileak behar bezala gidatzea funtsezkoa da ikaskuntzarako.

LANBIDE EKIMENA

129

Haur Hezkuntza

“Material berria eman zitzaien, plastikozko hainbat karratu eta triangelu, beren aldeetatik modu berritzailean ahokatzen zirenak, miru-buztanaren sistemaren antzera. Batzuetan, haurrei materialekin nahierara jolasteko aukera eman zieten, materialak ulertzeko eta haien propietate, ezaugarri eta balizko funtzioak ezagutzeko esploratzen ematen zuten adina denbora. Gero, hezitzaileak karratuen kubo bat eraiki zuen, eta karratuetako batek bisagra edo bandadun estalkia zuen. Antzeko “kaxa� egin zezaketen galdetu zien haurrei eta, hori egitean, jolas gidatu batean sartu zituen. Haiek erraz muntatu zituzten beren kuboak, eta hitz egin zuten zer kolore eta forma emango zieten, bandadun estalkirako zenbat pieza behar ziren, etab.. Hezitzaileak goraipatu egin zituen umeek egindako ahaleginak, eta, ondoren, beste aldi baterako gorde zuen materiala; orduan haurrei jolas librerako aukera eman zien, eta haiek kuboak bandadun estalkiekin egiteari ekin zioten berriro, barruan plastikozko figura txikiak jarriz oraingoan. Horrek haur bat bere estalkia aldatzera bultzatu zuen, goiko aldean beste karratu bat gehituz eta karratu bat bestearen kontra jarriz, teilatu bat egiteko: jolas librea eta ikaskuntza aldi berean!�

Zalantzarik gabe, L. S. Vygotskik eta J.R. Moylesek dioten moduan, jarduera ludikoak aurkezteko eta burutzeko garaian eta baliabide egokiak emateko garaian, ezinbestekoa da hezitzaileak gidaritza egokia ematea haurrei, ikaskuntza eraginkorra egin dezaten.

Hezitzaileak sortutako eta diseinatutako egoeretan haurrak aukera izan behar du gauzak eskuz erabiltzeko, esperimentatzeko, aztertzeko eta bere esperientziak ekartzeko, eta, egoera horiek menperatzen dituenean, autonomia eta askatasuna izan behar du sormenezko eta berezko ekintzak egiteko; hezkuntzahelburu horiek izan behar ditu gogoan hezitzaile edo gidariak esku-hartzea eta heziketa-praktika planifikatzeko garaian.

Hezkuntzako esku-hartzea eta jolasa hainbat ikaskuntzatan Eremu formaleko hezkuntzako esku-hartzea aztertzen amaitzeko, gutxieneko ekarpen batzuk egin behar dira jolasaren bidezko mintzaira ikasteari , arazoak konpontzeari eta sormena garatzeari buruz.

Gogoan eduki behar dugu garapen soziala, afektiboa eta motorra luze-zabal ikusi genituela 2. UNITATE DIDAKTIKOAN, eta errepikatzea izango litzatekeela berriro aipatzea.

Baina, jakina, ikaskuntza horiek guztiak lotuta daude eta elkarri eragiten diote haurrak bere eskema kognitiboak garatzen dituenean. Hobeto ulertzearren, aparte aztertuko ditugu, nahiz eta jakin badakigun beren edukiak etengabe gainjarriko direla.

Mintzairaren ikaskuntza eta jolasa Egoera ludikoak eskainiz, hezitzaileak oso testuinguru egokia eman diezaioke haurrari mintzaira garatzeko. Testuinguru hori benetan eraginkorra izan dadin, komenigarria izango da, gainera, ingurune horretan estimulu kognitibo, afektibo eta sozial batzuk sartzea, haurrari mintzairaren ikaskuntza asimilatzeko eta hobetzeko adinako elkarreragina eta segurtasuna emango diotenak.

Horretarako, hezitzaileak jakin egin behar luke nola eboluzionatzen duten mintzairaren funtzioek, Haur Hezkuntzako curriculumean jaso eta garatzen diren horiek, alegia. `

130

Funtzio ludikoa. Bistakoa da jolasean haurrak ondo pasatzen duela mintzaira erabiliz; sormenezko adierazpen ludikoa da, haurtzaroan plazerarekin eta hizkuntza ahoskatzeko egiten diren ekintzekin lotua.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

`

Funtzio komunikatiboa. Helduen erantzunek produkzio horien balio komunikatiboa taxutzen dute gero; horrela, haurrak mintzaira ikasten du, esan nahi duena ulertarazteko eta jendearekin erlazionatzeko tresna eta komunikabidea izango dena, alegia.

`

Funtzio instrumentala. Gainera, mintzairak badu beste funtzio bat: haurrak mintzairaren bitartez ikasten du, hau da, mintzaira tresnatzat erabiltzen du etorkizunean ezaupideak egin eta egituratzeko.

Horrela, kontuan hartuko da “mintzairarekin” edo “mintzairaren bidez” egiten den jolasa ia berezkoa duela haurrak, eta oso txikitatik agertzen dela.

Sehaskan jadanik, haurtxoek mintzairarekin jolastearen plazera sentitzen dute, eta luzaroan aritzen dira zezelka, soinuak sistematikoki ahoskatzen eta errepikatzen; geroago, haurra hitzak esateko gauza den unetik aurrera, jolasak indartzeko erabiltzen du mintzaira, bakarrizketen bitartez —haurrak bere buruari esaten dio zertan eta nola ari den jolasten—, edo, besterik gabe, fikziozko elkarrizketen bidez jostatzen da mintzairarekin —bere hartzatxoari kontatzen dio bizi duen egoera—.

Haurrak jolasaren bidez komunikatzeko eta mintzaira sustatzeko dituen aukerei dagokienez, eztabaida handia dago, Piageten eragin garbia izan duena urtetan.

J. Piageten iritziz, haurra izaki egozentrikoa da, eta, jolasean ari denean, bere buruari begiratzen dio, ez da gai besteei entzuteko eta entzunarazteko, bere ekintzak gainerako haurren ekintzetatik isolatutako burbuila batean gertatuko balira bezala; mintzairaren ikertzaile askok, ostera, guztiz kontrakoa uste dute, hain zuzen ere, haurrek, jolasean dabiltzanean, berebiziko ahalegina egiten dutela komunikatzeko, eta mintzaira garatu eta egokitu egiten dutela gainerakoek uler dezaten, jolas sinbolikoa agertzen denetik aurrera batez ere.

Ez da zaila izango pentsatzea, haurren jokabide tipikoen arabera, haur batek ez badu lortzen jolasean kideekin komunikatzea eta gauzak ulertaraztea, alde batera utziko dutela erruki handirik gabe.

Gainera, ikerketa askok berretsi dutenez, jolas sinbolikoan mintzairak garapen handia izaten du, bai ulermenean, bai produkzioan; batez ere, hitz eta kontzeptu kopuruaren aldetik.

Hori horrela, Haur Hezkuntzako mintzairaren irakaskuntzari eta ikaskuntzari dagokionez, hezkuntzako esku-hartzeak jarduera ludikoak eskaintzera bideratuta egon behar du; jarduera horietan, haurrak mintzairaren funtzioak garatuko ditu, lasai eta modu seguruan, inolako presiorik gabe.

Eta, batez ere, jokabideak J. Brunerrek definitzen duen ildotik jo behar du: “hizkuntza menderatzeko, garrantzitsua da haurrak ez aurreikustea berak egindakoak edo esandakoak ondorio larririk izango duenik; behin eta berriz esaten badiogu esaldiak ondo esan behar direla, esateari utziko dio, ziur asko”.(4) Horretarako, beharrezkoa izango litzateke jarduera ludikoetan hezitzaileak haurrarekin sintonizatzea, haurrari informazio zehatza ematea eta hezkuntzaren helburuetako bat hitzekin eta mintzairarekin berarekin jolastea izatea.

LANBIDE EKIMENA

131

Haur Hezkuntza

Jolasa eta arazoak konpontzea Arazoak konpontzen irakastera/ikastera bideratutako esku-hartzea nahi duen eta hezkuntza-metodologia jolasean oinarritzen duen hezitzaile orok premisa batzuk ezagutu behar ditu, jarduera didaktiko hori praktikan jartzen asko lagunduko diotenak.

Adin horretako haurrek, oro har, arazo bat sortzen dien egoera berri baten aurrean, arazoa edozein delarik ere, estrategia kognitibo gutxi dituzte hori konpontzeko eta irtenbide bat bilatzeko; hori horrela, haurrak egoera horren aurrean izaten duen erreakzio naturala laguntza eskatzea da, eta helduak gatazka konpon diezaion lasai itxarotea.

Hezitzaileak, jokabide horren jakitun, hainbat jarduera ludiko erakutsi behar dizkio haurrari, ezaupideak, estrategiak, prozedurak eta trebetasunak bultzatzeko diseinatu eta egituratutako jarduerak; horiei esker, haurrak arazoa konponduko du, hezitzailearen laguntzaz lehenengo, eta bere kabuz gero. Haurrak ikasi egin behar du egoera horiei nola egin aurre etorkizunean eta sistematikoki; hain zuzen ere, ahalik eta modurik autonomoenean jokatuz. `

Arazo moralak. Adin honetan, gatazkarik handienak arazo moralek sortzen dituzte. Haurrak mundu erreala eta jokabide egokia epaitzen ditu, ikusten duenaren arabera ez ezik, bere fantasian irudikatzen duenaren araberakoa ere bai; onaren edo txarraren kontzeptua, egokiarena edo desegokiarena, sozialki egin daitekeenarena edo egin ezin denarena, bere jokabideak dakarkion sariaren edo zigorraren araberakoak dira.

Hain zuzen ere, munduaren ikuskera horrek hutsegite eta uste oker handietara darama; horregatik, jolasaren eremua, ideiak beldurrik gabe adierazteko askatasuna ematen dionez, ideala izango da bere hutsegiteak detektatu eta ondoriorik gabe zuzentzeko garaian.

Hezitzaileak gatazka moralen egoeretan jarri behar ditu haurrak, eta, bere gidaritzaz eta heziketa-praktikaz, gatazka horiek modu egokian konpontzen lagundu behar die.

`

Eduki matematikoak. Arazoak konpontzeari dagokionez, haurrei beren eskema kognitiboak sortzen eta berregituratzen laguntzen dien beste edukietako bat —ez bakarra noski— eduki matematikoak dira, eta, M. Hughesen arabera (1986), “jolasa gutxiesten den eskolan edo ikasgelan, haur-jolasaren aukera matematikoak ez daude behar bezala garatuta, ez horixe”.(5) Eduki logiko-matematiko horiek —besteak beste, propietateak, objektuen eta multzoen erlazioak, kuantifikatzaileak, magnitudeak, espazioan eta denboran orientatzea— ezaugarri propio batzuk dituzte:

132

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Hasteko, munduan eragin handia dute eta lehen egunetatik iristen dira haurrarengana, osorik, ez zatika. Osotasun horrek etengabeko gatazka kognitiboak sortzen dizkio haurrari, eta pentsaezina da bere pentsamendu-eskema sentsoriomotorrez eta aurrekontzeptualez konpon ditzakeenik.

Kontzeptu hori argitzeko, eta adibide gisa, komenigarria izango da azaltzea haurrek arazo handiak izaten dituztela familiako diru-sistemak nola funtzionatzen duen jakiteko; batez ere, beren nahi, kapritxo edo beharretarako dirua lortzeko lan egin behar dela ulertzeko.

Horregatik, ez da harrigarria, amak “jostailu hori erosteko dirurik ez dut� dionean, haurrak konponbide hau ematea: “beno, kutxazain automatikoan behar duzun diru guztia atera dezakezu�. Gauza bera gertatzen da politika kontuekin, eguraldiarekin, eta eguneroko jarduera zehatzagoekin ere bai, jatearekin edo gidatzearekin adibidez.

Eduki, estrategia eta prozedura matematiko horien jolasaren bidezko irakaskuntza/ikaskuntza, bi alditan banatu beharko lituzke hezitzaileak: 9 Lehen aldian, haurrak eskuen erabilera, esperimentazioa eta behaketa garatuko ditu, objektuen ezaugarriak eta nolakotasunak aztertu eta asimilatzeko. Aldi horretan, jolas heuristikoa eta aurkikuntzaren jolasa gomendatzen dira, besteak beste. Horien helburuak eta ezaugarriak sakonago ikusiko ditugu hurrengo unitate didaktikoan; halaber, oso gomendagarria da eraikuntza-jolasak eskaintzea.

9 Bigarren aldian, eta bi urtetik aurrera, irudikapen sinbolikoa lortuta, jarduera ludikoak, aurreko helburuei eusteaz gain, norberaren adierazpen librea bultzatzera bideratuko dira, ahalik eta testuinguru errealenetan egindako jarduera ludikoen bitartez.

Horretarako, gomendagarriak dira txokoetako jolasak, eta ez da beharrezkoa matematikaren txoko espezifikoa izatea. Izan ere, kontzeptu matematikoak ikasteko jarduerak edonon daude: dendan, erosi eta ordaintzean; garajean, zenbat kotxe dauden zenbatzean; sukaldetxoan, mahai-tresnak sailkatzean; etab.

Gainera, adin bakoitzerako karta-jokoak, domino-jokoak planifika daitezke eta, jakina, eraikuntza-jolasak inoiz ahaztu gabe.

LANBIDE EKIMENA

133

Haur Hezkuntza

Txokoetako jolasak eduki matematikoak modu ludiko eta errealistan lantzeko baliabide ezin hobea dira, bi urtetik aurrera.

Kontuan hartu behar da jarduera ludiko horien testuinguruak edo giroak baldintza espezifiko batzuk ekarri behar dituela, hala nola: 9 Haurrari arazo horiek konpondu ahal izatearen segurtasuna eman behar dio. Segurtasun hori lortzeko, ondo sistematizatu eta egituratu behar dira haurrak egin beharreko ekintzak; jarduerak egituratuagoak izango dira hasieran eta, pixkanaka, eta haurraren ikaskuntzaunearen arabera, autonomia gehiago emango da, haurrak zeregin horretan berrikuntzak bere kabuz ekartzea lortzen den arte.

134

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Haurrak huts egiteko askatasuna eduki behar du, zigorren beldurrik gabe. Hezitzaileak errefortzu positiboa emango dio sistematikoki haurrari, hark edozein soluzio emanda ere, eta motibatu egingo du ez dezan etsi arazoaren erantzuna edo irtenbidea zuzena izan arte.

9 Hezitzaileak etengabeko jakin-mina sortu behar du, estimulu eta baliabide egokiak emanez; ez da ahaztu behar oso kaltegarria dela informazio gehiegi ematea, eta, horregatik, arazoak konpontzeko kontuan hartu beharreko elementuen edo aldagaien kopuruak txikia izan behar du, eta, ahal den neurrian, handitzeko modukoa.

9 Hezitzaileak gogoan hartu beharreko helburua edo xedea haurrari arazoa konpontzen laguntzea da, pentsaera dibergentea agertuz eta sormena garatuz.

Jolasa eta sormenaren ikaskuntza Puntu hau bukatu aurretik, ezinbestekoa izango da gaur egun hain baliotsua den gaitasuna aipatzea, sormena alegia, eta, gainera, hori sustatzeko eta bultzatzeko aholku batzuk emateko aprobetxatzea.

Hasteko, ez dugu pentsatu behar kontraesana denik sormena sortu, gidatu eta sustatzeko jarduera ludikoak planifikatzea eta zuzentzea, pertsona gehienen ustez sormena berez etorri behar duen gauza bada ere.

Aitzitik, edozein motatako jarduera sortzailea ez da besterik gabe sortzen; gehienetan, haurrak gutxieneko baldintza batzuk bete behar izaten ditu adierazteko gai izan aurretik.

Kontzeptu hori argitzeko, J. Marzolloren eta J. Lloyden ideia hartuko dugu oinarritzat: “Sormena funtsean jarrera bat da, haur txikiengan erraz sortzen dena, baina bultzatu eta sendotu egin behar dena, logikoegia den gure munduak sakrifika ez dezan�.

Ildo horretatik, eta autore horien arabera, haurra sortzaileagoa izango da hezitzaileak modu egokian laguntzen badio sormena lantzen.

Haurren sormena sustatu egin behar dute hezitzaileek, eta baliabideak eskaini behar dituzte sormen hori ager eta gara dadin.

LANBIDE EKIMENA

135

Haur Hezkuntza

Sormenak haur sortzailearen esperientzia eta bizipenekin zerikusia badu, eta hezitzaileak haurrari ingurune aberatsa eskaintzen badio, egoeraren soluzio dibergenteak emateko teknika eta material egokiez gain, zalantzarik gabe, horrek guztiak haurraren jarduera bultzatuko du eta, noski, oro har, sortzeko aukera gehiago izango ditu, trataera berbera izan ez duen beste haur batek baino.

Jolasaren eta pentsaera sortzailearen arteko koerlazioa aztertu duten ikerketa batzuek aurreko tesia berretsi dute.

70eko hamarkadan, hainbat ikerketa egin ziren horri buruz, eta ondorio hau atera zen: “haur jostarien sormen-estandarra jostariak ez diren haurrena baino lau aldiz handiagoa da. Smitek eta Duttonek (1979) egokitu egin zituzten ikerketa horiek, eta, ateratako ondorioen arabera,(arazo bat konpontzeko) esperientzia ludiko bat izan zuten haurrek hobeto egiten zuten proposatzen zitzaien zeregin berritzailea, irakaspenak soilik jaso zituztenak baino bi aldiz azkarragoak izan ziren eta argibideen laurdena soilik behar izan zuten�.

Baina ez ditugu nahastu behar arazoari irtenbide egokia ematea eta sormenaren kontzeptua; azken kontzeptu horrek urrutiago joan behar du, arazo bati oso erantzun irudimentsuak emanda ere, ez dutelako zuzenak izan beharrik.

Azkenik, gogoan izan jolas sinbolikoa (fantasiazkoa eta simulaziozkoa) objektuen erabilera alternatiboarekin lotuta dagoela. Hezitzaileak, baliabideak eta jostailuak eskainiz sustatu nahi badu sormena, kontuan hartu behar du hasieran egituratuagoak izan behar dutela, eta, haurrak seguru sentitzen direnean eta objektu horien aukerak eta ezaugarriak asimilatzen dituztenean, jo dezake baliabide eta jostailu abstraktuagoetara.

Hori guztia behar adina denbora emanez, lasaitasun giroan eta haurrarengan segurtasuna sustatuz, sormenezko adierazpena lortzeko.

Haurra sormenean eta pentsaera dibergentean hezten badugu, etorkizunean oso baliotsuak izango zaizkion bi jarrera sustatuko ditugu.

Gaurko gizarteak gero eta sormen-eskaera handiagoak egiten ditu, eta artearen, diseinuaren edo irudikapenaren eremuan ez ezik, baita enpresaren munduan eta aurrerapen teknologikoen munduan ere, gaitasun sortzaile hori oso positiboki baloratzen baita. Gainera, modu ludikoan sortzaile izatean bere aisialdia eta denbora librea nola bete jakingo du, eta gaitasun hori ez daukate askok gaur egun.

Hezitzailearen zeregina Haur Hezkuntzako esku-hartze didaktikoan, hezitzailearen zeregina jarduera ludikoen plangintzara zuzendu behar da, haurraren eremu guztien garapen-iturri baitira.

Jarduera ludikoa tresna didaktikotzat duen metodologia egokiaren bitartez hezitzaileak hau egin behar du, R. Guitartek gomendatuta bezala: “jolasa hezkuntza-asmoak lantzeko erabili, hau da, haur bakoitzarentzat planteatu diren hezkuntza-helburuak indartzen dituzten alderdiak programatu�.(8) Horretarako, askotariko jolas aberasgarriez egituratu behar ditu egoerak:jolas psikomotorrak, sinbolikoak, elkarlanezkoak, arauzkoak, tradizionalak eta multikulturalak, taldekakoak eta bakarkakoak, material didaktikodunak edo gabekoak.

Gainera, jolasa plazer- eta dibertsio-iturri izateaz arduratu behar du, eta haurrak ikaskuntza-prozesuak (esplizituak eta inplizituak) ikasteari begiratu behar dio azken emaitzari baino gehiago.

136

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jarrera gidatzaileegia saihestu behar du; horregatik, ezinbestekoa izango da bere jokabideaz haurren askatasuna, zereginen hautaketa, autonomia eta independentzia sustatzea.

Eta, azkenik, sormena bultzatu behar du, haurrari utzi bere jolasak asmatzen eta bere jostailuak egiten.

Laburbilduz, eta J.R. Moylesen ildotik, “irakaslearen zereginaren zati bat jolas libreko eta jolas gidatuko egoerak eskaintzea da, haurren ikaskuntza-beharrei erantzun ahal izateko. Zeregin horretan, irakaslea ikaskuntza ahalbidetzen duen abiarazletzat jo dezakegu�.(9) Eta katalizatzaile eta abiarazle gisa hezitzaileak duen zeregin horrek eraginkortasunik handiena izango du, baldin eta esku-hartzean jolasaren bitartez ikaskuntza sustatzeko premisa edo ezaugarri batzuk kontuan hartzen baditu.

Une ebolutiboa Haurraren une ebolutiboak une bakoitzean asimila ditzakeen edukien eta estrategien berri emango digu.

Informazio horrek edukien eta estrategien plangintza gidatuko du, ikaskuntza esanguratsua bultzatzeko.

Edukiak eboluzio-etapara egokituko dira, eta etapako jolas motara; gainera, barne-koherentzia izango dute haurrak praktikan jarri beharreko jarduera ludikoen barruan.

Hezitzaileak, jarduera ludiko bat programatzeko garaian, kontuan izan behar du, besteak beste, landu beharreko edukiak edo estrategiak egokiak diren haurra dagoen une ebolutiborako.

LANBIDE EKIMENA

137

Haur Hezkuntza

Zailtasun-maila Hezitzaileak ez du hezkuntza-praktikan jolasaren metodologia bat aplikatu bakarrik egin behar; profesionalak ziur egon behar du jolas horiek egiteko eskakizunen zailtasun-maila egokia dela.

Hau da, gatazka kognitiboak sortu behar dira, baina gainditzeko modukoak izan behar dute, ez zailegiak, haurrari frustrazioa eragingo lioketenak, ez errazegiak, ikasleek arreta galtzea eragingo luketenak.

Hain zuzen ere, jolasak ekintzarako aukera asko ematen ditu kontzeptu horri dagokionez, metodologia horri esker sistematikoki erabil baitaiteke saiakuntza eta hutsegitea metodoa.

Jarduera ludikoan haurrak huts egiten badu, hezitzaileak bideratu egingo dizkio erantzuna edo ekintzak, eta haurrak ez du inoiz porrot-sentimendurik izango.

Aurkezpen erakargarria eta materialen hautaketa Hezitzaileak jarduera ludikoak modu erakargarrian nola aurkeztu jakin behar du, eta zein material didaktiko eskaini, funtsezko ezaugarrietako bat bete dezaten: haurrak jolas gisa bizi izatea.

Jarduerak egoera errealetan planifikatu beharko ditu, haurraren hurbileko ingurune batean; gainera, giroak estimuluetan aberatsa eta baliabide anitzekoa izan behar du, baina, jakina, estimulu gehiegi eman gabe, haurrak segurtasunik gabe sentitu, sakabanatu eta blokeatu egingo liratekeelako.

Eta horretan sakonduz, hezkuntzako esku-hartzearen eraginkortasuna jolasen eta jostailuen eskaintza egokia izatearen araberakoa izango da; horretarako, ezinbestekoa izango da hezitzaileak jolas eta jostailu horien artean dagoen aniztasun handiaren berri izatea eta beti egokienak erabiltzea, landu nahi dituen ikaskuntzen eta estrategien arabera.

Heziketa-beharrak eta pertsonalak Hezitzaileak uneoro ezagutu behar ditu haurren heziketa-beharrak, eta ahalik eta gehien pertsonalizatu behar du haietako bakoitzari eskainiko dion laguntza edo gidaritza, ikaskuntza lortze aldera.

Ezinbestekoa da haurrak aztertu eta ezagutzea eta, jarduera ludikoak eskaintzeko garaian, behar horien arabera jokatzea beti, ikaskuntzaren erritmoa eta denbora errespetatuz.

Pentsatu behar dugu testuinguru bat kaltegarria dela jolasaren garapenerako, zurruntasuna edo ziurtasunik eza badago, gehiegizko laguntza ematen bada, helduaren autoritarismo handia badago edo gaitzespen sistematikoa egiten bada. Horregatik, hezitzaileak, beti, modu lasaian eta egokituan lagundu behar du, haurrek beren estrategia eta trebetasunak hobe ditzaten.

Jarrera horren bidez, hasteko, pixkanaka ikaskuntzarantz gidatzea lortu nahi da, eta, ondoren, ikaskuntza hori asimilatutakoan, haurra autonomia irabaziz joatea.

Indartze-mekanismoak menderatzea eta estimulatzea, taldearen bitartez.

Hezitzaileak ezaupideetan aurrera egiten laguntzeko mekanismoak ezagutu behar ditu, eta, batez ere, hitzezko errefortzua modu egokian erabili behar du, beharrezko baliabide didaktikoak planifikatu behar ditu, eta kideen arteko ikaskuntza bultzatu behar du, taldeko jardueren bitartez.

138

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Lehenago esan dugu Piageten ustez haurra izaki egozentrikoa dela, mintzaira paraleloa duena, ikasgelako gainerakoekin benetan elkarreraginean aritzeko gauza ez dena, baina ideia hori erabat baztertuta dagoela dirudi.

Jolasean, haurra espazio propio batean sentitzen da, baina malgutasunez konpartitzen du, eta, jakina, besteekin komunikatzen da. Horregatik, hezitzaileak kideen arteko elkarreragina bultzatu behar du jarduera ludikoetan .

Hori horrela, taldekideak ahal den neurrian beren kasa moldatzera bultzatu behar ditu, eta, horrela, beren ekimenak egitea, hau da, helduarengandik independente izatea sustatu behar du sistematikoki.

Eduki gehienbat prozedurazkoak Azkenik, hezitzaileak kontuan hartu behar du, Haur Hezkuntzako etapa guztian, haur txikiek ikasi beharreko eduki gehienak prozedurazkoak direla, eta horiek prozesu bat edo jarduera sekuentziatuak eskatzen dituztela, denbora batean eta behaketa, esperimentazio, eskuzko erabilera eta abarren bitartez gauzatzen direnak.

Ikaskuntzara iristeko, haurrek estrategia horiek ikasi behar dituzte jarduera ludikoetan; horregatik, jarduera bat asimilatutzat edo ikasitzat ebaluatzeko garaian, hezitzaileak, azken emaitza baino gehiago, haurrak gauzatu duen prozesua hartu behar du kontuan.

Hau da, estrategia horiekin guztiekin, hezkuntzako ideologiaren urrezko araua lortu behar da: haurrak ikasten ikasi behar du, eta, horretarako, hezitzaileak ikaskuntza esanguratsua bultzatu behar du.

4.3 Esku-hartzea ikasgelako integrazio sozialaren prozesuan Minusbaliotasunaren kontzeptua hezkuntzaren esparruan Minusbaliotasunaren kontzeptuak, urritasunarenak edo beste edozein sinonimorenak —historian asko erabili dira zentzumenetan, gorputzean edo/eta adimenean handicapen bat duten pertsonak definitzeko— oso eboluzio positiboa izan du azken 30 urteotan.

Eta ikuskera eta ideologia berri hori agertu da minusbaliotasun horien ebaluazio, prebentzio eta tratamenduari dagokionez aurrerapen kultural eta zientifiko handia egin delako, baina, batez ere, gizartea sentsibilizatu egin delako pertsona horiek dituzten integrazio- eta normalizazio-eskubideak aintzat hartzeko.

Haur minusbaliatuei dagokienez, eta, zehazki, haien hezkuntzari dagokionez, aipatu beharra dago, joan den mendearen erdialdera arte, haur horietako gehienak ez zirela eskolatzen, edo urritasunaren arabera sailkatzen zirela eta zentro berezietara eramaten zirela, inolaz ere ezin zirelako eskola arruntean sartu.

Baina, 1978an, Erresuma Batuko Hezkuntza Idazkariak M. Warnock txostena argitaratu zuen, minusbaliotasunaren kontzeptuan beste aro bat zabaldu zuena.

Txosten horretan, lehen gauza deigarria pertsona horiekiko jarrera-aldaketa da, ordura arte ia “gizartearentzat oztopo� zela uste baitzen.

LANBIDE EKIMENA

139

Haur Hezkuntza

Haur minusbaliatuez edo urritasunez hitz egitean, jada ez da pertsonaren barruko gaitza denik pentsatzen;horren ordez, hezkuntza-behar berezien kontzeptua defendatzen da, hau da, haur horiek bizitza erabat normalizatua izateko behar dituzten baliabideak edo laguntzak (hezkuntza, osasun, leku, material eta abarren aldetik) aldi baterako edo modu iraunkorrean eskaintzearen ardura du sistemak.

Espainiak, gainerako herrialde garatuek bezalaxe, bere egin du ideologia hori, eta araudi bat egin du, minusbaliatuen eskubideak finkatzeko, eta administrazio publikoei betebehar bat jartzeko, hain zuzen ere, minusbaliatuak gizarteratzeko eta normalizatzeko behar diren baliabideak ematea. `

Helburu horretarako, legerian Espainiako Konstituzioaren bitartez jasotzen eta esplizitatzen da (78/12/27): 27. artikulua: besteak beste, hiritar orok hezkuntza jasotzeko duen eskubideaz hitz egiten da.

49. artikulua: “botere publikoek prebentzio-, tratamendu-, errehabilitazio- eta gizarteratzepolitika egingo dute gorputz-, zentzumen- eta adimen-urritasuna dutenentzat; haiei behar duten arreta espezializatua emango diete, eta babes berezia emango diete eskubide guztiez goza dezaten”.

`

Minusbaliatua Gizarteratzeko Legea (LISMI) (82/4/7): 23. artikulua: 1. “Minusbaliatua hezkuntza orokorraren hezkuntza-sistema arruntean integratuko da; hala badagokio, lege honek aintzakotzat hartzen dituen laguntza-programak eta baliabideak jasoko ditu.”

2. “Hezkuntza berezia emango zaie, aldi baterako edo behin betiko, hezkuntza-sistema arruntean integratzea ezinezkoa zaien minusbaliatuei.”

`

Hezkuntza Sistemaren Antolamendu Legea. Lehen Tituluaren V. Kapitulua bereziki eskaintzen dio hezkuntza bereziari, eta hau zehazten du: 36. artikulua: 1. “Hezkuntza-sistemak beharrezko baliabideak edukiko ditu, hezkuntza-behar bereziak — aldi baterakoak edo behin betikoak— dituzten ikasleek sistemaren barruan bete ditzaten ikasle guztientzat oro har ezarritako helburuak.”

3. “Hezkuntza-behar bereziak dituzten ikasleen prestakuntza normalizazioaren eta eskolan integratzearen printzipioek gidatuko dute.”

Eta bere bosgarren Titulua hezkuntzako desberdintasunen konpentsazioari buruzkoa da, eta hau zehazten du: 64. artikulua: Hezkuntza-administrazioek prebentziozko eta konpentsaziozko jarduera ziurtatuko dute eta, beharrezkoa bada, bermatu egingo dute Haur Hezkuntzan eskolatuko dituela kondizio pertsonalak —errenta baxuko familia, jatorri geografikoa edo bestelako zirkunstantziak— direla-eta Derrigorrezko Hezkuntza jasotzeko eta ondorengo mailetan aurrera egiteko desabantailan dauden haur guztiak.

`

Irakaskuntzaren Kalitatearen Legea: ildo beretik eskaintzen du, era berean, bere 4. atala.

Hezkuntza-behar bereziak dituzten ikasleei buruzkoa.

140

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Hezitzailearen esku-hartzea jolasaren bidezko integrazio-prozesuan Hezitzailearen zereginik garrantzitsuenetako bat da haurrek ikasgelan izaten dituzten aurrerapenei edo aldaketei sistematikoki behatzea. Arretaz egindako behaketa horien bidez, hezitzaile taldeak etengabe berrikusi eta bateratu beharko ditu ikasle bakoitzari buruz dituen inpresioak, eta begiratu egin beharko du aurrerapen horiek egokiak diren edo arreta bereziaren edo pertsonalizatuaren beharra adierazten duen zantzurik edo jokabiderik ba ote dagoen.

Haurrak, jolasaren bitartez, bere bizipenak, esperientziak, sentimenduak, desioak, beldurrak, etab. adierazten ditu, zer egin dezakeen eta zer ez erakusten du, eta hezkuntza-tratamendu berezirik behar duen ala ez.

Eta hori, gehienetan, haurrak zer gertatzen zaion edo nola sentitzen den hitzez adierazi gabe gertatzen da; izan ere, jarduera ludikoan izaten dituen ekintzez eta jarrerez emango du bere egoera afektibo, sozial, kognitibo eta motorraren berri.

Hezitzaileak, problematikaren bat sumatzen badu, informazio hori detektatzen eta interpretatzen jakin behar du, eta, ahalik eta lasterren, baliabideak eta laguntzak eskaini behar ditu gabezia horiek konpentsatzeko, murrizteko edo konpontzeko.

Jokabide “anomalo�aren susmorik txikiena hartuz gero, nahiz eta erabat ziur ez egon, komeni da espezialista bati laguntza eskatzea; izan ere, adin horietan goiz prebenitu behar dira handicap sozialak, minusbaliotasunak edo ikaskuntzako atzerapenak, aurrera egiteko haurra bere onera ekartzeko bidean.

Hezitzaileak gogoan eduki behar du, batzuetan, aldi baterako, noizbehinkako eta garrantzirik gabeko arazoa dirudiena kroniko bihur daitekeela, eta jokabide patologiko gisa finka daitekeela, baldin eta ez bada esku-hartze azkar eta egokia egiten.

Ikasgelako dibertsitatea kontuan hartzeak dakarren zailtasunetako bat da ikasleek askotariko arazoak izan ditzaketela, hain zuzen ere, baita diagnosi kliniko garbia dutenek ere, minusbaliotasun berberak maila desberdinak izan baititzake eta, horregatik, oso esku-hartze desberdina eska baitezake.

Are gehiago, minusbaliotasun horietako gehienak elkarreraginean daude nolabait, eta, neurri batean edo bestean, haurraren garapen-eremu guztietan daukate eragina.

Azalpenak baliagarriak izan daitezen, eta haur horietako gehienek espezialisten kanpoko edo/eta barneko laguntza izango dutelakoan betiere, ikasgelan hezkuntza-behar bereziak dituzten ikasleak daudenean hezitzaileak duen zeregina talde hauetan banatzen da: 9 Handicap batzuen eraginez (osasunari dagozkionak, ekonomikoak, sozialak edo/eta kulturalak) jokabide-alterazioak eta portaera asozialak dituzten haurrak.

9 Minusbaliotasun sentsorialak, fisikoak edo psikikoak dituzten haurrak.

Aniztasun horiek gorabehera, hezitzaileak ikasle guztiak hartuko ditu kontuan bere programazioetan, espezialistaren laguntzaz. Minusbaliotasun zehatz bat dutenentzat, egokitu egin beharko ditu jarduerak, baliabideak eta lekuak, haien beharrak betetzeko.

LANBIDE EKIMENA

141

Haur Hezkuntza

Arreta berezi hori behar ez duten ikasleengan, kide horienganako laguntza- eta elkarlan-sentsibilitate berezia landu beharko du; izan ere, normalean, handicap horiek dituen haurrak elkarreragin anomaloa izaten du jolasean, eta baliteke besteekin jolasteko gogoa galtzea.

Behar bezala esku hartzen ez bada hezitzailearen eta beste kideen laguntzaz, elkarreraginik eza arazo larri bilaka daiteke; izan ere, jarduera ludikorik egiten ez bada, ez dago estimulaziorik eta horrek zaildu eta oztopatu egiten du ikaskuntza, eta jarduera ludiko horiek haurrari sortzen dion gozamena eta poza ere bai.

Jokabide-alterazioetako eta portaera asozialetako esku-hartzea, desberdintasunak konpentsatzeko testuinguruan Aurreko unitate didaktikoetan aipatu dugunez, gure herrialdea herrialde garatuen artean izateak ez du esan nahi ongizatea populazio guztira iristen denik: eskualde batzuetan, pobrezia, beharra eta bazterketa direla-eta, haur askok gabezia ekonomikoak, hezkuntzazkoak, kulturalak eta sozialak dituzte, eta, horren ondorioz, ez beti baina bai askotan, jokabide-arazoak eta portaera sozial desegokiak izaten dituzte.

Hezitzaileek oinarrizko beharrak bete gabe dituzten haurrak aurki ditzakete ikasgelan, hala nola elikadura eskasa, higiene gabezia edo atseden egokirik eza dutenak eta, gainera, haur horiek estimulaziorako baliabiderik eza eta osasun-arazoak ere izan ditzakete. Handicap horiek, “gabezia sozialak� izan daitezkeenak, ondorio negatiboak dituzte haurraren garapen osoan, eta atzerapena eragiten dute ikaskuntza osoan.

Horren arrazoi nagusia da ez dituztela ohitura batzuk hartu eta jokabide desegokiak ezarri zaizkiela.

Jokabide horiek agresiboak edo inhibitzaileak izan daitezke; gainerako haurrek arbuiatu egiten dituzte normalean, eta heldu batzuek ere bai batzuetan.

Zoritxarrez, bide luzea egin behar da oraindik 0tik 3 urtera bitarteko haur guztientzako haur-eskola lortzeko, baina, hala ere, egia da populazio gehienarengana iristen den zerbitzu instituzionaletako bat 3 urtetik aurrerakoen eskolatzea dela. Baina kopuruak ez du nahikoa izan behar, kalitatea eskatu behar da; eskola horrek integrazioaren aldeko ideologia eta hezkuntza-jarrera eskaini behar du, eta desberdintasunen konpentsatzailea izan.

Eta eskola horretan, eta aukerak eskaintzearen esparru horretan, hezkuntzako esku-hartze bat egokia izan dadin jarraitu beharreko lehen arauetako bat normalizazioarena izango da. Hezitzaileak haur bakoitza haren beharren arabera tratatu behar du, baina, aldi berean, ahalik eta modu arruntenean integratzen saiatu behar du, bere kideek bezalaxe ahalik eta gehien goza dezan jarduera, espazio eta baliabide berberekin, jolasak erabat konpartituz.

Autore askok, beren obra edo/eta proiektuetan, erronka nagusitzat daukate esku-hartze normalizatu hori. Horien artean P. Cascon eta beste batzuen obra dugu(10), La alternativa del juego; jarduera ludikoaren bitartez hainbat talde-dinamika azaltzen ditu, denboran zehar haurrei jokabide sozial egokiak eskuratzen eta mantentzen laguntzen dietenak.

Programa hori haurrek beren behar eta desioen autoikaskuntzarekin eta besteen behar eta desioen ikaskuntzarekin hasten da; ondoren, beren buruarengan eta besteengan konfiantza hartzen ikasten dute, gatazkak konpontzen, erabakiak hartzen eta hainbat balio izaten, hala nola, elkarlana eta elkartasuna.

142

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Bereziki oldarkorrak, suntsitzaileak, managaitzak edo/eta erasotzaileak diren haurrengan esku hartu behar denean, energia negatibo hori neutralizatzeko jolasak eskaintzea gomendatzen da. Adibidez, garrantzitsuak izango dira eskuak erabiltzeko jolasak eta eraikuntzakoak, arretari eusten ikasiko baitute, eta beraiek eraikitako obraren emaitzaz gozatu ahal izango baitute.

Gainera, komeni da familiako eta eguneroko egoerak antzezten diren jolas dramatikoak planifikatzea, jokabide afektibo eta sozialen ereduak errazago eskura ditzaten, aitatxo eta amatxo izaten jolastuz eta gainerako kideekin objektuak eta jostailuak partekatuz; oso egokia izango da, halaber, azken emaitzara iristeko elkarlanean aritzea eskatzen duten jarduera ludikoak programatzea.

Bestalde, haur isil, adigalkor, erreprimitu edo bakartiak daudenean, ahalegin handia egin behar da elkarreragin dezaten, eta gainerako kideek kontuan har ditzaten, haur horiek joera handia baitute bakarrik edo bereizita jolasteko.

Jolasen txokoak eta lantegiak leku ezin hobeak izango dira bizipenak eta esperientziak trukatzeko.

Gainera, objektu eta jostailu afektiboak (peluxe-hartzatxoak edo panpinak) haurraren afektibitatea bultzatuko dute eta, jakina, ezinbestekoa izango da jolas kolektiboak eta elkarlanekoak eskaintzea haur horiek gizartera egokitzeko.

Haur hiperaktiboek edo oso mugituek aukera izango dute energia kanpoaldeko jolasekin eta triziklo edo/eta bizikletekin askatzeko; gainera, arretari eusten ikasi ahal izango dute eraikuntza-jolasekin edo eskuak erabiltzeko jolasekin, ura, buztina, hondarra, etab. erabiliz. Komeni da jolas horiek zailegiak ez izatea ahalik eta arrakastarik gehien lortzeko eta arretari eusteko.

Sozializazio eskasa edo estimulazio eskasa duten haurrentzat, ona izango da naturara edo/eta leku publikoetara irteerak eta txangoak antolatzea, familian jaso ez dituzten esperientziak eta ezaupideak eskura ditzaten.

Batzuetan, haurrak beste hizkuntza bat, beste kultura bat eta bestelako balio eta ohitura sozialak dituelako sortzen dira jokabide horiek, ez beste ezergatik. Horrela, hasieran inolako zailtasunik sortu behar ez duena patologiko bihurtzen da haur horiek arbuio sistematikoa jasotzen badute kideen eta helduen aldetik. Hezkuntzako esku-hartzea ahalik eta jolas multikultural eta elkarlaneko gehien eskaintzera bideratu behar du, haur guztiek elkarrekin jolasteko, tolerantzia-giroan.

Tratu txarrak jaso dituzten haurrei dagokienez, kontuan eduki behar da itxura batean oso haur helduak direla. Beren jokabide tipikoetako bat jostailuekiko edo panpinekiko agresibitatea eta tratu txarra izan daiteke. Espezialista batekin harremanetan azkar jartzeaz gain, hezkuntzako esku-hartzea jolas sinbolikoak programatzera bideratuko da; familiako egoerak agertuko dira jolas horietan, hala nola aitatxo eta amatxo panpinekin, haurrari familian eman behar zaion eredu afektiboa eta tratu egokia erakustearren.

Gainera, haurrari bere beldurrak eta hersturak adierazteko aukera ematen dion giroa bultzatzea komeni da.

Laburbilduz, jokabide-arazoak edo portaera asozialak dituzten haurrak daudenean, jolasaren bidez esku hartzearen xedea da haurrek ohiturak ikastea, jostailuak errespetatzea, jolasean kideekin batera eta elkarlanean aritzea, frustrazioak gainditzea, etab.; eta hori guztia giro atsegin eta afektuzkoan egin behar da, haurren autokontzeptua, autoestimua eta segurtasuna garatzen dituen giroan.

LANBIDE EKIMENA

143

Haur Hezkuntza

Esku-hartzea minusbaliotasunak dituzten haurrengan: sentsorialak, fisikoak edo/eta psikikoak Arauak eta LOGSEren integrazio-saioa hor badaude ere, ez da oso ohikoa haur-eskoletan handicap mota horiek dituzten ikasleak aurkitzea. Batzuetan gurasoen ezjakintasunagatik edo informazio-ezagatik, gehiegi babesteko joeragatik edo hezkuntza-sistema arrunta haurrentzat egokiena ez delako susmoagatik.

Helduek etxean izaten dituzte edo zentro berezietan eskolatzen dituzte.

Jakina, haur horietako gehienentzat ez litzateke nahikoa izango ikasgelan hezkuntzako esku-hartze egokia izatea; horretaz gainera, espezialisten eta programa indibidualizatuen laguntza behar dute estimulazio goiztiarra bultza diezaieten. Era berean, oso onuragarria izango da ordu batzuetan, terapeutak gainbegiratuta, eremu “arruntetan� ibiltzea, testuinguru hori izango baita, agian, beren bizitza guztiko errealitate soziala.

Gainera, haur horiek askotan familian gehiegi babestuta hazten dira, eta, zenbaitetan, ezin izaten dituzte beren benetako potentzialitateak garatu, aukerarik ez dutelako izaten beregain izateko.

Horrelako minusbaliotasuna duten haur horien integrazioan eta normalizazioan pentsatuz, J. M. ArrĂĄezek, ÂżPuedo jugar yo?(11) liburuan, jolas asko eta asko erakusten dizkigu, hainbat minusbaliotasunetara egokitutakoak.

Obra hori oso tresna baliagarria izan daiteke hezitzailearentzat, hezkuntzako esku-hartzea programatzeko garaian, hainbat arrazoirengatik: lehenik, egokitzapen horiek orain arte aipatutako ia handicap guztiak jasotzen dituztelako; bigarren, haur minusbaliatuek eta gainerako kideek jolas, espazio eta baliabide berberak dituztelako; eta, hirugarren, oso garrantzitsua dena, jolasak lau urtetik aurrerakoentzat diseinatuta daudelako eta Haur Hezkuntzaren adin-tarte ia osoa jasotzen dutelako.

Laburbilduz, oso komenigarria izango da hezitzaileak haur horien esku-hartze terapeutikoa edo/eta psikopedagogikoa osatzea programazio egokia eta haien behar zehatzera egokitutakoa eginez, eta ikasgelako gainerako haurrak inplikatuta eta sentsibilizatuta egotea. `

Entzumen-urritasuna duten haurrak

Haur horiek gainerako kideekin erlazionatzeko estimulazioa beharko dute, batez ere. Estimulugabezia dela-eta isolatzeko joera duten haurrak dira. Jolasean dabiltzanean, gehienetan ezinbestekoa izango da heldua aurrean egotea, zer egitea espero den eta nola jolastea espero den erakutsiko diena; jarduera ludikoak modu egituratuan erakutsiko dira, eta jostailuak ere bai.

Jolasen sekuentziak hezitzaileak egingo ditu ordena zorrotza betez, eta, haurraren aurrean jarrita, azalpenak emango ditu, begirada mugituko du, ahoskatu egingo du eta keinuak egingo ditu, haurrak uler eta kontzeptualiza dezan zertan ari diren jolasten.

Gutxi entzuten duten haurrentzat, komunikatzeko bideak irekitzen saiatuko gara; oso komenigarria izango da ispiluekin jolastea, keinuak, soinuak eta bibrazioak eginez, telefono eta txotxongiloekin jolastea, eta ikusmen-estimuluen bidez garapen linguistikoa (ulermenari nahiz adierazpenari dagokiona) bultzatzen duten jolasak egitea.

144

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

`

Ikusmen-urritasuna duten haurrak

Ikusmen-minusbaliotasuna dutenei baliabide gehien ematen dien erakundeetako bat Espainiako Itsuen Erakunde Nazionala (ONCE) da. Laguntza horiek barne hartzen dute prebentzioa, diagnosia, asistentzia, errehabilitazioa, gizartean eta lan-munduan integratzea eta baliabideak eta espezialistak eskaintzea.

Haurrak, familiak eta hezkuntza-sistemak beti eduki ahal izango dute erakunde horren laguntza, Estatuko populazio itsu guztiari iristen baitzaio; hori oso garrantzitsua da, haur horiek jaiotzetik estimulazio goiztiar handia behar baitute.

Haur itsuek, askotan, ez dute gogorik erakusten ingurunearekin elkarreraginean aritzeko. Hasieran, ez dute esploratzeko gogorik izaten beren kabuz, defentsa-hesi bat ezartzeko joera izaten dute, eta beren mundua eskuekin irits daitezkeen lekuan amaitzen da; ez dute jarraikortasunaren pertzepziorik, eta ez dago erakartzen dituen kolorerik, ez formarik.

Haur horrek jostailu bat hartzen duenean, horrek hasieran ez du beste edozein haurrentzat izan dezakeen zentzurik, eta erakutsi egin behar zaizkio haren ezaugarriak. Adibidez, pilota bat ematen bazaio, haurrak ez du botako, galtzeko beldurrez.

Haur itsuei ikaskide edo/eta heldu batek lagundu behar die orientatzen jolasean. Gainera, jarduera ludikoak ahalik eta segurtasunik handiena emango dion espazioan egingo dira; jostailuak haurrak suma ditzakeen lekuetan egongo dira beti, eta kideak leku berean eseriko dira ikasgelan.

Adin horietan, objektuak eta hezkuntza-baliabideak ahalik eta normalizatuenak izango dira; gomendagarriak dira soinua dutenak, usaintsuak eta leunak, eta ura, hondarra, buztina eta abar erabiltzeko jolasak. Gainera, oso komenigarria da haurrak jostailuak soka batetik tiratuz besterik gabe berreskuratu ahal izatea.

Hezitzaileak oreka bilatu behar du beti haur horiek behar duten babes eta afektu handiagoaren eta beren autonomia sustatzearen artean. `

Urritasun fisikoak edo motorrak dituzten haurrak

Mugikortasunik eta koordinaziorik eza oso ezaugarri, maila edo sintomatologia desberdinez ager daiteke, eta beste sistema batzuetan ere eragin dezake, hitz egiteko ahalmenean adibidez. Oro har, haur horiek ez dute mugikortasun egokirik, ez eta zehaztasunik ere objektuak eta jostailuak egoki hartu eta erabiltzeko.

Horregatik, ezinbestekoa izango da beren jarduera ludikoak egiten dituzten espazioak oztopo arkitektonikorik, fisikorik eta psikikorik ez izatea. Araudiak igogailu, korridore eta abarretarako neurri zehatz batzuk eskatzen ditu, haurra erraz iris dadin leku eta gauza guztietara, ikasgelan nahiz ikasgelatik kanpo egon. jolastokira, jangelara, korridorera, bainugelara... Ezinbestekoa da haur horiek jolas-txoko guztietara eta bakoitzera iritsi ahal izatea; gainera, espazio horietako segurtasuna ahalik eta handiena izango da, ikastetxearen helburu orokorretako bat haurra seguru eta babestua sentitzea baita.

LANBIDE EKIMENA

145

Haur Hezkuntza

Ikastetxeko espazio guztiak iristeko errazak izatea ezinbestekoa da urritasun fisikoak edo motorrak dituzten haurrak daudenean.

Jakina, haur horiek kideen eta helduaren laguntza eta jardueren programazioko curriculum-egokitzapen batzuk behar izaten dituzte normalean.

Baliabideei dagokienez, jolasteko materialak eta objektuak modu normalizatuan eskainiko dira, ahal izanez gero objektu arruntak erabiliz. Hala ere, gehienetan hezitzaileek, programazio ludikoetako baliabideak, espazioak eta materialak antolatzeko garaian, kontsiderazio hauek hartu beharko dituzte kontuan: objektuak eskuekin erraz erabiltzeko modukoak izatea (normalean, tamaina handikoak eta material zimurtsukoak izatea gomendatzen da), haurraren lan-mahaian goma bat edo material itsasgarriren bat izatea, objektuek ez dezaten irrist egin; halaber, jarduera egiteko denbora egokitu egin beharko da: gainerako kideek pazientzia izaten eta denek bukatu arte itxaroten ikasi beharko dute.

Jardueretarako lekuek zabalak izan behar dute, eta altzaririk gabekoak, umeak oztoporik gabe igaro daitezen. Leku horiek antolatzeko garaian, kontuan hartuko da haurra aparatu ortopedikoen laguntzaz ibiltzen den, taka-taka edo gurpildun aulkia erabiltzen duen.

Hitz egiteko zailtasunak dituzten haurrei komunikazio-sistema alternatiboak eskainiko zaizkie, eta ikasgelako gainerako kideek ezagutu eta interpretatu egingo dituzte sistema horiek.

Gauza horiek aintzat hartuz gero, haurrak gehienetan jolastu ahal izango dira kideekin; txangoetan eta jolastokian, haur horiek erabat integratuta sentitzeko moduko jolasak proposatzen saiatuko gara, eta kirolak, lasterketak, etab. egokitzen. `

Urritasun psikikoa duten haurrak

Haur-eskolan “urritasun handia� edo “autismoa� duten haurrak eskolatzen ez badira ere, hainbat mailatako adimen-urritasunak ikus ditzakegu. Eskolatzen diren haurrek estimulazio handia behar izaten dute, eta etapa honetan esku-hartze goiztiar eta egokia izanez gero, kontzeptu eta estrategia gehienak asimila ditzakete, nahiz eta beren ikaskuntza-erritmoa motelagoa izan.

146

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Beren autonomia garatzeko hezten baditugu, bizimodu erabat normalizatua eduki ahal izango dute, gizartean eta lan-munduan erabat integratua. Hori gerta dadin, haur horiek ez dute inoiz beren burua baztertuta ikusi behar; ez dira etiketatu behar, eta hezitzaileak, haien garapen kognitiboari egokitutako jarduera ludikoak programatuz, arrakasta sistematikoak lortuko ditu, eta, hala, segurtasuna eta konfiantza emango die, eta zertarako diren gai erakutsi.

Lehen hiru urteetan, funtsezkoa izango da haurrari estimulu asko ematea, haren nerbio-sistema heltze-prozesuko une kritikoan baitago; hortaz, psikomotrizitatea, afektibitatea, mintzaira eta soziabilitatea garatzen duten jolasak eskaini behar zaizkio ezinbestean.

Hiru urtetik aurrera, mintzaira aberastera, elkarlaneko jolasetara eta partaidetzakoetara bideratuko dira jarduera ludikoak —kideekiko elkarreragina bultzatzeko—, eta jolas dramatikoetara, ohitura sozialak eta autonomia pertsonala eskura ditzan.

Haur horiek ez dute ia zailtasunik izango kideekin egiten dituzten jolasetan integratzeko, nahiz eta beren ikaskuntza-erritmoa motelagoa izan; hori hala izanda ere, gainerako haurren ekintza-erritmo berberari jarraitzen diote jarduera ludiko gehienetan.

Denentzako jolasak eta jostailuak. Jolas eta jostailu egokituak Aurreko puntuan aipatu dugu jolasean erabiltzen diren baliabideek, objektuek eta jostailuek ahalik eta normalizatuenak izan behar dutela. Handicap bat duten haurrek ahal den neurrian kideen jostailu berberak erabil ditzaten saiatu behar dugu.

Helburu hori lortzeko, batzuetan hobe da jostailuak aldatzea jolasak aldatzea baino; jostailuak zertxobait aldatzea, edo jolasa egokitzea.

Ikaskideak funtsezkoak izango dira egokitzapen horiek arrakasta izateko, eta uneoro lagundu beharko dute, ideiak, elkarlana, adiskidetasuna eta pazientzia ere eskainiz. Hain zuzen ere, integraziobalioetan hezten hasteko modu bat izango litzateke, adin horretan moldakorrak baitira eta berdintasunean sinesteko prest baitaude.

Premisa eta kontsiderazio horiek gorabehera, hezitzaileak jakin behar du merkatuan badaudela baliabide tekniko eta jostailu egokituak, oso baliagarriak direnak eta haur minusbaliatuei jolasa errazten dietenak. Baliabideek haur horiei jarduera ludikoak eskuratzen laguntzen diete, kideen aukera berberak izan ditzaten.

Egokigailu edo laguntza tekniko horiek ikasgelan modu egokian erabil daitezen, haur guztiek ikaskide minusbaliatuek bezalaxe erabili behar dituzte baliabideok, jakin behar dute nola funtzionatzen duten eta kide minusbaliatuek bezalaxe gozatu behar dute haiekin.

Nolanahi ere, hezitzaileak oso kontuan hartu behar ditu segurtasun-arauak, batez ere 220 V-etara konektatu behar diren egokigailuetan; kasu horretan, mekanismo-kaxak ez ditu inoiz haurren esku utziko, inolaz ere ez.

Hainbat organismo publiko eta pribatuk, fundaziok, elkartek eta abarrek ematen dizkiete baliabideak eta laguntzak haurrei, haien minusbaliotasuna, maila edo/eta konplexutasuna edozein delarik ere.

Hezitzaileek erraz eskuratu ahal izango dute erakunde horien zerrenda Baliabide Pedagogikoen Zentro batera edota eskualdeko Aholkularitza Psikopedagogikoaren Taldeengana jotzen badute.

LANBIDE EKIMENA

147

Haur Hezkuntza

Horien adibide bat Hezkuntza, Kultura eta Kirol Ministerioaren Informazioaren eta Komunikazioaren Zentro Nazionala da, haur minusbaliatuentzat hainbat baliabide informatiko eskaintzen dituena; ordenagailuan hainbat “jolas tradizionaletan” ibiltzeko aukera ematen du (itsasontziak, puzzleak, mamorrojaleak, artzain-jokoak, etab.), bere web-orrira sartuta: http://www.isftic.mepsyd.es/w3/recursos2/atencion_diversidad/index.htm Halaber, UTACen zerbitzuak aipa ditzakegu, alegia, Komunikazioa Areagotzeko Tekniken Unitatearenak. Mugimendu-urritasuna duten pertsonentzat dira, komunikatzeko eta ordenagailua erabiltzeko era hobeak eta alternatiboak, jolas egokituak edo mugitzeko laguntza behar dituztenentzat. Zerbitzu horietan daukagu SIRIUS, Norberaren Autonomiarako Zentroa; Kataluniako Generalitatea eta Bartzelonako Unibertsitateko Saila koordinatzen dira, komunikatzeko laguntza teknikoak eta sistema handigarriak eta alternatiboak ordenagailua erabiltzeko sistemak eskaintzeko. Zerbitzu horiek guztiak nazio mailan eta nazioartean koordinatzen dira ISAAC Komunikazio Handigarri eta Alternatiboaren Nazioarteko Sozietatearen bitartez.

Hori horrela, C. Rosell-ek eta beste zenbaitek (1996), beren obraren bitartez, informazioa eman dute, minusbaliatuentzat egokitutako jolasa eta jostailua errazago eskuratzeko laguntza tekniko batzuei buruz.

Laguntza horiek http://www.xtec.es/~esoro/triptic.html web-orrian kontsulta daitezke, eta horiei buruzko laburpen txiki bat dator orain —informazio gehiago jaso nahi dutenek orrialde elektronikora jo dezakete—. `

Konexio-kablea “Kable honi kommutadore bat konektatuko zaio muturrean, jostailua martxan jartzeko. Bereziki egokia da pilaz funtzionatzen duten jostailuak erabili nahi dituztenentzat, baldin eta, beren gabezia fisikoa dela eta, martxan jarri edo erabili ezin badute.”

`

Pila bidezko konexio-kaxa tenporizadoreduna “Konexio-kable bat eta kommutadore egokia behar ditu, aurrekoak bezala, baina konexiokaxa honek pila bidez funtzionatzen du eta independentea dela sare elektrikoarekiko.

Gainera, tenporizadoreak aparatua piztuta dagoen denbora kontrolatzeko aukera ematen du. Denbora hori bukatzen denean, kommutadorea berriro sakatu beharko da jostailuak berriro funtziona dezan.”

148

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

`

Jarduera-gune egokituak “Maleta moduko bat da, eta jostailuari erantzuteko mugimenduak eta ekintzak egiteko aukera ematen dio haurrari. Oso egokia da erantzun motorra trebatzeko, kommutadore bat erabiliz.

Bereziki egokiak dira urritasun fisikoa edo/eta sentsoriala duten haurrentzat, erantzun hauek ematen baititu: argia, bibrazioa, airea, soinua, musika. Jostailu motaren arabera, erantzunak aldatu egin daitezke, edo funtzioak—hirutik bederatzira bitartekoak izan daitezke—.

Hainbat modelotako jarduera-guneak daude, eta era askotako jostailuak hartzen dituzte, hainbat modutan abiarazten direnak: soka batetik tiratuta, jostailuko palankaren edo kommutadorearen bidez, etab. Mota bateko edo besteko jarduera-gunea aukeratuko da, haurraren sentsibilitatearen eta mugimendu-kontrolaren arabera.”

`

Pila bidezko jostailu egokituak “Jostailua aldatu egiten da; pilen erabilera kentzen zaio eta sare elektrikora konektatzen da zuzenean jostailuak konektatzeko aparatu baten bidez. Berriro ere, heldu baten gainbegiradapean erabili behar da.

Bereziki gomendagarriak dira urritasunak bestelako jostailuak erabiltzea eragozten dien umeentzat, maila kognitibo baxua dutenentzat edo urritasun anitz dituztenentzat.

Jostailu horietako batzuk haurrak ukitze hutsarekin jar daitezke martxan; adibidez, kuxin batzuek dar-dar egiten dute ukitutakoan.

Gainera, eta oso garrantzitsua da hau, bi haurren edo gehiagoren artean jolasteko aukera ematen dute, aldi berean abiarazi baititzakete kommutadoreak; horrela, elkarlaneko jolasak eta partekatuak egin ahal izango dituzte.”

LANBIDE EKIMENA

149

Haur Hezkuntza

Erreferentzia bibliografikoak (1) Hemendik eskuratua: DE LA TORRE eta beste zenbait: “30 Principios de las Escuelas Nuevas”, 251, in Textos de Pedagogía, Editorial PPU, Ripollet, 1985.

(2) MOYLES, J. R.: El juego en la Educación Infantil y Primaria, 28-30, Ediciones Morata, S.A., Hezkuntza eta Zientzia Ministerioa, Madril, 1990.

(3) MOYLES, J. R.: Aipatutako obra, 28-30.

(4) BRUNER. J.: hemen aipatua: ORTEGA, R.: El juego infantil y la construcción social del conocimiento, 85, Alfor, 1992.

(5) HUGHES, M. (1986), hemen aipatua: MOYLES, J. R.: Aipatutako obra. 76. or.

(6) MARZOLLO, J.; LLOYD, J.: Hemen aipatuak: MOYLES, J. R.: Aipatutako obra. 85. or.

(7) SMIT;DUTTON: hemen aipatuak: ORTEGA, R. Aipatutako obra. 87. or.

(8) GUITART, R.: Jugar y divertirse sin excluir. Recopilación de juegos no competitivos, 15, Editorial Graó, Bartzelona, 1999.

(9) MOYLES, J. R.: Aipatutako obra. 38. or.

(10) CASCÓN, P. eta beste zenbait: La alternativa del juego I y II, Los libros de la catarata, Bartzelona, 1995.

(11) ARRÁEZ, J. M.: “El juego modificado. Propuestas para la integración de niños y niñas con necesidades educativas especiales”, ¿Puedo jugar yo?, Edita Proyecto Sur de Ediciones, S.L., Armilla (Granada), 2000.

150

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Ariketak 1. Aztertu eta arrazoitu hezkuntzaren kontzeptuak eta haurtzaroaren kontzeptuak denboran zehar izan duten eboluzioa. Erlaziona itzazu bi kontzeptuak, eta azaldu nola eragin duen aldaketa horrek hezkuntza-praktiketan eta, batez ere, jolasean oinarritutako metodologia berrian.

2. Ikertu eta lortu informazio gehiago hezkuntza formalaren eta hezkuntza ez-formalaren arteko antzekotasunei eta desberdintasunei buruz.

3. Azaldu zeure hitzez kontzeptu hauek: desoreka kognitiboa, egokitzapena, asimilazioa, eta haurrak jarduera ludikoetan egiten duen ikaskuntzarekin duten erlazioa.

4. Pentsa ezazu haurrekin jolasteko egoera bat; haur-eskola batean inauteriak ospatzen ari dira.

Zure ustez, haurrarengan zein alderdi sozialek eragiten dute jarduera ludiko horretan. Aipa itzazu bururatzen zaizkizun guztiak, eta azaldu.

5. Zure ustez garrantzitsua da hezkuntza-talde osoa ados egotea jolasean oinarritutako metodologia martxan jartzeko garaian? Zure ustez, beharrezkoa da adostasun hori jasotzea ikastetxearen hezkuntza-proiektua (IHP) eta ikastetxearen curriculum-proiektua (ICP) lantzean?

LANBIDE EKIMENA

151

Haur Hezkuntza

6. Azaldu zeure hitzekin nola eragiten dioten elkarri osagai ludikoak eta heziketa-osagaiak jolasjarduera batean.

7. Arrazoitu J. R. Moylesen “jolasaren kiribila� kontzeptua eta erlaziona ezazu jolas librea eta jolas gidatua kontzeptuekin.

8. Atera hezkuntza-behar berezien definizioa. Azter ezazu, eta arrazoitu azken 50 urteotan minusbaliotasunaren kontzeptuak nola eboluzionatu duen legerian, hezkuntzan eta gizartean.

9. Egin ezazu azterketa estatistiko bat, ahalik eta zabalena, minusbaliotasun fisiko, sentsorial edo/eta psikikoa duten eta orain zure azterlaneko haur-eskoletan dauden haurrei buruz. Azter itzazu zure datuak ikaskideenekin, eta atera ondorioak.

10. Zer iritzi duzu minusbaliotasuna duten haurrak eskola arruntean integratzeari dagokionez?

11. Laburbildu desberdintasunak konpentsatzeko gomendatzen diren neurriak, jokabide-alterazioak eta portaera sozialak dituzten haurrengan esku hartu behar denean.

152

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

4.1

JARDUERA

Irakaskuntzako aldaketei buruzko inkesta Planteamendua — Ikerketa-lan bat egin behar da inkesta bidez; haurtzaroan eskolatuta egon diren 70-80 urte bitarteko aitona-amonei egingo zaie inkesta.

Inkestan gai hauetaz galdetuko zaie: garai hartako eskolatze-aukerak, hezkuntza nola jaso zuten, ikastorduetan jolasik erabiltzen ote zuten, erabilitako baliabideak, maisu-maistren metodologiak, haurtzaroaren kontzeptua, minusbaliatuen kontzeptua, minusbaliatuek jasotzen zuten tratua, etab.

Garapena — 1. FASEA: Inkesta diseinatzea eta egitea 9 4 pertsonako taldeak egin.

9 Informazioa eman dezaketen gaiak adostu eta zehaztu behar dira.

9 Zehaztu galdera edo item batzuk gai horiei buruzko informazioa lortzeko —item itxiak gomendatzen da, jakin nahi duguna argi erakusten duten galderak, eta hiru erantzun-aukera (BAI/EZ/EZ DAKIT edo BETI/BATZUETAN/INOIZ EZ), informazioaren hustuketa eta analisia errazteko—.

9 Gela osoaren artean erabaki zein diren galdera edo item diren egokienak zuen ustez; ez egin inkesta luzeegia, inkestatuak ez nekatzeko.

9 Adostu gutxienez zenbati egingo diozuen inkesta.

— 2. FASEA: Inkesta pasatzea, hustea eta aztertzea 9 Inkestak banaka edo gehienez ere binaka pasa.

9 Hustuketa egiteko, galdera bakoitzaren maiztasun-taulak egingo dira. Hustuketa gela osoaren artean egin daiteke, irakasleak koordinatuta, edo lauko taldetan, eta gero maiztasun-taulak batu.

9 Emaitzak aztertzeko, erabili ehunekoak.

— 3. FASEA: Jasotako datuei buruzko hausnarketa, analisia eta eztabaida 9 Lau pertsonako taldetan gehienez ere, inkestaren emaitzak eta gaiaren informazio osagarria erabiliz, aztertu eta hausnartu ezazue azken 80 urteotan nola aldatu diren haurtzaroaren kontzeptua eta minusbaliotasunaren kontzeptua hezkuntzan.

9 Gela osoaren aurrean, azaldu hausnarketa horiek.

9 Talde bakoitzak entregatu idatzizko lan bat irakasleari.

Iraupena — 1. FASEA. Bi orduko saioa — 2. FASEA. Astebeteko epea zeregina burutzeko — 3. FASEA. Eskola bat edo bi

LANBIDE EKIMENA

153

Haur Hezkuntza

4.2

JARDUERA

Ikaskuntzan laguntzeko jolasak diseinatu, landu eta praktikan jartzea Planteamendua — Diseinatu, landu eta jarri martxan 2-6 urteko haurrekin egingo zenituzketen jarduera ludikoak, jolasaren bitartez, mintzaira, arazoen konponketa eta sormena lantzeko.

Garapena — Gehienez ere 4 pertsonako taldeak egin.

— Diseina itzazue hiru jarduera, eduki bakoitzerako bana, eta honako adin-tarte hauetako bakoitzarentzat: 3-4, 4-5 eta 5-6 urteko haurrentzat, gutxi gorabehera.

— Jarduera horiek praktikan jartzeko erabilitako jostailuek edo/eta materialek jarraibide hauek izango dituzte: 9 Jarduera baterako, erabilera didaktikorako fabrikatu den merkatuko material espezifikoa erabiliko da.

9 Beste jarduera baterako, eskuz landuko da erabili beharreko materiala (material horrek segurtasunari eta higieneari buruzko araudia bete behar du).

9 Beste jarduera baterako, sukaldeko edo etxeko benetako objektuak erabiliko dira.

— Kontzeptu horien ikaskuntza bultzatzeko jolasaren benetako antzezpen bat egin behar duzue, praktikak egiten dituzuen haur-eskolan bertan ahal izanez gero (gurasoen baimenaz, saioaren bideo bat graba liteke). Hori ezin bada, ikasgelan egingo da eta kideek haurren rola jokatuko dute.

— Dramatizazioak zati hauek izango ditu: 9 Sarrera (zer egiten dugun, eta zergatik) 9 Helburuak 9 Azalpena/jolasa praktikan jartzea eta garatzea 9 Ebaluazioa, nola ebaluatuko ditugun haurrak — Talde bakoitzak txosten bat emango dio irakasleari:jolas-jarduerak jaso behar ditu, eta azala, aurkibidea, jolasen fitxak (edukiaren edo adinaren arabera) eta bibliografia izan.

— Fitxen edukian, oso garbi geratuko dira jolas bakoitzean egin beharrekoak: 9 Espazioen egokitzapena 9 Haurren taldekatzea 9 Erabiliko dituzuen estrategia metodologikoak 9 Hezitzailearen rola haurraren ikaskuntza bultzatzeko garaian 9 Aniztasunerako egokitzapenak Iraupena — Aldakorra, egiten diren jardueren araberakoa.

154

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

4.3

JARDUERA

Baliabide Pedagogikoen Zentro baterako edo Minusbaliatuentzako Laguntza Teknikoen Zentro batera bisitan joatea Planteamendua — Idatziz, hausnarketa- eta sintesi-lan bat egin behar da. Horretarako, baliagarria izango zaizue Baliabide Pedagogikoen Gune baterako edo/eta Minusbaliatuentzako Laguntza Teknikoen Gune baterako bisita. Bisitatzen duzuen gunean, ahalik eta informazio gehien eskuratu behar duzue, haur minusbaliatuentzat jolasak eta ordenagailuak eta bestelako neurri alternatibo eta komunikabide handigarriak eskuratzeko merkatuan dauden aukerei eta baliabide teknikoei buruz.

Garapena — Bisitan, ahalik eta informazio gehien jasoko da baliabideei, haien historiari, eboluzioari eta ezaugarriei buruz eta populazio minusbaliatuak baliabide horiek eskuratzeko dituen aukerei buruz.

— Ikastaldea gehienez ere lau pertsonako taldetan banatuko da.

— Taldeka, bateratu bisitan jasotako informazioa eta eskolan emandako informazio teorikoa.

— Egin lan bat idatziz, jasotako informazio guztia biltzen duena. Sintesi-lan handia egin behar da.

— Talde bakoitzak lan bat entregatuko du, zuzentzeko.

Iraupena — Bisita egin eta astebetera entregatuko da lana.

LANBIDE EKIMENA

155

JOLASAREN ESPAZIOA ETA BALIABIDE METODOLOGIKOAK EGITURATZEA, ESKOLAN ETA ESKOLATIK KANPO

5

Nork ez du gogoan bere lagunik onenari ebakuntza egin zionekoa, dena sendatzen zuen injekzio hura eman zionekoa..., besoa edo zangoa bildu zionekoa, eskolako jolastokian inprobisatutako kontsultan?

Inmaculada Esteban eta Antonia M. Gorgas

Inmaculada Esteban eta Antonia M. Gorgas

5.1 Jarduera ludikoen espazioak antolatzea Aurreko unitatean komentatu dugu, hezkuntza-baliabideez hitz egin dugunean, espazioak jarduera ludikoetan duen garrantzia. Hori dela-eta, atal honetan espazioak zehaztuko ditugu, eta hainbat jarraibide emango ditugu haien erabilerari etekinik handiena ateratzeko.

9 Zalantzarik gabe, jarduera gehienetarako, eta, beraz, baita jolasetarako ere, erabiltzen den espazioa ikasgela da haur-eskolan. Hura antolatzeko modua erabakigarria da, proposatzen diren jarduerek arrakasta izan dezaten. Antolaketa horri dagokionez, tratamendu berezi bat txokotan banatzea da.

9 Hala ere, haur-eskolan badaude jolaserako beste espazio batzuk, jarduera mota horietarako aprobetxa daitezkeenak. Horien artean ditugu psikomotrizitate-gela, erabilera anitzeko aretoa eta liburutegia (4 urtetik gorako haurrentzat).

9 Haur-eskoletan, aipatutako barne-espazioez gain, kanpoko patioak edo jolastokiak dira aipagarriak; oso garrantzitsuak dira haurren jolasetarako. Espazio horiek ere araudi bidez erregulatuta daude.

Hezkuntza-maila guztietan, eta, beraz, baita haur-hezkuntzan ere, hezkuntza-prozesu guztia ez da eskolara soilik mugatzen; badaude kanpoko beste espazio batzuk ere, non halaber hezkuntza-funtzioak betetzen baitira. Ohikoak ez diren ingurune horietan, jolasa eta jarduera ludikoak esku-hartzeen ardatza izango dira. Horregatik, honako hauek ere aztertuko dira: eskola-txangoak, eskola-udalekuak eta baserrieskolak.

LANBIDE EKIMENA

157

Haur Hezkuntza

Orain arte ikusitako guztiaren arabera, hainbat jolas-espazio taula honen arabera sailka daitezke: Jolas-espazioak Eskolako espazio itxiak

Ikasgela Beste espazio batzuk: psikomotrizitate-gela, erabilera anitzeko aretoa eta liburutegia

Eskolako espazio irekiak Patioa edo jolaslekua Eskola-udalekuak Eskolatik kanpoko espazioak

Eskola-txangoak Baserri-eskola

5.2 Eskolako espazio itxiak Ikasgelako antolamendua. Jolas-txokoak Ikasgelak dira batik bat haur-hezkuntzako heziketa-espazioak. Adin-tarte bakoitzak bere gela eduki behar du, horrela espazioa propiotzat identifikatu eta barneratu ahal izan dezaten, horrek askatasunez jokatzeko konfiantza ematen baitie. Haur-hezkuntzako ikasgelaren neurriak eta bete behar dituen eskakizunak 1004/1991 Errege Dekretuan, ekainaren 14koan, araututa daude.

Haur-ikasgelako espazioaren antolamenduaren funtsezko ezaugarrietako bat antolatu ahal izateko malgutasuna da. Espazioa antolatzeko modua erabiliko den metodologiaren araberakoa izango da nagusiki.

Txokoetan antolatzeak jolas-espazioak sortzea dakar berekin, ikasgelan nagusiki. Txokoetan hainbat jarduera egiten dira, metodologia aktibo eta parte-hartzailearekin; jarduera horiek bakarka edo talde txikitan egin daitezke, haurren adinaren arabera.

Ikasgelako espazioa antolatzean, aukera metodologiko hori garrantzitsua da; hain zuzen ere, haurhezkuntzako ia ikastetxe guztietan daude antolatuta txokoak, nahiz eta denek ez dituzten modu berean erabiltzen. Asmo didaktikoen ikuspuntutik, txokoen bi antolamendu mota har ditzakegu kontuan: 9 Txokoak lan espezifikotzat hartuta; eguneroko jarduera gehienak han egiten dira, eta haur guztiek hara jo behar dute aldiro.

9 Txokoak ikastaldearen jardueren osagarritzat hartuta.

Bat edo bestea hautatu, baliabide hori erabiltzeak modu erabakigarrian eragingo du espazioaren antolamenduan.

Zer jasotzen du txokoaren kontzeptuak?

Txokoak pedagogiak eta psikologiak eskaintzen dituen bi ekarpenetan oinarritzen dira nagusiki.

9 Lehena pentsamendua eraikitzeko moduari eta kontzeptuak zuzen eskuratzeko jarraitu beharreko ordenari dagokio. Hori horrela, bi une har ditzakegu kontuan:

158

−

Lehenik, komeni da haurrek hainbat material manipulatzea, hainbat egoeratan.

−

Bigarren, onuragarria da haurrak bere manipulazio-esperientzia hitzez adieraztea, ahal bada, eta egin duen jarduera deskribatzea.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Bigarrena, 5 edo 6 urtera bitartean, haurrak errealitatearen ezagutza jolasean oinarritzen duela egiaztatzea da; jolasaren bitartez ukitzen du errealitatea, imitatu eta menderatu egiten du eta, horrela, ezagutzak eta jolasak osotasun zatiezina osatzen dute.

Bi ideia horiek agerian uzten dute haur-ikasgelako baliabide metodologiko horren garrantzia.

Hala ere, beti kontzeptu berberaz ari ote gara txokoaz hitz egiten dugunean? Gaiari buruzko bibliografia begiratuta, kontzeptu bera izendatzeko termino bat baino gehiago erabiltzen direla ikusi ahal izango dugu. Esate baterako, hau aurki dezakegu: “Jarduera-txokoa”, “lan-txokoa” eta “lantegia” terminoak, ikaskuntza akademikoagoak eskuratzeko espazioei buruz ari garenean, hala nola hizkuntzaren txokoa, matematikarena, behaketa eta esperimentazioarena, musikarena edo liburutegiarena, besteak beste.

I. “Jolas-txokoa”, haurrak jolas egiteko (nahierara edo zuzenduta, bakarka edo taldean) espazioari buruz ari garenean.

Alabaina, adin honetan jolastea eta ikastea berez lotuta daudelako premisa abiapuntutzat hartzen badugu, bereizketa hori artifiziala da. Era berean, espazioaren antolamenduari dagokionez, bereizketa hori ez da oso eraginkorra ere.

Hala ere, bereizketa praktikoa izan daiteke orokorrean txokotan antolatutako lana eta bereziki jolastxokoa definitzeko, eta zer den, nola muntatzen den eta zertarako balio duen azaltzeko.

Txokotan antolatutako lanak ikasgelako espazioaren banaketa espezifikoa eskatzen du.

LANBIDE EKIMENA

159

Haur Hezkuntza

Txokoa muntatzea. Txokoen antolamendua Ikasgela bat txokotan antolatzeko, alderdi batzuk hartu behar ditugu kontuan: 9 Txokoak ikasgelaren aukeren arabera antolatu behar dira, eta ikastaldearen beharrizanei erantzun behar diete.

9 Jolas-txokoak 2 edo 3 urtetik aurrera sor daitezke ikasgelan, eta 7 edo 8 urte arte mantendu..

9 Haurren adinaren arabera, egokiagoak dira txoko mota batzuk edo beste batzuk. Ez da gauza bera ikasgela txokotan antolatzea 2-3 urteko haurrekin edo 5-6 urtekoekin lan egiteko.

9 Txoko bakoitzean, 2-5 haur jolastuko dira.

9 Saioaren iraupena haurren adinaren araberakoa izango da, baina, orientazio gisa, gomendagarria da haur-hezkuntzan 20-90 minutu bitartekoa izatea, txokoz egun berean aldatzen den ala ez kontuan hartuta. Nolanahi ere, txokotan lan egiteko unerik egokiena goizeko lehen ordua da, edo arratsaldeko lehen ordua, eta hori kontuan hartu behar da ikastaldearen ordutegia egiteko garaian.

Txokoak leku ezin hobea dira haur bakoitzaren ikaskuntza-erritmoa errespetatzeko, eta, beraz, nahiz eta antolamendu-arrazoiengatik denbora jakin bat zehazten den, haurrek ez dute presionatuta sentitu behar jolasa bukatzeko.

9 Ikasgelan muntatutako txokoen kopurua programatutako helburuen, ikastaldearen interesen, haur-kopuruaren eta hezitzaileak esku hartzeko duen beharraren arabera finkatu behar da.

9 Jolas librea nagusi den edota haurrek autonomoki jolas dezaketen txoko batzuk muntatu behar dira, hezitzaileak gehiago behar duten beste txoko batzuetara jo ahal izan dezan.

9 Txokoak espezifikoki erabiltzean oinarritzen den metodologia aukeratzen bada, komeni da 5-6 txoko izatea, eta jolas-txokoak eta jarduera-txokoak konbinatzea. Txoko batzuk finkoak izan daitezke, eta ikasgelan ikasturte osoan zehar egon daitezke, eta beste batzuk eboluzionatu edo desagertu egin daitezke ikasturtean zehar. Hezitzaileak egin behar duen behaketa sistematikoaren arabera erabakiko da txoko bat ikasgelan zenbat denboraz egongo den.

Txokoak eraikitzea Txokoak eraikitzea aztertu beharreko funtsezko alderdi bat da, haurrak jarduera horretan parte hartzen ari dela sentitu behar baitu beti. Hura diseinatzeko ideiak eman ditzake, materiala bildu eta ikasgelan edo antolatuko den espazio ludikoan non jarriko den erabakitzen parte hartu.

Normalean, txokoak ikasgelan bertan eraikitzen dira, baina bestelako espazioak ere aprobetxa daitezke, hala nola korridoreak edo atariak.

Txokoak ongi definitutako egitura eduki behar du, eta espazio zehatz bat —zenbat eta itxiagoa orduan eta hobe—, baina, aldi berean, ikasgela osoaren ikuspegia eduki behar du hezitzaileak. Txoko baten eta beste baten arteko espazioa mugatzeko hainbat estrategia erabil daitezke, hala nola alfonbrak, altzariak, apalak..., metro bateko altuera inoiz gainditu gabe. Halaber, funtzio horretarako, sabaian eskegitako objektu mugikorrak edo posterrak erabil daitezke.

160

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Kontuan eduki behar da mugitu ahal izateko behar adinako espazioa eduki behar dutela txokoetan haurrek. Konponbide egokia da batzuk besteen baitan sar daitezkeen mahaiak eta aulkiak edukitzea; horrela, ikasgelako espazioari etekin handiagoa aterako diogu. Txokoen banaketa ongi pentsatu eta argudiatu behar da. Ikastaldea eremuetan banatzea gomendatzen da, txoko bakoitzean sor daitekeen zarataren arabera.

Ez da komeni ikasleek txokoak egun batetik bestera muntatuta aurkitzea, baizik eta denborarekin sortu behar dira. Are gehiago, eraikuntza-prozesua lasai eta xehetasunei arretaz erreparatuz egin behar da. Txokotan lan egitea hautatzen bada, komeni da ikasturtearen bigarren hilabetean bost bat txoko muntatuta egotea, ikastaldeko kide guztiak horietakoren batean banatuta eduki ahal izateko.

Materialez hornitzeko moduak Txokoak muntatzeko materiala hainbat modutan lor daiteke: denda espezializatuetan erosiz (farfailak, panpinak, garajeak...), beti interesgarria baita estreinatzeko zerbait berria izatea, edota hainbat material jasoz; adibidez, esne-botilak erabil daitezke boloak egiteko, edo edari-latak marakak egiteko.

Txokoak eraikitzen gurasoek ere parte hartzea garrantzitsua da. Ikasturtearen hasieran, ikasgelan zer antolamendu mota izango duen azaldu beharko die hezitzaileak gurasoei, eta era batera edo bestera saiatu beharko du haiek ere ikastetxean seme-alaben hezkuntza-prozesuan parte-hartzaile senti daitezen.

Gurasoek txokoak sortzen lagun dezakete, erabiltzen ez dituzten etxeko materialak ekarriz —hala nola alfonbrak, apalak, arropa zaharra— edota egiten den jardueraren batean aktiboki parte hartuz (adibidez, irakurketaren txokoan txotxongiloekin ipuin bat kontatzen).

Materialak hautatzea Materialak hautatzeko, hainbat faktore hartuko dira kontuan: 9 Ikusgarria eta ikusteko atsegina izatea 9 Segurtasun-baldintza batzuk betetzea: pintura toxikorik ez izatea, ertz zorrotzik ez izatea, etab.

9 Oso pieza txikiak ez izatea 9 Tamaina eta pisua haurren adinerako egokiak izatea Txoko bakoitzerako zenbat objektu behar diren erabakitzeko, kontuan hartu behar da nahikoak izatea, liskarrik ez gertatzeko, baina ez gehiegi, arreta ez galarazteko.

Zer material behar den erabakita, ordenatuta egon dadin nola gorde pentsatu behar da, erraz aurkitzeko moduan. Komeni da kaxak, saskiak edo apalak erabiltzea, identifikatzen laguntzeko ikurrak, marrazkiak edo argazkiak dituztenak, horrela haurraren autonomia bultzatzen baita.

LANBIDE EKIMENA

161

Haur Hezkuntza

Txokoko jarduerak helburuen araberakoak izango dira, eta kontzeptuzko edukiak nahiz prozedurazkoak eta jarrerazkoak landu beharko dira.

Txokoaren funtzionamendua. Arauak Edozein txoko martxan jarri aurretik, taldekide guztien artean erabilera-arauak finkatu behar dira, funtzionamendua errazte aldera. Hau da, haurren eta hezitzailearen artean hitzartutako oinarrizko arau batzuk ezarri behar dira.

Adibidez, erabaki beharko da haur bakoitzak zein txokotara joan nahi duen hauta dezakeen, txokoa beteta badago beste batera joateko zer baldintza dituen, haur bat txokoz alda daitekeen hasieran aukeratu duenean denbora bat eman ondoren eta txokoa errepika dezakeen —kasu horretan, egokiena izango litzateke lehenbizi gainerakoetatik pasatzea—. Beste arau batzuk egiten den txokoaren araberakoak izango dira; adibidez, modelatuaren txokoa eraikitzen bada, haurrek eskuak garbitu beharko dituzte beste material batzuk ez zikintzeko.

Txokoa aurkeztea Txokoak muntatzen bukatu ahala, hezitzaileak ikastalde osoarekin jardueraren bat egin beharko du txokoa aurkezteko, materialak erakutsiz eta bertan egin daitezkeen jardueren berri emanez, irudimenari eta sormenari leku eginez betiere. Txokoko jarduerak bakarkakoak edo kolektiboak izan daitezke, helburuen arabera. Hezitzaileak programazioa egiten duenean, ez du ahaztu behar kontzeptuzko edukiak nahiz prozedurazkoak eta jarrerazkoak ere landu behar direla.

Txokoen jarraipena Haur guztiak astean behin gutxienez txoko guztietatik igarotzen direla ziurtatu behar du helduak.

Horretarako, komeni da erregistro-orri bat egitea, sarrera bikoitzekoa; lehen ilaran txokoak adieraziko dira, eta lehen zutabean, haurren izenak edo argazkiak.

162

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Egunero itsasgarri-kolore desberdina eduki ahal izango da, eta, hala, zehatz-mehatz jakin ahal izango da noiz eta zein txokotan egon den haur bakoitza. Hasieran, txokoen jarraipena eta kontrola hezitzaileak egingo du, haurrarekin batera, baina pixkanaka ardura hori haurraren esku utziko du, hark egitea lortu arte.

Hezitzailearen zeregina Hezitzaileak hiru zeregin mota izango ditu nagusiki: 9 Bat, animatzailea izatea, dinamizatzen eta bultzatzen duena eta norbanakoari edo taldeari laguntzen diona, baina beharrezkoa denean soilik.

9 Bestea, ikaskuntza gertatzeko beharrezkoak diren materialak eskaini eta antolatzea.

9 Azkenik, egiten diren jarduerak eta gertatzen diren elkarreraginak behatzea.

Hezitzaileak jardueraren dinamizatzailea izan behar du, eta, aldi berean, jolasa libre izan dadin utzi behar du; hau da, batzuetan, hasieran batez ere, beharrezkoa izaten da haur batzuei orientazio edo iradokizun txikiak ematea haien sormena pizteko, baina, lehen une hori gaindituta, hezitzaileak jolasa bere kasa garatzen utzi behar du. Txokoak, berez, iradokitzailea eta jarduera-sortzailea izan behar du.

Laburbilduz, hezitzaileak jarduera behar bezala egiteko beharrezkoa den guztia ematen duen gida edo zaindari aktiboa izan behar du, eta, aldi berean, prozesua gidatu behar du, haur bakoitzak bere garapen orokorrean aurrera egin dezan.

Jarduera gehienak jolas librekoak izatea komeni bada ere, txokoek jarduera zuzenduak planifikatzeko aukera ematen dute, eta hezitzailearen proposamen batetik edota haurren beraien ekimenetatik abia daitezke.

Komeni da hezitzaileak garbi izatea jarduera programatuen behin-behinekotasuna, eta zalantzarik ez izatea materiala eta jarduerak aldatzeko, haurren interesari eusteko eta helburuak betetzeko.

Ebaluazioa Txokoen ebaluazioa egiteko, hezitzaileak honi begiratu behar dio: `

Haurren aurrerapena. Aurrerapena ebaluatzeko, jardueren zuzeneko behaketa erabiliko da, haurrak txokoetan dauden bitartean.

Hauek jaso behar dira: haurrak aktiboki parte hartzen duen, jarduerari hasiera bere ekimenez ematen dion, bakarrik edo kide gehiagorekin jolasten den, denbora guztian arretari eusteko gauza den, jarduera atseginez egiten duela erakusten duen eta abar.

Hori guztia, helburu batzuei begira jarritako behaketa-jarraibide sistematiko bat erabiliz sistematiza daiteke. Hezitzaileak kontuan hartu behar du beti ebaluazioa prozesuarena izango dela, eta ez soilik emaitzarena.

`

Zeregin hezitzailea. Jardueraren baldintza orokorrak, prozesua eta saioetan izaten duen aurrerapena ebaluatu behar dira. Garrantzitsua da aldiro txokoen onespenari buruzko hausnarketa egitea, eta beste batzuk bilatu behar dira proposatutakoek ikasleen beharrizanak betetzen ez dituztela sumatzen bada.

Hezitzaileak, ebaluazioa egiteko, hauek aztertu behar ditu, besteak beste: materiala, jarduera egiten eman duen denbora, txoko bakoitzarentzat aukeratutako kokalekua, jarduera gauzatzeko giroa, bere esku-hartzea eta ordutegia.

LANBIDE EKIMENA

163

Haur Hezkuntza

Txokoen helburuak Txokoetan oinarrituta, helburu asko eta askotarikoak landu daitezke. Hona hemen haien baliagarritasun didaktikoaren berri emango digun zerrenda: 9 Ikaskuntza aktiboa eta esanguratsua bultzatzea 9 Ispiluan bere irudia ezagutzea 9 Espazioa eta hezitzailea kideekin partekatzea 9 Txokoko eta egunero erabiltzeko materialak eta objektuak ezagutzea, behatu eta manipulatu ondoren 9 Motrizitate xehea eta larria sustatzea 9 Komunikazioa eta soziabilitatea bultzatzea 9 Bere gorputzaren kontzientzia hartzea 9 Esperientziak, sentimenduak eta emozioak adieraztea 9 Antsietatea askatzea 9 Lengoaia komunikatiboa garatzea 9 Gorputz atalak kokatu eta izendatzea 9 Eredu ezagunak, benetakoak edo fikziozkoak, imitatzea 9 Sekuentzia eta egoera sinbolikoak irudikatzea 9 Jolas sinbolikoarekin eguneroko egoerak birsortzea 9 Pixkanaka txokoko hiztegia erabiltzea 9 Ordenatzea eta sailkatzea 9 Objektuekin batuketaren eta kenketaren kontzeptua ikastea 9 Irakurketaren plazera lantzea 9 Txokoan bizi izandako egoera deskribatzea 9 Bere txokoko kide batekin elkarrizketa txikietan parte hartzea 9 Irudimenaren eta fantasiaren garapena bultzatzea 9 Eskuzko trebetasunak bultzatzea

Txoko batzuk Haur-hezkuntzan, jolas-txoko egokienetako batzuk hauek dira: etxea edo etxeko alderdi batzuk, hala nola sukaldea edo egongela, garajea, ile-apaindegia, liburutegia edo denda, mozorroak edo erizaindegia.

Halaber, ohikoak dira pintura, inprimaketa, buztina, harea, lengoaia, logika matematikoa edo bestelako jarduerak lantzeko txokoak.(2) Atal honetan, nolabaiteko sakontasunez deskribatuko ditugu jolas sinbolikoaren, eraikuntzaren, jolas didaktikoaren eta psikomotrizitatearen txokoak.

164

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jolas sinbolikoaren txokoa Piageten arabera, jolas sinbolikoak desioak eta tentsioak bideratzeko, gatazkak konpontzeko eta bete gabeko beharrizanak ulertzeko balio die haurrei, besteak beste. Berezko jolasa da, batez ere 6 urtera bitartean; horregatik, haur-eskolan ahalik eta gehien bultzatu behar da.

Jolas sinbolikoaren txokoa muntatzeko aukerak asko dira, eta, horregatik, horietako batzuk besterik ez dira eskaintzen: 9 Etxea: sukaldetxoa, egongela, panpinen gela 9 Denda 9 Ile-apaindegia 9 Mozorroak 9 Hiria 9 Garajea 9 Erizaindegia, edota haurraren interesen arabera sor daitezkeen beste batzuk.

Ikus daitekeenez, jolas sinbolikoaren txoko asko egin daitezke, eta hezitzaileak erabakiko du une bakoitzean zein diren egokienak, lantzen ari den interesgunearen arabera eta asmoaren arabera.

Txoko batzuk, etxearena adibidez, egonkorrak izatea komeni da, eta beste batzuk, mozorroena edo erizaindegiarena adibidez, hobe da testuinguruak hala eskatzen duenean muntatzea.

9 Etxearen txokoa: sukaldetxoa, egongela, panpinen gela (2-6 urte). Txoko honetan, haurrek rolak, jokabideak eta harreman-estiloak imitatzen eta ikasten dituzte, komunikazioa eta lengoaia bultzatzen dira, eta psikomotrizitate xehea (objektu txikiak hartzea) nahiz larria estimulatzen dira.

Behar adinako espazioa izanez gero, sukaldetxoaren edo gelaren ordez etxe txiki bat muntatzea komeni da, etxearen espazioa mugatzen duten hormekin edo altzariren batekin, ahal izanez gero. Txoko hau muntatzeko behar diren materialak hauek dira: mahaia, aulkiak, sofa, telefonoak, sukaldetxoa, edalontziak, platerak, mahai-tresnak, mahai-oihalak, mahaizapiak, lapikoak, zartaginak, zapiak, erratza, kuboa, zoru-garbigailua, panpinak, arropa, sehaska, kotxetxoa, biberoiak, pixoihalak, txintxarriak, orrazia, eskuila, toalla, etab.

Txoko hau jolas librekoa izango da nagusiki. Hezitzaileak anima dezake, baina inoiz ez zuzendu.

LANBIDE EKIMENA

165

Haur Hezkuntza

`

Dendaren txokoa (3 edo 4 urtetik aurrera). Txoko honetan nahierara jolasten uztea komeni da, batez ere hasieran, gero jarduera egituratuagoak egiten hasteko. Oinarrizko jarduera erostea eta saltzea da; hasieran, produktuak trukatu besterik ez dira egiten, eta gero, pixkanaka, txanponak eta kopuruak sartzen dira.

Beharrezko materialak hauek dira: salmahaia, kutxa erregistratzailea, dirua, produktuak ezartzeko apalak, telefonoa, biltzeko papera, muntatu nahi den denda motaren arabera saltzeko produktuak (barazki-denda, lurrindegia, etab.), balantza, diru-zorroak, saskiak, etab.

Txoko hau oinarrizko eragiketak —hala nola batuketa eta kenketa—, eta kopuruari, ordenari eta sailkapenari dagozkion kontzeptuak lantzeko erabil daiteke.

`

Ile-apaindegiaren txokoa (2 edo 3 urtetik aurrera). Txoko honetako jarduera nagusiak orrazkerak egitea eta makillajea dira; hori da, behintzat, haurrek beren jolas librean adierazten dutena. Txoko honen bitartez, hiztegia aberasten da, txanda errespetatzen ikasten da, denboraren antolamendua lantzen da (ekintza jakin batzuen ordenaren garrantzia: lehenbizi garbitu, gero lehortu eta azkenik orraztu), psikomotrizitate xehea garatzen da eta eskainitako edo jasotako zerbitzuarengatik ordaintzen eta kobratzen ikasten da.

Oinarrizko materialak hauek dira: buruak garbitzekoa, ispiluak, eserlekuak, erruloak, matxardak, eskuko lehorgailuak, makilatzeko brotxak, ziriak, zintak, diademak, limak, ileordeak, eskuilak, orraziak, ispilu txikiak, makillaje-maletatxoak, etab.

Jarduerak jolas librekoak izango dira nagusiki, eta 4 urte inguruan jarduera zuzenduren bat egin daiteke, adibidez: Makillatuko al gara?. Jarduera horretan, hezitzaileak haurrei panpina bat makilatzen irakats diezaieke eta, praktika hori eginda, euren artean makila daitezke.

Lantzen ari den interesgunearen arabera, jarduera hori aldatu egin daiteke, eta hezitzaileak makilla ditzake haurrak. Txoko hau erabiltzeko une egokia Inauteriak dira.

`

166

Mozorroen txokoa (2-6 urte). Txoko honek elkarreragina eta elkarlana bultzatzen ditu, gehienetan laguntza behar baitute soinekoaren kremailera igotzeko edo praken uhala ongi jartzeko. Txoko hau eta ile-apaindegiarena osagarriak dira, mozorro on bat ez baitago osatuta makillajerik gabe.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Beharrezko materiala hau izan daiteke: ispilu handi bat, helduen arropa (alkandorak, soinekoak, zapatak), osagarriak (lepokoak, gerrikoak, gorbatak, musuzapiak, txanoak, poltsak), ileordeak, makillaje-kaxa bat, arropa gordetzeko kutxa handi bat, esekitegiak, gurasoek emandako hainbat pertsonaiaren mozorroak (magoak, printzesak, piratak...).

Jarduerak libreak nahiz zuzenduak izan daitezke. Komeni da hezitzaileak aldi bat uztea haurrek txokoa ezagut dezaten, eta gero jolas dramatikoak edo irudikatzekoak proposa daitezke. `

Hiriaren txokoa (3-6 urte). Txoko honek espazioan eta denboran orientatzen laguntzen du, bai eta koloreak ezagutzen, eta forma eta tamaina ezberdinak ordenatzen, sailkatzen eta horien seriazioa, korrespondentziak eta manipulazioa egiten ere.

Halaber, begi-eskuen koordinazioa bereziki lantzen da; izan ere, adibidez, haurrek autoak mugiarazi behar dituzte, garajeko igogailua eragingailu batez igoarazi edo jaitsarazi behar dute, etab.

Materialak haurren adinera egokitu behar dira, baina beharrezkoa zer den honako zerrenda honek adieraziko digu: bi solairuko garajea, errepideak marraztuta dituen 2 x 2 metro inguruko alfonbra, hainbat tamaina, kolore, forma eta materialetako autoak, etxeak, semaforoak, panpinak (oinezkoak) eta jolasa bukatzean pieza txikiak gordetzeko kaxak.

Merkatuan badaude panpina batzuk, hala nola Play-mobil edo Pin y Pon, soroak, baserriko bizitza, itsasoa eta zoologikoko edo oihaneko animaliak lantzen diren txoko hau muntatzeko erabil daitezkeenak.

Eraikuntzaren txokoa (2-6 urte) Txoko honek espazioan eta denboran orientatzen laguntzen du, eta psikomotrizitate xehea nahiz larria garatzen du.

Ez da dendetan aurkitzen diren eraikuntza-bloke tipikoetara mugatu behar; haurrei hain egituratuak ez diren beste material batzuk proposa dakizkieke, hala nola: neurri guztietako kartoizko kaxak, plastikozko kaxa txikiak, esne-hautsaren poteak, piezak gordetzeko ontziak eta jolas-espazioa mugatzeko alfonbra bat.

Halaber, ikasgelan 1,5 x 1,5 m-ko hareatza txiki bat antola daiteke, eta lurretik 50 cm ingurura ezarri, haurrek han eskuekin, jogurt-poteekin, harriekin edo bestelako materialekin gazteluak, errepideak edo nahi dutena eraiki dezaten; horrek sormena bultzatu eta errealitatea esploratzen lagunduko die.

Jolas didaktikoen txokoa (3-4 urtetik 6ra) Txoko honen helburu nagusia da haurrarengan funtzio kognitiboak eta psikomotorrak estimulatzea.

Materialak askotarikoak dira, haurren adinaren arabera; izan ere, ez dira berdinak 3 urteko haurra edo 5 urtekoa. Aurki ditzakegun jostailuen kopuru handia dela eta, komeni da txoko hau ikasleen eboluzioaren arabera aldatzea.

Ager daitezkeen materialak: puzzleak, kanikak, ahokadurak, bloke logikoak, hainbat loto-joko, hariztatzeko jokoak, ordenatzeko eta sailkatzeko jokoak, mahai-jokoak (dominoa, antzararena...), ordenagailujokoak, materiala gordetzeko kaxa handiak, apalak, aulkiak eta mahaia.

LANBIDE EKIMENA

167

Haur Hezkuntza

Psikomotrizitatearen txokoa (1-3 urte) Komeni da txoko hau ikasgelan muntatzea, baldin eta gelaren tamainak horretarako aukera ematen badu. Materialak ez du zertan garestia izan, eta egurrezko tiradera soil batzuekin haurrak igotzeko, irristatzeko edo azpian ezkutatzeko egitura bat eraiki daiteke. Halaber, koltxonetak, hainbat formatako apar-blokeak, oihal zatiak eta abar erabil daitezke.

Txoko mota honetan egin beharreko jarduerek bakarka eta taldeka egiteko jolas librekoak izan behar dute nagusiki, asmo nagusia gorputzaren bitartez adierazteko aukera ematea baita. Haurren adinaren arabera, hainbat jarduera ludiko proposa daitezke, koordinazio psikomotorra, espazioaren eta denboraren egituraketa eta gorputz-eskema estimulatzera eta zentzumen guztien bidez hautematera bideratuta, ez entzumenaren bidez edo ikusmenaren bidez soilik.

Ikasgela txokoen arabera egituratzea 2-3 urtekoen ikasgela bat txokoen arabera egituratzearen adibide bat hauxe da:

1. Ikasgelako sarrera 2. Esekitokiak, ur-puntua, haurren arropa gordetzeko armairuak 3. Plastikaren edo esku-lanen txokoa 4. Arbel handia, 75 bat zentimetroko altueran ezarria 5. Jolas sinbolikoaren txokoa: etxea (sukaldetxoa, egongela, sehaska duen gela, etab.), mozorroen kutxa 6. Irakurketaren txokoa: txotxongiloak, ipuinak eta abar.

7. Jolas didaktikoen eta eraikuntzakoen txokoa 8. Haurren interesen arabera txoko bat muntatzeko espazioa

168

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Beste jolas-espazio batzuk haur-eskolan

Psikomotrizitate-gela (2 urtetik aurrera) Espazio honetan haurrek aukera dute iraulkatzeko, batzuk besteen gainean jartzeko, zilipurdika ibiltzeko edo ikastaldeko kide batek esandakoaren araberako ekintzak egiteko. Hemen lasaitu egiten dira, eta beren gorputza eta besteena ezagutzen ikasten dute.

Ikuspegi praktikotik, komeni da haurrak gelan oinutsik sartzea, eta gela interesguneen arabera antolatuta egotea. Ondoren planteatzen den materiala orientatzailea besterik ez da, eta beharrizanen arabera alda daiteke: ispilu handia, moketa, hainbat tamainatako pilotak, egunkari-orriak, mantak, maindireak, koltxonetak, uztaiak, makilak, jausgailuak, pikak, sokak, plastikozko edo oihalezko tutuak, kartoizko kaxa handiak, globoak, mahaiak, aulkiak, jarleku luzeak, bizikletak, eskorgak, pneumatikoak...

Erabilera anitzeko aretoa (2 urtetik aurrera) Erabilera anitzeko aretoa, normalean, ikastetxe bakoitzak beharrizanen arabera antolatzen duen leku zehaztugabea izaten da. Horregatik, toki ona da prestatzeko denbora behar izaten duten jarduera ludikoak antolatzeko. Adibidez, bide-hezkuntzarako zirkuitu bat presta daiteke garraiobideen interesgunea lantzen denean, edota kolore gorriaren festa, dagozkion jolasekin, kolore hori lantzen amaitutakoan.

LANBIDE EKIMENA

169

Haur Hezkuntza

Areto horretan, halaber, une jakin bateko festa baten inguruan egiten diren jolas kolektiboak presta daitezke (ikasturte-hasiera, Gabonak, Inauteriak edo ikasturte-amaiera). Une horiek garrantzitsuak dira, jolas tradizional, elkarlanezko eta abarren bidez hezkuntza-komunitateak eguneroko monotonia hautsi eta komunitateko kide guztien arteko komunikazioa bultzatzen baitu.

Liburutegia (4 urtetik aurrera) Eskolako liburutegia haurrek bisitatu ohi ez duten lekua da; horregatik, komeni da ikasgelan bertan irudiak irakurtzeko txokoa izatea. Hala ere, ez da alde batera utzi behar jolaseremu gisa.

Liburutegiak kontuan hartu behar ditu haur horiek espazioa banatzean. Eremu bat sortu behar da oraindik irakurtzen ez dakitenentzat eta irakurle hasiberrientzat, batez ere klasea amaituta irekita gelditzen bada. Gomendagarria da espazio hori atsegina izatea, gutxienez bi ingurunerekin: bata irakurtzeko, eta bestea liburutegirako bisitan sor daitezkeen jolasak eta dramatizazioak egiteko. Material hau erabil daiteke: alfonbra bat, hamar edo hamabi kuxin, mahai hexagonalak eta aulkiak.

5.3 Espazio irekiak eskolan. Jolastokia Zer baldintza bete behar dituzte jolastokiek?

Lege-esparrua Haur-hezkuntzako eskoletako jolastokiek gutxieneko eskakizun batzuk bete behar dituzte, 1004/1991 Errege Dekretuak, ekainaren 14koak, zehazten dituenak (ekainaren 26ko EAO); hauexek dira:

170

`

9. artikulua, e atala. Lehen zikloa emateko, “eskolak soilik erabiltzeko, 9 unitate edo zatiki bakoitzeko jolastoki bat egongo da, eta ez du inoiz 75 metro karratu baino gutxiagoko azalera izango�.

`

11. artikulua, b atala. Bigarren zikloa ere ematen duten ikastetxeen kasuan, hau zehazten du: “jolastokia eskolak soilik erabiltzeko izango da, eta ez du inoiz 150 metro karratu baino gutxiagoko azalera izango. Ikastetxeak sei unitate baino gehiago baditu, jolastokiaren azalera 50 metro handituko da unitate bakoitzeko�.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Nolanahi ere, ez Errege Dekretu honetan, ez 1991ko azaroaren 4ko Ministerio Aginduan ere (1991ko azaroaren 12ko EAO), ikastetxeen eraikuntza-proiektuak egiteko beharrizanen programak onartzen direnekoan, ez dira zehazten jolastokiaren ezaugarri teknikoak eta funtzionalak; beraz, ikastetxe bakoitzak erabakitzen du nolakoa izango den bere jolastokia.

Haur-hezkuntzako eskola bateko jolastokiaren gutxieneko baldintzak araututa daude.

Oinarrizko baldintzak Jolastokiek edo aisialdirako lekuek berez sortzen den jolasa eta jarduera psikomotorrak eta jokabide sozialak bultzatzeko espazioak izan behar dute. Eskolako jolastokia ez da gainerako heziketa-jardueretatik bereizitako elementua, eta, horregatik, komeni da gutxieneko eskakizun batzuk bete ditzan, jarduera ludikoak behar bezala egiten direla bermatzearren, haurren osotasun fisikoan eta osasunean kalteak eragin ditzaketen arriskuak saihestuz. Oinarrizko baldintzak hauek dira: 9 Ezintasun fisikoren bat duten haurrentzako irisgarriak izan behar dute.

9 Zerbitzuak hurbil izan behar dituzte.

9 Jolasteko eremu erreserbatuak izan behar dituzte, haurren adinaren arabera.

9 Jolasteko elementuak material ez-toxikoekin eta ez-eroaleekin fabrikatuta egongo dira.

9 Jolasteko elementuek xede duten adin-multzoari egokitutako tamaina izango dute, eta sortutako inguruneen arabera banatuta egongo dira.

9 Jolasteko eremu bakoitzak zoru mota jakin bat izango du. Horrela, elkarlaneko jolasetarako eta jolas sinbolikoetarako eremuan, komeni da zorua biguna izatea, adibidez kautxu birziklatuzkoa edo poliuretanozkoa, eta eraikuntza-eremuan, berriz, hondarrezkoa. Hondarrezko zoruak saihestu egin behar dira leku hotzetan edo euri asko egiten duenetan, hondarrean hezetasunak egunetan irauten baitu. Laburbilduz, komeni da jolastokiak zoru mota desberdinak izatea, dituen eremuen arabera.

9 Eguzkiak emateko moduan kokatu behar dira, baina, aldi berean, itzalguneak dituztela.

9 Mugitzen diren jolasteko elementuek, zabuek adibidez, segurtasun-area seinalizatua eta hesitua izango dute.

9 Klimaren arabera, ez da zentzugabea jolasteko eremu estali bat, zati bat estalia duena behintzat, proposatzea (ataripeak), jolastera irteteko eguraldiaren mende ez egoteko.

9 Jostailu txikiak eta bestelako objektuak gordetzeko leku bat eduki behar dute.

LANBIDE EKIMENA

171

Haur Hezkuntza

Jolastokiko jarduera ludikoak

Espazio honetan landu daitezkeen helburuak Jolasteko eremuetan, hezkuntza-helburu hauek landu daitezke: 9 Jolas librea bultzatzea 9 Haurren garapen ebolutiboa sustatzea 9 Sozializazioa bultzatzea 9 Adin guztietako taldeei aukerak ematea 9 Pertzepzioa estimulatzen laguntzea 9 Hainbat mugimendu-funtzioren praktika ahalbidetzea 9 Ingurumenarekiko errespetua sustatzea

Jarduera ludikoak Jolastokietan egin beharreko jarduera ludikoak libreak nahiz zuzenduak izan daitezke. Jarduera horiek jolastokiko elementuen arabera eta jolasten diren haurren etapa psikologikoaren arabera zedarrituta daude. Horrela, haurren etapa psikologikoaren arabera, hau plantea daiteke: `

Mugimendu-jolasen eremua; oso egokiak izan daitezke igotzeko labirintoak, tutuak eta txirristak, sokazko eskalak eta zubiak eta tranpolin sinpleak. Horien bidez, indarra, malgutasuna, abiadura, eta abar garatzen dira.

`

Jolas sinbolikoen eta rolen eremua; egokiak izan daitezke etxolak, igluak, gazteluak eta gotorlekuak. Oso baliagarriak dira aulkiak eta mahaiak ere.

`

Eraikuntza-jolasen eremua. Adin hauetan, komeni da mota guztietako eraikuntzak egiteko hareatza bat sortzea. Harea aldiro mugitu eta aldatu beharko da.

Elkarlaneko jolasak etapa zehatz batekoak ez badira ere, komeni da espazio bat izatea eskolako jolastokian. Kanpoko elkarlaneko jolasak egiteko materialik ez badago, zuzendaritzari edo guraso-elkarteei proposatu behar zaie horrelako jolasetarako elementuak egin edo erostea, eta eskoletan instalatzea.

Jolastokiaren egituraketa eta diseinua Jolastokiaren egituraketa adin horietako haurrek gehienbat egiten dituzten jarduera ludikoen arabera egin behar da.

Jolasteko eremu bat diseinatzean, hainbat oinarrizko alderdi hartu behar dira kontuan:

172

`

Erliebea. Erliebe batzuk diseinatu behar dira, hala nola mendixkak, bideak, gurutzeak edo bestelako motibazio-iturri batzuk.

`

Ura. Garrantzitsua da ura hurbil izatea, harea busti ahal izateko eta horrela eraikuntzak errazteko.

`

Landareak. Pentsatu zein zuhaitz motak eman dezakeen gutxieneko itzala udaberrian eta udan, lekuko klimaren arabera. Jolasteko eremuak bereizteko, zedarrituko dituzten zuhaixkak landa daitezke. Garrantzitsua da landatzen diren espezieak toxikoak ez direla ziurtatzea.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Hona hemen jolastokia hainbat eremutan banatzearen adibide bat:

1. Jolas fisikoen edo mugimenduzkoen eremua 2. Jolas sinbolikoen eremua 3. Eraikuntza-jolasen eremua

4. Elkarlaneko jolasen eremua 5. Helduentzako eserlekuen eremua 6. Eremu estalia

5.4 Eskolatik kanpoko espazioak Eskola-txangoak. Zer dira?

Haurrak ingurunearekin erlazionatu behar du hazteko eta osoki garatzeko, eta, hezkuntzaren profesionalak diren aldetik, hezitzaileek helburu horretara bideratutako jarduera guztiak sustatu behar dituzte. Txangoak baliabide egokia dira erlazio hori bultzatzeko.

Garai batean, eskoletako txangoak sari gisa edo oso jarduera puntual gisa planteatzen ziren, baina, gaur egun, eskola gehienek beste hezkuntza-jarduera bat balitz bezala ikusten dituzte, eta beren programazioetan sartzen dituzte. Normalean, urteko programazioetan funtsezkotzat jotzen diren txangoak jasotzen dira, eta ikasturtean zehar beste batzuk gehitzen dira, taldearen interesen, beharren edo aukeren arabera.

Termino horren lehen hurbilketa egiteko, honela defini dezakegu txangoa: lurralde batean zehar batetik bestera ibiltzeko jarduera, bisitatzen den eremuari buruzko ezaupideak sakontzeko, ongi pasatzeko edo kirola egiteko egiten dena.

Txangoek eta haiekin lotuta sortzen diren jarduerek ikasleek aldez aurretik dituzten ezaupideekin lotuta egon behar dute; bestela, txangoa gauza arrotz gisa ikusiko dute, eta irteeran inplikazio txikia izango dute.

Hezitzaileak taldearen interesak zein diren ikertu behar du, interes horien arabera txangoak planifikatu ahal izateko. Adibidez, haurrek delfinekiko edo beste animalia batzuekiko interesa dutela ikusten badu, gai horri buruzko interesgune bat edo proiektu bat presta daiteke eta, halaber, hurbilen dagoen zoologikora edo akuariora joan.

Helduak prozesuan zehar duen jarrera funtsezkoa da. Jarrera irekiak eta gogotsuak ikasteko eta ezagutzeko gogoa sorraraziko die ikasleei.

Txangoak planifikatzea Txango bat antolatzea erabakitzen denean, hiru une hartu behar dira kontuan: txangoa egin aurrekoa, txangoa bera eta ondorengoa.(5)

LANBIDE EKIMENA

173

Haur Hezkuntza

Txangoa egin aurrekoa Txangoari ekin aurretik, alderdi hauek hartu behar dira kontuan: `

Lekua hautatzea. Lekua honen arabera hautatuko da: −

Programatutako helburuak. Adibidez, txango bat antola daiteke gaztainondoen baso batera, udazkenean bagaude. Gainera, garrantzitsua da, ahal izanez gero, txangorako hautatu den lekura aldez aurretik joatea, edo lekua ezagutzen duen norbaitekin harremanetan jartzea, eguneko jarduera guztiak planifikatzeko.

−

Haurren adina. Adibidez, ez da gauza bera txangoa 2 urteko haurrentzat egitea —oso azkar nekatzen dira oinez—, edo 5 urteko haurrentzat egitea —arazorik gabe ibil daitezke ordutebez—.

−

Abiapunturako distantzia. Eskolaurreko haurrak, egun bateko txangoetan, gehienez ere 20-30 km-ra eraman daitezke.

−

Zenbat haur eramango diren.

`

Garraiobiderik egokiena bilatu behar da, erabaki den lekuaren eta ordutegiaren arabera.

Normalean, autobusa erabiltzen da gehien adin horretako haurrentzat, baina ez dugu aldez aurretik garraio publikorik baztertu behar (trena, lineako autobusa edo metroa).

`

Txangora joan aurretik egingo diren jarduerak prestatzea eta antolatzea. Komeni da jarduera batzuk egitea, hautatutako lekura nola joango diren, txangoan zer egingo duten eta zer ikusiko duten azalduz, besteak beste.

`

Zein hezitzaile joango diren txangora erabakitzea.

`

Gurasoei edo legezko tutoreei baimena eskatzea, egun batzuk lehenago, eta haur bakoitzaren Gizarte Segurantzako txartelaren fotokopiari eranstea.

`

Gurasoentzako informazio-ohar bat idaztea nora, nola eta noiz joango diren azaldu behar zaie, eta zer-nolako jarduerak egingo dituzten txangoan (komeni da zehaztea zein helburu lantzea espero den), zer material eraman behar duten haurrek egun horretan, eta zer ordutan irtengo eta itzuliko diren.

`

Identifikatzeko eranskailu, kartoi mehe edo antzekoak prestatzea haur bakoitzarentzat, haren izena eta telefono-zenbaki bat adierazten dutena, galtzen baldin bada.

`

Lehen sorospenetarako botikina, sakelako telefonoa, eskudirua, material ludikoa eta beharrezkoa den beste materialen bat prestatzea (papera, arkatzak, etab.).

Txangoa bera Txangoaren eguna egun berezia izan ohi da; haurrak urduri samar egoten dira, eta barrez etengabe.

Plangintza ongi egin bada, une horretatik aurrera dena ongi aterako da.

174

`

Komeni da hezitzaileek bidaian zehar egiteko jarduera ludiko batzuk prestatzea; adibidez, kasete-zinta baten laguntzaz abestiak kanta daitezke, eta aldi berean keinuak egin (Paristik datorren..., xoxuak galdu du....) eta abar.

`

Hautatutako lekuko jarduerak. Txangoa eskolan lantzen ari diren helburuen arabera antolatzen da. Helburu horiek lantzeko jarduerak zentzumenen bitartez behatzekoak, deskribatzekoak edo ikertzekoak izan daitezke.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Ezaupide berriak eskuratzea edo zeudenak sendotzea lortu beharreko helburuetako bat izanik ere, ez da bakarra izango; izan ere, txangoak ezin hobeak dira balioak, ohiturak eta jarrerak lantzeko eta, beraz, ez da aukera hori galdu behar. Adibidez, txangoa egiten denean landu daitekeen zehar-gaietako bat osasun-hezkuntza da (elikadura, higiene-ohiturak, etab.), baita ingurumen-hezkuntza ere. `

Helburuak. Txango bakoitzak lantzen ari den gaiari lotutako helburuak baditu ere, txango guztien helburu komun batzuk ere aipa ditzakegu: 9 Ibiltzeko era hainbat zoru motatara egokitzea 9 Behatzeko gaitasuna lantzea 9 Norberaren gaitasun fisikoak aurkitzea (korrika ibiltzea, jauzi egitea, etab.)

9 Hainbat ingurune ezagutzea 9 Denboraren eta espazioaren eskemak garatzea (orientazioa eta antolamendua) 9 Lengoaia eta komunikazioa bultzatzea 9 Orokortzen laguntzea 9 Enpatia-gaitasuna lantzea 9 Prozedurak eta trebetasunak eskuratzea, maketak egiteko, planoak egin eta irakurtzeko, etab.

9 Balio positibo batzuk bultzatzea, hala nola tolerantzia, elkartasuna, adiskidetasuna, eta abar.

9 Autonomia pertsonala sustatzea (ohiturak, autokontrola eta autorregulazioa) 9 Ingurunea errespetatzea, kultura- nahiz natura-ondarea

`

Hezitzailearen jarrera garrantzitsua izango da esperientzia honek arrakasta izan dezan; horretarako: 9 Bere ardurapeko haurren segurtasuna zaindu beharko du.

9 Arretaz entzun beharko du haurrek beren aurkikuntzen berri ematen diotenean.

9 Gatazka-egoeretan esku hartu beharko du.

9 Une oro ikasleen erreferentzia izan beharko du.

9 Ingurunea errespetatu eta errespetarazi beharko du.

LANBIDE EKIMENA

175

Haur Hezkuntza

Txangoaren ondorengoa Txangoaren osteko egunetan, haurrek ezaupide berriak berengana ditzaten saiatu behar dugu, eta helburuak zenbateraino bete diren baloratu behar dugu. `

Sintesi-jarduerak. Haurrei ikasitako edukiak ordenatzen eta sistematizatzen laguntzeko jarduerak egiteko unea da. Txangoan ikusi, usaindu, entzun edo sentitu dituzten gauzetan, hau da, txangoan bizi izandakoetan oinarritutako jolasak egin daitezke.

`

Ebaluazioa eta balorazioa. Hezkuntza-lana bukatuta, ebaluazioa egin behar da, bai ikasleena, landu diren edukiak berenganatu dituzten egiaztatzeko, bai prozesuarena, helburuei eta egindako jarduerei dagokienez lekua egokia zen aztertzeko. Aurrekoa aztertuta, hurrengo urterako ikasturte horretako haurrekin egiteko txango bera, bestelako jardueraren bat edo beste lekuren bat proposatzen den baloratzeko unea da.

Eskola-udalekuak

Zer dira udalekuak? Historia pixka bat Lehen udalekuak Suitzan antolatu zituen M. Walter Bion artzain protestanteak1876an. Zuricheko haur behartsu batzuk Suitzako Apenzell kantoiko mendietara egun batzuetarako eraman nahi izan zituen, eguzkiaz, elikadura osasuntsuaz, ariketaz eta aire garbiaz goza zezaten. Haurrak landetxetan banatu zituzten, talde txikitan, eta gosaldu ostean elkarrekin jarduerak egiteko biltzen ziren, txangoak eta jolasak, adibidez.

Izan zuen arrakasta zela-eta, hurrengo urteetan ideia Europako beste hirietara zabaldu zen. Espainian, Manuel Bartolom茅 de Cossi贸 Pedagogia Museoko zuzendariak antolatu zituen lehen aldiz udalekuak 1887an, Madrilen. Lehen gorakada bat izan zuten, Gerra Zibila hasi zen arte, baina orduan atzera egin zuten, eta herritar gehienen bizi-baldintza txarren isla garbia bihurtu ziren.

Pixkanaka, Espainia gerraren ondorioetatik suspertu ahala, udalekuak sendotu eta instituzionalizatu egin ziren, lehenbizi Elizaren babesean eta, ondoren, udalen eta bestelako erakunde publikoen eta pribatuen laguntzaz. Esan dezakegu 60ko hamarkadaren bukaeran eta 70ekoaren hasieran eskolagaraiko udalekuak erabat sendotuta zeudela.

Udalekuen kontzeptua Udalekuak honela defini ditzakegu: ohikoa ez den ingurune batera irtetea, bi egun edo gehiagorako, eraikin batean ostatu hartuta.

Bi mota bereiz ditzakegu, argi eta garbi:

176

`

Berez udalekuak direnak, eskolatik kanpo antolatzen direnak eta aisialdira bideratutako hezkuntza-zeregina esplizituki planteatzen dutenak. Kategoria hori xehetasunez aztertuko dugu 8. UNITATEAN.

`

Eskola-udalekuak. Eskola-udalekuak eskolak berak programatzen ditu, ikasturtearen eskolaordutegian. Horiek aztertuko ditugu atal honetan.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Udalekuak hezkuntza arautuko baliabide pedagogiko gisa Eskola-udalekuek ez dute zentzurik planteamendu globalago batean sartuta ez badaude, eta, beraz, hezkuntza osoaren ikuspegiaren barnean hartu behar ditugu.

Ikasgelan fisikoki ez egoteak ez du esan nahi irakasleek zehaztutako helburuak eta edukiak lantzen ari ez direnik.

Eskola-udalekuen helburuak Hezitzaile talde bakoitzak helburu jakin batzuk finkatu behar ditu haurren mailaren eta ezaugarrien arabera, baina udalekuak antolatze hutsak berez dakartza beste helburu batzuk.

Horrenbestez, esan dezakegu udalekuek hauek ahalbidetzen dituztela: 9 Norberaren eta besteen ezagutzan sakontzea 9 Norberaren familiakoak ez diren pertsonekin bizitzen ikastea 9 Natura baloratzen eta errespetatzen ikastea 9 Natura behaketaren eta ikerketaren bidez ezagutzea 9 Potentzialitate fisikoak erabiltzea 9 Orain arte erabilitakoak ez bezalako komunikazio-bideak finkatzea 9 Autonomia pertsonala eta taldekoa garatzea

LANBIDE EKIMENA

177

Haur Hezkuntza

Eskola-udalekuen ezaugarriak Eskola-udalekuek ezaugarri propio batzuk dituzte, beste jarduera batzuetatik bereizten dituztenak.

Beraz, beharrezkoa da termino hori bere ezaugarrien arabera kokatzea: Udalekuen ardatza parte hartzen duten haurrak dira; haiek dira protagonista nagusiak.

9 Azpiegitura antolatuetan egiten dira. Autonomia erkidego bakoitzak bere legeria dauka, instalazio horiek nolakoak izan behar duten zehazten duena. Gutxi gorabehera, udalekuetako etxeek honako hauek eduki behar dituzte: zerbitzu higienikoak, sabaia, argi elektrikoa, kanilako ura, berogailua, haur bakoitzarentzako ohea edo ohatzeak, jangela, sukaldea, etab.

9 Eskolako hezitzaileak edo irakasleak egongo dira haurrekin batera udaleku guztietan.

9 Egiten diren jarduerak nagusiki jolasean (librean eta zuzenduan), komunikazioan eta ohikoak ez diren inguruneko bizipenetan oinarrituko dira.

9 Udalekuetako egonaldiaren iraupena haurren adinaren araberakoa izango da; haurrek 3 urte badituzte, ez da komeni 2 egunekoa baino luzeagoa izatea, eta 5-6 urte badituzte, 4 egunekoa ere izan daiteke.

9 Udalekuak ezin hobeak dira hainbat balio lantzeko, hala nola elkartasuna, errespetua, bakea, elkarlana eta tolerantzia.

Udalekuetako etxeek lantegiak edo bestelako jarduera ludikoak egiteko espazioak izaten dituzte.

Lekuak jabe pribatuenak izan ohi dira, edo hezkuntzarekin edo aisialdiarekin lotutako entitateren batenak. Egonaldiak aterpeetan ere egin daitezke.

Eskola-udalekuen plangintza Udalekuetako egonaldiak ezin dira inprobisatu; hezitzaileek eta han lan egingo duten gainerakoek elkarlanean prestatu behar dituzte.

Komeni da plangintzari hamar edo hamabi saio eskaintzea, taldearen ezaugarrien eta lekuaren ezagutza-mailaren arabera.

Ondoren, eskola-udalekuen plangintza osatzeko egin beharreko urratsak zehaztuko dira: 1. Lehen kontaktua. Aukeratu bilerak egiteko asteko eguna eta lekua. zehaztu helburuak eta bilatu etxeak.

2. Aukeratu udalekuetarako etxerik egokiena, zehaztu diren helburuen arabera.

3. Egin taldearen ezaugarrien analisia (lehenago udalekuetan ibili diren, etab.) eta norbanakoena (sexua, adina, arreta berezia behar duten kasuak, etab.).

4. Helburu orokorrak planteatu, interesgune bat hautatu, helburu operatiboak zehaztu eta hainbat jarduera planteatu (horretarako, ideia-jasaren teknika erabil daiteke).

5. Burutu jarduerak beharrezkoak diren baliabide guztiak kontuan hartuz (giza baliabideak, materialak, teknikoak, azpiegiturari dagozkionak, ekonomikoak).

6. Egin jardueren banaketa (kronograma) eta oinarrizko ordutegia. Komeni da batzordeka edo taldeka lan egitea, denborari etekinik handiena ateratzeko.

7. Elkarrekin eztabaidatu. Egingo diren jardueren fitxa guztien kopiak egin, joaten diren hezitzaile guztiek beti jakin dezaten zer egiten ari diren, eta non.

178

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

8. Aukeratu garraiobidea eta aurrekontua, eta banatu erantzukizunak (botikina, intendentzia, elikadura, material orokorra, etab.).

9. Prestatu karpeta baimen guztiekin eta beharrezko dokumentazioarekin. Prestatu haurren gurasoekin egingo den bilera, eta bakoitzak eraman behar duen arroparen eta materialen zerrenda.

10. Prestatu azken xehetasunak, hala nola jolasen kaxak, lehen sorospenen botikina; pentsatu lehen egunetarako talde-dinamika batzuk, etab.

Aldez aurreko antolamendu-alderdiak. Etxea hautatzea Jarduera gauzatuko den ingurunea udalekuetako egonaldia baldintza onetan egin ahal izateko eragina duen faktoreetako bat da.

Planteatutako beharrizanetara hobekien egokitzen dena hautatzen dela ziurtatzeko, proposamenen hautaketa bat egin beharko da, eta, batzuk baztertuta, ustez baldintzarik onenak dituzten bizpahirutara joan, bat behin betiko aukeratu aurretik.

Hiru modu daude orain udalekuetarako etxeak aurkitzeko. Lehena, liburutegi askotan dauden liburuformatuko giden bitartez. Bigarrena, horrelako etxeak dituzten zerbitzu-entitate eta erakunde publiko eta pribatuetara joz. Azkenik, Interneteko bilatzaile batera joz, erakunde publiko gehienek zerbitzu hori eskaintzeko web-orriak baitituzte; gainera, gure lantokitik erreserba ere egin dezakegu.

Hautaketa egiteko, hainbat alderdi hartu behar dira kontuan: `

Etxearen ezaugarriak eta aukerak 9 Etxeak haurren kopurura egokitutako tamaina izan beharko du.

Udalekuen etxea hautatzeko, erabakigarriak izango dira ezaugarriak eta eskaintzen diren baldintzak, instalazioei nahiz inguruko aukerei dagokienez.

LANBIDE EKIMENA

179

Haur Hezkuntza

9 Gelek 10-15 ohe eduki behar dituzte. Kopuru hori gelakideen artean konplizitateharremanak sortzeko bezain handia da, eta segurtasun- eta intimitate-giroa sortzeko bezain txikia.

9 Gelak atseginak eta abegikorrak izango dira. Apaingarririk ez badute, egitea proposa daiteke.

9 Jangelak handia izan behar du, haur guztiak txanda bakarrean har ditzakeena.

9 Lantegiak, etxe barneko jolasak, etab. egiteko espazioak eduki behar ditu. `

Ingurunearen ezaugarriak eta aukerak 9 Komeni da etxeak inguruan jolasteko espazioa edukitzea. Horregatik, hasteko eta haur-hezkuntzarako, baztertu egin behar dira herri barruan kokatutako etxeak.

9 Kanpoko aldeak itzala ere izan behar du, ibilaldiak eta txangoak egiteko aukerak eta, ahal bada, hurbileko bainu-eremu bat, haurren adinerako egokia dena.

9 Komeni da medikua, posta eta bestelako oinarrizko zerbitzuak dituen herri batetik hurbil egotea.

Hezitzaile taldeari buruz Hezitzaileen oinarrizko funtzioak hauek dira: 9 Udalekuak programatzeko bileretan parte hartzea 9 Interesgune bat proposatzea 9 Helburuak idaztea, jarduerak prestatzea eta baliabideak antolatzea 9 Haurren baldintza materialak, osasunari dagozkionak eta segurtasunezkoak zaintzea 9 Esleituta duten haur taldeaz arduratzea 9 Programatutako jarduerak gauzatzea, egiten direla ziurtatzea eta finkatutako helburuak betetzen saiatzea 9 Udalekuen etxean egunero baloratzeko eta programatzeko egiten diren bileretara joatea 9 Udalekuan gertatu diren gertakari esanguratsuei buruzko informazioa eskolako zuzendariari helaraztea

Haurrei buruz Haurren antolamendua bi modutan egin daiteke, taldeaz dugun ikuskeraren arabera.

180

`

Talde irekiak. Ez da talderik sortzen, eta haurrei beren kasa taldekatzen uzten zaie. Modu horrek arazo batzuk ekar litzake haur txikiekin. Normalean, modu hori hautatzen bada, haurrak adinaren arabera sailkatzen dira; adibidez, 3 urtekoen talde bat egiten da, 4 urtekoen beste bat eta 5 urtekoen beste bat. Talde handi horietako bakoitzari, begirale-kopuru bat esleitzen zaio.

`

Talde itxiak. Iristean, haurrak talde egonkorretan banatzen dira, eta egonaldiak irauten duen denbora guztian talde berekoak izango dira. Talde bakoitzak, gainera, begirale finko bat dauka, eta harengana joko dute arazoren bat izanez gero.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Denboraren antolamenduari buruz Udalekuetan, ordutegi-eredua haurren beharrizanen araberakoa da. Hortaz, haurren adinak, lobeharrak (hiru urteko ume askok siesta egiten dute) eta jateko orduek (batez ere taldeaz kanpoko pertsona batek egiten badu) baldintzatuko dute.

Haur txikiekin batez ere, garrantzitsua da otorduen eta atsedenaldien ordutegia errespetatzea, horrek bermatuko baitu gainerako jarduerak egoki egitea. Orientazio gisa, oinarrizko ordutegi bat hau izan daiteke: 8:00

jaikitzea

8:30

norbera garbitzea

9:00

gosaria

9:30

gela txukuntzea

10:00

egunean zehar zer egingo den komentatzeko bilera

10:30

jolasak

12:00

bainua, igerilekuan edo itsasoan

13:00

bazkaria

13:45

siesta / denbora librea

15:30

lantegiak

16:30

askaria

17:00

jolasak

19:00

bainua / dutxa

20:00

afaria

21:00

gau-beila

21:45

oheratzeko ordua

22:30

isiltasuna / begiraleen koordinazioa

Baimenak eta dokumentazioa Autonomia-erkidego guztiek udalekuak arautzen dituzten araudi bat dute, baina normalean kanpoan gelditzen dira ikasleentzat eskolek antolatzen eta irakasleek berek zuzentzen dituztenak.

Izapidea beste edozein txangotarako bezalakoa izaten da; hau da, Eskola Kontseiluak onartu behar du, egonaldietan parte hartzen duten haurren fitxa indibidualak legezko tutoreek beteta eta sinatuta eduki behar dira, eta baita Gizarte Segurantzako txartelaren fotokopia ere.

Alderdi metodologikoak. Metodologia Haur Hezkuntzan lan egiteko modurik ohikoenetako bat interesgune bat proposatzea da, udaleku guztiaren haria izango dena; koherentzia emateko erabiltzen da, eta haurren motibazioan laguntzen du.

Badaude gai klasikoak, hala nola gnomoak edo maitagarriak, baina beste batzuk ere erabil daitezke, taldearen interesen arabera; adibidez, beste kultura batzuen ikerketa (indioak), tradizioak, literatura edo gertakari historikoak, etab.

LANBIDE EKIMENA

181

Haur Hezkuntza

Hezitzaileek alde batera utzi behar dute metodologia gidatzailea. Ezin da udalekura egun guztiak goizeko 8etatik gauek 10ak arte planifikatuta iritsi, eta ez da hala egin behar, hori baita eskola tradizionalean erabiltzen den lan egiteko modua. Ez dugu ahaztu behar udalekuek hezkuntza-prozesuari bestela heltzea ahalbidetzen dutela. Originaltasuna, irudimena eta sormena landu behar dira, beste muturreraino joan gabe, noski.

Egonaldiak irauten duen denbora guztian, hezitzaileek eta haurrek komunikazio-bideak finkatu behar dituzte, libreki adierazi ahal izateko, hezitzaileek jardueren dinamizatzaile gisa joka dezaten.

Jarduerak hautatzea Jarduerak hautatzeko, kontuan hartu behar da urte-sasoia, horren arabera barneko edo kanpoko jardueretan pentsatu beharko baita gehiago.

Komeni da jarduerak honako hauek agertzen diren fitxetan programatzea: 9 Jardueraren izena 9 Helburuak 9 Jokalari-kopurua eta adina 9 Denbora, lekua eta gaia 9 Irudikapen grafikoa, azalpena (hasiera, deskribapena, amaiera), aldaerak eta egokitzapenak 9 Ebaluazioa, behaketak eta arrisku-oharrak Udalekuetan, jarduera ludiko ugari egin daitezke, hori bultzatzen baitute espazioak, denborak eta haurren jarrerak. Hainbat jolas mota ditugu: 9 Lehen egunetarako eta ondorengoetarako jarduera ludikoak: −

Orientatzeko eta lekua ezagutzeko gymkhana txikia.

−

Jolas libreak, non hezitzaileak eremutan banatzen baitira eta haurrei beren kasa jolasten uzten baitiete, denbora mugatu batez.

−

Proposatutako interesgunera egokitutako jolasak. Gorputz-adierazpeneko jolasak, jausgailuak dituzten jolasak, pista-jokoak, musikadun edo soinudun jolasak, etab.

−

Kirol-jolasak: lasterketak pilotekin, jokoak uztaiekin, erreleboak, etab.

−

Gaueko jolasak: afaldu ostean jolasten da, iluntzean; hala ere, haur txikiekin oso zorrotza izan behar da haiek kontrolatzeko, eta ziurtatu behar da jarduera proposatzen den lekua ez dela arriskutsua.

−

Jarduera mota horretaz gain, beste batzuk egin daitezke, hala nola lantegi artistikoak edo ibilaldi txikiak.

9 Azken egunean, jarduera hauek egin daitezke:

182

−

Txokolatea prestatu gosaltzeko.

−

Pregoi bat irakurri gosaria amaitzean.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

−

Etxeko hainbat tokitan jolasak aldi berean egin, eta saiatu haur guztiak toki guztietatik pasa daitezen; horretarako, komeni da txartel moduko bat egitea, zein eremutatik igaro diren markatzeko.

−

Arratsaldez, lantegi bat antola daiteke, jangelako mahaietarako apaingarriak egiteko; adibidez, zamau-babesak edo paperezko loreak, afari dotorerako.

−

Askaria hartu ondoren, txotxongiloekin ipuinak egin daitezke, eta gymkhana bat; proba hauek egin daitezke, besteak beste: ura edalontzi txikitan eramanez kuboak bete, zangoak zaku batean sartuta ibili, eta globoak gainean eseriz puskatu.

−

Afaldu ostean, dantzaldi dotore bat antola daiteke, eta haurrei ikuskizunak prestatzea proposa dakieke.

Sintesi moduan, Artur Parcerisak hainbat jolas-tipologia aurkezten ditu, udalekuetan egin ahal izateko.

Jolas motak

Ezaugarriak

Behaketak

Adibideak

Jolas libreak

Haurrak nahierara jolasten dira, denbora librean.

Batzuetan, helduak jolasean parte har dezake.

Interesgunean sartutako jolasak

Hainbat funtzio bete ditzakete: motibatzea, erdigunea izatea, osagarri bat izatea.

Normalean, jolas ezagunen bat egokitu ahal izango da. Halaber, asmatu egin daitezke, baina esperimentatu ez izanaren arriskua dago.

Jolas handiak

Iraupen luzekoak dira.

Batzuetan, zaila izaten da iraupen laburreko interesguneetatik bereiztea.

Taldeak, espazio handia eta, askotan, lur gorabeheratsua eta landareduna eskatzen dituzte. Kontu handiz prestatu Espedizioa edo behar dira, eta lekuan bertan prestaketa abenturazaleen jolasa. berrikusi. Denek arauak garbi eduki eta espazioa eta segurtasun-arauak ezagutu behar dituzte.

Jolas isolatuak

Espazio hutsak betetzeko erabiltzen dira.

Prestatuta eraman behar dira, haiekin jolastu behar bada.

Gorputz-kontaktuzkoak (korapiloak); oso mugituak (punteria hipikoa), gorputzeskemakoak (kendu eta jarri); espazioorientaziokoak (puntu kardinalak).

Gaueko jolasak

Iluntzean jolasten da.

Mugak oso zehatzak izango dira, eta lekuak ez du istripu-arriskurik izango.

Altxorra.

Barneko jolasak

Espazio txikietan jolasten da.

Prestatuta eraman behar dira, haiekin jolastu behar bada.

Elurrezko bola.

Kirol-jolasak

Kirolen bat egitean oinarritzen dira.

Erreleboak

LANBIDE EKIMENA

183

Haur Hezkuntza

Kronograma Proposatuko diren jarduerak pentsatuta, komeni da eskematikoki asteko ordutegi batean jartzea, begiraleek eta udalekuan lan egiten dutenek une oro jakin dezaten zer egiten den, eta non.

Ordutegi horrek ez du eragotziko berez sortu den beste jardueraren bat egitea, baina, nolanahi ere, une oro zertan ari garen jakiten lagunduko du. Adin horretan, otorduak eta atsedenaldiak mugiezinak dira; gainerako jarduerak baldintza pertsonalen, denborazkoen edo materialen arabera alda daitezke.

Hona hemen Haur Hezkuntzako P-5eko haur talde baten eskola-udalekuen kronograma baten adibidea: Astelehena 8:00

Asteartea

Asteazkena

Osteguna

Jaiki

Jaiki

Jaiki

Norbera garbitu

Norbera garbitu

Norbera garbitu

Gosaria

Gosaria

Gosaria

8:30 9:00

Irteera

9:30

Ostirala

Gela txukundu Instalazioa

Bilera

Bilera

Bilera

10:30

Jolasak

Txangoa

Jolasak

Jolasak

Bainua

Txangoa

Bainua

Bilketa

Bazkaria

Bazkaria

Bazkaria

Bazkaria

Siesta

Txangoa

Siesta

Itzuli

Lantegiak

Txangoa

Lantegiak

Askaria

Askaria

Askaria

17:00

Jolasak

Jolasak

Jolasak

19:00

Dutxa

Dutxa

Dutxa

20:00

Afaria

Afaria

Afaria

21:00

Gau-beila

Gau-beila

Gau-beila

21:45

Oheratu

Oheratu

Oheratu

22:30

Isiltasuna

Isiltasuna

Isiltasuna

12:00 13:00 13:45 15:30 16:30

Udalekuak eskolan prestatu

10:00

Baserri-eskolak Baserri-eskolak baratzeak eta etxeko abereak dituzten establezimenduak dira, eta haien helburu nagusia da haur eta gazteei landa-eremuko bizimodua nolakoa den erakustea. Metodologia praktikoa erabiltzen da nagusiki.

Baserri-eskoletan, egun bateko edo 2-5 eguneko egonaldia egin daiteke. Egun bat baino gehiagokoa denean, baserri-eskoletako antolamendua udalekuetakoa bezalakoa da ia, baina hirian bizi diren haurrek nekazaritza-eremuko bizimodua nolakoa den jakin dezaten pentsatuta daude jarduerak. Horrela, oinarrizko jarduerek nekazarien eta abeltzainen lanak nolakoak diren erakusten diete haurrei, behaketaren, bizipenaren eta esperimentazioaren bitartez.

184

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jarduera hauek proposatu ohi dira: 9 Animalien zaintza: ugaztunen eta hegaztien hazkuntza eta elikadura.

9 Baratzaren zaintza: barazkien zikloa, landareen ugalketa-teknikak eta ongarriak.

9 Lehengaien eraldaketa sinpleak (adibidez, esnearekin gazta edo jogurtak egitea, irinarekin ogia, etab.)

9 Jarduera horietaz gain, jolas-, plastika-, lurrin- eta adierazpen-lantegiak egiten dira, besteak beste.

Baserri-eskola publikoak eta pribatuak daude, eta gehienetan 3 urtetik aurrerako haurrak hartzen dituzte.

5.5 Eskolako jolaserako baliabide materialak Jolasa materialarekin edo gabe egin daiteke, eta pertsona helduak izan behar du, ingurunearen antolatzailea den aldetik, jolas horren bultzatzailea; haurrek gustura sentitzeko espazioa prestatu behar du, kanpoko presiorik gabe, hautatzeko libre senti daitezen.

Materialen hautaketa egiteko, hainbat alderdi hartu behar dira kontuan: 9 Jolaserako baliabide materialak merkaturatutako jostailuak edo edo une jakin batean jolasteko erabil daitezkeen materialak izan daitezke.

9 Haurren adina faktore garrantzitsua da material bat edo bestea hautatzeko; izan ere, materialak haurraren gaitasun fisiko, intelektual, afektibo eta sozialetara egokitu behar du.

9 Jostailuek erraz erabiltzekoak, formaz sinpleak eta ariketa-sortzaileak izan behar dute.

9 Komeni da oso egituratuak ez dauden materialak izatea, hau da, hainbat egoeratan erabil daitezkeenak; adibidez, 50 cm inguruko kaxa bat une jakin batean sehaska, kamioia, iraulkia edo beste edozer gauza izan daiteke, irudimena erabiliz gero.

Jostailuek askotarikoak eta nahikoak izan behar dute, baina beren neurrian; izan ere, gehiegi izatearen ondorioa arreta galtzea, apatia edo jostailuak baztertzea ere izan daiteke.

LANBIDE EKIMENA

185

Haur Hezkuntza

Ondoren, ikasgelan adinaren arabera eduki daitezkeen materialak ikusiko ditugu, eta erosiak diren ala ez, horrela eskolako jolasa bultzatzeko baliabideei ahalik eta etekinik handiena ateratzeko.

Laburpen-taula, adinaren eta jostailu motaren arabera Adina

Erosiak

Eginak edo birziklatuak

Mugikorrak, musika-kaxak, txintxarriak, hainbat 0-1 urtekoen koloretako uztaiak, kolore-blokeak, ahokatzeko uztaiak, pilotak, panpinak, kosk egitekoak, takagela takak, jardueren gimnasioa.

Kolore biziko materialak, material leunak, hainbat usainetakoak, soinu egiten dutenak, ispilua, artilezko bolak, kaxak, hainbat tamainatako ontziak.

Pilotak, uztaiak, koloretako egurrezko piezak, arraste-garabiak, panpinak, autoak, motoak, 1-2 urtekoen panpinentzako kamioiak eta trenak, farfailak, gela uretarako jostailuak, kuboak, palak, arrasteluak, txotxongilo zutak.

Hainbat forma, tamaina, soinu eta gustutako materialak, kaxak, poteak, tapoidun botilak, artilezko matazak, hariztatzeko botoiak, kortxoak, arropamatxardak, oihal handiak.

Musika-tresnak: danborra, pandereta, kaxa txinatarra, farfailak, puzzleak, torlojua sartu eta ateratzeko jokoak, uztaiak, arraste-garabiak, 2-3 urtekoen trizikloak, globoak, panpinak, plastiko gogogela rrezko animaliak edo objektuak, sukaldetxoa eta sukaldeko tresnak (platerak, edalontziak, lapikoak...), bainerak, kotxetxoak, sehaskak, etab.

Egurrezko piezak, sokak, edalontziak, kartoizko kaxak, hainbat tamainatako kaxak, kortxoak, oihalak, harriak, inbutuak, irazkiak, estalkidun poteak.

P3 3-4 urtekoen gela

Bizikletak, patineteak, pedaletako autoak, puzzleak, panpinak (Peter Pan, erreginak, printzeak), plastiko gogorreko animaliak (behiak, txakurrak, zaldiak) edo objektuak, bainerak, kotxetxoak, sehaskak, etab., hondarrean jolasteko lanabesak.

Hainbat tamainatako poteak eta kaxak, kortxoak, oihalak, harriak, ileordeak, inbutuak irazkiak, azpilak.

5.6 Espazioak eta baliabideak dibertsitatea kontuan hartuta egokitzea Edozein mailatako edozein eskolatan, ikasleek ikaskuntza-erritmo eta estilo desberdinak dituzte, interes desberdinak eta gaitasun eta beharrizan desberdinak, desberdintasun sozialak (linguistikoak, kulturalak, etnikoak, etab.) edo ezintasunen batek eragindakoak ahaztu gabe. Horregatik, dibertsitatea unean uneko beharren arabera edo aurreikus litezkeenen arabera hartu behar da kontuan.

186

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Adibidez, beste hizkuntza batean mintzo den haur berri bat iristen denean eskolara, egokitzapen jakin batzuk egin beharko dira, eta haurrak nolabaiteko hizkuntza-gaitasuna eskuratzeko estrategia eta baliabide batzuk erabili beharko dira. Berdin jokatu beharko da minusbaliotasunen bat duen haurra iristen denean.

Dibertsitatea lantzearen helburu nagusia da inplikatutako sektore guztiek ikasleen beharrei erantzuteko kolaboratzea, ahalik eta normalizaziorik osoena eta azkarrena lor dadin. Horretarako, beharrezkoa da oztopo arkitektonikoak, sentsorialak, kulturalak eta akademikoak ezabatzea.

Espazioak egokitzea Ikasgela eta erabil daitezkeen gainerako espazioak norbanakoen eta taldearen ezaugarrien arabera antolatu beharko ditu hezitzaileak: ikasgelaren tamaina, altzariak, ekipamendua, ikaskuntza-jarduerak eta irakaskuntza-estiloa.

Jakina, ez da gauza bera 12 ikasleko taldea edo 20 ikaslekoa edukitzea, 20 ikasle izanik aulki eta mahai gehiago beharko baitira, eta espazio librea murriztu egingo baita.

Ikasleei dagokienez, eskolan minusbaliotasunen bat duten haurrak integratzen badira, haur horietaz arduratzen diren espezialistek gomendatutako egokitzapenak egin beharko dira, ikastaldean integra daitezen.

Haur-hezkuntzan, garrantzitsuenak malgutasuna eta eraginkortasuna dira ikasgelan, eta espazioaren antolamendua hezkuntza-lanean lagungarri izatea, ez oztopo. Dibertsitatea lantzeko baliabide on bat txokoak edo lantegiak dira, talde txikiko lana eta indibidualizazioa bultzatzen baitute, beharrezkoa den kasuetan.

Baliabideak egokitzea Baliabideen egokitzapena giza baliabideen eremuan nahiz estrategien eta baliabide materialen eremuan egin daiteke.

Giza baliabideak Giza baliabideez ari garenean, bikoizturei, espezialistei eta praktiketan eduki daitezkeen ikasleei buruz ari gara. Horiek baliagarriak izan daitezke jarduera jakin bat egiteko, horiei esker ikasleen arreta hobe baitaiteke.

Lan egiteko modua egoeraren araberakoa izango da; adibidez, Hezkuntza Bereziko irakaslea, logopeda, psikologoa edo beste edozein hezkuntza-behar bereziak dituzten haurrez soilik ardura daiteke, edo talde osoaz; orduan, bikoiztura gisa funtzionatuko luke.

Baliabide materialak Baliabide materialez ari garenean, hainbat ikasleren beharrizanetara egokitutako material ludikoa edukitzeaz ari gara.

Adibidez, haur minusbaliatuak badaude, jostailuen hautaketa eta egokitzapena haien gabezien arabera egin beharko da, ez baitute egokitzapen berbera behar izango haur itsu batek eta gabezia motor bat duen haur batek. Beraz, jostailuak ikasle bakoitzaren beharren arabera hautatuko dira.

LANBIDE EKIMENA

187

Haur Hezkuntza

Lagungarri gisa, hainbat minusbaliotasunen arabera kontuan hartu beharreko material batzuk azalduko ditugu ondoren: `

Minusbaliotasun motorra duten haurrak 9 Erraz manipulatzeko jostailuak beharko dituzte, beren ezintasun-mailaren araberakoak.

9 Jostailuak botoiak edo pultsadoreak baditu, handiak eta eragiteko errazak izango dira; jostailuek edo haien piezek tamaina ertainekoak edo handiak izan behar dute, manipulatzeko errazak.

9 Ez dute mugimendu azkarrik eskatu behar, edota erantzuteko denboraren erregulatzailea eduki behar dute.

`

Minusbaliotasun sentsoriala duten haurrak: (ikusmena, entzumena, ukimena): gabeziarik gabeko zentzumenak erabili ahal izateko jostailuak behar dituzte. Adibidez, haur gorrentzat egokiak izan daitezke ikusmena zorrozteko jostailuak.

`

Minusbaliotasun psikikoa duten haurrek beren maila kognitibora egokitutako jostailuak eduki behar dituzte, infantilismoan erori gabe.

9 Hasten diren esaldiak bukatu, erritmoa egokia izan dadin saiatuz, ez azkarregia, ez mantsoegia.

9 Keinuez lagundu zerbait azaltzen denean.

9 Ikastaldeko gainerako haurrekin jolasean integratzera animatu beti.

9 Lehen egunetan arreta gehiago eskaini, helduarekin eta ikastaldearekin komunikatu ahal izateko oinarrizko hitz batzuk ulertu eta ikasi dituela egiaztatu arte.

Hizkuntza ezagutzen ez duten haurrekin lan egitean, espazioak nahiz baliabideak egokitu behar dira, eta talde txikitan lan egiten saiatu. Horretarako, garrantzitsua da lehen egunetan jolas libreak planifikatzea, haurra behatu ahal izateko eta pixkanaka gehiegi hitz egitea eskatzen ez duten jolasak erakusteko, jolas psikomotorrak adibidez. Haurra hizkuntza ulertzen hasi dela ikusten dugunean, mota gehiagotako jolasak erabil daitezke, erabateko normalizazioa lortu arte.

Bestalde, hezitzaileak oinarrizko estrategiak ezagutu behar ditu haur minusbaliatuek jarduera ludikoez goza dezaten. Estrategia horiek lau dira funtsean, haurrari ematen dioten laguntzaren arabera: 9 Laguntza fisikoa. Hezitzailea haurraren ondoan ibiltzea eska dezake horrek, ibiltzen laguntzeko.

9 Keinuzko laguntza. Hezitzaileak keinuak egiten ditu, nora joan behar duen edo zer ukitu behar duen adieraziz.

9 Hitzezko laguntza. Hezitzaileak, argibide txikien bidez, haurrari jolasean parte hartzen laguntzen dio.

9 Imitazio bidezko laguntza. Nola egin behar duen erakusten zaio.

Estrategiak Azken puntua proposatzen diren hezkuntza-jarduerak lortzeko erabiltzen diren estrategiena da. Hitz egin dugu txokoak erabiltzearen garrantziaz, malgutasunik handiena eskaintzen baitute; izan ere, haurrek, ikasgela berean, gai desberdinetako jarduera desberdinak egin ditzakete, eta taldekatze desberdinetan.

188

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Haur-hezkuntzako etapan, jolasa jarduera askotan eta muntatzen diren txoko askotan dago, eta horietako gehienek egokitzapen edo aldaketa txiki bat besterik ez dute behar haur guztiek parte har dezaten, inolaz ere baztertuta sentitu gabe.

V. Ventosa eta R. Marceten arabera, jolas bat egokitzeko unean alderdi batzuk hartu behar dira kontuan: 9 Ikastaldeko kide guztien gaitasunak eta mugak ezagutzea.

9 Jolas egokituek hasierako xarma eta motibazioa gorde behar dute.

9 Hezitzaileek jolasa aldez aurretik probatu behar dute, jolasteko garaian sor daitezkeen arazoei konponbidea bilatzeko.

9 Jolasek jokalarien adinari egokituz pentsatuta egon behar dute. Haur batek, bost urte izanik, bi urteko baten adimena badu, ez da bi urtekoen jostailuekin jolastera baztertu behar, baizik eta bere adin kronologikora egokitutako jostailuak proposatu beharko zaizkio.

Ondoren, ikasle atzerritarren edo minusbaliotasunen bat duten ikasleen normalizazio-prozesua bultzatzeko oinarrizko gomendio batzuk azalduko ditugu.

9 Haurrak beste hizkuntza batean mintzo direnean, hezitzaileek: −

Hitzak ondo ahoskatu behar dituzte.

Erreferentzia bibliografikoak (1) FERNÁNDEZ, E.; QUER, L.; SECURUN, R.: Rincón a rincón. Actividades para trabajar con niños y niñas de 3 a 8 años, Dossiers Rosa Sensat, MEC, Bartzelona, 1997.

(2) GARAIGORDOBIL, M.: «Un modelo lúdico de intervención psicoeducativa para la Educación Infantil.» II Jornadas sobre Desafíos del juguete en el siglo XXI: El juego y el juguete en la Educación Infantil.

(3) GARAIGORDOBIL, M.: Aipatutako obra.

(4) http://www.efdeportes.com/Revista digital- Buenos Aires- 8. urtea - 53. zk.- 2002ko urria.

(5) Fundació Catalana de l'Esplai, Explorar Catalunya, RACC-62, Bartzelona, 2002.

(6) PARCERISA, A.: Colònies escolars, Organització, activitats i recursos, Ed. Graó, Bartzelona.

(7) RAMSEY, C.: Juegos adaptados para niños con necesidades educativas especiales. Colección rehabilitación. Ministerio de Asuntos Sociales, INSS, Madril, 1990.

(8) VENTOSA, V.; MARSET, R.: Integración de personas con disminución psíquica en el tiempo libre, Editorial CCS. Madril, 2000.

(9) VENTOSA, V.: Aipatutako obra.

LANBIDE EKIMENA

189

Haur Hezkuntza

Ariketak 1. Azaldu zertaz ari garen jolas-txokoez ari garenean.

2. Zer-nolako txokoak dira egokienak 2 edo 3 urteko haurrentzat? Arrazoitu erantzuna.

3. Idatzi jolas-txokoak erabiliz landu ditzakezun lau helburu.

4. Zer erabilgarritasun eduki dezake erabilera anitzeko aretoak?

5. Idatzi baserri baterako txangoa eginez landu ditzakezun lau helburu.

6. Zer desberdintasun daude eskola-udalekuen eta eskolakoak ez direnen artean?

190

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

7. Zenbat eremu eduki behar ditu eskolako jolastokiak?

8. Egin informazio-ohar bat 2 urtekoen gelako gurasoentzat; azaldu baserri baterako txangoan non, nola, eta noiz egingo den, zein motatako jarduerak egingo dituzuen eta zer helburu landu nahi dituzuen. Aipatu, halaber, zer material eraman behar duten haurrek egun horretan.

9. Zer baimen eta dokumentazio behar da 4 urteko haurren talde batekin eskola-udalekuetara joateko? Zein dira minusbaliotasun motorra duten haurrentzat jostailuak hautatzeko irizpideak?

10. Binaka jarrita, bilatu hiru ibilbide (txango), zuen herritik irtenda 2-3 urteko haurrekin egin litezkeenak.

11. Bilatu zuen bizilekutik hurbilen dauden baserri-eskolen helbideak. Binaka jarrita, prestatu udazkeneko egun batez mendirako txango batean egiteko bi jarduera.

12. Zuen haur-hezkuntzako eskolak 2 urtekoen gela berri bat ireki du. Egin zerrenda bat, behar diren gutxieneko jostailuekin eta aurrekontuarekin.

LANBIDE EKIMENA

191

Haur Hezkuntza

5.1

JARDUERA

Jolas-txokoetarako asistentzia kontrolatzea Planteamendua — Egin taula bat sukaldetxorako eta eraikuntzaren txokorako asistentzia erregistratzeko.

Garapena — Lan hau binaka edo 3 pertsonako taldetan egin dezakezue.

— Irakasleak 16 haurren zerrenda emango du.

— Txoko horretatik hilero igarotzen diren haurrak kontrolatuta edukitzeko modu bat pentsatu behar duzue.

— Pentsatutako moduari forma eman beharko diozue, ikasgelan erabiliko balitz bezala.

— Zuen proposamena ikastaldeari aurkeztu behar diozue.

Iraupena — Bi saio.

192

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

5.2

JARDUERA

Jolas-txoko bat sortzea Planteamendua — Jolas-txoko bat sortu behar da. (Jarduera hau HAUR-HEZKUNTZAREN DIDAKTIKA moduluarekin batera egin daiteke).

Garapena — 2-3 urteko haurren ikastalde batentzat presta daitezkeen txokoak pentsatu behar dituzue.

Proposamenak arbelean idatziko dira.

— Ikastaldea 4-5 pertsonako taldetan banatuko duzue. Talde bakoitzak proposatu diren txokoetako bat hautatuko du, adin horretarako egokia den baloratu ostean.

— Ikasgelako espazioa txokoen artean banatuko da. Horretarako, irakasleak ikasgelaren plano bat eskaini behar du, banaketa horrekin.

— Haur Hezkuntzako Curriculumean eta ondoko kasuan oinarrituta, aukeratutako txokoaren programazioa egin behar duzue. Ez ahaztu atal hauek: helburu didaktikoak, edukia, jarduerak, metodologia, materialak, ebaluazioa.

“2 urteko 17 haur dituzue, eta txoko batzuk muntatzea erabaki duzue, jolas sinbolikoa bultzatzeko.

Zuen haurtzaindegia hiri handi bateko kanpoaldean dago, eta gurasoak klase ertain-baxukoak dira gehienbat. Guraso parte-hartzaileak dira, seme-alaben hezkuntzaz kezkatzen direnak.”

— Txoko guztiak programatuta, ikastalde osoaren artean hiru asterako kronograma egin beharko da, eta ordutegi horren egokitzapena eta beharra azaldu.

— Ondoren, talde bakoitzak bere txokoa eraikiko du ikasgelan esleitutako espazioan.

— Taldeek klasean aurkeztuko dute beren lana. Azalpenak bi zati izango ditu: lehenbizikoan, taldeetako kideek hautatutako txokoei buruz sakonduko dute; landu daitezkeen edukiak eta proposatzen dituzten jarduera libreak eta zuzenduak azalduko dituzte. Bigarrenean, berriz, jolas-txokoa antolatzean ikusi dituzten arazoak azaldu beharko dituzte.

— Ondoren, ikastalde osoak kideek egindako lana baloratuko du, modu eraikitzailean betiere.

— Taldeak idatziz aurkeztuko dio lana irakasleari.

Iraupena — Gure ustez, jarduera honek 8-10 saio iraun dezake batez beste, sortutako taldeen produktibitatearen arabera.

LANBIDE EKIMENA

193

Haur Hezkuntza

5.3

JARDUERA

Eskolako jolastokia jolas-eremuetan banatzea Planteamendua — Bi ziklo dituen haur-hezkuntzako eskola batean ari zarete lanean. Eskola hiri txiki batean dago.

Iritzia eskatu dizuete, jolastokiaren bestelako antolamendu bat egiteko.

Garapena — Ikastaldea 4 taldetan banatuko duzue.

— Jolastokia antolatu beharko duzue, jolas mota desberdinen arabera. Oinplanoa eta jolas-eremu bakoitzaren ikuspegia marraz ditzakezue.

— Garrantzitsua da zuen proposamen guztiak justifikatzea. Zuen proposamenarekin batera, sartzea komeni den materialari buruzko iradokizunen zerrenda egin dezakezue.

Iraupena — Gure ustez, 2 edo 3 saiorekin nahikoa izango da, baina, azken batean, azterlanaren sakontasunaren araberakoa izango da.

194

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

5.4

JARDUERA

Eskola-udalekuetako jolas-jarduerak programatzea Planteamendua — 2-3 urteko haurrekin haur-hezkuntzako eskola batean ari zarete lanean; eskola hiriko auzo batean dago kokatuta, eta hirugarren hiruhilekoan bi eguneko eskola-udalekuak antolatuko dira.

Hainbat jolas-jarduera programatu behar dituzue.

Garapena — Ikastaldea 5 taldetan banatuko duzue. Talde bakoitzak honelako jarduera bat edo batzuk programatu eta sekuentziatuko ditu: 9 A taldea. Interesgunera egokitutako jarduerak. (Adibidez, udaberria) 9 B taldea. Kirol-jolasak 9 C taldea. Gaueko jolasak 9 D taldea. Jolas isolatuak edo etxe barnekoak 9 D taldea. Gymkhana — Oso interesgarria izango da informazio osagarria bilatzea, bibliografia espezializatuan.

— Jarduera bakoitzeko fitxa bat egin behar duzue. Ez ahaztu helburuak eta beharrezko baliabideak.

Adierazi baita ere eguneko zein ordutarako gomendatzen duzuen.

— Talde bakoitzak gainerakoei bere proposamenak azalduko dizkie, eta eztabaidatu egingo dira.

— Lanak, behar bezala aurkeztuta, irakasleari entregatuko zaizkio.

Iraupena — Klaseko 2 edo 3 saio egin daitezke.

LANBIDE EKIMENA

195

Jolasen sailkapena.

Jolas motak

6

Jolasak egitura sendo bat hartzen du berehala, kultur forma gisa. Jolastu ondoren, gogoan irauten du sorkuntza edo altxor espiritual gisa; tradizioz transmititzen da eta edonoiz errepika daiteke, bukatu eta berehala, haur-jolas gisa, bolo-partida gisa, edota denbora luze igarota.�

Huizinga, 1982

6.1 Jolasa eta garapena Haurraren nortasunean jolasak duen garrantzia oso aintzakotzat hartzen dute psikologiak eta pedagogiak, aurreko unitateetan aipatu dugunez. Gaur egun, inork ez du zalantzan jartzen haurrek jolasteko duten beharra, garapen orekatua eduki ahal izateko.

Hainbat autoreren azterlanek (Piaget, Vygotski, Freud, Elkonin...) erakusten dute jolasa funtsezkoa dela haurraren garapen indibidual eta sozialean. Hori dela eta, garrantzitsua da jolasa haurren eguneroko jardueretan sartzea, eta hezitzaileek beren eskuetan duten tresna preziatu horren kontzientzia hartzea, zuhurtasunez erabili ahal izateko, haurrak egiten duenarekin goza dezan saiatuz betiere.

Horrela, arras garrantzitsutzat jotzen da zer-nolako jolasak proposatzen diren garbi edukitzea, eta zertarako balio duten, ondoren garapenaren une bakoitzean egokienak zein diren baloratu ahal izateko.

6.2 Jolasaren sailkapenak, hainbat autoreren arabera Jolasak irizpide bat baino gehiagoren arabera sailka daitezke; horregatik, ezin dugu sailkapen bakarra aurkitu. Azterketa bibliografiko bat egiten badugu, ikus dezakegu sailkapen guztiek dutela autoreak oinarri hartzen duen esparru teorikoaren eragina, edota proposatutako jolasen helburuaren araberakoak direla.

Esan dezakegu sailkapenak hezitzaileak orientatzeko eta haiei laguntzeko eginak daudela. Hezitzaileentzat, beren funtzioak betetzeko gida izan daitezke, baina inoiz ez dira erabili behar subjektuei mugak ezartzeko eta beren jarduera ludikoa uneko sailkapenaren arabera finkatutakora egokitzeko.

Hezitzaileek haurrari behatu egin behar diote jolasean ari denean (dela jolas librea edo berezkoa, dela zuzendua), jostailu bat aukeratzen duenean edota lagun bati jolas jakin bat proposatzen dionean, horrela haren gustuak, beharrizanak edo kezkak zehaztu ahal izango baititu.

Behaketa horrek, hautatutako sailkapenarekin alderatzean, erakutsi ahal izango du haurra zer garapenetapatan dagoen eta zer zaletasun duen.

LANBIDE EKIMENA

197

Haur Hezkuntza

Hitz bitan, jolasaren bitartez haurrak bere une ebolutiboa erakusten digu, aztertua sentitu gabe, modu berezkoan eta benetakoan. Hau da, sailkapenak aztertzen direnean, jolasaren izaeraren eta denboran duen sekuentziazioaren ezagutza zehatza eta laburbildua jasotzen dugu. Horrek guztiak hauxe ahalbidetzen du: 9 Jolasa / adin kronologikoa / haurraren heldutasun-adina zehaztea.

9 Jolas bat aukeratzea edo haurrei gomendatzea, erakutsitako interesak edo heldutasun-etapa kontuan hartuta.

9 Proposatutako autoreek hautatutako sailkapen-irizpideen arrazoiei buruz hausnartu ahal izatea.

Haurrak, jolasaren bitartez, bere gustuak, beharrizanak eta kezkak erakusten ditu.

Hainbat sailkapen, hainbat autoreren arabera Ondoren datozen sailkapenak Eulalia MartĂ­nezek (1) jaso ditu, eta autoreak haur-psikologian eta pedagogian duen garrantziagatik edo azaltzeko duen erraztasun eta baliagarritasun praktikoagatik aukeratu ditugu.

Hezitzaile izango denari haiei buruzko analisia eta hausnarketa egiten lagundu diezaioketen batzuk hautatu ditugu, une jakin batean bere ustez egokiena dena aukera dezan, edo batzuk batera ditzan, beharrizanen arabera. Gogora dezagun J. Piagetek egiten duen jolasaren sailkapena xehetasunez azaldu dugula 2. UNITATE DIDAKTIKOAN eta ez dela puntu honetan agertuko.

198

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

E. Claparède Bi funtzio motaren arabera, E. Claparèdek honela sailkatzen ditu jolasak: `

Funtzio orokorretako edo esperimentazioetako jolasak: sentsorialak, motorrak, intelektualak, afektiboak, nahimenezkoak.

`

Funtzio berezietako jolasak: borroka, ehiza, segika ibiltzea, sozialak, familiarrak, imitaziozkoak.

W. Stern Bestelako irizpide bat erabiliz, bereizketa hau egiten du: 9 Jolas indibidualak: −

Gauzak konkistatzea: eraikuntza-jolasa; suntsiketa-jolasa

−

Gorputza konkistatzea: mugimenduzkoak

−

Rol-jolasak: pertsonen eta gauzen metamorfosia

9 Jolas sozialak: −

Imitazio sinpleko jolasak

−

Rol osagarrizko jolasak

−

Borroka-jolasak

C. Bülher Haurren adinari dagokionez nagusi diren funtzioak azpimarratzen ditu.

9 Jolas funtzionalak edo sentsoriomotorrak: haurrengan bizitzaren lehen urtean ikusten diren jarduerei dagokie.

9 Jolas hartzaileak: 12 hilabete inguruan agertzen dira; haurrak interesa erakusten du jostailuekiko, aztertu eta kolpatu egiten ditu. 14 hilabete inguru dituenean, gai da dorre bat egiteko eta aldi labur batez begira egoteko. Ikusmen- eta entzumen-pertzepzioa erabiltzen du, ipuinak ikusi eta entzutea gustatzen zaio.

9 Irudimenezko jolasak edo sinbolikoak: 3 bat urterekin, errealitatea irudikatzeko jolasekin gozatzen du: ama, medikua eta beste izatearen itxura egiten du.

9 Eraikuntza-jolasak.

9 Jolas kolektiboak: 4 bat urterekin, besteekin jolasten hasten da, lehenik paraleloan, gero jolas asoziatiboan eta azkenik elkarlanean.

H. Wallon Jolasen sailkapena egiteko irizpide nagusia etapa ebolutiboena da. Aldiei honela deitzen die: 9 Jolas funtzionalak: haur txikiak normalean egiten dituenak dira, oraindik bere erreakzioen erabateko kontrolik ez duenean. Printzipioz, ariketa biologikoak eta psikologikoak dira gehienbat.

2 urte aldera, mugimenduzko jarduerek, adibidez botatzeak edo betetzeak, sentsorialak ordezten dituzte.

9 Fikziozko jolasak: behin eta berriro errepikatzea gustatzen zaien egoerak birsortzea dute ezaugarri. Jolas sinbolikoak edo imitaziozkoak izan daitezke, eta errealitatea eta fikzioa nahastera irits daiteke haietan. 2 urte aldera agertzen dira.

LANBIDE EKIMENA

199

Haur Hezkuntza

9 Eskuratzeko jolasak: haurrak jasotzen dituen hitzak eta keinuak errepikatzen ditu. Ipuinak entzunez eta begiratuz gozatzen du, gehiago da ikusle aktore baino. Erritmoaren zentzua hartzen du.

9 Fabrikazio-jolasak: jolas mota hau fikziozkoari lotuta dago, eta 4 urte aldera agertzen da.

Esku-trebetasuna eta sormena lantzen dituzte.

Roger Caillois Autore honek bereizi egiten ditu jolas librea eta inprobisatua, paidia deitzen duena, eta jolas zuzenduagoa, konbentzionalismoz beteta egiten dena, non zailtasunaren zaletasuna probatzen baita, ludus deitzen duena.

Sailkapen hau jolasaren izaeran eta jokalarien jarreran oinarritzen da.

Jolasaren sailkapena, R. Calloisen arabera Paidia

Lasterketak, araurik gabeko borrokak, atletismoa

Ludus

Futbola, xakea, boxeoa, billarra, Erruleta, loteria Antzerkia, ikuskizuneskrima, dama-jokoa, sinpleak, leon-kastillo arteak orokorrean kirol-lehiaketak orokorrean

Jolakariaren jarrera Lehia

Apustuak

Zoria

Imitazioak, lilurajolasak, panpinak, ginola, mozorroak

Simulazioa

Haurren birakariak, zabuak

Zirko-ikuskizunak, eskia, mendizaletasuna, kili-koloa

Zorabioa

Jean Chateau Autore honek hainbat sailkapen ditu; sailkapenak duen interesagatik hautatu dugu, irizpide bikoitzari jarraitzen baitio: jolas arautuaren kontzeptua eta eskala kronologikoa.

9 Arautu gabeak: −

Funtzionalak

−

Hedonistikoak

−

Berrikuntzaren batekin

−

Esplorazioa

−

Manipulazioa

9 Autoafirmazioa nolanahiko bitartekoez: −

Suntsiketa

−

Desordena

−

Suminaldia

9 Arautuak. Autoafirmazioa:

200

−

Imitazioa edo figuratiboa

−

Indibidualak

−

Taldeak

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

−

Eszenak

−

Eraikuntza (ordena bati jarraiki)

−

Arau arbitrarioak

−

Balentriak

−

Lehia

Eskala kronologikoa eta jolas motak, Jean Chateauren arabera Jolasak

1

2

3

4

5

6

7

Jolas funtzionalak

X

X

X

—

—

—

—

Hedonistikoak

X

X

X

Berrikuntzaren batekin

X

X

X

—

—

—

Suntsiketa

X

X

X

—

—

—

Desordena eta suminaldia Figuratiboak

X

Eraikuntza

8

9

10

11

12

13

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

X

X

X

X

—

—

X

X

X

X

X

X

X

—

—

—

—

—

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

—

—

—

—

—

—

—

—

—

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

—

—

X

X

X

X

—

—

X

X

X

X

Arau arbitrarioak Balentriak Lehia Dantzak

—

—

—

Zeremoniak

—

Boch Marín eta Boch de la Peña doktoreak Jolasen sailkapena helburuen eta gaitasun psikofisikoekin duten erlazioaren arabera egiten dute.

9 Jolas terapeutikoak: −

Heziketa motorra

−

Heziketa sentsoriala

9 Gaitasun praktikoak garatzeko jolasak: −

Jarraikortasun-jolasak, mekanoak.

−

Mosaikoak.

−

Ziba-jokoak, pilota, boloak.

−

Paperezko, kartoi mehezko ebakigarriak.

−

Ehundu, brodatu, txirikordatu.

−

Marketeria, zerratzea, lixatzea, itsastea.

−

Paketatzea, sailkatzea.

LANBIDE EKIMENA

201

Haur Hezkuntza

9 Adierazpen-gaitasunak garatzeko jolasak: −

Begiratzea, entzutea, usaintzea, dastatzea, kosk egitea

−

Soinuak ateratzea

−

Mimika-jolasak

−

Esertzea, zilipurdika ibiltzea

−

Biribilak eta jolas erritmikoak

−

Txotxongiloak

−

Ingurune jakinetako jolasak: sukaldea, ile-apaindegia...

−

Seinale-jolasak

9 Harreman-gaitasunak garatzeko jolasak: −

Erreleboak eta taldeka egiteko jolasak

−

Bilaketa-jolasak: poliziak eta lapurrak

−

Tonbolak

−

Damak

−

Partxisa

−

Antzerkia

9 Bildumak egitea

Garatzen duten alderdiaren araberako sailkapena Garatzen duten alderdiari begiratzea da jolasak sailkatzeko beste modu bat. Alde horretatik, hauek bereiz ditzakegu: jolas psikomotorrak, jolas kognitiboak, jolas sozialak, jolas afektibo-emozionalak.

Jolas psikomotorrak Jolasa esplorazio atsegina da, eta funtzio motorra bere aukera guztietan probatzeko joera dauka.

Jolas mota honi esker, haurrek beren burua esploratzen dute eta uneoro neurtzen dute egin dezaketena; halaber, beren ingurua aztertzen dute, beste haur batzuk eta objektuak aurkitzen dituzte, eta beren jolasetan integratzen.

Jolas psikomotorretan, gorputza ezagutzeko jolasak, motorrak, sentsorialak eta baldintza fisikoari dagozkionak daude.

202

`

Gorputza ezagutzeko jolasek haurrak beren gorputz-atal guztiez jabetu daitezen balio dute.

`

Jolas motorrek gorputz-doikuntza, lateralitatea, oreka, kontrol tonikoa eta erlaxazioa eta espazioaren antolamendua garatzen laguntzen dute.

`

Jolas sentsorialek entzumen-, ikusmen-, ukimen, dastamen- eta usaimen-diskriminazioa lantzen dute batik bat.

`

Baldintza fisikoari dagozkion jolasek giharrak oro har indartzen laguntzen dute.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jolas kognitiboak Haur-jolasa ikertu duten autore gehienek abstrakziora eta sormenera daraman pentsamendua garatzeko jolasak duen garrantzia azpimarratu dute. Brunerrek dioenez, haurrek jolasetan gramatika-egitura konplexuagoak erabiltzen dituzte benetako egoeretan baino.

Batik bat norbanakoaren garapen kognitiboan laguntzen duten hainbat jolas mota daude. Honako hauek ditugu, besteak beste: `

Manipulazio-jolasak, eta horien artean dago eraikuntza-jolasa, interes berezikoa bere malgutasun handia dela eta; izan ere, pentsamendu abstraktua estimulatzen du, kontzentrazioa bultzatzen du eta sormena sustatzen du, besteak beste.

`

Esplorazio- edo aurkikuntza-jolasa, non haurrak, nahierara, objektuekin harremanetan dauden, haiek manipulatuz eta esperimentatuz.

`

Gaitasun kognitiboak garatzen laguntzen duten beste jolas batzuk arreta- eta oroimenjolasak, irudimen-jolasak eta hizkuntza-jolasak dira, haurren adierazpenean eta komunikazioan aurrerapenak egiteko erabiltzen direnak.

Jolas sozialak Taldean egiten diren jarduera ludiko gehienek haurrek beste haurrekin erlaziona daitezen bultzatzen dute; horrek beren sozializazioan eta talde sozialean onar daitezen laguntzen du. Horrela, jolas sinbolikoak, arautuak eta elkarlanekoak, beren barne-ezaugarriak direla eta, beharrezkoak dira haurraren sozializazio-prozesuan.

Jolas afektibo-emozionalak Testuinguru terapeutikoetan egindako behaketek jolasaren eta garapen afektiboaren arteko erlazioa erakutsi dute. Rol-jokoek edo jolas dramatikoek haurrari egoera pertsonal jakin batzuk onartzen eta menderatzen lagun diezaiokete, edo bere desio inkontzienteak edo kontzienteak adierazten; era berean, gatazka jakin baten aurrean hainbat soluzio entseatzeko aukera ematen dute. Autoestimu-jolasek norbanakoari den bezalakoa izateaz pozik sentitzen eta bere burua onartzen laguntzen diote.

LANBIDE EKIMENA

203

Haur Hezkuntza

Laburpen-taula Gorputzaren ezagutza Jolas psikomotorrak

Motorrak Sentsorialak Sasoia Manipulaziozkoak Esploraziozkoak edo aurkikuntzazkoak

Jolas kognitiboak

Arretari eta oroimenari dagozkionak Irudimen-jolasak Hizkuntza-jolasak

Jolas sozialak

Sinbolikoak edo fikziozkoak Arautuak Elkarlanekoak

Jolas afektiboemozionalak

Rol-jokoak edo jolas dramatikoak Autoestimuari dagozkionak

Beste sailkapen batzuk Jolasaren ikerketan autorerik garrantzitsuenek egiten dituzten sailkapenak ikusi ondoren, esan beharra dago jolasa, ikusi dugunez, ez dela kategoria bakarrean sartzen, aztertzen den irizpidearen araberakoa baita. Horregatik, bibliografian beste sailkapen batzuk ere aurki daitezke. Horrela, jolasak hauen arabera ere sailka daitezke: 9 Jolasa hautatzeko askatasunaren arabera: −

Librea: helduaren eraginik edo esku-hartzerik gabe. Haurrak berak esplora eta iker ditzake materialak eta egoerak.

−

Zuzendua: helduak jolasa egiteko jarraibideak proposatzen eta eskaintzen ditu, hau da, esplorazioa eta ikaskuntza bideratzen ditu.

9 Jolasa egiteko behar den haur-kopuruaren arabera: −

Banakakoa

−

Binakakoa

−

Taldekoa

9 Jolasteko lekuaren arabera:

204

−

Aire zabalekoak: eskolako jolastokia, kalea, lorategiak edo parkeak izan daitezke.

−

Etxe barnekoak: estalpean egiten diren jolasak.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Erabiltzen den materialaren arabera: −

Euskarri materialarekin: erosia edo landua.

−

Euskarri materialik gabe.

9 Dimentsio sozialaren arabera: −

Ikuslea: haurrak ez du aktiboki parte hartzen jolasean, behatu besterik ez du egiten.

−

Bakarkako jolasa: haurra bakarrik jolasten denean.

−

Jolas paraleloa: haurra beste baten ondoan, baina ez bestearekin, jolasten denean.

−

Jolas asoziatiboa: hainbat haur bildu eta jolas berbera egiten dutenean, elkarreraginean, baina jolasa ez da jolaskideen araberakoa.

−

Elkarlaneko jolasak: haurrak elkarreraginez jolasten dira.

−

Helduekin jolastea: haurra helduarekin jolasten da.

Jolas motak

Jolas bakoitza aipatutako kategorietako batean baino gehiagotan koka daiteke. Kasu honetan, esan dezakegu jolas libre kolektiboa dela, kanpoan egitekoa, euskarri materialik gabe, etab.

Sailkapenez gain, badira tipologia batzuk xehetasun handiagoz aztertu behar direnak, hezkuntzaprozesuan duten baliagarritasuna edo haurren artean duten arrakasta kontuan hartuta. Hauexek dira: 9 Altxorren saskia 9 Jolas heuristikoa: −

Jolas psikomotorra

9 Jolas hezigarria 9 Jolasa eta teknologia berriak 9 Jolas herrikoia: −

Jolas multikulturala

9 Jolas lehiakorra eta elkarlanekoa

LANBIDE EKIMENA

205

Haur Hezkuntza

Lehen lau jolasak hezkuntza formalean nahiz informalean proposa daitezke, normalean espazio itxietan eta taldean. Azken hirurak ez daude baldintza jakin batzuen hain mende, barnean nahiz kanpoan egin daitezkeenez eta bakarka nahiz taldean jolasteko aukera ematen dutenez.

6.3 Altxorren saskia Altxorren saskia nahiz jolas heuristikoa Elionor Goldschmiedek diseinatu zituen 80ko hamarkadaren hasieran, eta hurrengo urteetan berrikusi eta aldatu egin zituen. Gaur egun haur-hezkuntzako eskola askok sartzen dituzte beren eguneroko jardueretan. Bi jolas-proposamen horiek elkarren segidakoak dira denboran, eta aipatu ditugun ordena berean egiten dira. Espainian, jolas horiek T. Majemek eta P. ﾃ電enak(2) sistematizatu eta zabaldu dituzte.

Zer da?

Altxorren saskia lurrean objektuz betetako saski bat jartzea da, haurrek, aldamenean eserita, erraz eskuratzeko moduan. Haurrari objektuak sentsorialki esploratzeko eta inguruan aurki ditzakeen gauza askorekiko interesa hartzeko aukera ematen dio horrek; horrela, haurraren berezko jarduera aprobetxatzen da.

Jarduera hau egiteko, hainbat aldagai hartu behar dira kontuan: haurren adina eta erabili beharreko materialak.

Haurren adina Altxorren saskia haurrak denbora batez eserita egon daitezkeenean has daiteke egiten, normalean 5 edo 6 hilabete dituztenean, eta haurrak oinez ibiltzen hasten direnean proposatzeari uztea gomendatzen da. Garrantzitsua da haurrak 3ko taldetan saskira iritsi ahal izatea.

Materialak hautatzea Materialaren hautaketa oso garrantzitsua da, horren araberakoak baitira haurraren esperimentatzeko aukerak. Haurrak saskian aurkitu ahal izango dituen objektuak ez dira inoiz jostailu komertzialak edo kolorea beste estimulurik eskaintzen ez duten plastikozko objektuak izango, baizik eta etxean aurki daitezkeen materialak, erabilgarritasun zehatz bat eduki beharrik ez dutenak.

Saskiak 60 bat objektu izango ditu, eta noizbehinka berritu egingo dira; ez denak batera, baizik eta lehenbizi batzuk eta handik hamabost bat egunera beste bakan batzuk, eta horrela jarduerak gutxi gorabehera iraungo duen 5 hilabetetan. Gelditzen direnak haurren erreferentzia-puntua dira, eta berriak, aktibo eta sortzaile izateko beste estimulu bat.

Objektuak hainbat kualitateren arabera hautatu behar dira: 9 Material desberdinetakoak izan behar dute (batzuk egurrezkoak, beste batzuk zumezkoak, burdinazkoak, fruituak...).

9 Zentzumenak ahalik eta gehien piztu behar dituzte, eta horregatik komeni da hainbat ehundura, pisu, bolumen, kolore, soinu, etab. izatea, haurrek aztertzen dituztenean identifika ditzaten.

Ahalik eta esperientzia sentsorial gehien eskaintzea da kontua.

9 Haurrei interes handia piztu behar diete eta, horregatik, normalean eskaintzen ez zaizkien objektuak izan behar dute.

206

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Printzipio horiek kontuan hartuta, T. Majemek eta P. ﾃ電enak material hauek proposatzen dituzte, besteak beste: `

Objektu naturalak: harriak, gaztainak, intxaurrak, kortxo-zatiak, maskorrak, limoiak, sagarrak, belaki naturala, itsas maskor handiak, etab.

`

Material naturalezko objektuak: kortxozko tapoiak, artilezko pilota, kanaberazko txirula, azkazaletako eskuila, zapatak garbitzeko eskuila, bizarra kentzeko brotxa, makilatzeko brotxa, etab.

`

Egurrezko objektuak: kaxa txikiak, kriskitinak, koilara, koilara handia, kaikua, ile-kizkurgailua, sukaldeko uztaiak, matraka, arropa-matxardak, botoiak, etab.

`

Objektu metalikoak: koilarak, giltza-sortak, botila-irekigailuak, ertz zorrotzik gabeko latak, turuta, pastelak egiteko moldeak, inbutua, harmonika, txilibitua, kaskabiloak, triangelua, arroza, babarrunak edo txitxirioak dituzten lata itxiak, irazkia, hainbat tamainatako kateak, kanpai txikia, etab.

`

Larruzko, oihalezko edo gomazko objektuak: larruzko diru-zorroa, poltsa, hainbat tamaina eta ehunduratako pilotak, gomazko tutua, trapuzko panpina, betaurrekoen zorroa, pelutxezko hartza, belar usaintsuen poltsak, belusezko poltsak, arpillera-oihalezko poltsak, katedun bainera-tapoia, kafeontzi-uztaiak, espatula, etab.

`

Paperezko eta kartoizko objektuak: espiral-libreta, kartoizko tutuak, lixa-papera, bernizpapera, kartoizko kaxak, etab.

`

Beirazko objektuak: almaiz-kirtena, armairu-eskutokia, ispilutxoa, lepokoak, pote txikiak, lanpara-tantak, etab.

Materialen baitan, kontuan eduki behar da objektuak ezartzen diren saskia, eta garrantzitsua da baldintza ergonomiko batzuk betetzea. Objektu guztiak sartzeko bezain handia izan behar du, eta haurrak bertara iristeko bezain txikia. Saskiaren egonkortasuna ere kontuan hartu behar da, haurrak haren gainean jartzen direnean irauli ez dadin.

Jolas honekin landu beharreko helburuak Jolas honekin landu daitezkeen helburu batzuk hauek dira: 9 Begia/eskua/ahoa koordinatzeko gaitasuna garatzea 9 Entzumena, ikusmena, usaimena, ukimena eta dastamena estimulatzea 9 Inguruko objektuen ezagutza bultzatzea 9 Eskura dituen gauzen kualitateak aurkitzeko sortzetiko jakin-mina sustatzea 9 Bere kabuz ikasteko aukera eskaintzea 9 Kontzentratzeko gaitasuna areagotzea 9 Esploratzeko gaitasuna lantzea 9 Pentsamendua egituratzea

LANBIDE EKIMENA

207

Haur Hezkuntza

Hezitzailearen zereginak jarduera mota honetan Hezitzaileak bi arlotan jokatu behar du nagusiki: haurrekin zuzenean eta baliabideak antolatuz.

Haurrekin zuzenean Helduak saskitik hurbil eseri behar du, hiru haurrak ikusteko moduan. Ez du haien jokabidean esku hartu behar, baina segurtasuna eskaini behar die begiradaz eta presentziaz. Hau da, hezitzaileak jarrera hartzailea eduki behar du haur guztiekin, baina aldi berean nolabaiteko distantzia jarri behar du. Helduaren jarrerak lortu behar du haurrak ez antsietaterik sentitzea eta libre sentitzea hautatzeko eta bere aurkikuntzekin gozatzeko.

Baliabideak antolatzea Helduak antolatu behar du espazioa, haurrak eroso eta seguru senti daitezen ziurtatuz, giro lasaia eskaintzen saiatuz. Halaber, materialak zaindu eta berriz jarri behar ditu hondatzen direnean, eta halaber objektuak garbitu egin behar ditu, hori egin daitekeenean, dena kondizio higieniko egokietan egon dadin.

Ebaluazioa Bi alderdi har daitezke kontuan: jardueraren ebaluazioa eta prozesuaren ebaluazioa.

Jardueraren ebaluazioa Garrantzitsua da objektu bakoitzarekin haurren lehentasunak, prozesuak, jarduerak eta jarrerak zein diren behatzea, materialaren berrikuntza zein irizpiderekin egin behar den jakiteko. Interesgarria da behaketa-jarraibide bat egitea, haur bakoitzaren jolasaren analisia eta balorazioa egiten ahalbidetzen duena. Adibidez, objektu bat edo objektu mota bat zenbat aldiz hartzen duen, zein diren kuttunenak, objektuekin, hezitzailearekin edo beste haurrekin dituen hitzezko edo keinuzko trukeak edo elkarreraginak.

Prozesuaren ebaluazioa Aldiro, hezitzaileak denbora bat eman behar du jarduera nola burutu den eta bertan eragina duten alderdi guztiei buruz hausnartzen; adibidez, materialen egokitasunaz edo diseinatutako behaketajarraibideaz, besteak beste.

208

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

6.4 Jolas heuristikoa E. Goldshmiedek gomendatzen duenez, jarduera hau martxan jarri aurretik, aplikatu behar duen hezitzaileak lehenago inoiz egin ez badu, komeni da jarduera hau burutzen den leku bat bisitatzea edo, horrelakorik ezean, bideo bat ikustea edo horretan esperientzia duten hezitzaileekin hitz egitea.

Zer da?

Izena aurkitu esan nahi duen eurisko hitz grekotik dator. Jolas hau aurkikuntza, esplorazio eta esperimentaziotzat har dezakegu.

Jolas heuristikoa objektuen manipulazioan oinarritzen da, eta honelako ekintzak dira kontzeptuak eratzeko eta pertsonekiko eta gauzekiko jarreren ikaskuntzaren oinarriak jartzen dituztenak.

Halako jolasen bidez, kausa-efektu erlazioa eta barruan/kanpoan bezalako kontzeptu praktikoak, kopuruaren nozioa (asko/gutxi/ezer ez edo beteta/hutsik) ikas daitezke.

Jolas, puntualki, elkarreragin sozialak agertzen badira ere, indibiduala da batik bat; horrela, haurrek beren erritmoan jarrai dezakete, beren interesen arabera.

Praktikan jartzeko, beharrezkoa da kontuan hartzea jokalarien adina, aplikazioak iraun behar duen denbora eta erabiliko diren materialak.

Adina eta jardueraren iraupena Jarduera hau bizitzako bigarren urtean dauden haurrentzat da, hau da, gehienak oinez hasten diren 12 hilabete ingurutik hizketan hasten diren 24 hilabete ingurura bitartean.

Jarduera hau gehienez ere 8 bat hilabetez eskaini behar da, baina denbora hori murriztu egin daiteke adinaren eta taldearen ezaugarrien arabera. Normalean, astean ordubeteko saio bat edo bi egiten dira.

Jolasaren ezaugarriak direla eta, saio bakoitzeko partaideen kopurua 8ra mugatzen da, gutxi gorabehera, eta komeni da taldea osatzen duten haurrek antzeko adina izatea.

Ordutegia ondo pentsatuta aukeratu behar da. Ez da komeni haurrak nekatuta edo gosetuta daudenean proposatzea. Jarduera hau proposatzeko ordurik egokiena goizeko edo arratsaldeko lehen ordua da.

Materialak Jolas hau egiteko behar den materiala ugaria eta askotarikoa da. Lehen saioari ekin aurretik, dena prest izan behar da. Materiala jasotzeak irudimena, denbora eta motibazioa eskatzen ditu.

Lehen-lehenik, komeni da guraso guztiak biltzea, seme-alabek egingo duten jarduera azaltzeko, eta haien laguntza eskatzea jarduera burutzeko behar den materialak jasotzeko.

Jolasa ondo ateratzeko, lagungarri izango dira materiala askotarikoa izatea eta arauak egoki aplikatzea.

LANBIDE EKIMENA

209

Haur Hezkuntza

Jarduera burutzeko, hiru material-multzo handi behar dira: objektuak, edukiontziak eta poltsak. `

Objektuak berak. Lehen esan dugunez, askotarikoak izan behar dute, ez dira aldez aurretik zehaztu behar, eta inguruko gauzetatik hartu behar dira. Gainera, objektuak erraz manipulatzen direnak, sendoak eta haien artean konbina daitezkeenak izango dira.

Komeni da 20-30 objektu mota desberdin edukitzea.

T. Majemek eta P. ﾃ電enak honela sailkatzen dituzte: 9 Naturako materiala: maskorrak, harribilak, belaki naturalak, fruitu lehorrak, pinak.

9 Material birziklatua: ontzi txikiak, kartoizko zilindroak, harilak, zintak, sokak, giltzatakoak, giltzak, hainbat neurri eta koloretako botoiak, kortxozko tapoiak, arropa-zatiak, gortina-uztaiak, arropa zabaltzeko matxardak, ile-apaindegiko erruloak, kate-zatiak, tenis-pilotak, ping-pong pilotak.

9 Egindako materiala: borlak, arropa-poltsa txikiak.

`

Edukiontziak jolas-materiala baino ontzi handiagoak dira eta horietako bakoitzak material horretako pieza batzuk eduki behar ditu. Gomendatzen dira: kartoizko edo metalezko zilindro gogorrak (oinarririk gabe), metalezko poteak, egurrezko, kartoizko edo metalezko kaxak (estalkirik gabe).

Beti edukiontziak berak izan behar dute, eta komeni da jarduera egiten duen haur bakoitzeko 3 edo 4 izatea.

`

Poltsak. Jasotako material motak adina poltsa behar dira. Hobe da poltsak oihalezkoak izatea, eta barruan dauzkaten objektuen izena eta marrazkia idatzita izatea.

Poltsa bakoitza 50 pieza berdin eduki ahal izateko bezain handia izango da.

Jolasaren garapena Jolas heuristikoan egiten diren jarduerak bi bloke handitan bana daitezke, nahiz eta ikasleek jarduera bakartzat ikusi.

9 Lehen blokea objektuen esplorazioan eta konbinazioan oinarritzen da. Bloke honetan, jarduerak berezkoak dira.

9 Bigarrena jasoketa da. Bloke honetan, helduak zuzentzen du jarduera.

Garrantzitsua da jarduera hau proposatzen den denbora guztian egitura berari eustea.

Jolasak bi arau besterik ez dauzka, hezitzaileak betearazi behar dituenak: 9 Ez eragotzi kideei 9 Ez hondatu jolas-materiala Jolasaren lehen zatian ez dago hezitzaileak markatutako mailaketarik; bigarrenean berriz bai, hezitzaileak hitzez esku hartu behar baitu, ikasle bakoitzak erakutsitako aurrerapenen arabera.

210

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Garbiago ikusteko, ondoren saio baten garapena erakutsiko dugu. Saioa hiru zatitan bana daiteke:

1. zatia. Prestaketa Hasi baino lehen, hezitzaileak lau poltsa hautatuko ditu, objektuak barruan dituztela, eta edukiontzi batzuk prestatuko ditu; materiala gelako lauzpabost tokitan banatuko du, ongi sakabanatuta (toki bakoitza jarduera-gunea da). Jarduera-gune bakoitzean 4 edo 5 edukiontzi egongo dira eta 20-25 objektu, lehen hautatutako poltsetako bakoitzetik ateratakoak.

Jarduera-gune bakoitzeko objektu mota bakoitza multzo bat osatuz ezartzen da, objektu batzuk eta besteak nahastu gabe. Erabiliko ez den gainerako materiala erretiratu egiten da. Ondoren, hezitzailea leku estrategiko batean kokatuko da, jardueran parte hartzen duten haur guztiak ikusteko moduan eta haurrek bera ikusteko moduan. Une horretatik aurrera, hezitzailea isilik egongo da.

2. zatia. Jolasa Jarduera librea eta berezkoa da. Normalean, haurra erakarri egiten dute beren eskura jarritako objektuek. Lehenik, haurra geldirik geratzen da, begira, eta ondoren objektu jakin batzuk aukeratzen ditu.

Haur bakoitzak bere erritmoa dauka eta bururatzen zaizkion material-konbinazioak egiten ditu. Haurrek objektu bat bestearen kontra jo ohi dute, objektu bat edo gehiago beste baten barruan sartzen saiatzen dira, edukiontziak hainbat objektuz betetzen dituzte, edukiontzi batetik bestera objektuak aldatzen dituzte, objektu bat bestearen gainean ezartzen dute, antzeko objektuak ilaran jartzen dituzte, objektu-bikoteak egiten dituzte, objektuak edo edukiontziak biraka edo arrastaka eramaten dituzte, etab.

LANBIDE EKIMENA

211

Haur Hezkuntza

Lehen zati hau egiteko uzten zaien denbora 20-25 minutukoa da, baina beti egun horretan haurrek duten inplikazioaren eta kontzentrazioaren araberakoa izaten da hori. Hezitzaileak bigarren fasera igaro behar du haurrak nekatuta daudela ikusten duenean.

Fase honetan, helduaren esku-hartzea diskretua da eta gorabehera txikiren bat konpondu besterik ez du egiten:materiala berriz ordenatu, pilatuta geratu bada edo gehiegi sakabanatu bada; ikasleen beharrizan fisikoei erantzun(mukiak kendu, fardela aldatu); ikasle batek beste bati eragozpenik sortzen ez utzi; norberaren edo beste kide baten materialak suntsitzeko ekintzak geldiarazi edo haurrari jarduerari ekiten lagundu, objektuak nola konbinatu iradokiz, haiek erakargarriak izan daitezen.

3. zatia. Jasoketa Haurrak nekatuta daudela ikusten duenean, hezitzaileak edukiontzi batzuk erretiratzen hasi behar du; hasiera batean, jadanik erabiltzen ez direnak soilik erretiratzen dira.

Ondoren, jarduera-guneetan ezarritako objektuak gordetzen diren poltsak hartu behar ditu hezitzaileak, eta, bere aulkitik, jadanik interesik erakusten ez duten haurrei gauzak jasotzeko eskatu. Fase honetan, hezitzailearen zeregina aktiboa da, argi eta garbi.

Jasotzeko unea lehen fasea bezain garrantzitsua da. Horretarako, hezitzaileak poltsa bi eskuez ireki behar du, eta haurrari edo haurrei barnean sartu beharreko objektuak ekarri eta sartzeko eskatu behar die. Lehen haur horien jasotzeko modua eredu da gainerakoentzat, eta, pixkanaka, haiek ere horretan hasiko dira.

Hasieran ez da komeni ozen hitz egitea motibaziorik gabeko haurrari edo haurrei, oraindik kontzentratuta dauden besteak ere ez desmotibatzeko. Poltsak beti leku berean egongo dira; horrela, errazagoa izango da poltsa bilatzea eta gauzak sailkatzea.

Jolasaren zati honetan, pertsona helduak hizkera zehatza erabiltzea oso garrantzitsua da, haurrari lagundu egingo baitio bere ekintzekin taxutzen ari den nozioak formulatzen. Objektu guztiek izena dute, eta hala izendatu behar dira. Egoerak eta esaldiak saio guztietan errepikatuko dira, jolas honek irauten duen 8 hilabeteetan.

Garbi geratuko da pertsona helduak ez duela lurretik ezer jaso behar; dena haurrek jaso behar dute.

Lurretik jasotzeko ezer geratzen ez denean amaitzen da jarduera.

Bukatutakoan, poltsak ikusgai dagoen leku batean esekiko dira, haurrek jarduera amaitu dela uler dezaten.

Helburuak Ondoren azaltzen diren helburu didaktikoen hautaketa guztiz orientatiboa da. P. ﾃ電enak askoz xeheago bat landu du. Hemen ez ditugu jolas mota honekin lortu nahi diren helburu guztiak jasoko, baizik eta batzuk adieraziko, orientatzaile gisa, hezitzaileari bere lana errazteko: 9 Tarte batez eserita egotea 9 Lurretik autonomoki altxatzea 9 Begi-eskuen koordinazioa lantzea

212

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Bi eskuen mugimenduak koordinatzea, objektuak konbinatzeko ekintzetan: metatzea, ahokatzea, txikitzea, etab.

9 Estali eta estalkia kendu, bete eta hustu, sartu eta atera, ireki eta itxi eta halako ekintzak egitea 9 Objektuak ordenatzea eta sailkatzea 9 Hainbat objekturen pertzepzio-kualitateak sentsorialki esperimentatzea eta identifikatzea: pisua, kolorea, tamaina, ehundura, forma 9 Objektuak aurkitzea, hezitzaileak emandako hitzezko orientazioen arabera 9 Hezitzailearekin begi-kontaktua izatea, bere aurkikuntzak erakutsiz eta hitzez azalduz 9 Objektuen arteko erlazioak finkatzea: alderatzea, sailkatzea, etab.

9 Material-eskaintzaren artean libreki aukeratzea 9 Jolas-espazioa konpartitzeko eta kideak errespetatzeko ohitura hartzea 9 Lasaitasun-giroan lan egitera ohitzea 9 Jolasa amaitutakoan jasotzeko ohitura hartzea

Ebaluazioa Jolas honen ebaluazioak bi alderdi ditu:

Haurren aurrerapenaren ebaluazioa Aurrerapena ebaluatzeko, zuzeneko behaketa erabiltzen da. Hona hemen beha daitezkeen alderdi ebaluagarrietako batzuk.

9 Bi jarduera-blokeen alderdi komunak: haurra aktiboa edo pasiboa den; jarduerari bere ekimenez ekiten dion; arreta jardueran kontzentratzen duen; jardueraren iraupena; jarduera egitean plazera erakusten duen.

9 Lehen blokeko alderdiak: jarduera adinarekin bat datorren; ahoa esplorazio-organotzat erabiltzen duen; bi objektu alderatzen dituen; objektuak konbinatzen dituen; interesa azkar galtzen duen.

9 Bigarren blokeko alderdiak: ulertzen duen, eta nola egiten duen hezitzaileak jasotzeko esaten dionean; kasu bakoitzean dagokion poltsa aurkitzeko hezitzailearen hitzez erraz moldatzen den, etab.

Heziketa-zereginaren ebaluazioa Jardueraren baldintza orokorrak, haren prozesua eta saioetan zehar izan duen aurrerapena ebaluatu behar dira. Garrantzitsua da aldiro jardueraren nondik norakoak berraztertzea eta estrategia berriak bilatzea jarduerak helburuak lortzea ekar dezan.

Hezitzaileak, ebaluazioa egiteko garaian, hau aztertu behar du: materiala, haurrak, eguraldia, espazioa, giroa, bere esku-hartzea eta egiteko ordutegia.

LANBIDE EKIMENA

213

Haur Hezkuntza

6.5 Jolas psikomotorra Lehen 6 urteetan izaten diren jolas-egoera guztietan, mugimendu-jolasak dira nagusi. Jolas horiek dira haurrari bere gorputz-eskemaz jabetzen eta bere buruaren irudia eratzen laguntzen diotenak eta, aldi berean, ingurunearekin erlazionatzen dutenak.

Haurtzaroko egoera guztiek alderdi motorraz haratago doan osagai bat dute; osagai hori psikomotorra da. Psikomotrizitate terminoak prozesu psikikoen eta mugimenduzkoen arteko erlazioa adierazten du argi eta garbi; izan ere, mugimendua ezinezkoa da hori ahalbidetzen duen psikismorik gabe, eta gertaera psikikorik ez dago nolabaiteko mugimendurik gabe.

Jolas psikomotorrak edozein ingurunetan egiten dira, bai familiakoan, bai eskolakoan, baina hezkuntzaeremuan psikomotrizitateaz hitz egiten dugunean, funtsean haur-hezkuntzaren aldian eta lehen hezkuntzako lehen zikloan kokatu behar dugu. Jolas psikomotorrak hezkuntza formalaren nahiz informalaren eremuan egin daitezke; horretarako unea eta lekua aurkitu besterik ez da egin behar.

Haurraren adina eta jolas psikomotorra Bizitzaren lehen urtean, haurrak jolas motorrak egiten ditu nagusiki, helduarengandik bereizteko prozesua sinbolizatzen dutenak. Objektuak jaurtitzeko eta gero helduari esker berreskuratzeko jolasek absentzia eta itzulera adierazten dute, maite den pertsonaren iraunkortasunaren nozioa.

Halaber, jolas motorrak dira betetzea eta hustea tartean diren jolasak. Eraikitzea eta suntsitzea sendotzaile handiak dira haurrentzat: ez da suntsitzen gero berriro eraiki daitekeela uste ez bada. Segika ibiltzeko jolasak ere oso ohikoak izaten dira; ihes egiteko nahia da, baina aldi berean, harrapatua izatekoa, bakarrik ez egotekoa.

Haurra seguru sentitzen hasten denean eta inguruarekin elkarreragiteko nolabaiteko erraztasuna duenean, eztanda motorikoa delakoa agertzen da, pertzepzioa, erorketak, birak, oreka- eta desorekaegoera eta abar sustatzen dituzten jolasen bidez; jolas horiek, azken batean, beren gorputz-eskema zertxobait gehiago definitzen diete eta, aldi berean, beren ekintzek mugak eta ondorioak dituztela ikasten dute.

Adibidez, 2 urteko haur bat txirrista txiki bateko mailak igotzen hasten da, baina ez du ongi kalkulatzen, oreka galdu eta erori egiten da. Une horretan, haurrak ez du inor behar oker egin duela esateko, bistakoa baita hala izan dela. Hau da, jolas motorraren bidez, haurra ikusten hasten da benetako arriskua noiz dagoen, eta haurra berak erabaki behar du, uzten bazaio, arrisku hori hartuko duen ala ez.

Ondoren, eta jolas sinbolikoaren hastapenarekin eta eboluzioarekin bat etorriz, nolabaiteko zehaztasuna behar duten jolasak agertzen dira, gorputzaren gaitasunak martxan jartzeko beharra dago, gauzak egiteko ahalmena sentitzeko; aldez aurretik ikusi, gogoratu eta kuantifikatzeko gauzak, alegia.

214

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Helduaren zeregina

Helduaren presentzia Heldua da sekuentziatu den prozesu horretan guztian segurtasuna ematen duena. Berak itzultzen du objektua, estalkia jartzen eta kentzen, atzetik segika izan eta besarkatzen, haurrari bira emanarazten, lehentxeago gertatutakoa gogorarazten eta min hartzen duenean sendatzen. Komeni da heldua haurrarekin begiradaz konektatu ahal izateko lekuan kokatzea; gainera, haurrek lehenik maitatuak sentitu behar dute eta, bigarrenik, berak egiten dakiena helduak ikusten duela ziurtatzea. Beraz, jolas motorrik ez badago ez da egoki hazten, baina heldurik ez badago ere ez.

Heldua jolas psikomotorraren aurrean Psikomotrizitatea lantzen denean, ez da modu gidatzailean egin behar, eta haurrek beren aukerak eta mugak aurkitu eta esperimentatu ditzaten saiatu behar da, jarduerak beren irismen motorrean daudela ziurtatuz. Lortutako arrakastak baloratu behar dira, jarduera berriak egitea bultzatzeko eta haurraren segurtasuna eta konfiantza sendotzeko.

Alde batera utzi behar dira demostrazioak, mugatu egin behar dira azalpenak eta jarraibideak, beharrezkoa den gutxienera murriztu. Horretarako, haurrei arazo txikiak proposa dakizkieke, entseatze eta huts-egiteen bidez konponduko dituztenak. Gomendagarria da errepikapena erabiltzea elementu garrantzitsu gisa, mugimenduen koordinazioa eta automatizazioa gerta dadin, baina errepikapen horretan aldaera batzuk egin daitezke, ez daitezen aspertu edo monotonian erori.

Hasierako egoera eta egin beharreko zeregina azalduz hasi behar da; ondoren, jarraibide batzuk besterik ez dira emango, egiten den guztiaren erreferentzia instruktibo eta positiboak eginez betiere.

LANBIDE EKIMENA

215

Haur Hezkuntza

Jolas psikomotorrarekin landu beharreko alderdiak Haur-hezkuntzan eskaini behar diren jolasek pertzepzioa, gorputz-eskema, koordinazioa eta gorputzadierazpena garatu behar dituzte, besteak beste. Ondoren, elementu horiek guztiak xeheago azalduko ditugu.

Pertzepzioa Hainbat alderdi jasotzen ditu, hautemateko erabiltzen den zentzumenaren arabera: `

Ikusmen-pertzepzioak hainbat elementu jasotzen ditu, hala nola ikusmen-zolitasuna (formak eta tamainak identifikatzea), ikusmen-jarraipena (mugitzen den objektu bati begiradaz jarraitzea), ikusmen-oroimena (aldez aurretik ikusitako egoerak gogoratzea eta birsortzea), irudiak eta formak bereiztea (irudi jakin bat identifikatzen jakitea, inguruneko gainerakotik bereizita), ikusmen-egonkortasuna (kategoria bereko objektu bat identifikatzea, nahiz eta ezaugarriren bat aldatu, kolorea adibidez).

`

Entzumen-pertzepzioak hainbat elementu jasotzen ditu, hala nola: entzumen-zolitasuna (soinuak, tonua eta intentsitatea identifikatzea), entzumen-jarraipena (hotsa nondik datorren identifikatzea), entzumen-oroimena (aldez aurretik entzundako hotsa gogoratzea eta birsortzea).

`

Ukimen-pertzepzioa (ehundura, tenperatura eta presioa), dastamen-pertzepzioa (tenperatura, zaporea) eta usaimen-pertzepzioa.

Gorputz-eskema Hainbat alderdi landu daitezke; aipagarrienak hauexek dira: `

Gorputz-egitura. Gorputz-atalen kontzientzia hartzen dute eta hitzez adierazten dituzte; halaber, jabetzen dira beren mugimendu-aukerez.

`

Jarrera eta oreka. Jarrera da mugimenduzko eta jarrerazko jardueren oinarria, eta ekintzarako prestaketa gisa balio du. Orekak gorputzaren egonkortasuna bermatzen du.

`

Arnasketa eta erlaxazioa.

`

Lateralitatea. Ikasleak, pixkanaka, gorputz-alde baten nagusitasuna finkatuko du eta gorputzsimetriaren kontzientzia hartuko du.

Gorputza mugimenduan Mugimenduaren bidezko ikaskuntzak gorputzaren eta ingurunearen ezagutza bultzatzen du, baina mugitzen ari denean kontrolatzen ere ikasi behar du. Horretarako, oinarrizko alderdi batzuk landu behar dira:

216

`

Koordinazio dinamiko orokorra. Lekualdatze ororen oinarria da (oinez edo lasterka ibiltzea, jauziak, arrastaka ibiltzea, igotzea, birak egitea).

`

Koordinazio dinamiko espezifikoa. Jarduerak objekturen bat manipulatzea dakar (jaurti eta jaso, kolpatu, harrapatu, gelditu, punpatu, etab.).

`

Espazioaren antolamendua. Haurrak ingurunea bere gorputza abiapuntutzat hartuta antolatzen du. Lehenik bere burua gainerakotik bereizi behar du, gero ingurunea bere buruarekin eta ondoren beste pertsona eta objektuekin erlazionatuko du.

`

Denboraren antolamendua. Etapa honetan denbora antolatzea ez da erraza. Lantzen diren denbora-nozioak alderdi kualitatibo batzuk garatzera bideratuko dira; adibidez, ordenaren pertzepzioa eta antolamendua (lehen, bitartean, ondoren) eta baita denbora-tartearen, erritmoaren eta iraupenaren pertzepzioa lantzera ere.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Gorputz-adierazpena Haurrak bere burua eta ingurunea ezagututakoan, gorputz-adierazpenak bere baitatik irteteko eta adierazteko aukera emango dio, beste errealitate bat sortuz bere mugimenduez eta keinuez. Hori bi arrazoirengatik izango da posible: 9 Haurrak mugimenduaz eta keinuaz sentimenduak eta emozioak adieraz ditzakeela ikusiko du.

9 Helduak begirada, keinua, jarrera erabiltzen erakuts diezaioke, eta gorputza komunikabidetzat erabiltzen.

Hortik ondoriozta dezakegu jolas psikomotorrez ari garenean ez garela jolas mota bakarraz ari, baizik eta ehunka izan daitezkeela, hezitzailearen irudimenaren arabera.

Egin daitezkeen jarduera ludiko batzuen errepaso azkarra eginez, hainbat jolas mota proposa ditezke: 9 Elementu sentsorialak eta pertzepziozkoak nagusi diren jolasak: irineztatzeko, makilatzeko, mozorrotzeko, aurkitzeko jolasak, jolas musikalak.

9 Gehienbat mugimenduzkoak diren jolasak, non imitazioa eta sormena lantzen baita, hala nola “erregeari jarraitzea�, estatuetan jolastea, pertsonaiak dramatizatzea, esku-jolasak edo bestelakoak.

Baliabideen antolamendua jolas psikomotorrean

Denboraren banaketa Lehen haurtzaroan jolas psikomotorrak egiteko denbora zaila da zehazten; izan ere, gehienek dute osagai psikomotorra, eta adin horietan ia dena da mugimendua.

Espazioaren antolamendua Hezitzaileak ahalegina egin behar du haurrak egoten diren espazioen antolamendua lagungarria izan dadinmugimenduzko esperimentatzeko, eta halaber, gorputz-bizipenaz hautemandako espazio-erlazioak barneratzeko.

Oso garrantzitsua da haurraren mugimendu-ekimena bultzatzea, baina halaber garrantzitsua da ekimen horiek gauzatzeko espazioa antolatuta egotea eta berez izatea egituratzailea eta ekintza sustatzen duena.

Hain zuzen ere, helduaren hezkuntza-zereginak gehienetan espazioaren antolamenduan oinarritu behar du. Materiala banatzea jarduerarako espazioa antolatzea da, halako moldez non naturalki ezarriko baitira zailtasun- eta esplorazio-maila bat baino gehiagotako erlazio-espazioak.

Materialak hautatzea eta erabiltzea Haur-hezkuntzaren etapa mugimenduzko esperimentazioaren eta manipulazioaren etapa da. Materialak askotarikoa eta haurrak jarduera nahierara zabaldu ahal izatekoa izan behar du.

Hainbat material, tamaina eta formatako objektuak edukitzea gomendatzen da, baina gogoan eduki behar da ez dela beti beharrezkoa material osagarria izatea psikomotrizitate-saioak egiteko; gorputza bera eta inguruko espazioa nahikoak izan daitezke jarduerak diseinatzeko.

LANBIDE EKIMENA

217

Haur Hezkuntza

Ondoren, jolas psikomotorraren saioak prestatzeko egokiak izan daitezkeen materialen zerrenda bat proposatzen da. `

Material espezifikoa: ispilu handia, egurrezko edo plastikozko takoak, jarleku luzeak, hainbat dentsitatetako koltxonetak, hainbat tamainatako pikak, plastikozko uztaiak, hainbat lodiera eta dentsitatetako koloreak, goma elastikoak, zapiak, koloretako petoak, hainbat tamaina eta ehunduratako pilotak...

`

Material ez-espezifikoa: arbela, musika-erreproduzigailua, dantzen kaseteak edo CDak, soinuak, hainbat estilotako musika, perkusio-tresnak, oihalak (neurri desberdinetakoak), marrazteko edo pintatzeko paperak, arkatzak, argizariak, pinturak, guraizeak, hainbat koloretako zinta itsasgarria, gorputz-siluetak, eskuen eta oinen bi koloretako siluetak (eskuina eta ezkerra bereizteko), klarionak, etab.

`

Bestelako materialak: egunkari-papera, aldizkariak, irina, zerrautsa, belakiak, globoak, mozorroak, etab.

Ebaluazioa Batez ere, ikaskuntza-prozesu osoa baloratu behar da, eskakizun-maila haurren ezaugarri indibidualetara egokituta; beraz, hasierako ebaluazioa jardueren programazioaren hasieran egin behar da.

Mota honetako jolasak ebaluatzeko onena behaketa-fitxa erabiltzea da, prestakuntzarako ebaluaziotresnatzat eta haurraren hezkuntzan esku hartzen duten beste pertsona batzuei informazioa emateko balioko duena.

Ebaluazioak erreferentzia-puntutzat balio behar du mugimenduzko jolasen ondorengo proposamenetarako eta, horrela, egokitzat jotzen dena sartzeko edo aldatzeko, haurrari aurrera egin dezan beharrezko laguntzak eskaintzearren.

Komeni da ebaluazioan denbora hartzea espazioaren, ordutegiaren eta materialen egokitzapena baloratzeko, eta, halaber, taldearen benetako aukerak eta helduaren jokabidea baloratzeko.

6.6 Jolas hezigarria Jolasa berez da hezigarria, baina zehazki horrela deitzen zaio O. Decrolyk haur-hezkuntzako etapan haurrekin jolasteko sortutako jolas mota bati. Gogora dezagun Decroly metodo globalaren aitzindaria izan zela; autoreak berak metodo analitiko-sintetikoa ere deitu zion.

Autore horrek dioenez, “jolasek, funtsean, aukera eman behar diote haurrari bere inpresioak erregistratzeko eta sailkatzeko, eta, hartara, inpresio horiek konbinatzeko eta beste batzuekin asoziatzeko�.

Decrolyk proposatutako jarduerak jolas gisa aurkeztea erabaki zuen, horrela haurraren interesa pizteko.

Ideia horretatik sortu zen jolas hezigarri terminoa, gaur egun hainbeste erabiltzen dena eta hain polemikoa dena.

Gaur egun, jolas hezigarri esaten dugunean, aipatzen ari gara jolas librearen ezaugarri berberak dituen jarduera ludiko bat, ez haurrari berez sortzen zaiona baizik helduak asmo hezitzailez proposatzen diona.

218

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Jolas hezigarriek ezaugarri hauek dituzte: 9 Beren helburua haurrari funtzio mental jakin batzuk gara ditzaketen, ezagutza jakin batzuen hastapena bultza dezaketen eta arretari, oroimenari eta ulermenari dagokienez askotan errepikatzea ahalbidetzen duten objektu batzuk eskaintzea da.

9 Oro har, bakarka egiten dira, baina badira talde txikian eta talde handian egiteko pentsatutakoak ere.

9 Proposatzen diren jarduerak eserita egiten dira eta nagusiki etxe barruan.

9 Erabiltzen den materiala sinplea, arina eta bolumen gutxikoa da; gainera, bistarako erakargarria izaten da.

9 Materiala lortzen erraza eta merkea izaten da, hondatzen denean erraz berreskuratu ahal izatekoa.

Jolas hezigarriak desberdinak dira erlazionatzen diren funtzioei eta ezaupideei dagokienez, haurren adinari dagokionez, helburuari edo bakarkako, talde txikiko edo handiko zereginei dagokienez eta egiteko edo/eta zuzentzeko teknikei dagokienez.

Pertzepzioa lantzeko (mugimenduzko jolasak, entzuteko jolasak, ikusteko jolasak, etab.), ideien asoziazioa laguntzeko edo ondorioztatzeko jolasak, eta halaber aritmetika, irakurketa, denboraren eta espazioaren nozioak erakusten dituzten jolas didaktikoak egin daitezke, besteak beste.

6.7 Jolasa eta teknologia berriak Azken urteotan azaldu diren euskarri elektronikoak, hala nola irratia, telebista, ordenagailua edo sakelako telefonoak, teknologia berriak delako multzoaren osagaiak dira. Hori horrela, hiru bloke handi egin ditzakegu, euskarriaren arabera: 9 Ordenagailu estandarrarekin,CD-ROMeko jokoak eta Interneteko jokoak bertan sartzen direla: ON-LINE eta sarean 9 Ordenagailu txikiekin 9 Kontsolekin Teknologia berriekin lotutako jokoak edozein eremutan erabil daitezke: eskolakoan, familiakoan edo beste edozeinetan. Horregatik, gurasoak eta hezitzaileak izango dira erabilera arautuko dutenak, neurrigabea izan ez dadin eta haurrek, hazten direnean, mugak berek jartzeko gaitasuna izan dezaten.

Ordenagailuko jokoak Ordenagailuek ez dute deitu behar izan barrura sartzeko, baizik eta era batean edo bestean sartu dira; horrela, 2000. urtean, Espainian, ordenagailua zuten etxeak populazioaren % 30 baino zertxobait gehiago ziren. Zifra hori ez da oso esanguratsua, adibidez, Estatu Batuekin alderatuz gero, han kopurua etxeen % 50-55ekoa baitzen, edo Alemaniarekin, non ehunekoa % 40 ingurukoa baitzen.(5) Ingurumari horretan, jokoaren munduari eboluzionatzea beste biderik ez zaio geratu, eta jokoak euskarri elektronikoan eskaintzea.CD-ROMeko jokoak haur-hezkuntzan

LANBIDE EKIMENA

219

Haur Hezkuntza

Gaur egun, CD-ROMeko jokoak aurki daitezke 3 urtetik aurrerako haurrentzat. Joko mota horiek erabili ahal izateko, gutxieneko batzuk behar dira: haurrak nolabaiteko mugimendu-trebetasuna eduki behar du sagua kontrolatu ahal izateko, jarreraren nolabaiteko kontrola izan behar du, eta baita trebetasun kognitibo batzuk ere, hala nola kausa-efektu erlazioa, objektuaren iraunkortasunaren ideia, irudikapen sinbolikoa, etab. ulertzea.

3-6 urte bitartekoentzako jokoek fonemak edo doinuak, zenbakiak, izenak edo forma geometrikoak ezagutzea planteatzen duten jarduerak proposatu ohi dituzte. Halaber, badira jokoak oroimena, behaketa, ordenazioa, sailkapena eta buruketa matematiko sinpleak lantzen dituztenak, ikusmenari nahiz entzumenari parte harraraziz.

Merkatuan, ipuin interaktiboak ere aurki ditzakegu, funtsean ludikoak direnak. Ikaskuntza jakin batzuk indartzeko jarduerak proposatzen dituzte, hala nola hiztegia, balioen heziketa, sormenaren garapena, irakurmena sendotzea, numerazioa, objektuak ezagutzea, etab.

Ordenagailua eskolan erabiltzea Oro har, eskolan ordenagailu bakoitza haur batek baino gehiagok erabili behar du; beraz, garrantzitsua da erabiltzeko oinarrizko arau batzuk finkatzea eta haur guztiek argi eta garbi barneratu dituztela ziurtatzea.

Halaber, komeni da, batez ere haur-hezkuntzan, ordenagailua ikasgelan bertan leku finko batean egotea (ahal bada), beste jolas-txoko bat bailitzan.

Ebaluazioa Mota honetako jokoen ebaluazioa kualitatiboki eta bakarka egingo da, haurrari behar dituen laguntzak emateko eta, horrela, bere gaitasun guztiak garatu ahal izateko. Egokiena eta baliagarriena behaketa sistematikoaren fitxa bat egitea da, hezitzaileari lortu nahi dituen helburuak garbi izaten eta prestakuntzaebaluazioa egiten lagunduko diona.

Ikaskuntza-prozesu osoa baloratu behar da, eskakizun-maila haurren ezaugarri indibidualetara egokituta; beraz, hasierako ebaluazioa jarduera hauei hasiera ematean egin behar da.

Halaber, komeni da ebaluazioan espazioaren, ordutegiaren eta materialen egokitzapena eta, era berean, taldearen benetako aukerak eta helduaren jokabidea baloratzeko denbora hartzea.

Interneteko jokoak. Sareko jokoak Gaur egun, helbide ugari daude mota guztietako jokoak eskaintzen dituztenak, hasi tradizionaletatik eta multikulturaletaraino edo hezigarrietaraino; bilatzaile on bat erabili eta helburuen arabera aurkitu nahi dugun joko mota hautatu besterik ez dugu egin behar. Hala ere, 6 urtetik beherako umeentzat eskaintza mugatuagoa da, gehienek irakurtzen jakitea eskatzen dutenez.

Nolanahi ere, hainbat hezkuntza-administraziok, adibidez Hezkuntza Ministerioak (http://www.pntic.mec.es) edo Kataluniako Generalitek (http://www.gencat.net/ense) dituzten orri batzuetan adin-tarte horretarako jolas hezigarriak aurki daitezke.

On-line jokoak On-line jokoak, ordenagailuaz gain, Internetera konektatuta egotea eskatzen dutenak dira. Azken urteotan izugarrizko aurrerapena izan dute. Adibidez, Japoniako haur batekin jolasteko aukera ematen dute eta, aldi berean, jokoaren bertsiorik modernoena erabiltzekoa.

220

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Joko mota horien arriskua da Interneten beste gauza asko aurki daitezkeela da, horietako batzuk haurrentzat ez oso egokiak; beraz, beti heldu batek kontrolatu behar du erabilera.

Haurraren garapena bultzatzeaz ari gara, eta, beraz, hasteko ez da materialik baztertu behar. Hala ere, oso garbi eduki behar dira erabilera-irizpideak eta, jakina, ez da ahaztu behar ordenagailuak ez duela inoiz izan behar lagunen edo bestelako jolasen ordezkoa.

Ordenagailu txikiekin egiten diren jolasak Jostailutzat hartzen diren ordenagailuak dira. Jostailu-dendetan saltzen dira eta joko ugari dituzte, normalean hezigarriak. Ordenagailu estandarren aldean duten abantaila prezioa da; eragozpena, berriz, jokoak ezin aldatu izatea eta, beraz, haurra hazten denean bere gaitasunerako eskas gelditzea.

Kontsolak Kontsolak nagusiki etxean erabiltzen diren euskarriak dira; badira eramangarriak, eta badira telebistapantailara konektatu beharrekoak. Azken horien ezaugarriak, hiru dimentsiotan eskaintzen duten irudiaren kalitate ona, soinu-txartela, eta pertsona batek baino gehiagok jokatu ahal izateko aukera.

Jokoek espaziorako bidaiak, leku bitxietako edo gaztelu sorginduetako abenturak, auto edo motoen lasterketa-jokoak, kirol-lehiaketak (futbola, tenisa edo saskibaloia) proposatzen dituzte, borroka-jokoak ahaztu gabe.

Jokoaren mekanika oso sinplea edo oso landua izan daiteke; normalean, hainbat eszenatokitatik aurrera joan behar izaten da, bidera irteten diren arerioak garaituz eta oztopo eta tranpa ugari gaindituz.

Oro har, funtsik gabeko eta izugarrizko indarkeria-karga duten jokoak dira eta, beraz, erabilera pertsona heldu batek arautu behar du.

Hain zuzen ere, joko horiek dira heziketa-baliagarritasun eskasena dutenak, baina horregatik ez dira baztertu behar, mugimendu-trebetasun batzuk eta erreflexuak lantzen laguntzen baitute. Mota horretako jokoak ez dira proposatu behar 4 edo 5 urte bete baino lehen, eta orduan ere denbora eta joko mota mugatuta.

6.8 Jolas tradizionala Jolasa kultura da eta, beraz, lehenago esan dugunez, giza jardueraren berezko gauza da; beraz, ez da kasualitatea garai guztietako haurrek eta helduek jolasean aurkitzea denbora erabiltzeko modu atsegina eta agortezina. Jolas tradizional edo herrikoien bitartez, herriek, gizarteek eta kulturek modu zehatz eta agerikoan erakusten dute beren burua gainerako gizarteen aurrean.

Hala ere, askotan sinonimo gisa erabiltzen diren bi termino bereizi behar dira. Jolas tradizionala hurrengo atalean azalduko ditugun ezaugarri batzuk dituena da, eta jolas herrikoia, berriz, gizarte jakin bateko pertsona askok egin ohi duten jolasa, ez nahitaez denboran zehar irautearen baldintza betetzen duena.

Hau da, jolas bat tradizionala izan daiteke leku jakin batean aspalditik egiten delako, eta aldi berean herrikoia, jolas hori gizartearen zati handi batean zabalduta dagoelako. Edota herrikoia soilik edo tradizionala soilik izan daiteke.

LANBIDE EKIMENA

221

Haur Hezkuntza

Jolas tradizionalaren ezaugarriak Jolas bat tradizionala dela esan dezakegu bi premisa hauek betetzen dituenean: 9 Lehena: jolas tradizionalak zona, eskualde edo herrialde bakoitzeko jolas tipikoak dira, aldi berean denboran iraun dutenak. Batzuetan aldaera txiki batzuekin aurki ditzakegu, mundu osoan banatuta.

Adibidez, Katalunian ziba-jokoari baldufa edo baralluga deitzen zaio, Parisen toupie, Medellinen (Kolonbia) trompo edo Londresen spinning top. Edo kaniken jokoari Katalunian bola edo bala deitzen zaio, Anberesen bille, Medellinen bola eta Nadorren (Maroko) hrita.

9 Bigarrena: elementu sozializatzaile eta integratzaile garrantzitsua da haurtzaroan egiten diren jardueretan; izan ere, jolas tradizional gehienak taldeka edo ekipoka egin behar dira, eta edonoloa ere haurrek ados jarri behar dute arauei eta estrategiari dagokienez.

Jolas tradizionala belaunaldiz belaunaldi transmititzea Jolas tradizionalak herriaren herentzia dira eta leku pribilegiatua dute kulturaren eta tradizio herrikoien transmisioan. J. Boscok hau idazten du jolas herrikoiei buruz: “gizon-emakume eta neska-mutil askoren bizi-nahiaren fruitua dira, egunez egun bizitzaren edertasuna eta gogortasuna sumatu eta jolas txikietan harrapatu baitute, beren bizipenen eta elkarbizitzako ordu luzeen ikur gisa�. (6) Jolas tradizionalak, duela oso denbora gutxi arte, ahoz transmititzen ziren eta horixe zen haien ezaugarria definizioz. Gaur egun, gizartea une zail batean dago tradizioak oro har eta jolasa zehazki ahoz transmititzeari dagokionez.

Garai batean, jolasen transmisioa ahoz aho egiten zen, eta haur-jolasak belaunaldiz belaunaldi honela igarotzen ziren: 9 Haur zaharrenek txikienei jolasten uzten zieten eta lehenak hazi ahala, jolasteari utzi egiten zioten eta bigarrenek lehenen rola berenganatzen zuten.

9 Inguruko pertsona zaharrenek, aitona-amonek adibidez, jolas jakin bat nola egin azaltzen zieten biloba edo senitartekoei, edo haiekin jolasten ziren.

Jolasen transmisio tradizionala haustea Gaur egun, askotan haurrek ez dituzte aitona-amonak sarritan ikusten, eta hiri-ingurunearen egoera ere ez da belaunaldien arteko transmisioa bultzatzeko egokiena.

222

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Gaurko gizartearen aldaketak direla eta, jolasak belaunaldiz belaunaldi transmititzeko metodo tradizionalak aldatu egin dira.

Beraz, garrantzitsua da helduek betebehar hori beren gain hartzea eta haurrei jolas tradizionalak erakustea, desager ez daitezen.

Azken urteotan nolabaiteko kezka agertu dute nazioarteko erakunde batzuek, adierazpen ludiko hori gal ez dadin; izan ere, duela urte batzuk jolas tradizionalak indarra galtzen ari zirela zirudien.

Adibidez: 9 UNESCOren Gorputz Hezkuntzaren eta Kirolaren Garapenerako Nazioarteko Fondoa (FIDEPS).

9 1974an Jolasaren Azterketa Antropologikorako Elkartea (TAASP) sortzea.

9 Jolas Tradizionalen Proiektua (Tradi-tional Games Project), 1986an Belgradeko Unibertsitateko Psikologia Institutuak landua, UNESCOren eta Eskolaurreko Hezkuntzarako Mundu Erakundearen (OMEP) laguntzaz, munduko hainbat lekutako jolas tradizionalak ikertu eta jasotzeko.

9 Kanariar Uharteetan 1996an burututako kongresua Borroka eta Jolas Tradizionalen Nazioarteko Lehen Kongresua izan zen.

9 Huescako Landako Jolas Tradizionalen Museoa, 1998an inauguratua. Museo hori kultur ondarearen eremu bat ikertu, gorde eta zabaltzeko asmoz zabaldu zen. Museo horretan, erositako jostailurik ezean haurrek erabiltzen zituzten baliabide ludikoak ikus daitezke, eta jostailuak nola egiten zituzten, helduek utzitako materialak edo inguruan aurkitutakoak erabiliz.

LANBIDE EKIMENA

223

Haur Hezkuntza

Jolas tradizionalaren baliabideak Jolas tradizionaletan erabiltzen diren materialak eskasak dira, eta, nolanahi ere, jolas horietakoren bat egiteko materiala behar denean, jokalariek berek egin dezakete naturako objektuak edo gauza hutsalak erabiliz. Adibidez, txinoen jolaserako oilasko-hezurrak edo harriak erabiltzen dira, eta txarrankarako aski dira lurrezko zorua eta harri bat.

Oro har, jolas tradizionalak edozein pertsonak egin ditzake; horregatik, mendeak dituzte askok. Jolas horietan gehien erabilitako materialak hauexek dira: klariona, ibaiko makilatxoak, txapak, sokak, gomak, ziba, kartak, kainaberak, egur puskak, harribilak, fruitu lehorrak, zapata-takoiak...

Material fisikoez gain, lehen aipatutakoak adibidez, jolas tradizionalek askotan musika edo errezitatutako testuak erabiltzen dituzte jolasaren elementu zentral gisa. Horrela, haurrei aukera ematen diete bizi diren lekuaren, eta beren izaeraren, ohituren, historiaren eta kulturaren kontzientzia hartzeko.

Jolasteko moduari dagokionez, esan beharra dugu jolas tradizionalek ez dutela normalean arau finkorik izaten; oinarri bat dute abiapuntu, baina jokalarien arteko adostasuna nagusitzen da. Arauak espazioaren, parte hartzen duen jokalari-kopuruaren, partaideen arteko adin-aldearen edo jokalarien trebetasunen arabera alda daitezke. Ezaugarri hori garrantzitsua da, horrela jokalarien arteko komunikazioa errazten baita.

Hainbat jolas tradizional Garrantzitsua da jolas tradizional asko ezagutzea, egoera bakoitzera hobekien egokitzen dena aukeratu ahal izateko. Bibliografia zabala dago, gai honetan lagungarria izan daitekeena. Bertan aurki ditzakegu hotz egiten duenerako, euria ari duenerako, etxean, parkean edo kalean jolasteko, txikienentzako, helduekin jolasteko edo materialarekin nahiz gabe jolasteko jolasak.

Jolas tradizionalen artean, hauexek ditugu: biribil-jolasak, hatz-jokoak, eskuekin egitekoak, sokajolasak, goma-jolasak, haur txikientzako jolasak, karta-jokoak, mahai-jokoak, pilotaz egiten direnak eta abilezia-jolasak, besteak beste.

Jolas tradizionalak hezkuntzaren ikuspegitik Jolas tradizionalak hezkuntza formalaren nahiz informalaren eremuan egin daitezke; horretarako unea eta lekua aurkitu besterik ez da egin behar. Eskoletan, eta haur-hezkuntzan zehazki, jolas tradizionalaren txokoa antola daiteke, eta lehen edo bigarren hezkuntzan, Hezkuntza Fisikoan landu daitezke.

Jolasa bultzatzen duten instituzio diren aldetik, ludotekak leku ezin hobea dira jolas tradizionalak berreskuratu, erakutsi eta praktikatzeko, eskaintza ludikoa dibertsifikatuz.

Adibidez, ludoteka baten urteko programazioan aste tematikoak antola daitezke, non gaietako bat “Jolas tradizionala� baita. Baina jolas tradizionala beste espazio batzuetan ere egin daiteke eta egin behar da, hala nola haurren eta gaztetxoen guneetan, udalekuetan, haur-jaietan, etab.

Jolas tradizionalek gaitasun jakin batzuk lantzen laguntzen diete norbanakoei, hala nola: 9 Haurrei arau komunak onartzen erakusten diete.

9 Nolabaiteko diziplina soziala onartzea bultzatzen dute.

224

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Norbanakoari gizartean integratzen laguntzen diote.

9 Komunikazioa bultzatzen dute eta lengoaia eskuratzen laguntzen dute.

9 Trebetasun psikomotorrak garatzen dituzte: begi-eskuen koordinazioa, hatzen mugimendua, jarreraren kontrola...

9 Bizi diren ingurua ezagutzeko aukera ematen dute.

9 Haurrei autoafirmatzen laguntzen diete, eta haien autoestimua hobetzen.

9 Haurren garapen kognitiboan, afektiboan eta sozialean laguntzen dute.

9 Erabilera linguistikoa sustatzen dute, hiztegi espezifikoa sortuz.

9 Nork bere buruaren ezagutza eta ingurukoena ahalbidetzen dute.

9 Irabaztearen eta galtzearen garrantzia erlatibizatzen laguntzen dute, beti irabazten edo galtzen ez den neurrian, hori ez baita xede bakarra, jolasean garrantzitsuena prozesua, jolasean eman duten denbora eta jolasak eman dien plazera baita.

9 Norbanakoa edo egokitzapen-arazoak dituzten taldeak integratzen laguntzen du.

Gure herrialdean, aukera handia dago jolas tradizionaletan, eta ludoteka-arduradunak, irakasleak, maisu-maistrak eta aisialdiko haur-hezitzaileak, haurrengandik hurbil dauden aldetik, kultura ludiko herrikoiaren adierazpen hori ez galtzeaz ardura daitezke.

6.9 Jolas multikulturala Gero eta multikulturalitate handiagoak eta munduko hainbat lekutatik etorritako haurren presentziak galdera asko planteatu beharra ekarri du, eta gaurko egoeraren analisi bat egin beharra.

Balio multikulturalen garrantzia Mendebaldeko zibilizazioan, eta baita beste kultura batzuetan ere, Lurraren baliabideak ez agortzeko aurrerapenak eskatzen dira, pertsona guztien arteko harremana ahalbidetzen dutenak, lankidetza-harremana eta kulturen arteko elkarbizitza bultzatzen dutenak.

Kultura guztiak desberdinak eta aldakorrak dira, ingurunearekin kontaktu iraunkorra duten gizakien etengabeko eboluzioaren emaitza dira. Beraz, gizarte multikulturalean, gatazkak erraz sor daitezke “besteak� ikuspegi erabat etnozentrista batetik ikusten baditugu, hori jokabide arrazisten eta xenofoboen hazia izan bailiteke.

Historiak erakutsi digunez, kultura desberdinaren ezagutza eta errespetua, bai etorkina hartzen duen tokikoaren aldetik, bai beste herrialde batean leku bat irabazi nahi duen aldetik, “bestearenganako� jarrera irekia izatean oinarritzen da, eta jokabide horrek bi kulturei egiten die mesede. Jarrera ireki hori gabe, berehala agertuko da gatazka, eta jarrerak muturrera eramango dira, kultura bakoitza bere baitan itxiz eta bestea mespretxatuz.

Orduan, egokia dirudi herritarrak orokorrean eta haurrak bereziki kulturarteko balioetan heztea, tolerantzia eta errespetua sustatzen, kulturen arteko berdintasuna defendatzen dituzten eta iritzi, uste edo ikuspuntu desberdinak onartzen dituzten horietan, alegia.

LANBIDE EKIMENA

225

Haur Hezkuntza

Zer dira jolas multikulturalak?

Jolas multikulturala kultura jakin batean egiten diren eta batzuetan munduko beste gizarte batzuetan ere badituzten jolas herrikoi edo/eta tradizionalen multzoa da.

Jolas multikulturalen ezagutzaren helburua kulturarteko balioak sustatzea, dibertsitatea errespetatzea eta haurren artean diskriminaziorik ez gertatzea da. Gizarte demokratiko batean bizi izateak, non kultur, sexu-, etnia- eta erlijio-desberdintasuna defendatzen den, ez du bermatzen gizartearen errealitatean eskubide hori herritar guztiek errespetatzen eta bere egiten dutenik. Diskriminazioa gure gizartean oraindik hor dagoen jarrera da, eta horri aurka egin behar zaio. Modurik onenetako bat beste lekuetako jolasak eta dinamikak ezagutzea da.

Jolas multikulturalek bost kontinenteetako proposamenak jasotzen dituzte. Normalean, lehenik kontinenteen arabera eta gero herrialdeen arabera antolatzen dira. Jolas horietako batzuk jasotzen dituen bibliografia aztertuz gero, herrialde jakin batera mugatzen direla ikusiko dugu. Horrek, ordea, ez du esan nahi herrialde horretan bakarrik jolasten direnik; izan ere, lehenago esan dugunez, jolas tradizionalak direlarik, horietako asko itxuraz loturarik ez duten hainbat eskualdetan jolasten dira. Kasu batzuetan, jolas mota horrek originaltasuna ekartzen du, eta bestea ezagutzeko jakin-mina eta jolasaren bitartez beste kulturara hurbiltzeko gogoa sor dezake.

Kultura gehienetan, lehia-osagaia duten jolasak ditugu, Ozeanian eta Afrikan izan ezik, non lankidetzaren osagaia lehiaren gainetik baitago, eta jolasak partaideak nekatzean amaitu ohi baitira, ez talde batek beste garaitu duelako. Hala ere, ez da zuzena hainbat gizartek historian zehar erakutsi duten lehiaren faktorea gutxiestea, jolasa baita adierazpen-elementu nagusietako bat.

Jolas multikulturalaren baliabideak Jolas multikulturalek ez dute material konplexurik behar; jolas tradizionalean bezalaxe, material naturalak izaten dira, hiriguneetan aurkitzen zailak. Horregatik, gehienetan plastikoa edo bestelako manufakturak erabili behar dira haien ordez.

Jolas multikulturalak baliabide ona dira hezkuntza formaleko, ez-formaleko eta informaleko hainbat egoeratan erabiltzeko, espazio irekietan edo itxietan, parkeetan edo eskolako jolastokietan, edo jolasarekin ondo pasatzeko motibazioa eta batzuetan gutxietsi egiten diren beste kulturetako hainbat alderdi ezagutzeko gogoa dagoen edozein lekutan.

226

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Helburuak Sintesi moduan, jolas multikulturalen bidez, besteak beste, helburu hauek lor daitezkeelakoan gaude: 9 Jolastean plazera aurkitzea, jolaste hutsagatik 9 Autonomian, sormenean, erantzukizunean eta askatasunean sakontzea, bakarka nahiz taldeka 9 Beste kultura batzuk ezagutzea, haien ondare ludikoaren bitartez 9 Norberaren kultura eta besteen kultura hobeto ezagutzeko tresnak eskaintzea 9 Trebetasun psikomotorrak garatzea: begi-eskuen koordinazioa, hatzen mugimendua, jarreraren kontrola...

9 Beste kulturekin harremanetan jartzeak dakarren dibertsitatea eta kultur aberastasuna baloratzea 9 Hainbat adin, genero eta kondiziotako haurren arteko harremana bultzatzea 9 Norbanakoari gizartean integratzen laguntzea 9 Komunikazioa bultzatzea 9 Haurrei autoafirmatzen laguntzea, haien autoestimua hobetuz 9 Erabilera linguistikoen transmisioa sustatzea, hiztegi espezifikoa sortuz 9 Nork bere burua eta ingurukoak ezagutzen laguntzea 9 Haurrei edota egokitzeko arazoak dituzten talde sozialei integratzen laguntzea 9 Bizi diren ingurua ezagutzea Hezitzaileak jolasaren motibazio-balioa aprobetxatu behar du bestearen kultur errealitatea ezagutzeko nahia eta interesa bultzatzeko, haurrak elkarrengana hurbil daitezen jatorriari begiratu gabe, hemengo haurrak ez baitira erakusteko jolasak dituzten bakarrak.

Gure herrian bizi diren beste kulturetako haurrek jolas sorta zabala dute, hemengoentzat gauza berria dena edo izan daitekeena.

Ekarpen horiek kultura guztien ondare ludikoa ezagutzea ahalbidetzen duen ate irekia dira.

6.10 Lehiazko jolasa eta lankidetza-jolasa Harreman sozialen ikuspuntutik, bi jolas mota defini daitezke: 9 Lehiazko jolasa 9 Lankidetza-jolasa

Lehiazko jolasa Lehiazko jolasean, helburu bat lortzeko jokalari batzuk beste batzuekin lehian dauden egoerak izaten dira.

Jolas mota honetan beti dago irabazle bat edo irabazle-talde bat eta galtzaile bat edo galtzaile-talde bat. Halako jolasetan ez dago askatasunik, puntuaziorik handiena lortzeko dagoen presioa dela eta, eta estuasun psikologikoa sortzen dute, galtzeko edo huts egiteko beldurragatik. Normalean oso antolatuak izaten dira, eta irabaztera gehiegi bideratuak.

LANBIDE EKIMENA

227

Haur Hezkuntza

Lehiazko jolas asko bestea kanporatzeko diseinatuta daude; batek irabazten du eta beste guztiek galdu egiten dute, kanporatuak gehiengo handi bat izanik. Lehiazko jolasaren arazoetako bat hau da: haurrak egoera horretan jartzen direnean, onartuak izatea irabaztearen edo galtzearen mende balego bezala sentitzen dutela; beraz, haur horiengan estuasun eta agresibitate suntsikor handia eragiten da.

Jolasaren emaitzari garrantzi handia ematen bazaio, ziur aski haur horiek gezurretan eta iruzur egiten ibiliko dira azkenik, irabaztea baita azken helburua.

Lankidetza-jolasa Lankidetza-jolasa talde osoak helburu komun bat lortzeko jarduten duen hura da. Lankidetza-jolasen ideia nagusia batzuk besteekin jolastea da, eta ez batzuk besteen aurka.

Jolas mota honetan, jokalariak ez du bere autoestimua bestearenaren bizkar areagotzen. Halako jolasak jokalarien artean lankidetza beharrezkoa izateko moduan diseinatzen dira. Jolasten ari direla, modu dibertigarrian ikasten dute besteak aintzakotzat hartzen, eta denen mesederako lan egiteko prest sentitzen dira.

Lankidetza-jolasean denek laguntzen dute, denek irabazten dute eta inork ez du galtzen. Jolas horiek haurrak bere buruagan duen konfiantza sendotzen dute, pertsona onartu eta duin gisa sentiaraziz.

Mendeetan zehar hainbat kulturatan egin diren lankidetza-jolasak badaude ere, gutxi dira gaur egun horrela jolasten direnak, jokalari guztiek nahi duten helburu komun bat lortzen ahalegintzeko berariaz diseinatutakoak, alegia.

Berez lankidetzazkoak diren jolasak oso bakanak dira mendebaldeko kulturan. Pixkanaka, ezagutu egin behar dira. Beraz, pazientzia behar da jolasteko modu berri hori erakusteko, batez ere partaideak elkarlanean inoiz jolastu ez badira. Alabaina, aldaketa egokiak eginez, gainbegiraketa on batez, behin eta berriro azalduz eta jokalarien partaidetza konstruktiboaz, jolasak positiboki funtzionatzen hasiko dira.

Jokalariak trantsizioa egin eta elkarlanean jolasten hasten direnean, gainbegiraketa eta arauekiko kezka arindu egingo dira eta partaideak bestearen onuraz kezkatzen hasiko dira.

228

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Lankidetza-jolasen ezaugarriak 9 Haurra jolastearen plazeragatik jolasten da, ez sari bat lortzeko..

9 Haurra helburuak ez lortzeko beldurrik gabe ibiltzen da jolasean 9 Lankidetza-jolasak denen partaidetza bultzatzen du 9 Haurrek kidetzat ikusten dituzte besteak, ez areriotzat 9 Haur guztiek dute zeregin garrantzitsu bat jolasean 9 Haurrak beren mugak gainditzen saiatzen dira, ez besteak; horrela, beren gaitasunak beren ahaleginez ezagutu eta neurtuko dituzte, ez besteekin alderatuta 9 Lankidetza-jolasa denen arteko jardueratzat hartzen da, ez da indibidualizatua, ez baita norbanako jakin batena 9 Jolas horiek oso ingurune desberdinetan egiten dira, objektu anitz erabiliz, hainbat adinetarakoak, eta haurrak taldekatzeko modu desberdinekin 9 Jolas horiek beren gorputza, ingurunea eta inguruko pertsonak nolakoak diren ezagutzen laguntzen diete. Ez dago lankidetza-jolas mota bakar bat, asko aurki baititzakegu bibliografian Jolas mota hori jolasen proposamenean sartu behar da gutxienez 11 urtera bitartean, taldekako nahiz bakarkako lehia baztertuz jolas zuzenduetan.

Laburbilduz, lankidetza-jolasak, M. PallarĂŠsen(7) arabera, honela definitzen dira: 9 Partaide guztiek, lehian ibili ordez, helburu bererantz jotzen dute, denek batera lan eginez.

9 Denek irabaziko dute helburua lortzen bada, eta denek galduko dute hala gertatzen ez bada.

9 Jokalari guztiak, beren artean lehian ibili ordez, gizatiarrak ez diren elementuekin dabiltza lehian.

9 Jokalariek beren trebetasunak konbinatzen dituzte, ahaleginak helburu komun bat lortzeko bateratuz.

Lankidetza-jolasen balioak Jolasak ez dira neutralak; balio-kode jakin bat transmititzen eta indartzen dute eta, horren bitartez, pertsona mota jakin bat, jokalarien arteko harreman jakin batzuk eta jolasa ulertzeko ikuspegi jakin bat egituratzen dira. Beraz, berdintasun, partaidetza, enpatia eta lankidetza balioekin bat datozen jolasak bultzatu behar dira.

Ondoren, jolas horiek egitean sustatzen diren balioak eta trebetasunak zehaztuko ditugu, X. Jaresen arabera:(8) `

Lankidetza. Zereginak eta egoerak elkarrekin ebatzi ahal izatearen balioa eta trebetasuna da, elkarrekikotasunean oinarritutako harremanen bitartez, eta ez boterearen edo kontrolaren bidez. Lankidetza-esperientziak besteekin partekatzen, sozializatzen eta besteengatik kezkatzen ikasteko modurik onena dira. Horrela, erantzun suntsitzaileen ordez eraikitzaileak izango ditugu.

`

Enpatia. Bestearen egoeran jartzeko gaitasuna da, haren ikuspuntua, kezkak, itxaropenak, beharrizanak eta errealitatea ulertzekoa. Komunikazio enpatikoa berdintasunarekin eta simetria komunikatiboarekin lotuta dago.

`

Komunikazioa. Gogo-aldartea, sentsazioak, pertzepzioak, ezaupideak, emozioak, etab. adierazteko gaitasunean oinarritzen da.

LANBIDE EKIMENA

229

Haur Hezkuntza

`

Partaidetza. Lankidetza-jolasek kide guztien partaidetza dute helburu; partaidetza kolektibo horrek konfiantzazko giroa eta elkarren inplikazioa dakartza berekin, benetako giza komunikaziorako beharrezkoak. Lankidetza-jolasek bazterketa ezabatzen dute, eta ez dituzte taldeak bat irabazle eta bestea galtzaile egiten.

`

Errealitate sozial positiboa eraikitzea. Lankidetza-jolasek pertsonek jolasarekiko eta beren buruarekiko dituzten jarrerak aldatzen dituzte, elkar estimatzeko giroa bultzatuz, eta hori oso egokia da dibertitzeko eta ikaskuntza intelektuala eta jarrerazkoa sustatzeko. Gainera, besteen aldeko jokabideak eragiten dituzte, elkartasunezko harreman afektibo eta positiboetan oinarrituta.

`

Estimua eta autokontzeptu positiboa. Jolas horiek nork bere buruaren irudi positiboa jasotzea ahalbidetzen dute, eta bestearen garrantzia aintzakotzat hartzea eta adieraztea.

`

Poza. Ahaztu ezin dugun heziketa-helburua da. Jolas horietan, porrotik eta gaitzespenik ez dagoenez, poza argi eta garbi azaltzen da.

Elkarlanean, onarpenean eta arrakastan hezitako haurrek askoz aukera handiagoa dute nortasun osasuntsua eta orekatua garatzeko.

Azterlan askok azpimarratu dute beharrezkoa dela bakarkako eta taldekako jolasak lantzea, non partaide guztiak onartuak izan daitezkeen eta gutxienez nolabaiteko arrakasta izan dezaketen.

Lankidetza-jolasaren hezkuntza-eremuak Lankidetza-jolasak hezkuntza formalaren, ez-formalaren edo informalaren eremuan egin daitezke; beraz, eskolan egin daitezke eta egin behar dira, baina ez dute hor bakarrik geratu behar, baizik eta ludotekan, urtebetetze-festetan, lagun-taldean edo etxean egiten diren ospakizunetan ere proposa daitezke.

Lankidetza-jolasa mota guztietako pertsonekin eta hainbat tokitan egin daiteke.

Jolas horiek, printzipioz, heldu batek gidatzen baditu ere, partaideen sormena eta sentsibilitatea jaso ahal izateko moduan planteatu behar dira. Araua ez da gauza zurruntzat hartu behar, eta jokalari orok libre sentitu behar du ideiak eman, erabakiak hartu edo bere kabuz aukeratzeko.

Lankidetza-jolasa haur-hezkuntzan Lankidetza-jolasa haur-hezkuntzako haurrekin egin daiteke eta egin behar da, baina arauak sinplifikatuz eta jolasen argibideak behar adina urrats erraz eta garbitan zatituz.

Hiru urtetik beherako haurren ezaugarri psikologikoak direla eta, oso zaila da haiekin lankidetzajolasak egitea, baina ekintza txiki batzuekin hastapenen bat egin daiteke. Adibidez, 24 hilabete inguruko bi haurrek auto bera nahi dute eta berehala gatazka sortzen da; hiru irtenbide hauta litezke: 9 Lehena, autoa zuen haurrari itzultzea 9 Bigarrena, ez zuenari ematea, berak ere autoarekin jolasteko aukera izan dezan 9 Hirugarrena, biak aurrez aurre esertzea eta autoa elkarri emanez jolastea Horrelako egoerak askotan gertatzen dira hilabete gutxi batzuetatik 3-4 urtera bitarteko bi haur edo gehiago dauden lekuetan. Aurreko kasuan, azken irtenbidea izango litzateke egokiena, horrela haurren arteko harreman osasuntsuak sustatzen baitira.

230

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Hiru urtetik aurrera, lankidetza-jolasak egitea, posible ez ezik, gomendagarria ere bada. Interesgarria da ikustea 3-7 urte bitarteko haurrek ongi hartzen dutela lankidetza-jolas zuzendua zuzendu gabeko beste jarduera batzuetara zabaltzea; hori zailagoa da ikusten haur zaharragoengan.

Adin horietako haurrei aniztasuna gustatzen zaie, baina jolas bakan batzuk menderatzen dituzte ondo, eta behin eta berriro jolasten dira. Bibliografia dezente aurki daiteke adin-tarte horretarako lankidetzajolas ugari azaltzen duena (kontsultatu bibliografia).

Lankidetza-jolasak oso egokiak dira halaber talde bat sortu eta finkatzeko. Horrela, bestela lantzeko zailak izango liratekeen harreman motak eta balioak bultzatzen dira.

Jolas motak Normalean, lankidetza-jolasak sailkatzeko adinaren irizpidea edo talde batek bere eboluzioan izaten dituen faseena erabiltzen da. Horrela, talde bat sortzeko lehen faseetan hurbiltze lagunkoia bultzatzen duten jolasak proposa daitezke, gorputz-kontaktua eta norabide askotako komunikazioa sustatuz, taldeak eta haurrak eboluziona dezaten. Taldea fase aurreratuago batean dagoenean, maila altuagoko zeregin ludikoak proposa daitezke, taldearen elkarlanerako gaitasun eta kohesio handiagoa eskatzen dutenak.

Irizpide horren arabera, lankidetza-jolasak ondoren deskribatuko diren mailatan sailka ditzakegu. (9) `

Aurkezpen-jolasak. Taldekideen izenak ezagutzea, partaidetza- eta distentsio-giroa sortzea eta komunikazio aktiboa bultzatzea dira helburuak.

`

Ezagutzeko jolasak. Jolas mota honen helburua haurrek beren burua, besteak eta taldea hobeto ezagutzea da eta, halaber, partaidetza- eta distentsio-giroa sustatzea, bere aldetik taldekideen arteko komunikazioa bultzatuko duena.

`

Afirmazio-jolasak. Helburuak nagusiki bost dira: 9 Nork bere buruagan duen segurtasuna eta taldearena sustatzea 9 Taldekide guztien onarpena bultzatzea 9 Taldekide bakoitzaren kualitateak eta mugak balioestea 9 Autokontzeptu positiboa eratzen laguntzea 9 Hitzezkoak ez diren hizkuntzak erabiliz komunikatzen laguntzea

`

Konfiantza-jolasak. Norberarengan eta taldearengan konfiantza izatea, elkarri laguntza eskaintzeko giroa sortzea eta elkartasun-harremanak bultzatzen saiatzen dira.

`

Komunikazio-jolasak. Taldeko barne-komunikazioa sustatzea da helburua, elkarreragin positiboak bultzatuz eta, halaber, taldekideak hobeto ezagutzea, bestearengana irekitzea eta hitzezkoak ez diren lengoaien bidez komunikatzen ikastea.

`

Lankidetza-jolasak. Jolas mota honen helburuak hauexek dira: lankidetza/lehia dinamikari buruzko estrategiak lantzea, elkarlanera bultzatzen duten jolas-estrategiak garatzea, denen partaidetza sustatzea talde-giroa sortuz.

`

Gatazkak konpontzeko jolasak. Entzuteko eta laburbiltzeko gaitasuna lantzen, autoafirmazioa eta gatazketan taldearen laguntza bultzatzen, erabakiak hartzeko eta gatazkak konpontzeko gaitasun kolektiboa lantzen eta, halaber, gatazken konponbide sortzaileak eskaintzen saiatzen dira.

`

Distentsio-jolasak. Giro lasaia sortzen, barrea eta dibertsioa eragiten eta taldearen erlaxazioa bultzatzen saiatzen dira.

LANBIDE EKIMENA

231

Haur Hezkuntza

Baliabideak eta ebaluazioa Jolas-materialak haur hauentzat diseinatuta edo egokituta egon behar du. Bi haur edo gehiago elkarrekin jolasean dabiltzanean bakarrik funtzionatzen duten jostailuak diseina daitezke. Gehienetan, lankidetza-jolasek material gutxi behar izaten dute, eta ia ez dute gastu ekonomikorik eskatzen.

Halaber, komeni da haurrek berek sortzea beren jostailuak. Horretarako, inguruan erraz aurki ditzaketen material naturalak, edota etxeko eguneroko materialak bilatzen lagundu behar zaie, adibidez: patata-zakua, pilotak, makilak, poteak, sareak, oihal-zatiekin egindako paraxuta, lapikoak, hostoak, lurra, buztina, kartoizko kaxak, arropa zaharra, kapelak, oinetakoak, egur-puskak, sokak, koadernoak, etab.

Lankidetza-jolasak egiten direnean, ebaluazioa jolasaren garapena bera bezain garrantzitsua da; jolasean, garrantzitsua da bertan gertatutakoa, sortu dituen elkarreraginak eta jasotako emaitzak ebaluatzea eta, era berean, denboraren, materialaren eta espazioaren egokitasuna baloratzea.

Lehiazko jolasak versus lankidetza-jolasak Lehiazko jolasetako eta lankidetza-jolasetako harremanak alderatuta, ondorio hauek atera daitezke: 9 Lankidetzan dabiltzan norbanakoak konturatzen dira helburuak lortzea neurri handi batean besteen ekintzen ondorioa dela; lehiazko jolasean, berriz, konturatzen dira helburuak lortzea bateraezina dela besteek lortzearekin. Beraz, norbanakoek horren arabera jokatzen dute.

9 Lankidetza-taldeetako partaideek kideen ekintzak errazago baloratzen dituzte lehia-taldeetako jokalariek baino.

9 Lankidetza-taldeetako partaideak sentikorragoak dira taldekideen eskakizunen aurrean lehiataldeetako partaideak baino.

9 Lankidetza-taldeetako partaideek gehiagotan laguntzen diote elkarri lehia-taldeetako partaideek baino.

9 Lankidetza-taldeetako partaideek produktibitate handiagoa dute kualitatiboki.

9 Adiskidetasuna gehiago agertzen da lankidetza-taldeetan lehia-taldeetan baino.

Laburbilduz, ondoriozta dezakegu, lankidetza-jolasek lehiazkoen aldean eremu intelektualean, afektiboan eta sozialean dakartzaten onurak ikusita, heziketaren ikuspuntutik lehenengoen aldeko hautua egin dezakegula, zalantzarik gabe.

6.11 Jolasen plangintza Jolas bat planifikatzerakoan, garrantzitsua da ekintza orokor batzuk egitea, kontuan hartu behar direnak jolas-saio bat programatzeko garaian, eta hauexek dira:

232

`

Jolasa aukeratzea. Hautaketa hainbat alderdiren araberakoa izango da, hala nola: partaideen ezaugarriak (adina, kopurua); espazioaren eta materialaren ezaugarriak; testuinguru soziokulturala; asmoa eta lortu beharreko helburuak; programazioan aplikatzen den unea eta, azkenik, partaideen esperientzia ludikoa.

`

Girotzea. Giro berezia sortu beharko da, jolasera bultzatzen duten elementu motibatzaileekin; adibidez, aurpegia margotzea, mozorroak jartzea, musika erabiltzea, etab. Haurrak fantasiazko eta irudimenezko espazioan murgiltzea lortu behar da.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

`

Aurkezpena. Jolasaren aurkezpena nork egingo duen erabaki behar da. Leku egoki bat bilatu, partaide guztiek zertan jolastuko diren azalduko dien pertsona ikusteko moduan.

Jolasa argi eta garbi azaldu, hasierako egoera, garapena eta amaiera, ahotsa gehiegi altxatu gabe. Jolasa azaltzean ordena kronologiko bati jarraitu, eta ongi adierazi hasieran edo bukaeran zein den jolasaren helburua. Beharrezkoa bada, erabili adibideak eskema grafikoekin, hobeto uler dezaten.

`

Arauak barneratzea. Gehienetan, komeni da jolasaren proba bat egitea partaide guztiek arauak ulertu dituztela egiaztatzeko.

`

Jolasa egitea. Ez dugu ahaztu behar haurrak direla jolasaren protagonistak. Ez dugu utzi behar jolasa aspergarri izateraino luzatzen; hobe da parte hartzen duten haurrak jarraitzeko gogoz gelditzea kontrakoa baino.

`

Ebaluazioa. Jolasa ez da bukatzen begiraleak edo denborak hala erabakitzen dutenean, baizik eta jardueraren ondoren minutu batzuk proposatu behar dira jolasaren nondik norakoei buruzko hausnarketa egiteko, haurrek beren bizipen pertsonalak komenta ditzaten, horrela jolasak espero ziren helburuak bete dituen ala ez baloratu ahal izateko.

Bestalde, helduak partaideen behaketa egin behar du jolasa egiten den bitartean, horrek ere jolasaren nahiz norbanakoen balorazioa egiteko jarraibideak emango baititu.

Helduaren zeregina garrantzitsua da jolas batzuen programazioan.

6.12 Jolasak lantzeko jarraibideak Liburuan zehar ikusi dugunez, haurra jolasten da berez, jolasten da etxean, edo bidaiaren bat egiten duenean edota erosketak egitera eramaten dutenean. Alde horretatik, helduek ez diote ezer irakatsi behar.

Hain zuzen ere, hezitzaileek alor horretan duten zeregina etengabeko jarduera hori bideratzea besterik ez da, hau da, proposamenak egitea, haurrek praktikan jarri nahi izateko bezain erakargarriak.

LANBIDE EKIMENA

233

Haur Hezkuntza

Jolas bat lantzeko, alderdi hauek hartu behar dira kontuan: 9 Jolas horrekin lortu nahi diren helburuak zehaztea. Atal horretan, lortu nahi diren helburuak sartuko dira, helburutzat harturik haurren garapen osoa ahalbidetzea, plazerezko egoera dibertigarriak bizitzen dituzten bitartean.

9 Zer-nolako jolasa proposatu nahi den pentsatzea. Atal honetan, jolasaren ezaugarririk aipagarriena hartu behar da kontuan; horrela, lehiazkoa, lankidetzazkoa, rol-jolasa, etab. izango den erabaki beharko da.

9 Jolasari izena ematea. Horretarako, jolasaren edukiarekin zerikusia daukan izenen bat pentsatu behar da. Izenak egokia izan behar du jolasarekin berarekin erraz lotzeko.

9 Adina. Jolas bat lantzean, kontuan hartu behar da jokalarien adina; jolasak haurraren adinerako, hazkuntza-faserako eta eboluziorako egokia izan behar du. Jolasak ez du errazegia izan behar, haurrak ez lukeelako estimulaziorik izango, ez eta zailegia ere, nahastuta edo frustratuta sentituko litzatekeelako. Adibidez, ez da gomendagarria 3 urteko haurrekin taldekako jolas bat planteatzea, haur horien ezaugarri psikologikoak direla eta.

9 Partaide-kopurua. Jolaskideak beharrezkoak dira bizitzako ia etapa guztietan, baina lehenbizi zer helburu lortu behar diren hartu behar da kontuan, bakarkako, talde txikiko edo talde handiko jolasa egitea hobe den erabaki ahal izateko.

Bi urte eta erdi baino gutxiagoko haurren jolasean, heldu dinamizatzaileak funtsezkoak dira.

Adin horretara bitartean, kide helduak (aita, ama, anaia edo arreba zaharrena, hezitzailea...) haur txikiari printzipio abstraktuak ulertzen lagun diezaioke, hala nola eskubideen berdintasuna, txandaka jokatzea edo partekatzea. Hiru urtetik aurrera, bere kidekoekin harremanak egiteko beharra handiagoa da eta haur gehienak gai dira harremanak finkatzeko, zentzu hertsian.

9 Jolasa egiteko kalkulatzen den denbora. Jarduera bakoitzerako egokia den denbora izango da. Jolasaldian, goizegi egindako etenak askotan frustrazio-iturri izaten dira. Bestalde, jolasa gehiegi luzatzeak nekea, asperdura, bakardadea eta ahaztuta egotearen sentsazioa eragin ditzake. Hori guztia nola edo ahala saihestu behar da.

9 Jolasaren azalpena: −

Hasierako egoera: Aurkezteko modua: pasadizoa. Haurrei jolasari ekin aurretik istoriotxo bat kontatzea gustatzen zaie. Istorioak garbia eta zuzena izan behar du, gertakari historikoren edo fantastikoren batean oinarritua. Alabaina, egin nahi den jolas motaren arabera, baliteke beharrezkoa ez izatea.

Hezitzailearen zeregina: eskain dezakeen edo eskaini behar duen laguntza mota, hau da, jolasa proposatu baino lehen, hezitzaileak ongi pentsatuta eduki behar du zein izango den bere zeregina, zuzenean inplikatu behar duen ala, aitzitik, jolasa planteatu ondoren bigarren maila batera erretiratuko den.

234

−

Jolasaren garapena: Jolasa nola egingo den azaldu behar da, nola burutuko den, zein diren lortu beharreko helburuak eta errespetatu behar diren arauak eta aginduak.

Azken horiek laburrak eta gogoratzen errazak izango dira. Arauak, haurrak txikiak direnean, minimoak izango dira; gehiegi edo zailak badira, ezin izango dute jolasa behar bezala egin, eta berehala desmotibatuko dira. Haurrek garbi eduki behar dute zer egin behar duten.

−

Jolasaren amaiera: Hemen, jolasa bukatutzat emateko behar den egoera adierazi behar da.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Jolasteko lekua. Lekua da jolasa lantzeko garaian pentsatu behar den lehen gauzetako bat; nagusiki, barneko edo kanpoko jolasa izango den. Kanpoko jolasa bada, komeni da tokia laua, aldapatsua edo zuhaiztia behar den zehaztea, eta lur-sailaren neurriak, gutxi gorabehera.

9 Jolasa burutzeko behar diren baliabide materialak. Hemen, jolasa egiteko ezinbestekoa den material guztia jasoko da. Jolaserako, ahal dela, ez da material asko behar; zenbat eta material gehiago behar izan, orduan eta aukera gutxiago gero jolasa berez sortzeko.

9 Irudikapen grafikoa. Komeni da marrazki bat edo batzuk egitea, jolasaren arabera, jolasa hasterakoan jokalariek duten posizioa edo bestelako alderdi grafiko batzuk erakusten dituena.

9 Jolasak izan litzakeen aldaerak, hainbat kolektibotarako egin litezkeen egokitzapenen arabera.

Hau da, baliteke jolas hori bera, aldaketa txiki batzuk eginda, minusbaliotasunen bat duten haurrentzat egokitu ahal izatea.

9 Oharrak eta arriskuen ohartarazpenak. Jolasa landu ondoren, hezitzaileak garapen guztia buruz errepasatu behar du, eta arriskuren bat sor lezaketen egoerak antzematen saiatu, halakoak saihesteko. Espazio horretan, jolasa egiteko unean kontuan hartu behar den guztia apuntatu behar du helduak, ahalik eta arrakastarik handiena izan dezan.

9 Ebaluazioa Jolasaren garapenari buruzko oharrak hartu behar dira, jolasa egin ondoren, egokiak diren aldaketak egin eta jarduerari etekinik handiena atera ahal izateko.

Alderdi horiek guztiak pentsatu ondoren, komeni da jolasaren fitxa bat egitea, item horiek guztiak jasoko dituena, gero berriz erraz erabiltzeko.

Jolas bat lantzeko, hainbat egoera izan daitezke abiapuntu. Izan liteke: 9 Jolas erabat berria sortzen saiatzea.

Egoera horietarako, komeni da lehen proposatutako jarraibidea osorik egitea, inprobisaziorik egon ez dadin.

9 Dagoen jolas bat oinarritzat hartuta beste bat lantzea. Jolasa jarraibidean azaldutako alderdiren bat aldatuz lantzen da; egoera horrek aukera batzuk eskaintzen ditu: −

Jolasaren espazioa aldatzea: adibidez, etxe barneko jolas bat egokitu dezakegu kanporako, helburu berberekin, edo alderantziz. Esate baterako, ezkutaketa-jolasean pentsatzen badugu, erraz egokitu ahal izango dugu etxe barnera. Haurrak ezkutatu beharrean, haur bakoitzaren objektu pertsonal bat ezkutatu; bilatzen hasi denak, objektua aurkitzen duenean haur horren izena esan behar du, eta azken horrek beste objektuak bilatzeari ekin behar dio.

−

Materialak aldatzea, baina helburua mantentzea; horrela, jolasa egin ahal izateko beharrezko aldaketak egin beharko dira.

−

Adina aldatzea eta, beraz, horrek dakarren guztia aldatzea: hiztegia, materiala, denbora, etab.

−

Helburuak aldatzea: helburuak edo helburua aldatzeak jarduera bera ere aldatzea dakar berekin. Adibidez, ikusmen-pertzepzioa lantzen duen jolas bat, haurrek oso harrera ona egiten diotena, aldatu egin daiteke ikusmen-pertzepzioa landu ordez entzumenezkoa lantzeko, baina jolasaren funtsa gordetzen saiatuz.

−

Partaideen kopurua aldatzea: helduak jolasaren dinamika nola aldatu pentsatu behar du, nahi den jokalari-kopurura egokitzeko.

−

Jolas mota eraldatzea: adibidez, lehiazko jolas bat edo tradizional bat lankidetzajolas izateko alda daiteke, edo jolas sexista bat, hala izan ez dadin.

LANBIDE EKIMENA

235

Haur Hezkuntza

Erreferentzia bibliografikoak (1) MARTÍNEZ, E.: El juego infantil, Análisis y aplicación escolar, ICE, Zaragozako Unibertsitatea, Zaragoza, 1983.

(2) MAJEM, T.; ÒDENA, P.: «El joc de la descoberta». Temes d'infància. Educar de 0 a 6 anys.

Associació de mestres Rosa Sensat. Bartzelona, 1994.

(3) Video del Departament d'Ensenyament: El joc de la descoberta, Programas de Mitjans Audiovisuals i Subdirecció General de Formació Permanent.

(4) Generalitat de Catalunya, Departament d'Ensenyament, Educació infantil. Llar d'infants, Exemples de programació, Unitat de programació 1, Bartzelona, 1993.

(5) FORCES, A.: Agents socials «digitalització»? Educació Social n.° 19, EVES, Pere Tarrés, Bartzelona, 2001.

(6) BOSCO, J.: Jocs Populars (I). Hemen aipatua: MARÍN, I.: Joc tradicional i popular, El joc de 0-6 anys, IV Jornades d'innovació en l'Educació Infantil. ICE UAB, Bartzelona, 1983.

(7) PALLARÉS, M.: Técnicas de grupo para educadores, ICCE, Madril, 1982.

(8) JARES, X. J.: El placer de jugar juntos, Nuevas técnicas y juegos cooperativos, CCS, Madril, 2000.

(9) CASCÓN, P.; MARTÍN, C.: La alternativa del juego I, Juegos y dinámicas de educación para la paz, Los libros de la Catarata, Madril, 1998.

236

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Ariketak 1. Zertarako balio dute haur-jolasen sailkapenek? Zure ustez, zertan lagun diezazukete haurrekin lanean ari zarenean?

2. Jarri jolas mota hauetako bakoitzaren 5 adibide: psikomotorrak, afektiboak, sozialak eta afektiboemozionalak.

3. Zer da, eta zer adinetarako dago pentsatuta jolas heuristikoa? Eta altxorren saskia?

4. Zer dira jolas psikomotorrak? Pentsatu zer espazio ludikotan proposa daitezkeen jolas horiek.

5. Hautatu jolas psikomotor bat eta adierazi horren bitartez landu daitezkeen alderdi guztiak.

6. Jolas askori jolas hezigarri deitzen zaie, baina nor izan zen horien sustatzailea? Azaldu halako jolasen ezaugarrietako batzuk.

7. Egin zerrenda bat, haurren heziketarako ordenagailuko jolasak erabiltzearen abantailekin eta eragozpenekin.

LANBIDE EKIMENA

237

Haur Hezkuntza

8. Egin ikerketa bat binaka, eta 2 eta 3 urte bitarteko haurrentzat CD-ROMen dauden jolasen zerrenda bat osatu. Horietako batzuen balorazio kualitatibo bat egin behar duzue.

9. Binaka, bilatu Interneten sareko eta on-line joko batzuk 3 urteko haurrentzat, eta egin horietako bakoitzaren balorazioa.

10. Adierazi zer ezaugarri eduki behar dituen jolas batek tradizionaltzat jotzeko.

11. Ikertu, hiru pertsonako taldetan, adinekoei txikitan egiten zituzten jolasei buruz galdetuz. (Saiatu 0-6 adin-tartera mugatzen). Zuentzat erakargarrienak izan direnak ikasgelan proposatu behar dituzue.

12. Bereizi jolas herrikoia eta jolas tradizionala.

13. Zer dira haurtxo txikientzako jolasak? Idatzi zure haurtzarotik gogoratzen dituzun batzuk.

14. Zer desberdintasun dago lehiazko jolasen eta lankidetzazkoen artean? Jarri bien hiru adibide.

15. Deskribatu 3 lankidetza-jolas eta adierazi lehia-jolasen aldean dituzten abantailak.

238

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

6.1

JARDUERA

Jolasaren sailkapenen sintesia Planteamendua — Egin laburpen-taula bat unitate didaktikoan azaltzen diren sailkapenekin.

Garapena — Banakako jarduera.

— Taula bat sortu behar duzu (kalkulu-orri bat edo testu-prozesadore bat erabil daiteke), zutabeetan aldagai hauek jarrita: autorea, irizpidea eta sailkapen handiak. Ilaretan, jolasaren sailkapenaren atalean aipatutako autoreetako bakoitzak agertu behar du.

— Osatu taula.

— Eman lana, behar bezala aurkeztuta, irakasleari.

Iraupena — Jarduerari edukiak aztertu ahala ekin dakioke edota amaieran, unitatea bukatu ondoren.

— Saio bat edo bi, ikastaldearen erritmoaren arabera (ikasgelan).

LANBIDE EKIMENA

239

Haur Hezkuntza

6.2

JARDUERA

Jolas heuristikoaren jarduera eta saskien altxorra prestatzea Planteamendua — Jolasaren simulazio bat egin behar da, jolaserako beharrezkoa den guztia prestatuz.

Garapena — Ikastaldea 4 taldetan banatu behar duzue; bi talde jolas heuristikoa egiteko beharrezkoa den guztia prestatzeaz arduratuko dira, eta beste biek gauza bera egingo dute, baina altxorren saskiarekin.

Iraupena — Materiala bilatzeko lana gehienbat eskola-orduetatik kanpo egiten denez, bizpahiru saiorekin nahikoa izango dela uste dugu.

240

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

6.3

JARDUERA

Jolas moten sintesia Planteamendua — Azaldutako jolas mota batzuetan sakontzea.

Garapena — Ikastaldea lauzpabost pertsonako taldetan banatzen da. Talde bakoitzak jolas mota bat hautatuko du, zerrenda honetatik: jolas herrikoiak, multikulturalak, lankidetzazkoak, psikomotorrak, euskarri elektronikoa dutenak.

— Jolas mota bakoitzari buruzko ahalik eta informaziorik gehiena jaso behar da. Hainbat baliabide erabil ditzakezue: liburutegiak, Internet, aldizkari espezializatuak, etab. (irakasleak orientazioa eman diezazueke bilatzeko garaian).

— Lana idatziko da. Lanak hautatutako motako 10 jolas jaso behar ditu, eta gomendatutako liburuen bibliografia txiki bat. Jolasek hau jaso behar dute: jolasaren izena, aldaerak, jokalari-kopurua, gomendatutako adina, mota, materiala, irudikapen grafikoa, non burutzen den, iraupena, helburuak, deskribapena (hasierako egoera, garapena, amaiera), aldaerak, oharrak eta izan litezkeen arriskuen ohartarazpenak. Beharrezkotzat jotzen baduzue, argazkiak eta egokitzat jotzen dituzuen elementu grafiko guztiak sar ditzakezue.

— Talde bakoitzak bere lana ikasgelan aurkeztuko du. Azalpenak bi zati izango ditu: lehenengoan, taldeko kideek aukeratutako jolas motan sakonduko dute;bigarrenean, hautatutako hamar jolasetatik hiru proposatu beharko dituzte, eta gainerako kideekin jolastu. Ondoren, ikastalde osoak nola burutu den baloratuko du, modu eraikitzailean betiere.

— Taldeak, behar bezala aurkeztuta, irakasleari entregatuko dio.

Iraupena — Ikerketa egiteko, Interneterako konexioa duen informatikako ikasgela eskainiko zaie (saio-kopurua lorpenen araberakoa izango da). Gainerako informazioa eskola-ordutegitik kanpo bildu beharko da. Informazioa jasotakoan, gutxienez 2 saio erabiliko dira hura aztertzeko. Aurkezpena klaseko saio batean edo bitan egingo da.

LANBIDE EKIMENA

241

BEHAKETA JOLASEAN

7

“Jolasak funtsezko informazioa ematen du haurraren garapen-mailaz, antolamendu-gaitasunez eta egoera emozionalaz. Informazio hori baliagarria izan dadin, beharrezkoak dira sailkapena eta neurketa.”

A. F. Kalverboer

7.1 Behaketa eta ebaluazioa: haur-hezkuntzako kontzeptu bereiztezinak Lan honetako unitate didaktikoetan zehar, haur-hezkuntzako etapan haurrentzat jolasak zer esan nahi duen luze-zabal azaldu dugu, eta jarduera ludiko egokiak eskainiz hezitzaileek nola lagun dezaketen haien garapen-eremuetan: motor, afektibo, kognitibo eta sozialean; hain zuzen, esku-hartze egoki batez ikaskuntza bultza dezakete.

Baina erabilitako prozedura egokia izan dela eta haurrak nahi dugun ikaskuntza egin duela ziurtatzeko, hau da, esku-hartzea kalitatekoa izan dela egiaztatzeko, ebaluazio bat egin beharko dugu nahitaez.

Ebaluazio hori praktikan jartzeko garaian, ezinbestekoa izango da informazio zabal, zorrotz eta sistematikoa, bai haurren ezaugarriei buruz, bai hezkuntzako esku-hartzean inplikatutako elementuei buruz. Informazio hori behaketaren bitartez jasoko dugu nagusiki.

Legeria eta ebaluazioa oraingo lege-sisteman LOGSEk, hezkuntza-sistemaren baitan, ebaluazio sistematikoaren beharra zehazten du, hezkuntzako esku-hartzean inplikatutako edozein elementu jasoko duena.

Ondoren, legea garatzean, 1330/1991 EDk, irailaren 6koak, haur-hezkuntzako curriculumaren oinarrizko alderdiak xedatzen dituenak eta 1333/1991 EDk, irailaren 6koak, haur-hezkuntzako curriculuma ezartzen duenak, hau zehaztu dute: 9 «Haur Hezkuntzako irakasleek irakaskuntza-prozesua, beren irakaste-jarduna eta haurren gaitasunen garapena ebaluatuko dituzte, etaparen helburuen arabera, hezkuntza-jarduera hobetzeko xedeaz.»

9 “Haur Hezkuntzan, ebaluazioa globala, etengabekoa eta prestakuntzazkoa izango da. Zuzeneko behaketa sistematikoa izango da ebaluazio-prozesuaren teknika nagusia.”

Era berean, 1992ko azaroaren 12ko Ministerio Aginduak, eta haur-ebaluazioari dagokionez: 9 Izaera globala, etengabekoa eta prestakuntzazkoa berresten du, ebaluazioaren oinarrizko ezaugarri gisa.

9 Zuzeneko behaketa sistematikoa datuak jasotzeko tresna ezin hobetzat definitzen du.

LANBIDE EKIMENA

243

Haur Hezkuntza

9 Ebaluazio hori egiteko uneak aipatzen ditu: hasierako ebaluazioa, prozesuarena edo prestakuntzazkoa eta azkena edo laburbiltzekoa.

9 Gainera, ikaslearen dokumentuak edo espediente pertsonala ezartzen ditu, non behaketa hauetan jasotako datu guztiak erregistratuko baitira, hala nola: fitxa pertsonala, eskolatze-fitxak, urteko txostena eta azken txostena.

Badaude ondorengo araudiak, autonomia-erkidegoetakoak, baina Agindu honetan oinarritzen direnez, ez dute aldaketa esanguratsurik.

Haur-hezkuntzan, zuzeneko behaketa sistematikoa izango da ebaluazio-prozesuaren teknika nagusia.

Ebaluazioaren definizioa eta helburua Orain arte ikusitako guztia kontuan hartuta, ebaluazioaren kontzeptua hezkuntza-sisteman integratutako elementutzat jotzen da, eta honela definitzen da: irakaskuntza- eta ikaskuntza-prozesuaren analisia, urrats bakoitza ikasleen ezaugarri indibidualetara egokitzearen koherentzia eta eraginkortasuna zenbaterainokoa izan den egiaztatzeko aukera ematen duena.(1) Eta testuinguru horretan, haur-hezkuntzan: 9 Jolasa esparrurik egokiena eta naturalena izango da hezitzailearentzat, ebaluazio hori praktikan jartzeko.

9 Eta behaketa, teknikarik egokiena jarduera ludiko horretan datuak jasotzeko.

Hortaz, behaketa sistematikoa eginez, hezitzaileak bere esku-hartzean gertatu diren jazoera guztien informazioa zorrotz jasoko du.

Eta datu horiek erregistratu egingo ditu, ondoren hau aztertzeko: 9 Programazioa, jarduerak, baliabide, materialak, hezitzailearen jarrera eta abar egokiak diren, hezkuntza-helburuak lortzeko.

9 Haurraren aurrerapena, edo helburuak gainditu dituen.

244

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Berez, analisi horrekin hezitzaileak bete behar duen helburua C. Collek(2) definitzen du, Psicología y currículum bere lanean, hainbat curriculum-osagairen jarraibideak ematen dituenean eta ebaluazioa osagai horietako bat balitz bezala aurkezten duenean, ebaluazioaren bidez beharrezko informazio zehatza jasoko delakoan, hau lortzeko: 9 “Ikasleen ezaugarrietara egokitutako laguntza pedagogikoa hautatzea, pixkanakako hurbilketak eginez.” Hezitzaileak haurrei laguntza haien beharren arabera emango die, jolastu bitartean, eta, haurrek autonomian aurrera egin ahala, laguntza hori pixkanaka gutxituko du.

9 “Hezkuntza-asmoak zenbateraino bete diren zehaztea.” Haurraren ikaskuntza, bere jarduera ludikoetan, ez da dena/ezer ez modukoa; beharrezkoa da ezaupideetan zenbateraino aurreratu duen jakitea, jarduera horiek bere beharretara berregokitu ahal izateko, nahi den ikaskuntzamaila lortu arte. Beharrezkoa da une oro zer gertatzen den jakitea, jakinaren gainean jokatu ahal izateko. Horregatik, ebaluazioa etengabekoa eta sistematikoa izango da haur-hezkuntzatik hezkuntza-ibilbidearen amaieraraino, eta prozesu horren hainbat unetan.

Zehazki, hasierako ebaluazio bat egingo da hezkuntza-harremanaren hasieran, prozesu-ebaluazioa edo prestakuntzazkoa egingo da irakaskuntza- eta ikaskuntza-prozesu guztietan zehar, eta azken ebaluazioa, edo laburbiltzekoa, haurrak zer aurrerapen egin dituen, zenbateraino ikasi duen edo zer zailtasun dituen adierazten duena.

Hasierako ebaluazioa

Prestakuntzazko ebaluazioa

Laburbiltzeko ebaluazioa

Zer ebaluatu

Material edo ikaskuntzaegoera berrirako ezagutzaeskema egokiak.

Ikaskuntza-prozesuko aurrerapenak, zailtasunak, blokeoak, etab.

Helburuak (maila-amaierakoak edo didaktikoak) bultzatzen dituzten ikaskuntza motak eta mailak, hautatutako edukiei dagokienez.

Noiz ebaluatu

Ikaskuntza-fase berri baten hasieran.

Ikaskuntza-prozesuan.

Ikaskuntza-fase berri baten amaieran.

Nola ebaluatu

Sintesi moduan, aipatu beharra dago jolastu bitartean hezitzaile/behatzaileak hainbat jokabide eta egoera izango dituela aurrean, haurrek berez eta naturalki praktikan jarriko dituztenak. Jokabideok behatu, erregistratu eta aztertu egin beharko dira, hezkuntza-praktikaren eraginkortasunaz eta egokitasunaz ondorioak atera ahal izateko. Kontzeptu horiek garbi uzteko, komeni da taula hau kontsultatzea.

Ikaslearen eskola-historia kontsultatuz eta interpretatuz.

Ikaskuntza-material berriari dagozkion egoeren eta galderen aurrean ikasleek dituzten erantzunak eta jokabideak erregistratuz eta interpretatuz.

Ikaskuntza-prozesuaren behaketa sistemakoa eta jarraibideen araberakoa eginez. Oharrak jarraipen-orrietan erregistratuz.

Behaketen interpretazioa eginez.

Ikaskuntza-edukiak erabiltzea eskatzen duten egoeren eta galderen aurrean ikasleen erantzunak eta jokabideak behatuz, erregistratuz eta interpretatuz

Iturria: Coll, C. Psicología y curriculum.

LANBIDE EKIMENA

245

Haur Hezkuntza

7.2 Behaketa informazioa jasotzeko metodo zientifiko gisa Behaketaren kontzeptua, sailkapena eta ezaugarriak Eremu zientifiko batetik, eta laborategi-testuinguruan, behaketa esperimentala pertzepzioan oinarritutako metodoa da, modu deskribatzaile eta irekian errealitatean zer gertatzen den jakin nahi duena.

Behaketa esperimental hori egiteko baldintzak oso zorrotzak dira; horren arabera, datuak jaso, erregistratu eta analizatzean, eta emaitzen balorazioa egin aurretik, kontuan hartu behar dira datuetan eragina izan dezaketen aldagaien kontrola eta zuzenketa-faktoreak, hala nola: 9 Behatzailearekiko elkarreraginak sor dezakeen desitxuraketa 9 Jokabide bat azaltzeko itxaropena edo nahia 9 Halo-efektua 9 Behatzailearen nekea edo gogorik eza Gainera, behaketa-tresnek, aldez aurretik egiaztatu eta onartuek, premisa batzuk bete behar dituzte, hala nola zehaztapena, baliotasuna eta fidagarritasuna.

Ikerketa sozialaren eremuan, hain modu zurrunean ez bada ere praktikan jarritako behaketa, egileen azterlanaren ikuspegiaren arabera, informazioa jasotzeko metodotzat edo teknikatzat jo da.

Liburu honetan, eta gaurko hezkuntza-sistemaren ikuspegiari, aplikazioaren testuinguruari eta ikergai den kolektiboari jarraituz, behaketa informazioa jasotzeko teknikatzat hartuko dugu, eta, horren arabera, bi multzo handitan sailkatuko dugu: 9 Zuzeneko behaketa 9 Zeharkako behaketa

Zuzeneko behaketa Hezitzaileak bere eguneroko hezkuntza-jardueran egiten duena da. Zuzeneko behaketa horren ezaugarrietako bat, hain zuzen ere, aldagaien kontrolik eta manipulaziorik eza da.

Hala ere, hezitzaileak, jolas zuzenduan eta aldez aurretik planifikatutako jarduera ludikoak eskainiz, behatzea beharrezkotzat edo garrantzitsutzat jotzen dituen egoerak sortu eta bultza ditzake.

Behaketa mota horren beste ezaugarri aipagarri bat hau da: zentzumenen bidez, ikusmenaren bidez normalean, zaila da nahi eta behar ditugun estimulu edo egoera esanguratsu guztiak benetan detektatzea; horregatik, behatzaileak aldez aurretik zehaztu eta egituratu behar du ikergaia.

Ezaugarri esanguratsua da, halaber, behaketa eremu natural batean egitea, hau da, jolasean; eta eremu horretako pribilegioetako bat da haurra bere alderdi indibidualean eta kolektiboan ezagutu ahal izatea, bere trebetasun pertsonaletan eta besteekiko harremanean.

Horregatik, eta behaketa horiek egin baino lehen, komeni da behatzailea prestatzea eta tresna egokiak erabiltzea, ikerketa-egoera edo jokabide esanguratsuak detektatu ahal izateko informazioa jasotzeko, ebaluazio objektiboa lor dadin.

Laburbilduz, hezitzaileak gogoan eduki behar du, behaketetan beharrezko zorroztasuna lortzeko eta gertakarien ebaluazio objektibo horretara iristeko, behaketak ez duela inprobisatua izan behar.

246

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Zeharkako behaketa Hezkuntza-harremanaren beste une batean jaso eta ondoren erabiltzeko gorde den informazioaren bidez egiten dena da. Zeharkakotzat jo ditzakegu behaketa dokumentala eta inkesta bidezko behaketa. `

Behaketa dokumentala. Zuzenean behatutako informazioaren zati bat hezitzaileen esku geratzen diren txosten pertsonaletan jasotzen da, kontsulta sistematikoaren bitartez hezitzaileak bere ondorengo jokabideak indibidualki doitu ahal izan ditzan.

`

Inkesta bidezko behaketa Zuzeneko behaketa eta dokumentala osatzearren, hezitzailearentzat beharrezkoa izango da haurraren ezaugarri pertsonalak eta familiarrak ezagutzea.

Datu horiek, haurra zuzenean zaintzen duten pertsonei galdetegiak edo elkarrizketak eginez jasoak, oso esanguratsuak dira, eta jarduera ludikoetan ikusitako jokabideak eta egoerak ulertzen lagun dezakete, informazio hori gabe oker interpreta bailitezke.

Behaketa praktikan jartzeko faseak eta irizpideak Behaketak sistematikoa, objektiboa, egokia, garbia, neurgarria eta alderagarria izan behar du. Horretarako, komeni da hezkuntza-eremu bereko haurrekin harremana duten hezitzaile guztiak ados jartzea, hainbat fase planifikatzeko, behaketari ekin aurretik.

Gainera, behaketen bitartez jasotako informazio hori benetan baliagarria izatea nahi badugu, datuen erregistroa, hustuketa eta analisia ahalik eta modurik zientifikoenean eta zorrotzenean diseinatu beharko dira eta, horregatik, premisa batzuei jarraitu beharko zaie:

“Zer” eta “zertarako” behatu nahi den jakitea Ikergaiak aldez aurretik zehaztu behar dira, eta jasotako erregistro horiek zertarako erabiliko diren definitu; horrek informazio asko denbora gutxian jasotzea ahalbidetuko du, eta desitxuraketak eta garrantzitsuak ez diren datu gehiegi izatea saihestu. Ahalik eta objektibitate handiena izaten ahalegindu behar da, eta alde batera utzi behar dira behatzaileari “behatu nahi duena ikusteko beharra” (horrelakorik gertatzen ez bada ere) eragin diezaioketen aldez aurreko igurikapenak.

LANBIDE EKIMENA

247

Haur Hezkuntza

Laginketa-plan bat eta datuak erregistratzeko tresnak lantzea Zer behatu nahi dugun garbi izanik, komeni da datuak nola eta noiz jasoko diren adostea. Laginketaplan edo datuen erregistro hori eztabaidatzeko garaian, egokia izango da gutxienez honako irizpide hauetan ados egotea: `

Behaketen sistematizazio-maila Batzuetan, komenigarria izaten da haur baten edo talde baten jokabidea, edo jarduera ludiko isolatu bat, informalki behatzea, beharrezkotzat jotzen den informazio puntualen bat lortzearren. Hala ere, oro har, behaketak planifikatuak izango dira eta sistematikoki egingo dira; horrela, denboran zehar lotura duten gertakariak eta jokabideak jasotzea lortu ahal izango dugu.

Behaketa sistematiko horiek, datu puntualak eman ordez, jokabideen garapenaren eta eboluzioaren, haur baten ezaugarrien edo talde baten nondik-norakoaren historia erakutsiko digute.

`

Behatu nahi den kolektiboa. Batzuetan, komenigarria izango da behaketa taldeko kide guztiei egitea, beste batzuetan, kide batzuei eta, kasu batzuetan, behaketa indibiduala egin beharko da.

Irizpide horietan ados egoteak ez du esan nahi, inolaz ere, hezitzaile guztiek behaketa berberak une berean eta haur kopuru berari egin behar dizkiotenik; adostasun horrek hezkuntzajardueran zehar behaketa sistematikoarekiko jarrera positiboa izatea esan nahi du.

Hala ere, oso komenigarria litzateke talde berarekin harremana duten hezitzaile guztiek datuak jasotzeko sistema eta tresna berak erabiltzea behaketak egiteko garaian; neurri horrek informazioari zorroztasun handiagoa emango dio, erregistroak alderatzea ahalbidetuko baitu, adibidez.

`

Behaketa-tresnei dagokienez, datuen kalitate-kontrolik handiena ahalbidetu behar dute; horretarako, gutxienez baldintza hauek bete behar dituzte: −

Fidagarritasuna. Behatzaileen arteko konkordantzia-maila handia lortu behar da.

Tresnak aukera eman beharko luke egoera berean bi behatzailek edo gehiagok jokabide edo egoera bera detektatzea. Fidagarritasun hori handiagoa izango da behatu beharreko kategoriak edo itemak argi eta garbi definituta badaude.

−

Baliotasuna. Fidagarritasun handia ez da baliotasunaren sinonimoa; azken horrek tresnak neurtu nahi duen jokabidea edo gertakaria benetan detektatzearekin du zerikusia. Behaketa-tresna baten baliotasunaz ziur egotea zaila da; horregatik, balidazio-kontrolak pasatu dituzten taulak edo erregistroak erabiltzea komeni da.

−

Zehaztasuna. Itemean definitutako jokabidea tresnak zenbateraino detektatzen duen erakusten du.

Datuen analisia eta informazioa pasatzea Oso komenigarria izango da hezitzaile taldeak datuak jasotzeko garaian erabiliko diren irizpideak adostea. Horrez gainera, oso garrantzitsua izango da, halaber, zehaztea nola egingo den behatutako erregistroen hustuketa eta interpretazioa eta nola erabiliko diren informazio horretatik ateratzen diren ondorioak.

248

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Informazio horren analisi egokiak beren jokabidearen eraginkortasunaren koherentziari buruzko feed-backa emango die behatzaileei: adibidez, hezkuntza-asmoak zuzen jarri dituzten praktikan, haurrek aurkeztutako jarduera ludikoak onartu ala errefusatu dituzten, jarduera horiek zer-nolako jokabideak edo ondorioak eragin dituzten, espero izandako ikaskuntza gertatu den, eta zenbateraino, zailtasunik izan den, nork izan dituen eta nolakoak; eta hori guztia norbanakoa nahiz talde osoa kontuan hartuta.

Informazio hori guztia, edo aldez aurretik definitutako beste edozein, datu-analisi horren bitartez jaso ahal izango da.

Informazio hori pasatzeko erabakia edo beharra aldez aurretik programatu eta adostuko da, halaber.

Garrantzitsua da haur talde berarekin diharduen hezitzaile taldeak ahalik eta informazio gehiena izatea, baina informazio hori zehaztu egin behar da, eta garrantzitsua dena soilik hartu, inoiz ez oso esanguratsuak ez diren datu gehiegi.

Gainera, beharrezkoa izango da ikaslearen txostenean jasoko den informazioaren forma eta edukia adostea, eta baita familiari helaraziko zaionarena ere.

Informazioa jasotzeko tresna batzuk Behaketan erabilitako tresnen egokitasunaren araberakoa da jasotako informazioaren kalitatea eta erabilgarritasuna.

Zalantzarik gabe, egokiena da haurrekin harreman ludiko-hezitzailea duten hezitzaileek edo begiraleek berek ezartzea tresna egokienak diseinatu eta lantzeko irizpideak, behaketen jasoketa eta erregistro sistematikoa egiteko.

Hala ere, badira haurren behaketan asko erabiltzen diren tresna batzuk, beren behar zehatzetara egokitzeko garaian hezitzaile taldearentzat gida izan daitezkeenak. Zuzeneko behaketa-tresnen artean, hauek dira garrantzitsuenak:

Egunerokoa Erregistro sistematikoa egitea da, egunero egindako jarduerak, egoerak edo pasadizoak jasotzen dituena; datuak erregistratzen dituen pertsonaren inpresioak eta balorazioak transkribatzen dira. Ikasgelako, udalekuko, eta abarretako gertakarien ikuspegi zabala ematen du, haien historian zehar.

Egunerokoak erregistro kualitatiboak eta oso zabalak dituenez, harrez gain, tresna egituratuagoak ere egongo dira.

Ikasgelako egunerokoaren diseinuaren adibidea PINGUINOEN IKASGELAKO EGUNEROKOA 2003-04 ikasturtea Data .............. _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________

LANBIDE EKIMENA

249

Haur Hezkuntza

Pasadizoen koadernoa Egunerokoa baino egituratuagoa da; hezitzaileari esanguratsuak iruditzen zaizkion jokabideak edo gertakariak zehazten eta erregistratzen ditu. Gertakari horien deskribapena pasadizoa da; denboran zehar jasotzen dira, eta ikasle jakin bati buruzkoa edo talde bati buruzkoa izan daiteke. Garrantzitsua da gertakaria gertatu bezala transkribatzea, giroa zehaztuz eta ikasleen hitzak zehazki jasoz, hitzezko jokabiderik gertatu bada behintzat.

Pasadizoen koaderno indibidualaren adibidea Data ______ Izena _____________________________

Adina _____________

Behatzailea ______________________________________________ Lekua __________________________________________________ Pasadizoa _______________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________

Kontrol-zerrenda Zerrenda horretan, aurrez definitutako jokabide edo gertakari baten presentzia edo gabezia erregistratzen da. Zerrenda osoa da, hezitzaileak garrantzitsutzat jotzen dituen jokabide guztiak jasotzen dituena.

Pasadizoen koadernoa baino askoz egituratuagoa izan arren, ez da oso tresna zehatza, ez baitu adierazten jokabidea zer maiztasunekin gertatu den, denboran zehar zer eboluzio izan duen, eta zein neurritaraino agertu den.

Kontrol-zerrendaren adibidea Data _____________Izena __________________________________________Adina _____ Behatzailea_____________________________ Lekua ______________________________ Dramatizazio-txokoa • Jolasa erraz aukeratzen du

BAI

EZ

• Jolasari dagozkion jardueretan inplikatzen da

BAI

EZ

• Besteekiko tratuan lagunkoi agertzen da

BAI

EZ

Balioztapen-eskalak edo balio-eskalak Kontrol-zerrenden antzekoak dira, baina egituratuagoak; horietan, behatu beharreko jokabide edo gertakariaren maiztasunak eta zenbaterainokoak jasotzen dira.

Berez, jokabidearen kalitatea edo/eta maiztasuna mailaketa baten bidez baloratzea da; normalean, bost balio izaten dira, eta behatzailearen iritzia eskatzen du. Nolanahi ere, joera zentralak ez puntuatzen saiatu behar da, ez baitute jokabidea bereizten.

250

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Balioztapen-eskalak honelakoak izan daitezke: `

Grafikoak. Jokabide, gertakari edo jarrera bat definitzen da, eta lerro batean erregistratu beharreko balioak agertzen dira.

`

Numerikoak. Aurrekoaren antzekoa da; desberdintasun bakarra da kasu honetan jokabideari balio numeriko progresiboa ematen zaiola.

`

Deskribatzaileak. Aurrekoak baino zehatzagoak dira; balorazio bikoitza edukitzera irits daitezke: jokabide jakin bat agertzen den ala ez eta pertsona behatuaren jarrera edo portaera jaso ditzakete. Behatu nahi diren kategoriak edo balioak zehatz-mehatz deskribatzean datza zailtasuna.

Balio grafikoko eskalaren adibidea a) Jolas librean beste kide batzuekin harremanak izaten ditu.

Beti

Ia beti

Gutxitan

Ia inoiz ez

Inoiz ez

Balio numerikoko eskalaren adibidea a) Jolas librean beste kide batzuekin harremanak izaten ditu.

1

2

3

4

5

Balio deskribatzaileko eskalaren adibidea 1) Jolas librean: a) Kideekin bere ekimenez erlazionatzen da b) Bere ekimenez kide-talde berarekin erlazionatzen da beti

c) Haren inplikazioa eskatzen badute erlazionatzen da, inoiz ez bere ekimenez d) Besteekin duen harremana eskasa da e) Ez du harremanik, ez ditu kideak kontuan hartzen

Zuzeneko behaketarako tresna horiek egokituta, eta familiakoei egindako elkarrizketen eta txosten pertsonaleko dokumentuen bitartez zeharka jasotako informazio osagarriarekin, profesionalen taldeak prest egon behar du bere behaketa-taulak diseinatu eta lantzeko. Hala ere, eta lan horri ekin aurretik, komeni da M. Shipman gogora ekartzea. Hau ohartarazten digu egile horrek: “(erregistroak) betetzen ematen den denbora gutxitan dator bat haiek kontsultatzen ematen denarekin (...). Gogoan eduki behar dugu erregistroak haur bati buruz ziur aski dena dakiten irakasleek egiten dituztela, eta gero ikasgelan ez daudenek interpretatzen dituztela”.(3)

7.3 Behaketa, jolastu bitartean informazioa jasotzeko teknika Haurrekin lan egiten duten hezitzaile, begirale edo irakasleek, behaketaren kontzeptu teorikoak, teknikak eta tresnak ezagutzeaz gain, jokabide eta egoera esanguratsuak detektatzeko sentikortasun berezia izan beharko dute.

Erne egon behar dute, eta behatutakoaren interpretatzaile trebeak izan; izan ere, aipatu dugunez, haurrek, jolasaren bitartez, argi eta garbi erakutsiko dituzte beren garapen-maila, nortasuna, zailtasunak eta emozioak.

LANBIDE EKIMENA

251

Haur Hezkuntza

Era berean, profesional horiek beren buruaren behatzaile onak izan behar dute, eta kontuan hartu behar dute haurren aurrean nola agertzen diren, beren jarrera edo jokabidea zein den eta haurrek beren aurrean nola erreakzionatzen duten. Elkarreragin horietaz ohartu behar dute, eta horiek kontuan hartu behatutako egoerak, bakarkakoak nahiz taldekoak, aztertu eta diagnostikatzeko garaian.

Nolanahi ere, behaketa-erregistroetan edozein joera edo desitxuraketa ahalik eta gehien minimizatzeko, komeni da argi eta garbi adostu, definitu eta hautatutako adierazle edo itemez landutako behaketa-taula edo gida batzuk oinarritzat hartzea. Taula horietan, behaketak zedarrituta egongo dira, ez da anbiguotasunik edo zalantza-izpirik egongo behatu beharreko jokabideari buruz, eta, jakina, praktikoak, sinpleak eta erabilerrazak izango dira.

Ezaugarri horiei esker, erregistroek, hustu eta aztertu ondoren, ebaluatu nahi izan diren eremuen, ikaskuntza-mailen edo egoeren informazio objektiboa emango dute.

Gainera, taula horien osagarri gisa, eta gidaren egituratze handiak errealitatea gehiegi ez mugatzearren, komeni da tresna zabalagoak erabiltzea, hala nola egunerokoa eta pasadizoen koadernoa.

Behaketa-gida edo -taula egitea Behaketa-gida edo -taula propioa edo egokitua praktikan jartzeko, beharrezkoa izango da hezitzaile taldeak lana sistematizatu, arindu eta optimizatzeko urratsak edo sekuentzia operatiboak egitea. Urrats edo sekuentzia horiek hauexek dira.

1. Behatu beharreko alderdiak adostea: zer behatu nahi den 2. Adierazle zehatzak definitzea eta hautatzea 3. Gida edo taula hautatu eta aplikatzea

1. Zer behatu nahi den ZERI ERANTZUN BEHAR DIO BEHAKETAK? Behaketa-saioetan jokabide zehatzak jaso eta erregistratzeko erabiliko diren adierazleak definitu eta hautatu aurretik, galdera batzuk egin beharko dira.

9 Zein den jolasaren helburua: zer motatako ikaskuntza bultzatu nahi den, eta zein garapeneremutan eragin nahi den batez ere.

9 Zer-nolako jarduerak eskainiko diren eta nola jarriko diren praktikan. Jolas librea, zuzendua, ikasgelan, jolastokian, eskolatik kanpo...

9 Zer-nolako materialak eta baliabideak behar izango diren.

9 Nola antolatuko diren taldeak.

9 Nola motibatuko diren haurrak jarduera horiek jolastzat har ditzaten..

9 Nola ebaluatuko den egoki haur bakoitzaren jokabidea, jarrera eta aurrerapena.

9 Zer-nolako informazioa erregistratuko den, noiz eta nola.

252

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Galdera horiek egiteak hezitzaile taldean hausnarketa eta analisia eragingo ditu, haurren jokabideak jarduera ludikoen bitartez behatzeko garaian zein datu edo erregistro diren benetan garrantzitsuak, beharrezkoak eta baliagarriak esango duten erantzunak zehazteko.

Arrazoiketa horri argitasun handiagoa emateko, komeni da R. Guitartek(4) diseinatutako taula hau gehitzea, hezitzaileak jolas zuzendu bat planifikatzeko garaian planteatu beharreko galdera zehatzen adibideak ematen baititu: `

Programatzean eta prestatzean 9 Ezarritako hezkuntza-helburuei erantzuten al die?

9 Zehazki zer lantzen da horren bidez? — Zertarako aprobetxatuko dut? — Dibertigarria al da?

9 Materiala, espazio jakin bat edo aldez aurreko nolabaiteko prestaketa eskatzen al du?

9 Haur guztiek har dezakete parte?

9 Jolastu bitartean, inor baztertzen da?

9 Nola hartzen dut parte?

`

Praktikan jartzean 9 Zer jarrera hartu dut jolasarekiko? — Gatazkarik sortzen dut?

9 Programatu dudanean nituen helburuei erantzuten die?

9 Ezer alda daiteke, hobetzeko?

9 Gustatzen zaie haurrei? — Askotan eskatzen dute?

ZER EREMU BEHATU NAHI DIRA? Kontuan hartu beharrekoa da, halaber, behaketa egin bitartean zein garapen-eremutan eragin nahi dugun; eremuei buruz jasotzen dugun informazioak nolabaiteko ideia bat emango digu haurra dagoen uneari buruz eta bere jokabideaz erakutsi duen aurrerapen-mailari buruz, baldin eta halakorik egon bada.

Garrantzitsua da gogoan edukitzea haurren alderdi guztiak jasotzen dituen behaketa osoa beharrezkoa izango dela, eta informazio horiek ez direla inoiz erabili behar haur bat beste batekin alderatzeko, baizik eta alderaketa haurraren beraren ibilbide pertsonalizatuan egingo dela.

Egiten ari garen behaketa-taulan zer-nolako jokabide edo/eta eremu zehatzak erregistratu nahi ditugun erabakitzeko garaian, eta baita hurrengo puntuan ikusiko ditugun adierazleak definitu eta hautatzean ere, oso lagungarria izango da M. R Colás Rodríguezek eta beste zenbaitek(5) beren lanean eskaintzen duten ebaluazio-taulen proposamena eta diseinua.

Haur-hezkuntzako bigarren zikloko ebaluaziorako gida orokorra izanik, komeni da adierazle egokien egokitzapena eta hautaketa egitea, lehenbizi etapako lehen zikloko jokabide tipikoak jaso ahal izateko, eta, ondoren, jolasa zehazki behatzeko.

LANBIDE EKIMENA

253

Haur Hezkuntza

Ondoren, behaketa-taula batean edo batzuetan jaso litezkeen eremu batzuen eta haien dimentsioen adibide bat dugu.

Ebaluazio-taulen egokitzapen-adibidea `

Garapen fisiko/psikomotorraren eremua 9 Mugimenduen koordinazioa: lekualdatzeak 9 Oreka 9 Gihar-tonua, erlaxazioa 9 Gorputz-eskema 9 Lateralitatea 9 Bereizketa sentsoriala 9 Espazio-orientazioa 9 Denbora-orientazioa 9 Begi/eskuen koordinazioa

`

Eremu kognitiboaren eremua 9 Sormena 9 Saiatua izatea 9 Erritmoa 9 Hitzez komunikatzeko gaitasuna 9 Adieraziz komunikatzeko gaitasuna 9 Arazoak konpontzea 9 Kontzeptuak ikastea

`

Eremu emozionalaren eremua 9 Emozioen kontrola 9 Autonomia 9 Ekimena 9 Segurtasuna

254

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Dependentzia 9 Konfiantza 9 Materiala errespetatzea `

Eremu sozialaren eremua 9 Arau/erregeletara egokitzea 9 Agresibitatea 9 Adiskidetasuna 9 Elkarlana

2. Adierazleak definitzea eta hautatzea Behatu nahi diren jokabideak eta eremuak finkatuta, beharrezkoa izango da jokabide horiek katalogatzeko erabili nahi ditugun adierazle zehatzak lehenbizi definitzea eta gero hautatzea.

Definizioari dagokionez, garbi eta zuzenean beha daitezkeen jokabideei dagozkionak izan behar dute adierazleek. Ebaluatu beharreko kategoriei dagozkie, eta positiboki adierazita badaude, behaketaren helburu diren gaitasunak, jarrerak edo aurrerapenak lortu badira normalean detektatu beharko liratekeen jokabideak esplizitatzen dituzte. Hau da: 9 Adierazle horiek modu garbi eta unibokoan idatzi beharko dira, erabiltzeko garaian interpretazio okerrik ez egoteko moduan.

9 Hezkuntza-jardunean dauden testuinguru, pertsona eta une guztiak jasotzen dituen informazioa erregistratzeko eta detektatzeko definituko dira adierazleak; horregatik, beharrezkoak izango dira honako hauei buruzko adierazleak: −

Jarduera ludikoen programazioen, helburuen, edukien, baliabideen, espazioen, hezitzailearen jarreraren eta abarren egokitasuna.

−

Haurrarengan behatu beharreko garapen-eremuak (psikomotorra, intelektuala, afektiboemozionala, soziala) eta kideekin edo/eta hezitzaileekin duen elkarreragina zenbaterainokoa den.

Ondoren, adibide gisa, eskala indibidualean eremu sozialeko jokabideen adierazleen definizioa izango litzatekeena erakutsiko dugu, jolas librea egin bitartean:

Jolastokiko jolas librean, eskala indibidualean, behatu beharreko jokabideen adibidea Eremu soziala: adiskidetasuna 1

Normalean bakarrik egoten da jolastokian

2

Inhibitu egiten da kideekin jolasten ez bada

3

Jolasetan denekin erlazionatzen da, oro har

4

Jolasetan zaharragoekin erlazionatzen da

5

Jolasetan txikiekin erlazionatzen da

6

...

1

2

3

LANBIDE EKIMENA

255

Haur Hezkuntza

Behatu nahi diren jokabideak eta haien itemak definitu ondoren, komeni da, adierazle horien bitartez, taldea nahiz norbanakoa kontuan hartuta, hainbat espaziotako eta hainbat jolas-egoeratako informazioa jasotzea.

Informazio hori nahikoa izan dadin, baina ez gehiegizkoa, beharrezkoa izango da adierazleen edo itemen ahalik eta hautaketa zehatzena egitea, taula behatzailearentzat nekagarria izan ez dadin.

Informazio esanguratsua ematen duten jokabide aipagarriak soilik jaso eta erregistratu behar dira.

Egoera edo/eta espazio ludiko bakoitzak zer-nolako jokabide-ezaugarriak erakuts ditzakeen jakitea ezinbestekoa da adierazle horiek zedarritu eta hautatzeko garaian.

Horregatik, kontuan hartu behar da une jakin batzuetan haurren behaketa sistematikoa egiteari eta erregistratzeari esker zehazki jakin ahal izango dugula normalean zer espazio edo jolas erabiltzen duten, jolasteko zer material mota erabiltzen duten, beste batzuekin jarduteko joera duten eta norekin jarduten duten, eta elkarreraginak zer-nolako egoerak edo jokabideak eragiten dituen.

Haurrak gustukoen dituen espazioak edo jolasak azkar detektatzeko, elkarreraginaz edo ikasleek berez sortzen dituzten azpitaldeez gain, ikasgelako edo jolastokiko plano bat egin daiteke, espazioak, txokoak, altzariak, materialak, etab. zehaztuta. Plano honetan, espazio bakoitzean normalean egoten diren haurren izena jasoko da, eta haien arteko harreman sozialean dituzten jokabide ludikoen tipologia zehaztuko da.

3. Gida edo taula hautatu eta aplikatzea Gida hautatu eta aplikatzeko irizpidea une horretan behatu beharreko jokabideen, egoeren edo/eta eremuen behar zehatzetara egokitzea izango da.

Gainera, informazioa erregistratzeko garaian, lehen aipatu ditugun efektu desitxuratzaileak ahalik eta gehien saihestu behar dira, hala nola sinpatia pertsonalak, igurikapenak, halo-efektua, hutsuneak betetzea gertatu dena gogoratzen dugulako, nahiz behatuta sentitzen diren haurren erreakzio behartuak.

Behatzaileak objektiboa izaten saiatu behar du beti.

Komeni da datuen neurketa edo erregistroa behin baino gehiagotan egitea, eta hainbat egoeratan jokabide mota berbera jasotzen saiatzea, hainbat behatzailek; horrela, erabiltzen ari garen taularen fidagarritasuna neurtu ahal izango dugu.

Behatutako informazioaren interpretazioa Hezitzaileek, erregistroak hustu eta analizatu ondoren, informazio horiei emango dieten erabilera hartu behar dute kontuan.

Printzipioz, hezkuntzako esku-hartzeari buruz hausnarketa egiteko balio behar dute: espero izandako emaitza lortu den, eta zenbateraino, jardueren, denboraren, baliabideen, antolamenduen, jarreren, eta abarren egokitasunari dagokionez asmatu den eta, hala izan ez bada, zer den benetan huts egin duena.

Ikasleei dagokienez, behaketa horiek balio behar dute jakiteko ikaskuntzarik izan den, eta zenbateraino, eta zailtasunik izan den —eta, izatekotan, nolakoak eta nork izan dituen—.

256

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

`

Behaketa jolas librean

Jolas librearen behaketak haurraren bizipen, esperientzia eta emozioen erakusgarri diren jokabide espontaneo eta naturalen datuak eta informazioa emango ditu beti.

Zehazkiago, jolastokiko jolas librearen behaketak ikasgelan gertatzen ez diren jokabide batzuen informazioa emango du: egoera dinamikoagoak espero dira, berez sortutako jolas mugituagoak, lasterka edo jauzika ibiltzea, adibidez. Jokabide horiek erakusten ez dituzten haurren behaketak alarma-argi bat piztuko du, eta beharrezkoa izango da jarraipen bat egitea, haur horiek espero ditugun jokabideak zergatik ez dituzten detektatzeko.

Gehienetan, jokabide ezohiko horiek une puntualetan ikus daitezke, eta desagertu egiten dira, baina, bere horretan jarraitzen duten kasuetan, handicap horri aurre egin edo arintzeko beharrezko informazioa jasoko du behaketaren bitartez hezitzaileak. `

Behaketa jolas zuzenduan

Jolas zuzenduari dagokionez, aldez aurretik eragindako eta programatutako jokabideak behatzeko balio dezake; jokabide horiek aztertzea beharrezkotzat jotzen da egoera batzuk diagnostikatzeko, hala nola ikaskuntza baten aurrerapena.

Halaber, beharrezkoa izan daiteke aldez aurretik jolas librean azaldu diren jokabide edo zailtasun zehatz batzuk detektatu edo zuzentzeko, hala nola harremanik edo elkarreraginik eza, edo egokitzapen sozial desegokia.

Denok dakigu haurrak jokabide batzuk edo beste batzuk dituela, non eta norekin dagoen elkarreraginean. Beharrezkoa da agresibitatea, apatia, jolasean duen inplikazioa eta abar bultzatzen edo inhibitzen dituzten elkarreragin horien ondorioak ezagutzea.

Ikasgelan bakarkako nahiz taldeko jokabide edo egoera anomaloren bat sumatzen bada, hezitzaileak ez du zalantzarik izan behar kideei edo, beharrezkoa bada, espezialistari laguntza eskatzeko.

Erreferentzia bibliografikoak (1) 1994ko urriaren 13ko Ministerio Agindua, DOG 1972 94/11/14koa, Generalitat de Catalunya.

(2) COLL, C.: Psicología y Currículum. 125-127. Ediciones Paidós Ibérica, S.A. Bartzelona, 1987.

(3) SHIPMAN, M.: Assessment in Primary andMiddle Schools. 74.Croom helm, Londres, 1983.

(4) GUITART ACED, R.: Jugar y divertirse sin excluir. 16, Lehiakorrak ez diren jolasen bilduma, Editorial Graó, Bartzelona, 1999.

(5) CASCÓN, P. eta beste zenbait: Evaluación en el segundo ciclo de Educación Infantil, Editorial Escuela Española, S. A. Madril, 1994. Liburu hau erabiltzea gomendatzen da behaketa-taulak egiteko.

LANBIDE EKIMENA

257

Haur Hezkuntza

Ariketak 1. Azter ezazu gai honetan ikusitako ebaluazioaren definizioa, eta azaldu zer esan nahi duen honek: “ebaluazioa gaurko hezkuntza-sisteman integratutako elementua da.�

2. Erlaziona itzazu hasierako ebaluazioa, prestakuntzazkoa eta laburbiltzekoa kontzeptuak ebaluazioaren helburuekin, C. Collen arabera.

3. Egin analisi labur bat laborategiko behaketa esperimentalaren eta hezitzaileak ikasgelan egindako behaketa sistematikoaren arteko desberdintasunei buruz.

4. Aztertu behaketaren kontzeptua, eta azaldu: zergatik da beharrezkoa hezkuntzako eskuhartzearen behaketa sistematikoa egitea jolastu bitartean?

5. Erlazionatu ebaluazioaren eta behaketaren kontzeptuak, eta nola eragiten dioten elkarri.

6. Egin hausnarketa zuzeneko behaketaren eta zeharkako behaketaren abantailei eta eragozpenei buruz.

258

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

7. Egin hezitzaile taldeak behaketa-prozesua praktikan jartzeko jarraitu beharreko faseen mapa kontzeptuala.

8. Zergatik uste duzu dela beharrezkoa adostasuna jarduera ludikoan jasotako informazioaren forma eta edukia finkatzeko garaian, gainerako hezitzaileei helarazteko? Eta familiakoei helarazteko?

9. Azal dezakezu zeri deitzen zaion behaketa-erregistroak desitxuratzea eta nola minimizatu edo murriztu ditzakeen hezitzaileak desitxuraketak?

10. Azaldu zeure hitzekin, edo laburbildu, gai honetan behaketa-taula bat egiteko garaian gomendatzen diren urratsak edo sekuentzia operatiboak. Zergatik arindu eta optimiza dezakete urrats horiek lana, taulak egitean?

11. Behaketak jolastokian edo ikasgelan egiten diren, eta jolas zuzenduan edo librean egiten diren, jokabide desberdinak aurkitzeko prest egon behar du behatzaileak? Eman horren arrazoiak.

LANBIDE EKIMENA

259

Haur Hezkuntza

7.1

JARDUERA

Ikasgelan informazioa jasotzeko oso egituratuta ez dauden tresnak erabiltzea Planteamendua — Oso egituratuak ez dauden behaketa-tresnak erabiltzean datza, hala nola egunerokoa eta pasadizoen koadernoa, haien ezaugarriak eta funtzionalitatea egiaztatzeko.

Garapena — 1.FASEA. Erregistroa: 9 Ikastaldea lau pertsonako taldetan banatuko da.

9 Astebetez, bi taldek, bakarka eta kideekin ezer komentatu gabe, eguneroko bat idatziko duzue, egunero klasean gertatzen dena jasoz.

9 Astebetez baita ere, beste bi taldeek, eta bakarka, pasadizoen koaderno batean jasoko dituzue zuentzat esanguratsuak diren ikasgelako pasadizoak. (Behatzaileak esanguratsutzat jotzen dituen pasadizoak izango dira, eta ez ditu komentatuko bere taldeko kideekin).

— 2.FASEA. Erregistroen hustuketa: 9 Ikasgelako egunerokoa egin duzuen bi taldeek batera, egun berean hainbat behatzailek jasotako informazioa aztertuko duzue, eta bateratasun eta desberdintasun esanguratsuenak apuntatuko dituzue. Halaber (baldin eta baleude), informazioa idaztean aurkitutako ikuspuntuak edo/eta komentatzea merezi duten erregistro-desitxuraketak aztertuko dituzue.

9 Pasadizoen koadernoa duzuen bi taldeek gauza bera egin behar duzue.

9 Balorazio horiek idatziz jaso behar dituzue.

— 3.FASEA. Elkarri aurkeztea, hausnartzea eta eztabaidatzea: 9 Talde osoan, hausnartu balio-judizioei buruz eta informazioa jasotzean behatzaileak duen eraginari buruz.

9 Oso egituratuak ez dauden tresnen abantailei eta eragozpenei buruzko analisi bat egin behar duzue.

Iraupena — 1.FASEA: 15 egun — 2.FASEA: astebete — 3.FASEA: klaseko saio bat Irakasleak erabakiko ditu zenbat saio eskainiko dizkien jarduera honen 1. eta 2. faseei.

260

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

7.2

JARDUERA

Behaketa-taula egitea Planteamendua — Hezitzaile taldeak behaketa bat praktikan jartzean egin beharreko urratsak eta irizpideak finkatu behar dira, eta adostutako beharren araberako behaketa-taula propioa egin.

Garapena — ALDEZ AURREKO FASEA Ikasgela lau pertsonako taldetan banatu behar da. Zuetako bakoitzak ikastetxe bereko hainbat ikasgelatako hezitzaileen rola jokatuko duzue. Ikasgelan egindako jolas libreei buruzko informazioa zehazten duen erregistro-taula bat egin behar duzue. (Beste espazioirizpide edo/eta-jolas batzuk erabil daitezke, baina zehaztea gomendatzen da, behaketa-taula egiteak duen zailtasuna dela-eta).

— 1.FASEA. Maila teorikoan jarraitu beharreko irizpideen adostasuna. Hezitzaile taldea bildu, eta hau adostuko du: 9 Zer eta zertarako behatu nahi den.

9 Noiz eta nola egingo diren behaketa-erregistroak.

9 Nola eta noiz aztertuko diren datuak eta nola eta noiz pasako den informazioa.

— 2.FASEA. Taula egitea. Behaketarako irizpideak adostuta, zuen behaketa-taula izango dena egiten hasi behar duzue.

9 Zer behatu nahi den zehaztu 9 Adierazleak definitu 9 Adierazleak hautatu — 3.FASEA. Taldeko ebaluazio-taula bat entregatuko duzue, zuzentzeko.

LANBIDE EKIMENA

261

Haur Hezkuntza

7.3

JARDUERA

Zuen behaketa-taula erabiltzea eta praktikan jartzea Planteamendua — Egin duzuen behaketa-taula praktikan jarri behar duzue.

Garapena — 30 minutu inguruko saioa egingo da (irakasleak aldez aurretik prestatuta edukiko duena); haurrak ikasgelan edo nahierara jolasten ibiliko dira, taularen irizpideen arabera.

— Entregatutako taula guztien artean, egokiena zein den erabakiko da, eta, beraz, informazioa erregistratzeko erabiliko da.

— Bakarka, ikasleek taula bat beteko dute.

— Datuak hustuko dira, eta informazioa aldez aurretik finkatutako irizpideen arabera aztertuko da.

— Aztertu: 9 Fidagarritasuna: behatzaileen datuen arteko konkordantziarik badagoen ala ez.

9 Baliotasuna: nahi ziren jokabideak detektatu diren benetan.

9 Zehaztasuna: taula behar bezain zehatza den, edo uste duzuen ez dituela jokabideak behar bezala bereizten.

— Behaketen bitartez eta taula aztertuz jasotako informazioari buruzko idatzizko lan bat entregatu behar duzue.

262

LANBIDE EKIMENA

Denbora libreko heziketa Eskaintza ludikoaren programak eta erakundeak

8

“Komeni da berariaz egindako jolastokiak izatea, eta horretanbat egiten dut Eladi Homs-ekin, udalbatza guztiei eta zinegotzi guztiei eskatzeko herrietan berariaz jolasteko lekuak ezartzeko formulak bila ditzaten. Irabazi egingo lukete neska-mutilek beren heziketan, irabazi egingo luke hiriak bere kaleen itxurari dagokionez, irabazi egingo lukete erakusleihoetako kristalek eta oinezkoen sudurrek.�

PauVila. 1912

8.1 Denbora libreko heziketa: kontzeptua eta ezaugarriak Begi-bistakoa da giza nortasunaren garapen orekatuan jolasak duen garrantzia, eta hezkuntza formaleko eskoletan baliabide gisa erabiltzeak duena. Unitate honetan, berriz, azalduko dugu jolasa nola erabil daitekeen beste hezkuntza-eremu batzuetan, hala nola hezkuntza ez-formalean; horrek hezkuntzako eskuhartzearen bestelako planteamendu batzuk eskatzen ditu.

Denbora librearen eta aisiaren arteko desberdintasunak Denbora libreaz ari garenean, nahi duen jarduera egiteko pertsona libre sentitzen den uneak adierazten ditugu, hau da, bizitzeko ezinbesteko jarduerak egiteko erabiltzen ez den denbora. Jarduera horietan sartzen ditugu jatea, lo egitea eta gizartearen beharkizunak, hala nola lanera edo eskolara joatea, besteak beste.

Denbora librea izateak norbanakoentzat atseginak diren jardueretan emateko aukera dakar berekin; testuinguru horretan agertzen da aisiaren kontzeptua. Denbora librea aisialditzat hartzeko, pertsonak zer egin eta jarduerak nola antolatu erabaki behar du. Gainera, plazera hartu behar du jarduera horiek egiten, eta atsedenari, dibertsioari edo garapen sozial nahiz pertsonalari dagozkion beharrizan batzuk ase (1).

Horrela, aisialdiak tentsioak askatzen laguntzen du eta bizimodu osasuntsuagoaz gozatzea ahalbidetzen du. Alde horretatik, esan dezakegu aisiaz gozatzeak pertsona aberasten duela, bai alderdi pertsonalean, bai sozialean.

Denbora libreari eta haurrei buruzko kontsiderazioak Espainian, eskolara,eta haur-eskolara doazen haurren ordutegia honelakoa da, gutxi gorabehera: 9 Eskolako jarduerari eskaintzen zaion denbora, % 25.

9 Jarduera biologiko eta sozialetarako denbora, % 52.

9 Denbora librea, % 23.

Beraz, haurrek beren denboraren laurdena dute aisialdiko jardueretarako.

LANBIDE EKIMENA

263

Haur Hezkuntza

Haur-etapan, gurasoak dira seme-alaben denbora librea modu egokian antolatu behar dutenak. Hiri handietan, batez ere, sarritan ikusten dugu familiek, beharragatik edo haurrarentzat hobe izango delakoan, eskolaz kanpoko jarduera ugari egitera behartzen dutela haurra, beraren beharrizanak eta nahiak kontuan hartu gabe ere.

Aisia eta heziketa Aisiaren eta denbora librearen pedagogiak aisiaren heziketa-dimentsioa aztertzen du, eta denbora horretan egiten diren jarduera motena. Diziplina hori kondizio sozialak egokiak izan direnean soilik sortu ahal izan da. Horretarako, hainbat faktore soziologikok eta pedagogikok bat egin behar izan dute. (2)

Faktore soziologikoak 9 Denbora izatea. Gaur egungo gizarteko subjektuek (haurrek nahiz gazteek edo helduek), oro har, badute denbora librea bizirauteko zehazki beharrezkoak ez diren beste jardueretarako.

9 Jolas espontaneorako espazio naturalak murriztea. Jarduera ludikoak egiteko, aire zabaleko espazioen kopurua murriztean, ordezko lekuak sortu dira, funtzionalitate pedagogiko nolabait esplizitua dutenak.

Trafikoa da hiri handietako arazo nagusietako bat; hori da, zalantzarik gabe, kalean jolasa gutxitzearen kausa nagusia. Autoak jabetu dira haurrek jolasetarako erabiltzen zituzten espazioez. Beraz, hirietan ikusten da gehienbat haurren denbora librean esku hartzeko beharra.

Kalea espazio arriskutsua eta desegokia delako, bertan jolastea haurren osasunarentzat arriskutsua dela egiaztatu denean eskatu dituzte gurasoek eta hezitzaileek haur-jolasetarako espazio egokiak. Une horretatik aurrera, lehenbizi modu apalean eta gero indar handiagoz, estalpeko haur-parkeak, ludotekak, haur-elkarteak eta eskolaz kanpoko jarduerak egiteko eskaintza ugariak sortu dira, haurrak jolastu eta erlaziona daitezen, lehen aipatutako arriskurik gabe.

264

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Halaber, hirigune handietako etxeek metro gutxi izatea da beste mugetako bat denbora librea eta jarduera ludikoa bateratzeko garaian; izan ere, etxebizitza txiki bat ez da izaten, gehienetan, haur-jolas asko egiteko lekurik egokiena.

9 Egitura familiar tradizionala aldatzea. Duela urte batzuk, familiaren baitan, denbora libreko jarduera ugari egiten ziren. Gaur egun, emakumea lan-munduan sartu denez, murriztu egin dira familia nuklearreko eta familia zabaleko beste kideekiko harremanak (osaba-izebak, lehengusuak, aiton-amonak...), eta familia bigarren mailara igaro da haurren eta gazteen aisialdia antolatzeko erakunde gisa. Horregatik, azken urteotan, zeregin horretan familia partzialki ordezten duten erakunde pedagogiko batzuk agertu dira.

Faktore pedagogikoak 9 Hezkuntzaren kontzeptua zabaltzea. Gaur egun, pentstzen da hezkuntza-prozesua ez dela derrigorrezko eskolatzearekin amaitzen, baizik eta prozesu horrek norbanakoaren bizitza guztian irauten duela. Ikuspegi-aldaketa horrekin, aisialdian egiteko heziketa-jarduerak eskaintzen dituzten erakundeak eta programak sortu dira.

9 Gizakia behar bezala garatzeko, jolasa ordezkorik ez duen jarduera dela aitortzea..

9 Aisialdiko pedagogia oso osasuntsuak ez diren jokabideak eta bizitza-estiloak (telebistaren aurrean orduak ematea, bideo-jokoak gehiegi erabiltzea, etab.) sortzen dituzten jardueren alternatibak eskaintzeko sortzen da.

Gaur egun, aisialdi horrek hezkuntzaren unibertsoan bere lekua daukala uste dugu, eta hezkuntzaren unibertso horretan sartzen da denbora libreko heziketa. Hau da, eskola eta familia gisako erakunde klasikoak ez ezik, beste erakunde, bitarteko eta eremu asko izan daitezke hezitzaileak. Horrela, denbora libreko hezkuntzak norbanakoak hezkuntza osoa jasotzea du helburu, horretarako aisialdia erabiliz.

Haurren eta gazteen denbora librea betetzeko alternatibak eskaintzen dituzten erakundeak espazio pribilegiatua dira balio, arau eta jarrera positiboak transmititzeko garaian. Jarduera horiek pertsonarengan dute eragina, norbanakoa den aldetik, haurrak bere burua errespetatzen ikasteko balio baitezakete, eta izaki soziala den aldetik, besteekin elkarreragiten eta konpartitzen, beren herria ezagutzen eta maitatzen, etab. ikasten baitu.

LANBIDE EKIMENA

265

Haur Hezkuntza

Heziketa-eredua hezkuntza ez-formalean Hezkuntza-eredu honek hezitzaileei aukera emango die aisialdiko programak ikuspegi ludiko batetik planifikatzeko eta garatzeko. Horretarako, hezkuntza ez-formalaren metodoak erabiliz prozesuan eta metodologian sakondu beharko dute; horrela, estrategiak eta proiektuak diseinatu ahal izango dira, eta praktikan jartzea bideratu.

Printzipio metodologikoak Hezkuntza ez-formalean lan egiteko alternatibak planteatzen direnean, haurren denbora librea erabiltzeko modu jakin batez ari gara hitz egiten; inplizituki behintzat alderdi ludiko bat duzten jarduerak eskaintzen zaizkie.

Ondoren, denbora libreko heziketak jaso behar dituen printzipio batzuk planteatuko ditugu: 9 Partaidetza ardatz duen planteamendua. Ikuspegi honek jardueren planteamendu partehartzailea eta elkarrizketarako irekia du helburu, eta haurrak jarduera bere egitea, berak onartuz, jarduera burutzera behartzen dutela sentitu gabe.

9 Denentzat izatea. Denbora libreko heziketak gizarteko partaide guztientzat zabalik egon behar du, eta hori hala izan dadin, baliabideak eta jarduerak berak eskuratzeko eta garatzeko dagoen berdintasunik eza orekatzera jo behar da.

Ikuspuntu horrek erronka bat planteatzen die denbora libreko heziketa-programei; izan ere, denbora librea ongi planifikatzeko baliabiderik gutxien duten populazio-sektorerik txiroenak edota ezintasunen bat duten pertsonak hartu behar dituzte kontuan.

9 Zerbitzuen sektorizazioa. Heziketa-mota hau jendea bizi den lekuan egin behar da, hiriko auzo bakoitzean eta herri bakoitzean, bertako hainbat kolektiboren beharrizanak betetzen dituzten proiektuak eskaintzen saiatuz.

9 Norbanakoaren nahiz taldearen aisia sustatu behar du. Esku-hartzeak itxuraz aurkakoak diren bi aisia-mota sustatu behar ditu: −

Norbanakoarena, irakurketa, hausnarketa-une eta abarren bitartez, aktibismo itsua saihestu eta ezer ez egiteko denbora ere izateko.

−

Partekatua, jolas kolektibo eta elkarlanekoekin, elkarrizketekin, etab., non komunikazioa eta kideen arteko harremana bultzatzen baita.

9 Jarduerek plazera eman behar dute. Jarduerak berak dira helburua, eta ludikoak dira; hau da, plazera eman behar dute egite hutsagatik. Laburbilduz: haurrek gozatu egin behar dute jarduerarekin. Proiektuetan proposatutako jarduerek eredu honetan aipatutako hiru zereginak bete behar dituzte: ikaskuntza, atsedena eta sorkuntza.

9 Subjektua jarduera egiteko bere erabakian errespetatzea. Haurrek ez dute sentitu behar hezitzaileak proposatutako edota beren taldean sortutako jarduerak egitera derrigortuta daudenik. Hala ere, haien inplikazioa bilatu behar da.

9 Subjektuen interesak eta beharrizanak ezagutzea. Hezitzaileek haurren interesak eta beharrizanak ezagutu behar dituzte, horrela beren esku-hartzea planifikatu ahal izango baitute, bere eskakizunetara egokituz. Hori horrela, egoera berri bakoitzera egokitu ahal izango den metodologia malgua proposatu beharko da.

266

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Denbora libreko heziketak sormena sustatu behar du. Proiektuak sortzeko gaitasuna bultzatzeko, ez kontsumitzekoa, pentsatu behar dira; alde batetik, behar adina iturri eta baliabide eskaini behar dira jarduerak haurrengan berrikuntza sustatzeko gai izan daitezen, errepikapena ere gustatzen zaiela ahaztu gabe. Hau da, alde batetik, jarduerek berrikuntzak planteatu behar dituzte, baina aldi berean errepikatu ahal izatekoak izan behar dute.

9 Partaidetza aktiboa eta ez gidatzeko irizpidea betetzea eskatzen du. Denbora libreko heziketak kideen partaidetza librea eskatzen du, eta horretarako haiek askatasunez emandako iritziak erabiltzea, komunikazio irekian. Partaide guztiek eta bakoitzak eskubide berbera eduki behar dute beren iritziak emateko eta taldeko gainerakoek entzuteko, berdintasun-egoeran.

Ingurune ez-formaletan, egokiagoa da pentsatutako helburuetan oinarritutako ideiak eskaintzea, baina taldeko kideek berek zehaztea jarduera. Hau da, proposatutako jarduerek ez dute gauza prestatua eta kontsumitzekoa izan behar, baizik eta partaidetza eta elkarlana sustatzeko pentsatuta egon behar dute.

9 Ordutegi malgua proposatzea. Ordutegia behar adinako malgutasuna izateko moduan prestatu behar da, horrela haurra giro lasai eta askean egon dadin.

9 Ez ebaluatu irizpide utilitarista hutsez. Ebaluazioak prozesuari eta jarduerak sortzen duen gogobetetasunari begiratu behar dio, batez ere, jasotako emaitzei baino gehiago.

8.2 Eskaintza ludikoa egiten duten erakundeak hezkuntza ez-formalean Eskaintza ludikoa ekoizten duten sektoreak Eskaintza ludikoa ekoizten duten sektoreak bi bloke handitan sailka ditzakegu: 9 Honako hauen mende dauden organismo eta erakunde publikoak: −

Administrazio zentrala: Ministerioak.

−

Administrazio autonomikoak: Departamentu edo sailak:

−

Tokiko administrazioak: Mankomunitateak, diputazioak, zinegotzigoak, barrutiak.

9 Organismo eta erakunde pribatuak: −

Irabazi-asmorik gabekoak: elkarteak, fundazioak, federazioak, taldeak, etab.

−

Irabazi-asmoa dutenak: enpresa pribatuak.

Eskaintza ludikoa sustatzen eta proposatzen duten erakundeak Gaur egun, erakunde ugari daude haur eta gazteei denbora librean heziketa eskaintzeko helburua dutenak, baina horietako bakoitzak bere bereizgarriak ditu. Erakunde horien artean, hauexek ditugu: 9 Gizarte-etxeak, zentro zibikoak eta kultura-etxeak.

9 Liburutegiak eta ludotekak.

9 Aurreko ekipamenduen eskariaz sortutako taldeak eta arte-erakundeak: dantza-lantegiak, plastikakoak, haur-antzerkia, etab.

9 Kirol-federazioak, Haur Elkarteen Federazioak.

9 Entitate sozialak eta aisialdikoak: Haur eta gazteen elkarteak, txangozaleen elkarteak, ikasleen guraso-elkarteak, kultur elkarteak, arte-elkarteak.

LANBIDE EKIMENA

267

Haur Hezkuntza

9 Erlijio-erakundeak: zentro katolikoak.

9 Erakunde politikoak.

9 Talde eta erakunde artistikoak eta profesionalak: haur-antzerkiko taldeak, txotxongiloak, musikataldeak, kalejirak eta jai herrikoiak antolatzen espezializatutako animazio-taldeak, etab.

9 Aisiarekin zerikusia duten zerbitzuak eskaintzen dituzten entitateak: aholkularitza-zerbitzuak, udaleku-zerbitzuak, dokumentazio- eta informazio-guneak.

Zerbitzu eta erakunde ludikoak eta kulturalak 9 Urte guztian dihardutenak: −

Scout mugimendua

−

Denbora libreko haur eta gazteen elkarteak

−

Dantza- edo musika-eskolak

−

Abesbatzak

−

Ludotekak

−

Estalpeko haur-parkeak

−

Eskolaz kanpoko hainbat jarduera

−

Txangozaleen elkarteak∗

−

Kirol-elkarteak*

−

Gune irekiak*

9 Oporraldian soilik dihardutenak:

∗

−

Udalekuak

−

Hiri-koloniak

−

Gabonetako haur-parkeak

−

Kanpalekuak*

−

Ibilbideak*

−

Lan-eremuak*

Ez zaizkie eskaini ohi Haur Hezkuntzako haurrei.

268

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

8.3 Aisialdiko eta denbora libreko erakundeen eta jardueren antolamendua eta legeria Lege-esparrua Aisialdiko eta denbora libreko jarduerak garatzeko lege-esparrua lau bloke handitan sailka dezakegu: 1. Denbora libreko jarduerak sortzeaz arduratzen diren entitateak.

2. Jarduerak egin daitezkeen instalazioen egokitzapena.

3. Denbora libreko jardueren erregulazioa.

4. Eremu honetan lan egiten duten pertsonak.

1. Denbora libreko jarduerak sortzeaz arduratzen diren entitateak Ondoren, normalean aisialdiko eta denbora libreko jarduerak proposatu eta kudeatzeaz arduratzen diren entitateei dagokien araudia azalduko dugu, gainetik.

Irabazi-asmorik gabeko entitateak Aisialdiko eta denbora libreko programak irabazi-asmorik gabe burutzeaz arduratzen diren entitateak elkarteak, fundazioak eta federazioak dira. Tipologia bakoitzak bere lege-esparrua dauka.

9 Elkarteak. Elkarteak irabazi-asmorik gabeko pertsona-taldeak dira, jarduera kolektibo bat egiteko borondatez eta elkartasunez biltzen direnak, interes orokorreko edo partikularreko xede bat lortzeko. Elkarteko kideek konpromisoa hartzen dute beren ezaupideak, jarduerak edo baliabide ekonomikoak taldearen eskura jartzeko, aldi batez edo eperik gabe. Elkarteak hiru pertsonak edo gehiagok osatu behar dituzte, eta pertsona juridiko pribatutzat hartzen dira.

Estatu-mailako araudia: −

Espainiako Konstituzioak,1978ko abenduaren 27koak, elkartzeko eskubidea aitortzen du bere 22. artikuluan.

−

1/2002 Lege organikoa, martxoaren 22koa, elkartzeko eskubidea arautzen duena.

73 2002ko martxoaren 26ko BOE (73. zenbakia). Lege horrek elkartzeko eskubidea arautzen du estatuan.

−

1785/1996 Errege Dekretua, uztailaren 19koa, Onura Publikoko Elkarteei dagozkien Prozedurei buruzkoa.

−

765/1995 Errege Dekretua, maiatzaren 5ekoa,Interes Orokorreko Jardueretako Partaidetza Pribatuaren Pizgarri Fiskalen erregimenaren hainbat gai arautzen dituena.

−

397/1988 Errege Dekretua, apirilaren 22koa, Gazte Elkarteen erregistro-inskripzioa arautzen duena..

9 Federazioak. Elementu federatuek osatutako entitateak dira, kasu, une edo zirkunstantzia batzuetan gobernu-organo zentral baten erabakien mende daudenak.

Elkartearen eta Federazioaren arteko bereizketa egin behar da. Federazioak hainbat elkartek osatutako entitateak izango lirateke. Lege-alderdi fiskalak eta administratiboak elkartekoenen oso antzekoak dira, baina federazioetako bazkideak horiek osatzen dituzten elkarteen pertsona juridikoak dira.

LANBIDE EKIMENA

269

Haur Hezkuntza

Denbora librearen eta aisiaren eremuan, denbora libreko programa gehien eskaintzen dituztenak Kirol Federazioak dira, 1835/1991 Errege Dekretuak (1991ko abenduaren 20koa), Kirol Federazioei eta Kirol Elkarteen Erregistroari buruzkoak arautzen dituenak eta partzialki 1252/1999 Errege Dekretuak (1999ko uztailaren 16koa) aldatuak.

9 Fundazioak. Fundazio pribatuak pertsona fisikoen nahiz juridikoen borondatez eratutako entitateak dira. Beren ondarean interes orokorreko eta irabazi-asmorik gabeko helburuak betetzeak eragin iraunkorra du, eta 1978ko Espainiako Konstituzioaren 34.1 artikuluak babesten ditu.

Fundazioen ezaugarri nagusiak hauexek dira: −

Ondare bat behar dute.

−

Interes orokorreko helburuak izan behar dituzte.

−

Ez dute irabazi-asmorik.

−

Ez dituzte bazkideek osatzen.

Fundazioak estatuaren eskumenekoak direnean, hau da, Autonomia Erkidego batean baino gehiagotan dihardutenean edota Autonomia Erkidegoak ez duenean legeria espezifikorik, 50/2002 Fundazioen Legearen arabera arautzen dira.

Fundazioak egoitza duen Autonomia Erkidegoak legeria propioa duenean, Erkidego horretako legeria espezifikoaren arabera arautuko da.

Irabazi-asmoa duten entitateak Ondoren aipatzen diren entitateetako bakoitzak badu berariazko lege-esparru bat, puntu honetan jorratzeko oso zabala. Atal honetan, aisialdiko proiektu bat landu dezaketen enpresa pribatu motak aipatuko ditugu: 9 Enpresa indibiduala. Enpresaburua bere ondasunak dauzkan pertsona fisikoa da, enpresa bat sortzen duena, jarduera komertzial, industrial edo profesional bat burutzeko.

9 Enpresa kolektiboa, nortasun fisikoa duena. Forma hau aurrekoaren antzekoa da, baina norbanako bakar baten ordez batzuk dira ondasunak ekartzen dituztenak jarduera bat burutzeko.

9 Merkataritza-sozietateak. Merkataritza-sozietatea nortasun juridikoa duten subjektuen borondatezko elkartea da; ondare-funts komuna sortzeko eta irabazi bat dakarkien jarduera bat burutzeko biltzen dira. Horietan, hauexek ditugu: −

Sozietate Anonimoa (SA).

−

Erantzukizun Mugatuko Sozietatea (SM).

−

Sozietate Erregular Kolektiboa (SK).

−

Sozietate Komanditario sinplea eta akzio bidezkoa.

−

Lan Sozietate Anonimoa (LSA).

−

Kapital-arriskuko Sozietatea.

9 Sozietate kooperatiboak. Bazkideen onurarako jarduera ekonomiko eta soziala egiteko elkartzen diren pertsonen (fisikoen nahiz juridikoen) elkarteak dira. Normalean helburua ez da irabazia lortzea izaten, baizik eta bazkideei ondasun eta zerbitzu jakin batzuk ahalik eta kosturik txikienaz eskaintzea.

270

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

2. Jarduerak egin daitezkeen instalazioen egokitzapena Ondoren jasoko dugun alderdia haur eta gazteekin aisialdiko jarduerak egiteko instalazioek bete behar dituzten ezaugarri teknikoena da. Gaia oso zabala izanik, hemen autonomia-erkidego baten legeria soilik azalduko dugu, adibide gisa. Beste erkidego batzuena eskuratzeko, erkidego horretako Gazteria Idazkaritzarekin harremanetan jartzea gomendatzen dugu.

Aisialdiko eta denbora libreko instalazioen erregulazioa Extremaduran 52/1998 Dekretua, apirilaren 21ekoa, aisialdiko eta denbora libreko instalazioak eta jarduerak arautzen dituena Extremadurako Autonomia Erkidegoan, 47. DOE, 1998ko apirilaren 28koa.

Dekretu horrek hitzaurre bat, bost kapitulu, xedapen gehigarri bat eta azken xedapen bat ditu. Hau du aplikazio-eremua: 9 I. kapitulua: Aplikazio-eremua.

Bere helburua, haur eta gazteentzako aisialdi eta denbora libreko instalazioen nahiz heziketajardueren gutxieneko ezaugarriak eta eskakizunak arautzea da.

Instalazioei dagokien informazioa II. kapituluan dago: Instalazioak.

9 2. artikuluan heziketako eta aisialdi eta denbora libreko instalazioak aipatzen dira: gazteentzako aterpetxeak eta haur-udalekuak; gazte-kanpamenduak; gazteen eta denbora libreko egoitzak; landetxe-eskolak; natura-gelak, eta ibilbideak eta txangoak egiteko behin-behineko instalazioak.

9 3. artikuluak egin beharreko urratsak aipatzen ditu, eta dekretu honetan araututako gazteinstalazioren bat ofizialki onartzeko beharrezko dokumentazioa.

9 4. artikuluak lehen aipatutako edozein instalazioren oinarrizko eta ezinbesteko eskakizunak azaltzen ditu.

9 5. artikuluak, gerta litezkeen kalte materialen eta fisikoen erantzukizun zibileko aseguru-poliza kontratatu beharra azaltzen du.

9 6. artikuluak instalazioen aldaketa handiak dakartzaten obrei ekin baino lehen, Gazteriaren Zuzendaritza Nagusiari jakinarazi beharra azaltzen du.

Instalazioei dagokienez, dekretu honen beste artikulu interesgarri batzuk V. kapituluan daude, non instalazioen ikuskaritzari buruz hitz egiten baita.

3. Denbora libreko jardueren erregulazioa Estatu-mailan, denbora libreko jardueren erregulazioa ez dago araututa, alderdi hori autonomiaerkidegoei transferitu baitzaie. Horregatik, ezinezkoa da lege-esparru bakarra eskaintzea. Adibide gisa, hemen Extremadurako Autonomia Erkidegokoa azalduko dugu berriro, eta dekretu gehienak antzekoak izan arren, komeni da jarduera egingo den erkidegokoa kontsultatzea.

Arautzen diren jarduerak, scout mugimenduak, denbora libreko haur eta gazteen elkarteek, txangozaleen elkarteek eta hiri-koloniek antolatzen dituztenak dira, besteak beste. Dantzak edo musika eta abesbatzak eskaintzen dituzten eskolaz kanpoko jarduerak, eta baita kirol-elkarteak ere, legeria horretatik kanpo geratzen dira nolabait.

LANBIDE EKIMENA

271

Haur Hezkuntza

Aisialdiko eta denbora libreko instalazioen erregulazioa Extremaduran 52/1998 Dekretu berean, apirilaren 21ekoan, jasota dago, III. eta IV. kapituluetan.

9 III. kapitulua: Jarduerak −

Haur eta gazteek parte hartzen duten eta egun bat baino gehiago irauten duten aisialdiko eta denbora libreko jarduerak arautzen dira.

−

Aisialdiko eta denbora libreko jardueratzat katalogatzen ditu: ibilbideak eta txangoak, gazteen aterpetxeak, gazteen kanpamenduak, lan-eremuak, landetxe-eskolak eta naturagelak, haurren udalekuak edo programa litezkeen beste batzuk.

−

Jarduera horiek egiteko, baimena eskatu behar zaio Extremadurako Juntako Gazteriaren Zuzendaritza Nagusiari, jarduera egin baino 30 egun lehenago. Jarduera guztiak pertsonal teknikoak tituludunak zuzenduko ditu.

−

Oinarrizko modulua Aisialdiko eta Denbora Libreko Zuzendari bat izango da eta, halaber, 10 partaide edo zatiki bakoitzeko Aisialdiko eta Denbora Libreko Begirale bat.

9 IV. kapitulua: Ibilbideak eta Txangoak Horretarako beharrezkoak diren izapideak zehazten dira hor.

Beste erkidego batzuetako legeria Orientazio moduan, jarduera hauek arautzen dituzten autonomia-erkidego batzuen legeria-dokumentu batzuk emango ditugu.

9 Katalunia. 337/2000 Dekretua, urriaren 24koa, 18 urtetik beherakoek parte hartzen duten denbora libreko jarduerak arautzen dituena.

Erkidego honetan, ludotekak beste dekretu batez arautzen dira, honen bitartez: 222/1996 Dekretua, 1996ko ekainaren 12koa, ekipamendu zibikoei buruzkoa( DOGC 6.042. zk.)).

9 Gaztela-Leon. 66/93 Dekretua, 1993ko martxoaren 25ekoa, kanpamendu eta aterpetxeen arau erregulatzaileak (BOCyL, martxoaren 29a).

9 Madril. 89/1999 Agindua, 1999ko urtarrilaren 28koa, Hezkuntza eta Kultura Sailburuarena, Madrilgo Erkidegoko Gazteriaren Zuzendaritza Nagusiak udako kanpainetan eskainitako denbora libreko jarduerak erregulatzeko arauak ezartzen dituena.

9 Aragoi. 52/84 Dekretua, 1984ko ekainaren 28koa, Aragoiko Autonomia Erkidegoko kanpaldiak arautzeari buruzkoa.

9 Kantabria. 23/86 Dekretua, 1986ko maiatzaren 2koa, kanpamenduak eta kanpaldiak arautzen dituena.

272

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

4. Eremu honetan lan egiten duten pertsonak Denbora librearen eremuan egindako jardueretako asko, jarduera antolatzen duen entitateak kontratatutako pertsonek nahiz boluntarioek burutzen dituzte.

Estatu-mailan, badago 1996ko lege bat, boluntarioaren figura arautzeko: 6/1996 Legea, 1996ko urtarrilaren 15ekoa, Gizarte Boluntarioena (1996ko urtarrilaren 17ko EAO).

Lege horren aurretik, 1994ko urriaren 11ko Agindua eman zen, Erregimen Orokorreko irakaskuntzak ematen dituzten eskola publikoetako boluntarioen jarduera arautzen duena. Hau da, pertsona helduek edo 16 urtetik gorakoek (gurasoen baimenarekin) doan eta borondatez eskolaz kanpoko jardueretan, gurasoelkarteen eta ikasle-elkarteen bidez, duten partaidetza eta elkarlana arautzen du.

Eskaintza ludikoaren programak eta erakundeak Ondoren, antolamenduari dagozkion alderdiak deskribatuko ditugu, funtsean bi alderdi kontuan hartuta: haur-aisialdiaz arduratzen diren erakundeen beharrezko azpiegitura, eta eskaintza ludikoko erakundeen heziketa-partaidetzaren esparru orokorra.

Haur-hezkuntzaz arduratzen diren erakundeen beharrezko azpiegitura Azpiegituraz hitz egiten dugu jarduerak eta proposamen ludikoak eta aisialdikoak burutzeko beharrezko antolamendu finkoaz ari garenean. Aisiaz arduratzen diren enpresak instituzionalak, izan asoziatiboak edo izan enpresa pribatuak, gehienak modu beretsuan antolatzen dira. Normalean, hiru departamendu izaten dituzte: 9 Kultur eta aisia-ondasunen produkzio-departamendua. Hemen zuzendariak, ekoizleak, etab. daude. Departamentuaren funtzioa proposamenak egitea da.

9 Administrazio-departamentuari kudeaketa ekonomikoa eta administratiboa eta pertsonalarena dagokio.

9 Marketing-departamentua proiektuaren berri emateaz, banatzeaz, haren planak eta estrategiak lantzeaz, eta zerbitzuaren sortzaileen eta erabiltzaileen arteko harremana finkatzeaz arduratzen da. Marketing-departamentuak merkatua ikertzen du eta komunikazio-politika lantzen du halaber.

Gehienetan, entitate txikiak izanik, pertsona bera edo berak izan daitezke hainbat departamenturen arduradunak.

Eskaintza ludikoko erakundeen heziketa-partaidetzaren esparru orokorra Hainbat alderdi hartu behar da kontuan, hala nola: 9 Helburuak. Hezkuntzako esku-hartze orok helburu batzuk ditu inplizituki. Helburu horiek ikastetxearen ideiak dituzte oinarri, eta ideia horiek bertan lan egiten duten hezitzaileek ezagutu eta bere egin behar dituzte. Helburuek ekintzen orientatzaileak izan behar dute, eta formulatzen direnean, pertsonen hainbat eremu hartu behar dira kontuan: pertsonala, soziala, pertsonartekoa eta komunitarioa.

9 Hezitzailea. Hezitzailea gida eta erreferentzia den pertsona da, eta bere jarreren bidez (pertsonalak, hezkuntzari eta harremanei dagozkienak) besteengan eragina izaten du. Beraz, entzuten, animatzen, iradokitzen, proposatzen, azaltzen eta zuzentzen duena da.

LANBIDE EKIMENA

273

Haur Hezkuntza

Funtsean, hezitzaileak bi funtzio mota betetzen ditu: −

Mantentze-lanak eta antolamenduzkoak. Jarduera egiten den lekua egoki mantentzea eta ekipoko gainerakoekin antolatzea.

−

Hezitzaile hutsa dena, non elkarreraginak arautuz eta beharrezkotzat jotzen diren heziketa-estimuluak emanez esku hartzen duen. Hezitzaileak, adibidez udalekuetan, jolasak antolatzeaz eta etxea ahalik eta modu funtzionalenean mantentzeaz gain, taldeak eratzen ditu, beharrezkotzat jotzen badu gatazketan konponbideak bilatzen laguntzen du, etab.

Hezitzaileak ardura berezia jarri behar du pertsonarteko harremanetan, besteekiko erlazioa elkarren errespetuan, tolerantzian, sentiberatasunean eta pertsona guztien duintasunean oinarrituz. Autoritatez jokatzen jakin behar du, baina autoritario izan gabe.

9 Taldea. Talde bat osatzeko kopururik onena 8-15 haur bitartekoa da. Horrela, jarduera batzuk egin ahal izateko bezain handia, baina barne-komunikazio ona izateko bezain txikia izango da. Taldeak ahalik eta modurik naturalenean eratu behar dira, baina, haurrak txikiak direnean, hezitzaileek antolatu behar dituzte.

9 Jarduerak. Jolasa haur gehienek beren denbora librean berez egiten duten jardueretako bat da. Beraz, haurrak jolasa hazi eta garatzeko etengabe erabiltzen duela ulertu behar da eta, beraz, helduek jolasa bultzatzeko ahalik eta baliabide gehien jarri behar dute.

Jarduerak nork antolatzen dituen, taldean bi jarduera mota egingo dira: hezitzaileak planifikatutako jarduerak eta taldeko kideen elkarbizitzak berez sortzen dituen jarduerak.

Hezitzailearen esku-hartzea eta jarrera funtsezkoak dira hezkuntza-praktika garatzeko.

9 Espazioa: Bi espazio mota daude: −

274

Jarduera ludikoak egiteko lokala bera. Ohiko espazio horrek egitura jakin bat dauka, baina haren barne-banaketa interesen eta jardueren arabera berrantola daiteke.

Begirale-taldeak kontuan hartu behar du lokaleko dekorazioak subjektuen aldartean eragin ona edo txarra izaten duela, eta, horregatik, horren arabera jokatu behar du.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

−

Jarduera egiten den inguruneak badu garrantzia, inguruko giroak jardueren garapenean eragingo baitu. Hori dela eta, hezitzaileek ingurunea beste elementu pedagogiko bat bailitzan hartu behar dute.

Ingurunea tratatzeko hainbat modu daude: bat, jarduerak proposatzeko unean esku harraraztea da, jolasak inguruneak eskaintzen dituen aukeren arabera sortuz, irudikatuz edo aldatuz; beste bat, ingurunea xeheki aztertzea abentura bat antolatuz, behatzeko, ikertzeko eta aurkitzeko egoerak proposatuz, bai hiri-ingurunean, bai landakoan edo naturalean.

9 Denbora. Denbora da kontuan hartu beharreko beste osagaietako bat. Helburuak, erabilitako metologia eta jarduerak daukagun denboraren arabera aldatuko dira. Ez da gauza bera astebeterako proiektu bat diseinatzea haurrak goiz eta arratsalde edukita, edo astean arratsalde baterako ikasturte osoan zehar. Gainera, ez dugu ahaztu behar helburuetako bat haurrei beren denbora librea erabiltzen erakustea dela, eta egin nahi duten jarduera motari buruz erabakitzen.

9 Arauak. Barne Araubideko Erregelamendua (BAE) entitate horretan ezartzen diren elkarbizitzaarauak tipifikatuta geratu behar duten beharrezko dokumentua da. Dokumentu horrek sarrera bat eta xedapen orokor batzuk eduki behar ditu: BAE onesten duen organoa; zentroko organo guztien funtzionamendua, partaideek entitatearekin eta hezitzailearekin duten harremana finkatzen duten arauak, eta, azkenik, zentroa desegiteko prozesua.

Arauei buruz hitz egiten dugu, denak behar bezala funtziona dezan egon behar duten mugak eta erregelak aipatzen ditugunean. Hor sartzen dira funtzionamendu-arauak, ordutegiak, garbiketa egiteko txandak, karguen banaketa, etab. ere. Alderdi horri dagokionez, hezitzailearen lana nahiko delikatua da. Izan ere, alde batetik norbanakoen askatasuna eta, bestetik, elkarbizitzako oinarrizko arau batzuk betetzea bateratu behar ditu; hau da, hezitzaileak askatasunaren eta obligazioen arteko oreka bilatu behar du.

9 Balioak. Hezitzaileek pertsonen bizitzaren gida izan behar duten balioak planteatu behar dituzte etengabe, eta horren arabera jokatu. Horregatik, beren jokabideen oinarri izango diren balioei buruz hausnartu behar dute.

LANBIDE EKIMENA

275

Haur Hezkuntza

9 Ebaluazioa. Denbora libreko heziketa ebaluatzea praktikari buruzko hausnarketa egitea da nagusiki; beraz, ebaluazioa jarduerak programatu, antolatu eta burutzen dituzten pertsonek egin behar dute.

Jarduera egin bitartean, batez ere hainbat egunez egiten bada, etengabeko ebaluazioa egin behar bada ere, programazioa amaitutakoan hezitzaile-taldeak denbora hartu behar du heziketaprozesu guztia nola burutu den xehetasunez aztertzeko. Jorratu beharreko alderdiak asko dira; hona hemen inoiz ahaztu behar ez direnak: −

Taldeari dagokionez: asistentzia; heziketa jasotzen dutenen eta begiraleen arteko harremanak; haur berrien egokitzapena taldean eta ezintasunen bat duten haurren integrazio-prozesuaren balorazioa.

−

Begirale-taldeari dagokionez: beren arteko harremanak; erabakiak hartzean aktiboki parte hartzea eta erantzukizunen banaketa.

−

Helburuei dagokienez: azterketa bat egitea, helburuak bete diren egiaztatzeko.

−

Jarduerei dagokienez: subjektuen adinarekin eta ezaugarriekin bat etorri diren; gehien motibatu dituzten jardueren analisia eta proposatutako helburuekiko izan duten egokitasuna.

−

Eguneroko jarduerei dagokienez: garbitasuna; materiala behar bezala erabiltzea, etab.

8.4 Haurren eskolaz kanpoko jarduerak Haurren eskolaz kanpoko jarduerak eskolatik irten ondoren egiten direnak dira, eta 3-6 urte bitarteko haurrentzat izaten dira.

Jarduera horiek era askotakoak izaten dira, eta horregatik komeni da sailkapenen bat egitea. Sailkapen bat egin daiteke nagusiki garatzen duten alderdiaren arabera, honela: 9 Jarduera artistikoak: adierazpen plastikoa (pintura, modelaketa, marrazkia...), musika, dantza, abesbatzak, dramatizazio-lantegiak, etab.

9 Jarduera ludikoak: kirol aurreko jolasak, jolas-lantegia, etab.

9 Prestakuntza-jarduerak: hizkuntzak eta informatika.

Halakoen iraupena adinaren eta jarduera motaren araberakoa da. Egun bakar batean egiten diren jarduerak aurki ditzakegu, aldi labur bat irauten dutenak ere bai, eta, azkenik, hiruhilekoan zehar edo ikasturte osoan egiten direnak, astean behin edo bi aldiz. Normalean, ordubeteko edo ordu eta erdiko saioak izaten dira.

Jarduera mota hori erakunde publikoek nahiz pribatuek antolatzen dute. Ikasleen Guraso Elkarteek eskaintzen dituzte horietako batzuk, eta eskola erabiltzen dute martxan jartzeko espazio fisikotzat, baina badaude halaber beste entitate batzuk aisialdiko eta denbora libreko jarduerak eskaintzen dituztenak, hala nola liburutegiak, museoak, estalpeko haur-parkeak, arte-eskolak, etab.

276

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Badago haurren eskolaz kanpoko jarduerak egiteko aukera ugari; hala ere, eta adin honetan batez ere, komeni da haurraren beharrizanetara egokitzea.

Komeni da eskolaz kanpoko jardueren programazioa eta garapena haiek burutuko dituen profesionaltaldeak egitea.

Edozein jarduera martxan jarri aurretik, dela ordubeterako, dela ikasturte osorako, hezitzaileak alderdi hauek hartu behar ditu kontuan: 1. Jarduerako partaide-kopurua eta partaideen ezaugarriak. Kopurua adinaren, aukeren, interesen eta hezitzaileak eta haurrek aldez aurretik duten esperientziaren araberakoa izango da.

2. Lortu nahi diren helburuak zedarritzea, aurreko puntuaren arabera.

3. Jarduerak planifikatzea. Jardueraren iraupena finkatzea, une guztiak kontuan hartuta (aurkeztea, azaltzea, egitea eta jasotzea).

4. Jarduera burutzeko metodologiarik egokienari buruz hausnartzea.

5. Behar diren baliabide materialak aurreikustea.

6. Beharrezko azpiegitura (mahaiak, argia, espazioa), lokala jardueraren beharrizanetara egokitzea (lokalizazioa).

7. Jarduerak zuzen egiteko beharrezkoak diren giza baliabideak kontuan hartzea.

8. Jardueraren gutxi gorabeherako kostua jakiteko aurreikuspen ekonomikoa egitea.

9. Sor litezkeen ustekabeak kontuan hartzea, sormenez aurre egin ahal izateko.

10. Aldez aurretik haurrekin erabiliko diren teknikak burutzea, taldekatzeen zailtasuna, iraupena, kostua eta gerta litezkeen aldaketak baloratzeko.

Lantegia edo eskolaz kanpoko jarduera egin bitartean, begiraleek jarrera irekia eta komunikatiboa izan behar dute haurrekin, jarduerak bere izaera ludikoa ez galtzen saiatuz. Garrantzitsua da haien beharrizanei begiratzea, eta ez egitea haurrek berek egin dezaketena.

Jarduerak iraupen laburrekoak badira (2 edo 3 aste) gurasoei jakinaraziko zaie amaitzen direnean; aitzitik, urteko programazioa duten jarduerak badira, komeni da hiru hilean behin txosten bat egitea, jakin dezaten beren haurrak zer egiten duen eta jarduerako gainerako kideekin nola erlazionatzen den.

LANBIDE EKIMENA

277

Haur Hezkuntza

8.5 Aisialdiko jarduerak XIX. mendearen bukaeraz geroztik, hainbat hezkuntza-mugimendu eta -entitate agertu dira, erakunde konbentzionaletan ez bezalako helburuak, jokabideak eta estilo pedagogikoak dituztenak.

Atal honetan, autonomia-erkidego gehienetan egiten direnak jaso nahi izan ditugu: udalekuak, hirikoloniak, denbora libreko haur-elkarteak, ludotekak, estalpeko haur-parkeak edo aisia-guneak, eta Gabonetako haur-parkeak edo Gabonetako haur-aretoak.

Udalekuak

Historia pixka bat 5. UNITATE DIDAKTIKOAN ikusi dugunez, udalekuen jatorria hezkuntza formalaren eremuan kokatzen da. Eskolarekin loturarik ez duten udalekuak 40ko hamarkadan sortu ziren eta Elizaren ekimena ziren; haien helburua laguntza, kristau-ikasbidea eta ongintza eskaintzea zen. 60ko hamarkada aldera, CĂĄritasek “Udalekuen Zerbitzuakâ€? sortu zituen; parrokiei eta mota honetako udalekuak antolatzen zituzten beste erakunde konfesional batzuk koordinatu eta orientatzen zituzten, eta laguntza teknikoa eta pedagogikoa ematen zieten. Geroztik, denbora libreko elkarteak sortu ziren, udan hasitako hezkuntza-lanari jarraipena emateko.

Udalekuak denbora libreko heziketako baliabide pedagogiko gisa Gaur egun, badira entitate publiko eta pribatu ugari haurren denbora librea erabiltzeko jarduerak eskaintzen dituztenak, non udalekuak urte osoko lanaren puntu gorena baitira. Elkarrekin bizitzeko aldi horretan, urtean zehar landu diren helburu berberak lantzen dira: balioen heziketa, autoestimu pertsonala eta taldearena, etab. Begiraleek haurrak ezagutzen dituzte, eta bizimodu berrirako egokitzapena azkarra eta arazo handirik gabekoa izan ohi da. Gainera, talde egonkorrak izatea lagungarri da proposamen ludiko honen funtzionamendu egokirako. Begirale-taldekoek elkar ezagutzen dute eta, beraz, udalekuak programatzeko eta antolatzeko zeregina erraza izaten da.

Azken hogei urteotan, gero eta gehiago, hainbat udaleku-modalitate eskaini dituzte denbora librearekin zerikusia duten hainbat erakunde eta enpresak; urtean zehar halako taldeetan ibiltzen ez diren haur eta gazteentzat. Horrelako jarduerek arazoak izan litzake; izan ere, begiraleek ez dute elkar ezagutzen eta, gainera, haurrek ere ez dituzte aldez aurretik ezagutzen begiraleak eta kideak eta, beraz, egokitzapenaldia luzatu egiten da.

Plangintza eta antolamendua Ikusi dugu 5. UNITATE DIDAKTIKOAN nola planifikatzen eta antolatzen diren eskolako oporlekuak.

Funtsean, prozesu horiek oso antzekoak dira eta, hortaz, atal honetan desberdintasunik handienak dauden puntuak soilik komentatuko ditugu.

9 Begirale-taldea. Begiraleak haurren heziketa dinamizatzeko eta bideratzeko eginkizuna duten pertsonak dira. Begirale-taldea udalekuak hasi aurretik osatu behar da, horrela udalekuetan parte hartzen duten haurren heziketa osora bideratzeko esparru ideologikoa eta balioena eratu ahal izateko. Halaber, zereginak eta erantzukizunak begirale-talde osoan banatu behar dira.

278

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Begiraleen funtzioak hauexek dira, besteak beste: −

Udalekuak programatzeko bileretara joatea eta haietan parte hartzea. Interesgune bat proposatzea.

−

Helburuak idaztea.

−

Jarduerak prestatzea.

−

Haurren baldintza materialak, osasunari dagozkionak eta segurtasunezkoak zaintzea.

−

Esleituta duten haur-taldeaz arduratzea.

−

Programatutako jarduerak burutzea, egiten direla ziurtatuz eta finkatutako helburuak betetzen saiatuz.

−

Udalekuetan eguneroko balorazio-bileretara joatea.

−

Udalekuen zuzendariari gertatzen den edozein jazoeraren berri ematea.

9 Metodologia. Begiraleek metodologia aktiboa eta partaidetzazkoa erabili behar dute, haurra baita jardueraren ardatza. Interesguneak erabil daitezke, eta jarduera gehienak hautatu den gaiaren ingurukoak izango dira. Haurren interesa pizten duen edozein gai hauta daiteke: piratak, oihana, indioak, jolas tradizionalak, etab., harrera ona izaten duten gaiak dira.

9 Baimenak eta dokumentazioa. Autonomia-erkidego guztiek dute jardueramota hau arautzen duen araudia; hortaz, baimenak lortzeko beharrezko izapideak egin beharko dira. Oro har, udalekuetan partze hartzen duten haurren fitxa indibidualak eduki behar dira beti, legezko tutoreek behar bezala beteta eta sinatuta eta Gizarte Segurantzako txartelaren fotokopia, begiraleen eta zuzendariaren titulazioaren fotokopia eta aseguru-poliza, besteak beste.

Hiri-koloniak Hiri-koloniak udako hilabeteetarako alternatiba dira, haurrak eskolan oporrak izan eta eguraldi onak txangoak egitera, lagunekin jolastera eta kirolak egitera bultzatzen duen garairako. Kolonia mota honek jarduera ludikoak eta kirol aurrekoak eskaintzen ditu, lagunekin eta kideekin elkartzera bultzatuz.

Normalean, 3 urtetik 12-14ra bitarteko haurrak joaten dira halakoetara.

Oso sarritan, kolonia-mota hau gurasoak lanean ari direlako eguneko ordu askotan haiekin egon ezin duten haurrek erabiltzen dituzte, baina gomendagarriak dira halaber egun horietan beren adineko beste haurrekin erlazionatzeko aukera handirik ez dutenentzat; izan ere, hiri-koloniak heziketarako espazioa dira, baina baita aisialdirako eta dibertitzeko gunea ere.

Kolonia mota honen antolamendua eta programazioa eta udalekuena oso antzekoak dira; beraz, desberdinak diren puntuak soilik azalduko ditugu ondorengo ataletan.

Plangintza Plangintza denboraz egin behar da; izan ere, alde batetik, proiektu pedagogikoa egin behar da eta, bestetik, beharrezkoa den guztia planifikatu, antolatu eta burutu behar da, hala nola jardueraren berri emateko propaganda (triptikoak, dendetarako kartelak, egunkariak...), baimenak, izena emateko modua jakinaraztea, aseguru-polizak kontratatzea, lekua bilatzea, botikina prestatzea, pertsonal osagarria (sukaldekoa adibidez) kontratatzea, etab.

LANBIDE EKIMENA

279

Haur Hezkuntza

Lekua hautatzea Normalean eskola batean edo antzeko instalazio batean kokatzen dira, horrela jangela, sukaldea, bainugelak, erabilera anitzeko gela, lantegiak eta kanpoko jolasetarako jolastokia edo euria egiten duenerako gimnasioa edukitzearren. Gainera, komeni da bainatzeko zonaren bat (igerilekua, itsasoa, ibaia) hurbil duen eskola aukeratzea.

Udalekuetan, bainatzeko lekua edukitzeak aukera asko ematen ditu.

Antolamendua 9 Begiraleak. Komeni da begirale-taldeko kideek koloniak hasi aurretik elkar ezagutzea, eta talde osoa izatea planifikatzen eta programatzen dituena, horrela hezkuntza-irizpideen uniformetasuna lortuko baita. Begiraleek gurasoei egunean zehar beren seme-alabekin egiten dituzten jardueren berri eman behar diete, bai denentzat iragarki-taula baten bitartez, bai banaka, eguna amaitzen denean.

9 Denbora. Kolonia-modalitate honek lanegunetan funtzionatzen du, goizeko 8 edo 9etatik 13ak arte edota arratsaldeko 5ak arte, haurra etxera bazkaltzera ez badoa.

9 Baimenak eta dokumentazioa. Koloniak non, nola, norekin eta noiz egingo diren erabaki ondoren, beharrezko baimen guztiak izapidetu behar dira, eta izena emateko unean, haurren legezko tutoreek datu guztiak bete beharko dituzte, dagokion dokumentazioa emanez (desberdina izango da erkidegoaren arabera).

Jarduerak hautatzea Beren programazioan, begiraleek kontuan hartu behar dituzte haurra bere osotasunean jasotzen dituzten jarduerak, eremu guztiak landuz: fisikoa, kognitiboa, afektiboa eta soziala.

Ondoren, egin litezkeen jarduera batzuk aipatuko ditugu: 9 Lehen egunetarako jarduera ludikoak: orientatzeko eta lekua ezagutzeko gymkhana txiki bat, aurkezpen-jolasak eta elkar ezagutzekoak.

9 Ondorengo egunetarako jarduera ludikoak: jolas tradizionalak; behaketa-jolasak, gorputzadierazpeneko jolasak; paraxutekin egiteko jolasak; aztarna-jolasak (altxorra bilatzea); musikajolasak edo soinudunak.

9 Azken egunerako jarduera ludikoak: askari-festa gurasoekin; musika-emanaldiak.

Horrelako jarduerez gain, beste zenbait ere egin daitezke, hala nola lantegi artistikoak, kirol-aurreko jolasak edo egun erdiko txango txikiak, igerilekura joan, malabar-jokoen erakustaldi bat ikusi, etab.

280

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Kronograma Komeni da kronograma bat egitea koloniak martxan jarri aurretik, jarduerak egiteko behar izango diren baliabide guztiak prest egongo direla ziurtatzeko, inprobisatzeko ahalik eta gauza gutxien utzita.

Denbora libreko haur-elkarteak Haur-elkarteak udalekuetako antolamendu-azpiegitura, giza baliabide eta bitarteko materialetatik sortu ziren. Udalekuek bezalaxe, XIX. mendearen amaieran dute jatorria.

Haur- eta gazte-elkarteen historian, bi dira aipagarrienak: 9 Bata Alemanian agertu zen, Berlinen 1896an Karl Fischerrek sortua. Mugimendu hau oinezko ibilaldiak antolatzeko jaio zen; gazteek gazteentzat sortutako mugimendua izan zen.

9 Bigarrena boys-scout direlakoena da, 1907an R.. Baden Powel militar ingelesak sortua.

Hasieran gazte-mugimendua izan zen, baina 1914an txikienentzat zabaldu zen. Mugimendu hori ezagunenetakoa bihurtu zen mundu osoan.

Plangintza Elkarte hauetan hiru plangintza-maila bereizten dira: 9 Epe luzera. Hurrengo urtean zer egingo den, zer-nolako baliabideak dauden, noiz egingo den eta nork burutuko duen erabaki behar da. Urtearen ikuspegi orokorra duen plangintza egin behar da, honako hauen arabera: zer egin nahi dugun; noiz; nola; norekin.

9 Epe ertainera. Hiru hileko plangintza egingo da, honako hauek jasoko dituena: helburu zehatzak, egingo diren jarduerak, antolatuko diren ibilaldiak, giza baliabideak, bitarteko materialak, etab.

9 Epe laburrera. Jardueren asteroko edo hamabosteroko programazioaz arduratzen da. Programazio honek helburu zehatzak, jarduerak eta proposatutako jarduerak burutu ahal izateko eta ebaluazioa nola egingo den jakiteko giza baliabideak eta bitarteko materialak jaso behar ditu.

Antolamendua 9 Begiraleak. Adin hauetan, begiraleek taldearen baitako harremanen moderatzaile izan behar dute. Kontuan hartu behar dute, helduak diren aldetik, haurrek segurtasunaren ikurtzat ikusten dituztela.

9 Haurrak. Normalean adinaren arabera taldekatuta egoten dira. 3-6 urte bitarteko haurrek talde bakarra osatzen dute elkarte hauetan.

9 Denbora. Denbora libreko haur eta gazteen elkarteek bi modalitate dituzte funtsean: −

Astean behin funtzionatzen duten elkarteak, normalean larunbat arratsaldez.. Jarduera 16:30ak aldera hasten da, 19:00etan amaitu ohi da.

−

Astean hiru edo egun gehiagotan funtzionatzen duten elkarteak. Lanegunetan, jarduerak 17:30ak aldera hasten dira, eta 20:00ak aldera bukatzen.

Elkarte hauek asteburuko ibilaldiak antolatzen dituzte, hiruhilekoan bizpahiru aldiz, eta funtzionatzeari uzten diote uztailean eta abuztuan. Uztailean, normalean, udalekuak antolatzen dituzte.

LANBIDE EKIMENA

281

Haur Hezkuntza

Jarduerak hautatzea Jarduerak hautatzerakoan, kontuan eduki behar dira: I— Lortu nahi diren heziketa-helburuak.

9 Elkarlaneko jolasak eta sozializazioa bultzatzen dutenak direla, edo izan beharko luketeleeka, jolas nagusiak honelako elkarteetan.

9 Proposatzen diren jolasek arau gutxi, garbiak eta finkoak izan behar dituztela.

Beren lokaletan egiten dituzten jarduera ludikoez gain, elkarteek asteburuetan egun bateko edo biko ibilaldiak egin ohi dituzte ikasturtean.

Haur-elkarteetan sozializazioa bultzatzen duten jolasak sustatu behar dira.

Baimenak eta dokumentazioa Normalean, denbora libreko haur-elkarteak irabazi-asmorik gabeko asoziazio gisa sortzen dira, eta, beren bereizgarrien arabera, koordinakunde edo mugimendu zabalagoetan sartu ohi dira. Beharrezko dokumentazioa elkartea dagoen autonomia-erkidegoaren araberakoa da.

Helburuak Denbora libreko haur-elkarteen helburua heziketa ematea da, haurren adinaren, ezaugarri pertsonalen edo ingurunearen arabera jarduerarik egokienak erabiliz. Gainera, 3-6 urte bitarteko haurrekin zehazki, begirale-taldeek autonomia pertsonala oro har eta higiene pertsonala, jantziak eta elikadura zehazki lantzen dituzte.

Txangoak Txangoak haurren adinaren eta ezaugarri psikologikoen arabera hautatu behar dira. Lekua landu nahi den helburu nagusiaren arabera hautatuko da: natur ingurunea, ingurune soziala edo ingurune kulturala ezagutzea.

282

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Txango bat egiteko, lehenbizi planifikatu eta antolatu egin behar da; asmo onak izan arren, plangintza egokirik gabe, ibilaldiak erraz egin dezake porrot. `

Txango bat hautatzeko irizpideak 9 Abiapuntutik dagoen distantzia 9 Urte-sasoia. Datarik egokiena bilatu 9 Taldearen tamaina: antolamendu osoan dauka eragina (begirale-kopurua, picnic egiteko zonak, jarduerak...)

9 Haurren gaitasun fisikoa: Adina

Oinez ibil daitekeen denbora

Desnibela

3 urte

30 minutu

50 metro

4 urte

45 minutu

50-100 metro

5 urte

70 minutu

100-150 metro

6 urte

90 minutu

150-200 metro

`

Garraioa. Begirale-taldeak kontuan izan behar du zer ibilbide egingo den, horren arabera hautatuko baita garraiobidea eta ordutegia. Eskolaurreko haurrekin, autobusa edo mikrobusa erabiltzen da, segurtasun handiagoa eskaintzen baitu haurrak kontrolatzeko garaian, baina, ahal izanez gero, garraio publikoa erabiltzen saiatu behar da: trena, lineako autobusa. Adin hauetan batez ere, bidaia luzeegiak saihestu egin behar dira, ez baitugu ahaztu behar garrantzitsuena oinezko ibilaldia dela.

`

Begiraleak. Begiraleek elkar ezagutu behar dute txangoaren egunaren aurretik, eta komeni da talde osoa izatea planifikatzen eta programatzen duena, horrela heziketa-irizpideen uniformetasuna eta ildo pedagogiko berbera lortuko baita. Begirale-taldeak zuzendari-arduradun batek gainbegiratuta lan egin behar du beti (haur bakoitzeko begirale-kopurua desberdina izan daiteke autonomia-erkidego batean edo bestean).

`

Haurrak. Komeni da txartel identifikatzaile batzuk egitea ume bakoitzarentzat, haren izena eta kontaktu-telefonoa dakartzatenak.

`

Iraupena. Haur-etapan bi txango mota egin ohi dira: 9etatik eguerdira artekoak, eta arratsaldeko bostak edo seiak artekoak. Bisitatzen den lekuaren araberakoa da hori.

Komeni da begiraleak irteera-ordua baino ordu erdi lehenago haurrekin geratu diren lekuan egotea. Haurrekin, berriz, autobusa edo trena iritsi baino ordu laurden lehenago geratu behar dute.

`

Materiala. Taldeak eraman beharreko materiala hau da: sakeleko telefonoa, lehen sorospenetarako botikina (antiseptiko iodatua; xaboia; gasak; esparatrapua; pintzak; guraizeak; ziztada, kolpe eta erreduretarako ukenduak; antitermikoak); gidak, mapak, ustekabeetarako eskudirua, eta jolasak proposatzeko materiala.

Egun bateko txangoan, haur bakoitzak eraman beharreko materiala aldatu egingo da irteeraren urte-sasoiaren arabera. Neguan, komeni da anoraka, eurikapusaia, botak, bufanda, txanoa, eskularruak, kantinplora, janaria, eguzkitik babesteko ezpainetarako eta aurpegirako krema eramatea. Udan, gomendagarria da eurikapusaia, kirol-oinetakoak, txanoa, janaria, ura eta eguzkitarako krema eramatea.

LANBIDE EKIMENA

283

Haur Hezkuntza

`

Baimenak eta dokumentazioa. 18 urtetik beherakoentzako jarduerei buruzko araudiek (orain arte) autonomia-erkidego gehienetan egun bateko txangoa jasotzen ez badute ere, komeni da ahal den guztian udalekuak, kanpalekuak, ibilbideak edo hiri-koloniak, besteak beste, erregulatzen dituen araudira egokitzea. Beraz, gomendagarria da legezko tutoreek sinatutako baimena eramatea, non haurrak egingo duen jarduera jasotzen baita; eta istripu-asegurua, Gizarte Segurantzako txartela, etab.

`

Metodologia. Ez dago metodologia bakarra, entitate bakoitzak bere begiraleekin bere jarduerak eskaintzen dituelako; beraz, ildo metodologiko berari jarraitzea ezinezkoa da. Alabaina, oso egokitzat jotzen dugu ingurune natural, sozial eta kulturalaren bidez aurkituz ikastea, eta entzute aktiboa ildo metodologiko orokortzat erabiltzea.

`

Jarduerak hautatzea. Adibide gisa, txango batean egin daitekeen jarduera motaren bat zirriborratuko da. Hala ere, kontuan hartu behar da, ibilaldia nolakoa den (ez da gauza bera elurretara edo hondartzara joatea), jarduerak aldatu egingo direla: −

Bidaia bitartean egiteko jarduerak. Bidaian haurrak entretenituta egoteko jolasak eta abestiak pentsa daitezke; horrela, lortuko dugu ez aspertzea eta jokabide arriskutsuak saihestea (eserlekutik altxatzea, adibidez). Bidaia luzatzen bada, edo luzea izango dela baldin badakigu, komeni da geldialdi bat egitea eta haurrekin pixka batean jolastea.

−

Hautatutako lekuko jarduerak.

−

284

Natura, eta ingurune sozial eta kulturala ezagutzea. Zentzumenak erabiltzeko jarduerak egin daitezke; halaber, esploratzeko edo ikertzeko jarduerak proposa daitezke, edota detektibetan jolas daiteke, taldeak gosaldu bitartean begiraleetako batek jarritako aztarnen bidez. Komeni da denbora izatea libre jolasteko ere, materialik gabe edota eramandako materiala eskainiz edo aurkitzen dutena erabiliz.

Elikadura. Elikatzeko unea garrantzitsua da, gai honekin zerikusia duten alderdi guztiak landu daitezkeenez, hala nola menu orekatuak, jateko moduak, higieneohiturak, etab.

Bidaia osteko jarduerak. Txangoa egin bitartean ikasitakoan oinarritutako jolasak egin daitezke.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Ludotekak

Historia Lehen ludoteka AEBn sortu zen, Los Angeles hirian, 1934an, baina nazioartean 1960tik aurrera hedatu zen, UNESCOri esker. Geroztik, Europako ia herrialde guztietan sortu dira. Adibidez, 1967an Britainia Handian haur atzeratuentzako ludoteka bat sortu zen, eta 1969an Frantzian eskolaurreko haurrentzako lehena antolatu zen. Azken urteotan, ludoteken zabalkundea agerikoa izan da, bai eremu publikoan, bai pribatuan.

Zer dira ludotekak?

Esan dugunez, jolas-esperientziek haurraren nortasunaren garapen harmonikoan eta sozializazioan laguntzen dute. Horregatik, helduek adin guztietako jolas-beharrizanak bete daitezkeen espazioak sortzeko ardura dute, aniztasuna, malgutasuna eta moldakortasuna eskainiz. Espazio pribilegiatu horietako batzuk ludotekak dira.

Ludoteka haurrari jostailuak maileguan eskuratzeko eta jostailuarekin zuzenean jolasteko aukera ematen dion lekua da; ludotekari edo haur-animatzaile baten laguntza jaso dezake halaber.

Hau da, ludotekak komunitate bateko kideak beren adinekoekin jolasteko bil daitezen eta, jolasaren eta jostailuaren bitartez, heziketa-helburuak nahiz kulturalak lor ditzaten pentsatutako espazioak dira, aldez aurretik ludotekari-taldeak planifikatuak. Halaber, jostailuak eska daitezke, eta etxera egun batzuetarako eraman.

Hasiera batean ludotekak haurrentzat pentsatu baziren ere, azken urteotan kontzeptuak eboluzionatu egin du, eta gazteek eta helduek ere beren espazioa duten antzeko lekuak ere aurki daitezke. Hori dela eta, ludotekaren kontzeptua honako printzipio hauen arabera zedarritu nahi izan da: 9 Erabilera horretarako espazio propioa eta esklusiboa eduki behar da.

9 Jolasa oinarrizko baliabide metodologikotzat erabili behar da.

9 Pertsonal espezializatua eduki behar du.

9 Bere esparrua denbora libreko heziketan kokatu behar da.

9 Jostailu-mota ugari egon behar du interesa dutenen eskura.

9 Epe ertain edo luzerako heziketa-proiektu bat eduki behar du.

Plangintza Zentro mota hauetan hiru plangintza-maila bereizten dira: `

Epe luzera. Hezitzaile-taldeak, irailaren hasieran, urteko programazioa egin behar du, epe luzerako helburuekin.

`

Epe ertainera. Hiruhileko bakoitzean programazio bat egin behar da, zer-nolako helburu espezifikoak lortu nahi diren eta horretarako pentsatu diren jarduerak eta lantegiak zehazteko.

`

Epe laburrera. Komeni da 15 egunean behin edo hilean behin hurrengo hamabostaldiko programazioa egitea; horrela, beharrezkoa den guztia aurreikusita egongo da, eta behar adina denbora izango da ludotekan eduki ohi ez den materiala lortzeko.

LANBIDE EKIMENA

285

Haur Hezkuntza

Antolamendua `

Ludotekariak. Ludotekari hitza erabiltzen da ludotekan lan egiten duen eta hura antolatzeaz eta dinamizatzeaz arduratzen den animatzailea edo hezitzailea izendatzeko. Espainiako Estatuan ez dago, hezkuntza formalaren esparruan, perfil horretako ikasketarik. Beraz, orain arte lanpostu horiek animatzaile soziokulturalek, denbora libreko begiraleek, haurhezkuntzako goi-teknikariek, maisu-maistrek, hezitzaile sozialek, etab. bete dituzte.

Ludotekariaren funtzio zehatzak hauexek dira, M. Borjaren arabera:(7) 9 Proiektuak epe luze, ertain eta laburrera lantzea, eta hainbat esku-hartzeren emaitzak ebaluatzea 9 Erabiltzaile guztiei erantzutea 9 Aurreikusitako jarduera kolektiboak programatzea eta burutzea 9 Jostailuak, jolasak, espazioak eta jolas-egoerak kritikoki aztertzea 9 Fondo ludikoaren inbentarioak egitea 9 Ludotekak dituen jolasak eta jostailuak sailkatzea eta katalogatzea 9 Maileguak egitea 9 Jostailuak egoera higieniko egokian mantentzea eta hondatzen direnean konpontzea 9 Lege-esparrua ezagutzea eta erabiltzea 9 Erakundea eta diru-baliabideak kudeatzea 9 Ludoteka sustatzeko informazioa eta publizitate-kanpainak egitea 9 Hala eskatzen duten beste erakunde batzuei aholkularitza ematea

`

Haurrak. Gaur egun, ludoteka batzuetan oso haur txikiak hartzen dituzte (familiako helduren batek lagunduta beti), eta beste batzuek 3 urtetik 12-14 urtera bitarteko haurrei zabaltzen dizkiete ateak.

`

Denbora. Publikoarentzako ordutegia aldakorra da, ludoteka bakoitzaren helburu eta giza baliabideen arabera eskain ditzakeen zerbitzu eta klaseak bukatzeko ordutegiaren arabera.

Ludoteka batzuk asteburuetan eta jaiegunetan soilik irekitzen dira, eta beste batzuk gutxienez arratsaldero eta larunbat goizetan.

Aste barruan irekitzen diren ludotekak, normalean, 17:00etatik 20:00etara egoten dira zabalik.

Kasu batzuetan, eta eskaeraren arabera, batzuetan goizez irekitzen dira, eskola-taldeak joan ahal izateko, kudeaketa-funtzioak egiteko edo jarduerak prestatzeko.

Pertsonalaren, eskaeraren eta dagoen espazioaren arabera, haurrek parte hartzeko modua desberdina da; badaude ludotekak non: −

286

Haurrak nahi dutenean joan daitezkeen.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

`

−

Haurrak tokatzen zaien egunetan soilik joan daitezkeen.

−

Haurrak tokatzen zaien egunetan eta txanda jakin batzuetan soilik joan daitezkeen.

Adibidez, 3-6 urte bitarteko haurrak astearte eta ostegunetan joan daitezke, 17:00etatik 19:00etara.

Espazioa: Ludotekak, lehen esan dugunez, publikoak edo pribatuak izan daitezke; beraz, espazio independenteetan egon daitezke, edota bestelako erakundeen baitan egon, hala nola eskola, liburutegi, haur- eta gazte-elkarte, gune zibiko, parke publiko, kultura-etxe edo beste hainbat erakundetan, hala nola ospitaleetan edo espetxeetan.

Nahiz eta berez ludotekaren espazioa ez izan, komeni da ludotekak aire zabalean zona bat hurbil izatea, kanpoko jolasak egin ahal izateko.

Hala ere, ludoteka bat antolatzeko kontuan hartu behar da horrelako instalazioak arautzen dituen lege-esparrua, gutxieneko eskakizun batzuk bete behar baititu.

Funtsean, tamaina ertaineko ludoteka batek (150 m2 inguru), honako hauek edukiko ditu: 9 Atondo bat, non izango diren arropen eskitokia, komunak, mailegua egiteko mahaia edo mostradorea.

9 Areto handi bat, ahal izanez gero eguzkitsua eta aireztatuta, bionboen edo altzarien bidez hainbat areto txikiagotan zati daitekeena, uneko beharrizanen arabera. Adibidez: apaletan erakusten diren jostailuen gela; hautatutako jostailuak probatu ahal izateko jolas-gela, eta jostailuak konpontzeko eta egiteko gela; toki honetan, animatzaileek edo haurrek berek jostailu hautsiak konpondu edo beste batzuk egin ditzakete.

9 Ludotekak, ahal izanez gero, jostailuen biltegi bat eta bulego bat izango ditu, fitxategiak gorde eta bilerak egiteko.

9 Zentro hauek 3-6 urte bitarteko haurrak dituztenean, komeni da espazio zehatz batzuk edukitzea jolas psikomotorrak eta oro har mugimenduzkoak egin ahal izateko; beste espazio bat, jolas sinbolikorako imitazio-jolasetarako; beste bat, eraikuntzak, puzzleak, hariztatzeko eta ahokatzeko jarduerak egiteko eta, azkenik, jarduera plastikoak eta manipulaziozkoak egiteko lantegia.

9 Espazioak eta antolamenduak horretarako aukera ematen badute, haurtxoentzako (1-2 urte) bereziki diseinatutako zona bat egon daiteke.

`

Materiala. Ludoteka batek duen materiala bitan sailka daiteke, funtsean: altzariak eta jostailuak.

9 Altzariek funtzionalak izan behar dute, egur argiz edo plastifikatuz eginak. Apalek eta armairuek ez dute metro eta erdi baino altuera handiagoa izan behar; mahai eta aulkiek erraz biltzen edo multzotan jartzen direnak izan behar dute. Dekorazioa sinplea baina alaia izango da; kolore argiz margotutako hormek eta sabai zuriek argitasun eta zabaltasun handiagoa ematen diote lokalari. Ludoteka eskolaurreko haurrak jasotzeko pentsatuta badago, ispilu handi bat ezarri behar da hormetako batean.

LANBIDE EKIMENA

287

Haur Hezkuntza

`

Jostailuak desberdinak izango dira jokalariaren ezaugarri fisikoen eta psikologikoen arabera eta bizi den ingurunearen arabera; ez da gauza bera landa-gunean bizi den haurra edo hiri handi bateko auzo batean bizi dena. Oro har, jostailu on batek haurrak harekin jolasteko gogoa izatea lortu behar du.

Merkatuan dauden jostailu guztiak ez dira gomendagarriak ludoteka batean edukitzeko. Fondo ludikoaren hautaketa ludotekari-taldeak aldez aurretik adostutako irizpideen arabera egin behar da. Adibidez, oso erresistenteak ez diren jostailuak ez dira egokiak, arriskutsuak baitira erabiltzaileentzat; ez dira gomendagarriak pilak dituztenak ere, beste gastu gehigarri bat dakartelako ludotekak berrezarri behar baditu. Gogoan eduki behar da Espainian jostailuen segurtasunarekin eta diseinuarekin lotutako legeria dagoela, 3. UNITATE DIDAKTIKOAN ikusi dugunez.

Jostailuek apaletan jarrita egon behar dute, eta, nahiz eta ordena liburutegi batean bezain zorrotza ez izan, komeni da jostailuak sailkapen-irizpide jakin batzuen arabera ezartzea. Hori horrela, sistema egoki bat 3. UNITATE DIDAKTIKOAN ikusitako ESAR da.(8)

Funtzionatzeko ohiko arauak

288

`

Kuotak. Ludoteka gehienek kuota bat ordainarazten dute eta, askotan sinbolikoa bada ere; batzuetan haurra inskribatzen denean ordaintzen da, eta beste batzuetan hiru hilean behin edo urtean behin. Batzuetan, bazkide izateagatik ordaindu beharrean, maileguan utzitako jostailu bakoitzeko ordaintzen da.

`

Maileguaren iraupena. Ludoteka guztiek ez dute mailegu-zerbitzurik; baldin badute, jostailuak asteburuetan edo gehienez ere hamabost egunez utzi ohi dira.

`

Fitxategiak. Jostailuak katalogatu egin behar dira, eta jostailu bakoitzeko fitxa bat egin behar da, maileguen kontrola errazteko. Fitxategia alfabetikoki antolatu behar da, eta aurreko atalean komentatutako sailkapen- eta digitalizazio-irizpideen arabera.

`

Higiene-arauak. Haurrek eskuak garbitu behar dituzte ludotekan sartu aurretik, eta ez dute jan behar jolaserako espazioetan.

`

Elkarbizitza-arauak. Kideak errespetatzea, jolasteko nork bere txandari itxarotea edo materiala errespetatzea, besteak beste.

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Baimenak eta dokumentazioa Ludoteka bat ireki aurretik, beharrezko gestioak egin behar dira: 9 Lokal egokia lortzeko 9 Ludotekari-lana egin ahal izateko pertsonala hautatzeko 9 Jostailuak lortu eta sailkatzeko, maileguan eman ahal izateko (jostailu-enpresekin harremanetan jarriz gero, batzuetan dohaintzak egiten dituzte jostailu bat ezagutarazteko) 9 Irekitzeko udal lizentzia eskuratzeko 9 Diru-laguntzak, publikoak nahiz pribatuak, izapidetzeko 9 Funtzionatzeko araudia egiteko 9 Lokala auzoan ezagutarazteko propaganda egiteko 9 Aseguru-poliza kontratatzeko

Helburuak Ludotekariek planteatzen dituzten helbururik ohikoenak hauexek dira: 9 Haurraren garapen osoa sustatzea 9 Jardueran parte hartzen duten subjektuen bizi-kalitatea hobetzea 9 Komunitatearen baliabideak gehitzea eta optimizatzea 9 Eskatzen duten haurrei nahi dituzten jostailuak maileguan uztea, jostailua edo jokoa ezintasunen bat duten haurrei egokituta, ahal bada 9 Antzeko adina duten umeekin jolastea 9 Haurrarekin harremana duten helduei haurtzaroan eta nerabezaroan jolasaren garrantzia eta beharra ulertarazteko ikuspegia ematea 9 Gurasoei edo eskatzen duenari jolasarekin eta jostailuarekin zerikusia duten alderdiei buruzko aholkularitza ematea 9 Haurren eta helduen arteko komunikazioa areagotzea, jolasa baliabide gisa erabiliz 9 Animazio-jarduerak antolatzea, hala nola lehiaketak edo txapelketak 9 Haurren irudimena lantzea 9 Pertsonekiko eta gauzekiko errespetua erakustea

Metodologia Ludotekan erabili beharreko metodologiak askatasunean oinarritu behar du. Espazioak, denbora eta jarduerak jolasa bultzatzeko pentsatuta egon behar dute, ez inposatzeko.

Eredu pedagogiko honetan, hezitzaileak dinamizatzaile, bultzatzaile eta aholkulari dira, eta haurrak dira heziketaren benetako protagonista.

Horregatik, hezitzaileek behar diren baliabide guztiak jarri behar dituzte haurren esku, ekiteko independentzia izan dezaten.

LANBIDE EKIMENA

289

Haur Hezkuntza

Jarduerak hautatzea Halako erakundeetan ezartzen den metodologiak hainbat jarduera-mota egitea eskatzen du: `

Jarduera librea, non haurrak interesatzen zaion jostailua hautatu eta probatu egiten duen eta harekin jolasten den, bakarrik edo beste norbaitekin. Hemen hezitzaileak ekintza ahalbidetu besterik ez du egiten.

`

Hezitzaileak proposatutako talde-jarduera Ludotekako espazioren bat dekoratzea; adibidez, gaztelu handi bat eginez edo egun baterako dantzaleku edo zine bilakatuz.

`

Taldeko jolasak, hezitzaileak edo berez sortutako taldeak berak proposatuta. Adibidez, elkarlaneko jolasaren hamabostaldia proposa daiteke, edo mahai-jokoena, jolas tradizionalarena, ingurumen-jolasarena, etab.

`

Jarduera-lantegiak. Lantegi ugari daude jolasen inguruan egin daitezkeenak.

Hainbeste izanik, batzuk besterik ez ditugu izendatuko: 9 Jostailuak gordetzeko kaxak forratzea, apaintzea edo egitea.

9 Joko tradizionalen (partxisa, xakea, damak, etab.) bertsioak ateratzea, elkarlaneko joko bihurtzeko.

9 Jostailuak egitea: errotatxoak, mikadoa, txotxongiloak, etab.

Ludotekek eskoletarako jarduerak eskaintzen dituzte halaber, bai hedatzekoak, bai eskolarekin kolaboratzekoak. Bigarren aukera gutxiago erabiltzen da, baina hala ere gomendagarria da.

Ludoteka askok guraso edo aitona-amonekin topaketak antolatzen dituzte, haien artean proposatzen diren lantegietarako kolaboratzaileak eta laguntzaileak bilatzeko.

Orain arte, ludotekaz hitz egin dugunean espazio egonkor eta finkotzat hartu dugu. Baina esan beharra dago badaudela ludobusak deitutakoak ere, hau da, ludoteka ibiltariak, pertsonal espezializatua eta aurrez finkatutako ibilbideak dituztenak, landa-eremuetako beharrizanak betetzeko. Haurrei jostailuak maileguan eta jarduera ludikoak eskaintzen dizkiete, ludobusean doan pertsonalak zuzenduta.

Estalpeko haur-parkeak edo aisialdiko guneak

Estalpeko haur-parkeen jatorria Parke-mota hau lehenik AEBn eta Britainia Handian agertu zen. Lehenik janari lasterreko jatetxeetan instalatu ziren, eta bezeroen harrera ona zela eta, haurrena nahiz helduena, merkataritza-zentroek eta saltoki handiek kopiatu egin zituzten. Gaur egun, horrelako instalazioak aurki ditzakegu hotel, igerileku, kirolgune, autobideetako zerbitzugune eta abarretan; gurasoek atseden hartzeko edo erosketak egiteko lagungarriak dira.

290

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Ideia hori oinarritzat hartuta, eta pixkanaka, estalpeko haur-parkeak sortu dira hiri-zona gehienetan, merkataritza-guneekin loturarik izan gabe. Hasieran, heziketa baino gehiago, txikienak entretenitzea besterik ez zen helburua. Gaur egun, Espainiako Estatuan, gune horiei nolabaiteko eduki pedagogikoak ematea da joera.

Definizioa Estalpeko haur-parkeak espazio itxiak dira, non tamaina handiko egitura psikomotrizak instalatuta baitaude, helburu nagusitzat entretenitzea dutenak; normalean, enpresa pribatuek sortutakoak izaten dira.

Hasiera batean estalpeko haur-parkeak entretenitzeko helburu bakarrarekin pentsatu baziren ere, gaur egun parke batzuek proposamen interesgarriago batzuk eskaintzen dituzte, non egiturak interesgune baten arabera girotuta baitaude (itsasoa, oihana, landetxea, piraten ontzia), eta haurrengan jolas sinbolikoak eta simulaziozkoak eragitea lortzen dute, horrela heziketa-helburuak zabalduz.

Beraz, jadanik ez dira soilik oztopo batzuk gainditu behar edo tunel jakin batzuetatik igaro behar, baizik eta haurrek irudimena aska dezakete eta, adibidez, pirata bilaka daitezke ordu batzuetan. Horrelako proposamen ludikoa beste saltoki bat balitz bezala antolatuta aurki daiteke hiriguneetan. Egitura psikomotrizak eta jolas sinbolikoaren espazioak konbinatu ohi dituzte, mozorrotzeko txokoak edo marraztekoak, batzuk aipatzearren, eta bezeroak zaintzeko joera dute, itzul daitezen.

Horretarako, deskontuak eskaintzen dituzte hilabete osorako bonoak erosiz gero, edota bazkide egiteko aukera izaten da. Halako parkeak haurrek kideekin kaleko arriskurik gabe jolas daitezen pentsatuta daude, eta psikomotrizitatea garatzeko baliabideak eskaintzen dituzte.

LANBIDE EKIMENA

291

Haur Hezkuntza

Plangintza Mota honetako zentroetan, normalean ez da jardueren plangintza xehea egiten; izan ere, lana erabiltzaileen eskaeraren araberakoa izaten da.

Antolamendua `

Begiraleak. Begirale-taldea haurrak zaintzeaz arduratzen da, eta parkeko jarduera ludikoak antolatu eta dinamizatzeaz.

Espainiako Estatuan, lanpostu horiek animatzaile soziokulturalek, denbora libreko begiraleek, haur-hezkuntzako teknikariek, etab. betetzen dituzte. 4-6 begirale izaten dira, lokalaren edukieraren arabera (6 begirale 900 m2 ingururako).

Begiraleen funtzio zehatzak hauexek dira: 9 Erabiltzaile guztiei erantzutea 9 Aurreikusitako jarduera kolektiboak programatzea eta burutzea 9 Elementu ludikoak ongi erabiliko direla zaintzea 9 Haurren segurtasuna zaintzea 9 Jostailuak baldintza higieniko egokietan mantentzea eta konpontzea, hondatzen direnean 9 Barne-araudia ezagutzea eta errespetaraztea 9 Esku-hartzeen emaitzak ebaluatzea

`

Haurrak. Haurrak funtsezko elementua dira, berek gozatzeko baitira instalazio gehienez.

Gaur egun, bi jolas-zona handi ezartzen dira: 1-4 urte bitartekoen zona bat eta 5-12 urte bitartekoen beste bat.

`

Denbora. Jendeari harrera egiteko ordutegia berbera izaten da zentro gehienetan: astelehenetik igandera bitartean, eta 10:00etatik 21:00etara. Normalean, lanegunetako goizeko orduetan eskoletako taldeak etortzen dira, edo erreserbatu egiten dute mantentze-lanak egiteko edo jarduera ludiko zehatzak prestatzeko, eta asteburuetan haurrak beren gurasoekin etortzen dira.

`

Espazioa: Tamaina ertaineko haur-parkeak (500 m2 inguru) hainbat zona izaten ditu: 9 Esekitokiak, komunak eta haurra erregistratzeko mostradorea dituen ataria.

9 1-4 urte bitarteko haurrentzako zona. Zona hau, normalean, ipuin batez edo interesgune batez girotuta egoten da, eta interesgunearekin zerikusia duten elementu geometrikoak edo formak izaten ditu, kolore biziko aparrezkoak. Halaber, txirrista txikiak, arrapalak, pilotadun igerilekuak...

9 5-12 urte bitarteko haurrentzako beste zona bat. Espazio hau aurrekoa baino dezente handiagoa da eta, dagoen altueraren arabera, bi edo solairu gehiagoko egitura handi batek osatzen du. Egiturek pilotadun igerilekuak, txirristak, labirintoak, lianak, etab. izaten dituzte; gainera, modulu puzgarriren bat izaten dute.

9 Askaria edo gosaria egiteko tokia. Toki horretan urtebetetzeak eta haur-jaiak ere ospatzen dira.

9 Taberna-zerbitzua.

292

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Funtzionatzeko ohiko arauak `

Kuotak. Estalpeko haur-parke gehienek kopuru jakin bat ordainarazten dute haurra instalazioan dagoen ordu bakoitzeko. Merkataritza-guneetan kokatutako parkeak doakoak izaten dira, baina denbora-muga bat ezarri ohi dute.

`

Higiene-arauak. Ez da onartzen jolasteko espazioetan jatea.

`

Elkarbizitzeko arauak, hala nola beste haurrak errespetatzea, jolasteko nork bere txandari itxarotea eta materiala errespetatzea.

Baimenak eta dokumentazioa Estalpeko haur-parke bat ireki aurretik, beharrezko gestioak egin behar dira: 9 Lokal egokia lortzeko 9 Begirale-lana egin dezakeen pertsonala hautatzeko 9 Irekitzeko udal lizentzia eskuratzeko 9 Funtzionatzeko araudia egiteko 9 Lokala auzoan ezagutarazteko propaganda egiteko 9 Aseguru-poliza kontratatzeko 9 Hala ere, estalpeko haur-parke bat antolatzeko kontuan hartu behar da dagokion erkidegoko lege-esparrua, horrelako instalazioak arautzen dituena, gutxieneko eskakizun batzuk bete behar baititu

Helburuak Mota honetako instalazioek haurrekin heziketa-helburu hauek lantzea ahalbidetzen dute: 9 Haurraren garapen osoa sustatzea 9 Antzeko adina duten umeekin jolastea 9 Haurren irudimena lantzea 9 Pertsonekiko eta gauzekiko errespetua erakustea 9 Jolaserako espazio librea eta segurua eskaintzea, eguraldiaren mende egon behar izan gabe

Metodologia Psikomotrizitate-egiturak jolas librea bultzatzeko pentsatuta daude, non helduak ia ez diren beharrezkoak. Hori dela-eta, normalean ez da haurren eta begiraleen artean komunikazio horizontal errazeko harremana finkatzen, horrelako zentroetako dinamikak berak ez baitu hori bultzatzen. Zentro-eredu honetan, begiraleak gehiago dira zaindari, jardueren aholkulari eta dinamizatzaile baino.

Jarduerak hautatzea Hainbat zerbitzu mota bereizi behar dira, eta horien arabera, eta instalazioaren diseinuaren arabera, jarduerak desberdinak izango dira: `

Jolas librea: Hemen, jarduerak haurrek egiten dituzte, helduen gidaritzarik gabe.

`

Eskoletarako jarduerak. Esan dugunez, eskola batzuek instalazio mota hau erabiltzen dute eskola-curriculumean dauden helburu batzuk lantzeko. Beraz, zenbat toki dagoen eta zer helburu den, jarduera batzuk edo besteak antolatuko dira.

LANBIDE EKIMENA

293

Haur Hezkuntza

`

Haur-jaiak. Hemen, begiraleak jaiaren dinamizatzaileak dira, eta ospakizunean parte hartzen duten haurrentzat jarduera ludikoak eta jolasak antolatzen dituzte.

`

Lantegiak. Zentro hauetako batzuetan makilajea, pintura, mozorroak, etab. egiteko lantegiak antolatzen dira.

Gabonetako haur-parkeak edo Gabonetako haur-aretoak

Jatorria Espainian, parke-mota hau joan den mendeko 60ko hamarkadan agertu zen. Lehenak hiri handietan antolatu ziren, eta gaur egun ia hiri guztietan aurki daitezke, eta baita herrietan ere, oso harrera ona izan baitute haurren nahiz gurasoen aldetik.

Definizioa Gabonetako haur-parkeak haurrek Gabonetako oporretan duten denbora librea betetzeko hainbat jarduera eskaintzen duten espazioak dira. Neurri handi batean behintzat estalita egoten dira.

Normalean, udalak izaten dira espazioak eta azpiegiturak antolatzen eta kudeatzen dituztenak eta Gabonetako haur-parkeetan parte hartzen duten entitateak koodinatzen dituztenak. Entitate kolaboratzaile bakoitzak espazio (stand) bat izaten du, non jarduera ludikoak edo kirolezkoak proposatuko baititu nagusiki.

Entitate horiek publikoak edo pribatuak izan daitezke.

Antolamendua `

Espazioa. Ez dago eredu bat honelako aretoetarako; 2.000 m2-ko aretoak aurki ditzakegu herrietan, eta 75.000 m2-rainokoak hiri handietan.

Instalazio mota honek hainbat zona ditu, entitate kolaboratzaileek eskaintzen dituzten proposamen ludikoen arabera.

Kiroletarako (badmintona, eskrima, saskibaloia, petanka, beisbola, zaldiketa, golfa, boleibola, abentura-kirolak...) zona bat izaten dute; beste zona bat, non pintura, makilajea, malabarrak, etab. lantzeko lantegiak antolatzeko; beste bat, zirkoa, txotxongiloak, antzerkia eta abarrekin lotutako ekitaldietarako eta, azkenik, jolas fisikoetarako edo mugimenduzko jardueretarako zona bat, ohe elastikoak, boladun igerilekua, abentura-zirkuituak, txirrista erraldoiak, etab. dituena.

Gainera, komunak izan behar dituzte, eta taberna-zerbitzua ere eskaini ohi dute.

`

Begiraleak. Lantegi edo jarduera bat antolatzen duten entitateetako bakoitzak bere begiraleak ezartzen ditu. Beraz, stand bateko begiraleek ez dute aldameneko standekoekin harremanik. Begiraleak arduratzen dira beren entitateak proposatzen dituen jarduera ludikoak antolatzeaz eta dinamizatzeaz.

Begiraleen funtzio zehatzak hauexek dira: 9 Erabiltzaile guztiei erantzutea 9 Aurreikusitako jarduerak programatzea eta burutzea 9 Elementu ludikoak ongi erabiliko direla zaintzea

294

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

9 Bere standeko haurren segurtasuna zaindu beharko dute, nahiz eta normalean gurasoekin egon 9 Egindako jarduerak ebaluatzea, hurrengo urterako mantentzeko edo aldaketak proposatzeko, interes handirik sortu ez badute `

Haurrak. Adin-tartea urtebetetik 14 edo kasu batzuetan 16 urtera bitartekoa da.

`

Denbora. Normalean, halako instalazioak irekita egoten dira Gabonetako eskolako oporrak hasten direnetik urtarrilaren 4ra arte. Jendeari harrera egiteko ordutegia berbera izaten da instalatzen den leku guztietan: astelehenetik igandera bitartean, eta 10:00etatik 21:00etara.

Funtzionatzeko arauak Gabonetako haur-parke gehienetara sartzeko, sarrera ordaindu behar da. Batzuetan haurrek soilik ordaintzen dute, eta beste batzuetan instalazioan sartzen diren pertsona guztiek ordaindu behar dute.

Baimenak eta dokumentazioa Hala ere, Gabonetako haur-parke bat antolatzeko kontuan hartu behar da instalatzen den erkidegoko lege-esparrua, horrelako instalazioak arautzen dituena, denek gutxieneko eskakizun batzuk bete behar baitituzte (edukiera, zerbitzuak, etab.).

Plangintza Bi plangintza mota egiten dira: bata areto guztirako orokorra, eta bestea stand bakoitzerako espezifikoa.

9 Mota honetako parkeen plangintza orokorra entitate antolatzaileak egiten du (normalean zinegotzigo bat edo batzuk izaten dira), eta haren teknikariak arduratzen dira jarduera-programa eta proposamenak erakargarriak izatea eta stand guztiek beharrezko azpiegiturak edukitzea lortzeaz.

9 Plangintza espezifikoa entitate kolaboratzaile bakoitzak berak proposatzen dituen jarduerak ondo ateratzeko egin behar duena da. Hemen stand bakoitzeko proiektu oso bat egin behar da.

Metodologia Ez dago metodologia bakarra, entitate bakoitzak bere begiraleekin bere jarduerak eskaintzen dituelako; beraz, ildo metodologiko berari jarraitzea ezinezkoa da.

Helburuak Mota honetako instalazioek helburu hauek lantzea ahalbidetzen dute: 9 Herritarrei urteko gainerako sasoietan ez duten aisialdi-gune bat eskaintzea 9 Haurraren garapen osoa sustatzea 9 Haurren irudimena lantzea 9 Pertsonekiko eta gauzekiko errespetua erakustea 9 Jolaserako espazio segurua eskaintzea, eguraldiaren mende egon behar izan gabe

LANBIDE EKIMENA

295

Haur Hezkuntza

Jarduerak hautatzea Atal honetan, proposa daitezkeen jarduerak askotarikoak izan daitezkeenez, batzuk besterik ez ditugu aurkeztuko: `

Lantegiak 9 Zatoz hareatzara eta jolastu: eraikuntza-jokoak formatu ertain eta handian, 2-6 urtera bitarteko haurrentzat.

9 Egin ditzagun jostailuak: material birziklatuzko jostailuak egiteko lantegia, 4 urtetik gorako haurrentzat.

9 Sartu planetariumean: eguzki-sistemako izarrak nola mugitzen diren ikastea, 5 urtetik gorakoentzat.

9 Eman kanaberari: kanabera batez sor daitezkeen soinuak eta erritmoak ikasteko lantegia, musika-tresnak eginez (txirulak, etab.). 4 urtetik aurrera.

Haur-aretoetan jarduerak, jolasak, entretenimenduak edo animazioak planteatzeko aukerak oso zabalak dira.

9 Txotxongiloen mundua: Gabonetako pertsonaien txotxongiloak egiteko lantegia. 3 urtetik aurrera.

9 Bai polita! Bai ederra!: makilaje-lantegia: Txikienei aurpegia Gabonetako marrazkiez edo nahi duten pertsonaiez margotzen zaie. Handienei makilatzen irakats dakieke.

9 Estanpazio-lantegia: hemen haurrek berek inprima dezakete lepoko edo buruko zapi bat. 2 urtetik aurrera.

9 Jolastuko al zara? Jolastuko al gara?: hainbat herrialdetako elkarlaneko jolas-lantegiak.

5 urtetik aurrera.

9 Mozorro magikoa: harri-kartoizko mozorroak egiteko lantegia. 4 urtetik aurrera.

296

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

`

Ekitaldiak 9 Zirko, txotxongilo, haurrentzako antzerki-lan, pailazo, ipuin-kontalari, haur eta gazteentzako musika-talde eta abarren eguneroko ekitaldiak antola daitezke.

`

Jolas fisikoak, sinbolikoak eta beste zenbait 9 Bizikleten edo karten zirkuitua muntatzea, adinen arabera hainbat zailtasun-maila dituena 9 Erosten eta saltzen jolasten ibiltzeko supermerkatu bat antolatzea 9 Haur-gimnasio bat antolatzea 9 Abentura-zirkuitu handi bat antolatzea: oihana, mendi-tontor handiak... (rokodromo, zubi eseki eta abarrekin), hainbat zailtasun-mailarekin 9 Psikomotrizitate-egiturak dituzten boladun igerilekuak instalatzea 9 Ohe elastikoak instalatzea, etab.

`

Beste zenbait 9 Tren telegidatuen zirkuitua 9 Auto telegidatuen zirkuitua 9 Puzgarriak

8.6 Animazio-jarduerak Aisialdiko jarduera ludikoak egiteko animazioaren baliabideetako bat lantegiak dira, pertsonaren garapen osoa bultzatzeko eta haren denbora librea betetzeko helburua dutenak, alegia.

Bi lantegi-bloke handi daude: artistikoak eta ludikoak. Batzuek zein besteek adierazpena eta komunikazioa sustatzen dute, haurrari bere alderdi sortzailea eta irudimentsua ateratzen saiatuz, egiten duenarekin goza dezan. Normalean, kultura-etxe, gune zibiko, haur- eta gazte-elkarte eta denbora libreko heziketa sustatzen diharduten beste entitate batzuetan burutzen dira.

Animazioaren beste arduretako bat bizitza asoziatiboa sustatzen duten gizarte-jarduerak dira, non jai herrikoiak antolatzen baitira lehiaketa, ekitaldi eta kalejirekin eta haurrentzako jaiak antzerki-talde, pailazo, malabarista, txotxongilo, ipuin-kontalari eta abarrekin. Bilerak eta topaketak antolatzen dira, edota gizarte-mobilizazioak proposatzen dira.

Horrelako jarduerak entitate publikoek egiten dituzte, udalek adibidez, edota bestelako entitate batzuek, hala nola auzoko jaiak antolatzeko bizilagunen elkarteek, etab.

Animazio-jarduerak antolatu eta programatzeko, proiektu bat egiteko diseinatutako urratsak egin behar dira. Oro har, proiektuek hau jaso behar dute: 9 Izena 9 Zer-nolako proiektua den 9 Zertan oinarritzen den eta zer helburu lortu nahi diren

LANBIDE EKIMENA

297

Haur Hezkuntza

9 Non egingo den, eta norentzat 9 Zer jarduera egingo diren 9 Zer-nolako metodologia erabiliko den 9 Kronograma 9 Baliabideak: giza-baliabideak, baliabide tekniko, material eta ekonomikoak 9 Aurreikusitako kostuak 9 Proiektuaren ebaluazioa Animazio-jarduerak beste batzuetatik bereizten dituena egiteko modua da. Haien bereizgarria antolatzaileek pertsonen partaidetza sustatu behar izatea da, eta jardueraren helburu diren pertsonak, haiek bere egin dezaten eta neurri batean protagonismoa har dezaten.

Erreferentzia-marko honetan egin daitezkeen jarduerak askotarikoak dira: 9 Artisautza herrikoia, dramatizazioa, dantza, musika, kantua, literatura edo partaideen interesen araberako beste batzuk lantzen dituzten lantegiak.

9 Abesbatzak, musika-taldeak edo bandak, dantza- edo antzeki-taldeak antolatzea..

9 Hainbat entitatetako kideak animatzea buruhandi eta erraldoien taldeak, konpartsak, majoretteak etab. antolatu ahal izateko, tokian tokiko jai herrikoien arabera..

9 Kultur jardunaldiak antolatzea non, adibidez, artisauek beren lana erakuts dezaketen.

8.7 Jolasa gizarte-integraziorako programetan Gizarte-integrazioaren sektoreak Gizartean egon litezkeen egoerak adina sektore daude. Gizarte-integrazioaz ari garenean, ez dugu eremu zehatz batera mugatu behar, baizik eta pertsona baten inguru guztia jaso behar du, eskola, jarduera ludikoak eta aisialdikoak, lana, etab.

298

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Denbora librea esparru ezin egokiagoa da partaidetza soziala egon dadin, eta errazagoa da tratamendu indibidualizatua egitea. Gainera, derrigorrez bete beharreko programarik ez izatean, eta ezaupideak frogatzeko azterketarik egin behar ez izatean, pertsona guztiek, ezinduek eta gainerakoek, parte har dezakete proposatzen diren jarduera gehienetan.

Gaur egun, denbora libreko heziketa bitarteko baliagarritzat hartzen da haur egokitu gabeak, ezinduak, etab. integratzeko. Horren arrazoia, neurri handi batean, horrelako jardueren balio sozializatzaile handia da.

Pertsona ezinduen integrazioak, haurrak edo helduak izan, gabezia fisiko (mugimeduzko), psikiko, sentsorial (gorreria, itsutasuna) edo organikoren bat (HIESa) dutenak izan edo jokabide-nahasteak (autismoa, psikosia, etab.) dituztenak izan, pertsona horien gaitasunak indartzen laguntzeko elementuak behar ditu. Beraz, elementu horiek (familiakoak, eskolakoak, kulturalak, aisialdikoak edo lanekoak) jokabideildo berbera izan behar dute integrazioa pixkanakakoa eta orokorra izan dadin, norbanako horien erabateko normalizazioa lortze aldera.

Eboluzio-prozesuak eta arrisku sozialeko egoera Denbora librea desegokitzapen sozialaren prebentzio gisa erabiltzea denbora libreko hezitzaile ia guztien helburuetako bat da. Normalean, denbora librea ongi erabiltzea haurra, nerabea edo gaztea gizartean ongi egokituta egotearen araberakoa izaten da.

Ingurune-faktore primarioek nahiz sekundarioek desegokitzapena eragin dezakete. Primarioak haurraren garapen psikologikoan zuzeneko eragina dutenak dira, eta normalean haurraren familia-egoerari dagozkionak izaten dira, hala nola familia desegituratuak, gehiegi babesten duten familiak, baliabide ekonomiko urriak dituzten familiak; sekundarioak, haurraren jarduera psikikoan zuzeneko eraginik izan gabe izaera antisoziala areagotzen dutenak, eskolan, denbora librearen erabileran, etab. aurki ditzakegu.

Denbora librearen erabilera pasiboak, hutsak eta harremanik gabekoak desegokitzapenak sor ditzake pertsonarengan. Hori horrela, desegokitzapen sozialaren prebentzio ona haurrak eta gazteak denbora librean heztea da eta, nahiz eta horrek ez duen zuzenean desegokitzapena desagerraraziko, ziur aski lagunduko du saihesten edo gainditzen.

Integrazio sozialeko eta jolasa erabiltzeko programak eta proiektuak Xehetasun handiagoaz HAURHEZKUNTZAREN DIDAKTIKA eta TALDEEN ANIMAZIOA ETA DINAMIKA moduluetan ikusiko badugu ere, garrantzitsua da proiektua eta programa bereiztea; izan ere, batzuetan sinonimoak balira bezala erabiltzen dira, eta hezitzaileek zehaztasunez erabili behar dituzte termino horiek.

Programak (plan baten baitan) helburu eta xede jakin batzuk finkatzen ditu, eta iraupen mugatukoa da (urtebete ingurukoa); integrazioaren eremuan, espezialistek egiten dute. Proiektua programaren baitan dago jasota eta zehatzagoa da; urtebetekoa baino iraupen laburragoa izaten du, eta ezaugarri jakin batzuk dituen ingurunean garatzeko pentsatuta dago. Proiektuak sektore publikoko nahiz pribatuko entitateek landu ditzakete. `

Sektore publikoa. Gaur egun, ministerio eta sail batzuek, eta halaber entitate lokal batzuek (mankomunitateak, udalak eta hezkuntzarekin, kulturarekin edo gizarte-gaiekin zerikusia duten barrutiek) planak eta programak dituzte martxan, ezintasunen bat duten pertsonak aisialdiko eta denbora libreko jarduerak eskaintzen dituzten guneetan sartu eta integratu ahal izateko.

LANBIDE EKIMENA

299

Haur Hezkuntza

`

Sektore pribatua. Eremu honetan, elkarte eta fundazio ugari daude hainbat jarduera-mota eskaintzen dituztenak, kolektibo jakin batentzat (haurrak, gazteak, adinekoak) edota orokorrak, teknikariek egindako plan eta programetan oinarrituta.

Halaber, irabazi-asmoa duten enpresa batzuk aurki ditzakegu, denentzat denbora libreko jarduerak proposatzen dituztenak, pertsona ezinduak bazterrean utzi gabe.

Gaur egun, hiru zentro-tipologia daude denbora libreko eta aisialdiko jarduerak eskaintzen dituztenak ezintasunen bat duten haurren integrazio sozialaren eremuan: `

Denentzat zabalik dauden aisialdiko eta denbora libreko zentroak. Elkarte edo asoziazio horiek haur guztiak onartzen dituzte, ezinduak izan ala ez, eta jarduerak partaideen beharrizanetara egokitzen dituzte.

Normalean, gabezia psikikoren bat duten haurrek gehiago hartzen dute parte jarduera arruntetan gabezia fisiko edo sentsorialen bat dutenek baino. Haur minusbaliatuak, normalean, iraupen luzeko jardueretan hasten dira, udalekuetan adibidez. Oporretako jarduera guztiek parte harraraz diezaiekete haur ezinduei. Jarduera batzuetan edo besteetan parte hartzearen aldeak zerikusi handiagoa dauka zuzendarien asmoekin jarduerarekin berarekin baino.

Urte guztian jarduera integratuak egiten dituzten taldeak indartu behar dira; izan ere, batzuetan pertsona ezinduek denbora gehiago behar izaten dute astebeteko jarduera laburretan integratzeko, edota ez dute behar adina denbora izaten egokitzeko.

Kasu batzuetan, ordea, integrazioa ez da posible izaten, ezintasunaren neurriagatik; orduan bi aukera hauetako bat hautatu baizik ezin dugu egin: 9 Haur eta gazte minusbaliatuentzako talde espezifikoa duten aisialdiko eta denbora libreko zentroak, non hezitzaile espezializatu bat arduratzen baita haietaz. Partaideen ezintasuna handia bada, hau izan daiteke irtenbide egokia, baina adi egon behar dugu, eta beste taldeekiko harremana bultzatu. Integrazioa sustatzeko modu on bat ibilaldiak edo jaialdiak egitea da, elkarte osoak jarduera bateratuak egin ditzan.

9 Aisialdiko eta denbora libreko zentro espezifikoak. Aukera hau arretaz aztertu behar da, baina hori hautatzearen edo etxean geratzearen aukeraren aurrean, begibistakoa da erabakia erraz har daitekeela. Gainera, garrantzitsuena, hemen eta aurreko kasuetan, subjektuen normalizaziorantz jo behar dugula da, eta aukera hori besteak bezain baliagarria izan daiteke, baldin eta zentroa ez bada kanpoko munduarekin harremanik ez duen geto itxia bihurtzen.

Batzuetan, eta minusbalioaren arabera, horrelako zentroek abantaila batzuk izaten dituzte aurreko bien aldean; adibidez, laguntza teknikoak eta espezifikoak eduki ahal izatea, partaideen gabezia motaren arabera.

300

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

Erreferentzia bibliografikoak (1) CASCÓN, P. eta beste zenbait: Ocio y sociedad de clases. Fontanella. Bartzelona, 1971.

(2) PUIG, J. M.; TRILLA, J.: La pedagogía del ocio, Laertes, Psicopedagogía, Bartzelona, 1996.

(3) BOIX, T.; VICHÉ, M.: Animación y gestión cultural, Grupo dissabte, Valentzia, 1990.

(4) PARCERISA, A.: Colònies escolars. Organització, activitats i recursos, Col·lecció el llapis, Ed. Graó, Bartzelona, 1988.

(5) COORDINACIÓ CATALANA DE COLONIAS, CASALS I CLUBS D'ESPLAI, Per educar en l’esplai.

L'animación d'activitats de lleure infantil i juvenil, Claret, Badalona, 2000.

(6) DE BORJA, M.: El juego infantil. Organización de las ludotecas, Oikos-tau, Bartzelona, 1980.

(7) DE BORJA, M.; RAJADELL, N.; ROVIRA, M.; VILADÉS, M. A.: Les ludoteques catalanes. Estudi d'una realitat, Universitat de Barcelona, Divisió de Ciències de l'Educació, Bartzelona, 1994.

(8) LÓPEZ, M.; VILLEGAS, J.: Organización de las ludotecas, Editorial CCS, Madril, 1999.

LANBIDE EKIMENA

301

Haur Hezkuntza

Ariketak 1. Egin unitatearen kontzeptuzko mapa, ahalik eta kontzeptu gehien sartuz.

2. Zein da denbora librearen eta aisiaren arteko desberdintasuna?

3. Aipatu gaur egun aisialdiaren pedagogia sortzeko izan diren faktore soziologikoak eta pedagogikoak.

4. Idatzi hezkuntza ez-formaleko ereduaren 5 ezaugarri.

5. Zer legek arautzen du, estatuan, elkartzeko eskubidea?

6. Zer legek arautzen ditu, estatuan, fundazioak?

7. 3-6 urte bitarteko haur-eskola bateko guraso-elkarte bat zuekin harremanetan jarri da eskolaz kanpoko jardueren proposamen bat egin diezaiezuen, ikasleei ikasturtean zehar eskaini ahal izateko. Ez ahaztu ikasleen adina eta planteatu beharreko ordutegiak. (Lan hori binaka edo hirunaka egin dezakezue).

302

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

8. Definitu zer den haur-elkarte bat.

9. Zein da udalekuen, hiri-kolonien eta eskolako oporlekuen arteko desberdintasuna?

10. Zer-nolako jarduerak proposatu ohi dira lanegunetan 3-6 urte bitarteko haurrentzat?

11. Zer da ludoteka bat?

12. Zer da estalpeko haur-parke bat?

13. Patata frijituak egin eta saltzen dituen tamaina ertaineko etxe komertzial batek stand bat ezarriko du Gabonetako haur-parke batean. Ez du baliabide askorik, eta jarduera batzuk programatzeko proposatzen dizue. (Lan hori hirunaka egin dezakezue). Zer-nolako jarduerak proposatuko dituzuen hautatu behar duzue, eta horietako 3 landu.

14. Azaldu zein diren hezitzailearen funtzioen desberdintasun aipagarrienak, eremu hauetako bakoitzean: haur-elkartea, estalpeko haur-parkea eta ludoteka.

LANBIDE EKIMENA

303

Haur Hezkuntza

8.1

JARDUERA

Inguruko ludoteka bat bisitatzea Planteamendua — Behaketa eta errealitatearen analisia egiteko jarduera da.

Garapena — 3 edo 4 pertsonako taldeak egingo dira.

— Bisita baino lehen, ikasleek behaketa-jarraibide bat izango dute, bisitaren egunean nola lan egiten duten, espazioen banaketa, pertsonala, etab. behatzen lagunduko diena.

— Jasotako informazioa aztertu beharko da, ikasitako teoriarekin erlazionatuz. Txosten bat idatzi beharko da.

Iraupena — Taldeko eztabaida ikasgelan egingo da. Saio bat utziko da txostena egiteko, eta beste bat lanak azaltzeko.

304

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

8.2

JARDUERA

Ingurunearen analisia Planteamendua — Egin zuen herriko umeak denbora librean jarduera ludikoak egitera joan daitezkeen lekuen zerrenda.

Garapena — Banakako jarduera.

— Taula bat egin behar duzu (kalkulu-orri bat erabil dezakezu, edo testu-prozesatzaile bat), non zutabeetan zentroak edo egin daitekeen jarduera-mota agertuko diren, eta ilaretan jardueraren helburu den adina.

— Osatu taula.

— Eman lana, behar bezala aurkeztuta, irakasleari.

Iraupena — Jarduerari edukiak aztertu ahala ekin dakioke edota amaieran, unitatea bukatu ondoren.

— Klaseko saio bat.

LANBIDE EKIMENA

305

Haur Hezkuntza

8.3

JARDUERA

Aisialdiko eta denbora libreko jardueren lege-esparrua Planteamendua — Bizi zareten autonomia-erkidegoaren lege-esparrua ikertu, jorratzen ari garen gaiari dagokionez.

Garapena — Ikastaldea lauzpabost pertsonako taldetan banatzen da. Talde bakoitzak landu diren lau ataletatik bat hautatuko du: 1. Denbora libreko jarduerak sortzeaz arduratzen diren entitateak 2. Jarduerak egin daitezkeen instalazioen egokitzapena 3. Denbora libreko jardueren erregulazioa 4. Eremu honetan lan egiten duten pertsonak — Atal bakoitzari buruzko informaziorik gehiena bilatu behar da. Hainbat baliabide erabil ditzakezue: liburutegiak, internet, aldizkari espezializatuak, etab. (irakasleak orientazioa eman diezazueke bilatzeko garaian).

— Lana idatziko da. Lanean jaso behar dira aurkitutako legeak, dekretuak, aginduak edo xedapenak, eta horien laburpen-koadro bat.

— Ikasgelan aurkeztuko du talde bakoitzak bere lana.

— Behar bezala aurkeztuta, irakasleari entregatuko dio taldeak.

Iraupena — Ikerketa egiteko, Interneterako konexioa duen informatikako ikasgela eskainiko zaie (saio-kopurua lorpenen araberakoa izango da). Gainerako informazioa eskola-ordutegitik kanpo bildu beharko da. Informazioa jasota, gutxienez 2 saio erabiliko dira hura aztertzeko. Aurkezpena klaseko saio batean edo bitan egingo da. Komeni da talde guztien lana fotokopiatzea; horrela, ikastalde osoak gaiari buruzko araudi osoa edukiko du.

306

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

8.4

JARDUERA

Egun bateko txangoa prestatzea Planteamendua — Landetxe batera egun bateko txangoa prestatu behar da.

Suposizioa — 2 urtetik 3ra bitarteko haurrekin lan egiten duzue, haur-hezkuntzako eskola batean. Eskola hiri bateko periferiako auzo batean dago, eta bigarren hiruhilekoan landetxeko animaliak lantzea pentsatu duzue. Egun bateko txango baterako programazioa egin behar duzue.

Garapena — Ikastaldea 4 taldetan banatzen da.

— Txangoa benetako datuekin antolatu eta programatu beharko duzue.

Iraupena — Materiala bilatzeko lana gehienbat eskola-orduetatik kanpo egiten denez, bizpahiru saiorekin nahikoa izango dela uste dugu.

LANBIDE EKIMENA

307

Haur Hezkuntza

8.5

JARDUERA

Hiri-kolonia batzuetarako proiektua egitea Planteamendua — Hiri-kolonia batzuetarako proiektua egin behar duzue.

Suposizioa — Denbora libreko elkarte bateko begiraleak zarete, eta zuen herriko udalak inguruko haurrentzako hiri-koloniak egitea proposatu dizue. Elkartea hiri handi bateko auzo batean dago, non guraso gehienek lan egiten baitute uztailean. Suposizio horrekin, 15 eguneko hiri-kolonietarako programazioa egin behar duzue.

Garapena — 5 edo 6 pertsonako taldeak egin behar dituzue.

— Proiektua benetako datuekin antolatu eta prestatu beharko duzue.

— Jarduera batzuen programazioa ere jaso beharko duzue.

— Zuen proiektua klasean azaldu beharko duzue.

Iraupena — Ikerketarako denbora dezente eskatzen duen lana da. Egokiena proposatzea eta bi asteko tartea uztea da, informazioa bilatu, egiteko fasera igaro eta, azkenik, aurkeztu ahal izan dezaten.

308

LANBIDE EKIMENA

Bibliogafia

1. unitate didaktikoa DE BORJA, M.: El juego infantil, Oikos-tau, Bartzelona, 1980.

DEVAL, J.: Lecturas de psicología del niño, Alianza, Madril, 1978.

ELKONIN, D.: Psicología del juego, Visor, Madril, 1980.

FREUD, S.: Psicología de las masas. Más allá del principio del placer. El porvenir de una ilusión, Alianza, Madril, 1981.

GUTTON, P.: El joc dels nens, Col·lecció nadal, Editorial Nova Terra, Bartzelona, 1975.

HUIZINGA, J.: Jeu, fonctionsociale, Gallimard, Paris, 1951.

HUIZINGA, J.: Homo ludens, Alianza, Madril, 1972.

MARTÍNEZ, G.: El juego y el desarrollo infantil, Octaedro, Bartzelona, 1999.

PLATON: Las leyes o de la legislación. Libro II. Obras completas, Aguilar, Madril, 1969.

VIGOTSKY, L.S.: Pensamiento y lenguaje. Teoría del desarrollo cultural de las funciones psíquicas, Paidós, Bartzelona, 1995.

VIGOTSKY, L.S.: Desarrollo de los procesos psicólogicos superiores, Crítica, Bartzelona, 1989.

VIGOTSKY, L.S.: El juego y su función en el desarrollo psíquico de niño, Hertzengo Estatu Institutuan emandako ikasgaia, 1993an. Cuadernos de pedagogía 85, 39-48.or. 1989.

2. unitate didaktikoa Asociación Pro Derechos Humanos de España: Aprender a jugar, aprender a vivir, Seminario de Educación para la paz, Bartzelona, 1990.

COLL, C.: Psicología y Currículu,. Paidos Ibérica S.A., Bartzelona, 1993.

DE ARCE, C.: Juegue con sus hijos, Haurrekin egiteko jolas, denborapasa eta eskulanik dibertigarrienak, Ediciones Martínez Roca S.A., Bartzelona, 1987.

Las Ludotecas. Instituciones de juegos, Ediciones Octaedro, S.L. Bartzelona, 2000.

GARAIGORDOBIL, M.: Un modelo lúdico de intervención psicoeducativa para la educación infantil. II Jornadas sobre Desafíos del Juguete en el siglo XXI, Jolasa eta jostailua haur-hezkuntzan.

LANBIDE EKIMENA

309

Haur Hezkuntza

MARTÍNEZ CRIADÓ, G.: El juego y el desarrollo infantil, Octaedro.Bartzelona, 1998.

MAJEN, T. eta beste zenbait.: El Joc de la Descoberta. Revista Infancia. Educar de 0-6 años, Associació de mestres Rosa Sensat, Bartzelona, 1994.

MEDRANO MIR, G.: Aprendizaje temprano y juego. II Jornadas sobre Desafíos del Juguete en el siglo XXI, Jolasa eta jostailua haur-hezkuntzan NEWSON, J.: Juguetes y objetos para jugar, Ediciones CEAC S.A., Bartzelona, 1982.

PIAGET, J.; INHELDER, B.: Psicología del niño, Ediciones Morata S.A., Madril, 1984.

SARAZANAS, R.; BANDET, J.: El niño y sus juguetes, Narcea S.A. de Ediciones, Madril, 1972.

VANDER ZANDER, J.W.: Manual de Psicología Social, Paidós Ibérica S.A., Bartzelona, 1990.

3. unitate didaktikoa AIJU Instituto Tecnológico del Juguete: Guía del juguete 98-99, www.aiju.es/guia orrian elektronikoki argitaratua ANDRÉS TRIPERO, T.: Juegos, juguetes y ludotecas, Publicaciones Pablo Montesinos, Madril 1991.

BATLLORI, J.M.: Los bebés también juegan, Ediciones Martínez Roca S.A., Bartzelona, 1998.

DE BORJA i SOLÉ, M.: Las Ludotecas. Instituciones de juegos, Ediciones Octaedro S.L., Bartzelona, 2000.

DE BORJA i SOLÉ, M.; FORTUNY i GRAS, M.: El sexisme a les juguines, Institut Cátala de la Dona, Bartzelona, 1993.

ELKONIN, D.B.: Psicología del juego, Edición Visor Libros, Madril, 1980.

FURONES, M.A.: El mundo de la publicidad, Colección Salvat Temas Claves, Salvat Editores S.A., Bartzelona, 1980.

HETZER, H.: El juego y los juguetes, Editorial Kapelusz S.A., Buenos Aires, 1978.

JAULIN, R.: Juegos y juguetes, Ensayos de etnotecnología, Siglo XXI, S.A., Madril, 1981.

MERIGÓ, A.: Historia del Juguete en España durante el siglo XX, Ediciones Just S.L., 2001.

NEWSON, J.: Juguetes y objetos para jugar, Ediciones CEAC S.A., Bartzelona, 1982.

SARAZANAS, R.; BANDET, J.: El niño y sus juguetes, Narcea S.A. de Ediciones, Madril, 1972.

TAHAN, M.: El hombre que calculaba, Verón Editor, Bartzelona, 1975.

VANDER ZANDER, J.W. Manual de Psicología Social. Paidós Ibérica, S.A.. Bartzelona, 1990.

LLIMÓS, A.; SADURNÍ, L.: Crea y Recicla, Parramón, Bartzelona, 2001.

BULBENA i MOREU, A.: Joguines, Eumo Editorial, Vic, 1996. www.aefj.es www.guiajuguete.es www.noticias.jurídicas.com www.tractesjuguetes.com 310

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

4. unitate didaktikoa ANDRÉS TRIPERO, T.: Juegos, juguetes y ludotecas, Publicaciones Pablo Montesinos, Madril 1991.

ARRÁEZ MARTÍNEZ, J.M.: ¿Puedo jugar yo? El juego modificado, Hezkuntza-premia bereziak dituzten haurrak integratzeko proposamenak, Proyecto Sur de Ediciones S.L., 2000.

BASTIDA, A. eta beste zenbait.: La alternativa del Juego I eta II, Bakerako heziketaren jolasak eta dinamikak, APDH, Edupaz, Los libros de la catarata, 1995.

COBURN-STAEGE, U.: Jolasa eta ikaskuntza. Teoría y praxis para Enseñanza básica y Preescolar, Ediciones de la Torre, Madril, 1980.

COLL, C.: Psicología y currículum, Ediciones Piados Ibérica S.A., Bartzelona, 1987.

DE BORJA, M.: Les Ludoteques. Joguines i societat, Rosa Sensat, Edicions 62, Bartzelona, 1982.

DE LA TORRE, S. eta beste zenbait.: Textos de Pedagogía. Conceptos y Tendencias en las Ciencias de la Educación, P.P.U. S.A., Ripollet, 1985.

MARTÍNEZ CRIADÓ, G.: El juego y el desarrollo infantil, Octaedro, Bartzelona, 1998.

MEDRANO MIR, M.G.: Aprendizaje temprano y juego. II Jornadas sobre Desafíos del Juguete en el siglo XXI, Jolasa eta jostailua haur-hezkuntzan.

MOLINA GARCÍA, S.: Bases Psicolpedagógicas de la Educación Especial, Marfil S.A., Alcoy, 1995.

MOYLES, J.R.: El juego en la educación infantil y primaria, Hezkuntza eta Zientzia Ministerioa, Ediciones Morata S.A., Madril, 1990.

ROSELL, C. eta beste zenbait.: Ajuts tècnics per a la comunicació, Sistemes Augmentatius i Alternatius i Sistemes d'Accés a l’Ordinador. Departament de Benestar Social, Departament d'Ensenyament, Generalitat de Catalunya, Bartzelona 1996.

VELÉZ VALERO, R. eta beste zenbait.: Jugar y aprender: talleres y experiencias en Educación Infantil, Ediciones Octaedro S.L., Bartzelona, 2000.

WARNOCK, M.: Especial Educational Needs: Report of the Coommitle of Enquiiry into the Education of Handicapped children and young people, HMSO, Londan, 1978.

5. unitate didaktikoa ALDÁMIZ, M. eta beste zenbait.: Cómo hacerlo. Propuestas para educar en la diversidad, Graó, Bartzelona, 2000.

BATLLE, R.; CANELO, J.; COROMINAS, A.: Explorar Catalunya, 60 excursions per a infants de 3 a 8 anys, Fundació Catalana de l'esplai, Mestre & Farràs, Bartzelona, 2002.

FERNÁNDEZ, E.; QUER, L.; SECURUN, R.: Rincón a rincón. Actividades para trabajar con niños y niñas de 3 a 8 años, Dossiers Rosa Sensat, MEC, Bartzelona, 1997.

LANBIDE EKIMENA

311

Haur Hezkuntza

FIGUEROLA, J.; ALFRED, B.: Una zona de jocs. VII Pre-mi Ramón Llull d'experienciès en el camp educatiu, 1982, La Caixa de Barcelona, ICE de UAB, Bartzelona, 1985.

FUNDACIÓ CATALANA DE L'ESPLAI: Explorar Catalunya, RACC-62, Bartzelona, 2002.

GAYTÁN, R.; CARABAÑA, J.J.; REDONDO, J.A.: ¿Jugamos? Manual de adaptación de juguetes para niños con discapacidad, IMSERSO, Madril, 1997.

HALLMANN, H.W. ; ZILLING, J.: Parques infantiles, Núm 18. Unisport Andalucía, Cádiz, 1991.

LAGUÍA, M.J.; VIDAL, C.: Racons d'activitat a l’escola bressol i parvulari, Col·lecció El Llapis, Graó, Bartzelona, 1994.

RAMSEY, C.: Juegos adaptados para niños con necesidades educativas especiales. Colección rehabilitación, Gizarte Gaietako Ministerioa, INSS, Madril, 1990.

6. unitate didaktikoa AGUILAR, C. eta beste zenbait.: Racons: un model organizatiu, Guix, 104. zk. Ekaina, Bartzelona, 1986.

BANTULÀ, J.; MORA, J.M.: Juegos multiculturales, 225 jolas tradizional, mundu globalerako, Paidotribo, Bartzelona, 2002.

BESORA, C.; PUIG, M.: Propuestas motrices para la Educación Infantil, Ed del Serval, Bartzelona, 2001.

BUSQUÉ, M. T.; PUJOL, M.A.: Jocs tradicionals, Ximic, Berga, 1996.

CHANAN, G.; HAZEL, E.: Juegos y juguetes de los niños del mundo, Ed Serbal UNESCO, Bartzelona, 1984.

DUFOYER, J.P.: Informática, educación y psicología del niño. Herder. Bartzelona, 1991.

FONT, C.: El joc motor a l’Educació Infantil. El joc de 0-6 anys. IV Jornades d'innovació en l'etapa de Educació Infantil, UAB, Bartzelona, 1999.

GELONCH, M.: L’Educació Física de 0-3 anys. El joc de 0-6 anys. IV Jornades d'innovació en l'etapa de Educació Infantil, UAB, Bartzelona, 1999.

GIRONA, J.; GRAU, R.: Una societat multicultural: un currículum pluricultural? Guix, 273. zk. Martxoa, Bartzelona, 2001.

GOLDSCHMIED, E.: Educar l’infant a l’escola bressol. Col·lecció temes d'infancia. Educar de 0 a 6 anys, Rosa Sensat, Bartzelona, 1998.

LAVEGA, P.: El juego popular/tradicional y su lógica externa, Ingurunearekiko elkarreraginaren ezagutzara hurbiltzea, I Congreso Internacional de Lu-chas Luchas y juegos Tradicionales delakoaren aktetan, TGA, Madril, 1996.

LLEIXÀ, T.: Juegos sensoriales y de conocimiento corporal, Paidotribo, Bartzelona, 2001.

MAJEM, T.; ÓDENA, P.: El joc de la descoberta. Temes d'infància. Educar de 0 a 6 anys, Associació de mestres Rosa Sensat, Bartzelona, 1994.

312

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

MARTÍNEZ, E.: El juego infantil. Análisis y aplicación escolar, Zaragozako Unibertsitateko ICE, Zaragoza, 1983. ÓDENA, P.: El joc heurístic amb objectes. Col·lecció apunts d'Escola Bressol, Ajuntament de Barcelona, Patronat municipal de guarderies, Bartzelona, 1993.

OMEP: Traditional Games and Children of today, Belgrad, 1986.

PARCERISA, A.: Colònies escolars, Organització, activitats i recursos, Graó, Bartzelona.

PUGMIRE-STOY, M.C.: El juego espontáneo vehículo de aprendizaje y comunicación, Ed Narcea, Madril, 1996 PUBILL, B.: Els jocs del nostres iaios, Guix, 265. zk. Ekaina, Bartzelona, 2000.

SARAZANAS, R.: El niño y sus juguetes, Narcea, Madril, 1972.

TEJEDOR, F.J.; GARCÍA VARCALCEL, A.: Perspectivas de las nuevas tecnologías en la educación, Narcea, Madril, 1996.

7. unitate didaktikoa COLÁS RODRÍGUEZ, M.P. eta beste zenbait: Evaluación en el segundo ciclo de Educación Infantil, Editorial Escuela Española S.A., Madril, 1994.

COLL, C.: Psicología y currículum, Paidos Ibérica S.A., Bartzelona, 1987.

GARAIGORDOBIL, M.: Un modelo lúdico de intervención psicoeducativa para la educación infantil, II Jornadas sobre Desafíos del Juguete en el siglo XXI, Jolasa eta jostailua haur-hezkuntzan.

GUITART ACED, R.: Jugar y divertirse sin excluir, Lehiakorrak ez diren jolasen bilduma, Graó, Bartzelona, 1999.

KALVERBOER, A.F.: Measurement of play: Clinical applications. Hemen: TIZARD, B.; HARVEY, D.: The Biology of play, Spastics International Medical publications, Londres, 1977.

LLEIXÀ ARRIBAS, T. eta beste zenbait: La Educación Infantil 0-6 años, III. liburukia, Organización Escolar, Paidotribo, Bartzelona, 1997.

MARTÍNEZ CRIADÓ, G.: El juego y el desarrollo infantil, Octaedro, Bartzelona, 1998.

MOYLES, J.R.: El juego en la Educación Infantil y Primaria, Ediciones Morata S.A., Hezkuntza eta Zientzia Ministerioa, Madril, 1990.

SHIPMAN, M.: Assessment in Primary and Middle Schools, Croom helm, Londres, 1983.

LANBIDE EKIMENA

313

Haur Hezkuntza

8. unitate didaktikoa ANDER-EGG, E.: La práctica de la animación sociocultural, Centro de la Cultura Popular Canaria, Tenerife, 1992.

ANDRÉS, T.: Juegos juguetes y ludotecas (II), Publicaciones Pablo Montesino, Madril, 1993.

BESNARD, P.: La animación sociocultural, Paidós Educador, Bartzelona, 1991.

BOIX, T.; VICHÉ, M.: Animación y gestión cultural, Grup dissabte, Valentzia, 1990.

COORDINADORA INFANTIL Y JUVENIL DE TIEM-PO LIBRE DE VALLECAS: Campamentos de verano. Diseño y organización, Editorial Popular, Madril, 1995.

CUENCA, M.: Educación para el ocio. Actividades escolares, Cincel, Madril, 1983.

DE BORJA, M.: Eljuego infantil. Organización de las ludotecas, Oikos-tau, Bartzelona, 1980.

DE BORJA, M.: Les ludoteques. Joguines i societat, Rosa Sensat, Edicions 62, Bartzelona, 1982.

DEPARTAMENT DE PEDAGOGIA DE L'ESCOLA DE L'ESPLAI DE BARCELONA: Educar en l’esplai, educar actituds, Edicions Pleniluni, Bartzelona, 1995.

DUMACEDIER eta beste zenbait: Ocio y sociedad de clases, Fontanella, Bartzelona, 1971.

GAYTÁN, R.; CARABAÑA, J.J.; REDONDO, J.A.: ¿Jugamos? Manual de adaptación de juguetes para niños con discapacidad, Instituto de Migraciones y Servicios Sociales, Madril, 1997.

GARÓN, D.: Le classification des jeux et des jouets. Le systeme ESAR, Documentor, Québec, 1985.

GÓMEZ, J.J.; DE DIEGO, S.; DE LAS HERAS, J.B.: Entre jóvenes. Campamentos, Deportes, Campos de trabajo, CCS, Madril, 1993.

HALLMANN, H.W.; ZILLING, J.: Parques infantiles, Núm 18.Unisport Andalucia, Cádiz, 1991.

LÓPEZ, M.; VILLEGAS, J.: Organización y animación de ludotecas, CCS argitaletxea, Madril, 1999.

MARÍN, R.; DE LA TORRE, S.: Manual de la creatividad. Aplicaciones educativas, Vicens Vives, Bartzelona, 2000.

MARTÍNEZ, E.: El juego infantil. Análisis y aplicación escolar, ICE, Zaragozako Unibertsitatea, Zaragoza, 1983.

LÓPEZ, M.: Juegos, juguetes y ludotecas, Las ludotecas en la Comunidad de Madrid, Publicaciones Pablo Montesino, Madril, 1993.

314

LANBIDE EKIMENA

Jolasaren Metodologia

PUIG, J.M.; TRILLA, J.: La pedagogía del ocio, Laertes Psicopedagogía, Bartzelona, 1996.

RAMOS, A.: Marginación y tiempo libre. Tiempo libre, tiempo para educar, Documentación social. Revista de estudios sociales y de sociología apicada, Cáritas Española, Madril, 1971.

RAMSEY, C.: Juegos adaptados para niños con necesidades educativas especiales, Colección rehabilitación, Gizarte Gaietako Ministerioa, INSS, Madril, 1990.

UCAR, X.: El teatro en la animación sociocultural. Técnicas de intervención, Diagrama, Madril, 1992.

VENTOSA, V.; MARSET, R.: Integración depersonas con disminución psíquica en el tiempo libre, CCS argitaletxea, Madril, 2000.

VIAL, J.: Juego y educación. Las ludotecas, Akal universitaria, Madril, 1988.

ZAYAS, I.; GÓMEZ, J.J.; LACUEY, J.: Talleres para la animación, Educación social, CCS, Madril, 2001.

LANBIDE EKIMENA

315